LANNOO’S AUTOBOEK NOORWEGEN 2 LANNOO’S AUTOBOEK NOORWEGEN

ON THE ROAD

3 4 TOP 10

¼ OSLO Blz. 99-117 De ligging vlak bij de fjord en de uitgestrekte bossen net buiten de stadsgrenzen maken van Oslo een van de mooi- ste hoofdsteden van Europa� Erg bezienswaardig zijn ook de winkelboulevards Karl Johan en Aker Brygge en het museumeiland Bygdøy� Bovendien zijn de nieuwe opera en het nieuwe Astrup Fearnley Museum architectonische pareltjes� ½ BERGEN Blz. 163-172 Tussen de veelkleurige houten huizen rondom het haven- bekken komt de middeleeuwse Hanze weer tot leven� De stad is weliswaar bekend om zijn langdurige regenval, maar dat brengt niemand uit zijn humeur� De vismarkt, het Han- zemuseum, het Kunstmuseum en natuurlijk het uitzicht van boven over de stad zijn een must� In Bergen is het bijna het hele jaar door hoogseizoen� ¾ STAAFKERK BORGUND  HURTIGRUTEN Blz. 189, 190 Blz. 235, 246 Staafkerken vindt u bijna overal in Noorwegen, maar de Er bestaat wellicht geen mooiere en comfortabelere manier meest oorspronkelijke is de staafkerk van Borgund aan om de Noorse kust te ontdekken dan met de schepen van het begin van het Lærdal� Ook de staafkerken van Heddal, de Hurtigruten� 2500 zeemijlen met adembenemende uit- Urnes, Eidsborg en Hopperstad zijn een bezoek waard� zichten op fjorden, scheren, bergen, gletsjers en steden� Een van de bestemmingen van deze buitengewone zeereis ¿ JOTUNHEIMEN is de Noordkaap� Blz. 204-205 ‘Het land van de reuzen’, zo luidt de vertaling van de Noorse à WALVISSAFARI IN ANDENES naam, is het meest alpiene landschap van Noorwegen, Blz. 229-230 bekend om zijn uitstekende wandelmogelijkheden en De eilandengroep van de Vesterålen is niet zo ruw als de voortdurend nieuwe uitzichten op hoogvlakten, bergtop- Lofoten, maar weet toch bezoekers te lokken dankzij de pen en gletsjers� walvissafari’s� Voor de kust van Andenes is de kans groot dat u deze blauwglanzende zeereuzen te zien krijgt� À RØROS Blz. 209 Ä LOFOTEN De bijna compleet bewaard gebleven mijnstad uit de Blz. 227-249 18de eeuw behoort tot het UNESCO-Werelderfgoed� Don- De wild gekloofde rotseilanden boven de poolcirkel zijn kere slakkenbergen midden in de stad herinneren aan de een paradijs voor watersporters, hengelaars en bergbe- koperwinning, de kleine houten huisjes aan het harde dage- klimmers� De sappig groene weiden, witte zandstranden en lijkse leven van de arbeiders� rode rorbu’s zijn een streling voor het oog� Á NIDAROS DOMKIRKE IN TRONDHEIM Å ROTSTEKENINGEN VAN HJEMMELUFT Blz. 217-218, 221 Blz. 253 Boven op het graf van Olav de Heilige werd de schitterend- De mensen uit de steentijd hebben ons ongeveer 3000 rot- ste kathedraal van Scandinavië opgetrokken� In de dom, die stekeningen achtergelaten, allemaal moeizaam in het har- na een bijna eindeloze restauratie weer in een perfecte toe- de graniet gekrast� De betekenis van de tot 6000 jaar oude stand is, worden de Noorse koningen gezegend� kunstwerken bij Alta is tot op vandaag onbekend, maar fascinerend zijn ze in ieder geval�

5 INHOUD

INLEIDING ������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 9 Uitgestrekt land in het hoge noorden Van de warme stranden aan de zuidkust naar de gure Noordkaap

PRAKTISCHE INFORMATIE �������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 19

OVERNACHTEN ���������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 43

DE MOOISTE ROUTES DOOR NOORWEGEN

Inleiding Rondreis door Noorwegen ����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 58

Route 1 Rondreis door het zuiden ��������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 60

Route 2 Van Oslo naar het Hoge Noorden �������������������������������������������������������������������������������������������������������� 80

6 Jotunheimen National Park

DE MOOISTE REGIO’S VAN NOORWEGEN

REGIO 1 Oslo en omgeving �������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 99 Unieke ligging tussen fjord en bossen REGIO 2 Zuidkust en Telemark ������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 125 Een droom van zon, zee en strand REGIO 3 West-Noorwegen – zuidelijk deel ���������������������������������������������������������������������������������������������������� 145 Contrasten tussen de Hardangerfjord, Hardangervidda en Kaap REGIO 4 Bergen en omgeving ��������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 163 Jonge universiteitsstad met oude wortels REGIO 5 West-noorwegen – noordelijk deel ������������������������������������������������������������������������������������������������ 179 Prachtige landschappen tussen de Sognefjord en de Jostedalsbre REGIO 6 Fjelden en dalen in het oosten ��������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 197 Tussen kaal hooggebergte en bosrijke dalen REGIO 7 Trondheim en omgeving ���������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 215 De bakermat van het Noord-Europese christendom REGIO 8 Nordland �������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 227 Land van de middernachtzon en het poollicht REGIO 9 Finnmark en Troms �������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 251 Eenzame uitgestrektheid van het noorden REGIO 10 Spitsbergen ����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 269 Schrale rotseilanden in de noordelijke IJszee

GESCHIEDENIS ������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 283 Markante data en gebeurtenissen

Plaatsnamen- en trefwoordenregister �������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 292 Personenregister ������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 295 Fotoverantwoording �������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 295

7 8 aan de Zuid- Noorse scherengordel ten oosten van : elk huis heeft zijn eigen aanlegsteiger

UITGESTREKT LAND IN HET HOGE NOORDEN — Van de warme stranden aan de zuidkust naar de gure Noordkaap —

Ja, vi elsker dette landet..., ja, we houden van ons land! Elke Noor kent de eerste strofe van het volkslied, dat door de latere Nobelprijswinnaar voor Literatuur Bjørnstjerne Bjørnson werd geschreven. Slechts heel weinig trotse noorder- lingen zullen het niet eens zijn met deze vurige bekentenis. Ook veel bezoe- kers uit het zuiden zijn echter eeuwig verliefd geworden op dit land aan de noordwestelijke rand van Europa. Omdat Noorwegen anders is dan de ande- re landen in Europa, ruig en vol contrasten, van de zonovergoten zuidkust tot de zeer koude, onherbergzame Noordkaap. Voor velen vervult het land een verlangen naar ongerepte natuur, schuimende rivieren, heldere meren, onher­ bergz­ ame hoogvlakten, diep ingesneden fjorden en eindeloze bossen. Hier werd nog niet elke vierkante meter ontgonnen. Hier vindt u nog schit- terende na­tuur in overvloed, waar de beschaving amper littekens heeft ach- tergelaten. Wie besmet is met het Noorwegenvirus, komt altijd terug, al behoort Noor- wegen tot de duurste reisbestemmingen van Europa. De Noren tonen ons hoe u het beste kunt genieten van de vrijheid die het dunbevolkte land biedt. Friluftsliv is in het Noors een synoniem voor alle denkbare activiteiten in de openlucht. Voor de een betekent friluftsliv een hengel uitwerpen naar zalm of jonge kabeljauw, voor anderen betekent het wandelen in de bergen, gezellig de Lofoten verkennen met de fiets, of in de winter langlaufen van berghut naar berghut. Noorwegen is het op vijf na grootste land van Europa. Het is zes keer zo groot als Nederland en Vlaanderen samen. In de Lage Landen moeten echter ruim 24 miljoen mensen de ruimte delen, terwijl het er in Noorwegen slechts 5,2 miljoen zijn. Statistisch gezien wonen in het Noorse koninkrijk zestien inwoners per vierkante kilometer, maar in werkelijkheid is de verspreiding erg heterogeen. Tachtig procent woont in de buurt van de kust, overwegend in het zuiden en het westen. Alleen al in de vier grote steden Oslo, Bergen, Trond- heim en Stavanger leeft bijna een kwart van alle Noren. In de bergen en in het noorden woont daarentegen bijna niemand.

9 1

Rustad 180 Gran 120 Strømsodd- Onsaker Skjerva Hurdals- ROUTE 1 (RODEbygda ROUTE)245 240 sjøen Roa Råholt 1466 Krøderen Ørgenvika Hallingby 35 35 Helleren Ringnes Rødberg Medalen Sokna Rondreis door het zuiden Hen Jevnaker Eggedal Gardermoen 7 Hadeland 179 Uvdal 40 Lågen Stabkirche Bøle Katnosa Stryken 287 241 Noresund Hamremoen Hønefoss Jessheim Stabkirche Krødsherad Åsa 4 120 circaNore 2196 kilometer Nedre Åsk Skålbø Ask Eggedal Krøderen Nittedal Kløfta Kravik 733 Grimeli Tyristrand Andersnatten E16 173 Eidal 280 Båsheim Bønsnes Movatn Frogner Soneren Tyrifjorden Hægard Sørkedalen Rollag Snarum Veggli 284 Vigelandsanlegget staafkerk Halvorset Nerstad 280 Lillestrøm 170 Bakko Sollihøgda 163 Fetsund 40 OSLO 353 364 Bjørkeset Vikersund Rælingen 364 Simostranda Fjellsrud Håkånes Geithus Miland Vikingskipene 169 Sylling Øyeren Grasdalen E18 22 Evju Sandvika Klemetsrud Åmot 285 Flateby Tinnsjø Flesberg 35 Asker 120 Mo Svineroi Blåberg Skotsely E18 E6 Enebakk Rudsgrend Blefjell Slemmestad 155 Krokedal Blestua Lierbyen 1342 Svene Mjøn- Tangenbru Lågen Hokksund dalen 154 Tuddal Vestfossen D Fagerstrand Ski r Røyken E134 a Ormemyr m 23 120 Tinnoset 37 Rendla 1/2 DRAMMEN m 40 35 e Drøbak Tompter E18 Ås E18 Follsjå n Sætre 115 Gransherad Krekling 319 s Kongsberg f Spydeberg Breivatn Grønvolfoss j Vestby

286 Eikeren o 361 Svelvik Hobøl 122 Sauland r

Ørvella Meheia Hostvet d Garder E134 staafkerk Skollenborg Sande Filtvet Askim Mysen Eidsfoss 319 281 Hølen Eidsberg Mælefjell Heddal Notodden Stuabrua Holmsbu O 115 Berger 22

Styggmann Efteløt s Son Våler 1413 Reskjem 40 Skiptvet 871 l Heddals- 32 Hillestad Holmestrand 115

o 120 vatnet Myklevatn Hvittingfoss Moss Glåma Holtsås Besstul f Nautesund 310 Nordby 36 Strond j Lifjell 360 Vivestad Bakstvål Vannsjø Bø 312 306 Horten o 116 114 111 Svarstad E18 Varteig Grorud r Degernes Rygge 359 Åsgård- d Gvarv strand Råde 19 E6 Ise 35 e 112 Lågen Larkollen 110 Steinsholt Gravdal Barkåker 111 Kilen n Telemarkskanal 311 Romnes 312 Rolvsøy SARPSBORG Siljan 32 Sem Slottsfjellet 127 Lunde Ulefoss Gamlebyen Hvarnes Tønsberg Vikene (Altstadt) Skjeberg 36 Norsjø 40 Stokke 117 Rokke Skotfoss Eidetbru FREDRIK- 353 Kvelde 303 0 10 km Øyenkilen SKIEN Svingen Nakksjø Mælum 36 STAD Solum 308 Sundet Asmaløy Tørdal Høydalen 356 PORSGRUNN Sandefjord Eidanger Svinesund 60 cyan magenta yellow black 40 Tjøme Vesterøy VISTA POINTKilebygd Reiseführer NorwegenHerre - Route / Tage 1-2 Format: 100 x 110 mm Bommestad 108 Brevik Larvik Verdens Ende Drangedal Kartographie Huber 353 303 15.12.2015 Gisholt Nenset Hogdal 356 Ula Skjærhalden Stathelle Langesund 302 Kaupang (Hvaler) Sandnes Kebal 38 Bamble 301 Stavern Merkebekk Dørdal E18 Nevlunghavn Strömstad Brøsjø Trosby 363 Helle

Kil 38 AB VAN OSLO NAAR DE PROVINCIE TELEMARK

210 km ROUTE Route: Oslo – Drammen – Kongsberg – Notodden – Heddal – Skien KM ROUTE (1 DAG IN SKIEN) 0 Vanaf Oslo op de autosnelweg in zuidwestelijke richting naar 42 Drammen. Vandaar verder via de E 134 naar de mijnstad 80 Kongsberg en naar het hartje van de provincie Telemark in 112 Notodden. U brengt een bezoek aan de staafkerk 117 van Heddal. Van Heddal terug naar Notodden en langs langgerekte meren naar 210 Skien.

Vanaf het centrum van Oslo wijzen de borden langs de autosnelweg de weg richting Drammen, een stad die u na ongeveer een half uur bereikt en gerust Een plattegrond van en links kunt laten liggen. De weg verlaat nu de Drammensfjord en leidt u naar informatie over Oslo vindt het binnenland van de provincie Telemark en naar de oude mijnstad Kongs- u op blz.100-101. berg (zie blz. 130-132). Verscheidene musea, zoals het Mijnbouwmuseum, het openluchtmuseum met zijn historische gebouwen en de oude zilvermijnen in Saggrenda bezorgen Kongsberg zijn charme. In Saggrenda bent u meteen op de juiste weg naar Notodden, een moderne industriestad zonder bezienswaardigheden. Slechts enkele kilometers buiten de stad ligt echter de staafkerk van Heddal (zie blz. 130) in een bosrijk middel- Alles van hout, alles gebergtelandschap. Het is de grootste staafkerk van het land en een van de met de hand gemaakt: de staafkerk van belangrijkste bezienswaardigheden van Noorwegen. Als u na de bezichtiging Heddal is bedekt van de staafkerk nog tijd over hebt, kunt u ook een bezoek brengen aan het met ontelbare kleine kleine openluchtmuseum van Heddal. houten dakspanen

61 Nadat u Notodden achter u hebt gelaten, rijdt u verder langs kleine wegen door het bos- en waterrijke Telemark tot in Skien (zie blz. 140). Van oudsher drukt de industrie zijn stempel op de hoofdstad van de provincie Telemark. Ibsenliefhebbers moeten dan weer zeker een bezoek brengen aan de boerderij Venstøp, waar de beroemde dichter een deel van zijn jeugd doorbracht. Een van de grootste attracties van Telemark is het 105 kilometer lange Telemarkkanaal (zie blz. 141), dat meer dan honderd jaar geleden werd gegra- ven. Op het kanaal varen vandaag nog de twee historische schepen Victoria en Henrik Ibsen, die voor de tocht van Skien naar Dalen ongeveer twaalf uur nodig hebben.

CD LANGS DE ZONNIGE ZUIDKUST

225 km ROUTE Skien – Kragerø – Risør – – Kristiansand KM ROUTE (1 DAG IN HET ) 0 Vanaf Skien in de richting van de zuidkust, daarna verder via de E 18 en ten slotte via kleine kustwegen tot in 62 Kragerø. Terug naar de E 18, verder in zuidelijke richting en weer via secundaire wegen naar 112 Risør, 179 Grimstad en 225 Kristiansand.

Na het korte uitstapje in de provincie Telemark, gaat de tocht vandaag van Skien naar de zuidkust. De eerste halte langs een hele reeks steden aan de zuidkust is Kragerø (zie blz. 132), dat verspreid ligt over verscheidene eilanden. Dit stadje weet te bekoren door zijn pittoreske stadsbeeld. Smalle steegjes en typische witte houten huizen maken de stad tot de parel van de zuidkust. De schilder Edvard Munch en de sprookjestekenaar Theodor Kittelsen voelden zich hier thuis. In de zomer heerst er onder de overwegend Noorse bezoekers een uitgelaten vakantiesfeer. De kroegen en restaurants zitten vaak overvol. Als u voldoende tijd hebt, kunt u nu via erg smalle kustwegen naar Risør rij- den. Anders kunt u de goed uitgebouwde E 18 nemen, al lopen de laatste kilo- meters ook hier langs een smalle en bochtige weg. Risør (zie blz. 137) noemt zich graag de ‘parel van de Rivièra’. Dit is niet geheel ten onrechte. Om de hoef- ijzervormige haven heen ligt een architectonisch harmonisch geconstrueerd geheel van stralend witte houten huizen. Wie begin augustus naar het Houtenbotenfestival komt, ziet de kleine stad uit zijn voegen barsten. U kunt dan echter ook een blik werpen op tientallen prachtige boten. Daarnaast loont een bezoek de moeite voor de talrijke gale- rieën en de goede maar dure restaurants. Hier kunt u een uitstapje maken naar het ten zuiden van Risør gelegen eiland Lyngør (zie blz. 135). Dit autovrije, idyllische eiland ontvangt zijn bezoe- kers alsof de tijd is blijven stilstaan. Als u niet voldoende tijd hebt, rijdt u meteen verder op de E 18, die een heel stuk in het binnenland loopt, via naar Grimstad (zie blz. 129). Grim-

62 Vråliosen 41 Åsgårdstrand Vrådal Gvarv Tønsberg Fyresdal 36 38 SKIEN Momrak 40 Drangeval Porsgrunn Sandefjord 358 Treungen Larvik 38 Lange- sund Stavern 41 Kragerø Åmli 3/4 Byglandsfjord Risør Svenes E18 Stangholmen fyr 42 Lyngør 42 Arendal Hægeland 41 S k a g e r r a k 455 Grovane Birkeland 9 Grimstad Lillesand Mosby

KRISTIANSAND 0 20 km

stad bezit niet alleen stralend witte houten huizen, maar heeft statistisch geziencyan magenta ook het meesteyellow black aantal uren zon van het hele Noorse koninkrijk te bie- VISTA POINT Reiseführer Norwegen - Route / Tage 3-4 den.Format: U kunt 72 xhet 67 bestemm genieten op een van de dichtbijgelegen stranden. Het IbKartographiesenmuseum Huber in de Oude Apotheek, waar de grote dichter lang geleden in de 15.12.2015 leer ging, is een voorbeeld van het literaire erfgoed van de stad. Grimstad kan zelfs nog met een andere beroemdheid pronken. Even buiten de stad bracht Knut Hamsun zijn laatste jaren door op het landgoed Nørholm. Kristiansand (zie blz. 133-134), de metropool van het Sørland, kennen de meesten alleen als veerboothaven die over goede verbindingen beschikt met Denemarken. U

moet echter ten minste even een blik werpen op de levendige drukte rond de Een plattegrond van en neogotische dom. Misschien kunt u ook nog het openluchtmuseum aan de informatie over Stavanger rand van de stad en het dieren- en avonturenpark bezoeken. vindt u op blz. 158.

EFG VIA DE NORDSJØVEGEN NAAR STAVANGER

320 km ROUTE Kristiansand – – Lindesnes – – Egersund – Stavanger KM ROUTE (1 DAG IN STAVANGER, 1 DAG NAAR DE LYSEFJORD) 0 Vanaf Kristiansand via de goed uitgebouwde E 39 in westelijke richting naar 51 Mandal. Verder naar de zuidelijkste punt van Noorwegen bij 92 Kaap Lindesnes. Terug naar de hoofdweg en naar 158 Flekkefjord. Hier op de Nordsjøvegen afslaan en naar de kust tot 235 Egersund rijden. Verder langs de zee en kort voor 320 Stavanger weer afslaan op de E 39.

63 Nedstrand-

Rennes- Nedstrand øy fjord Ropeid Hebnes Marvik

Utstein kloster Finnøy Bergaland Sørbø 517 Eidssund Jelsa Ombo 13 Bogsund ek l y f Ry Skor Gamle Randaberg HoewelHjelmelandsvågen de Nordsjøvegen al begint in Kris- Stavanger Hovda Hålandsosen Nesvik Tananger E39 tiansand, zijn de kleine kustwegen waar- Hundvåg 509 Buøy Tau Tøtlandsvik Vadla langsGronvik hij voert in het begin nog niet zo spec- d 13 Jærensrev taculair. Daarom is het beter Kristiansand Bore Sola STAVANGER Døvik n Funningsland Kleppe Ganddal via de E 39 te verlaten en direct naar Man- Orre Sandnes a Bryne Hommersåk dal (zie blz. 156) te rijden. De zuidelijkste l 13 Jørpeland 44 Nes a 13 stad van Noorwegen verrast met een mooie g Figgjo Prekestolen Lyngsvatnet Ly oude binnenstad en oude houten huizen. Nærbø Ålgård sefjo Songesand o Oanes rd Nilsebu Varhaug Eigeland 45 Lauvrik Eiane Het stadsstrand Sjøsanden – met fijn zand, R Knudaheio Oltedal Floyrlimaar helaas behoorlijk druk – vormt zijn L y se - VigrestadJ æ r e n h e in e Kartavoll grootste troef. Er zijn echter ook andere Brusand 359 Lysebotn Blåfjellendendichtbijgelegen stranden. Bue Nedrabø Ogna E39 Mandal is in het hele land bekend om Sirevåg Vikeså zijn Schaaldierenfestival,Børsteinen dat plaatsvindt 44 Øvrebygd Byrkjedal Øvstabø Storevatn Bjerkreim Malmeim 45 in augustus. InÅdneram de oude binnenstad worden Rosskrepp- Eigerøy Krossmoen dan in het bijzijn van talrijke toeschouwers 42 Ørsdalsvatn fjorden Terland schaal- en schelpdieren in enorme pannen Egersund Helleland Øvre Svartevatn 44 Gya gegaardTjørhom en ter plaatse opgegeten. N 42 o Bjørnestad Håhellerhytta r Van Mandal, de zuidelijkste stad van d Mong s Ualand Guddalbru jø Rusdal Kvinen ve Sireelv Noorwegen, trekt bijna iedereen verder ge n Gaukhei- Heskestad Solhomnaar Kaap Lindesnes (zie blz. 156), de zuide- Virak hytta Hauge Rekeland lijkste punt van Noorwegen. Nadat u in de Jøssing Råsebru fjord Haughom buurt vanLakkenstova Vigeland de hoofdweg hebt ver- Moi Risnes Kvina 44 laten en weg 460 bent ingeslagen, voert de 5-7 42 Pytten Lunde- Hedderen Sirdalsvatn doodlopende weg door een steeds kaler en Åna-Sira vatn Sira Sandvatn imposanterBreland kustlandschap. Op het uiter- Kvinlog Kirkehamn Flekke- Urdal ste uiteinde van het schiereiland geeft L fjord Loga i s t a Eiesland een kleine vuurtoren de zuidelijkste punt f j Juvatn o Lauvnes 469 r van Noorwegen Eikjilaan. Vanaf dat punt is het d e n Amland Penne Bryggesåk exact 2518Åseral kilometer naar de Noordkaap. Øyestranda Borhaug Sandvatn Vanaf455 het uitkijkplatform van de vuur-

e r Listeid Fiskå d Skeie torenKylland kunt u uw blik laten dwalen over de 43 Kvåle E39 g Vanse Førland 42 43 Noordzee en de bijna onbegroeide9 heuvel- A Håland 461 Snartemo rug – vooral bij zonsondergangByglandsfjord een onver- 42 Kvås Byremo getelijke ervaring. 43 460 Moisund Moi Weer op de E 39 Evjerijdt u door een weinig Lyngdal 455 Lundegård Optedal spectaculair middelgebergte naar Flekkef- Frikstad Myklebostad jord (zie blz. 156), waar u de zeelucht weer Kaap Lindesnes 460 Mandalselva kunt opsnuiven. EngeslandOok Flekkefjord bezit Lindesnes Otra 403 Brandsvoll pittoreskeVatnestrøm steegjes in de oude binnenstad Vigeland Erseid 405 N Stubstad en stralendIveland witte huizen. In de Hollender- Krossen o 455 Øyslebø byen Åmdal, de stad van de Hollanders, herinnert r 405 Vennesla Sennumstad d Mandal nog454 veel aan de tijd dat406 de houtexport s E39 9 naar Nederland de belangrijkste bron van j Mosby eø Dølebru Søre Harkmark inkomstenDrangsholt was. elva Brennåsen dals Skjernøy Søgne 453 Tov n RyenVan Flekkefjord loont het de moeite een 452 41 Beisland Høllen Birkeland Skiftenes 456 Dyrepark 0 20 km omweg te maken langs de404 Nordsjøvegen (Zoo) Lillesand 402 KRISTIANSAND (zie blz. 156-157) in plaatsGrimstad van via de E 39, de Vallesverd 401 E18

Nørholm cyan64 magenta yellow black Brekkestø VISTA POINT Reiseführer Norwegen - Route / Tage 5-7 Format: 70 x 180 mm Kartographie Huber 15.12.2015 snelste weg, naar Stavanger te rijden. De Nordsjøvegen, een kleine, bochtige Half augustus en hobbelige weg, loopt van Flekkefjord via Egersund tot bijna in Stavanger vindt in Mandal het langs de zee. De eerste helft van het traject is wild, onherbergzaam en rotsach- Schaaldierenfestival plaats tig. Daarna komt u in het Jærenlandschap (zie blz. 157), dat een van de mooiste stranden van het land herbergt. Stavanger (zie blz. 157-160), de op drie na grootste stad van het land, is alge- meen bekend als olieboomtown. Stavanger is sinds de vondst van olie in de Noordzee enorm gegroeid en is inmiddels een van de duurste steden van het land. De stad bezit echter ook een charmant, oud centrum. Vooral het stads- deel Gamle Stavanger met zijn beschermde huizen en het Conservenmuseum is een bezoek waard. In het nieuwe Oliemuseum komt iedereen die geïnteresseerd is in techniek aan zijn trekken. Ook de dom verdient uw aandacht. In de openluchtcafés en -restaurants aan de haven bevindt u zich te midden van de drukte van deze levendige stad. Als u ’s avonds graag goed wilt gaan eten, vindt u er enkele uitstekende restaurants, die echter zelfs naar Noorse maatstaven behoorlijk duur zijn. Een uitstapje naar de Prekestolen, het 600 meter hoge vooruitstekende plateau aan de Lysefjord (zie blz. 155) is een absolute must. De meest com- fortabele manier om de Prekestolen te bereiken is met een excursieboot vanuit Stavanger. De wandeling van de Prekestolhut naar de rotskansel is echter indrukwekkender. Alleen wie voorzichtig in de buurt durft te komen van de rand van de steile rotswand en naar beneden heeft gekeken in het turkooisglanzende water van de Lysefjord, kan de hoogte van de rotskansel in­schatten.

65 196 Jotunheimen is het meest alpiene landschap van Noorwegen

REGIO 6

FJELDEN EN DALEN IN HET OOSTEN — Tussen kaal hooggebergte en bosrijke dalen —

Het zuidoosten van Noorwegen wordt opgedeeld door grote dalen die allemaal vrijwel parallel lopen van het noordwesten naar het zuidoos- ten� In het oosten overheerst bosrijk middelgebergte� Naar het westen toe steken enkele fjelden tot boven de boomgrens uit� Alle grote dalen – Numedal, Hallingdal, Valdres, Gudbrandsdal en Østerdal – waren reeds vroeg bewoond en zijn vandaag nog steeds landbouwgrond� De weinige, relatief kleine steden verstoren het rustige landschap niet� U vindt over- al nog oude boerderijen in traditionele blokhuisstijl� De vaak zachte hel- lingen aan weerszijden van de dalen worden bijna tot aan de boomgrens gebruikt als velden en weiden�

Het ‘dal der dalen’ is nog steeds het Gudbrandsdal tussen Lillehammer en het Dovrefjell. Zowel in de zomer als in de winter is het een van de voornaamste vakantiebestemmingen in Noorwegen. In de bossen en op de hoogvlakten aan weerszijden van het dal dienen er zich prachtige mogelijkheden aan voor wandelaars en skiërs. Verdere highlights zijn de goed ontsloten nationale par- ken Jotunheimen, Rondane en Dovrefjell. Door hun gunstige ligging in de buurt van de hoofdstad Oslo trekken ze veel bezoekers aan.

197 TRONDHEIM 705 Aure Orkanger E39 Tømmervåg Selbu Fongen 70 Kristiansund 1489 Vevang 64 Atlanter-Kårvåg 65 havsveien Støren 30 Skei E6 Berkåk E39 Molde rden 70 gfjo Lan 62 Ulsberg Sunndalsøra 64 10 Olavsgruva Ålesund E136 Vikebukt MØRE OG 70 31 Åndalsnes Oppdal 3 Røros Funesdalen 1 Langevåg Sykkylven R R Kors Dovrefjell KvalsvikTorvik Trollstigen au Hareid o m ROMSDAL Os Liabygda a Snøhetta Ulsteinvik Stranda 63 m 2286 Vartdal 30 Larsnes Valldal s Dovrefjell- Slettafoss d 28 Ørsta 60 Eidsdal a Sunndalsfjella Kongsvoll Femundmarka 63 E136 Nasjonalpark Nasj. park Hellesylt l Drivdalen Hjerkinn Tynset Femunden Selje Volda Geiranger e F o ks t u m y r a n F 29 Tron 2 Geiranger- Dalsnibba E6 olla 1665 Elgå fjord Grotli 2041 Grodås Søstrefoss 1476 Dombås Folldal 15 Stårheim 3 G 9 Alvdal Stryn 27 O 26 Nordfjordeid 15 Videseter 15 u Dovre Rondane Gutulia Loen Ott Nasjonalpark N. P. Lodalskåpa a s Femundsenden Vågåmo d Høvringen Rondslottet 60 Olden 208O Sogne- 2178 Rondvassbu 3 Svelgen Sandane 15 Sel Bjørnhollia t Drevsjø 615 SØGN OG fjellvegen Lom Randen r b Mysuseter Byrkjelo Selsverket Enben 30 5 E39 FJORDANE Juvasshytta Edåbu 219 e Jostedalsbreen Fantesteinen Galdhøpiggen Glittertind Randsverk Otta 217 2452 14 Sjoa Rondablikk Atnosen Skei 1440 Juvasshytta Gråhøgdbu r Nasjonalpark a Åsheim Eikefjord Sognefjellhytta 55 2469 Spiterstulen 51 Vinstra Jotunheimen Skåbu Fefor Venabu Vassenden Fortun Turtagrø Bessegen d Førde KrossbuSpiterstulen n HEDMARK Skjolden Nasjonalpark Gjendesheim Gålå Ringebu Eldahøgda 26 Dale 13 Fjærland Gaupne Hurrungane- 2387 Bre- Lågen d Peer Gyntveien E6 1234 a Koppang Geb. heimen 6 Gjende Maurvangen n Trysilfjell Vik Skagastøls- e Skeikampen Sande Lustra- 11 Valdresflya g 8 G tindane Eidsbugaden e 255 1123 fjorden v s l lå Jordet Sogne- im Fåvang m Vadheim Høyanger 5 Bygdin tunhe Djupsli Sogndal fjellvegen Jo a Balestrand Leikanger Øvre Bitihorn Bygdin d Svingvoll e 12 Kaupanger 1608 OPPLAND Aule- e f j o r e Årdal Neverfjell Trysil Lavik n d n a stad n S g Vangsnes55 Beitostølen 1066 o Ortnevik Revsnes E16 Lomen Sjusjøen Bjordal Hegge Vestre Gausdal l Fåberg E39 Tønjum Øye Nordseter Vikøyri Borlaug a Midtskogberget 13 13 V l 7 Rena Rundfloen

Vadheim Borgund Lillehammer Aurland d Fagernes r Leira 3 25 Aurdal Hemsedal e Moelv Vinje Brumunddal Vikanes Flåm 50 Tuv s 52 51 33 Dokka Elverum 1424 Reinli B 33 Gjøvik Hamar Evanger eg Hallingskarvet BUSKERUD n 5 Gol a Voss Ulvik Ål Raufoss Dale 13 Hol 7 Mjøsa Arna E16 Granvin Haugastøl 34 HORDALAND Geilo 4 H a l Heddal Reinsvoll Indre Kvanndal l Tangen Flisa Vørings- Nesbyen Nes Natuurpark i 4 33 7 fossen n Tysse n Eid- Langedrag rde Utne 7 g 20 o fjord d E6 Norheimsund fj Kinsarvik Hurdal r Dagali a e Gulsvik Brandbu g Tunhovd- 1315 l n Flå Fusa a Lofthus fjord l a d m e u N rd Jondal E16 240 Minnesund Eidsvoll a Uvdal Os H Hårteigen 4 Hardangervidda stavkirke Krøderen 49 13 Nasjonalpark Jevnaker Skarnet Gjermundshamn 1690 Rødberg 7 AKERSHUS Noresund Skjeggedalsfossen Nore Hare- 2 Odda 0 50 km Rosendal stua Kongsvinger 1660 Krøderen Hønefoss Tyrifjorden Jessheim Låtefossen Bakko Rollag Nittedal Sunde Vikersund Bærum Rjukan E16 Lillestrøm Skotterud E134 Håra cyan magenta yellow black 37 Sandvika A DOVREFJELL1883 35 Asker OSLO Bjørkelangen Skånevik VISTA POINT Reiseführer Norwegen - GaustaRegion 6 / Fjells und Täler im Osten Format: 125 x 122 mm Rauland 37 Hokksund Sjåstad Sauda Nesflaten Het Dovrefjell is het noordelijksteE18 en minst ontslotenVikinglandet, gebied van het Noor- E134 KartographieHaukeligrend Huber Tusenfryd 15.12.2015 9 wegen van de fjelden.Kongsberg In hetDrammen centrum ligt het 1693 km² 22grote nationaal park Ølen E6 Ski Heddal Svelvik Sand Hovden Åmot Dovrefjell-SunndalsfjellaE134 stavkirke , dat door de spoorlijnDrøbak van Oslo naar Trondheim en 13 Sande de E 6 in twee helften werd opgedeeld. Het nationaal park vormt slechts een deel van het onbewoonde berglandschap dat zich uitstrekt over een reusach- tig gebied tussen de beide hoofdwegen die naar Åndalsnes en Sunndalsøra voeren. Aan de E 6 liggen enkele kleine stadjes zoals Dombås, Hjerkinn of Oppdal. Voor de rest is het reusachtige gebied bijna volledig onbewoond. Wanneer het in juli of augustus in Jotunheimen of Rondane te druk is, zult u de rust in het Dovrefjell op prijs stellen. Het gebied beschikt echter over een beperkt net- werk van wandelpaden en de afstanden tussen de berghutten zijn vaak erg groot.

198 Ook als u het niet meteen zou vermoeden, bevindt u zich in het Dovrefjell op De in het wild levende historische grond. De vaderen van de Noorse grondwet zwoeren in 1814 in muskusossen Eidsvoll de plechtige eed: ‘Eendrachtig en trouw tot het einde van Dovre’. Ook in het nationaal park Dovrefjell- vóór Eidsvoll werd hier reeds geschiedenis geschreven. Ongeveer duizend jaar Sunndalsfjella geleden trokken de Vikingkoning Harald Hårfagre en koning Olav II met hun werden na de Tweede hofhouding langs de Kongevegen over het Dovrefjell. Deze koningsweg door Wereldoorlog de smalle bergkloof was voor de bouw van de E 6 een gevaarlijke onderne- uit Groenland ming. De reis van Oslo naar Trondheim duurde ongeveer twintig dagen. geïmporteerd Vandaag verkort de goed uitgebouwde Europaweg de reistijd tot enkele uren. Wie dat wenst, kan zoals de koningen destijds eten en overnachten in eenvoudige, maar gezellige herbergen zoals de Kongsvold Fjellstue, om daar- na gesterkt de hoogste top van het Dovrefjell te beklimmen, de 2286 meter hoge Snøhetta. Vanaf Kongsvoll duurt de tocht ten minste twee dagen. U kunt overnachten in de berghut Reinheim. Onderweg komt u misschien enkele muskusossen tegen, die zich hier ondanks – eigenlijk juist dankzij – het harde klimaat zeer goed voelen. Zelfs in de zomer hebben de dieren een erg dikke vacht, die ruim een halve meter lang is en bijna tot op de grond hangt. Zo kunnen ook de vreselijke koude en sneeuwstormen hen niet deren. In de jaren 1930 werden dieren uit Groenland overgebracht naar het Dovref- jell, maar geen enkel dier overleefde de Tweede Wereldoorlog. Na de oorlog werd een nieuwe poging ondernomen, die dit keer wel succesvol verliep. Het huidige bestand van een driehonderdtal muskusossen stamt van die dieren af.

199 INFORMATIE & TIPS

5 OPPDAL TURISTINFORMASJON 7 T 90 08 48 02, tijd kunt u hier tot 130 verschillende Jerbanestasjon, 7341 Oppdal q www.kongsvold.no soorten vogels observeren. Van het T 72 40 04 70 6 Het pension vlak bij de E 6 bestaat treinstation en de Fokstua Gard loopt www.oppdal.com h uit verscheidene houten huizen een uitgezette route door het vogelre- Ma.-vr. 9–16 u, in de zomer ook za./zo. uit de late 19de eeuw. Slechts enkele servaat. 9–13.30 u passen verder kunt u in de botanische tuin de typische planten van het Noor- se gebergte bekijken. Er is een restau- 3 ALOPPLEV OPPD 5 DOMBÅS TURISTINFORMASJON rant, een cafetaria (in de zomer dag. A O. Skasliensvei 12, 7340 Oppdal In het winkelcentrum aan de hoofd- 13–17 u) en een hotel. O T 72 40 41 80 straat www.opplevoppdal.no 2660 Dombås De specialist voor alle outdooractivi- T 61 24 14 44 o FOKSTUMYRA teiten zoals rafting, kano- en wandel- i De Fokstumyra is een vochtig tochten, klimpartijen en muskusos- gebied tussen Dovre en Hjerkinn vlak safari’s. 9 KONGSVOLD FJELLSTUE bij de E 6. Het veen bezit een buiten- d 7340 Oppdal gewoon rijk vogelleven. In de broed-

B FEMUNDMEER Het ongeveer 60 kilometer lange Femundmeer is het op twee na groot- ste Noorse binnenmeer. Het ligt te midden van een ongerepte, nauwelijks bewoonde wildernis dicht bij de Zweedse grens en 662 meter boven zeeni- veau. In het gebied ten oosten van het meer bevinden zich twee nationale par- ken: het slechts 19 km² grote Gutulia en het met 573 km² aanzienlijk grotere Femundsmarka, dat aan de Zweedse kant aan het nationaal park van Rogen Het uitgestrekte grenst. De nationale parken zijn deels begroeid met eeuwenoude pijnbomen landschap van het Dovrefjell onder een en sparrenbomen. De hogere regio’s vormen kale fjelden. dreigende oranjegrijs Zowel de oevers van het Femundmeer als de nationale parken zijn slechts gekleurde hemel via enkele doodlopende straten te bereiken, maar in de zomer vaart een kleine

200 boot op het meer. Die legt meermaals aan en maakt de toegang tot het meer en de parken heel wat makkelijker voor de wandelaars. Aan het zuideinde van het meer bij Femundsenden bevindt zich een kanocamping, waar boten worden verhuurd en tochten aangeboden, en waar u ook kunt overnachten in hutten.

C GUDBRANDSDAL Sinds de middeleeuwen vormt het Gudbrandsdal een van de belangrijkste handels- en verkeerswegen van het land. Het ongeveer 200 kilometer lan- ge dal begint aan het noordelijke einde van het Mjøsameer bij Lillehammer en strekt zich uit tot in Dombås. Vandaag lopen de Dovrebaan en de drukke E 6 door het deels wijde, deels verbazend smalle dal. Ze brengen een van de belangrijkste en snelste verbindingen naar Trondheim en Noord-Noorwegen tot stand. Het Gudbrandsdal is niet alleen een belangrijke verkeersader, maar vormt ook een van de oudste Noorse cultuurlandschappen. Vooral de eeuwenoude boerderijen langs de weg vertellen nog veel over de geschiedenis van het dal. Het ‘dal der dalen’, zoals het vaak wordt genoemd, is sinds het begin van het toerisme een van de populairste reisbestemmingen in Noorwegen. Niet alleen het dal, maar ook de aangrenzende hoogvlakten nodigen u uit om te wandelen en te skiën. Tijdens de tocht van Lillehammer naar het noorden, komt u na ongeveer 60 kilometer in het straatdorp Ringebu, dat behalve een staafkerk niet veel bijzonders te bieden heeft. De kerk dateert uit de 13de eeuw, maar is door de vele verbouwingen nauwelijks nog als zodanig te herkennen. Net voorbij het dorp buigt een weg, die tot in het Østerdal loopt, naar het Ringebufjell af. Van- af het hoogste punt van de bergpas kunt u reeds het Rondanemassief zien lig- gen en hebt u goede wandelmogelijkheden. Otta, aan de samenloop van de rivier de Otta en de Lågen, ligt een belangrijk verkeersknooppunt in het noordelijke Gudbrandsdal. Vanaf dit punt kunt u tochten maken in het Rondanegebergte, maar ook Dovrefjell en Jotunheimen liggen niet veraf.

INFORMATIE & TIPS

5 OTTA TURISTINFORMASJON Jørundgard is een reconstructie van derijen in Nord-Sel, naar Jørundgard, Ola Dahls gate 1, 2670 Otta een middeleeuwse boerderij, die werd Romundgard, Laurgard, naar Formo en T 61 24 14 44 gebouwd voor de verfilming van het Skjenna, naar de Høvringenalmen en www.nasjonalparkriket.no boek De krans, het eerste deel uit de via Vågårusti naar Sandbu. Ma.-vr. 8–16 u romantrilogie Kristin Lavransdochter van Sigrid Undset. In 1928 kreeg de schrijfster de Nobelprijs. A RAFTING 9 JØRUNDGARD Het verhaal speelt zich af in het mid- Verscheidene organisatoren bieden MIDDELALTERSENTRUM deleeuwse Sel in het Gudbrandsdal. raftingtochten aan op de Sjoa, Ottae- 2672 Sel Een streek die Sigrid Undset zeer goed lva en Gudbrandslågen. Deze rivieren T 61 23 37 00 kende, want sinds haar derde levens- behoren tot de beste raftingrivieren www.jorundgard.no jaar wandelde ze tijdens de zomer- van heel Noorwegen. Het seizoen Half juni-half aug. dag. 10–16 u vakanties op dezelfde paden als haar loopt van mei tot september. Door- Toegang: 100/70 NOK beroemde romanfiguur. Naar de boer- gaans zijn er elke dag tochten.

201 De Eventyrveien, D HALLINGDAL ook bekend als de Het Hallingdal strekt zich uit van het Krøderenmeer in noordwestelijke Avonturenweg, verbindt richting tot aan de Hardangervidda. Het beboste dal is vrij breed en ondanks Oslo met Bergen. Langs enkele nabijgelegen toeristische centra slechts dunbevolkt. Tijdens de tocht de circa 500 kilometer lange weg liggen veel van het Krøderenmeer in de richting van het noorden loont het de moeite een toeristisch interessante bezoek te brengen aan het Hallingdal Folkemuseum in Nesbyen met twee vakantiegebieden dozijn oude huizen. Het noordelijk gelegen Gol is dankzij zijn skicentra een en bekende populair wintersportoord. wintersportoorden Wie nog meer gevarieerde en moeilijkere skipistes zoekt, moet echter zoals Norefjell, Nesbyen, Gol, Ål en Geilo. Op de meteen naar het Hemsedal rijden, een van de bekendste wintersportoorden nabijgelegen hoogvlakten van Noorwegen. Bij Gol buigt het Hallingdal naar het westen af en voert het vindt u tal van wandel- en naar Ål, waar u een 12de-eeuwse staafkerk kunt bezichtigen. wintersportmogelijkheden.

INFORMATIE & TIPS 5 HALLINGDAL TURISTINFORMASJON www.hallingdal-museum.no Dag. 10–18 u Aan de hoofdstraat, 3540 Nesbyen Juni-aug. dag. behalve ma. 11–16 u, Toegang: 180-210/130-170 NOK T 32 07 01 70 andere maanden alleen di.-vr. 9–15 u Aan de langgerekte Tunhovdfjord www.nesbyen.no Toegang: 60/40 NOK tussen het Hallingdal en Uvdal ligt het Ma.-vr. 10–15 u Openluchtmuseum met historische natuurpark Langedrag, waar wolven, gebouwen uit het hele Hallingdal. Het lynxen, poolvossen, paarden en ren- pakhuis uit de middeleeuwen en de dieren leven. Talrijke activiteiten voor 5 GOL TURISTINFORMASJON rozenschilderijen in de oude boerde- kinderen. Sentrumsvegen 93, 3550 Gol rijen zijn bezienswaardig. T 32 02 97 00 www.golinfo.no i VASSFARET BJØRNEPARK Half juni-half aug. ma.-vr. 9–17 u, za./ m KRØDERBAAN u 3539 Flå zo. 10–15 u, andere maanden ma.-vr. h 3537 Krøderen h T 32 05 35 10 9–15 u T 32 14 76 03 www.bjorneparken.no www.njk.no Dag. 11–17 u Elke zondag van juli en augustus rijdt Toegangsprijs afhankelijk van het sei- 5 ÅL TURISTINFORMASJON de museumtrein met stoomlocomo- zoen: 225-290/190-240 NOK Kulturhus, 3571 Ål tief en nostalgische wagons over het Uitgestrekt park met afgesloten T 32 08 10 60 26 kilometer lange traject tussen gebieden voor bruine beren en elan- www.al.no Vikersund en Krøderen in het zuidelij- den. De ster van het park is de 20 jaar Ma.-vr. 8.30–16 u ke Hallingdal. oude Rugg, een ongeveer 400 kilo- gram zwaar mannetje, momenteel de grootste beer van Noord-Europa. 8 HALLINGDAL FOLKEMUSEUM i LANGEDRAG h Mølleveien 18, 3540 Nesbyen u Tunhovd, 3540 Nesbyen T 32 07 14 85 h T 32 74 25 50, www.langedrag.no

E HAMAR Voor de meesten is Hamar, de hoofdstad van de provincie Hedmark, slechts een tussenstop. U moet echter ten minste een halve dag uittrekken voor een bezoek aan het moderne dienstencentrum aan het Mjøsameer. De ruïne van de dom op het schiereiland Domkirkeodden dateert nog uit de tijd dat Hamar de bisschoppelijke zetel was. De ruïne wordt door een imposante glazen con- structie beschermd tegen weer en wind. Ze maakt deel uit van het Hedmarks- museum, dat te midden van een mooi park aan het meer ligt en uit een zeven- tigtal historische huizen bestaat.

202