NAUKA SCIENCE

Ewa Węcławowicz-Gyurkovich*

Nowy Teatr Szekspirowski w Gdańsku New Shakespeare Theatre in Gdańsk

Słowa kluczowe: historyczne elementy, nowa Key words: historical elements, new architecture, architektura, historyczny kontekst historical context

Miasta historyczne przyciągają nas swoim nastrojem, Historic cities attract us with their character and klimatem, często także skalą zabudowy oraz gąszczem atmosphere, often also with the scale of development, wąskich uliczek, tradycyjnym materiałem wykończenia a maze of narrow alleys and traditional fi nishing ma- ścian budowli i nawierzchni ulic. We współczesnych terials on walls and street surfaces. Contemporary at- próbach rozwiązań miejskich układów przestrzennych, tempts to fi nd a form for urban spatial structures and a także nowych brył w miastach obserwujemy próby in- new edifi ces in cities frequently feature intellectual telektualnych nawiązań do przeszłości1. Czasami odbior- references to the past1. Sometimes the intentions of ca nie od razu może odgadnąć zamierzenia projektanta. the designer are not immediately clear for the recipi- Musi się z nimi oswoić. Proces zrozumienia i akceptacji ents. They need time to get accustomed to them. The nowych form może ułatwić współczesne nawiązanie do process of understanding and acceptance of new forms zapamiętanych z przeszłości brył, detali czy faktur. Dla may be facilitated if the contemporary forms make kamienic miejskich to przede wszystkim skośne dachy, reference to the shapes, details or textures remembered wąskie i wysokie elewacje, pionowe otwory okienne. from the past. In the case of town houses, these are Natomiast obiekty użyteczności publicznej kształtowane primarily pitched roofs, narrow and high façades and są różnorodnie, bardziej swobodnie. Ubytki w struktu- vertical windows. On the other hand, public utility rze tkanki historycznej miast wymagają współczesnych buildings may adopt more liberal and varied forms. interwencji, które wielokrotnie wyrastają z artystycznych Gaps in the historic fabric of cities require modern autorskich nawiązań do tradycji miejsca, do kontekstu, intervention, which not infrequently takes the shape of pamięci, przeszłości. individual artistic references to the tradition of a given Główne Miasto w Gdańsku zostało zniszczone place, its context, memory and past. w 90% przez kilka dni w marcu 1945 roku przez naloty The Main City (Główne Miasto) in Gdańsk was de- i ostrzały artyleryjskie wojsk radzieckich. Najbardziej stroyed in 90% during a few days in March 1945 due to ucierpiała zabudowa kamienic mieszczańskich. Po the air raids and shelling by the Soviet army. The part of kilku latach odgruzowywania w pierwszej kolejności development that suffered the most were the bourgeois przystąpiono do zabezpieczenia obiektów zabytkowych town houses. After a few years of clearing the rubble, i stosunkowo szybko po wielu dyskusjach i sporach the conservation work began, with historic value build- wybrano metodę odbudowy domów. Pierwszymi ings as the fi rst in line to be restored. Relatively soon, ukończonymi kamieniczkami były biegnące wzdłuż though after a massive debate and numerous disputes, ulicy Długiej, Długiego Targu, Ogarnej czy Mariackiej. the method of reconstructing the houses was fi nally Podobnie jak w Warszawie, już w 1949 roku oddano chosen. The fi rst completed little town houses were do użytku pierwsze odbudowane budynki, a częściową the ones running along Długa, Długi Targ, Ogarna

* prof. dr hab. inż. arch., Instytut Historii Architektury * prof. dr hab. inż. arch., Institute of History of Architecture and i Konserwacji Zabytków, Wydział Architektury Politechniki Monument Preservation, Faculty of Architecture, Cracow Uni- Krakowskiej versity of Technology

Cytowanie / Citation: Węcławowicz-Gyurkovich E. New Shakespeare Theatre in Gdańsk. Wiadomosci Konserwatorskie – Journal of Heritage Conservation 2016;47:7-17 Otrzymano / Received: 28.08.2016 • Zaakceptowano / Accepted: 06.09.2016 doi:10.17425/WK47THEATRE

Praca dopuszczona do druku po recenzjach Article accepted for publishing after reviews

Wiadomości Konserwatorskie • Journal of Heritage Conservation • 47/2016 7 rekonstrukcję Głównego Miasta w Gdańsku ukończono and Mariacka streets. Similarly as in Warsaw, the fi rst w 1960 roku2. Przyjęto zasadę, że rekonstrukcji pod- reconstructed buildings were put into use as early as in dano głównie frontowe elewacje, usytuowane wzdłuż 1949, and the whole reconstruction of parts of the Main podłużnych ulic, gdy tymczasem rozwiązania elewacji City in Gdańsk was fi nished in 19602. A principle was w ulicach poprzecznych realizowano jako skromniejsze, adopted that the meticulous restoration applied mostly bardziej schematyczne. W każdym niemal wypadku to the façades of prominent buildings situated along proporcje brył z dwuspadowymi dachami przypominać the longitudinal streets, whereas the more modest miały domy hanzeatyckie. Zaniechano odbudowy bu- buildings in transverse streets were treated in a more dynków ofi cynowych, aby wpuścić do wnętrz kwartałów schematic manner. In nearly all cases, the proportions więcej słońca, sytuując tam zieleńce, place zabaw dla of the structures were to resemble gable-roofed Han- dzieci, żłobki i przedszkola. Przy podłużnych, bardziej seatic houses. It was decided not to restore buildings reprezentacyjnych ulicach zachowano historyczne in the back premises in order to let more light into przedproża, a elewacje wyposażono w rozrzeźbione, the urban blocks, and green squares, playgrounds for bogate detale. W ten sposób odtworzono salon miasta, children, kindergartens or nursery schools were built jaki zawsze stanowiła ulica Długa i Długi Targ z Drogą in their place. Buildings in the more representational Królewską Głównego Miasta w Gdańsku, z ratuszem, longitudinal streets retained their historic perrons, Dworem Artusa, Złotą Kamienicą, Domem Uphagena. and façades were decorated with rich sculptural detail. Właściwie do dzisiaj trwa wśród konserwatorów spór, Thus the reconstruction of the “front room” of the czy odbudowywane od lat 50. do 70. XX wieku obiekty city – its most representational parts, which had always Głównego Miasta powinny być poddane rekonstrukcji been Długa and Długi Targ streets together with the w oparciu o uratowane fragmenty ruin oraz tylko czę- Royal Route in the Main City, the town hall, the Artus ściowo zachowane ikonografi e i zdjęcia oraz inwenta- Court, the Golden House and the Uphagen’s House, ryzacje, czy jak twierdzą zwolennicy Karty Weneckiej, was completed. mówiącej o tym, że „…restaurowanie ustaje tam, gdzie In fact, the dispute about reconstruction of the zaczyna się domysł i poza tą granicę wszelkie uznane Main City historic buildings carried out in the 50s to za nieodzowne prace mają wywodzić się z kompozycji the 70s of the 20th century has been going on among architektonicznej i nosić znamię naszych czasów…”, monument conservation experts until today. The moot winny być uproszczone, rozwiązane współcześnie. point is whether the reconstruction should have been Najciekawsze i najbardziej wartościowe dla rozwoju based on the saved fragments of the otherwise ruined architektury najnowszej stają się rozwiązania współcze- buildings supplemented by only partly preserved im- sne poszukujące intelektualnych nawiązań do tradycji, ages, photographs and inventories or, as argued by a nie kopiowanie i powtarzanie rzeczy ongiś istniejących. the proponents of the Venice Charter, which says that Pierwsze teatry publiczne powstawały w Anglii “… restoration must stop at the point where conjecture w XVI i XVII w. Początkowo kuglarze i komedianci, begins, and in this case moreover any extra work which a z czasem zawodowi aktorzy grali w zajazdach na is indispensable must be distinct from the architectural przedmieściach Londynu. Spektakle odbywały się na composition and must bear a contemporary stamp…” otwartych dziedzińcach, na wolnym powietrzu. Z cza- it should have been simplified and contemporary sem zaczęto stawiać budynki teatrów, które wzorowane solutions should have been applied. The most inter- były na owych zajazdach. W tego typu teatrach kilku- esting and most valuable for development of modern kondygnacyjne drewniane balkony otaczały scenę naj- architecture are such contemporary solutions which częściej z trzech stron, a w centrum na scenie pojawiało seek making intellectual references to tradition rather się niewielkie zadaszenie wsparte na kolumnach. Lekko than copy and repeat the things that used to exist once. wyniesiona scena była otwarta, nie wprowadzano kurty- First public theatres emerged in England in the ny, istotny był bezpośredni kontakt aktorów z widzami, 16th and 17th century. Initially, magicians, jugglers którzy w czasie spektakli reagowali bardzo spontanicz- and comedians, and – over time – professional actors, nie. Nie przywiązywano większej uwagi do scenografi i, performed in inns in the suburbs of London. Shows pojawiały się napisy z miejscem akcji, natomiast kostiu- took place in courtyards in the open air. Playhouses my były przygotowywane niezwykle starannie. Aktorami which started to be built later on in their layout were byli tylko mężczyźni, którzy grali także role kobiece. following the pattern of those inns. Theatres of such Ten typ teatru nazywany jest elżbietańskim, ponieważ type featured a several-storey high wooden balconies zaczął kształtować się w Anglii za panowania królowej typically surrounding the centrally placed stage from Elżbiety I Wielkiej w latach 1558–16033. Przyjmuje się, three sides, the stage was often covered by a small że pierwszym budynkiem teatru był wybudowany pod roof resting on columns. The slightly elevated stage Londynem w 1576 „The Theatre”, potem „The Curtain” was open, there was no curtain so as not to hinder the i „The Rose”, ale najsłynniejszym był mieszczący 3000 direct interaction between the actors and the specta- widzów owalny, kryty strzechą budynek „The Globe tors, reacting spontaneously and with great exuberance, Theatre”. Założycielami „The Globe Theatre” w 1599 which was considered very important. Stage design byli R. i C. Burbage, a współudziałowcem William was paid little attention, the place of action was often Shakespeare4. Żyjący w latach 1564–1616 Shakespeare indicated by a sign, whereas costumes were prepared

8 Wiadomości Konserwatorskie • Journal of Heritage Conservation • 47/2016 był dramaturgiem, poetą, aktorem. Jest autorem 37 with extraordinarily painstaking care. All the actors sztuk teatralnych oraz 154 sonetów, które ważne są were men, who also played female roles. Such type of dla angielskiej liryki. W „Globe Theatre” wystawiano theatre is called Elizabethan, as it developed in England głównie sztuki Shakespeare’a, a on sam, związawszy under the reign of queen Elizabeth 1st (the Great) in się z trupą teatralną Sług Lorda Szambelana, jako aktor years 1558–16033. It is assumed that the fi rst playhouse brał udział w spektaklach. The Globe Theatre spłonął was The Theatre, built just outside London in 1576, w czasie spektaklu po wystrzale z działa w 1613 roku, soon followed by The Curtain and The Rose. However, a odbudowany służył dalej publiczności do 1644 roku. the most famous one was The Globe Theatre – an oval W Londynie w 1997 roku zrekonstruowano The Globe building with a thatched roof, which could house up Theatre według projektu architekta Theo Crosby’ego5. to 3,000 spectators. The Globe Theatre was founded W Gdańsku tuż przy resztkach zachowanych in 1599 by R. and C. Burbage, and one of other share- średniowiecznych murów miasta, w miejscu dawnej holders was William Shakespeare4. Shakespeare, living fosy miejskiej we wrześniu 2014 roku otwarto nowy in the years 1564–1616, was a playwright, a poet and Teatr Szekspirowski. Wybrana lokalizacja, wpisując się an actor. He was the author of 37 theatre plays and 154 w urbanistyczny porządek, stała się próbą uporządko- sonnets, which were of great importance to English wania tej części miasta. W miejscu dzisiejszego teatru lyric. The Globe staged mostly Shakespeare’s plays, and przed kilkuset laty istniała przy skrzyżowaniu ulic Bo- he himself, being a member of the playing company gusławskiego i Podwale Przedmiejskie Nowa Szkoła known as The Lord Chamberlain’s Men, took part in Fechtunku. Została zaprojektowana przez Jacoba van the performances as an actor. The Globe Theatre was den Blocka jako teatr o lekkiej konstrukcji z drewna. destroyed in 1613 by a fi re which broke out during Powstała w 1635 roku na rzucie kwadratu o wymiarach a play following a cannon shot. It was, nevertheless, 23 × 23 m z otwartym dziedzińcem w centrum, na rebuilt and continued to serve its audiences until 1644. którym grali aktorzy. To tam odbywały się przedstawie- The Globe Theatre was reconstructed in London in nia teatralne. Z czasem dookoła podwórza ulokowano 1997 to the design by architect Theo Crosby5.

Ryc. 1. Widok z zewnątrz na Szekspirowski Teatr w Gdańsku Ryc. 2. Otwierany dach został usytuowany ponad widownią, www. z przyporami od strony południowej, fot. autor sztuka-architektury.pl Fig. 1. Outside view of the Shekespeare Theatre in Gdańsk with Fig. 2. The openable roof is located over the main room (the audi- buttresses from the south side, photo author torium), www.sztuka-architektury.pl

Ryc. 3–4. Szerokie wejście od strony północnej prowadzi na wewnętrzny dziedziniec, fot. autor Fig. 3–4. The wide entrance on the north side leads onto the inner courtyard, photo author

Wiadomości Konserwatorskie • Journal of Heritage Conservation • 47/2016 9 A new Shakespeare Theatre was opened in Gdańsk in September 2014. It is located just outside the rem- nants of the medieval city walls at the site of the former city moat. The location selected for the theatre makes it a harmonious part of the surrounding urban design and introduces a certain order into this part of the city. A few hundred years ago, the site of the present theatre – at the junction between Bogusławskiego and Podwale Przedmiejskie streets – was occupied by the New Fencing School – a lightweight wooden structure designed by Jacob van den Block, housing a theatre. It was based on a square plan, 23 × 23 m, with an open yard in the middle, which was the place where actors were performing and theatrical plays were acted out. Over time, the yard was surrounded by galleries for spectators, in 1730 a roof was added and the audience was divided into boxes. The building continued to exist until approximately 1809, and theatrical performances were probably taking place there starting from 1735. Simultaneously, at times when no rehearsals or shows were on, fencing lessons were given at the venue, which gave the building its commonly used name6. So, in the 17th century it was the fi rst public playhouse in the Kingdom of Poland, the only one on the European con- tinent outside England7. Jerzy Limon claims that the th Ryc. 5. Wewnętrzne wąskie przejścia przypominają ulice średnio- 17 -century Gdańsk was visited by fi rst professional wiecznych miast, fot. autor actors from England, especially during the famous St. Fig. 5. Inner narrow passages resembling streets of a medieval Dominic’s Fairs, and that William Shakespeare himself towns, photo author was one of their number8. Today, we can see the shape of the New Fencing galerię dla widzów, w 1730 roku dziedziniec przekryto School on the engraving by Peter Willer made in 1650; dachem, a widownię podzielono na loże. Obiekt istniał a model made on the basis of this engraving has been do około 1809 roku, a prawdopodobnie jeszcze w 1735 placed in the basement of the present Shakespeare roku odbywały się w nim przedstawienia teatralne theatre in the room housing an exhibition of the ar- i równocześnie w czasie wolnym od prób i spektakli cheologic items found during the construction of the także lekcje fechtunku, stąd przyjęto powszechnie na- building. zwę tej szkoły6. Zatem w XVII w był to pierwszy teatr The present Shakespeare Theatre has been located publiczny w Rzeczypospolitej, jedyny znany poza Anglią at the site which before the 2nd World War was occupied na kontynencie europejskim7. Jerzy Limon twierdzi, że by the Great Synagogue of Gdańsk, designed by a Ber- do Gdańska w XVII wieku, zwłaszcza w okresie słyn- lin company Ende und Böckmann and built in years nych Jarmarków Dominikańskich, przybywali pierwsi 1885–18879. The synagogue – a tremendous, monu- zawodowi aktorzy z Anglii, a wraz z nimi bywał tu także mental structure on the plan of a 53 × 24 m rectangle, i William Shakespeare8. with a tall and magnifi cent dome crowned by a 54 m Dzisiaj z ryciny Petera Willera z 1650 roku możemy high lantern – was built in the Neo-Renaissance style, dowiedzieć się, jak wyglądała bryła Nowej Szkoły Fech- just like many other public utility buildings erected tunku, której model wykonany na podstawie tej ryciny in Gdańsk at that time. The Great Synagogue could umieszczono w przyziemiu obecnego teatru szekspi- house two thousand people, yet it served the Jewish rowskiego, w pomieszczeniach przeznaczonych także na community of Gdańsk merely for 50 years, as at the ekspozycję materiałów archeologicznych znalezionych beginning of 1939 it was sold to the Senate of the Free w czasie realizacji obiektu. City of Gdańsk and demolished in May of the same W miejscu lokalizacji obecnego Teatru Szekspirow- year. This decision enabled saving a lot of Jews, who skiego przed II wojną światową stała Wielka Gdańska managed to emigrate mostly to the UK and the USA Synagoga, która została zaprojektowana przez berlińską before September 1939. Parts of the synagogue foun- fi rmę Ende Und Böckmann i zbudowana kilkadziesiąt dations are still discernible all over the site even today. lat później, w latach 1885–18879. Potężna, monumen- The proper display of the Main City panorama contin- talna bryła o prostokątnym rzucie 53 × 24 m z wyniosłą ues to be subject to scrupulous protection and so the potężną kopułą z latarnią o wysokości 54 m zbudowana location of the Elizabethan Theatre sparked a debate została w stylu neorenesansowym, tak jak wiele budyn- because its low structure stretches along the remnants ków użyteczności publicznej w Gdańsku z tego okresu. of the 14th-century defence wall encircling the medieval

10 Wiadomości Konserwatorskie • Journal of Heritage Conservation • 47/2016 Mieszcząca dwa tysiące wiernych Wielka Synagoga city from Ogarna street and unveils the skyline of Main służyła społeczności żydowskiej Gdańska jedynie przez City10. The initiative to build the Gdańsk Shakespeare 50 lat, bowiem z początku 1939 roku została sprzeda- Theatre originated from the Theatrum Gedanense na Senatowi Wolnego Miasta Gdańska i rozebrano ją Foundation established in 1990 under the patronage w maju tegoż roku. Taka decyzja pozwoliła na uratowa- of His Royal Highness Prince of Wales. nie wielu Żydów, którzy przed wrześniem 1939 roku The author of the design is an Italian architect wyemigrowali głównie do Wielkiej Brytanii i Stanów working in Venice – professor Renato Rizzi, whose Zjednoczonych. Do dzisiaj na całym terenie widoczne są work won the special award at the competition organ- fundamenty synagogi. Ekspozycja panoramy Głównego ised by SARP (Association of Polish Architects) in 2004 Miasta cały czas jest pieczołowicie chroniona. Dyskusję and was accepted for realisation11. The design makes wywołała lokalizacja Teatru Elżbietańskiego, którego numerous references to tradition, yet the approach is niska bryła rozciąga się wzdłuż resztek XIV-wiecznych different from what we have hitherto usually encoun- murów średniowiecznego miasta od strony ulicy Ogar- tered. The important thing here is the creative philoso- nej, ukazując sylwetę Głównego Miasta10. Inicjatorem phy demonstrated by Rizzi, displaying an interpretation budowy Gdańskiego Teatru Szekspirowskiego była of the context of the place and the reminiscences of Fundacja Theatrum Gedanense utworzona w 1990 the Fencing School once existing at the site. First of roku, której patronem został Jego Królewska Wysokość all, the material fi nishing the structure on the outside Książę Walii. is dark-coloured anthracite hand-made ceramic brick Autorem projektu jest pracujący w Wenecji włoski imported from Belgium12. The brick covers all the walls architekt, profesor Renato Rizzi, którego praca w kon- and the same colour is repeated on the ceramic fl oors kursie SARP w 2004 roku uzyskała nagrodę specjalną of the inner courtyards, stairs and passages as well as i została przeznaczona do realizacji11. Wiele w tej reali- on the terrace located on the roof. Polish viewers are zacji obserwujemy odwołań do tradycji, ale ukazanych surprised by the consistence of the concept, which has odmiennie od dotychczas spotykanych. Istotna stała się been perfectly executed down to the last detail. When przedstawiona przez Rizziego jego fi lozofi a twórcza, I was visiting the theatre a few months after it had ukazująca interpretację kontekstu miejsca oraz remini- been opened, I was told how the Italian designer took scencję istniejącej tu ongiś Szkoły Fechtunku. Przede meticulous care of every fi nishing detail. When he saw wszystkim materiał wykańczający bryłę od zewnątrz. the ventilation chimneys on the roof made of glittering To ciemna, w kolorze antracytowym, ręcznie wyrabiana silver stainless steel, he got so angry that he kicked and ceramiczna cegła, sprowadzona z Belgii12. Pokrywa ona broke the chimneys in fury. He then demanded that wszystkie ściany, ale także w tym samym kolorze wyko- they would be clad with the same anthracite brick. As

Ryc. 6–7. Rampy prowadzą na taras zlokalizowany na dachu, fot. autor Fig. 6–7. The ramps lead on the terrace located on the roof, photo author

Wiadomości Konserwatorskie • Journal of Heritage Conservation • 47/2016 11 a result, the whole structure seems uni- form, the chimneys have been hidden from sight. It is a very important lesson for Polish architects and contractors. The theatre building is an elongated shape exhibiting in fact the features of minimalistic architecture, but with but- tresses, surrounded by a 6-metre high wall. The buttresses, displaying the play of light and shadow on the façades, are a characteristic component of Gothic architecture present in the churches of Gdańsk, many of which, according to Renato Rizzi, were built of such dark brick. Thus, the reference to the past appears here to be not only of visual but also of intellectual nature. Jerzy Limon Ryc. 8. Wspaniały widok z wyższych tarasów na Główne Miasto i Stare Przedmieście (najstarszą część Gdańska), fot. autor is of the opinion that the buttresses Fig. 8. The magnifi cent view from the upper terraces of the Main City and the Old which Renato Rizzi introduces in his Suburbs (the oldest part of Gdańsk), photo author structure come from the Gothic church architecture of the old town in Gdańsk, nano ceramiczne posadzki na wewnętrznych dziedziń- but he also sees their associations with cach, schodach i w przejściach, a także na tarasie, który the beginnings of the European theatre, whose origins ulokowano na dachu. Polskich odbiorców zaskakuje he fi nds not in the ancient Greek or Roman theatre but konsekwencja koncepcji doprowadzona perfekcyjnie do in the 10th century Christian church – in the liturgi- końca we wszystkich detalach. Kiedy zwiedzałam teatr cal theatre. On the other hand, the wall surrounding kilka miesięcy po jego otwarciu, opowiadano mi, jak the whole theatre brings to his mind associations with pieczołowicie o każdy detal wykończenia troszczył się medieval city walls, which once used to enclose streets włoski projektant. Kiedy na dachu ustawiono kominy and squares together with their surrounding develop- wentylacyjne z połyskującej srebrnej stali nierdzewnej, ment.13 Here, this 6-metre-high wall from the side of tak bardzo się zdenerwował, że w furii skopał i połamał the main entrance to the theatre runs along Ogarna te kominy i zażądał, aby zostały obudowane tą samą street, parallel to the still preserved remnants of the antracytową cegłą. W wyniku tego cała bryła zdaje się 14-th century city walls. być jednorodna, a kominy zostały ukryte i są niewi- A wide entrance on the north side leads onto the doczne. To bardzo ważna lekcja dla polskich architek- inner courtyard, further on we discover inner narrow tów i wykonawców. Bryła teatru to podłużny korpus passages resembling squares and alleys of a medieval właściwie o cechach minimalistycznych, ale ze szkar- city. We can use the stairs and ramps here to get onto pami, otoczony 6-metrowej wysokości murem. Owe the terrace on the roof of the theatre and see there the szkarpy, pokazujące grę światła i cienia na elewacjach, greatest secret of the building – an openable roof over to charakterystyczny element architektury gotyckiej, the main room. “…the problem which had to be solved występujący w gdańskich kościołach, z których wiele, was not in fact related to the practical execution of an jak twierdzi Renato Rizzi, było budowanych z takiej openable roof, but to the sense of rituality which was to ciemnej cegły. Zatem odwołanie do przeszłości jawi się be imbued into the very motion of opening…”14. When tutaj nie tylko w sposób obrazowy, ale również intelek- the roof is open, theatrical performances may take place tualny. Jerzy Limon uważa, że przypory, które Renato in daylight, to some extent in the open air, like it used Rizzi wprowadza w swojej bryle, nie tylko wywodzą się to be in the traditional English Shakespearean theatres. z sakralnej gotyckiej architektury starego miasta w Gdań- Here in Gdańsk, the complex metal-frame roof consists sku, ale doszukuje się w nich nawiązania do genezy of two wings, 10.5 × 21 m in dimension, clad with cop- teatru europejskiego, gdzie rodowodu poszukuje się per sheets on the outside. The process of opening the nie w teatrze greckim ani rzymskim, ale w X-wiecznym roof lasts only 2 minutes, and its open wing, standing kościele chrześcijańskim, w teatrze liturgicznym. Nato- at the angle of 90° to the ceiling and roof plane, reaches miast mur otaczający cały teatr nasuwa mu skojarzenia the height of 23 metres. There are height limits set for z murami miast średniowiecznych, które ongiś zamykały the whole building by the city monument conserva- ulice i place z otaczającą je zabudową13. Tutaj ten mur tion offi cer due to the close vicinity of the Main City in o wysokości 6 m od strony głównego wejścia do teatru Gdańsk. The very idea of an openable roof is explained biegnie wzdłuż ulicy Ogarnej, równolegle do resztek by Renato Rizzi as not only a way of connecting with zachowanego XIV-wiecznego muru miasta. the traditional Shakespeare theatres but also as address- Szerokie wejście od strony północnej prowadzi ing the new history of the city. In an interview on his na wewnętrzny dziedziniec, a dalej odkrywamy we- theatre design, he said: “…Solidarity was born in the

12 Wiadomości Konserwatorskie • Journal of Heritage Conservation • 47/2016 Ryc. 9–10. Wewnętrzne schody i korytarze, które są wykonane w jasnych barwach, fot. autor Fig. 9–10. The inner stairs and corridors, chich are executed in Wright tones. photo author wnętrzne wąskie przejścia, przypominające place i za- Gdańsk Shipyard and strove for the renewed recogni- ułki średniowiecznego miasta. Możemy dostać się tędy tion of labour rights… The open roof is also a metaphor schodami i pochylniami na taras na dachu teatru i tam of gratitude, liberation, victory and invocation to the zobaczyć największą tajemnicę obiektu – otwierany dach heavens…”15. On the other hand, those open spaces nad główną salą widowiskową. „…problem, który nale- around the theatre building, narrow open corridors, żało rozwiązać, nie dotyczył tak naprawdę praktycznej small squares, ramps and slipways, may also stage per- realizacji otwieranego dachu, ale raczej sensu rytual- formances – they could be spaces in which mystery ności, który chciano tchnąć w sam ruch otwarcia…”14. plays, processions, pageants and passion plays could be Kiedy dach zostanie otwarty, spektakle teatralne mogą acted out. The architect has designed us “an art town,” odbywać się przy świetle dziennym, niejako na wolnym in which the real world intermingles with the world of powietrzu, jak miało to miejsce w tradycyjnych angiel- illusion and mystery – “… a theatre building is not an skich teatrach szekspirowskich. Tutaj, w Gdańsku, dach ordinary building, nor is an ordinary building only just o skomplikowanej metalowej konstrukcji składa się a structure. So the foundations belong to the chthonic z dwu połaci o wymiarach 10,5 × 21 m, pokrytych od forces of the earth, like roots, whereas the roof belongs zewnątrz miedzianą blachą. Proces otwierania dachu to the powers of the sky, like dreams and visions…”16. trwa tylko dwie minuty, a jego otwarte skrzydło, stojące Rizzi’s theatre is completely different from what pod kątem 90° w stosunku do płaszczyzny dachu i sufi tu, we have seen in contemporary Polish architecture so sięgnie do wysokości 23 metrów. Gabaryty wysokości far. It is certainly a work of art and a surprise for almost całego obiektu zostały ustalone przez konserwatora every visitor. It stirs emotions, has its opponents and zabytków ze względu na sąsiedztwo Głównego Miasta defenders. The immensely important decision taken by w Gdańsku. Samą ideę otwieranego dachu Renato Rizzi the designer was to create a new form rather than seek nie tylko tłumaczy nawiązaniem do tradycyjnych teatrów reconstruction, as was the case of the Globe Shakespeare szekspirowskich, ale również nową historią miasta. Tak Theatre, whose reconstruction was opened on the mówił w wywiadzie dotyczącym budynku teatru: „So- southern bank of the Thames in London in 1997. In lidarność narodziła się w Stoczni Gdańskiej i dążyła do Gdańsk, we have received good 21st century architec- uznania na nowo praw robotniczych… Otwarty dach to ture, which introduces the latest form, clearly seeking również metafora wdzięczności, wolności, zwycięstwa, references to the past but in a less than obvious way. It inwokacji ku niebu…”15. Natomiast w owych przestrze- is interesting to look at the opinions of critics expressed niach zewnętrznych wokół bryły teatru, wąskich otwar- in the publications of the Gdańsk Shakespeare Thea- tych korytarzach, niewielkich placykach, pochylniach tre. Professor Dominiczak writes: “… Renato Rizzi’s i rampach także mogą rozgrywać się spektakle, mogą być theatre has numerous useful features of functional

Wiadomości Konserwatorskie • Journal of Heritage Conservation • 47/2016 13 to miejsca wystawiania sztuk misteryjnych, procesji, ko- theatres, but it is much more advanced architectur- rowodów, widowisk pasyjnych. Architekt zaprojektował ally. It is a rightful co-creator and performer in events. nam „miasteczko sztuki”, w którym świat realny miesza It is analogue theatre machinery, whose motions are się ze światem iluzji i tajemnicy – „…budowla teatru visible and participate not only in situations emerging nie jest zwykłym budynkiem, ani też zwykły budynek in performances but also in the events accompanying nie jest li tylko budowlą. Tak i fundamenty należą do sił those performances …”17. The interior surprises visi- chtonicznych ziemi niczym korzenie. Podczas gdy dach tors with its completely different colour scheme – with należy do mocy nieba, niczym sny i wizje…”16. dominant white and beige of light wood (MDF panels Teatr Rizziego jest zupełnie inny od tego, co widzie- with birch veneer) and marble. This contrast between liśmy we współczesnej polskiej architekturze dotychczas. the very different colour schemes and materials of the Na pewno jest dziełem sztuki i jest zaskoczeniem dla interior and the exterior of the structure is explained niemal wszystkich odwiedzających. Budzi emocje, ma by the architect in the following way: “The material of swoich zwolenników i przeciwników. Niezwykle ważną the dark brick, which is intentionally identical for the jest decyzja kreowania nowej formy, a nie poszukiwania whole building, is associated with being rooted in the rekonstrukcji, jak stało się to na południowym brzegu earth; the building grows out of the ground. The light Tamizy w Londynie, kiedy w 1997 roku otwarto rekon- interior, made of pearl-coloured wood resembling the strukcję Szekspirowskiego Teatru Globe. W Gdańsku inside of a shell, serves to direct us towards the bright sky otrzymaliśmy dobrą architekturę XXI wieku, która visible through the open wings… The dark hue absorbs wprowadza najnowszą formę, wyraźnie szukającą w spo- everything that comes from the earth, it encapsulates all sób niedosłowny odwołań do przeszłości. Interesujące są that is earthly, whereas the bright colour ascends to the wypowiedzi krytyków, publikowane w wydawnictwach sky. Consequently, one can say that we have two realms Gdańskiego Teatru Szekspirowskiego. Profesor Jacek here: the sacred and the profane…”18. An important Dominiczak pisze: „Teatr Renato Rizziego ma wiele thing in the design and arrangement of the interior is użytecznych cech teatrów funkcjonalnych, jednak ar- that it enables different stage layouts; and thus we can chitektonicznie jest znacznie bardziej zaawansowany. have a typical Elizabethan theatre stage, a picture-frame Jest pełnoprawnym współkreatorem i performerem stage characteristic of the Italian theatre, a stage – arena zdarzeń. Jest analogową machiną teatralną, której ruchy or a stage – square, which used to exist in medieval cities. są widoczne i współuczestniczą nie tylko w sytuacjach All the details are executed with surprising perfection- spektaklu, ale i zdarzeniach, które tym spektaklom ism. The fl oors in the lobby and corridors, the treads of towarzyszą…”17. Wnętrze, nawiązujące układem do an- the stairs and meandering lines of the banisters chiseled gielskich teatrów szekspirowskich, zaskakuje odmienną into the walls have all been made of Istria stone slabs in kolorystyką, przeważają tam biele i beże jasnego drewna various shades of light beige19. The shape of the banisters (płyty MDF z okleiną z brzozy szlachetnej) i marmuru. accompanying the stairs brings to mind the banisters at Ten kontrast odmiennej kolorystyki i materii wnętrza the main staircase leading to the chambers of the Wawel i bryły zewnętrznej tak wyjaśnia architekt: „Materiał Royal Castle in Kraków. They were an inspiration for ciemnych cegieł, który intencjonalnie został dobra- architect Stanisław Fiszer when he was designing the ny jednakowy dla całości, przywołuje zakorzenienie theatre in Saint-Quentin-en-Yvelines outside Paris in w ziemi, wyrasta z gruntu. Natomiast jasny środek – 199320. In Gdańsk, Renato Rizzi most probably drew koloru perłowego drewno, odwołujące się do wnętrza inspiration from other Italian patterns. The times we muszli przy otwartych skrzydłach służy referencji live in often blur the traditional borders between spaces, ku jasnemu niebu… Ciemny absorbuje wszystko, co yet, as may be seen from the quoted example, our long- pochodzi z ziemi, zamyka to co ziemskie. Natomiast ing for the past forces designers to start interacting with jasny zmierza ku wysokości. Mamy dwie strefy sacrum individual associations, and the recipients may fi nd both i profanum…”18. W kształtowaniu i aranżacji wnętrza their own memories in this interaction and their dreams istotna staje się możliwość różnorodnego układu sceny, from the old days. a więc sceny typowej dla teatru elżbietańskiego, sceny In the opinion of Jerzy Limon21, the shape of the pudełkowej charakterystycznej dla teatru włoskiego, theatre, which strives to refl ect the development of Eu- po scenę – arenę czy scenę – plac, jakie występowały ropean theatre in the city over the period of a thousand w miastach średniowiecznych. Wszystkie detale za- years, may surprise and astonish visitors. “Professor skakują perfekcjonizmem. Posadzki holi, korytarzy, Rizzi demonstrates that it is possible, and worthwhile, stopnice schodów, wijące się linie balustrad wkutych to think about contemporary architecture in a dif- w ściany zostały wykonane z płyt kamienia istryjskiego ferent way, namely, that it can be created as a result w różnych odcieniach jasnego beżu19. Towarzyszące of a fascination not with time but with place, a place schodom balustrady swoim kształtem nawiązują do ba- which is always unique, and, in this respect, has its own lustrad przy głównej klatce schodowej prowadzącej do temporal dimension…”22. komnat zamku królewskiego na Wawelu w Krakowie. In order to prepare both the residents of Pomerania To nimi inspirował się także architekt Stanisław Fiszer and tourists for reception of the Gdańsk Shakespeare projektując w 1993 teatr w Saint-Quentin-en-Yvelines Theatre, two events took place in the city on the pod Paryżem20. W Gdańsku Renato Rizzi czerpał zapew- initiative of Andrzej Wajda and Jerzy Limon intended

14 Wiadomości Konserwatorskie • Journal of Heritage Conservation • 47/2016 Ryc. 11. Widownia Szekspirowskiego Teatru w Gdańsku, fot. autor Fig. 11. The auditorium of the Shekespeare Theatre in Gdańsk, photo author ne z innych włoskich wzorów. Epoka, w której żyjemy, często zamazuje granice tradycyjnych przestrzeni, ale jak widać na przytoczonym przykładzie, nasza tęsknota za przeszłością zmusza projektantów do gry indywidu- alnymi skojarzeniami, z której odbiorca może odczytać zapamiętane zarówno wspomnienia, jak i marzenia z dawnych czasów. Bryła teatru, która stara się ukazać rozwój europej- skiego teatru w mieście na przestrzeni tysiąca lat, jak pisze Jerzy Limon21, może zadziwiać i zaskakiwać od- biorców. „Profesor Rizzi pokazuje, że można i że warto myśleć o współczesnej architekturze inaczej – że można Ryc. 12–13. Detale galerii I balkonów widowni, fot. autor tworzyć ją w wyniku fascynacji nie czasem a miejscem – Fig. 12–13. Details of the galleries and the balconies of the audi- miejscem, które zawsze jest unikalne, które w tym sensie torium, photo author ma swój własny czas…”22. Aby przygotować mieszkańców Wybrzeża i turystów to familiarize recipients primarily with the works of do odbioru Gdańskiego Teatru Szekspirowskiego, z ini- William Shakespeare. Upon the invitation of Andrzej cjatywy Andrzeja Wajdy oraz Jerzego Limona odbyły się Wajda, two meetings were organized in Gdańsk gath- w mieście dwa happeningi, przybliżające odbiorcom ering the Polish actors who had at various times and przede wszystkim sztukę Williama Szekspira. Na za- in various theatres all over the country ever played proszenie Andrzeja Wajdy odbyły się w Gdańsku dwa the role of Hamlet. Two unusual shows took place zjazdy polskich aktorów, którzy w różnych teatrach in the city centre on the 23rd April 2012, on the 448th na terenie całego kraju grali rolę Hamleta. W dniu 23 anniversary of Shakespeare’s birthday – the fi rst one kwietnia 2012 roku, w 448. rocznicę urodzin Szekspira, at midday, when at ten points along Długa street, on odbyły się w centrum miasta dwa niecodzienne spekta- balconies and perrons, without any additional lights kle. Pierwszy w południe, kiedy w dziesięciu punktach or sound amplifying systems, for an hour, actors were na ulicy Długiej na balkonach, przedprożach aktorzy reciting fragments of Hamlet’s monologues directly bez nagłośnienia, bez świateł, prosto do zebranych wi- to the spectators who had gathered around them. The dzów recytowali przez godzinę fragmenty monologów other one took place in the evening – at the building Hamleta. Natomiast wieczorem na placu budowy teatru site of the theatre, just outside the entrance to the Main

Wiadomości Konserwatorskie • Journal of Heritage Conservation • 47/2016 15 tuż przy wejściu do Głównego Miasta przy ul. Ogarnej, City in Ogarna street, among newly erected concrete wśród nowo wzniesionych betonowych murów, przy walls and with the accompaniment of modern music akompaniamencie nowoczesnej muzyki i światłach and lights, a multi-media Shakespeare performance na czterech przygotowanych scenach odbyło się mul- was acted out on four specially prepared stages. The timedialne szekspirowskie przedstawienie. Stojące na cranes and scaffolding present at the site were to evoke budowie dźwigi oraz rusztowania przywoływać miały medieval siege engines, and the smooth surfaces of the średniowieczne maszyny oblężnicze, a na gładkich concrete walls served as screens on which, with the use powierzchniach betonowych ścian, wykorzystując naj- of the cutting-edge technology of digital imaging, was nowsze techniki obrazowania cyfrowego, stworzono created the illusion of the fi nished edifi ce. The border- iluzję gotowej realizacji. Skutecznie zacierano granicę line between fi ction and reality was effectively blurred pomiędzy fi kcją i rzeczywistością, bowiem stale prze- as the real actors present on the stages were continually platały się realne postacie aktorów z wyświetlanymi na mixing with images of fi gures and people shown of the ekranach ścian obrazami fi gur i osób nieobecnych na wall screens. “The world of matter and biology, reality, scenach. „Świat materii i biologii, rzeczywistość mieszają is mixed here with illusion created solely by changing się tu z iluzją, kreowaną wyłącznie przez zmieniające się the brightness of light on the fl at concrete screen. It also natężenia światła na betonowym płaskim ekranie. Uka- demonstrates the great fl exibility of theatre as art and zuje to zarazem wielką elastyczność teatru jako sztuki medium in which everything is based on convention; i medium, w którym wszystko oparte jest na umowności, new technologies do not question these rules, on the a nowe technologie nie tylko podważają reguły, co kreują contrary – they create new conventions and guide us nowe konwencje i naprowadzają nas na niecodzienne towards unusual ways of perception that have not been sposoby percepcji, o jakich niedawno jeszcze nikomu się dreamt of before. Or they have been just a dream. And nie śniło. A może właśnie tylko śniło. I tu zmienia się the role of the spectators has been altered as well; they rola widza, który z miarę pasywnego odbiorcy musi się must abandon the role of relatively passive recipients, przekształcić i wykazać większą aktywność, zdolność do become more active and show the ability to »read« the »czytania« nowych nośników i kodów kulturowych, do new cultural carriers and codes, to combine media and łączenia mediów i materii jeszcze do niedawna uznawa- matters which until recently have been considered nych za niekompatybilne…”23. Owe wydarzenia ukazały incompatible …”23. These events featured both a tradi- tradycyjny spektakl historyczny oraz współczesny teatr tional historical performance and the modern theatre of XXI wieku, do jakiego przygotowywał nas włoski ar- the 21st century, for which the Italian architect had been chitekt. O swoim Szekspirowskim Teatrze w Gdańsku preparing us. Renato Rizzi said the following about his Renato Rizzi mówił: „Architektura zawsze powinna Shakespeare Theatre in Gdańsk: “Architecture should być doświadczeniem metafi zycznym. Jacques Derrida, always be a metaphysical experience. Jacques Derrida, z którym miałem okazję pracować przez kilka lat w czasie who I had the opportunity to work with for a few years pobytu w Nowym Jorku, mawiał iż »architektura jest during my stay in New York, used to say that »architec- ostatnim bastionem metafi zyki«…”24. ture is the last bastion of metaphysics«…”24. W najnowszej architekturze, budynków kultury In the architecture of structures related to culture, realizowanych ostatnio w dużej liczbie także w naszym which have been built in great numbers also in our kraju, obserwujemy wielokroć twórcze podejście do country recently, we may often see a creative approach przeszłości. Kontekst i tradycja miejsca stają się sprawą to the past. The context and tradition of a given place nadrzędną. Proces twórczy jest działaniem indywidu- become a priority. The creative process is an individual alnym, jest grą intelektualną, olśnieniem, zachwytem, activity, it is an intellectual play, a revelation, delight, or- porządkowaniem, wyborem. Pomysł nowych kształtów dering and choice. An idea for new shapes comes from jest przekształceniem doświadczeń tkwiących w świa- transforming experiences buried in the artist’s mind, domości artysty, bagażu przeżyć, rzeczy zapamiętanych the burden of their reminiscences, things remembered przed laty bądź oglądanych niedawno. Filozofowie years ago or seen only recently. Philosophers also deal zajmują się także problemami kształtowania nowej with the problem of designing new architecture in the architektury w historycznym, istniejącym kontekście. existing historical context. Leszek Kołakowski wrote Leszek Kołakowski pisał, iż natura człowieka właściwie that human nature basically accepts the existing order, akceptuje istniejący porządek, ale jednocześnie „żyje but at the same time “we have this need of novelty w nas potrzeba nowości jako nowości, niezależna od as novelty, regardless of any considerations, we fi nd jakichkolwiek względów, nowość sama w sobie nas novelty tempting just for its own sake. (…) We would wabi. (…) Chcielibyśmy zawsze być u początku, mieć always like to be at the beginning, have the feeling that poczucie, że świat jest dla nas otwarty, że się zaczyna the world is open for us, that it has just started; and właśnie, a samo przeżycie nowości w takie poczucie nas experiencing novelty gives us this feeling…”25. Thus, wprowadza…”25. Zatem obie te siły – konserwatorska, both these forces – the force of conservation, safe- gwarantująca trwałość, stabilizację, uspokojenie, oraz guarding permanence, stability and peacefulness, and druga – będąca potrzebą poszukiwania nowości, od- the other one – the need to seek novelty and change, miany, które stają się podstawą rozwoju, są dla naszej which are the foundations of development, must be egzystencji koniecznością… seen as necessary for our existence…

16 Wiadomości Konserwatorskie • Journal of Heritage Conservation • 47/2016 1 E. Węcławowicz-Gyurkovich, Architektura najnowsza w histo- kespeare Theatre (1635–2014), Gdański Teatr Szekspirowski, rycznym środowisku miast europejskich, Wydawnictwo Politech- Warszawa – Gdańsk 2014, s. 19–20. niki Krakowskiej, Kraków, 2013, s. 97–120. 14 R. Rizzi, Gest podziękowania, Architektura-Murator, 2 zsah.blox.pl/2011/02/stare-miasto-w-stylu-retro-cz.1.html nr 11/2014, s. 45. 3 https://prezi.com/ojd9gg34wzy/teatr-elżbietanski-i-dramat- 15 R. Rizzi, Architektura to ostatnia forteca dla metafi zyki, [w:] -szekspirowski/ A. Grzybowska (red.), Teatr dwóch czasów…, op. cit., s. 76. 4 Edoo.pl/enjoy/?kilka-slow-o-szekspirze-i-the-globe- 16 Wypowiedź Renato Rizziego z listopada 2009 r po wmuro- theatre,57 waniu kamienia węgielnego pod budowę Gdańskiego Teatru 5 Badania in situ autora artykułu w roku 2000 i 2002. Szekspirowskiego, za: M. Gostyńska, A. Ratkiewicz-Syrek 6 www.genatopedia.pl/gdansk/?title=SZKOŁA-FECHTUNKU (red.), Hamlet dwóch czasów, Gdański Teatr Szekspirowski, 7 Zwraca na to uwagę praca: R. Kuzianik, W. Socha, K. Ko- Gdańsk 2012, s. 131. rycki, Teatr Szekspirowski w Gdańsku, Architektura-Murator, 17 J. Dominiczak, Teatr Dwóch Czasów – debata, [w:] A. Grzy- nr 12/2013, s. 102–107. bowska (red.), Teatr dwóch czasów…, op. cit., s. 110–111. 8 culture.pl/pl/artykul/wielkie-otwarcie-gdanskiego-teatru- 18 R. Rizzi, Architektura to ostatnia forteca…, op. cit., s. 81. szekspirowskiego 19 R. Kuzianik, Teatr Szekspirowski w Gdańsku, [w:] A. Grzy- 9 www.historia.trójmiasto.pl/Poznaj-historia-Wielkiej-Syna- bowska (red.), Teatr dwóch czasów…, op. cit., s. 82. gogi-w-Gdansku-n98625.html 20 Wykład pracującego przez wiele lat w Paryżu polskiego ar- 10 Wypowiedź P.W. Kowalskiego w: http://www.dziennikbaltyc- chitekta Stanisława Fiszera w krakowskim SARP-ie w 1995 ki.pl/artykul/747757,nowa-walowa-w-genius-loci-Gdanska roku. z dnia 27.01.2013. 21 M. Gostyńska, A. Ratkiewicz-Syrek (red.), Hamlet dwóch 11 Projekt uzyskał nagrodę specjalną w konkursie architekto- czasów…, op. cit., s. 122. nicznym w 2004 roku, na który wpłynęło 38 prac. 22 J. Dominiczak, Discussion Panel, [w:] A. Grzybowska (red.), 12 Architekt długo poszukiwał koloru ceramicznych ścian Teatr Dwóch Czasów…, s. 115. i posadzek bryły całego założenia teatru, który zajmuje 23 J. Limon, Hamlet dwóch czasów, [w:] M. Gostyńska, A. Rat- działkę o wym. 37,2 × 122,7 m; rozważany był także kolor kiewicz-Syrek (red.), Hamlet dwóch czasów…, op. cit., s. 71. czerwony, a wybrano antracytową cegłę elewacyjną Morvan 24 Wywiad M. Mozga-Góreckiej, Zawód Architekt Renato Rizzi, fi rmy Vanderanden o wymiarach 205 × 100 × 50 mm oraz Architektura-Murator, nr 11/2014, s. 112. bruk ceramiczny fi rmy HUVA w kolorze elewacji. 25 L. Kołakowski, Mini wykłady o maxi sprawach, Kraków 2009, 13 A.Grzybowska (red.), Teatr dwóch czasów, Gdański Teatr Szek- s. 46. spirowski (1635–2014)/The teatre of Two Times The Gdańsk Sha-

Streszczenie Abstract Analiza współczesnej architektury w zabytkowym The analysis of Contemporary architecture in his- środowisku pozwala na stwierdzenie, że jest możliwe toric environment allows to state that it is possibile to wznoszenie nowych wartości do zabytkowego środo- introduce new values to special historic environment wiska przestrzennego dzięki realizacji współczesnych thanks to the implementation of contemporary architec- form architektonicznych, które tworząc dobre relacje tural forms, which by establishing good relations with z zabytkowymi obiektami, umożliwiają jednocześnie historic object, at the same time allow to expose their lepsze eksponowanie ich walorów. Szczególnie istotne values in a more effective way. An aspect that becomes w tych działaniach staje się posiadanie w realizowanych particularly important in such efforts is possessing ad- nowych formach dodatkowych wartości, uzyskanych ditional values in the new forms, obtained by the creative przez twórczą interpretację tradycji i klimatu miejsca, interpretation of the tradition and climate of the place, charakterystycznych faktur i materiałów, które związane characteristic textures and materials which are connected są z konkretnym obszarem działań inwestycyjnych. Bry- with a specifi c place of investment activities. The new ła nowego Teatru Szekspirowskiego w Gdańsku to po- Gdańsk Shakespeare Theatre building is an elongated dłużny korpus, właściwie o cechach minimalistycznych, shape exhibiting in fact the features of minimalist ar- ale ze szkarpami. Owe szkarpy pokazujące grę światła chitecture, but with buttresses surrounded by a 6-meter i cienia na elewacjach to charakterystyczny element high wall. The buttresses the play of light and shadow architektury gotyckiej, występujący w gdańskich kościo- on the facades, are a characteristic component of Gothic łach, z których wiele, jak twierdzi Renato Rizzi – autor architecture present in the churches of Gdańsk, many projektu z Włoch – było budowanych z ciemnej cegły, of which according to Renato Rizzi – author of theatre takiej jak nowy teatr. Zatem odwołanie do przeszłości from Italy – were built of dark bricks, such as the new jawi się tutaj nie tylko w sposób obrazowy, ale również building of theatre. Thus, the reference to the past ap- intelektualny. pears of visual but also of intellectual nature.

Wiadomości Konserwatorskie • Journal of Heritage Conservation • 47/2016 17