Zał ącznik Nr 1 do Uchwały Rady Gminy w Kowali Nr IX/40/2011 z dnia 8 wrze śnia 2011r.

Zało żenia do planu zaopatrzenia w ciepło, energi ę elektryczn ą i paliwa gazowe dla gminy Kowala na lata 2011-2026

GMINA KOWALA POWIAT RADOMSKI WOJEWÓDZTWO MAZOWIECKIE

ZAMAWIAJ ĄCY UG KOWALA

WYKONAWCA WESTMOR CONSULTING OPRACOWANIA MONIKA STRUSKA

KOWALA 2011

Zało żenia do planu zaopatrzenia w ciepło, energi ę elektryczn ą i paliwa gazowe dla gminy Kowala na lata 2011-2026

Spis tre ści

1. PODSTAWA PRAWNA OPRACOWANIA ...... 4

2. ZAKRES OPRACOWANIA ...... 4

3. POWI ĄZANIA PROJEKTU ZAŁO ŻEŃ Z DOKUMENTAMI STRATEGICZNYMI ...... 5

4. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA GMINY ...... 13

4.1. POŁO ŻENIE I PODZIAŁ ADMINISTRACYJNY GMINY ...... 13

4.2. STAN GOSPODARKI NA TERENIE GMINY ...... 14

4.3. CHARAKTERYSTYKA MIESZKA ŃCÓW ...... 16

4.4. WARUNKI KLIMATYCZNE NA TERENIE GMINY ...... 21

4.5. CHARAKTERYSTYKA INFRASTRUKTURY BUDOWLANEJ ...... 25

5. STAN ZAOPATRZENIA GMINY W CIEPŁO ...... 26

5.1. STAN OBECNY ...... 26

5.2. PLANY ROZWOJOWE PRZEDSI ĘBIORSTW CIEPŁOWNICZYCH ...... 28

6. STAN ZAOPATRZENIA GMINY W GAZ ...... 29

6.1. STAN OBECNY ...... 29

6.2. PLANY ROZWOJOWE DLA SYSTEMU GAZOWNICZEGO ...... 31

7. STAN ZAOPATRZENIA GMINY W ENERGI Ę ELEKTRYCZN Ą ...... 31

7.1. STAN OBECNY ...... 31

7.2. PLANY ROZWOJOWE PRZEDSI ĘBIORSTWA ENERGETYCZNEGO ...... 34

8. PRZEDSI ĘWZI ĘCIA RACJONALIZUJ ĄCE U ŻYTKOWANIE CIEPŁA , ENERGII ELEKTRYCZNEJ I PALIW

GAZOWYCH ...... 36

9. ANALIZA MO ŻLIWO ŚCI WYKORZYSTANIA LOKALNYCH I ODNAWIALNYCH ŹRÓDEŁ ENERGII ...... 46

9.1. ENERGIA WIATRU ...... 46

9.2. ENERGIA SŁONECZNA ...... 48

9.3. ENERGIA GEOTERMALNA ...... 52

9.4. ENERGIA WODNA ...... 54

9.5. ENERGIA Z BIOMASY ...... 55

9.5.1. BIOMASA Z LASÓW ...... 56

9.5.2. BIOMASA Z SADÓW ...... 57

9.5.3. BIOMASA Z DREWNA ODPADOWEGO Z DRÓG ...... 58

9.5.4. BIOMASA ZE SŁOMY I SIANA ...... 59

9.5.5. BIOMASA POZYSKIWANA Z UPRAW RO ŚLIN ENERGETYCZNYCH ...... 62

10. PROGNOZA ZAPOTRZEBOWANIA NA CIEPŁO , ENERGI Ę ELEKTRYCZN Ą I GAZ ...... 67

11. STAN ZANIECZYSZCZENIA ŚRODOWISKA GMINNEGO ...... 72

12. WSPÓŁPRACA Z INNYMI GMINAMI W ZAKRESIE GOSPODARKI ENERGETYCZNEJ ...... 73

2

Westmor Consulting Zało żenia do planu zaopatrzenia w ciepło, energi ę elektryczn ą i paliwa gazowe dla gminy Kowala na lata 2011-2026

13. PODSUMOWANIE I WNIOSKI ...... 73

14. SPIS TABEL ...... 76

15. SPIS RYSUNKÓW ...... 77 16. SPIS WYKRESÓW ...... 77

3

Westmor Consulting Projekt zało żeń do planu zaopatrzenia w ciepło, energi ę elektryczn ą i paliwa gazowe dla gminy Kowala na lata 2010-2025

1. Podstawa prawna opracowania

Podstaw ę prawn ą opracowania projektu zało żeń do planu zaopatrzenia w ciepło, energi ę elektryczn ą i paliwa gazowe dla gminy Kowala na lata 2011-2026 stanowi art. 19 ust. 1 Ustawy z dnia 10 kwietnia 1997 r. Prawo energetyczne (tekst pierwotny: Dz. U. z 1997 r., Nr 54, poz. 348, tekst jednolity: Dz. U. z 2006 r., Nr 89, poz. 625 z pó źn. zm.), zgodnie z którym wójt (burmistrz, prezydent miasta) opracowuje projekt zało żeń. Sporz ądza si ę go dla obszaru gminy co najmniej na okres 15 lat i aktualizuje co najmniej raz na 3 lata.

Poza tym nale ży wskaza ć, że zgodnie z art. 18 ust 1 wskazanej ustawy do zada ń własnych gminy w zakresie zaopatrzenia w energi ę elektryczn ą, ciepło i paliwa gazowe nale ży: − planowanie i organizacja zaopatrzenia w ciepło, energi ę elektryczn ą i paliwa gazowe na obszarze gminy; − planowanie o świetlenia miejsc publicznych i dróg znajduj ących si ę na terenie gminy; − finansowanie o świetlenia ulic, placów i dróg publicznych znajduj ących si ę na terenie gminy, co znalazło równie ż swoje odzwierciedlenie w zapisach dokumentu.

Ponadto, zgodnie z zapisami art. 7 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorz ądzie gminnym (tekst pierwotny: Dz. U. z 1990 r., Nr 16, poz. 95, tekst jednolity: Dz. U. z 2001 r., Nr 142, poz. 1591 z pó źn. zm.), do zada ń własnych gminy nale ży zaopatrzenie w energi ę elektryczn ą i ciepln ą oraz gaz.

Tak wi ęc podstaw ę prawn ą opracowania niniejszego dokumentu stanowi ą wskazane przepisy ustawy Prawo energetyczne oraz ustawy o samorz ądzie gminnym.

2. Zakres opracowania

Zgodnie z art. 19 ust. 3 Ustawy z dnia 10 kwietnia 1997 r. Prawo energetyczne (tekst pierwotny: Dz. U. z 1997 r., Nr 54, poz. 348, tekst jednolity: Dz. U. z 2006 r., Nr 89, poz. 625 z pó źn. zm.) opracowany dokument zawiera: − ocen ę stanu aktualnego i przewidywanych zmian zapotrzebowania na ciepło, energi ę elektryczn ą i paliwa gazowe; − przedsi ęwzi ęcia racjonalizuj ące u żytkowanie ciepła, energii elektrycznej i paliw gazowych;

4

Westmor Consulting Zało żenia do planu zaopatrzenia w ciepło, energi ę elektryczn ą i paliwa gazowe dla gminy Kowala na lata 2011-2026

− mo żliwo ści wykorzystania istniej ących nadwy żek i lokalnych zasobów paliw i energii, z uwzględnieniem energii elektrycznej i ciepła wytwarzanych w odnawialnych źródłach energii, energii elektrycznej i ciepła u żytkowego wytwarzanych w kogeneracji oraz zagospodarowania ciepła odpadowego z instalacji przemysłowych; − zakres współpracy z innymi gminami.

3. Powi ązania projektu zało żeń z dokumentami strategicznymi

W zwi ązku z przygotowaniem projektu zało żeń do planu zaopatrzenia w ciepło, energi ę elektryczn ą i paliwa gazowe nale ży wskaza ć, że kierunki rozwoju źródeł energii oraz inwestycje planowane do realizacji w ramach dokumentu wynikaj ą z obowi ązuj ących aktów prawnych, programów wy ższego rz ędu oraz dokumentów planistycznych uwzgl ędniaj ących tę problematyk ę. Z tego wzgl ędu w ramach niniejszego rozdziału przedstawione zostały akty prawne oraz dokumenty reguluj ące kwestie racjonalizacji wykorzystania energii oraz rozwoju wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych.

Dyrektywa 2006/32/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 5 kwietnia 2006 r. w sprawie efektywno ści ko ńcowego wykorzystania energii i usług energetycznych oraz uchylaj ąca dyrektyw ę Rady 93/76/EWG Zgodnie z zapisami dyrektywy 2006/32/WE sektor publiczny w poszczególnych pa ństwach członkowskich, a wi ęc tak że w Polsce, powinien dawa ć dobry przykład w zakresie inwestycji, utrzymania i innych wydatków na urz ądzenia zu żywaj ące energi ę, usługi energetyczne i inne środki poprawy efektywno ści energetycznej. Poza tym wskazano, że pa ństwa członkowskie powinny d ąż yć do osi ągni ęcia oszcz ędno ści w zakresie wykorzystania energii w wysoko ści 9% w dziewi ątym roku stosowania dyrektywy (licz ąc od 1 stycznia 2008 r.). Tak wi ęc na terenie Polski, a zatem i gminy Kowala, konieczne jest wdro żenie przedsi ęwzi ęć wpływaj ących na zmniejszenie wykorzystania energii oraz promuj ących w śród mieszka ńców postawy zwi ązane z oszcz ędzaniem konwencjonalnych źródeł energii.

Dyrektywa 2001/77/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 27 wrze śnia 2001 r. w sprawie wspierania produkcji na rynku wewn ętrznym energii elektrycznej wytwarzanej ze źródeł odnawialnych Celem wskazanej dyrektywy jest wspieranie zwi ększania udziału odnawialnych źródeł energii w produkcji energii elektrycznej na wewn ętrzny rynek energii elektrycznej oraz stworzenie podstaw do opracowania przyszłych ram Wspólnoty w tym przedmiocie. Zgodnie z jej zapisami Pa ństwa Członkowskie maj ą obowi ązek podejmowania działa ń w kierunku

5

Westmor Consulting Zało żenia do planu zaopatrzenia w ciepło, energi ę elektryczn ą i paliwa gazowe dla gminy Kowala na lata 2011-2026 zwi ększenia zu życia energii elektrycznej wytwarzanej z odnawialnych źródeł energii oraz promowania instalacji wykorzystuj ących odnawialne źródła energii w systemie przesyłowym, dzi ęki czemu zapewniono gwarancj ę wykorzystania źródeł niekonwencjonalnych do produkcji energii elektrycznej.

Dyrektywa 2003/54/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 26 czerwca 2003 r. dotycz ąca wspólnych zasad rynku wewn ętrznego energii elektrycznej i uchylaj ąca dyrektyw ę 96/92/WE Zgodnie ze wskazaniami dyrektywy 2003/54/WE Pa ństwo Członkowskie mo że zobowi ąza ć operatora systemu, aby dysponuj ąc instalacjami wytwarzaj ącymi energi ę elektryczn ą, przyznawał pierwsze ństwo tym instalacjom, które wykorzystuj ą odnawialne źródła energii, odpady lub takie źródła, które produkuj ą ł ącznie ciepło i elektryczno ść . W ten sposób w ramach dyrektywy Unia Europejska starała si ę zach ęci ć Pa ństwa Członkowskie, w tym Polsk ę, do promowania produkcji energii z wykorzystaniem źródeł odnawialnych.

Odnowiona Strategia UE dotycz ąca Trwałego Rozwoju W ramach analizowanego dokumentu wskazane zostały cele odnosz ące si ę do racjonalizacji wykorzystania energii oraz zwi ększenia udziału energii pochodz ącej ze źródeł odnawialnych w ogólnym bilansie wykorzystywanych rodzajów energii na danym terenie. Do tych celów mo żna zaliczy ć: − Cel ogólny: poprawi ć gospodarowanie zasobami naturalnymi oraz unika ć ich nadmiernej eksploatacji, z uwagi na po żytki ponoszone przez ekosystemy; • Cel operacyjny: zwi ększy ć wydajno ść zasobów w celu zmniejszenia ogólnego zu życia nieodnawialnych zasobów naturalnych oraz zwi ązane z nimi skutki ekologiczne wykorzystania surowców, a równocze śnie wykorzystywa ć odnawialne zasoby naturalne w tempie nieprzekraczaj ącym ich zdolno ści regeneracyjnych.

Polityka energetyczna Polski do 2030 roku Dokument ten został przyj ęty przez Rad ę Ministrów w dniu 10 listopada 2009 r. uchwał ą nr 202/2009.

W ramach wskazanego dokumentu przewidziano: − w zakresie poprawy efektywno ści energetycznej: • dąż enie do utrzymania zeroenergetycznego wzrostu gospodarczego, tj. rozwoju gospodarki nast ępuj ącego bez wzrostu zapotrzebowania na energi ę pierwotn ą; • konsekwentne zmniejszanie energochłonno ści polskiej gospodarki do poziomu UE-15; 6

Westmor Consulting Zało żenia do planu zaopatrzenia w ciepło, energi ę elektryczn ą i paliwa gazowe dla gminy Kowala na lata 2011-2026

− w zakresie wzrostu bezpieczeństwa dostaw paliw i energii: • racjonalne i efektywne gospodarowanie zło żami w ęgla znajduj ącymi si ę na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej; • dywersyfikacj ę źródeł i kierunków dostaw gazu ziemnego; • zwi ększenie stopnia dywersyfikacji źródeł dostaw ropy naftowej, rozumianej jako uzyskiwanie ropy naftowej z ró żnych regionów świata, od ró żnych dostawców z wykorzystaniem alternatywnych szlaków transportowych; • budow ę magazynów ropy naftowej i paliw płynnych o pojemnościach zapewniaj ących utrzymanie ci ągło ści dostaw, w szczególno ści w sytuacjach kryzysowych; • zapewnienie ci ągłego pokrycia zapotrzebowania na energi ę przy uwzgl ędnieniu maksymalnego mo żliwego wykorzystania krajowych zasobów oraz przyjaznych środowisku technologii;

− w zakresie dywersyfikacji struktury wytwarzania energii elektrycznej poprzez wprowadzenie energetyki j ądrowej: • przygotowanie infrastruktury dla energetyki j ądrowej i zapewnienie inwestorom warunków do wybudowania i uruchomienia elektrowni jądrowych opartych na bezpiecznych technologiach, z poparciem społecznym i z zapewnieniem wysokiej kultury bezpiecze ństwa j ądrowego na wszystkich etapach: lokalizacji, projektowania, budowy, uruchomienia, eksploatacji i likwidacji elektrowni j ądrowych;

− w zakresie rozwoju wykorzystania OZE: • wzrost udziału odnawialnych źródeł energii w finalnym zu życiu energii co najmniej do poziomu 15% w 2020 r. oraz dalszy wzrost tego wska źnika w latach nast ępnych; • osi ągni ęcie w 2020 r. 10% udziału biopaliw w rynku paliw transportowych oraz zwi ększenie wykorzystania biopaliw II generacji; • ochron ę lasów przed nadmiernym eksploatowaniem, w celu pozyskiwania biomasy oraz zrównowa żone wykorzystanie obszarów rolniczych na cele OZE, w tym biopaliw, tak aby nie doprowadzi ć do konkurencji pomi ędzy energetyka odnawialn ą i rolnictwem oraz zachowa ć ró żnorodno ść biologiczn ą; • wykorzystanie do produkcji energii elektrycznej istniej ących urz ądze ń pi ętrz ących stanowi ących własno ść Skarbu Pa ństwa; • zwi ększenie stopnia dywersyfikacji źródeł dostaw oraz stworzenie optymalnych warunków do rozwoju energetyki rozproszonej opartej na lokalnie dost ępnych surowcach;

7

Westmor Consulting Zało żenia do planu zaopatrzenia w ciepło, energi ę elektryczn ą i paliwa gazowe dla gminy Kowala na lata 2011-2026

− w zakresie rozwoju konkurencyjnych rynków: • zapewnienie niezakłóconego funkcjonowania rynków paliw i energii, a przez to przeciwdziałanie nadmiernemu wzrostowi cen;

− w zakresie ograniczenia oddziaływania energetyki na środowisko:

• ograniczenie emisji CO 2 do 2020 r. przy zachowaniu wysokiego poziomu bezpiecze ństwa energetycznego;

• ograniczenie emisji SO 2 i NO x oraz pyłów (w tym PM10 i PM2,5) do poziomów wynikaj ących z obecnych i projektowanych regulacji unijnych; • ograniczenie negatywnego oddziaływania energetyki na stan wód powierzchniowych i podziemnych; • minimalizacj ę składowania odpadów przez jak najszersze wykorzystanie ich w gospodarce; • zmian ę struktury wytwarzania energii w kierunku technologii niskoemisyjnych.

Program dla elektroenergetyki Jednym z głównych celów programu jest realizacja zrównowa żonego rozwoju gospodarki poprzez ograniczenie oddziaływania energetyki na środowisko zgodnie ze zobowi ązaniami Traktatu Akcesyjnego i dyrektywami Unii Europejskiej oraz odnawialnych źródeł energii. W ramach mechanizmów słu żą cych realizacji wskazanego celu przewidziano m.in. − promowanie rozwoju wytwarzania energii w źródłach odnawialnych; − ograniczenie emisji gazów, które b ędzie realizowane poprzez inwestycje w urz ądzenia redukuj ące t ę emisj ę;

− wprowadzenie efektywnych systemów ograniczania emisji SO 2 oraz NO x.

Polityka ekologiczna pa ństwa do roku 2030 w latach 2009 – 2012 z perspektywą do roku 2016 Polityka okre śla cele i kierunki działa ń na rzecz poprawy stanu środowiska. Do najwa żniejszych nale ży zaliczy ć: − rozwój i wdro żenie metodologii wykonywania ocen oddziaływania na środowisko dla dokumentów strategicznych − wdra żanie systemu ‘zielonych certyfikatów’ dla zamówie ń publicznych − promocja ‘zielonych miejsc pracy’ z wykorzystaniem funduszy europejskich oraz promocja transferu do Polski najnowszych technologii słu żących ochronie środowiska przez finansowanie projektów w ramach programów unijnych.

8

Westmor Consulting Zało żenia do planu zaopatrzenia w ciepło, energi ę elektryczn ą i paliwa gazowe dla gminy Kowala na lata 2011-2026

Poza tym Polska jest zobowi ązana do przestrzegania wielu dyrektyw unijnych w zakresie powietrza i klimatu, w tym na podkre ślenie zasługuj ą: − dyrektywy 2001/80/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 pa ździernika 2001 r. w sprawie ograniczenia emisji zanieczyszcze ń powietrza z du żych obiektów energetycznego spalania (tzw. Dyrektywa LCP), − dyrektywy CAFE, − rozporz ądzenia (WE) nr 842/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 17 maja 2006 r. w sprawie niektórych fluorowanych gazów cieplarnianych (tzw. F-gazy).

Najwa żniejszym zadaniem b ędzie d ąż enie do spełnienia przez Polsk ę zobowi ąza ń wynikaj ących z Traktatu Akcesyjnego oraz z dwóch dyrektyw unijnych. Z Dyrektywy LCP wynika, że emisja z du żych źródeł energii, o mocy powy żej 50 MWc, ju ż w 2008 r. nie powinna by ć wy ższa ni ż 454 tys. ton dla SO2 i 254 tys. ton dla NO x. Limity te dla 2010 r. wynosz ą dla SO2 - 426 tys., dla NO x - 251 tys. ton, a dla roku 2012 wynosz ą dla SO2 – 358 tys. ton, dla NO x - 239 tys. ton.

Strategia Rozwoju Województwa Mazowieckiego do roku 2020 (aktualizacja) Strategia Rozwoju Województwa Mazowieckiego do roku 2020 (aktualizacja) została przyj ęta uchwał ą Nr 78/06 Sejmiku Województwa Mazowieckiego z dnia 29 maja 2006 r.

Inwestycje planowane do realizacji w ramach niniejszego dokumentu, zmierzaj ące do racjonalizacji wykorzystania energii wpisuj ą si ę w nast ępuj ące zapisy Strategii Rozwoju Województwa Mazowieckiego do roku 2020: − Cel po średni 4.: Aktywizacja i modernizacja obszarów pozametropolitarnych; • Kierunek działa ń 4.5.: Ochrona i rewaloryzacja środowiska przyrodniczego dla zapewnienia trwałego i zrównowa żonego rozwoju, w ramach którego przewidziano realizacje działa ń przyczyniaj ących si ę do zwi ększenia wykorzystania odnawialnych źródeł energii, w tym wód geotermalnych oraz ochrony powietrza.

Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Mazowieckiego Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Mazowieckiego został przyj ęty uchwał ą Nr 65/2004 Sejmiku Województwa Mazowieckiego z dnia 7 czerwca 2004 r.

Misj ą Planu Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Mazowieckiego jest stwarzanie warunków do osi ągania spójno ści terytorialnej oraz trwałego i zrównowa żonego rozwoju województwa mazowieckiego, poprawy warunków życia jego mieszka ńców, stałego zwi ększania efektywno ści procesów gospodarczych i konkurencyjno ści regionu. Misja ta 9

Westmor Consulting Zało żenia do planu zaopatrzenia w ciepło, energi ę elektryczn ą i paliwa gazowe dla gminy Kowala na lata 2011-2026 będzie realizowana przez trzy cele. Inwestycje będące przedmiotem dokumentu wpisuj ą si ę w cel 2: Zapewnienie zrównowa żonego i harmonijnego rozwoju województwa poprzez zachowanie wła ściwych relacji pomi ędzy poszczególnymi systemami i elementami zagospodarowania przestrzennego (s. 64), poniewa ż w jego ramach przewidziano m.in. ochron ę i racjonalne gospodarowanie zasobami naturalnymi.

Inwestycje wpisuj ą si ę te ż w zakres: − Polityki 2.3.: Poprawa warunków funkcjonowania środowiska przyrodniczego (s. 80-82), w ramach której przewidziano – w celu zachowania korzystnych warunków aerosanitarnych oraz uzyskania poprawy stanu czystości powietrza – ograniczenie emisji zanieczyszcze ń pyłowych i gazowych z istniej ących źródeł oraz prowadzenie przedsi ęwzi ęć zmierzaj ących do wykorzystania odnawialnych źródeł energii, takich jak energia sło ńca, wiatru, energia z biomasy, a tak że ograniczenie „niskiej emisji” poprzez zmian ę czynnika grzewczego z paliwa stałego na gazowe lub olejowe.

Program Ochrony Środowiska Województwa Mazowieckiego na lata 2007-2010 z uwzgl ędnieniem perspektywy do 2014 r. Program został przyj ęty przez Sejmik Województwa Mazowieckiego uchwał ą Nr 19/07 z dnia 19 lutego 2007 r. Misj ą sformułowan ą w ramach Programu Ochrony Środowiska Województwa Mazowieckiego jest: poprawa jako ści życia i bezpiecze ństwa ekologicznego mieszka ńców województwa mazowieckiego.

W ramach programu jako słab ą stron ę województwa w zakresie powietrza atmosferycznego uznano tendencj ę wzrostow ą emisji do powietrza dwutlenku siarki, dwutlenku w ęgla oraz pyłu zawieszonego (s. 106), spowodowan ą m.in. przez zwi ększanie zakresu tzw. niskiej emisji z lokalnych źródeł ciepła, co jest zwi ązane przede wszystkim z rozwojem budownictwa jednorodzinnego. W zwi ązku z tym konieczne jest podj ęcie działa ń mających na celu zwi ększenie wykorzystania odnawialnych źródeł energii oraz takich, które emituj ą mniejsze ilo ści zanieczyszczeń do powietrza atmosferycznego.

Inwestycje będące przedmiotem dokumentu wpisuj ą si ę ponadto w: − Cel długoterminowy: Kontynuacja działa ń zwi ązanych z popraw ą jako ści powietrza atmosferycznego; − Cel strategiczny do 2014 r.: Osi ągni ęcie standardów jako ści powietrza atmosferycznego; − Kierunki działa ń (s. 113):

10

Westmor Consulting Zało żenia do planu zaopatrzenia w ciepło, energi ę elektryczn ą i paliwa gazowe dla gminy Kowala na lata 2011-2026

• eliminowanie w ęgla jako paliwa w kotłowniach lokalnych i gospodarstwach domowych; • zwi ększanie wykorzystania odnawialnych źródeł energii, w szczególno ści energii geotermalnej i biomasy; • promocja ekologicznych no śników energii.

Strategia Zrównowa żonego Rozwoju Powiatu Radomskiego do roku 2020 Planowane na terenie gminy Kowala inwestycje s ą spójne z zało żeniami Strategii Rozwoju Powiatu Radomskiego do roku 2020, a mianowicie: Cel strategiczny: 1. Wzrost konkurencyjno ści gospodarki, zatrudnienia i przedsi ębiorczo ści mieszka ńców.

Cel operacyjny: 1.1. Likwidacja niedoborów w sferze infrastruktury technicznej oraz ochrona środowiska przyrodniczego

Kierunek działa ń realizacyjnych: Ograniczenie ilo ści odprowadzonych zanieczyszcze ń do powietrza atmosferycznego, wody i gleby. Sukcesywne usuwanie azbestu.

Program Ochrony Środowiska Powiatu Radomskiego Na poziomie powiatu i gminy w zakresie ochrony powietrza uwzgl ędniono nast ępuj ące cele: • sukcesywna likwidacja źródeł niskiej emisji; • wprowadzanie paliw ekologicznych jako czynnika grzewczego w kotłowniach lokalnych i przemysłowych co pozwoli na ograniczenie emisji zanieczyszcze ń pyłowo- gazowych emitowanych do powietrza; • promowanie i wprowadzanie najlepszych dost ępnych technik /BAT/ dla zakładów produkcyjnych; • wzrost i promocja wykorzystania energii odnawialnej; • wła ściwa edukacja ekologiczna.

Program Ochrony Środowiska dla gminy Kowala na lata 2008-2011 z uwzgl ędnieniem lat 2012-2015

Planowane w ramach niniejszego dokumentu inwestycje wpisuj ą si ę w nast ępuj ące cele uj ęte w Programie Ochrony Środowiska gminy Kowala:

11

Westmor Consulting Zało żenia do planu zaopatrzenia w ciepło, energi ę elektryczn ą i paliwa gazowe dla gminy Kowala na lata 2011-2026

• Zmniejszenie zu życia energii. o Cel długoterminowy do 2015 roku: Dąż enie do relatywnego zmniejszenia zu życia energii elektrycznej i cieplnej.

o Cele krótkoterminowe do 2011 roku i kierunki działań: 1. Relatywne zmniejszenie zu życia energii poprzez wprowadzanie energooszcz ędnych technologii i urz ądze ń w gospodarce komunalnej. 2. Zmniejszenie strat energii, zwłaszcza cieplnej, w obiektach mieszkalnych i usługowych poprzez popraw ę parametrów energetycznych budynków, szczególnie nowobudowanych (termomodernizacja). 3. Racjonalizacja zu życia i oszcz ędzanie energii elektrycznej przez społecze ństwo gminy. 4. Zwi ększenie świadomo ści społecze ństwa gminy na temat mo żliwo ści i metod ograniczania zu życia energii.

• Wzrost wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych. o Cel długoterminowy do 2015 roku : Zwi ększenie wykorzystania energii z regionalnych źródeł odnawialnych.

o Cele krótkoterminowe do roku 2011 i kierunki działań: 1. Zwi ększenie zu życia energii ze źródeł odnawialnych w bilansie energetycznym gminy. 2. Rozpoznanie mo żliwo ści szerszego zastosowania oraz wprowadzenia nowych metod wykorzystania energii odnawialnej na terenie gminy. 3. Działalno ść edukacyjno – informacyjna z zakresie wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych i energii niekonwencjonalnej, w tym rozwi ąza ń technologicznych, administracyjnych i finansowych.

12

Westmor Consulting Zało żenia do planu zaopatrzenia w ciepło, energi ę elektryczn ą i paliwa gazowe dla gminy Kowala na lata 2011-2026

4. Ogólna charakterystyka gminy

4.1. Poło żenie i podział administracyjny gminy

Gmina Kowala poło żona jest w powiecie radomskim, w południowej cz ęś ci województwa mazowieckiego. Od strony północnej Kowala graniczy z Radomiem, od wschodu z jego osiedlami mieszkaniowymi i gmin ą Skaryszew, od południa z gminami Oro ńsko i Wierzbica, a od zachodu z gmin ą Wolanów. Powierzchnia gminy Kowala wynosi 74,7 km 2.

Rysunek 1. Poło żenie gminy na tle województwa i powiatu

Źródło: www.zpp.pl

Na terenie gminy Kowala – zgodnie z danymi zaprezentowanymi w tabeli 1 – przewa żaj ą użytki rolne stanowi ące prawie 85% powierzchni gminy ogółem, lasy i grunty le śne pokrywaj ą 6,76%, za ś pozostałe grunty i nieu żytki – 8,35% powierzchni Gminy.

13

Westmor Consulting Zało żenia do planu zaopatrzenia w ciepło, energi ę elektryczn ą i paliwa gazowe dla gminy Kowala na lata 2011-2026

Tabela 1. Struktura zagospodarowania gruntów gminy

Wyszczególnienie ha %

Użytki rolne, w tym: 6 342 84,89

Grunty orne 5 127 80,85

Sady 224 3,53

Łąki 615 9,69

Pastwiska 376 5,93

Lasy i grunty le śne 505 6,76

Pozostałe grunty i nieu żytki 624 8,35

Razem 7 471 100%

Źródło: Dane GUS

4.2. Stan gospodarki na terenie gminy

Na obszarze Gminy przyległym do Radomia dynamicznie rozwija si ę sfera usług, natomiast południowa cz ęść gminy to region z przewag ą gospodarstw rolnych. W śród 2 361 gospodarstw indywidualnych przewa żaj ą gospodarstwa o powierzchni do 1 ha, stanowi ąc 40,62%. Na terenie gminy Kowala – zgodnie z danymi GUS – w 2010 r. funkcjonowało 771 podmiotów gospodarczych. Na przestrzeni lat 2004 – 2010 obserwowany był systematyczny wzrost liczby przedsi ębiorstw funkcjonuj ących na terenie Gminy Kowala (liczba podmiotów wzrosła w tym czasie o 222 przedsi ębiorstwa, co stanowi ponad 40%. Struktur ę działalno ści gospodarczej prowadzonej w gminie Kowala, zarówno w sektorze publicznym, jak i prywatnym, prezentuje tabela 2.

Tabela 2. Podmioty gospodarcze działaj ące na terenie gminy w latach 2004 - 2010

Wyszczególnienie J. m. 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010

Podmioty gospodarcze jed.gosp. 549 538 569 601 635 712 771 ogółem Sektor publiczny ogółem jed.gosp. 12 12 12 12 12 12 12 pa ństwowe i samorz ądowe jednostki jed.gosp. 10 10 10 9 9 9 9 prawa bud żetowego ogółem

14

Westmor Consulting Zało żenia do planu zaopatrzenia w ciepło, energi ę elektryczn ą i paliwa gazowe dla gminy Kowala na lata 2011-2026

Sektor prywatny ogółem jed.gosp. 537 526 557 589 623 700 759 osoby fizyczne prowadz ące działalno ść jed.gosp. 469 454 482 514 549 621 681 gospodarcz ą spółki handlowe jed.gosp. 18 18 17 19 18 22 20 spółki handlowe z udziałem kapitału jed.gosp. 4 4 4 4 4 6 6 zagranicznego spółdzielnie jed.gosp. 1 1 1 1 1 1 1 stowarzyszenia i jed.gosp. 6 6 6 7 6 8 9 organizacje społeczne

Źródło: Dane GUS

Działalno ść gospodarcza prowadzona na terenie gminy Kowala koncentruje si ę na handlu, budownictwie oraz usługach. Struktur ę działalno ści gospodarczej prowadzonej w gminie Kowala prezentuje tabela 3 oraz wykres 1.

Tabela 3. Wykaz podmiotów gospodarczych na terenie gminy wg sekcji PKD

Kod Rok Wyszczególnienie PKD 2004 2005 2006 2007 2008 2009 A Rolnictwo, łowiectwo, le śnictwo 26 29 34 32 38 43 B Rybactwo 0 1 1 2 2 2 C Górnictwo 2 2 4 5 6 9 D Przetwórstwo przemysłowe 101 93 91 93 94 100 F Budownictwo 59 61 65 72 87 107 G Handel 199 193 198 211 219 233 H Hotele i restauracje 3 4 7 5 4 7 I Transport, ł ączno ść 69 65 73 76 75 77 J Po średnictwo finansowe 12 12 16 18 19 24 K Obsługa nieruchomo ści 34 33 31 35 6 6 L Administracja publiczna, ubezpieczenia 6 6 6 6 12 14 M Edukacja 9 9 9 12 7 9 N Ochrona zdrowia, pomoc społeczna 6 7 7 7 26 36 O Działalno ść usługowa 23 23 27 27 26 36 Podmioty gospodarcze ogółem 549 538 569 601 635 712

Źródło: Dane GUS

15

Westmor Consulting Zało żenia do planu zaopatrzenia w ciepło, energi ę elektryczn ą i paliwa gazowe dla gminy Kowala na lata 2011-2026

Wykres 1. Działalno ść gospodarcza na terenie gminy Kowala w 2009 r.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS

4.3. Charakterystyka mieszka ńców

Jednym z podstawowych czynników wpływaj ących na rozwój jednostek samorz ądu terytorialnego jest sytuacja demograficzna oraz perspektywy jej zmian. Trzeba zauwa żyć, że przyrost liczby ludno ści to przyrost liczby konsumentów, a zatem wzrost zapotrzebowania na energi ę i jej no śniki. Na terenie gminy Kowala na przestrzeni lat 2004 – 2009 liczba ludno ści systematycznie rosła (wzrost ten wyniósł 6,48%). Notowany wzrost liczby ludno ści w analizowanym okresie był wynikiem przede wszystkim dodatniego przyrostu naturalnego oraz dodatniego salda migracji.

Tabela 4. Liczba ludno ści na terenie gminy w latach 2004 - 2009

Wyszczególnienie J. m. 2004 2005 2006 2007 2008 2009

Liczba ludno ści ogółem osoba 10 456 10 571 10 747 10 835 10 985 11 134 męż czy źni osoba 5 258 5 308 5 386 5 437 5 507 5 563 kobiety osoba 5 198 5 263 5 361 5 398 5 478 5 563

16

Westmor Consulting Zało żenia do planu zaopatrzenia w ciepło, energi ę elektryczn ą i paliwa gazowe dla gminy Kowala na lata 2011-2026

Urodzenia ogółem osoba 123 138 124 136 150 135 męż czy źni osoba 59 71 63 66 84 68 kobiety osoba 64 67 61 70 66 67 Zgony ogółem osoba 74 81 92 86 89 97 męż czy źni osoba 49 41 51 45 52 53 kobiety osoba 25 40 41 41 37 44 Przyrost naturalny ogółem osoba 49 57 32 50 61 38 męż czy źni osoba 10 30 12 21 32 15 kobiety osoba 39 27 20 29 29 23

Źródło: Dane GUS

W tym samym okresie – czyli w latach 2004-2009 - liczba mieszka ńców województwa mazowieckiego zwi ększyła si ę o 1,48% (1,18% w przypadku m ęż czyzn i 1,76% w przypadku kobiet). Odwrotnie sytuacja przedstawia si ę w przypadku Polski, gdzie liczba ludno ści w analizowanym okresie spadła o ponad 39% (40,32% w przypadku m ęż czyzn i 37,80% w przypadku kobiet). W zwi ązku z tym nale ży stwierdzi ć, że sytuacja demograficzna na terenie gminy Kowala jest bardzo dobra w porównaniu do sytuacji województwa czy całego kraju, a zatem istotne jest podejmowanie dalszych działa ń maj ących na celu przyci ągni ęcie na ten teren nowych mieszka ńców, dla których istotne znaczenie ma tak że stan środowiska przyrodniczego oraz dost ępno ść do podstawowej infrastruktury społecznej i technicznej. Nie mo żna zatem zaniecha ć podejmowania prac inwestycyjnych zwi ązanych m.in. z wykorzystaniem odnawialnych źródeł energii nie przyczyniaj ących si ę do pogorszenia stanu środowiska oraz innych prac zwi ązanych z przeprowadzeniem robót termomodernizacyjnych, dzi ęki którym zmniejszeniu ulegnie ilo ść paliw zu żywanych do ogrzania obiektów, a to niew ątpliwie wpłynie na zmniejszenie zanieczyszcze ń emitowanych do atmosfery.

17

Westmor Consulting Zało żenia do planu zaopatrzenia w ciepło, energi ę elektryczn ą i paliwa gazowe dla gminy Kowala na lata 2011-2026

Tabela 5. Liczba ludno ści na terenie województwa mazowieckiego oraz kraju w latach 2004 - 2009

Źródło: Dane GUS

Tabela 6. Urodzenia na terenie województwa mazowieckiego oraz kraju w latach 2004-2009

Źródło: Dane GUS

Tabela 7. Grupy wiekowe ludno ści w latach 2004 - 2009

Wyszczególnienie J. m. 2004 2005 2006 2007 2008 2009

Grupy wiekowe ludno ści z uwzgl ędnieniem płci w wieku przedprodukcyjnym ogółem osoba 2 882 2 869 2 868 2 832 2 814 2 795 męż czy źni osoba 1 489 1 481 1 468 1 440 1 428 1 421 kobiety osoba 1 393 1 388 1 400 1 392 1 386 1 374 w wieku produkcyjnym ogółem osoba 6 298 6 406 6 577 6 668 6 820 6 950 męż czy źni osoba 3 333 3 389 3 482 3 560 3 645 3 704 kobiety osoba 2 965 3 017 3 095 3 108 3 175 3 246 w wieku poprodukcyjnym ogółem osoba 1 276 1 296 1 302 1 335 1 351 1 389 męż czy źni osoba 436 438 436 437 434 446 kobiety osoba 840 858 866 898 917 943 Wska źnik obci ąż enia demograficznego ludno ść w wieku nieprodukcyjnym na 100 osoba 66,0 65,0 63,4 62,5 61,1 60,2 osób w wieku produkcyjnym 18

Westmor Consulting Zało żenia do planu zaopatrzenia w ciepło, energi ę elektryczn ą i paliwa gazowe dla gminy Kowala na lata 2011-2026 ludno ść w wieku poprodukcyjnym na 100 osoba 44,3 45,2 45,4 47,1 48,0 49,7 osób w wieku przedprodukcyjnym ludno ść w wieku poprodukcyjnym na 100 osoba 20,3 20,2 19,8 20,0 19,8 20,0 osób w wieku produkcyjnym

Źródło: Dane GUS

Na terenie gminy Kowala w analizowanym okresie systematycznie wzrastał odsetek osób w wieku poprodukcyjnym przypadaj ących na ludno ść w wieku przedprodukcyjnym. Jest to bardzo niepokoj ące zjawisko, gdy ż wskazuje na starzenie si ę społecze ństwa. Sytuacja ta wi ąż e si ę z tym, że gmina jest zmuszona przeznacza ć wi ększ ą ilo ść środków na zaspokojenie potrzeb tej grupy mieszka ńców, wł ączaj ąc w to wydatki na pomoc społeczn ą. Obserwowana na terenie gminy Kowala tendencja związana z przyrostem osób w wieku poprodukcyjnym jest to żsama z tendencj ą obserwowan ą na terenie województwa mazowieckiego i całego kraju. W celu poprawy istniej ącej sytuacji i spowodowania przyrostu liczby osób w wieku produkcyjnym równowa żą cych wzrastaj ącą ilo ść osób w wieku poprodukcyjnym wa żne jest przeprowadzanie inwestycji maj ących na celu popraw ę stanu środowiska naturalnego, infrastruktury oraz zaplecza usługowego w celu dalszego przyci ągania na teren gminy młodych, dobrze wykształconych mieszka ńców, którzy zapewni ą dodatkowe przychody dla bud żetu gminy. Tabela 8. Migracje ludno ści na terenie gminy Kowala w latach 2004 - 2009

Wyszczególnienie J. m. 2004 2005 2006 2007 2008 2009 zameldowania ogółem osoba 198 140 233 219 185 176 zameldowania z miast osoba 146 111 177 160 137 133 zameldowania ze wsi osoba 52 28 56 58 46 43 zameldowania z zagranicy osoba 0 1 0 1 2 0 wymeldowania ogółem osoba 114 75 101 168 93 87 wymeldowania do miast osoba 73 50 65 78 57 62 wymeldowania na wie ś osoba 41 25 35 86 30 25 wymeldowania za granic ę osoba 0 0 1 4 6 0 saldo migracji ogółem osoba 84 65 132 51 92 89

Źródło: Dane GUS Analizuj ąc dane statystyczne dotycz ące liczby i struktury ludno ści, a tak że uwzgl ędniaj ąc trendy i prognozy demograficzne, nale ży spodziewa ć si ę, że w kolejnych latach liczba ludno ści mo że utrzyma ć si ę na dotychczasowym poziomie. Obserwowanym obecnie 19

Westmor Consulting Zało żenia do planu zaopatrzenia w ciepło, energi ę elektryczn ą i paliwa gazowe dla gminy Kowala na lata 2011-2026 zjawiskiem jest du że zainteresowanie migracj ą na tereny wiejskie, zwłaszcza atrakcyjne przyrodniczo, co tak że wyst ępuje na terenie gminy Kowala. Atrakcyjna lokalizacja Gminy oraz jej potencjał przyrodniczy czyni ą z niej miejsce ch ętnie wybierane na miejsce zamieszkania. Mo żna tak że spodziewa ć si ę, że wraz z napływem nowych mieszka ńców ulegnie zmianie struktura demograficzna i problem ujemnego przyrostu naturalnego zostanie rozwi ązany. Na podstawie danych o liczbie ludno ści na terenie gminy Kowala w latach 2004 – 2009 a tak że na podstawie prognozy liczby ludno ści na obszarach wiejskich województwa mazowieckiego opracowanej przez GUS, wykonano prognoz ę demograficzn ą dla Gminy do roku 2026 przedstawion ą w tabeli 9.

Tabela 9. Prognoza liczby ludno ści gminy

Lata Liczba ludno ści

2011 11 231

2012 11 265

2013 11 294

2014 11 320

2015 11 342

2016 11 360

2017 11 374

2018 11 383

2019 11 389

2020 11 390

2021 11 388

2022 11 384

2023 11 378

2024 11 368

2025 11 356

2026 11 341

Źródło: Opracowanie własne na podstawie długoterminowej prognozy liczby ludno ści opracowanej przez GUS

20

Westmor Consulting Zało żenia do planu zaopatrzenia w ciepło, energi ę elektryczn ą i paliwa gazowe dla gminy Kowala na lata 2011-2026

Wykres 2. Prognoza liczby ludno ści na terenie gminy

Źródło: Opracowanie własne na podstawie długoterminowej prognozy liczby ludno ści opracowanej przez GUS

4.4. Warunki klimatyczne na terenie gminy

Gmina Kowala le ży w „środkowej” dzielnicy klimatycznej. Obszar ten charakteryzuje si ę najmniejszymi opadami rocznymi w kraju (poni żej 500 mm). Średnioroczna temperatura powietrza wynosi 8°C. Średnia temperatura stycznia - 2,8°C, lipca +18,7°C. Okres wegetacyjny trwa 210-220 dni. Średnia roczna wilgotno ść wzgl ędna powietrza wynosi 79%.

21

Westmor Consulting Zało żenia do planu zaopatrzenia w ciepło, energi ę elektryczn ą i paliwa gazowe dla gminy Kowala na lata 2011-2026

Rysunek 2. Dzielnice rolniczo-klimatyczne Polski wg R. Gumi ńskiego

Źródło: www.acta-agrophysica.org

Legenda:

Dzielnica rolniczo-klimatyczna

I. Szczeci ńska XII. Lubelska II. Zachodniobałtycka XIII. Chełmska III. Wschodniobałtycka XIV. Wrocławska IV. Pomorska XV. Cz ęstochowsko- Kielecka V. Mazurska XVI. Tarnowska VI. Nadnotecka XVII. Sandomiersko - Rzeszowska VII. Środkowa XVIII. Podsudecka VIII. Zachodnia XIX. Podkarpacka IX. Wschodnia XX. Sudecka X. Łódzka XXI. Karpacka XI. Radomska

22

Westmor Consulting Zało żenia do planu zaopatrzenia w ciepło, energi ę elektryczn ą i paliwa gazowe dla gminy Kowala na lata 2011-2026

Rysunek 3. Średnia temperatura roczna na terenie Polski

Źródło: www.wiking.edu.pl

Rysunek 4. Średnie roczne opady na terenie Polski

Źródło: www.wiking.edu.pl

23

Westmor Consulting Zało żenia do planu zaopatrzenia w ciepło, energi ę elektryczn ą i paliwa gazowe dla gminy Kowala na lata 2011-2026

Rysunek 5. Średnia długo ść okresu wegetacji na terenie Polski

Źródło: www.acta-agrophysica.org

Rysunek 6. Liczba dni przymrozkowych na terenie Polski (t min ˂ 0°C)

Źródło: www.imgw.pl 24

Westmor Consulting Zało żenia do planu zaopatrzenia w ciepło, energi ę elektryczn ą i paliwa gazowe dla gminy Kowala na lata 2011-2026

4.5. Charakterystyka infrastruktury budowlanej

Na terenie gminy Kowala liczba mieszka ń na koniec 2009 r. wynosiła 3 068 i wzrosła od 2004 r. o ponad 5,4%. Analiza danych zawartych w tabeli 10 wskazuje, iż z ka żdym rokiem zwi ększa si ę liczba mieszka ń na terenie Gminy.

Tabela 10. Stan infrastruktury mieszkaniowej na terenie gminy

Wyszczególnienie J. m. 2004 2005 2006 2007 2008 2009

Ogółem mieszkania mieszk. 2 910 2 918 2 937 2 971 3 027 3 068 izby izba 11 035 11 076 11 169 11 357 11 653 11 858 powierzchnia u żytkowa 2 m 232 494 233 566 235 994 240 476 247 452 252 639 mieszka ń Zasoby gmin (komunalne) mieszkania mieszk. 21 21 21 21 - - izby izba 47 47 47 47 - - powierzchnia u żytkowa 2 m 749 749 749 749 - - mieszka ń Zasoby zakładów pracy mieszkania mieszk. 16 16 16 21 - - izby izba 47 47 47 62 - - powierzchnia u żytkowa 2 m 908 908 908 1 192 - - mieszka ń Zasoby osób fizycznych mieszkania mieszk. 2 867 8 875 2 894 2 923 - - izby izba 10 912 10 953 11 046 11 219 - - powierzchnia u żytkowa 2 m 230 330 231 402 233 830 238 028 - - mieszka ń Zasoby pozostałych podmiotów mieszkania mieszk. 6 6 6 6 - - izby izba 29 29 29 29 - - powierzchnia u żytkowa 2 m 507 507 507 507 - - mieszka ń Źródło: Dane GUS

25

Westmor Consulting Zało żenia do planu zaopatrzenia w ciepło, energi ę elektryczn ą i paliwa gazowe dla gminy Kowala na lata 2011-2026

Tabela 11. Zestawienie liczby mieszka ńców oraz liczby mieszka ń na terenie sołectw wchodz ących w skład gminy Kowala

Liczba budynków Liczba osób zamieszkuj ących Nazwa sołectwa mieszkalnych sołectwo w sołectwie Augustów 625 179 Bardzice 436 118 Dąbrówka Zabłotnia 414 109 Grabina 257 53 Huta Mazowsza ńska 524 116 Ko ńczyce – Kolonia 419 104 Kosów 710 185 Kotarwice 680 178 Kowala 1 129 310 Ludwinów 707 147 Maliszów 527 131 Mazowszany 590 153 Młodocin Mniejszy 629 173 Parznice 865 225 Romanów 287 90 Ro żki 541 141 Ruda Mała 367 103 Trablice 1 487 367 Razem 11 194 2 882

Źródło: Dane Urz ędu Gminy Kowala, stan na dzie ń 31.12.2010 r.

5. Stan zaopatrzenia gminy w ciepło

5.1. Stan obecny

Na terenie gminy nie istnieje centralny system ciepłowniczy i nie działaj ą przedsi ębiorstwa ciepłownicze. W zwi ązku z tym ogrzewanie budynków usytuowanych na terenie gminy odbywa si ę za pomoc ą indywidualnych kotłowni spalaj ących głównie w ęgiel (miał i koks). Na terenie gminy Kowala energia cieplna wykorzystywana jest: • do ogrzewania pomieszcze ń i przygotowania ciepłej wody u żytkowej w budownictwie mieszkaniowym; • do przygotowania posiłków w gospodarstwach domowych;

26

Westmor Consulting Zało żenia do planu zaopatrzenia w ciepło, energi ę elektryczn ą i paliwa gazowe dla gminy Kowala na lata 2011-2026

• do ogrzewania pomieszcze ń i przygotowania c.w.u., na potrzeby technologiczne (w kuchniach) w szkołach i innych obiektach usługowych. Wykaz budynków u żyteczno ści publicznej na terenie gminy Kowala wraz ze wskazaniem źródła ciepła oraz ilo ści zu żywanego paliwa prezentuje tabela 12.

Tabela 12. Wykaz obiektów u żyteczno ści publicznej

Rodzaj paliwa u żywany Ilo ść zu żytego paliwa Nazwa obiektu do ogrzewania budynku (w ci ągu roku – rok 2010)

Urz ąd Gminy węgiel 53,85 t PSP Kowala węgiel 57,15 t PSP Młodocin Mniejszy węgiel 56,00 t PSP Ko ńczyce - Kolonia węgiel 45,21 t PSP Bardzice węgiel 46,645 t PSP Mazowszany węgiel 69,90 t PSP Parznice węgiel 143,05 t Samodzielny Publiczny Zakład Opieki gaz 11 000 l Zdrowotnej w Kowali Przedszkola węgiel 67,46 t Stacja wodoci ągowa węgiel 2,00 t

Źródło: Urz ąd Gminy Kowala

Zestawienie zaprezentowane w tabeli 13 potwierdza, że w ęgiel ma cały czas ogromne zastosowanie w ogrzewaniu budynków u żyteczno ści publicznej. Tylko w przypadku budynku ośrodka zdrowia kocioł w ęglowy został zast ąpiony ogrzewaniem gazowym.

Źródłem ciepła dla budynków jednorodzinnych jak i wielorodzinnych na terenie gminy Kowala są najcz ęś ciej kotłownie w ęglowe. Powszechne stosowanie tego paliwa wynika z jego atrakcyjnej ceny w stosunku do innych paliw dost ępnych na rynku. Ogrzewanie pomieszcze ń olejem lub innym ekologicznym paliwem, pomimo i ż posiada korzystniejszy wpływ na środowisko i jako ść życia mieszka ńców, w dalszym ci ągu jest znacznie bardziej kosztowne ni ż eksploatowanie kotłowni w ęglowej.

27

Westmor Consulting Zało żenia do planu zaopatrzenia w ciepło, energi ę elektryczn ą i paliwa gazowe dla gminy Kowala na lata 2011-2026

Tabela 13. Ogrzewanie budynków wielorodzinnych na terenie Gminy Kowala

Nazwa budynku Rodzaj paliwa u żywany do Liczba mieszka ńców Zarz ądzaj ący (adres) ogrzewania w budynku budynkiem Własno ść Blok 1 Kosów węgiel 17 prywatna Własno ść Blok 2 Kosów węgiel 25 prywatna Własno ść Kowala ½ przedszkola węgiel 7 prywatna PSP Kowala węgiel 13 UG PSP Mazowszany węgiel 2 UG PSP Bardzice węgiel 4 UG PSP Młodocin węgiel 4 UG Bloki Ro żki węgiel 8 Wspólnota Własno ść Bli źniak Kosów węgiel 10 prywatna

Źródło: Urz ąd Gminy Kowala

W celu okre ślenia potrzeb energetycznych gminy w zakresie zaopatrzenia w ciepło posłu żono si ę jednostkowymi wska źnikami zapotrzebowania na energi ę. W przypadku gminy Kowala nie przeprowadzano badania ankietowego, gdy ż mimo tego, że jest to metoda dokładniejsza, to jednak jest bardziej czasochłonna i kosztowna, co wydłu żyłoby okres opracowania przedmiotowego dokumentu. Poza tym mo że si ę ona okaza ć metod ą o ograniczonej skuteczno ści, bowiem zwykle nie udaje si ę otrzyma ć informacji zwrotnych od wszystkich ankietowanych lub s ą one niepełne oraz obarczone du żym bł ędem ze wzgl ędu na brak wiedzy ankietowanych w zakresie tematyki energetycznej.

5.2. Plany rozwojowe przedsi ębiorstw ciepłowniczych

Na terenie gminy nie funkcjonuj ą obecnie przedsi ębiorstwa ciepłownicze, brak równie ż planów i prognoz dotycz ących powstania takich przedsi ębiorstw w przyszło ści. Ze wzgl ędu na rolniczy charakter obszaru gminy oraz znaczne rozproszenie zabudowy, stosunkowo niewielkie zapotrzebowanie na ciepło, realizacja przedsi ęwzi ęcia zwi ązanego z uruchomieniem przedsi ębiorstwa ciepłowniczego obsługuj ącego mieszka ńców gminy, byłaby bardzo kosztowna i najprawdopodobniej ekonomicznie nieuzasadniona.

28

Westmor Consulting Zało żenia do planu zaopatrzenia w ciepło, energi ę elektryczn ą i paliwa gazowe dla gminy Kowala na lata 2011-2026

6. Stan zaopatrzenia gminy w gaz

6.1. Stan obecny

Mieszka ńcy gminy Kowala posiadaj ą dost ęp do gazu ziemnego dostarczanego sieci ą gazow ą, której długo ść na obszarze gminy zwi ększa si ę stopniowo z ka żdym rokiem. Rozbudowa sieci gazowej wynika z coraz wi ększego zainteresowania mieszka ńców gazem, jako źródłem energii cieplnej.

Tabela 14. Długo ść sieci gazowej na terenie gminy Kowala

L.p. Wyszczególnienie 2006 2007 2008 2009

1 Długo ść sieci gazowej [km] 18,359 18,359 18,585 18,615

Źródło: Dane GUS

Wykres 3. Długo ść sieci gazowej na terenie gminy Kowala w latach 2006-2009

Źródło: Mazowiecka Spółka Gazownictwa Sp. z o.o. Oddział Zakład Gazowniczy Radom

29

Westmor Consulting Zało żenia do planu zaopatrzenia w ciepło, energi ę elektryczn ą i paliwa gazowe dla gminy Kowala na lata 2011-2026

Tabela 15. Odbiorcy gazu (stan na 31 grudnia danego roku)

Wyszczególnienie 2006 2007 2008 2009 2010

Gospodarstwa domowe 114 123 132 149 156 Ogrzewanie mieszka ń 191 191 194 194 196 Zakłady produkcyjne 1 1 1 1 1 Odbiorcy gazu ogółem 306 315 327 345 354

Źródło: Mazowiecka Spółka Gazownictwa Sp. z o.o. Oddział Zakład Gazowniczy Radom

Wykres 4. Liczba odbiorców gazu na terenie gminy Kowala w latach 2006-2010

Źródło: Mazowiecka Spółka Gazownictwa Sp. z o.o. Oddział Zakład Gazowniczy Radom

Tabela 16. Zu życie gazu w ci ągu roku [tys. m 3]

Wyszczególnienie 2009 2010

Gospodarstwa domowe 112,824 126,721 Ogrzewanie mieszka ń 242,765 240,333 Zakłady produkcyjne 58,865 52,182 Zu życie gazu ogółem 414,454 419,236

Źródło: Mazowiecka Spółka Gazownictwa Sp. z o.o. Oddział Zakład Gazowniczy Radom

Za dystrybucj ę gazu ziemnego na terenie gminy Kowala oraz eksploatacj ę sieci gazowej na tym obszarze odpowiada Mazowiecka Spółka Gazownictwa Sp. z o.o. Oddział Zakład Gazowniczy Radom.

30

Westmor Consulting Zało żenia do planu zaopatrzenia w ciepło, energi ę elektryczn ą i paliwa gazowe dla gminy Kowala na lata 2011-2026

Przez teren gminy przechodzi gazoci ąg niskopr ęż ny o ł ącznej długo ści 18,6 km. • Makowiec - Trablice o ø 300 mm; • Radom - Mazowszany ø 150 mm; • Trablice - Kosów ø 150 mm. Średnice gazoci ągów zapewniaj ą mo żliwo ść rozbudowy i podł ączenia wszystkich mieszka ńców gminy do sieci.

6.2. Plany rozwojowe dla systemu gazowniczego

W najbli ższych latach zmiany w zakresie zapotrzebowania na gaz ziemny, mog ą by ć podyktowane głównie inwestycjami prowadzonymi na terenie gminy Kowala w zakresie budownictwa mieszkaniowego oraz produkcyjnego.

Inwestycje planowane do realizacji w zakresie infrastruktury gazowej obejmuj ą rozbudow ę sieci wynikaj ącą z potrzeb przył ączeniowych zgłaszanych przez mieszka ńców gminy (na podstawie indywidualnych Umów o przył ączenie do sieci gazowej).

Tabela 17. Inwestycje planowane do realizacji w zakresie infrastruktury gazowej

Planowany L.p. Zakres planowanej inwestycji Lokalizacja inwestycji okres realizacji

Przył ączenie nowych odbiorców (gazoci ąg DN 40 1 m. Trablice 2012-2013 mm PE długo ści ok. 180 mb - 3 odbiorców)

Przył ączenie nowych odbiorców (gazoci ąg DN 40 2 m. Kotarwice 2012-2013 mm PE długo ści ok. 400 mb - 6 odbiorców)

Przył ączenie nowych odbiorców (gazoci ąg DN 40 3 mm PE długo ści ok. 360 mb i DN 90 mm PE m. Huta Mazowsza ńska 2012-2014 długo ści ok. 2600 mm - 50 odbiorców)

Źródło: Mazowiecka Spółka Gazownictwa Sp. z o.o. Oddział Zakład Gazowniczy Radom

7. Stan zaopatrzenia gminy w energi ę elektryczn ą

7.1. Stan obecny

Dostawc ą energii dla gminy Kowala jest:

PGE Dystrybucja S.A. Oddział Skar żysko - Kamienna ul. Al. Marszałka J. Piłsudskiego 51, 26 – 110 Skar żysko - Kamienna 31

Westmor Consulting Zało żenia do planu zaopatrzenia w ciepło, energi ę elektryczn ą i paliwa gazowe dla gminy Kowala na lata 2011-2026

Zasilanie gminy Kowala w energi ę elektryczn ą ma miejsce z Głównego Punktu Zasilania GPZ Potkanów o napi ęciu 110/15 kV, GPZ Południowa o napi ęciu 110/15 kV oraz GPZ Ił ża o napi ęciu 110/15 kV.

Tabela 18. Linie SN na terenie gminy Kowala

Moc Długo ść SN Ilo ść Lp. Linia SN transformatorów w km transformatorów [KVA] 1. Potkanów- Wierzbica 45,807 34 2 961 2. Potkanów – Szydłowiec 16,478 25 2 232 3. Potkanów – Jedli ńsk 10,467 6 429 4. Południowa - Skaryszew 7,347 12 1 014 5. Ił ża – Radom Południowa 2,840 3 166

Źródło: PGE Dystrybucja S.A. Oddział Skar żysko - Kamienna

W zwi ązku z tym, że okres zimowy charakteryzuje si ę krótszym dniem, to zu życie energii elektrycznej na terenie gminy Kowala wzrasta. Obci ąż enie GPZ obsługuj ących gmin ę Kowala w ostatnich latach przedstawiało si ę nast ępuj ąco:

Tabela 19. Obci ąż enie GPZ w okresie zimowym [A]

Lp. Nazwa GPZ 2007 2008 2009 2010 1. Potkanów- Wierzbica 32,1 32,4 32,4 30,3 2. Potkanów – Szydłowiec 23,3 24,1 15,2 22,2 3. Potkanów – Jedli ńsk 5,4 5,7 4,2 4,6 4. Południowa - Skaryszew 8,3 8,2 6,5 7,8 5. Ił ża – Radom Południowa 2,1 1,9 1,9 1,3

Źródło: PGE Dystrybucja S.A. Oddział Skar żysko - Kamienna

Długo ść linii napowietrznych na terenie gminy Kowala wynosi obecnie 101,57 km, natomiast długo ść linii kablowych – 36,56 km. Brak jest szczegółowych danych dotycz ących długo ści linii elektroenergetycznych w poszczególnych latach.

32

Westmor Consulting Zało żenia do planu zaopatrzenia w ciepło, energi ę elektryczn ą i paliwa gazowe dla gminy Kowala na lata 2011-2026

Tabela 20. Zestawienie liczby odbiorców oraz zu życia energii elektrycznej w latach 2007 - 2010

Odbiorcy indywidualni Odbiorcy przemysłowi

Rok Zu życie energii Liczba Zu życie energii Liczba odbiorców [GWh] odbiorców [GWh] 2007 b.d. 8,64 26 1,227 2008 b.d. 9,18 29 1,448 2009 b.d. 9,61 31 1,449 2010 4 006 10,08 36 1,025

Źródło: PGE Dystrybucja S.A. Oddział Skar żysko - Kamienna

Wykres 5. Zu życie energii na terenie gminy Kowala w latach 2007 - 2010 [GWh]

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych PGE Dystrybucja S.A. Oddział Skar żysko - Kamienna

Obecnie na terenie gminy Kowala z energii elektrycznej dostarczanej przez PGE Dystrybucja S.A. Oddział w Skar żysku Kamiennej, korzysta 4 006 odbiorców indywidualnych oraz 36 odbiorców przemysłowych. Zu życie energii elektrycznej w 2010 roku wyniosło 10,08 GWh wśród odbiorców indywidualnych i 1,025 GWh w śród odbiorców przemysłowych. Najwi ększ ą grup ę odbiorców energii elektrycznej stanowi odbiór bytowo – komunalny, tj. gospodarstwa domowe i rolne. Na terenie gminy Kowala wyst ępuj ą powa żne problemy z zaopatrzeniem w energi ę elektryczn ą, czego przyczyny nale ży upatrywa ć w złym ogólnym stanie technicznym lokalnych sieci dystrybucyjnych. Modernizacja linii energetycznych jest bardzo kosztowna

33

Westmor Consulting Zało żenia do planu zaopatrzenia w ciepło, energi ę elektryczn ą i paliwa gazowe dla gminy Kowala na lata 2011-2026 w zwi ązku z czym przedsi ębiorstwo energetyczne planuje przeprowadzenie jedynie najpilniejszych inwestycji, co prezentuje tabela 21.

Rysunek 7. Przebieg sieci przesyłowej na terenie gminy

Źródło: http://www.pse-operator.pl/

7.2. Plany rozwojowe przedsi ębiorstwa energetycznego

W najbli ższych dziesi ęciu latach zmiany w zakresie zapotrzebowania na energi ę elektryczn ą, mog ą by ć podyktowane głównie inwestycjami prowadzonymi na terenie gminy Kowala w zakresie budownictwa jednorodzinnego oraz produkcyjnego.

Wpływ na zmniejszenie zapotrzebowania na energi ę elektryczn ą b ędzie miało coraz powszechniejsze stosowanie energooszcz ędnych świetlówek kompaktowych w miejsce

34

Westmor Consulting Zało żenia do planu zaopatrzenia w ciepło, energi ę elektryczn ą i paliwa gazowe dla gminy Kowala na lata 2011-2026 dotychczas stosowanych żarówek do o świetlenia mieszka ń i obiektów u żyteczno ści publicznej.

Nie mniej jednak, z uwagi na ci ągły rozwój cywilizacyjny nast ąpi wzrost konsumpcji energii elektrycznej spowodowany:

• wzrostem ilo ści odbiorców, • wzrostem ilo ści odbiorników zainstalowanych u poszczególnych odbiorców, • rozwojem przemysłu i usług, • ewentualnie szerszym wykorzystaniem energii elektrycznej do celów grzewczych.

Wzrost ten b ędzie nieco wyhamowywany poprzez wymian ę cz ęś ci stosowanych ju ż urz ądze ń na nowe, energooszcz ędne, ale zwi ększenie ogólnej liczby odbiorców i odbiorników, zgodnie z globalnymi tendencjami, spowoduje zwi ększenie zu życia energii elektrycznej.

Inwestycje planowane do realizacji w zakresie infrastruktury energetycznej zostały przedstawione w tabeli 21.

Tabela 21. Plany rozwojowe przedsi ębiorstwa energetycznego na terenie gminy

Rok Lp. Nazwa inwestycji Miejsce realizacji Zakres inwestycji realizacji

„Przył ączenie do sieci • I. kabl.nn. dł. 400m energetycznej nowych • I. kabl.SN dł 400 m 1. 2011 Gmina Kowala obiektów na terenie • Stacja nap. 1 szt. gminy Kowala” • Zł. Kab.1 szt. Dla nowych odbiorców „Przył ączenie do sieci z terenu gminy Kowala energetycznej nowych rozbudowa sieci 2. 2011 - 2015 Gmina Kowala obiektów na terenie odbywa ć si ę b ędzie gminy Kowala” w miar ę aktualnych potrzeb w tym zakresie • Linia napow. SN – 0,1 km • Linia napow. nn – 3,2 km „Przebudowa sieci • Linia kabl. nn – 1,0 3. elektroenergetycznej na 2014 Gmina Kowala km terenie gminy Kowala” • Stacja napow. – 2 szt. • Przył ącza napow. – 76 szt. • Przył ącza kabl. – 5 Źródło: PGE Dystrybucja, Oddział Skar żysko - Kamienna 35

Westmor Consulting Zało żenia do planu zaopatrzenia w ciepło, energi ę elektryczn ą i paliwa gazowe dla gminy Kowala na lata 2011-2026

8. Przedsi ęwzi ęcia racjonalizuj ące u żytkowanie ciepła, energii elektrycznej i paliw gazowych

Jednym z warunków rozwoju współczesnego świata jest d ąż enie do zmniejszenia zu życia energii w ró żnych procesach. Dotyczy to równie ż procesów, które słu żą do utrzymania komfortu klimatycznego i komfortu u żytkowania w budynkach: ogrzewania, wentylacji, klimatyzacji, podgrzewania wody wodoci ągowej. Ni żej wymienione fakty, mówi ące, że: − zasoby paliw s ą ograniczone, − dost ępno ść do paliw jest coraz trudniejsza, − z uwagi na powy ższe, ceny paliw b ędą miały tendencj ę wzrostow ą, − nale ży ogranicza ć zanieczyszczenie środowiska produktami procesów spalania, świadcz ą o znacznej roli działa ń zmierzaj ących do oszcz ędzania energii i jej efektywnego wykorzystania. W Polsce w wyniku przyj ętej polityki społeczno-gospodarczej energia nie była szanowana, a w społecze ństwie zanikał nawyk oszcz ędnego jej u żytkowania. Po roku 1990 wraz z wprowadzeniem gospodarki rynkowej nast ąpiło urealnienie cen no śników energii, co zmusiło jej odbiorców do szukania rozwi ąza ń daj ących oszcz ędno ści w tym zakresie. Niekorzystna struktura zasobów paliw naturalnych w Polsce (monokultura w ęgla) jest przyczyn ą nieprawidłowej proporcji pokrycia zapotrzebowania na energi ę pierwotn ą za pomoc ą ró żnych no śników. Udział paliw stałych w gospodarce energetycznej Polski wynosi ok. 77%, a paliw w ęglowodorowych (oleje opałowe, gaz) ok. 21%, co w porównaniu z wysokorozwini ętymi krajami Europy Zachodniej jak równie ż W ęgrami, Czechami czy Słowacj ą, jest niekorzystne z uwagi na du ży udział paliw stałych i zwi ązane z tym zanieczyszczenie środowiska. Wyst ępuje równie ż zbyt mały udział odnawialnych źródeł energii, szczególnie w porównaniu z krajami „starej” Unii Europejskiej. W Polsce udział sektora bytowo-komunalnego w ogólnym zu życiu energii wynosi ok. 40%, z czego 36% przypada na budynki, przy czym ok. 30% przypada na budynki mieszkalne, a reszta na budynki u żyteczno ści publicznej. Poniewa ż tam, gdzie zu żywa si ę znaczne ilo ści energii, mo żna te ż jej du żo zaoszcz ędzi ć, st ąd du że mo żliwo ści samorz ądów terytorialnych administruj ących cz ęś ci ą budynków mieszkalnych i b ędących wła ścicielami du żej ilo ści budynków u żyteczno ści publicznej do działa ń w tym zakresie, pocz ąwszy od szczebla podstawowego, czyli od gminy. Równie ż bardzo du że mo żliwo ści oszcz ędzania maj ą odbiorcy indywidualni (gospodarstwa domowe) oraz inni drobni odbiorcy. W chwili obecnej sektor bytowo-komunalny zu żywa nadmierne ilo ści energii. Sami użytkownicy mieszka ń nie maj ą jednak pełnych mo żliwo ści ograniczenia kosztów

36

Westmor Consulting Zało żenia do planu zaopatrzenia w ciepło, energi ę elektryczn ą i paliwa gazowe dla gminy Kowala na lata 2011-2026 ogrzewania ze wzgl ędu na stan techniczny i dalekie od nowoczesnych rozwi ązania techniczne instalacji dostarczaj ących energi ę do poszczególnych lokali. Szczególny wpływ na taki stan ma brak liczników energii, wodomierzy, urz ądze ń regulacyjnych, niska sprawność źródeł ciepła, du że straty ciepła w instalacjach, ale tak że du że straty ciepła istniej ących budynków, nierzadko wielokrotnie przekraczaj ące obecnie obowi ązuj ące normatywy. Rezerwy powstałe po usuni ęciu powy ższych przyczyn s ą znaczne i si ęgaj ą 30 - 40% energii zu żywanej do ogrzewania i podgrzewania wody wodoci ągowej. Wykorzystanie tych rezerw jest mo żliwe przez popraw ę stanu technicznego istniej ących układów zaopatrzenia w ciepło i samych budynków poprzez: − modernizacj ę źródeł ciepła, − termomodernizacj ę budynków, − modernizacj ę instalacji odbiorczych (centralnego ogrzewania i ciepłej wody u żytkowej). Zastosowanie powy ższych rozwi ąza ń spowoduje generalne podniesienie sprawno ści użytkowej eksploatowanych układów poprzez bardziej efektywn ą konwersj ę energii chemicznej paliwa na energi ę ciepln ą oraz bardziej optymalne wykorzystanie wytworzonej energii. Wi ąż e to si ę z dopasowaniem wydajno ści instalacji i urz ądze ń odbiorczych do aktualnych potrzeb cieplnych ogrzewanych pomieszczeń czy te ż produkcji ciepłej wody użytkowej. Jednocze śnie w obiektach nowo wznoszonych nale ży stosowa ć nowoczesne rozwi ązania techniczne o wysokiej sprawno ści u żytkowej tj.: − nowoczesne rozwi ązania źródeł ciepła opartych o kotły grzewcze o wysokiej sprawno ści opalanych paliwem ciekłym lub gazowym, − instalacje grzewcze wyposa żone w urz ądzenia regulacyjne pozwalaj ące na oszcz ędn ą ich eksploatacj ę, − instalacje grzewcze i ciepłej wody u żytkowej wyposa żone w urz ądzenia pomiarowe, umo żliwiaj ące indywidualne rozliczanie, co skłania u żytkowników do działa ń zmierzaj ących do oszcz ędzania energii, − wła ściw ą izolacj ę termiczn ą instalacji, co zminimalizuje niepo żą dane straty ciepła, − budynki o przegrodach charakteryzuj ących si ę małym współczynnikiem przenikania ciepła, co najmniej nie przekraczaj ącym obowi ązuj ących normatywów. Stosowanie nowoczesnych rozwi ąza ń technicznych, poza podstawowym, ekonomicznym aspektem, zapewnia ka żdemu u żytkownikowi wygodn ą, bezpieczn ą i łatw ą eksploatacj ę urz ądze ń. Niebagateln ą zalet ą stosowania nowoczesnych rozwi ąza ń technicznych jest ograniczenie zanieczyszczenia środowiska poprzez zmniejszenie ilo ści spalanego paliwa oraz zmianie

37

Westmor Consulting Zało żenia do planu zaopatrzenia w ciepło, energi ę elektryczn ą i paliwa gazowe dla gminy Kowala na lata 2011-2026 paliwa stałego (w ęgiel) na bardziej ekologiczne paliwa ciekłe, gazowe lub biopaliwa. Kwestia ochrony środowiska ma du że znaczenie ze wzgl ędu na rolniczy charakter gminy.

Zapewnienie odpowiedniej temperatury w pomieszczeniach przeznaczonych dla ludzi, zwierz ąt lub technologii przemysłowych wymaga wytworzenia i dostarczenia odpowiedniej ilo ści ciepła. Ciepło to uzyskuje si ę najcz ęś ciej z konwersji energii chemicznej paliwa stałego, ciekłego lub gazowego. W ostatnich latach równie ż coraz wi ększ ą ilo ść energii uzyskuje si ę z odnawialnych źródeł energii, takich jak energia wiatru, słoneczna, geotermalna, fal i pływów morskich. Jednak w zaopatrzeniu w ciepło budynków dominuje ci ągle energia uzyskiwana ze spalania paliw w paleniskach kotłów. Ogólnie źródła ciepła mo żna podzieli ć na: − źródła indywidualne (miejscowe), − kotłownie wbudowane, − ciepłownie (kotłownie wolno stoj ące, zdalaczynne), − elektrociepłownie, Na terenie gminy Kowala wyst ępuj ą trzy pierwsze z wy żej wymienionych rodzajów źródeł ciepła.

Obecnie najwi ększ ą sprawno ści ą i najwi ększ ą ilo ści ą energii wyprodukowanej z jednostki paliwa umownego charakteryzuj ą si ę nowoczesne kotły opalane gazem, lekkim olejem opałowym oraz biopaliwami takimi jak słoma i pellet. Ze źródeł ciepła z kotłami opalanymi węglem najwi ększ ą sprawno ść maj ą du że jednostki instalowane w elektrociepłowniach. Najmniejsz ą sprawno ści ą charakteryzuje si ę produkcja energii elektrycznej w elektrowni kondensacyjnej. Wynika to z niskiej sprawno ści teoretycznej obiegu termodynamicznego, który jest podstaw ą działania elektrowni kondensacyjnej.

Do niedawna kotły gazowe (podobnie olejowe) produkowane w Polsce charakteryzowały si ę prost ą konstrukcj ą i były urz ądzeniami do ść przestarzałymi technologicznie (atmosferyczne palniki in żektorowe, zapalanie za pomoc ą dy żurnego płomyka, prymitywna automatyka), a ich sprawno ści mie ściły si ę w granicach 65 – 70 % (tabela 13). Nie stanowiły one zatem zbyt wielkiej konkurencji dla kotłów opalanych paliwami stałymi. Zastosowanie nowoczesnych kotłów gazowych, olejowych lub opalanych biopaliwem w miejsce przestarzałych lub w miejsce kotłów w ęglowych daje wyra źne oszcz ędno ści energii pierwotnej (39 – 43 %). Poza tym nale ży stwierdzi ć, że:

38

Westmor Consulting Zało żenia do planu zaopatrzenia w ciepło, energi ę elektryczn ą i paliwa gazowe dla gminy Kowala na lata 2011-2026

− najbardziej niekorzystny ze wzgl ędu na ilo ść zu żytej energii pierwotnej jest układ ogrzewania elektrycznego oporowego (361% energii pierwotnej w paliwie stałym zu żytym w elektrowni), − w razie stosowania paliw stałych najbardziej efektywne energetycznie jest skojarzone wytwarzanie energii cieplnej i elektrycznej w elektrociepłowniach, − źródła ciepła opalane w ęglem o małych mocach (kotłownie lokalne i indywidualne w małych domach) s ą nieopłacalne energetycznie i uci ąż liwe dla środowiska naturalnego, − bardzo korzystne energetycznie i z punktu widzenia ochrony środowiska s ą układy grzewcze na paliwo gazowe lub ciekłe, wyposa żone w nowoczesne jednostki kotłowe oraz kotłownie wykorzystuj ące w procesie spalania biopaliwa tj. pellet, słoma, drewno, owies, − rozwi ązaniem, maj ącym w przyszło ści szanse na powszechne stosowanie, s ą pompy ciepła z nap ędem silnikiem spalinowym lub turbin ą gazow ą, obecnie rzadko stosowane ze wzgl ędu na wysokie koszty inwestycyjne.

Modernizacja źródeł ciepła z technicznego punktu widzenia polega na: − wymianie istniej ących kotłów na nowocze śniejsze, o wy ższej sprawno ści i mniejszej emisji zanieczyszcze ń do atmosfery, − zastosowaniu nowoczesnych, wysokosprawnych i powoduj ących małe straty ciepła układów i urz ądze ń do przygotowania ciepłej wody u żytkowej – w przypadku kotłowni dwufunkcyjnych, − zastosowaniu elektronicznych regulatorów automatyzuj ących proces spalania paliwa i dostosowuj ących produkcj ę ciepła do aktualnych warunków pogodowych oraz do chwilowego rozbioru ciepłej wody u żytkowej, − zastosowaniu pomp obiegowych w instalacjach centralnego ogrzewania, tam gdzie przed modernizacj ą instalacja pracowała jako grawitacyjna, − dostosowaniu istniej ących kominów do specyficznych wymogów, jakie stawia zastosowanie kotłów opalanych gazem lub olejem opałowym, przez stosowanie wkładek z blachy stalowej chromoniklowej, b ądź budowie nowych kominów zewn ętrznych dwu ściennych ze stali chromoniklowej, − stosowaniu stacji uzdatniania wody, przedłu żaj ącej żywotno ść urz ądze ń grzewczych i instalacji i gwarantuj ących zachowanie wysokiej sprawno ści, dzi ęki znacznej redukcji odkładania si ę kamienia kotłowego na powierzchniach ogrzewalnych kotłów i w ruroci ągach instalacji.

39

Westmor Consulting Zało żenia do planu zaopatrzenia w ciepło, energi ę elektryczn ą i paliwa gazowe dla gminy Kowala na lata 2011-2026

Obecnie przy modernizacji źródeł ciepła stosowane s ą nast ępuj ące rodzaje kotłów lub innych układów grzewczych:

1. KOTŁY NA PALIWA STAŁE (WĘGIEL )

Nowoczesne kotły na paliwa stałe wyposa żone s ą w automatyczny regulator procesu spalania, steruj ący ilo ści ą powietrza dolotowego do komory spalania w funkcji temperatury wody wylotowej lub temperatury w ogrzewanym pomieszczeniu, zabezpieczaj ący równie ż przed wrzeniem wody i wyga śni ęciem ognia. Kotły te s ą cz ęsto wyposa żane w przykotłowy zasobnik paliwa o du żej pojemno ści, z którego w ęgiel do paleniska podawany jest automatycznie. Sprawno ść kotłów wynosi 70—80%.

Pomimo wysokiej sprawno ści w porównaniu ze stosowanymi wcze śniej kotłami w ęglowymi, niedorównuj ącej jednak nowoczesnym kotłom na paliwa gazowe i ciekłe, oraz ograniczeniem uci ąż liwo ści obsługi, nie zaleca si ę stosowania tych kotłów przy modernizacji źródeł ciepła z uwagi na: − mniejsz ą sprawno ść , ni ż nowoczesnych kotłów gazowych i olejowych, − du żą emisj ę zanieczyszcze ń do atmosfery, − jako ść regulacji temperatury nie dorównuj ącą układom stosowanym w kotłowniach gazowych, olejowych i na biopaliwa.

Zastosowanie takiego kotła mo żna rozwa żać jedynie w nast ępuj ących przypadkach: − braku mo żliwo ści podł ączenia do sieci gazowej, − braku mo żliwo ści lokalizacji zbiorników oleju opałowego i gazu płynnego, − ze wzgl ędu na niskie koszty inwestycyjne, przy braku środków finansowych i konieczno ści wymiany istniej ącego kotła w ęglowego w przypadku awarii.

2. KOTŁY OPALANE GAZEM ZIEMNYM

Zaletami tych kotłów s ą:

− wysoka sprawno ść 91–93%, w przypadku kotłów kondensacyjnych powy żej 100%, − niska emisja zanieczyszcze ń do atmosfery, − brak konieczno ści zatrudnienia obsługi stałej, − mo żliwo ść stosowania wysokiej klasy automatyki, zwi ększaj ącej ekonomiczno ść systemu grzewczego, − oszcz ędno ść miejsca – brak magazynu paliwa, − stała gotowo ść do pracy i szybki rozruch, 40

Westmor Consulting Zało żenia do planu zaopatrzenia w ciepło, energi ę elektryczn ą i paliwa gazowe dla gminy Kowala na lata 2011-2026

− opłata za paliwo nast ępuje po jego zu życiu. Wady: − konieczno ść budowy przył ącza gazu, − zale żno ść od jedynego dostawcy gazu przewodowego w Polsce jakim jest Polskie Górnictwo Naftowe i Gazownictwo. Kotły opalane gazem ziemnym nale ży stosować przy modernizacji kotłowni wsz ędzie tam, gdzie istnieje mo żliwo ść przył ączenia do sieci gazowej, a koszty wykonania przył ącza nie s ą zbyt wysokie.

3. KOTŁY OPALANE LEKKIM OLEJEM OPAŁOWYM LUB GAZEM PŁYNNYM .

Zaletami tych kotłów s ą: − wysoka sprawno ść – ok. 90%, − niska emisja zanieczyszcze ń do atmosfery, − brak konieczno ści zatrudnienia obsługi stałej, − mo żliwo ść stosowania wysokiej klasy automatyki, zwi ększaj ącej ekonomiczno ść systemu grzewczego, − stała gotowo ść do pracy i szybki rozruch, − dowolny wybór dostawcy paliwa.

Wady: − konieczno ść budowy magazynu oleju lub zbiornika na gaz płynny, − wysoki koszt paliwa, − opłata za paliwo nast ępuje przed jego zu życiem,

Kotły opalane lekkim olejem opałowym lub gazem płynnym nale ży stosowa ć przy modernizacji kotłowni wsz ędzie tam, gdzie nie ma mo żliwo ści przył ączenia do sieci gazowej, lub koszty przył ączenia s ą zbyt wysokie ze wzgl ędu na znaczn ą odległo ść , b ądź konieczno ść przebudowy istniej ącej sieci rozdzielczej. Wyboru mi ędzy olejem opałowym, a gazem płynnym nale ży dokona ć po szczegółowej analizie kosztów inwestycji oraz pó źniejszych kosztów eksploatacji kotłowni, bior ąc pod uwag ę aktualne ceny paliw i ewentualnie przewiduj ąc ich przyszłe zmiany.

4. KOTŁY OPALANE BIOPALIWAMI (PELLET , ZR ĘBKI , SŁOMA )

Zaletami tych kotłów s ą: 41

Westmor Consulting Zało żenia do planu zaopatrzenia w ciepło, energi ę elektryczn ą i paliwa gazowe dla gminy Kowala na lata 2011-2026

− wysoka sprawno ść – 80-90%, − niska emisja zanieczyszcze ń do atmosfery, − brak konieczno ści zatrudnienia obsługi stałej (wyj ątek – słoma), − mo żliwo ść stosowania wysokiej klasy automatyki, zwi ększaj ącej ekonomiczno ść systemu grzewczego, − stała gotowo ść do pracy i szybki rozruch, − dowolny wybór dostawcy paliwa. Wady: − do ść wysoki koszt urz ądze ń, − du że gabaryty w przypadku kotłów opalanych słom ą, − konieczno ść budowy magazynu paliwa, w przypadku słomy – o du żej kubaturze, − opłata za paliwo nast ępuje przed jego zu życiem, Kotły opalane biopaliwami nale ży stosowa ć przy modernizacji kotłowni wsz ędzie tam, gdzie nie ma mo żliwo ści przył ączenia do sieci gazowej, lub koszty przył ączenia s ą zbyt wysokie ze wzgl ędu na znaczn ą odległo ść , b ądź konieczno ść przebudowy istniej ącej sieci rozdzielczej. Wyboru rodzaju biopaliwa dokona ć po szczegółowej analizie kosztów inwestycji oraz pó źniejszych kosztów eksploatacji kotłowni, bior ąc pod uwag ę aktualne ceny paliw i ewentualnie przewiduj ąc ich przyszłe zmiany, a tak że mo żliwo ści dostawy od lokalnych producentów.

5. KOTŁY ZASILANE ENERGI Ą ELEKTRYCZN Ą

Zalety:

− bardzo wysoka sprawno ść kotłowni – 99%, − bardzo niskie koszty inwestycyjne, − brak instalacji odprowadzenia spalin, − brak emisji zanieczyszcze ń do atmosfery w miejscu lokalizacji kotłowni, − mo żliwo ść stosowania wysokiej klasy automatyki, zwi ększaj ącej ekonomiczno ść systemu grzewczego,

Wady: − du że koszty eksploatacji ze wzgl ędu na wysok ą cen ę energii elektrycznej, nawet w systemie dwutaryfowym, − zale żno ść od dostawcy energii elektrycznej.

42

Westmor Consulting Zało żenia do planu zaopatrzenia w ciepło, energi ę elektryczn ą i paliwa gazowe dla gminy Kowala na lata 2011-2026

6. POMPY CIEPŁA

Pompy ciepła umo żliwiaj ą wykorzystanie energii cieplnej zgromadzonej w środowisku naturalnym, a w szczególno ści w:

− ciekach wodnych powierzchniowych i podziemnych, − powietrzu, − gruncie. Zaletami układu ogrzewania z pomp ą ciepła s ą: − 75% energii zużywanej przez układ czerpane jest z odnawialnego (bezpłatnego) źródła, jakim jest środowisko naturalne, − brak emisji zanieczyszcze ń do atmosfery w miejscu lokalizacji układu, − mo żliwo ść stosowania wysokiej klasy automatyki, zwi ększaj ącej ekonomiczno ść systemu grzewczego.

Wady: − do zbudowania układu potrzebne jest s ąsiedztwo zbiornika wodnego lub du ża powierzchnia terenu, − 25% energii jest dostarczane jest w postaci energii elektrycznej, wady jak w przypadku kotłowni elektrycznej, − wysokie koszty inwestycyjne, W przypadku wykorzystania do nap ędu pompy silnika spalinowego lub turbiny gazowej malej ą wprawdzie koszty eksploatacji, ale znacznie rosn ą koszty inwestycyjne.

7. KOLEKTORY SŁONECZNE

Kolektory słoneczne wykorzystuj ą promieniowanie sło ńca do podgrzewania czynnika grzewczego, który stosowany jest do przygotowania ciepłej wody u żytkowej w podgrzewaczach pojemno ściowych z dwoma w ęż ownicami. Druga w ęż ownica zasilana jest czynnikiem grzewczym z kotłowni i podgrzewa wod ę w przypadku zachmurzenia.

Zalety: − znikome koszty eksploatacji,

Wady: − du że koszty inwestycyjne,

43

Westmor Consulting Zało żenia do planu zaopatrzenia w ciepło, energi ę elektryczn ą i paliwa gazowe dla gminy Kowala na lata 2011-2026

− konieczno ść współpracy z innym źródłem ciepła np. kotłowni ą gazow ą, olejow ą lub na biopaliwo, − konieczno ść dostosowania konstrukcji dachu do zamontowania kolektorów, − zale żno ść wydajno ści układu od warunków pogodowych i pory roku.

Nale ży stwierdzi ć, że modernizacj ę źródeł ciepła na terenie gminy nale ży prowadzi ć w oparciu o kotły opalane biopaliwem lub gazem ziemnym. Wyboru rodzaju paliwa nale ży dokonywa ć bior ąc pod uwag ę mo żliwo ść i koszty podł ączenia do sieci gazowej. Ponadto, przy modernizacji kotłowni nale ży bra ć pod uwag ę warunki techniczne, jakie zostały przytoczone na pocz ątku niniejszego rozdziału. Modernizacja kotłowni musi by ć poprzedzona opracowaniem szczegółowego projektu budowlanego i wykonawczego, który m.in. powinien rozwi ąza ć nast ępuj ące zagadnienia: − optymalny dobór kotła lub kotłów, − wybór kotła o odpowiedniej konstrukcji, − wybór optymalnego układu regulacji, dostosowanego do ilo ści i rodzaju zastosowanych kotłów oraz charakteru odbiorcy ciepła, − wybór układu technologicznego kotłowni dostosowanego do charakteru odbiorcy, − okre ślenie i dobór urz ądze ń i osprz ętu niezb ędnego do prawidłowego funkcjonowania kotłowni, − okre ślenie obliczeniowego zu życia paliwa w sezonie grzewczym, b ądź w roku w przypadku kotłowni dwufunkcyjnych.

W celu racjonalizacji wykorzystania energii na terenie gminy mo żliwa jest tak że realizacja inwestycji zwi ązanych z modernizacj ą o świetlenia ulicznego. Nie mo żna bowiem zapomnie ć, że władze samorz ądowe zobowi ązane s ą do utrzymania takiego o świetlenia i zapewnienia mieszka ńcom gminy bezpiecznych warunków do podró żowania po zmroku. W tym te ż celu niezb ędne jest zapewnienie funkcjonowania sprawnego i efektywnego o świetlenia. Jedn ą z mo żliwo ści poprawy wykorzystania energii w tym celu jest modernizacja obecnie ustawionych lamp i wykorzystanie nowoczesnych, a przez to bardziej oszcz ędnych lamp oświetleniowych. Inn ą mo żliwo ści ą jest wykorzystanie do o świetlenia systemów hybrydowych zwi ązanych z pozyskiwaniem energii wiatru oraz sło ńca. Hybrydowe światła uliczne działaj ą w oparciu o elektryczno ść powstał ą poprzez przechwytywanie energii słonecznej za pomoc ą paneli słonecznych oraz energii wiatru przy u życiu silników wiatrowych. Kombinacja ta sprawia, że systemy te s ą bardziej praktyczne w stosunku do systemów o świetleniowych opieraj ących si ę jedynie na energii słonecznej. Hybrydowe zasilanie jest wyposa żone w akumulatory pozwalaj ące na działanie od trzech do pi ęciu dni,

44

Westmor Consulting Zało żenia do planu zaopatrzenia w ciepło, energi ę elektryczn ą i paliwa gazowe dla gminy Kowala na lata 2011-2026 niezale żnie od warunków atmosferycznych. Wiatrowo – słoneczna metoda o świetlenia jest samowystarczalna, niezale żna oraz eliminuje potrzeb ę budowania ziemnych ł ączy elektrycznych, które s ą typowe dla konwencjonalnych systemów o świetle ń ulicznych. Wykorzystanie systemów hybrydowych przyczynia si ę równie ż do zmniejszenia ilo ści środków ponoszonych przez władze gminne na zapewnienie odpowiednich standardów zwi ązanych z o świetleniem ulicznym. Trzeba bowiem wskaza ć, że o świetlenie zasilane energi ą słoneczn ą i wiatrow ą jest darmowe, a zatem w przypadku zastosowania wskazanych rozwi ąza ń mo żliwe jest uzyskanie du żych oszcz ędno ści w bud żecie gminy i przeznaczenie dodatkowych środków na inwestycje rozwojowe, przyczyniaj ące si ę do wzrostu atrakcyjno ści danej jednostki samorz ądowej.

Odno śnie przedsi ęwzi ęć przyczyniaj ących si ę do racjonalizacji wykorzystania źródeł energii oraz poprawy efektywno ści energetycznej na terenie gminy Kowala przewidziano do realizacji inwestycje zaprezentowane w tabeli 22. S ą to przedsi ęwzi ęcia planowane do realizacji przez samorz ąd gminny. Trudno bowiem jest sporz ądzi ć dokładny spis projektów przewidywanych do wykonania przez mieszkańców gminy, spodziewa ć si ę jednak nale ży, że pod ąż aj ąc za przykładem władz analizowanej jednostki samorządu terytorialnego, osoby zamieszkuj ące gmin ę Kowala przyst ąpi ą do wykonywania inwestycji maj ących na celu zmniejszenie zapotrzebowania budynków na energi ę, a to wpłynie z kolei na popraw ę stanu środowiska naturalnego w tej cz ęś ci Mazowsza.

Tabela 22. Wykaz inwestycji planowanych do realizacji na terenie gminy Kowala

Rok L.p. Nazwa inwestycji realizacji

Modernizacja o świetlenia ulicznego na terenie gminy Kowala (wymiana opraw na 1. 2011 energooszcz ędne) Rozbudowa sieci oświetlenia ulicznego w miejscowo ściach Parznice i Kosów (ok. 2. 2011 300 m) Termomodernizacja budynków u żyteczno ści publicznej na terenie gminy Kowala 3. 2012 - 2013 (PSP Bardzice, PSP Kowala, PSP Mazowszany)

45

Westmor Consulting Zało żenia do planu zaopatrzenia w ciepło, energi ę elektryczn ą i paliwa gazowe dla gminy Kowala na lata 2011-2026

9. Analiza mo żliwo ści wykorzystania lokalnych i odnawialnych źródeł energii

9.1. Energia wiatru

Polska poło żona jest w strefie o przeci ętnych warunkach wietrzno ści, z pr ędko ściami wiatru na poziomie 3,5 – 4,5 m/s. Dla obszaru Polski maksymalne sezonowe zasoby energii wiatru do ść dobrze pokrywaj ą si ę z maksymalnym zapotrzebowaniem na energi ę ciepln ą, czyli okresem wyst ępowania najni ższych temperatur, trzeba zatem stwierdzi ć, że korzystanie z tego źródła energii jest jak najbardziej uzasadnione. Energia wiatru nale ży do odnawialnych źródeł energii, nie jest jednak dla środowiska neutralna. W praktyce bowiem elektrownie wiatrowe mog ą wywiera ć negatywny wpływ na otoczenie – ludzi, ptaki oraz krajobraz. Problemem jest np. wytwarzany przez turbiny wiatrowe monotonny, stały hałas o niskim nat ęż eniu, który niekorzystnie oddziaływuje na psychik ę człowieka. Innym ujemnym aspektem jest wpływ elektrowni na ptaki. Szacuje si ę bowiem, że farma wiatrowa o mocy 80 MW mo że zabi ć nawet 3500 ptaków w ci ągu roku. Nie mo żna te ż zapomnie ć o ujemnym wpływie farm na krajobraz, zajmuj ą one bowiem du że powierzchnie i zlokalizowane s ą cz ęsto w rejonach turystycznych lub nadmorskich, co zniech ęca cz ęść osób do odwiedzenia takich miejsc. Instalacje wiatrowe utrudniaj ą tak że rozchodzenie si ę fal radiowych.

Zaletami siłowni wiatrowych s ą: − bezpłatno ść energii wiatru; − brak zanieczyszczenia środowiska naturalnego; − mo żliwo ść budowy na nieu żytkach.

Z kolei jako wady wymieni ć nale ży: − wysokie koszty inwestycyjne i eksploatacyjne; − zagro żenie dla ptaków; − zniekształcenie krajobrazu; − negatywny wpływ na psychik ę człowieka.

Korzy ści ą ekologiczn ą wyprodukowania 1 kWh energii elektrycznej z elektrowni wiatrowej, w stosunku do tradycyjnie wyprodukowanej w elektrowni w ęglowej, jest unikni ęcie emisji do atmosfery nast ępuj ących zanieczyszcze ń: 5,5 g SO 2, 4,2 g NO x, 700 g CO 2, 49 g pyłów i żużlu.

46

Westmor Consulting Zało żenia do planu zaopatrzenia w ciepło, energi ę elektryczn ą i paliwa gazowe dla gminy Kowala na lata 2011-2026

Rysunek 8. Energia wiatru w kWh/m2 na wysoko ści 30 m nad poziomem gruntu

Gmina Kowala le ży na obszarze o korzystnych warunkach dla rozwoju energetyki wiatrowej, bowiem na jej terenie, jak wskazano na rysunku 8, energia wiatru na wysoko ści 30 m nad poziomem gruntu wynosi 1250 kWh/m 2. Mimo tego w chwili obecnej na terenie gminy nie funkcjonuj ą farmy wiatrowe. Do Urz ędu Gminy zgłosiły si ę jednak podmioty zainteresowane stworzeniem takich obiektów. Na terenie gminy Kowala brak jest mo żliwo ści budowy morskich farm wiatrowych (farm wiatrowych nap ędzanych wiatrami morskimi) ze wzgl ędu na znaczne oddalenie gminy od akwenów morskich. Nie mo żna jednak wykluczy ć rozwoju małych turbin wiatrowych (MTW), wykorzystywanych na potrzeby własne wła ściciela, m.in. do o świetlenia domów, pomieszcze ń gospodarczych, ogrzewania. MTW maj ą liczne zalety, do których zaliczy ć mo żna: − odporno ść na silne wiatry, cyklony, nawałnice; − łatwiejsz ą instalacja w porównaniu z du żymi turbinami; − brak linii przesyłowych, co powoduje, że nie występuj ą straty przesyłu i koszty eksploatacyjne, inwestycyjne oraz konserwacyjne z tym zwi ązane; − potencjalnie małe oddziaływanie na środowisko; − brak wywierania istotnego wpływu na krajobraz, gdyż mo żna je wkomponowa ć w otocznie, a nawet traktowa ć jako elementy dekoracyjne.

47

Westmor Consulting Zało żenia do planu zaopatrzenia w ciepło, energi ę elektryczn ą i paliwa gazowe dla gminy Kowala na lata 2011-2026

9.2. Energia słoneczna

Polska nie jest krajem uprzywilejowanym pod wzgl ędem mo żliwo ści wykorzystania energii słonecznej ze wzgl ędu na poło żenie na stosunkowo du żej szeroko ści geograficznej, w której promieniowanie słoneczne jest mniej intensywne, szczególnie w okresie jesienno – zimowym, kiedy to przypada sezon grzewczy. Z tego wzgl ędu w polskich warunkach uzasadnione jest wspomaganie energi ą słoneczn ą jedynie produkcji ciepłej wody u żytkowej, bowiem energi ę słoneczn ą warto pozyskiwa ć tylko w sezonie ciepłym, a wi ęc od kwietnia do pa ździernika. Zalet ą wykorzystania energii słonecznej jest brak jej negatywnego oddziaływania na środowisko. Trudno ść wykorzystania tego źródła energii wynika za ś z dobowej i sezonowej zmienno ści promieniowania słonecznego. Do wad nale ży tak że mała g ęsto ść dobowa strumienia energii promieniowania słonecznego.

Energi ę słoneczną wykorzystuje si ę przetwarzaj ąc j ą w inne u żyteczne formy, a wi ęc w energi ę: − ciepln ą – za pomoc ą kolektorów; − elektryczn ą – za pomoc ą ogniw fotowoltaicznych.

W Polsce wykorzystanie paneli fotowoltaicznych w układach zasilaj ących jest ograniczone jedynie do specyficznych zastosowa ń, na ogół tam, gdzie ze wzgl ędu na mał ą moc odbiornika doprowadzenie sieci elektroenergetycznej jest mało opłacalne. Najcz ęś ciej s ą wi ęc stosowane do zasilania znaków ostrzegawczych i reklam.

48

Westmor Consulting Zało żenia do planu zaopatrzenia w ciepło, energi ę elektryczn ą i paliwa gazowe dla gminy Kowala na lata 2011-2026

Rysunek 9. Usłonecznienie wzgl ędnie na terenie Polski

Źródło: http://maps.igipz.pan.pl/atlas/

Gmina Kowala poło żona jest na obszarze, gdzie usłonecznienie wzgl ędne w ci ągu roku (czyli liczba godzin z bezpo średnio widoczn ą tarcz ą słoneczn ą) waha si ę w granicach 34-36% i nale ży do najwi ększego w Polsce. Natomiast średnioroczne sumy napromieniowania słonecznego całkowitego padaj ącego na jednostk ę powierzchni poziomej na obszarze Gminy wynosz ą 3 700 MJ/m 2, za ś roczna liczba godzin czasu promieniowania słonecznego wynosi 1 550.

49

Westmor Consulting Zało żenia do planu zaopatrzenia w ciepło, energi ę elektryczn ą i paliwa gazowe dla gminy Kowala na lata 2011-2026

Rysunek 10. Średnioroczne sumy napromieniowania słonecznego całkowitego padaj ącego na jednostk ę powierzchni poziomej w MJ/m 2

Rysunek 11. Roczna liczba godzin czasu promieniowania słonecznego (usłonecznienie)

50

Westmor Consulting Zało żenia do planu zaopatrzenia w ciepło, energi ę elektryczn ą i paliwa gazowe dla gminy Kowala na lata 2011-2026

W gminie Kowala energia słoneczna powinna stanowi ć jedno z głównych alternatywnych źródeł energii. Szczególnie latem mo że by ć wykorzystywana do podgrzewania wody użytkowej, suszenia płodów rolnych, w tym np. biomasy wykorzystywanej do spalania. Preferowanym kierunkiem rozwoju energetyki słonecznej jest instalowanie indywidualnych kolektorów na domach mieszkalnych i budynkach u żyteczno ści publicznej w gminie. Mo żliwe jest tak że wykorzystywanie ogniw fotowoltaicznych do zasilania znaków ostrzegawczych ustawionych na drogach przebiegaj ących przez gmin ę Kowala, co dodatkowo poprawi bezpiecze ństwo osób poruszaj ących si ę tymi szlakami komunikacyjnymi.

Rysunek 12 prezentuje szacunkowy stopie ń pokrycia zapotrzebowania na podgrzewanie c.w.u. energi ą słoneczn ą przy wykorzystaniu prawidłowo dobranej i wykonanej instalacji.

Rysunek 12. Stopie ń wykorzystania energii słonecznej na przestrzeni roku

Jak wynika z rysunku 12 najwi ększa efektywno ść kolektorów słonecznych przypada na okres od kwietnia do wrze śnia i to wła śnie w tym okresie ich wykorzystanie jest najbardziej opłacalne, cho ć mo żna ich u żywa ć przez cały rok. Nawet je śli ogrzej ą one wod ę tylko o kilka stopni, to generowane s ą oszcz ędno ści.

W chwili obecnej instalacje solarne funkcjonuj ą jedynie w kilku prywatnych posesjach. Zanotowano równie ż spore zainteresowanie mieszka ńców tego rodzaju inwestycjami, w zwi ązku z czym gmina zaplanowała wykonanie instalacji solarnych na jednorodzinnych budynkach mieszkalnych w partnerstwie z gminami: Szydłowiec, Chlewiska, Jastrz ąb, Mirów i Oro ńsko. Wniosek o dofinansowanie inwestycji znajduje si ę obecnie na etapie oceny merytorycznej.

51

Westmor Consulting Zało żenia do planu zaopatrzenia w ciepło, energi ę elektryczn ą i paliwa gazowe dla gminy Kowala na lata 2011-2026

9.3. Energia geotermalna

Ze wzgl ędu na odmienn ą technologi ę i inne kierunki zastosowa ń w wykorzystaniu energii geotermalnej stosuje si ę podział na geotermi ę płytk ą (niskiej entalpii) – pompy ciepła oraz geotermi ę gł ębok ą (wysokiej entalpii) – źródła geotermalne.

Główn ą zalet ą wykorzystania energii zawartej w wodach geotermalnych (geotermii gł ębokiej) jest jej „czysto ść ”, gdy ż zast ępuj ąc tradycyjne no śniki energii (np. w ęgiel, koks), energi ą gor ącej wody eliminuje si ę emisj ę gazów i pyłów, co ma istotny wpływ na środowisko naturalne. Poza tym instalacje oparte o wykorzystanie energii geotermalnej odznaczaj ą si ę stosunkowo niskimi kosztami eksploatacyjnymi. Wadami pozyskiwania tego rodzaju energii są: − du że nakłady inwestycyjne na budow ę instalacji; − ryzyko przemieszczenia si ę złó ż geotermalnych, które na całe dziesi ęciolecia mog ą „uciec” z miejsca eksploatacji; − ich eksploatacj ę ograniczaj ą cz ęsto niesprzyjaj ące wydobyciu warunki; − efektem ubocznym ich wykorzystania jest niebezpiecze ństwo zanieczyszczenia atmosfery, a tak że wód powierzchniowych i podziemnych przez szkodliwe gazy (np. siarkowodór) i minerały.

Gmina Kowala poło żona jest w granicach prowincji środkowoeuropejskiej, która na terenie Polski obejmuje wi ększ ą cz ęść obszaru ni żowego, a dokładniej w okr ęgu grudzi ądzko – warszawskim charakteryzuj ącym si ę potencjałem 168 000 tpu/km 2. Na jej terenie nie jest jednak w chwili obecnej wykorzystywana energia ze źródeł geotermalnych ze wzgl ędu na konieczno ść poniesienia du żych nakładów finansowych na wykonanie ekspertyz okre ślaj ących potencjał wykorzystania tego no śnika energii.

52

Westmor Consulting Zało żenia do planu zaopatrzenia w ciepło, energi ę elektryczn ą i paliwa gazowe dla gminy Kowala na lata 2011-2026

Rysunek 13. Potencjał energii geotermalnej z uwzgl ędnieniem okr ęgów i subbasenów

Źródło: Roman Ney i Julian Sokołowski, 1992. Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energi ą Polska Akademia Nauk, Kraków

Rysunek 14. Wyst ępowanie wód geotermalnych w Polsce

53

Westmor Consulting Zało żenia do planu zaopatrzenia w ciepło, energi ę elektryczn ą i paliwa gazowe dla gminy Kowala na lata 2011-2026

Wykorzystanie geotermii płytkiej mo że nast ępowa ć poprzez wykorzystanie pomp ciepła. Ciepło produkowane przez pompy mo że by ć w du żej cz ęś ci pobierane z ogólnie dost ępnego środowiska cechuj ącego si ę niewyczerpalnymi zasobami energii (np. grunt, cieki wodne, powietrze atmosferyczne), nie powoduj ąc przy tym jego degradacji. Ponadto pompy zapewniaj ą wysoki komfort u żytkowania, nie wymagaj ą codziennej obsługi, cechuj ą si ę cich ą prac ą i nie zanieczyszczaj ą środowiska w miejscu u żytkowania. Wad ę pomp stanowi ą du że koszty inwestycyjne, zwykle znacz ąco wy ższe od innych równowa żnych systemów pozyskania energii. Ich wad ą jest tak że niebezpiecze ństwo ska żenia środowiska naturalnego freonami - w przypadku pomp spr ęż arkowych – lub czynnikami stosowanymi w pompach absorpcyjnych (NH 3, H 2SO 4, CH 3OH itp.). Z tego wzgl ędu przed podj ęciem decyzji o zainstalowaniu pompy ciepła nale ży przeprowadzi ć starann ą analiz ę ekonomiczn ą uwzgl ędniaj ącą konkretne warunki u żytkowania układu, w którym znajduje ona zastosowanie.

Na terenie gminy Kowala pompy ciepła wykorzystywane są w niewielkim stopniu jedynie na prywatnych posesjach i nale ży si ę spodziewa ć, że ze wzgl ędu na ich wysoki koszt nadal będą one pełniły marginaln ą rol ę w produkcji energii.

9.4. Energia wodna

Polska jest krajem ubogim w wod ę, dlatego te ż rozwój du żych elektrowni wodnych na jej terenie jest ograniczony. Mo żliwy jest jednak wzrost ilo ści małych elektrowni wodnych, które dziel ą si ę jeszcze na: − mikroelektrownie o mocy do 50 kW, ewentualnie 300 kW; − minielektrownie o mocy 50 kW – 1 MW, ewentualnie 300 kW – 1 MW; − małe elektrownie o mocy 1 – 5 MW.

Budowa elektrowni wodnych uzale żniona jest od spełnienia szeregu wymogów wprowadzonych przepisami prawa, do których nale żą m.in. umo żliwienie migracji ryb, je żeli jest to uzasadnione warunkami lokalnymi, zapobieganie stratom ryb przy przej ściu przez turbiny elektrowni, ograniczenia w zakresie przekształcenia istniej ącej rze źby terenu i naturalnego układu koryta rzeki. Z tego wzgl ędu nie jest to źródło energii masowo wykorzystywane na terenie Polski i nale ży stwierdzi ć, że tak że na terenie gminy Kowala nie nale ży si ę spodziewa ć w najbli ższym czasie masowego powstania nowych elektrowni wodnych. Energia wody jest nieszkodliwa dla środowiska, nie przyczynia si ę do emisji gazów cieplarnianych, nie powoduje zanieczyszcze ń, a jej produkcja nie poci ąga za sob ą 54

Westmor Consulting Zało żenia do planu zaopatrzenia w ciepło, energi ę elektryczn ą i paliwa gazowe dla gminy Kowala na lata 2011-2026 wytwarzania odpadów. Poza tym koszty u żytkowania elektrowni wodnych s ą niskie. Jej zalet ą jest tak że stworzenie mo żliwo ści wykorzystania zbiorników wodnych do rybołówstwa, celów rekreacyjnych czy ochrony przeciwpo żarowej. W śród wad hydroenergetyki nale ży wymieni ć niekorzystny wpływ na populacj ę ryb, którym uniemo żliwia si ę w ędrówk ę w gór ę i w dół rzeki, niszcz ące oddziaływanie na środowisko nabrze ża, a tak że fakt, że uzale żnione od dostaw wody hydroelektrownie mog ą by ć niezdolne do pracy np. w czasie suszy. Wad ą jest równie ż fakt, że niewiele jest miejsc odpowiednich do lokalizacji takich elektrowni.

W przypadku gminy Kowala nie przewiduje si ę wykorzystania energii pływów oraz fal ze wzgl ędu na znaczne oddalenie od akwenów morskich.

Na terenie Gminy nie funkcjonuje elektrownia wodna. Trzeba jednak wskaza ć, że MEW maj ą wiele zalet, do których mo żna zaliczyć:

• produkcj ę energii elektrycznej bez emisji CO 2, SO 2, NO x, pyłów oraz bezpo średnich i po średnich odpadów stałych; • oczyszczanie rzeki z nieczysto ści; • popraw ę warunków biologicznych rzeki w wyniku napowietrzania wody.

Wadami małych elektrowni wodnych s ą za ś: • zakłócenie naturalnego przepływu wody i drastyczna zmiana stanu ekologicznego; • utrudnienie spływu lodu przez jaz; • ryzyko wyst ąpienia erozji brzegów i zatapiania siedlisk l ęgowych ptaków.

Trzeba poza tym zaznaczy ć, że MEW jest producentem energii o niskiej jako ści, co jest zwi ązane z ograniczeniem pewno ści dostawy energii ze wzgl ędu na zmienno ści warunków hydrologicznych.

9.5. Energia z biomasy

Zgodnie z zapisami Dyrektywy 2001/77/WE biomasa oznacza podatne na rozkład biologiczny produkty oraz ich frakcje, odpady i pozostało ści przemysłu rolnego (ł ącznie z substancjami ro ślinnymi i zwierz ęcymi), le śnictwa, zwi ązanych z nim gał ęzi gospodarki, jak równie ż podatne na rozkład biologiczny frakcje odpadów przemysłowych i miejskich. Z kolei zgodnie z przepisami ustawy z dnia 25 sierpnia 2006 r. o biokomponentach i biopaliwach ciekłych (Dz. U. Nr 169, poz. 1199 z pó źn. zm.) biomasa to stałe lub ciekłe substancje

55

Westmor Consulting Zało żenia do planu zaopatrzenia w ciepło, energi ę elektryczn ą i paliwa gazowe dla gminy Kowala na lata 2011-2026 pochodzenia ro ślinnego lub zwierz ęcego, które ulegaj ą biodegradacji, pochodz ące z produktów, odpadów i pozostało ści z produkcji rolnej, le śnej oraz przemysłu przetwarzaj ącego ich produkty, a tak że cz ęś ci pozostałych odpadów, które ulegaj ą biodegradacji, a w szczególno ści surowce rolnicze.

Pochodzenie biomasy mo że by ć ró żnorodne, poczynaj ąc od polowej produkcji ro ślinnej, poprzez odpady wyst ępuj ące w rolnictwie, w przemy śle rolno – spo żywczym, w gospodarstwach domowych, jak i w gospodarce komunalnej. Biomasa mo że równie ż pochodzi ć z odpadów drzewnych w le śnictwie, przemy śle drzewnym i celulozowo – papierniczym. Zwi ększa si ę równie ż zainteresowanie produkcj ą biomasy do celów energetycznych na specjalnych plantacjach: drzew szybko rosn ących (np. wierzba), rzepaku, słonecznika, wybranych gatunków traw. Wa żnym źródłem biomasy s ą te ż odpady z produkcji zwierz ęcej oraz odpady z gospodarki komunalnej.

Jedn ą z barier w wykorzystaniu biomasy do celów energetycznych jest dost ępno ść w ęgla kamiennego i wytworzonego z niego koksu. Jedynie wahania cen w ęgla, który poza tym trzeba przewa żnie transportowa ć na znaczne odległo ści oraz łatwo ść dost ępu do paliwa w warunkach lokalnych, takiego jak słoma, zr ębki le śne, drewno wierzbowe, mog ą przyczyni ć si ę do zwi ększenia zapotrzebowania na surowce lokalne.

Biomasa charakteryzuje si ę nisk ą g ęsto ści ą energii na jednostk ę (transportowanej) obj ęto ści i z natury rzeczy powinna by ć wykorzystywana mo żliwie blisko miejsca jej pozyskiwania. Jest zasobem ograniczonym. Nie mo żna te ż zapomnie ć, że produkcja biomasy dla celów energetycznych jest konkurencj ą dla produkcji dla celów żywnościowych – powoduje zmniejszenie jej zasobów bezpo średnio poprzez przeznaczanie plonów lub po średnio – przez zmniejszenie powierzchni upraw. Poza tym przeznaczenie powierzchni pod plantacje energetyczne niesie zagro żenie dla bioró żnorodno ści i cz ęsto dla naturalnych walorów rekreacyjnych.

9.5.1. Biomasa z lasów

Z jednego drzewa w wieku r ębnym mo żna uzyska ć 54 kg drobnicy gał ęziowej, 59 kg chrustu oraz 166 kg drewna pniakowego z korzeniami. Przyjmuj ąc średnio liczb ę 400 drzew na 1 hektarze mo żna uzyska ć 111 t/ha drewna. W ramach analizy przyj ęto t ę zale żno ść dla 1% powierzchni lasów na danym terenie.

56

Westmor Consulting Zało żenia do planu zaopatrzenia w ciepło, energi ę elektryczn ą i paliwa gazowe dla gminy Kowala na lata 2011-2026

Tabela 23. Zasoby biomasy z lasów na terenie gminy Kowala

9.5.2. Biomasa z sadów

Drewno z sadów na cele energetyczne mo żna uzyska ć z corocznych wiosennych prze świetle ń drzew oraz likwidacji starych sadów. Do obliczenia ilo ści drewna odpadowego z sadów przyj ęto jednostkowy wska źnik 0,35 m 3/ha/rok.

57

Westmor Consulting Zało żenia do planu zaopatrzenia w ciepło, energi ę elektryczn ą i paliwa gazowe dla gminy Kowala na lata 2011-2026

Tabela 24. Zasoby biomasy z sadów na terenie gminy Kowala

9.5.3. Biomasa z drewna odpadowego z dróg

Informacje o drogach przyj ęto na podstawie danych GUS. Ilo ść zasobów drewna oszacowano metod ą wska źnikow ą, przyjmuj ąc ilo ść drewna mo żliwego do wykorzystania energetycznego jako 1,5 m 3/km. W przypadku długo ści dróg brano pod uwag ę wył ącznie drogi gminne, bowiem tylko te odcinki dróg znajduj ą si ę w gestii władz samorz ądu gminnego i to one decyduj ą o mo żliwo ści przeprowadzenia wycinki tych drzew.

58

Westmor Consulting Zało żenia do planu zaopatrzenia w ciepło, energi ę elektryczn ą i paliwa gazowe dla gminy Kowala na lata 2011-2026

Tabela 25. Zasoby biomasy z drewna odpadowego z dróg na terenie gminy Kowala

9.5.4. Biomasa ze słomy i siana

Słoma Według „Małej Encyklopedii Rolniczej” słoma to dojrzałe lub wysuszone źdźbła ro ślin zbo żowych; okre ślenia tego u żywa si ę równie ż w stosunku do wysuszonych łodyg ro ślin str ączkowych, lnu i rzepaku. Słoma jest najcz ęś ciej u żywanym materiałem ściołowym. Stosuje si ę j ą w chowie wszystkich rodzajów zwierz ąt gospodarskich, zwłaszcza w gospodarstwach posiadaj ących tradycyjne budynki inwentarskie. Ilo ść stosowanej ściółki jest ró żna i zależy m.in. od rodzaju zwierz ąt, jako ści paszy, konstrukcji budynków czy te ż liczby dni przebywania zwierz ąt w pomieszczeniach. Pogłowie zwierz ąt na analizowanym obszarze zaprezentowano w tabeli 26.

59

Westmor Consulting Zało żenia do planu zaopatrzenia w ciepło, energi ę elektryczn ą i paliwa gazowe dla gminy Kowala na lata 2011-2026

Tabela 26. Pogłowie zwierz ąt na terenie gminy Kowala

Źródło: Dane GUS

Słoma stanowi materiał niejednorodny, o stosunkowo niskiej warto ści energetycznej odniesionej do jednostki obj ęto ści, szczególnie w porównaniu z konwencjonalnymi no śnikami energii. Poza tym jest to paliwo zdecydowanie lokalne – ze wzgl ędu na niski ci ęż ar (po sprasowaniu ok. 100 – 140 kg/m 3) ekonomicznie uzasadniona odległo ść transportu nie przekracza 50-60 km. Pomimo tych niedogodno ści jest to surowiec, który przy zachowaniu pewnej staranno ści pozwala uzyska ć znaczne ilo ści czystej, odnawialnej energii co roku.

Potencjał słomy do wykorzystania energetycznego obliczono poprzez obni żenie zbiorów słomy o jej zu życie w rolnictwie. Na podstawie dotychczasowych bada ń i obserwacji przyj ęto zało żenie, że słoma w pierwszej kolejno ści ma pokry ć zapotrzebowanie produkcji zwierz ęcej (ściółka i pasza) oraz cele nawozowe (przyoranie). Dopiero nadwy żki słomy zaproponowano do wykorzystania energetycznego, co zaprezentowano w tabeli 27.

60

Westmor Consulting Zało żenia do planu zaopatrzenia w ciepło, energi ę elektryczn ą i paliwa gazowe dla gminy Kowala na lata 2011-2026

Tabela 27. Potencjał wykorzystania słomy na terenie gminy Kowala

Jak wynika z tabeli 27 na terenie gminy nie wyst ępuj ą nadwy żki słomy, gdy ż jest ona w cało ści wykorzystywana na cele rolnicze.

Siano Sianem nazywa si ę zielone ro śliny skoszone przed uko ńczeniem wzrostu i rozwoju oraz wysuszone w naturalnych warunkach do takiego stanu (15-17% wody), aby mo żna je było bezpiecznie przechowywa ć. W bilansie zasobów siana na cele energetyczne uwzgl ędniono areał z trwałych u żytków zielonych nieu żytkowanych. Zało żono ponadto, że średni plon suchej masy wynosi 4,5 t/ha. Nie brano tu pod uwag ę powierzchni nieu żytkowanych pastwisk, gdy ż plon suchej masy jest trudny do pozyskania z tych terenów.

W tabeli 28 podano szacunkow ą ilo ść siana, które mo żna wykorzysta ć na cele energetyczne. Trzeba jednak wskaza ć, że wykorzystanie siana jako surowca energetycznego mo że si ę okaza ć kłopotliwe. Szczególnie niekorzystna jest wysoka zawarto ść chloru w sianie, co powoduje korozj ę instalacji grzewczych. Z tego wzgl ędu zaleca si ę – przy próbach wykorzystania siana do celów energetycznych – szczególn ą ostro żno ść oraz dobór odpowiednich kotłów odpornych na korozj ę spowodowan ą spalaniem tego paliwa.

61

Westmor Consulting Zało żenia do planu zaopatrzenia w ciepło, energi ę elektryczn ą i paliwa gazowe dla gminy Kowala na lata 2011-2026

Tabela 28. Zasoby siana

9.5.5. Biomasa pozyskiwana z upraw ro ślin energetycznych

Na terenie Polski, ze wzgl ędu na uwarunkowania klimatyczne i glebowe, pod uprawy energetyczne mog ą by ć wykorzystywane nast ępuj ące ro śliny: − wierzba wiciowa; − ślazowiec pensylwa ński; − słonecznik bulwiasty; − trawy wieloletnie.

Wierzba energetyczna Obecnie coraz wi ększego znaczenia nabiera uprawa wierzby na cele energetyczne. Jest to poza tym nowy, dochodowy kierunek produkcji rolniczej. Wierzbowy surowiec energetyczny charakteryzuje si ę tym, że jest w zasadzie niewyczerpalnym i samoodtwarzaj ącym si ę źródłem. Poza tym spalane drewno jest znacznie mniej szkodliwe dla środowiska ni ż m.in. produkty spalania w ęgla. Produkcja prawidłowo zało żonej plantacji powinna trwa ć co najmniej 15-20 lat z mo żliwo ści ą 5-8 – krotnego pozyskiwania drewna w ilo ści 10-15 ton

62

Westmor Consulting Zało żenia do planu zaopatrzenia w ciepło, energi ę elektryczn ą i paliwa gazowe dla gminy Kowala na lata 2011-2026 suchej masy w przeliczeniu na 1 ha rocznie. Warto ść energetyczna 1 tony suchej masy drzewnej wynosi 4,5 MWh.

Szybko rosn ące gatunki wierzby daj ą ekologiczny i odnawialny surowiec do produkcji energii. Podczas spalania drewna wierzbowego wydzielaj ą si ę zaledwie śladowe ilo ści zwi ązków siarki i azotu. Powstaj ący wówczas dwutlenek w ęgla jest asymilowany w trakcie kolejnego okresu wegetacyjnego, a wi ęc jego ilo ść nie zwi ększa si ę.

Za upraw ą wierzby na cele energetyczne przemawiaj ą nast ępuj ące argumenty: − mo że być ona nasadzona na gruntach zdegradowanych i zdewastowanych chemicznie i biologicznie, gdzie uprawa ro ślin na cele żywno ściowe i paszowe jest niemo żliwa; − nasadzenia wierzby pozwalaj ą zagospodarowa ć grunty odłogowane i ugorowane, w tym słabe gleby, poło żone w niekorzystnych warunkach fizjograficznych, które cz ęsto s ą nara żone na erozj ę; − plantacje zlokalizowane wzdłu ż szlaków komunikacyjnych, wokół zakładów przemysłowych i wysypisk odpadów stanowi ą rol ę naturalnego filtra przechwytuj ącego toksyczne substancje znajduj ące si ę w powietrzu, glebie i wodach; − pasy ochronne wierzb eliminuj ą hałas powstaj ący na drogach, w fabrykach.

Nie mo żna jednak zapomnie ć, że z upraw ą wierzby na cele energetyczne wi ążą si ę te ż liczne problemy: − zało żenie plantacji wi ąż e si ę z poniesieniem znacznych nakładów finansowych, w szczególno ści na zakup kwalifikowanych sadzonek (pierwszy pełny zbiór biomasy wierzby zalecany jest po 4 latach, za ś nast ępne co 3 lata); − konieczno ść chemicznej ochrony plantacji; − konieczno ść wykorzystywania specjalistycznych maszyn i urz ądze ń lub du żych nakładów robocizny przy zbiorze, co wi ąż e si ę z poniesieniem wysokich nakładów finansowych; − konieczno ść suszenia biomasy, której wilgotno ść po zbiorze kształtuje si ę na poziomie ok. 50%; − znaczne koszty transportu, na co wpływa znaczna wilgotno ść oraz stosunkowo niewielka gęsto ść usypowa; − zakładanie plantacji wierzby wi ąż e si ę ze zmian ą stosunków wodno – powietrznych gleby; istnieje zagro żenie nadmiernego przesuszania gruntów przez ro śliny.

63

Westmor Consulting Zało żenia do planu zaopatrzenia w ciepło, energi ę elektryczn ą i paliwa gazowe dla gminy Kowala na lata 2011-2026

Ślazowiec pensylwa ński Ślazowiec pensylwa ński mo że by ć uprawiany na terenach zdegradowanych, zboczach terenów erodowanych i generalnie na gruntach wył ączonych z rolniczego u żytkowania. Barier ę dla szybkiego wzrostu powierzchni uprawy tego gatunku stanowi ć mo że ograniczono ść materiału siewnego, wynikaj ąca m.in. z niskiej siły kiełkowania.

Słonecznik bulwiasty

Wyst ępuje dziko w Ameryce Północnej, a uprawiany jest w głównie w Azji i Afryce. W Polsce rozmna ża si ę wył ącznie wegetatywnie, gdy ż nasiona nie dojrzewaj ą przed nastaniem jesiennych przymrozków. Ro śliny wytwarzaj ą podziemne rozłogi, na ko ńcach których tworz ą si ę bulwy o nieregularnych kształtach. Wysoko ść ro ślin waha si ę od 2 do 4 m. Gatunek ten sprowadzony do Polski w XIX wieku jako ro ślina dekoracyjna, nie doczekał si ę dotychczas dostatecznego wykorzystania w produkcji rolniczej. Jest wiele przyczyn tego zjawiska, a przede wszystkim niedostatki w technice i technologii zbioru, przechowywania i przetwarzania tak wielkiej masy organicznej. Słonecznik bulwiasty wykazuje wiele cech szczególnie istotnych z punktu widzenia wykorzystania energetycznego. Podstawow ą cech ą jest wysoki potencjał plonowania, kolejn ą - niska wilgotno ść uzyskiwana w sposób naturalny, bez konieczno ści energochłonnego suszenia. Kolejna zaleta tej ro śliny to mo żliwo ść pozyskania zarówno cz ęś ci nadziemnych, jak i podziemnych organów spichrzowych. Cz ęś ci nadziemne słonecznika po zaschni ęciu mog ą by ć spalane w specjalnych piecach przystosowanych do spalania biomasy lub współspalane z w ęglem. Mog ą te ż słu żyć do produkcji brykietów i peletów (s ą to sprasowane z du żą g ęsto ści ą granule, sporz ądzane np. z trocin, odpadów drzewnych, biomasy wierzby, ślazowca czy wła śnie topinamburu).

Trawy wieloletnie

W celach energetycznych mo żna wykorzystywa ć zarówno rodzime jak i obce gatunki traw wieloletnich. Do tych pierwszych nale ży np. pozyskiwana w warunkach naturalnych trzcina pospolita, któr ą ewentualnie mo żna by uprawia ć, stosuj ąc jako nawóz ścieki miejskie. Inne krajowe trawy wieloletnie to obficie plonuj ące kostrzewy i życice. Jednak wi ększe znaczenie dla energetyki maj ą ro śliny obcego pochodzenia. Trawy te, najcz ęś ciej pochodz ące z Azji i Ameryki Północnej, charakteryzuj ą si ę wi ększ ą w porównaniu z polskimi trawami wieloletnimi wydajno ści ą, wi ększ ą zdolno ści ą wi ązania CO 2 i ni ższ ą zawarto ści ą popiołu, powstaj ącego podczas spalania.

64

Westmor Consulting Zało żenia do planu zaopatrzenia w ciepło, energi ę elektryczn ą i paliwa gazowe dla gminy Kowala na lata 2011-2026

Jako źródło energii odnawialnej mog ą by ć wykorzystywane nast ępuj ące egzotyczne gatunki traw: miskant olbrzymi (zwany traw ą chi ńsk ą lub traw ą słoniow ą), miskant cukrowy, spartina preriowa i palczatka Gerarda. S ą to ro śliny wieloletnie. Plantacje traw wieloletnich mog ą by ć użytkowane przez 15–20 lat. Trawy te nie wymagaj ą gleb wysokiej jako ści, wystarczy V i VI klasa, a tak że nieu żytki. Maj ą gł ęboki system korzeniowy, si ęgaj ący 2,5 m w gł ąb ziemi, dzi ęki temu łatwo pobieraj ą składniki pokarmowe i wod ę. Ro śliny te osi ągaj ą znaczne rozmiary, przekraczaj ące 2 m (miskant olbrzymi wyrasta do 3 m wysoko ści). Miskant olbrzymi w warunkach europejskich nie rozmna ża si ę z nasion, lecz z sadzonek korzeniowych. Młode p ędy wyrastaj ą pó źno, zwykle nie wcze śniej ni ż w trzeciej dekadzie kwietnia lub w pierwszej dekadzie maja, ale pó źniej do ść szybko rosn ą. W ci ągu miesi ąca osi ągaj ą pół metra wysoko ści, a pod koniec czerwca – wysoko ść człowieka. W pierwszym roku po zasadzeniu miskant jest podatny na wymarzanie, dlatego plantacj ę warto przykry ć słom ą. Trawy te plonuj ą ju ż od pierwszego roku uprawy. Wówczas ich średni plon z hektara wynosi około 6 ton, w drugim roku – ok. 15 ton, a od trzeciego roku 25–30 ton (miskant olbrzymi nawet 40 ton z 1 ha). Najkorzystniejszym okresem zbioru jest luty-marzec, kiedy zawarto ść suchej masy w ro ślinach wynosi 70 proc.

Na terenie gminy Kowala nie wyst ępuj ą plantacje, na których uprawia si ę ro śliny energetyczne. Jest to spowodowane głównie mał ą świadomo ści ą mieszka ńców tego terenu o takim sposobie wykorzystania tych ro ślin, ale równie ż nieodpowiednimi warunkami klimatycznymi do upraw ro ślin tego typu. Kolejnym czynnikiem zniech ęcaj ącym lokalnych gospodarzy do tworzenia plantacji ro ślin energetycznych jest opłacalno ść takich upraw. Zwrot poniesionych nakładów na plantacj ę jest mo żliwy dopiero po pi ęciu latach od jej zało żenia. Dodatkowo wyst ępuj ące okresy suszy znacznie ograniczaj ą przyrosty biomasy. W zwi ązku z tym opłacalno ść produkcji ro ślin energetycznych na gruntach rolnych znacznie si ę obni ża.

Jednak że po dokonaniu analizy potencjału energetycznego gminy Kowala pochodz ącego z zasobów drewna z ro ślin energetycznych mo żna stwierdzi ć, że potencjał ten w perspektywie lat 2004 - 2026 nie jest wysoki w porównaniu z innymi rodzajami biomasy. Podczas analizy przyj ęto jako powierzchni ę upraw ro ślin energetycznych powierzchni ę pozostałych gruntów i nieu żytków na terenie gminy Kowala, które mo żna byłoby wykorzysta ć na cele upraw ro ślin energetycznych.

65

Westmor Consulting Zało żenia do planu zaopatrzenia w ciepło, energi ę elektryczn ą i paliwa gazowe dla gminy Kowala na lata 2011-2026

Tabela 29. Zasoby drewna z ro ślin energetycznych

Tabela 30. Potencjał biomasy na terenie gminy Kowala

66

Westmor Consulting Zało żenia do planu zaopatrzenia w ciepło, energi ę elektryczn ą i paliwa gazowe dla gminy Kowala na lata 2011-2026

Dane zbiorcze zawarte w tabeli 30 obrazuj ą potencjał energetyczny dla gminy Kowala, pochodz ący z biomasy. Potencjał ten mo że sta ć si ę bod źcem dla władz lokalnych do propagowania wykorzystywania biomasy jako jednego ze źródeł energii w śród mieszka ńców tego obszaru.

10. Prognoza zapotrzebowania na ciepło, energi ę elektryczn ą i gaz

Dynamika wzrostu zapotrzebowania na moc i energi ę ciepln ą ma ścisły zwi ązek z dynamik ą rozwoju ludno ści i jej d ąż enia do poprawy warunków funkcjonowania, co poci ąga za sob ą rozwój budownictwa mieszkaniowego, usługowego i przemysłu w gminie. Prognoza liczby mieszka ńców Gminy, sporz ądzona w oparciu o prognoz ę GUS dla obszarów wiejskich województwa mazowieckiego, wskazuje i ż przyrost liczby ludno ści w gminie (ł ącznie z migracj ą) b ędzie dodatni. Nowe mieszkania b ędą powstawały w gminie równie ż dla poprawy warunków mieszkaniowych aktualnych jej mieszka ńców. W ci ągu ostatnich lat rocznie przybywa w gminie kilka mieszka ń. Prognoz ę liczby i powierzchni mieszka ń na terenie Gminy prezentuj ą tabele 31 i 32.

Tabela 31. Prognoza liczby mieszka ń w gminie wg okresu budowy

67

Westmor Consulting Zało żenia do planu zaopatrzenia w ciepło, energi ę elektryczn ą i paliwa gazowe dla gminy Kowala na lata 2011-2026

Tabela 32. Prognoza powierzchni u żytkowej mieszka ń [m 2]

Z punktu widzenia odbiorców ciepła po żą dane s ą działania zmierzaj ące do obni żenia zu życia ciepła, które w Polsce jest wy ższe ni ż w krajach rozwini ętych. W warunkach klimatu Polski mo żna przyj ąć , że budynek jest ciepły, je żeli zu żywa na ogrzewanie ok. 30 - 40 kWh/m 3 energii w ci ągu sezonu grzewczego. Na terenie Gminy działania termomodernizacyjne przeprowadzane s ą w zakresie dostosowanym do mo żliwo ści finansowych mieszka ńców. Przyj ęcie Ustawy termomodernizacyjnej obejmuj ącej program kredytowania takich przedsi ęwzi ęć pozwoliło na o żywienie tempa prac. Opłacalno ść i zakres termomodernizacji zwłaszcza w przypadku budownictwa wielorodzinnego, powinny by ć okre ślone w audycie energetycznym, który jest podstaw ą do udzielenia kredytu. Praktyka wskazuje, że najlepsze efekty oszcz ędzania energii w budynkach uzyskuje si ę poprzez ocieplenie stropodachów, ścian zewn ętrznych i stropów piwnic, wraz z regulacj ą i automatyk ą systemu grzewczego budynku. Wymian ę okien i drzwi na nowe o zwi ększonej izolacyjno ści cieplnej i szczelno ści dokonywane jest, gdy stare s ą w złym stanie technicznym. Opłacalny zakres termorenowacji musi okre śli ć audyt energetyczny w oparciu o ocen ę kosztów i oszcz ędno ści poszczególnych elementów działa ń termomodernizacyjnych. Według wst ępnych oszacowa ń stopie ń termomodernizacji zasobów mieszkaniowych gminy nie przekracza kilku procent. W horyzoncie roku 2026 przewiduje si ę dalsze prace termomodernizacyjne, maj ące na celu równie ż poprawienie standardu życia mieszka ńców. W zwi ązku z wzrastaj ącymi kosztami

68

Westmor Consulting Zało żenia do planu zaopatrzenia w ciepło, energi ę elektryczn ą i paliwa gazowe dla gminy Kowala na lata 2011-2026 ogrzewania budynków mieszkalnych, obserwowane jest coraz wi ększe zainteresowanie wykonaniem prac termomodernizacyjnych. W zwi ązku z tym zało żono stopniowe wykonywanie prac termomodernizacyjnych w poszczególnych budynkach mieszkalnych na terenie Gminy. Po wykonaniu usprawnie ń termomodernizacyjnych zakłada si ę, że przegrody termomodernizowanych budynków b ędą spełniały wymogi w zakresie współczynnika przenikania ciepła U, co zapewni zmniejszenie zapotrzebowania na ciepło średnio o 30%. Spodziewany efekt zabiegów termomodernizacyjnych, to zmniejszenie zapotrzebowania na energi ę ciepln ą w docieplonych budynkach rz ędu 20%. Prognozowane zmiany zapotrzebowania energii cieplnej wskutek opisanych wy żej czynników do roku 2026 przedstawiono w kolejnych tabelach.

Tabela 33. Planowane efekty działa ń termomodernizacyjnych - budynki mieszkalne

69

Westmor Consulting Zało żenia do planu zaopatrzenia w ciepło, energi ę elektryczn ą i paliwa gazowe dla gminy Kowala na lata 2011-2026

70

Westmor Consulting Zało żenia do planu zaopatrzenia w ciepło, energi ę elektryczn ą i paliwa gazowe dla gminy Kowala na lata 2011-2026

Wykonanie usprawnie ń termomodernizacyjnych w budynkach mieszkalnych na terenie Gminy w zakresie wskazanym w powy ższych tabelach pozwoli na ograniczenie zapotrzebowania na ciepło o ok. 15% w stosunku do stanu obecnego.

Tabela 34. Zapotrzebowanie na ciepło - gospodarstwa domowe

Planowana termomodernizacja budynków u żyteczno ści publicznej umo żliwi finalne ograniczenie zapotrzebowanie na ciepło o ok. 30% w stosunku do stanu obecnego.

Tabela 35. Zapotrzebowanie na ciepło - budynki u żyteczności publicznej

71

Westmor Consulting Zało żenia do planu zaopatrzenia w ciepło, energi ę elektryczn ą i paliwa gazowe dla gminy Kowala na lata 2011-2026

Tabela 36. Ł ączne zapotrzebowanie na energi ę ciepln ą

11. Stan zanieczyszczenia środowiska gminnego

Problem zwi ązany z wysokim zanieczyszczeniem powietrza w zwi ązku z nisk ą emisj ą znalazł tak że swoje odzwierciedlenie w zapisach „Rocznej oceny jako ści powietrza w województwie mazowieckim. Raport za rok 2009”. Zgodnie ze wskazanym dokumentem – w ramach celu: ochrona zdrowia - cały obszar województwa został zakwalifikowany do klasy C odno śnie emisji benzo/a/piranu, sk ąd wynika konieczno ść sporz ądzenia planu ochrony powietrza. Najwy ższy poziom st ęż eń benzo/a/piranu odnotowano w okresie grzewczym, co dodatkowo uzasadnia konieczno ść wdra żania na terenie województwa, a wi ęc i gminy Kowala nowych rozwi ąza ń maj ących na celu racjonalizacj ę wykorzystania energii oraz promowanie wykorzystania źródeł odnawialnych.

Tabela 37. Klasyfikacja strefy radomsko - zwol ńskiej dla zanieczyszcze ń

Rodzaj zanieczyszcze ń Nazwa strefy dwutlenek dwutlenek tlenek bezno/a/ pył benzen ołów siarki azotu węgla piren Strefa radomsko - zwole ńska A A A A A A C

Źródło: Roczna ocena jako ści powietrza w województwie mazowieckim. Raport za rok 2009

72

Westmor Consulting Zało żenia do planu zaopatrzenia w ciepło, energi ę elektryczn ą i paliwa gazowe dla gminy Kowala na lata 2011-2026

12. Współpraca z innymi gminami w zakresie gospodarki energetycznej

Współpraca z s ąsiednimi gminami w zakresie gospodarki energetycznej mo że polega ć na wspólnej budowie na obszarze przygranicznym zakładu ciepłowniczego opartego o energi ę geotermaln ą, utworzeniu klastra opartego na idei solarów produkuj ących ciepł ą wod ę u żytkow ą na terenie kilku s ąsiednich gmin. Gminy dysponuj ące nadwy żkami energii mog ą j ą te ż sprzedawa ć gminom s ąsiednim lub wspólnie organizowa ć produkcj ę i sprzeda ż energii dla innych gmin. Gmina Kowala bierze udział w projekcie pt: „Zwi ększenie wykorzystania odnawialnych źródeł energii poprzez instalacj ę kolektorów słonecznych w Gminach: Szydłowiec, Chlewiska, Jastrz ąb, Kowala, Mirów, Oro ńsko .” W ramach projektu na jednorodzinnych budynkach mieszkalnych gmin bior ących udział w przedsi ęwzi ęciu zamontowane zostan ą instalacje solarne. Ch ęć udziału w projekcie wszyscy zainteresowani mieszkańcy mogli zgłasza ć władzom gminy. Wniosek o dofinansowanie przedmiotowej inwestycji pomy ślnie przeszedł ocen ę formaln ą i w chwili obecnej znajduje si ę na etapie oceny merytorycznej. Je śli wszystko pójdzie pomy ślnie, inwestycja b ędzie zrealizowana w 2012 r.

13. Podsumowanie i wnioski

Do korzy ści wynikaj ących z stosowania odnawialnych źródeł energii mo żna zaliczy ć zmniejszenie negatywnego wpływu energetyki na środowisko naturalne. Dotyczy to przede wszystkim likwidacji tzw. niskiej emisji, która jest niezwykle uci ąż liwa dla środowiska naturalnego. Poza tym nie mo żna zapomnie ć, że mniejsza emisja przyczynia si ę do znacz ącej poprawy jako ści życia mieszka ńców danego regionu. Odnawialne źródła energii mog ą tak że zosta ć wykorzystane do stworzenia „proekologicznego” wizerunku regionu. Nowatorski i innowacyjny wizerunek gminy jest cennym kapitałem, który mo że zosta ć wykorzystany do zainteresowania danym regionem inwestorów z tych sektorów gospodarki, dla których jako ść środowiska stanowi istotny czynnik. W zwi ązku z tym przychylna postawa władz gminy mo że sta ć si ę powa żnym argumentem przemawiaj ącym za lokalizowaniem przedsi ęwzi ęć inwestycyjnych na danym terenie. Poza tym gmina Kowala (poprzez wdro żenie OZE do u żytkowania) mogłaby stanowi ć przykład dla innych jednostek samorz ądu terytorialnego w zakresie wykorzystania dost ępnych, lokalnych zasobów.

73

Westmor Consulting Zało żenia do planu zaopatrzenia w ciepło, energi ę elektryczn ą i paliwa gazowe dla gminy Kowala na lata 2011-2026

Zarówno na terenie kraju, jak i gminy Kowala wśród odnawialnych źródeł energii najwi ększe znaczenie odgrywa biomasa.

Istnieje mo żliwo ść wykorzystania biomasy w skojarzeniu z kolektorami słonecznymi. Polega to na gromadzeniu biomasy do ogrzewania na zim ę oraz na wykorzystaniu kolektorów słonecznych dla potrzeb przygotowania ciepłej wody u żytkowej i suszenia biomasy w okresie lata, wiosny oraz jesieni.

Gmina mo że aktywnie wł ącza ć si ę w rozwój energetyki wiatrowej na swoim terenie poprzez okre ślenie na swoim terenie lokalizacji przeznaczonych do rozwoju tego źródła energii w dokumentach planistycznych. Dalszym krokiem we wspieraniu rozwoju odnawialnych źródeł energii jest budowa przez gmin ę własnych elektrowni wiatrowych lub udział w przedsi ęwzi ęciach organizowanych przez prywatnych inwestorów. W tych przypadkach energia elektryczna mo że by ć wykorzystywana bezpo średnio w gminnych obiektach komunalnych zmniejszaj ąc koszty ich funkcjonowania. Mo żliwe jest te ż wykorzystanie infrastruktury sieci energetycznych wybudowanych na potrzeby elektrowni wiatrowych do poprawy warunków zasilania odległych miejscowo ści.

Du ża energochłonno ść budynków wynika z niskiej izolacyjno ści cieplnej przegród zewn ętrznych, a wi ęc ścian, dachów i podłóg. Poza tym przyczyn ą du żych strat ciepła s ą okna, które nierzadko charakteryzuj ą si ę nieszczelno ści ą i zł ą jako ści ą techniczn ą.

W źle zaizolowanych budynkach, w których zainstalowane s ą stare, zu żyte i niskosprawne instalacje grzewcze pomimo bardzo du żego zu życia ciepła pomieszczenia mog ą by ć niedogrzane. Taka sytuacja nie tylko generuje du że zu życie energii oraz emisje zanieczyszcze ń powietrza, ale równie ż generuje wysokie koszty zwi ązane z u żytkowaniem no śników energii. Opieraj ąc si ę za ś na wynikach prognoz oraz obserwuj ąc obecne trendy nale ży stwierdzi ć, że no śniki energii praktycznie w ka żdej postaci b ędą dro żeć. Kolejnym zagro żeniem wynikaj ącym ze źle zaizolowanych przegród zewn ętrznych jest przemarzanie ścian w okresach mrozów, co powoduje, że na zimnych powierzchniach ścian wewn ątrz pomieszcze ń mo że pojawi ć si ę wykroplenie wilgoci pochodz ącej z powietrza, co z kolei stwarza sprzyjaj ące warunki dla rozwoju ple śni i grzybów. Pojawiaj ące si ę zawilgocenie przyczynia si ę nie tylko do pogorszenia warunków estetycznych (plamy, odbarwienia powłok malarskich, odparzenia i odpadanie tynków), ale przede wszystkim jest przyczyn ą powstawania mikroklimatu wpływaj ącego negatywnie na warunki zdrowotne osób przebywaj ących w takich pomieszczeniach. Oprócz tego wzrost wilgotno ści przegród powoduje zwi ększenia współczynnika przewodzenia ciepła, a w sytuacji, kiedy w warunkach 74

Westmor Consulting Zało żenia do planu zaopatrzenia w ciepło, energi ę elektryczn ą i paliwa gazowe dla gminy Kowala na lata 2011-2026 ujemnej temperatury wilgo ć zamienia si ę w lód, nast ępuje dalszy spadek izolacyjno ści termicznej materiałów. Kolejnym przykładem źle funkcjonuj ących układów grzewczych mo że by ć przegrzewanie cz ęś ci pomieszcze ń. W przypadku obiektów wielkokubaturowych zdarzaj ą si ę sytuacje, kiedy przy braku regulacji ilo ści dostarczanego do ró żnych cz ęś ci budynku ciepła, cz ęść pomieszcze ń jest niedogrzana mimo, że system pracuje ze swoj ą maksymalna wydajno ści ą. W tym przypadku inna cz ęść pomieszcze ń jest silnie przegrzewana i praktycznie jedynym sposobem radzenia sobie z tym problemem jest wietrzenie pomieszcze ń zimnym powietrzem zewn ętrznym.

Przewodnicz ący Rady Gminy w Kowali

Arkadiusz Pi ęta

75

Westmor Consulting Projekt zało żeń do planu zaopatrzenia w ciepło, energi ę elektryczn ą i paliwa gazowe dla gminy Kowala na lata 2010-2025

14. Spis tabel

TABELA 1. STRUKTURA ZAGOSPODAROWANIA GRUNTÓW GMINY ...... 14

TABELA 2. PODMIOTY GOSPODARCZE DZIAŁAJ ĄCE NA TERENIE GMINY W LATACH 2004 - 2010 ....14

TABELA 3. WYKAZ PODMIOTÓW GOSPODARCZYCH NA TERENIE GMINY WG SEKCJI PKD ...... 15

TABELA 4. LICZBA LUDNO ŚCI NA TERENIE GMINY W LATACH 2004 - 2009 ...... 16

TABELA 5. LICZBA LUDNO ŚCI NA TERENIE WOJEWÓDZTWA MAZOWIECKIEGO ORAZ KRAJU ...... 18

TABELA 6. URODZENIA NA TERENIE WOJEWÓDZTWA MAZOWIECKIEGO ORAZ KRAJU W LATACH 2004-2009 ...... 18

TABELA 7. GRUPY WIEKOWE LUDNO ŚCI W LATACH 2004 - 2009 ...... 18

TABELA 8. MIGRACJE LUDNO ŚCI NA TERENIE GMINY KOWALA W LATACH 2004 - 2009 ...... 19

TABELA 9. PROGNOZA LICZBY LUDNO ŚCI GMINY ...... 20

TABELA 10. STAN INFRASTRUKTURY MIESZKANIOWEJ NA TERENIE GMINY ...... 25

TABELA 11. ZESTAWIENIE LICZBY MIESZKA ŃCÓW ORAZ LICZBY MIESZKA Ń NA TERENIE SOŁECTW

WCHODZ ĄCYCH W SKŁAD GMINY KOWALA ...... 26

TABELA 12. WYKAZ OBIEKTÓW U ŻYTECZNO ŚCI PUBLICZNEJ ...... 27

TABELA 13. OGRZEWANIE BUDYNKÓW WIELORODZINNYCH NA TERENIE GMINY KOWALA ...... 28

TABELA 14. DŁUGO ŚĆ SIECI GAZOWEJ NA TERENIE GMINY KOWALA ...... 29

TABELA 15. ODBIORCY GAZU (STAN NA 31 GRUDNIA DANEGO ROKU ) ...... 30

TABELA 16. ZUŻYCIE GAZU W CI ĄGU ROKU [TYS . M3] ...... 30

TABELA 17. INWESTYCJE PLANOWANE DO REALIZACJI W ZAKRESIE INFRASTRUKTURY GAZOWEJ ..31

TABELA 18. LINIE SN NA TERENIE GMINY KOWALA ...... 32

TABELA 19. OBCI ĄŻ ENIE GPZ W OKRESIE ZIMOWYM [A]...... 32

TABELA 20. ZESTAWIENIE LICZBY ODBIORCÓW ORAZ ZU ŻYCIA ENERGII ELEKTRYCZNEJ W LATACH

2007 - 2010 ...... 33

TABELA 21. PLANY ROZWOJOWE PRZEDSI ĘBIORSTWA ENERGETYCZNEGO NA TERENIE GMINY .....35

TABELA 22. WYKAZ INWESTYCJI PLANOWANYCH DO REALIZACJI NA TERENIE GMINY KOWALA ...... 45

TABELA 23. ZASOBY BIOMASY Z LASÓW NA TERENIE GMINY KOWALA ...... 57

TABELA 24. ZASOBY BIOMASY Z SADÓW NA TERENIE GMINY KOWALA ...... 58

TABELA 25. ZASOBY BIOMASY Z DREWNA ODPADOWEGO Z DRÓG NA TERENIE GMINY KOWALA ....59

TABELA 26. POGŁOWIE ZWIERZ ĄT NA TERENIE GMINY KOWALA ...... 60

TABELA 27. POTENCJAŁ WYKORZYSTANIA SŁOMY NA TERENIE GMINY KOWALA ...... 61

TABELA 28. ZASOBY SIANA ...... 62

TABELA 29. ZASOBY DREWNA Z RO ŚLIN ENERGETYCZNYCH ...... 66

TABELA 30. POTENCJAŁ BIOMASY NA TERENIE GMINY KOWALA ...... 66

TABELA 31. PROGNOZA LICZBY MIESZKA Ń W GMINIE WG OKRESU BUDOWY ...... 67

76

Westmor Consulting Zało żenia do planu zaopatrzenia w ciepło, energi ę elektryczn ą i paliwa gazowe dla gminy Kowala na lata 2011-2026

TABELA 32. PROGNOZA POWIERZCHNI UŻYTKOWEJ MIESZKA Ń [M2] ...... 68

TABELA 33. PLANOWANE EFEKTY DZIAŁA Ń TERMOMODERNIZACYJNYCH - BUDYNKI MIESZKALNE ..69

TABELA 34. ZAPOTRZEBOWANIE NA CIEPŁO - GOSPODARSTWA DOMOWE ...... 71

TABELA 35. ZAPOTRZEBOWANIE NA CIEPŁO - BUDYNKI U ŻYTECZNO ŚCI PUBLICZNEJ ...... 71

TABELA 36. ŁĄCZNE ZAPOTRZEBOWANIE NA ENERGI Ę CIEPLN Ą ...... 72 TABELA 37. KLASYFIKACJA STREFY RADOMSKO - ZWOL ŃSKIEJ DLA ZANIECZYSZCZE Ń ...... 72

15. Spis rysunków

RYSUNEK 1. POŁO ŻENIE GMINY NA TLE POWIATU ...... 13

RYSUNEK 2. ŚREDNIA TEMPERATURA ROCZNA NA TERENIE POLSKI ...... 22

RYSUNEK 4. PRZEBIEG SIECI PRZESYŁOWEJ NA TERENIE GMINY ...... 33

RYSUNEK 5. ENERGIA WIATRU W K WH/M2 NA WYSOKO ŚCI 30 M NAD POZIOMEM GRUNTU ...... 47

RYSUNEK 6. USŁONECZNIENIE WZGL ĘDNIE NA TERENIE POLSKI ...... 49

RYSUNEK 7. ŚREDNIOROCZNE SUMY NAPROMIENIOWANIA SŁONECZNEGO CAŁKOWITEGO

PADAJ ĄCEGO NA JEDNOSTK Ę POWIERZCHNI POZIOMEJ W MJ/ M2 ...... 50

RYSUNEK 8. ROCZNA LICZBA GODZIN CZASU PROMIENIOWANIA SŁONECZNEGO (USŁONECZNIENIE ) ...... 50

RYSUNEK 9. POTENCJAŁ ENERGII GEOTERMALNEJ Z UWZGL ĘDNIENIEM OKR ĘGÓW I SUBBASENÓW ...... 53

16. Spis wykresów

WYKRES 1. DZIAŁALNO ŚĆ GOSPODARCZA NA TERENIE GMINY KOWALA W 2009 R...... 16

WYKRES 2. PROGNOZA LICZBY LUDNO ŚCI NA TERENIE GMINY ...... 21

WYKRES 3. DŁUGO ŚĆ SIECI GAZOWEJ NA TERENIE GMINY KOWALA W LATACH 2006-2009 ...... 29

WYKRES 4. LICZBA ODBIORCÓW GAZU NA TERENIE GMINY KOWALA W LATACH 2006-2010 ...... 30

WYKRES 5. ZUŻYCIE ENERGII NA TERENIE GMINY KOWALA W LATACH 2007 - 2010 [GW H] ...... 33

77

Westmor Consulting