public design
Future proof MAGAZINE Winschoten WEBSITE E-MAILNIEUWSBRIEFMAGAZINE BIJEENKOMSTEN SOCIAL MEDIA
Licht Groen Trends Meubilair Ontwerp & Inrichting Infra
29e jaargang december 2018 HOOFDARTIKEL
Herinrichting maakt centrum Winschoten future proof
2 Straatbeeld december 2018 HOOFDARTIKEL
HET VEROUDERDE HART VAN WINSCHOTEN MOEST
COMPLEET OP DE SCHOP. DANKZIJ ONDER MEER EEN FORSE
PROVINCIALE SUBSIDIE IS HET TWEEDE KOOPCENTRUM VAN
GRONINGEN KLAAR VOOR DE KOMENDE HALVE EEUW.
TEKST: PETER BEKKERING Herinrichting maakt centrum Winschoten future proof
Straatbeeld december 2018 3 HOOFDARTIKEL
Cultuurhuis De Klinker wateroverlast, waarbij kelders en winkels in het In Winschoten speelde aan het begin van dit de- centrum blank kwamen te staan. Het was een cennium een aantal zaken, vertelt Peter Baardolf, nieuwe wake-upcall, die aangaf dat de binnenstad projectleider van het team Beheer en Realisatie van Winschoten, dat als koopcentrum moet con- binnen de cluster Ruimtelijke Zaken in Oldambt. curreren met steden als Veendam, Stadskanaal, “Cultuurhuis De Klinker, een theater aan de Delfzijl en Hoogezand-Sappermeer, hoognodig ‘De schrik zat er noordelijke rand van het centrum dat zijn naam moest worden aangepakt. Baardolf: “De water- ontleent aan een steenfabriek die ooit op die plek overlast betekende dat de riolering vervangen goed in bij de stond, moest dringend worden opgeknapt. We moest worden en dat de straten hoe dan ook stonden toen voor de keus: grondig renoveren of open moesten. Maar het betekende ook dat er winkeliers en nieuwbouw. Uiteindelijk is voor dat laatste geko- meer geld beschikbaar kwam.” zen en is besloten een multifunctioneel gebouw bewoners van op dezelfde plek neer te zetten, Cultuurhuis De Provincie Groningen Klinker, waarin naast een theater ook een biblio- Het project kreeg in 2013 financieel de wind in de het centrum’ theek, kunstencentrum, bioscoop, radiostudio en zeilen toen de provincie Groningen besloot om café zijn ondergebracht.” Het Cultuurhuis De Klin- vanuit het actieprogramma Werk, Energie en Leef- ker, naar een ontwerp van atelier PRO architekten, baarheid middelen beschikbaar te stellen om het werd uiteindelijk in september 2015 geopend. tij voor Winschoten als koopcentrum te keren en Het was echter niet alleen het theater dat nodig het centrum toekomstbestendig te maken. In to- op de schop moest. Baardolf: “Ook het gebied taal is er naar schatting € 26 miljoen geïnvesteerd eromheen was al een beetje aan het verloede- in het centrum van Winschoten. Hierin zijn ook de ren, onder andere omdat De Klinker al een tijdje investeringen van ondernemers meegenomen. leegstond.” Om toekomstbestendig te worden ging de ge- meente Oldambt samen met de provincie aan de Water en vuur slag met het saneren van winkeloppervlak en de Er kwam ‘hulp’ uit onverwachte hoek. Een pyro- aanpak van de openbare ruimte om zo te komen maan had het in 2012 gemunt op leegstaande tot een nieuw en compacter winkelcentrum. Voor panden – winkels en wonen – in de binnenstad de openbare ruimte betrof het de herinrichting en ook De Klinker viel ten prooi aan de vlammen. van het Israëlplein, Stationsgebied, Emmastraat, Baardolf: “De schrik zat er goed in bij de winke- Liefkenshoek, de zuidelijke entree van ’t Rond, de ‘Onderdeel van liers en bewoners van het centrum. Uiteindelijk Venne, Klinkerplein en het Oldambtplein. Het plan heeft dit letterlijk en figuurlijk als een katalysator behelsde bovendien het nog verder terugbrengen de strategie, gewerkt.” Een jaar later werd Winschoten in korte van het aantal vierkante meters winkelvloeropper- tijd verschillende malen getroffen door forse vlakte. Menno van Dijk, projectleider bij de cluster naast het com- pacter maken, was ook het aankopen en opknappen van vastgoed’
4 Straatbeeld december 2018 HOOFDARTIKEL
INWONERS Winschoten is met circa 18.000 inwoners het tweede koopcentrum van de provin- cie Groningen. Winschoten maakt sinds de herindeling op 1 januari 2010, samen met Ruimtelijke Zaken bij de gemeente Oldambt: dige, die voor een aantal planverfijningen moest Scheemda en Reiderland, deel “Een van de uitgangspunten van de hele operatie zorgen. Samen stelden ze het ‘Handboek soldaat’ uit van de gemeente Oldambt was vanaf het begin dat de Langestraat – be- op, waarin ze uitgangspunten voor de herinrich- die circa 38.000 inwoners telt. kend als een van de langste winkelstraten van ting vormgaven. Nederland – best iets minder lang mocht zijn. We snoepen nu aan de zuidkant iets van de lengte Het gebied waar het om ging, liep uiteindelijk van af zodat het winkelgebied compacter wordt en De Klinker aan de noordzijde tot aan het station minder leegstand heeft.” aan de zuidzijde. Baardolf: “Ziel had een ‘warme’, oranje lijn bedacht en een blauwe lijn. De oranje ‘Dat hier ooit een Onderdeel van de strategie, naast het compacter lijn ging over het winkel- en horecagebied, waar maken, was ook het aankopen en opknappen van het gezellig moest zijn. De blauwe lijn verwees baksteenfabriek vastgoed. Van Dijk: “Daarmee konden we grote naar de oude waterloop van de Venne richting de en kleine winkels en soms ook woningen verplaat- Rensel/Winschoterdiep. Inmiddels is een groot heeft gestaan die sen en zo het gebied opnieuw indelen. Bovendien deel daarvan gedempt, maar Beune heeft samen werd geld gestoken in het verbeteren van de met Ziel geprobeerd het water in ieder geval een balangrijke kwaliteit van onder meer de gevels van panden.” symbolisch in het plan terug te brengen.” Daarnaast was geld beschikbaar voor het oplos- rol speelde heeft sen van het waterprobleem en het openbaar Waterprofiel groen in de binnenstad. Beune: “Bij de blauwe lijn hebben we met een bijgedragen knipoog naar de cultuurhistorie het waterprofiel Oranje en blauwe lijn opnieuw geïntroduceerd. We hebben een water- aan de keuze Om dat laatste vorm te geven werd Piet Ziel, bak gemaakt met stromend water om er leven in landschapsarchitect en stedenbouwkundige en te houden. Daaronder zit een grote betonnen buf- voor gebakken destijds in dienst van de gemeente Oldambt, ferruimte met grote buizen (3 x rond 1000 millime- ingezet. Hij kreeg assistentie van Frans Beune, ter) om het grote probleem van de wateroverlast materiaal’ eveneens landschapsarchitect en stedenbouwkun- op te lossen. In het ontwerp van de waterbak heb
Straatbeeld december 2018 5 HOOFDARTIKEL
ik bij het metselwerk van de waterspuwers aan het meente bewust voor (rood/bruin) asfalt. Van Dijk: begin en het einde voortgeborduurd op de rijke “Dat scheelt veel in onderhoudskosten.” Amsterdamse School-traditie van Winschoten.” Groen Gebakken materiaal Het groen in het gebied heeft bij de herinrichting De geschiedenis van Winschoten speelde ook een andere status gekregen. Van Dijk: “Vanaf de mee in de keuze bij de aankleding van de oranje jaren 70 tot aan de herinrichting was het winkel- lijn. Van Dijk: “Dat hier ooit een baksteenfabriek gebied een grote asfaltvlakte met aan weerszijden heeft gestaan die een belangrijke rol speelde een trottoirtje van anderhalve meter. In het hele in Winschoten, heeft zeker bijgedragen aan de gebied stonden maar een paar kwarrende bomen. keuze voor gebakken materiaal. Maar dat was niet Ze leken op het eerste gezicht gezond, maar het de enige reden. We hebben ook voor gebakken verval was al ingezet. De groei was gestopt, de materiaal gekozen in verband met de uitstraling, kruin kaal en op den duur zouden ze helemaal de duurzaamheid en het hergebruik.” Baardolf: wegkwijnen.” Eigenlijk grijpt Oldambt deels terug ‘Toen er meer “Met een natuurlijk materiaal grijp je eigenlijk op de situatie van voor de jaren 70, legt Van Dijk nooit mis.” uit: “Het waren ooit twee rijbanen met een grote middelen middenberm met bomen. Nu zijn die bomen Uiteindelijk koos Oldambt in Winschoten voor de terug. Langs de Venne staan nu zo’n 29 bomen in beschikbaar straatbakstenen van Vandersanden: een bruine plaats van vijf stuks.” straatbaksteen op de rijbaan, een roodbruine kwamen, hebben baksteen in het wandelgebied, en in de parkeer- Oldambtplein vakken een combinatie van bruin en zwarte straat- Een gebied dat flink op de schop ging was het Ol- we de keuze baksteen (zie ook kader). Van Dijk: “We kozen dambtplein, waar ook De Klinker aan ligt. Van Dijk: voor bruin, omdat de typische Groningse klei rood “In eerste instantie zouden we alleen het asfalt kunnen maken bakt. Dat betekent dat veel gevels zijn opgetrok- van de rijbaan frezen en deze voorzien van een ken in die rode steen. De straatbaksteen van de nieuwe deklaag. Toen er echter meer middelen om het hele rijbaan kon daarom niet dezelfde kleur krijgen beschikbaar kwamen, hebben we de keuze kunnen maar moest er wel goed bij aansluiten. Boven- maken om het hele gebied inclusief de aansluiting gebied inclusief dien moest de kleur van de straatbaksteen goed op het winkelgebied opnieuw vorm te geven.” aansluiten bij De Klinker, die vooral geeltinten Bij de herinrichting , burgerparticipatie, uit- de aansluiting op kreeg.” In het winkelgebied werd daarnaast een werking, aanbesteding en uitvoering heeft de steen met een kleurnuance tussen bruin en rood gemeente samengewerkt met diverse bureaus. het winkelgebied toegepast om het wandelgedeelte te markeren. Voor het noordelijk gebied was dit Invraplus en Baardolf: “Het gaat om een gereduceerde rode voor het centrum en zuiden was dit Antea. Het opnieuw vorm te baksteen met een bruinige tint. Hij is bovendien Oldambtplein was voor de herinrichting een ro- onbezand, waardoor hij minder strakke vormen tonde. Baardolf: “We vonden dat een rotonde als geven’ heeft dan een bezande steen. Een bewuste keuze, verkeersoplossing niet meer paste in het door ons want we wilden de levendigheid van de steen gewenste straatbeeld, omdat het suggereert dat zichtbaar maken. Het voordeel van de onbezande je veel autoverkeer gaat aantrekken. Aanvankelijk steen is dat hij vanaf het begin meteen een mooie wilden we er een shared space gebied van maken, doorleefde uitstraling heeft. En die past goed bij waarbij elke verkeersdeelnemer zelf bepaalt wat deze regio en de mensen.” hij doet, Maar dat vonden we als gemeente echter te wild. Op het Oldambtplein speelde bovendien Bij de rijbanen van de zijwegen en parkeervakken nog meer: er stond een vervallen fontein die niet werd een straatbaksteen in dikformaat toegepast. meer functioneerde en we hadden een plek nodig In de parkeervakken daarentegen werd gekozen waar bij hoosbuien het water snel naar het riool voor het kleinere waalformaat. Bij de overgang afgevoerd kon worden. Daarom hebben we alle naar het gebied, de hoofdstructuur, werd het functies bij elkaar gebracht. Ron de Boer, Invra- forsere keiformaat toegepast met een hogere plus: “Bovendien hebben we gekeken hoe de maatvastheid die speciaal in deze kleur voor dit gevels rondom naar het plein stonden. Dat leidde project werd geproduceerd door Vandersanden. ertoe dat we de rooilijn van de gevels naar binnen Baardolf: “Door te spelen met de verschillende brachten en dat we aan de randen kozen voor afmetingen zie je als bezoeker ook meteen waar je verharding. Met een rijbaan in asfalt voor de auto’s bent.” Dit is ook doorgezet in de lichtmasten: die en daarnaast een strook waar fietsers en voetgan- zijn vier meter hoog voor het verblijfsgebied en gers zich door elkaar kunnen bewegen. Het nu zes meter in de hoofdstructuur. aangelegde plein is veel hoekiger en met minder vrij zicht dan voorheen, met als voordeel dat de Bij de grens van het centrumgebied op de plek snelheid sterk is afgenomen. In het midden is een waar veel breng- en vrachtverkeer is, koos de ge- groene plek gerealiseerd met een opening naar
6 Straatbeeld december 2018 het hemelwaterriool. Die groene plek is daarom die met een kwastje moeten worden onder- verlaagd aangelegd.” In die groene kom staat ook houden. Ik zie namelijk nooit iemand met zo’n TOEPASSING een nieuwe fontein van natuursteen en rvs, naar kwastje!” De toegepaste straatbakstenen een ontwerp van Frans Beune. “Het object heeft van Vandersanden: drie watervlakken, die refereren aan de driesprong Stationsplein Dikformaat Bretagne van water die de plek ooit was.” In het zuiden van het centrum is een nieuw par- Dikformaat Cadiz keerterrein verrezen (Liefkenshoek), met een knip- Dikformaat Murcia Cortenstaal en onbehandeld hout oog naar de historische stadsgracht, en heeft het Dikformaat Malaga De fontein is niet de enige detaillering op het bus- en treinstation een ware metamorfose onder- Waalformaat Malaga plein waar Beune zich mee bezig heeft gehouden. gaan. De omgeving van de busremise, een uit de Keiformaat Rhône “Ik heb ook zitelementen en terrasschermen van kluiten gewassen carport met amper bussen erin, In de waterpartijen zijn cortenstaal ontworpen. Daarbij heb ik geprobeerd was verwaarloosd en een donker en sinistere plek gevelstenen van Vandersanden zoveel mogelijk aan te sluiten bij de organische aan de rand van het hart van Winschoten. Mensen toegepast. vormentaal van het vijfhoekige plein. Zo hebben liepen vanuit de stad zo het zwarte gat van de de zitelementen – met en zonder rugleuning – busloods in. Inmiddels is de loods gesloopt en een ellipsachtige banaanvorm met een uitsparing vervangen door een veel kleiner open busstation. voor een boom en hebben de terrasschermen een Opvallend na de herinrichting zijn de 3,40 meter gebogen vorm. Die zelfde detaillering is ook te hoge transparante letters WINSCHOTEN tegen zien bij het andere uiteinde, aan de zuidkant, het een groenwand bij het station, speels refererend station. In het ontwerp van de terrasschermen zijn aan de bekende I AMSTERDAM uitingen die rozen verwerkt, een verwijzing naar het rosarium kortgeleden zijn opgeruimd. Baardolf: “De letters van Winschoten, maar ook naar het water is in zijn geen pretentieuze uiting, maar ‘gewoon’ de terrasschermen een verwijzing aangebracht.” een ruimtelijk object dat werkt als selfiemagneet Beune kiest naar eigen zeggen graag voor cor- en dat een afscheiding vormt tussen de bus tenstaal, omdat het een materiaal is “dat mooi en het spoor.” De finishing touch tenslotte bij verweert”. Om dezelfde reden werkt Beune ook dit uiteinde is de restauratie van het prachtige graag met onbehandeld hout. “Dat vergrijst mooi neoclassicistische stationsgebouw dat in de avond Vandersanden en neemt het patina aan van zijn omgeving. Er wordt aangelicht naar een ontwerp van Studio DL Tolkamer mag zelfs een groen laagje op komen. Ik heb niets en ZIUT. T 088 088 5555 met prachtige lantaarns van gelamineerd hout, www.vandersanden.com
Straatbeeld december 2018 7 Het doortrekken van lijnen… Daaf Ledeboer Stedenbouwkundige
...vanuit het verleden naar de toekomst
Geen toekomst zonder verleden, vindt stedenbouwkundige Daaf Ledeboer. Mensen die bezig zijn met het vorm geven aan de gebouwde omgeving moeten over historisch besef beschikken: “Ik probeer altijd te denken in lange lijnen om vanuit het verleden identiteit en authenticiteit aan het hier en nu te kunnen geven.” Volgens Daaf kun je op deze manier ook flexibeler werken dan de standaardisatie van vandaag de dag. “Gebruik de creativiteit van mensen, of het nu om woninggrootte, de energievoorziening of het leefmilieu gaat.”
Als Vandersanden sluiten wij graag aan bij visionairs zoals Daaf Ledeboer. Door met elkaar samen te werken, elkaar te respecteren en naar elkaar te luisteren kom je tot het beste resultaat. We denken na over hoe we met gebouwen, publieke ruimte en tuinen onze samenleving – maar ook kwaliteit van leven – vorm en inhoud kunnen geven. Het mooiste maak je tenslotte samen.
Benieuwd naar de toekomstdroom van Daaf Ledeboer? Kijk dan op www.vandersanden.com
8 Straatbeeld december 2018