Ekosystemy Wód Przybrzeżnych Wolińskiego Parku Narodowego
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
18 Ekosystemy wód przybrze Ŝnych Woli ńskiego Parku Narodowego - jako odbiorniki wód odpadowych Gorzysław Poleszczuk, Józef Domagała, Ilona Markiewicz Uniwersytet Szczeci ński Stanisław Sitek Morski Instytut Rybacki Oddział w Gdyni, Stacja Badawcza w Świnouj ściu 1. Wst ęp W 1996 roku, w wyniku wł ączenia akwenów morskich Zatoki Pomor- skiej oraz tzw. akwenów morskich wewn ętrznych Zalewu Szczeci ńskiego, Wo- li ński Park Narodowy (WPN) uzyskał status pierwszego w Polsce morskiego parku narodowego (Rozporz ądzenie, 1996). Polska jako pierwsza wykonała zalecenia Konwencji Helsi ńskiej w sprawie tworzenia Bałtyckiego Systemu Morskich i Brzegowych Obszarów Chronionych (BSPA – Baltic Sea Protected Areas) (Lewicki 1994, 2000, Jakuczun 1996). Przed rokiem 1996 Woli ński Park Narodowy o powierzchni 4844 ha – był parkiem narodowym o charakterze przede wszystkim l ądowym, w którym powierzchnie le śne zajmowały około 4500 ha (Rozporz ądzenie, 1960). Oprócz ekosystemów le śnych w granicach WPN znajdowały si ę tak Ŝe bardzo interesu- jące, aczkolwiek obszarowo niewielkie ekosystemy wodne (rys. 1): 1. Czterech jezior: Warnowskiego, Rabi ąŜ , Domysłowskiego i Czajcze- go z grupy jezior Pojezierza Warnowsko-Kołczewskiego, poł ączo- nych Strug ą Pojeziern ą (Lewi ńsk ą), któr ą wody jeziorne spływaj ą poprzez jeziora śółwi ńskie i Kołczewskie oraz Koprowo do Zalewu Kamie ńskiego w cie śninie Dziwny. 2. Jeziora Gardno (Grodno) k. Mi ędzyzdrojów – bezodpływowego i bezdopływowego o niewyja śnionej genezie. Gorzysław Poleszczuk, Józef Domagała, Ilona Markiewicz, Stanisław Sitek 3. Jezior pochodzenia antropogenicznego: Turkusowego i Starej Kre- downi, powstałych w wyrobiskach kredowych. Na mocy rozporz ądzenia Rady Ministrów z 1996 roku (Rozporz ądze- nie, 1996) powierzchnia Woli ńskiego Parku Narodowego wzrosła do 10937 ha, po wł ączeniu do WPN przybrze Ŝnych wód morskich, przybrze Ŝnych wód Zale- wu Szczeci ńskiego oraz rozlewisk delty Świny wraz z jeziorami Wicko Wielkie i Wicko Małe. Do WPN wł ączone zostały ekosystemy (rys. 1): 4. Otwartych wód przybrze Ŝnych Zatoki Pomorskiej w pasie o szeroko- ści 1 mili morskiej (nautical mile - 1N. mile = 1852 metry). 5. Otwartych wód Zalewu Szczeci ńskiego w pasie o szeroko ści około 400 metrów na odcinku od Lubina do Karnocic. 6. Cz ęś ci wód Zalewu Szczeci ńskiego oblewaj ących od południa wyspy delty wstecznej Świny oraz jeziora Wicko Wielkie i Wicko Małe (po- łowa powierzchni jeziora Wicko Małe na zachód od toru wodnego ze Szczecina do Zalesia k. Mi ędzyzdrojów; druga połowa nale Ŝy do miasta Mi ędzyzdroje) oraz obszar kanałów we wschodniej cz ęś ci del- ty Świny i cie śnina Starej Świny. 7. Wód ekosystemu (cieki, rowy i kanały) Starego Zdroju k. Mi ędzyz- drojów i rowów odwadniaj ących Półwysep Przytorski, odprowadza- jących wody do jezior Wicko Wielkie i Wicko Małe. Łącznie obj ęto ochron ą prawn ą w formie parku narodowego 2719 ha morza otwartego oraz około 2000 ha tzw. wód morskich wewn ętrznych Zalewu Szczeci ńskiego. Stref ę ochronn ą (otulin ę) Woli ńskiego Parku Narodowego po poszerze- niu jego granic stanowi cz ęść lasów Nadle śnictwa Mi ędzyzdroje oraz w ąski pas wód w delcie Świny (Rozporz ądzenie, 1996). O ile ekosystemy wodne nale Ŝą ce przed 1996 rokiem do WPN były wcze śniej zarówno badane, jak i otoczone ochron ą (np. Jakuczun 1994, Jaku- czun i Nowacki 1994 a, b, Nowacki 1994, 2000 a, b, Poleszczuk 1994 a, b, c, 1996 a, Rydzy ński i in. 1996, Nowacki i in. 1999, Jakuczun i in. 2000), to wł ą- czone w 1996 roku ekosystemy wodne, przyrodniczo dobrze zbadane, mimo wielu bardzo istotnych przedsi ęwzi ęć ochronnych wykonanych w latach dzie- wi ęć dziesi ątych (Poleszczuk 1995, Rydzy ński i in. 1996, Nowacki i in. 1999, Jakuczun i in. 2000, Lewicki 2000, Nowacki 2000 a, b), nadal poddane s ą silnej lokalnej antropopresji, która powinna by ć nieustannie ograniczana. 404 Środkowo-Pomorskie Towarzystwo Naukowe Ochrony Środowiska Fig. 1. Ś Rys. 1. rodkowo-Pomorskie Towarzystwo Naukowe Ochrony Ekosystemy wód przybrze Woli Wolin National Park on Wolin island ń ski Parkski Narodowy na wyspie Wolin W S Zalew ń P Kamie ski Jezioro Koprowo Rekowo Zastań P 8 Kołczewo Chrząszczewska Wyspa Zatoka Pomorska 7 1 P y P w 2 o 6 Sierosław d o Ŝ r 3 Międzyzdroje a 5 4 nychWoli N rk 11 a W P LEGENDA: Świnoujście S i P k s Torfowiska iń Mierzeja Przytorska l Tereny podmokłe ń o a skiegoParku Narodowego ... W n Składowisko śmieci iw S W z D Oczyszczalnia ścieków Przytór W Ś mug Jezioro ński S 10 Przepompownia wody rodowiska Ognica Ko Wicko Wielkie W P z polderów 9 P a Kierunek odpływu wody p S Świna Warnie ę Darzowice K Wiszowa Granica Wolińskiego P Kępy a z Kępa Karsiborska łc Mały Parku Narodowego Kępa o W Krzek Granica polderów 405 Wielki 1 Jezioro Kołczewo Krzek W Wolin 2 Jezioro śółwińskie S 3 Jezioro Domysłowskie 4 Jezioro RabiąŜ 5 Jezioro Warnowo 6 Jezioro Czajcze ń Płw. Zalew Szczeci ski 7 Jezioro Wisełka Rów 8 Jezioro Gardno 0 1 2 3 4 km 9 Jezioro Turkusowe 10 J. Stara Kredownia 11 ciek Stary Zdrój Gorzysław Poleszczuk, Józef Domagała, Ilona Markiewicz, Stanisław Sitek Celem niniejszej pracy jest wskazanie na potrzeb ę ochrony wód po- wierzchniowych w ekosystemach wód otwartych przył ączonych do WPN po 1996 roku przed zanieczyszczeniami wnoszonymi z wodami odpadowymi. Wo- dy te pochodz ą z oczyszczalni ścieków oraz s ą wodami drenarskimi z obszarów polderowych wyspy Wolin, a tak Ŝe odciekami z wysypisk śmieci na wyspie. 2. Problemy ochrony ekosystemów wodnych wód otwartych wyspy Wolin w bli Ŝszym i dalszym s ąsiedztwie Woli ńskiego Parku Narodowego Poło Ŝenie wyspy Wolin na drodze spływu wód w dół estuarium Odry, na styku du Ŝych akwenów wodnych Zalewu Szczeci ńskiego i Zatoki Pomor- skiej, które przyjmuj ą kolejno cały ładunek zanieczyszcze ń wynoszonych z dorzecza Odry, sprawia, Ŝe wyspa Wolin i Woli ński Park Narodowy pełni ą – niestety – rol ę swoistego buforu, który musi niwelowa ć i łagodzi ć zewn ętrzne oddziaływania na środowisko przyrodnicze estuarium odrza ńskiego (np. Lampe 1999). Szczególnie, dotyczy to kwestii zanieczyszcze ń. Uwa Ŝamy, Ŝe równie istotne jak oddziaływania odległych źródeł, (tutaj: spływ zanieczyszcze ń z do- rzecza Odry), s ą antropogeniczne oddziaływania lokalne. Na wyspie Wolin, dzi ęki konsekwentnej działalno ści Zwi ązku Gmin Wyspy Wolin i władz miasta Świnouj ście, w ostatnim 10-leciu dokonano istotnego post ępu w ograniczaniu wielko ści lokalnej antropopresji. Oddano do eksploatacji cztery oczyszczalnie ścieków komunalnych w miejscowo ściach: Mi ędzyzdroje, Mi ędzywodzie, Wolin oraz Świnouj ście, ograniczaj ąc zasadni- czo zrzut ładunków materii organicznej i substancji biogennych do wód. Od- dano te Ŝ do eksploatacji nowe składowisko – wysypisko odpadów komunal- nych: dla miasta Świnouj ście w Ognicy – Przytorze na wyspie Wolin (za- chodnia cz ęść Półwyspu Przytorskiego). Mimo ogromnej redukcji ładunków zanieczyszcze ń do wód otwartych wokół wyspy Wolin nadal odbieraj ą one – co prawda mocno ograniczone – niemniej, ci ągle znaczne ilo ści zanieczysz- cze ń wraz z wodami ściekowymi z oczyszczalni, wodami drenarskimi z ob- szarów polderowych oraz wodami ze spływu powierzchniowego i przesi ąka- jącymi z wysypisk śmieci na wyspie. Opracowanie niniejsze jest prób ą, bodaj Ŝe pierwszą, przedstawienia bi- lansu wymienionych wy Ŝej lokalnych oddziaływa ń antropogenicznych. 2.1. Dopływ wód z oczyszczalni ścieków Zestawienie ilo ści i jako ści wód ściekowych wprowadzanych do wód powierzchniowych wokół wyspy Wolin przedstawiono w tabeli 1. 406 Środkowo-Pomorskie Towarzystwo Naukowe Ochrony Środowiska Tab. 1. Charakterystyka ścieków odzprowadzanych do wód powierzchniowych wokół wyspy Wolin z oczyszczalni funkcjonuj ą- cych na wyspie Table 1. Characteristics of sewage piped off to the surface waters around Wolin island from sewage treatment plants on the island Nominalna Rzeczywista Dopuszczalna wg pozwo- Oczyszczalnia Akwen odbieraj ący przepustowo ść Wyniki bada ń jako ści wód ilo ść ścieków lenia wodnoprawnego L.p ścieków ścieki po - maksymalna zrzucanych do wód oczyszczanych zawarto ść zanieczyszcze ń w miejscowości oczyszczeniu oczyszczalni powierzchniowych (m 3/doba) w oczyszczonych ściekach (m 3/doba) 3 ChZT Cr – 70mgO 2/dm 3 3 ChZT Cr ≤ 70mgO 2/dm BZT 5 - 15 mgO 2/dm 3 BZT 5 ≤ 15mgO 2/dm 1) Zawiesina ogólna – 3 1. Świnouj ście Cie śnina Świny 31 400 11 700 3 Zawiesina ogólna ≤ 20 mg/dm 20 mg/dm 3 3 Nog. ≤ 18 mgN/dm Nog. - 18 mgN/dm 3 3 Pog. ≤ 1,5 mgP/dm Pog. – 1,5 mgP/dm ChZT = 20,7mgO /dm 3 1) od około Cr 2 ChZT – 75mgO /dm 3 BZT = 4,4 mgO /dm 3 1500 Cr 2 5 2 BZT - 15 mgO /dm 3 Zawiesina ogólna = 4,7 mg/dm 3 1) 3000 (poza sezonem 5 2 Zawiesina ogólna – (6,0 mg/dm 3 wg 6) ) (poza sezonem letnim) 2. Mi ędzyzdroje 2,3) Ciek Stary Zdrój 20 mg/dm 3 N = 1,48 mgN/dm 3 (11,1-12,0 letnim) 2) do około og. N – 20 mgN/dm 3 mgN/dm 3 wg 6) ) 2) 6000 (latem) 3500 og. N – 2 mgN/dm 3 (wg 5) ) N = 0,16 mgN/dm 3 (w sezonie NH4 NH4 P – 1,5 mgP/dm 3 P = 0,9 mgP/dm 3 (1,1-1,2 letnim) 4) og. og. mgP/dm 3 wg 6) ) 3 ChZT Cr = 22,0mgO 2/dm 3 BZT 5 = 3,8 mgO 2/dm 7) 2) 700 Zawiesina ogólna = 13,0 2) 17 000 3 3. Wolin Cie śnina Dziwny 7) (około 550 j.w. mg/dm 3 500 8) 3 wg ) Nog. = 1,6 mgN/dm 3 NNH4 = 0,04 mgN/dm 3 Pog. = 0,63 mgP/dm Tab. 1. cd. Charakterystyka odprowadzanych do wód powierzchniowych wokół wyspy Wolin ścieków z oczyszczalni funkcjonu- jących na wyspie Table 1. cont. Characteristics of sewage piped off to the surface waters around Wolin island from sewage treatment plants on the island Dopuszczalna wg Nominalna Rzeczywista pozwolenia wodno- Oczyszczalnia Akwen odbieraj ący Wyniki bada ń jako ści wód przepustowo ść ilo ść ścieków prawnego zawarto ść L.p ścieków ścieki po zrzucanych do wód powierzch- - maksymalna oczysz- oczyszczanych zanieczyszcze ń w miejscowości oczyszczeniu niowych czalni (m 3/doba) (m 3/doba) w oczyszczonych ściekach 1) od około 1) 3000 (poza 3000 sezonem letnim) (poza sezonem 4.