TEATR WIELKI–OPERA NARODOWA

TEATR WIELKI–POLISH NATIONAL OPERA

DYREKTOR NACZELNY / GENERAL DIRECTOR WALDEMAR DĄBROWSKI

DYREKTOR MUZYCZNY / MUSIC DIRECTOR GRZEGORZ NOWAK

DYREKTOR ARTYSTYCZNY / ARTISTIC DIRECTOR MARIUSZ TRELIŃSKI DYRYGENCI / CONDUCTORS ANDRIY YURKEVYCH PREMIERA / PREMIERE, GRZEGORZ NOWAK STANISŁAW MONIUSZKO REŻYSERIA / DIRECTOR DAVID POUNTNEY SCENOGRAFIA / SET DESIGNER LESLIE TRAVERS KOSTIUMY / COSTUME DESIGNER MARIE-JEANNE LECCA CHOREOGRAFIA / CHOREOGRAPHY EMIL WESOŁOWSKI REŻYSERIA ŚWIATEŁ / LIGHTING DESIGNER FABRICE KEBOUR Straszny PRZYGOTOWANIE CHÓRU / CHORUS MASTERS VIOLETTA BIELECKA, MIROSŁAW JANOWSKI

OBSADA / CAST MIECZNIK / THE SWORD-BEARER ADAM KRUSZEWSKI dwór HANNA EDYTA PIASECKA, EWA MAJCHERCZYK JADWIGA ELŻBIETA WRÓBLEWSKA, ANNA BERNACKA DAMAZY MATEUSZ ZAJDEL, ALEKSANDER KUNACH STEFAN ARNOLD RUTKOWSKI, PAWEŁ SKAŁUBA The Haunted ZBIGNIEW WOJTEK GIERLACH, ARTUR JANDA CZEŚNIKOWA / CHAMBERLAIN’S WIFE ANNA LUBAŃSKA, ANNA BORUCKA MACIEJ ZENON KOWALSKI, ZBIGNIEW MACIAS Manor SKOŁUBA ŁUKASZ KONIECZNY, ALEKSANDER TELIGA MARTA JOANNA KRASUSKA-MOTULEWICZ, MAGDALENA IDZIK GRZEŚ DAMIAN WILMA Opera w czterech aktach / Opera in four acts STARA NIEWIASTA / OLD WOMAN KATARZYNA ZIMAK Libretto: Jan Chęciński na kanwie gawędy Kazimierza Władysława Wójcickiego based on Kazimierz Władysław Wójcicki’s tale CHÓR I ORKIESTRA TEATRU WIELKIEGO - OPERY NARODOWEJ POLSKI BALET NARODOWY oraz STATYŚCI Prapremiera / World Premiere CHORUS AND ORCHESTRA OF TEATR WIELKI - POLISH NATIONAL OPERA 28/09/1865 Teatr Wielki, Warszawa / Warsaw POLISH NATIONAL BALLET and EXTRAS

Premiera obecnej inscenizacji / Premiere of this production Wykonania odbywają się z materiałów przygotowanych przez / Performances based on material provided by 8/11/2015 Teatr Wielki - Opera Narodowa / Polish National Opera POLSKIE WYDAWNICTWO MUZYCZNE Ladies and Gentlemen, Szanowni Państwo, Every nation has a repository of its greatest treasures where it carefully stores values of key importance for its history, każdy naród ma swój skarbiec dóbr najwyższych, w którym z największą troską przechowuje wartości dla swej historii, swe- its lasting existence and its development – and upon which it draws respectfully when building the achievements of new go trwania i swego rozwoju kluczowe – i z którego z szacunkiem czerpie, tworząc dorobek kolejnych pokoleń. To katalog dzieł generations. This is a catalogue of works defining, setting apart a group that shares a common past, attachment to a place, definiujący, wyróżniający grupę społeczną dzielącą wspólną przeszłość, przywiązanie do miejsca, tradycji, sensów przekazy- to tradition, to meanings handed down over centuries. These are works to be enjoyed in times happy for the nation, but wanych sobie przez stulecia. Dzieł cieszących w czasie dla narodu szczęśliwym, odgrywających jednak szczególnie istotną which play an especially important role in times of anxiety, danger or even trauma. There are plenty of these most difficult rolę w czasach niepokoju, zagrożenia lub wręcz traumatycznych przeżyć. W historii narodu polskiego tych najtrudniejszych moments – understood also as decades – in the Polish nation’s history. That makes this repository all the more precious to momentów – rozumianych także jako dziesięciolecia – nie brak. Tym cenniejszy jest dla nas ten skarbiec, tym więcej wzru- us, and it is why so many emotions were and are triggered by the masterpieces it preserves, which were created to keep up szeń wywoływały i wywołują pielęgnowane w nim arcydzieła które – tworzone ku pokrzepieniu serc – odegrały ogromną rolę Poles’ spirits and played an enormous role in consolidating the Poles’ sense of community when our country did not exist: w utrwalaniu poczucia wspólnoty Polaków w okresie niebytu naszego kraju: twórczość Mickiewicza, Chopina – bo przecież the output of Mickiewicz, Chopin – there’s Pan Tadeusz, the Mazurkas and Polonaises… – and definitelyThe Haunted Manor. Pan Tadeusz, Mazurki i Polonezy... – i z całą pewnością: Straszny dwór.

It was written when Poland was partitioned – also a time of the country’s full, vigorous existence in the souls and minds Powstały w czasie rozbiorów – ale pełnego, świetnego istnienia kraju w duszach i umysłach Polaków, tych którzy zostali na of Poles, those who stayed in their native land and those forcefully scattered across the globe. Using light, witty form it ziemiach ojczystych i tych przymusowo rozproszonych po świecie. W formie lekkiej, dowcipnej przekazujący wartości dające presented values giving the nation hopes and chances for survival. Its praise of the family and the value of native tradition, narodowi nadzieję i szansę przetrwania. Pochwała rodziny i waloru rodzimej tradycji, przywołująca szczęśliwe czasy i wesołe invoking memories of happy times and merrymaking, immediately won the hearts of audiences hungry for Polish culture. zabawy z miejsca podbiła serca spragnionej polskiej kultury publiczności. Urzekające do dziś muzyka i opowieść były w isto- The music and the plot, which we still find enchanting today, were essentially an intelligent discourse with the censors – cie inteligentnym dyskursem z cenzurą – na tyle skutecznym, że w roku 1865 pozwolił on na wprowadzenie dzieła na scenę. effective enough for permission to be given in 1865 for the opera to be staged. And though the tsarist governor quickly real- I choć namiestnik carski szybko zrozumiał swój błąd i po trzecim spektaklu zakazał kolejnych – było już za późno: Polacy ized his mistake and banned it after the third performance, by then it was too late: Poles had seen and heard it, understood zobaczyli, usłyszeli, trafnie zrozumieli sens i błyskawicznie przekazywali go dalej. Moniuszko dodawał otuchy i – wskazując its meaning perfectly and passed it on at lightning speed. Moniuszko cheered everybody up and – pointing to the nation’s siłę drzemiąca w narodzie – upewniał go o realnych szansach odzyskania wolności. latent power – assured them there were realistic chances of regaining their freedom. Dziś, gdy jako naród i kraj cieszymy się wolnością myśli i państwowości, walor patriotycznego przesłania paradoksalnie po- Today, when we enjoy freedom of thought and statehood as a nation and a country, the value of this patriotic message is – in zostaje tak samo aktualny – a sentyment do utworu, tak wiele dla nas wszystkich znaczącego, zdaje się nie tylko nie blaknąć, a paradox – just as relevant. Our feelings for this opera that means so much to all of us seem not only not to fade but even ale wręcz przeciwnie – zyskiwać nowe odcienie. Dlatego świętując podwójny jubileusz: 250-lecia teatru publicznego w Pol- the opposite: to gain new colour. That is precisely why we are staging The Haunted Manor to celebrate a double jubilee: the sce oraz 50-lecia odbudowy Teatru Wielkiego po wojennej hekatombie, sięgamy właśnie po Straszny dwór. Po raz pierwszy 250th anniversary of public theatre in Poland and the 50th anniversary of the Teatr Wielki’s reconstruction after its wartime jednak w historii nie tylko tej sceny swoją wizję tytułu przedstawi twórca zupełnie spoza polskiej przestrzeni kulturowej: devastation. However, for the first time in not only this theatre’s history, the artist presenting his vision of the piece is a Brytyjczyk, jedna z najwybitniejszych postaci współczesnej opery, inscenizator i dyrektor czołowych festiwali i teatrów ope- complete outsider to the Polish cultural space: a Briton, one of the greatest names in contemporary opera, producer and di- rowych. Davida Pountneya warszawska publiczność zna jako autora spektakli Pasażerki i ostatnio Wilhelma Tella. Świat ceni rector of leading opera festivals and theatres. Warsaw audiences know David Pountney from his productions of The Passen- go za erudycję, błyskotliwość, wielką wyobraźnię i głębokie interpretacje. Powierzając mu dzieło stanowiące kwintesencję ger and recently William Tell. The world values him for his erudition, wit, great imagination and profound interpretations. polskości, zyskujemy szansę spojrzenia na nie oczami artysty wywodzącego się z innej tradycji, wychowanego na innej histo- Entrusting him with a work that is quintessentially Polish, we gain an opportunity to see it through the eyes of an artist from rii, wolnego – chciałoby się powiedzieć – od obciążeń emocjonalnych, sentymentalnych – co nie znaczy – że mniej wrażliwe- a different tradition, brought up on different history, who is free, one would like to say, of any emotional, sentimental bur- go na istotę przekazu tego tytułu. Nieprzypadkowo zdecydował on o przeniesieniu akcji w czasie – do momentu niezwykle dla den, which does not mean he is any less sensitive to the opera’s essential message. It was not a random idea on his part to dziejów Polski znaczącego: pięknego XX-lecia międzywojennego, okresu rozkwitu, euforii – podszytego jednak przeczuciem move the action through time, to a moment of great significance for Poland’s history: the wonderful two inter-war decades, nadciągającego zagrożenia, a tym samym: świadomości potrzeby ochrony narodowego dziedzictwa. a time of peak development and euphoria, though lined with a sense of approaching danger and therefore awareness of a Zmieni się perspektywa – co uważam za wielką wartość – walor artystyczny na pewno będzie najwyższej próby, zarówno need to protect the national heritage. inscenizacyjny, jak i muzyczny – pod batutą Andriya Yurkevycha, Dyrektora muzycznego Opery Narodowej. W 1965 roku The perspective will change, which I consider to be hugely valuable; the artistic standard is sure to be of the highest order, Straszny dwór na otwarciu Teatru Wielkiego po odbudowie był gestem patriotyzmu, siły narodu i odrodzonego kraju – uf- both in the staging and in the music conducted by Andriy Yurkevych, music director of the Polish National Opera. In 1965 ności w dobrą ich przyszłość. 50 lat później, w dobie multimediów, supertechnologii i społeczeństwa w biegu, gdy Polska The Haunted Manor at the opening of the Teatr Wielki after its reconstruction was an expression of patriotism, the nation’s jest równorzędnym partnerem w silnej wspólnocie europejskiej, z dumą prezentujemy Moniuszkę światu, otwierając go dla strength and the rebuilt country, of trust in a good future. Fifty years later, in the age of multimedia, super technologies and odbiorców tak skrajnie różnych od tych, dla których kompozytor ten tworzył. Straszny dwór zainauguruje platformę stre- society in a hurry, when Poland is an equal partner in the strong European community, we proudly present Moniuszko to the amingową Teatru Wielkiego - Opery Narodowej: wielkie przedsięwzięcie, do którego przygotowujemy się od dwóch lat. Pie- world, opening him up to audiences extremely different from those for whom the composer wrote his music. The Haunted lęgnując i kochając własną, lokalną tradycję, wpisujemy ją w przestrzeń kultury globalnej. Muzyka nie potrzebuje tłumacza, Manor inaugurates the Teatr Wielki - Polish National Opera’s streaming platform, a huge project for which we have been teatr porusza wyobraźnię ludzi na całym świecie – ponad barierami językowymi. Zapraszam na piękny wieczór. readying ourselves for two years. Cultivating and loving our own local tradition, we now place it within the space of global culture. Music does not need a translator, theatre moves people’s imagination all over the world, above language barriers. I welcome you to a wonderful evening.

Waldemar Dąbrowski Dyrektor naczelny Teatru Wielkiego - Opery Narodowej General Director of the Teatr Wielki - Polish National Opera November 2015 Listopad 2015 Synopsis Streszczenie

ACT 1 ACT 3 AKT I AKT III The two brothers, Stefan and Zbigniew, bid farewell to their A room in the tower of Kalinowo Manor with a large grand- Dwaj bracia, Stefan i Zbigniew, żegnają się ze swymi to- Pokój w wieży w dworze kalinowskim, w nim stary zegar fellow soldiers. They make a solemn promise to remain sin- father clock and paintings on the walls. Maciej is terrified warzyszami z wojska. Przysięgają uroczyście, że na zawsze i obrazy na ścianach. Maciej jest przerażony, gdy Skołuba gle so as not to be diverted by domestic isues should their when Skołuba warns him about the apparitions that haunt pozostaną kawalerami, po to, by sprawy domowe nie prze- ostrzega go przed widziadłami, które rzekomo nawiedzają country need them in the future (chorus and duet). the tower (aria). The two girls have secretly hidden behind szkodziły im stanąć w obronie ojczyzny, gdyby zaszła taka wieżę (aria). Tymczasem córki Miecznika skryły się za ob- Back at their country estate, the servants are preparing for the paintings. Maciej imagines everything to be a ghost, and potrzeba (chór i duet). razami. Maciejowi wszystko wokół zdaje się być sprawką the brothers arrival home (chorus), together with their faith- Zbigniew and Stefan try to calm him down, commenting that Tymczasem w ich wiejskiej posiadłości służba przygotowuje widm. Zbigniew i Stefan starają się go uspokoić, według nich ful companion Maciej. The three men reflect nostalgically the old soldier displays his courage only on the battlefield, się na powrót braci (chór) i ich wiernego towarzysza Macieja. stary żołnierz pokazuje swą odwagę jedynie na polu bitwy, on their childhood home (trio). Their Aunt, Chamberlain’s and that the wine may be the cause of the ghosts he sees. Trzej mężczyźni z nostalgią wspominają swój dom rodzinny a to, że widzi wszędzie duchy spowodowane jest nadmiarem wife, arrives – a notorious matchmaker. She has marriage In the moonlight Stefan is haunted by Hanna’s beautiful z dziecięcych lat (trio). Przybywa ich stryjenka, Cześnikowa, wina. plans for her nephews (trio) which the boys resist, planning eyes, but then remembers his vow. The clock strikes twelve, znana wszystkim swatka. Snuje ona plany małżeńskie dla W świetle księżyca wizja pięknych oczu Hanny nawiedza instead to put the affairs of their estate in order by collecting and the chimes play a melody which his father used to sing swych siostrzeńców (trio), ale młodzieńcy opierają się – wolą Stefana, jednak przypomina on sobie o przysiędze, którą zło- their debts. She is horrified when they announce that they (Aria with chimes). Zbigniew is also unable to fall asleep and uporządkować sprawy majątkowe dworku, zbierając zaległe żył. Zegar wybija północ, wygrywając melodię, którą kiedyś will begin at Kalinowo, a house which she claims is haunted. the brothers confess to one another that they have fallen in długi. Ciotka wpada w przerażenie, słysząc, że zamierzają zwykł śpiewać jego ojciec (Aria z kurantem). Zbigniew także Undeterred, the three men set off (finale). love: Stefan with Hanna, and Zbigniew with Jadwiga. The jechać w tym celu do Kalinowa – do dworu, w którym we- nie może zasnąć – w końcu bracia przyznają, że się zakocha- two girls secretly observe these confessions from their pic- dług niej straszy. Niezrażeni bracia z towarzyszem wyruszają li: Stefan w Hannie, a Zbigniew w Jadwidze. Obie dziewczy- ACT 2 tures (duet and quartet). w drogę (finał). ny ukryte za obrazami potajemnie obserwują ich wyznania New Year’s Eve in Kalinowo, the Manor House of the Damazy has hidden inside the clock, hoping to frighten the (duet i kwartet). Sword-Bearer. A group of young girls including his daugh- visitors, but Maciej captures him and Damazy now has to AKT II Damazy schował się w starym zegarze z zamiarem nastra- ters, Hanna and Jadwiga, are preparing entertainments for explain himself. Still intent on driving the brothers away, he Sylwester w Kalinowie w dworze Miecznika. Grupa młodych szenia gości. Jednak Maciej go demaskuje, dlatego zmu- the traditional New Year party, and amuse themselves by tells them that the manor house was built with a reward for dziewcząt, w tym jego córki Hanna i Jadwiga, przygotowują szony jest gęsto się tłumaczyć. Nadal starając się pozbyć telling one another’s fortunes (women’s chorus and dumka). treachery, and so is cursed. Disgusted by this information, atrakcje na tradycyjne przyjęcie noworoczne. Umilają sobie niechcianych gości, Damazy opowiada historię, jak to kali- Damazy, a lawyer with a taste for affected French fash- they decide to leave at once (finale). czas wróżbami (chór żeński i dumka). nowski dwór zbudowany został z pieniędzy pozyskanych za ion, makes a play for one of the sisters (duet), but the for- Damazy, prawnik z zamiłowaniem do francuskiej mody, za- zdradę, przez co ciąży na nim klątwa. Oburzeni tą informacją tune-telling reveals that the girls are destined to marry sol- ACT 4 leca się do jednej z sióstr (duet), ale z wróżb wychodzi, że bracia decydują się natychmiast wyjechać (finał). diers (quartet). The Sword-Bearer expounds his idea of the Hanna is furious about thier perceived cowardice, and as- przeznaczeniem obu dziewcząt jest wyjść za mąż za żołnie- perfect son-in-law, a Polish citizen and patriot characterised serts that there is no conflict between marriage and duty to rzy (kwartet). Miecznik opisuje swojego wymarzonego zię- AKT IV by courage and nobility (Polonaise aria). the fatherland (aria). Damazy reports that the two men are cia: polskiego obywatela i patriotę cechującego się odwagą Hanna jest zła. Myśli, że bracia okazali się tchórzami. Twier- Cesnikowa has managed to get to Kalinowo before the broth- afraid of ghosts and are about to depart. The Sword-Bearer i szlachetnością (Aria z polonezem). dzi, że nie widzi konfliktu między małżeństwem a powinno- ers, and tries to dampen the family’s interest in them by de- flies into a rage, accusing the two men of cowardice, but Tymczasem Cześnikowa, której udaje się dotrzeć do Kalinowa ścią wobec ojczyzny (aria). Damazy donosi, że bracia boją scribing them as weak and effeminate. Hanna and Jadwiga although the boys keep up a tactful silence, Maciej reveals przed siostrzeńcami, stara się zmniejszyć zainteresowanie mło- się duchów, w związku z czym zamierzają natychmiast odje- determine to punish them for their unworthy cowardice. Damazy’s scandalous accusation. The Sword-Bearer indig- dymi braćmi, opisując ich jako słabych i zniewieściałych. Hanna chać. Miecznik wpada we wściekłość. Oskarża młodzieńców The steward Skołuba arrives with the huntsmen. He has just nantly refutes this, and persuades the boys to stay. i Jadwiga postanawiają ukarać ich za niegodne tchórzostwo. o tchórzostwo i chociaż milczą oni taktownie, Maciej decyduje shot a wild boar, but at the same time it was hit by another The ringing of bells is heard in the distance, and sleighs with Klucznik Skołuba przybywa wraz z myśliwymi. Przekonany się ujawnić skandaliczne oszczerstwo Damazego. Miecznik bullet from a stranger in a passing coach: there are two bul- guests arrive, including Damazy in disguise. He is eventu- jest, że ustrzelił właśnie dzika, ale okazuje się, że w tym sa- z oburzeniem dementuje całą historię i przekonuje braci, by lets in the animal. Who can claim the prize? ally exposed, and the Sword-Bearer demands an explana- mym momencie zwierzę zostało trafione kulą wystrzeloną zostali. Zbigniew and Stefan are welcomed by the Sword-Bearer as tion for his lies. Damazy makes one last attempt to gain the przez nieznajomego z przejeżdżającej karety. Nie wiadomo, W oddali słychać dzwonki. Nadjeżdża kulig z gośćmi a razem the sons of his dearest friend. It was Maciej who fired the hands of one of the sisters, but now the brothers realise they komu przypadnie zdobycz. z nimi Damazy w przebraniu. Zostaje on jednak zdemasko- second shot, and he and Skoluba start a noisy dispute. must follow their hearts, and their proposals are accepted, Miecznik wita Zbigniewa i Stefana jako synów swego najlep- wany; Miecznik domaga się wyjaśnienia fałszywych oskarżeń. The Sword-Bearer announces that at the New Year banquet but not before the Sword-Bearer has finally explained the szego przyjaciela. Okazuje się, że to Maciej wystrzelił drugą Damazy podejmuje ostatnią próbę zdobycia jednej z sióstr, ale the first toast will be to Stefan and Zbigniew’s father (finale). true reason for the castle’s haunted reputation (finale). kulę, co prowadzi do głośnej dysputy ze Skołubą. bracia wreszcie zdają sobie sprawę, że muszą podążyć za gło- Miecznik ogłasza, że pierwszy toast na przyjęciu noworocz- sem serca. Przed przyjęciem ich oświadczyn, Miecznik ujaw- nym wzniesie za ojca Stefana i Zbigniewa (finał). nia prawdziwy powód „strasznej” reputacji dworu (finał).

6 THE HAUNTED MANOR STRASZNY DWÓR 7 Straszny dwór po raz

1500!th The 1500 Haunted Manor!

8 THE HAUNTED MANOR STRASZNY DWÓR 9 20/10/2015, Teatr Wielki - Opera Narodowa 20/10/2015, gabinet dyrektora naczelnego Director Office Teatru Wielkiego - Opery Narodowej

Discussion between David Pountney Trzy tygodnie przed premierą Strasznego dworu nad Waldemar Dąbrowski, Director of Opera Narodowa rozmawiają reżyser David Pountney three weeks before the premiere of The Hanuted Manor i dyrektor Opery Narodowej Waldemar Dąbrowski

Waldemar Dąbrowski: David, are you aware that your Waldemar Dąbrowski: David, czy wiesz, że premiera twojej production of The Haunted Manor will be 1500th show produkcji Strasznego dworu będzie tysiąc pięćsetnym of this opera in Warsaw? wykonaniem tego tytułu w Warszawie? David Pountney: Is that so? It must translate into a line David Pountney: Naprawdę? Oznacza to szereg of successful and admired productions and millions udanych i lubianych inscenizacji, i kilka milionów of happy spectators. That makes me eve more aware usatysfakcjonowanych, jak mniemam, widzów. of what kind of tradition I am facing. To uświadamia też, z jaką tradycją się mierzę.

WD: The Haunted Manor has a very special place WD: Straszny dwór ma specjalne miejsce w sercu in a heart of every Pole każdego Polaka… DP: I know that well. I feel very honoured as a man DP: Doskonale o tym wiem. Tym bardziej czuję się of foreign culture to be entrusted with your national wyróżniony, że właśnie mnie, człowiekowi, bądź co bądź, treasure. z obcego kręgu kulturowego, zdecydowaliście się powierzyć swój skarb narodowy. WD: I might be wrong but you are probably the first WD: It would deprive this piece of its basic and WD: Pozbawiłoby to dzieła jego podstawowej oraz, foreigner directing this opera. WD: O ile się nie mylę, będziesz pierwszym obcokrajowcem, paradoxically still relevant and imagination stirring paradoksalnie, wciąż tak samo aktualnej i przemawiającej DP: Yes, but it was shown abroad – even produced który pokaże swoją wizję sceniczną tej opery. significance. do naszej wyobraźni wymowy. in different countries. DP: Tak, choć bywał on pokazywany za granicą. DP: Precisely. We cannot allow ourselves to be DP: Dokładnie. Nie możemy wmawiać sobie, że Straszny Nawet niekoniecznie w ramach występów gościnnych. convinced that The Haunted Manor is a cheerful story dwór da się postrzegać wyłącznie jako wesołą opowieść WD: It’s true but even then it was directed by Poles about two young men who swear not to get married o dwóch paniczach, którzy przysięgają nie żenić się oraz like for instance at the Wexford Festival by Michał WD: Owszem, jednak i wówczas realizowali go Polacy, and two girls who are very skilful in dissuading them dwóch pannach, które skutecznie ich od tego odwodzą. Znaniecki. Meanwhile the basic context of this opera np. Michał Znaniecki na festiwalu w Wexford. Tymczasem from keeping that oath. It would become unbearably Wtedy stałby się nieznośnie jednowymiarowy i błahy. is the fact that it was created when our nation jednym z podstawowych wyznaczników tej opery jest one-dimensional and trivial. did not exist on a map of Europe as a separate state kontekst historyczny jej powstania: czas, gdy nasz kraj nie WD: W Strasznym dworze, utworze na wskroś patrioty- and people were craving for was even a small breath istniał na mapie, a naród łaknął każdego, przemycanego, WD: In The Haunted Manor that is thoroughly patriotic cznym, jest jednak pewna rozbieżność między lekkością of Polish culture... w jakikolwiek możliwy sposób, choćby promyczka there is a certain divergence between its libretto libretta (trzeba pamiętać o cenzurze carskiej!) i powagą DP: I am fully aware of that. I have talked to many polskości... lightness (mind the tsarist censorship!) and seriousness przekazu całego dzieła muzyczno-teatralnego. Miałeś jakieś people about it and tried to learn about its origins. DP: Oczywiście jestem tego świadom. Sporo o tym of its message. Was it hard for you to decode these trudności z rozkodowaniem tych ukrytych niuansów? I do not believe it is possible to think about rozmawiałem z różnymi osobami, sięgałem do źródeł… hidden nuances? DP: Wychowałem się oczywiście w zupełnie innym this title without considering the particular context Nie ma, wydaje mi się, możliwości myślenia o tym tytule DP: I was brought up in a different historical, social kontekście społecznym, historycznym i politycznym niż and exploring situation and emotions of the Poles who bez uwzględnienia tego kontekstu oraz bez zrozumienia and political context than my peers from Poland – or moje pokolenie Polaków i ogólnie mieszkańców lived in the early 19th century. sytuacji i emocji Polaków połowy XIX wieku. generally speaking my peers from the Eastern Europe… Europy Wschodniej…

10 THE HAUNTED MANOR STRASZNY DWÓR 11 control. While directing The Haunted Manor I keep mimo wszechobecnej kontroli. Dziś, realizując Straszny recalling that incident which in a very natural way dwór, sięgam pamięcią do tego zdarzenia, ponieważ matches the essence of this opera where Polish accents w naturalny sposób kojarzy mi się z istotą tej opery, are so stressed in both the text and the music. gdzie polskość akcentowana jest zarówno w słowie, jak i muzyce. WD: The Haunted Manor is infused with patriotic meanings. WD: Straszny dwór nasycony jest treściami patriotycznymi. DP: And they are delivered in a very straightforward DP: I to przekazywanymi dość wprost! Postaci rysowane manner! The characters are very obvious and there są wyraźną kreską i od pierwszej chwili nikt nie ma is no doubt that Damazy and his admiration for foreign wątpliwości, że pan Damazy ze swoim zamiłowaniem do culture is just ridiculous. Still he cannot be called obcej kultury jest po prostu śmieszny. Nie jest czarnym a villain because someone like that has no place there charakterem, bo na takie w tym dziele zwyczajnie nie ma even though he is not likeable by the other characters miejsca, ale nie cieszy się tak naprawdę niczyją sympatią: or spectators. It was intentional by the opera creators. ani bohaterów, ani widzów. To oczywiście zamierzony The positive characters admire domestic traditions efekt twórców opery. Postaci pozytywne wielbią rodzimą and family values, treat them with a priority and there tradycję i wartości rodzinne – nie ma wątpliwości, is no question about it. The Sword-Bearer’s aria że one właśnie winny być priorytetowe. Kwintesencją is a very essence of this. tego, o czym mówię, jest aria Miecznika.

WD: One of the most important in the Polish musical WD: Jedna z najważniejszych pozycji polskiej literatury literature. muzycznej. DP: I know about its extraordinary popularity. Though DP: Mam świadomość jej niezwykłej popularności. Choć Skołuba’s aria about a clock is probably even more chyba jeszcze bardziej znana jest aria Skołuby o zegarze. popular. Can you explain why it is so? Możesz mi wyjaśnić właściwie dlaczego?

WD: But we believe we are the Central Europe! WD: Ależ my uważamy się za Europę Środkową! WD: It is simple: it’s beautiful, it recalls “good old WD: To proste: jest piękna, przywołuje „dawne, dobre DP: And I am sure you are but during a period of the DP: I do niej należycie. Ale pamiętaj, że w czasach żelaznej times” and it has fantastic history of singers who czasy” i ma też fantastyczną tradycję wykonawczą. Iron Curtain you were “there”, in the space that was kurtyny należeliście jednak do tej przestrzeni „t a m”, performed it. DP: Cała warstwa muzyczna Strasznego dworu jest separated from our continent by this invisible but very oddzielonej od reszty świata niewidzialną, ale niestety DP: Generally speaking the musical layer bardzo atrakcyjna, niezwykle przyjazna słuchaczowi. efficient barrier. To understand your political and social skuteczną barierą. Zrozumienie waszego kontekstu of The Haunted Manor is great. It is truly very Tak naprawdę to przecież zbiór pięknych melodii, context was not that easy for someone from społeczno-politycznego i rodzącej się z niego mentalności pleasant to listen – it is actually like a set of wonderful wręcz „przebojów” – wywodzących się często z gatunków “the West”. naprawdę nie było proste dla kogoś z Zachodu. melodies, almost “hits”, deriving from dance music. tanecznych. Aria Miecznika jest przecież klasycznym The Sword-Bearer’s aria is a classic polonaise after all. polonezem. WD: I can imagine. WD: Wyobrażam sobie. DP: I remember when I went to see the Bartered Bride DP: Pamiętam, jak przyjechałem pierwszy raz do Pragi WD: And a polonaise for the Poles has had always WD: A polonez miał i ma dla Polaków znaczenie szczególne, in Prague. There is a scene in which a circus master i poszedłem na Sprzedaną narzeczoną. Jest tam taka special significance. Even Mickiewicz placed this co zapisał chociażby Mickiewicz w Panu Tadeuszu, describes his life as a very happy one and ends with scena, kiedy szef wędrownych komediantów opowiada dance in Pan Tadeusz in a centre of a scene that stawiając go w centrum sceny, będącej kwintesencją words: „ the best thing about being a circus master o swoim życiu i szczęściu bycia tym, kim jest. „A najlepsza is a manifestation of patriotism. manifestacji patriotycznej. is that you have freedom” which was “svoboda” ze wszystkiego – kończy – jest wolność!” – po czesku, DP: No question about that – it is a beautiful and DP: Nie wątpię. To piękny i dumny taniec. in Czech. At this point the entire audience burst into pamiętam: „svoboda”. Po tych słowach zerwały się długie, majestic dance indeed. applause. Then I did not understand why. But it made burzliwe oklaski. Wówczas w ogóle nie rozumiałem WD: Moniuszce zarzucano, że skupiając się na przekazie me curious and I started to learn more about subtleties dlaczego. Zaciekawiło mnie to i zacząłem coraz głębiej WD: Moniuszko was however accused of neglecting politycznym zaniedbał nieco samą muzykę… of games with the censorship and a specific code which poznawać subtelności zabaw w ciuciubabkę z cenzurą music and focusing on patriotic messages… DP: Zupełnie się z tym nie zgadzam. Moniuszko those incapacitated societies developed in order i specyficznego kodu, który wypracowały pozbawione DP: I disagree completely. Moniuszko transformed znakomicie, według własnego wzoru przetworzył tradycję to communicate under a very nose of the omnipotent wolności społeczeństwa, by porozumiewać się swobodnie

12 THE HAUNTED MANOR STRASZNY DWÓR 13 belcanto tradition into his own pattern. The piece belcanta. Całość ma spójną koncepcję, a poszczególne WD: During the staging you have been using pictures – WD: W samej inscenizacji posługujesz się obrazami. as whole is very coherent and the arias are true gems. arie są prawdziwymi perełkami. Pokusiłbym się nawet it’s a very theatrical device. To bardzo teatralny zabieg. I would even dare to say that some of them like o stwierdzenie, że aria Stefana lub Hanny są ciekawiej DP: Yes, it is. Paintings similarly to music are DP: Tak. Malarstwo, podobnie jak muzyka, jest językiem Stefan’s or Hanna’s are constructed in a more skonstruowane i bardziej błyskotliwe niż niektóre a universal language hence a perfect form uniwersalnym, zatem wymarzoną formą komunikacji. interesting and brilliant way that some of Verdi’s. arie Verdiego. of communication. I began with The Miracle on the Sięgnąłem po Cud nad Wisłą, który sytuuje całość Vistula to place it in time so everybody understands w czasie, jest ważną wskazówką chronologiczną na WD: I have to ask you about something important. WD: Muszę cię zapytać o jeszcze jedną ważną rzecz. what period we’re talking about. It is clear that these otwarcie. Oto żołnierze zdemobilizowani… wiadomo. You are directing this piece of the national significance Inscenizujesz tytuł o statusie ikony narodowej boys have been demob from the army. There are 18th Potem pojawiają się obrazy XVIII-wieczne, też and you have decided to move its action forward in time i zdecydowałeś się na przeniesienie całej akcji w czasie century paintings also intentionally placed there. nieprzypadkowo dobrane. To rodzaj mojej prywatnej gry by a couple of decades… o dobrych kilkadziesiąt lat… It is my little game I enjoy playing with the audience. z widzami, którą lubię prowadzić. Czy rozpoznajesz to, DP: This period has been chosen intentionally. DP: Jednak do okresu wybranego nieprzypadkowo. Do you recognize it? How do you read it? We are co widzisz? Jak to odczytujesz? Uciekamy od dosłowności The point was not to make it more contemporary Nie chodzi tu o proste uwspółcześnianie, bo temu jestem moving away from literalism. There is obviously scenograficznej. Oczywiście jest też zabawa w treści because I am generally against such attempts. z gruntu przeciwny. Mój Straszny dwór rozgrywa się another game of multilevel meanings. The paintings szkatułkowe. Przecież właśnie obrazy odgrywają My Haunted Manor takes place in 1920’s. Moniuszko w XX-leciu międzywojennym. Sam Moniuszko usytuował do play an important role in the plot of The Haunted istotną rolę w akcji Strasznego dworu. To przestrzeń also set the action in a period when Poland was akcję w okresie, gdy Polska była wolnym, szczęśliwym Manor. It creates an incredible space for interpreting fantastycznych możliwości interpretacyjnych, bo obrazy independent, happy and affluent country. i dostatnim krajem. possibilities because pictures are referring to games są również odwołaniem do popularnych, szczególnie that were very popular in 1920’s such as an amateur w okresie XX-lecia, zabaw w teatry amatorskie i różnego WD: It was his dream to see it like that again – his and WD: Takim pragnął ją widzieć i takim pragnęli postrzegać theatre, charades or live paintings. rodzaju szarady czy żywe obrazy. his spectators’. ją wszyscy widzowie. DP: Certainly. That is why I chose a period that was DP: Oczywiście. Dlatego ja również odwołałem się WD: That’s how my parents met. WD: Moi rodzice poznali się właśnie przy okazji takich also happy for Poland. It was full of life – its culture, do szczęśliwego dla Polski okresu, gdy tętniła życiem DP: Exactly. There is also another connection between spotkań. science and people were drawing extensively from kulturalnym, naukowym, towarzyskim, czerpiąc garściami original period of The Haunted Manor action and DP: No właśnie. Jest jeszcze jedna rzecz stanowiąca recently won freedom while treasuring values that had ze świeżo odzyskanej wolności, a jednocześnie z większym 1920’s. You’ll be surprised. dla mnie istotną nić łączącą czas oryginalnie przypisany become essential for the survival of a nation: tradition, jeszcze niż przed rozbiorami pietyzmem pielęgnowała przez Moniuszkę Strasznemu dworowi z XX-leciem. culture and family, with even greater reverence than wartości, które stały się kluczowe dla jej przetrwania WD: Oh will I? Zdziwisz się. before annexations. I also wanted to “lighten” the w sercu narodu: tradycję, rozmiłowanie we własnej DP: Women. whole thing – to introduce something that would point kulturze i wartości rodzinne. Jednocześnie jednak WD: Tak? out to a deeper and more universal message zależało mi na tym, by całość nieco „odkolorować” – WD: Fantastic! I think I understand but tell me more. DP: Kobiety. of this piece. 1920’s seem to be a perfect choice. wprowadzić pewien akcent, który wskazałby na głęboki DP: Strong, intelligent women who have this equal It was a period of gaiety but threaten by that i wielopłaszczyznowy przekaz tego dzieła. XX-lecie to men influence on life and development of the nation. WD: Fantastycznie! Chyba wiem, co masz na myśli, ever growing danger that was approaching slowly międzywojenne wydaje się do tego idealne. To czas radości, They manage homes, raise children and teach them ale opowiedz proszę. but mercilessly. Dark clouds were gathering over ale i świadomości narastającego niebezpieczeństwa, które basic values. Women who are not present in politics DP: Kobiety silne, mądre, które mają nie mniejszy od celebrating crowds and soon mighty and lethal storm nadchodzi pomału, lecz nieubłaganie. Nad bawiącymi or during battles but often are better equipped than mężczyzn wpływ na życie i rozwój narodu – które przecież was going to break. There is a double message here: się wesoło kompaniami gromadzą się chmury, z których men to make a general assessment of state and its prowadzą domy, wychowują dzieci, od najmłodszych lat enjoy while you can and cherish values because they wreszcie zerwie się potężna, zabójcza burza. Przesłanie jest possible future. wpajając im podstawowe wartości. Kobiety, które nie are all what’s left when times change. więc dwojakie: bawmy się, cieszmy póki czas i pielęgnujmy biorą udziału w życiu politycznym i nie sprawdzają się na wartości, bo gdy okoliczności się zmienią, staną się one WD: Of course! Women played a key role in Poland when polu walki, ale które często mają większą od mężczyzn WD: I sense that because you’re “standing aside” you naszą jedyną ostoją. it was annexed and when The Haunted Manor was zdolność całościowej oceny np. sytuacji państwowej – are able to see more. written. Men fought, died and were exiled but women także w perspektywie przyszłości. DP: I would be glad if I managed to show you another WD: Mam poczucie, że patrząc „z boku”, widzisz więcej. who were modest yet strong, dressed in black managed interesting yet a less walked interpretation path for DP: Cieszyłbym się, gdyby okazało się, że mogę houses and by their love for traditions they cherished WD: Oczywiście. Kobiety odgrywały kluczową rolę your treasure. wskazać ciekawą dla was, niewydeptaną jeszcze ścieżkę our national heritage. w Polsce czasu rozbiorów, a więc gdy powstawał Straszny interpretacyjną. DP: But at the same time they were intelligent, sharp dwór. Mężczyźni walczyli, ginęli, byli zsyłani, a kobiety – and witty. Hanna declares firmly that her priority skromne, silne, jak słusznie powiedziałeś, ubrane w czerń

14 THE HAUNTED MANOR STRASZNY DWÓR 15 is her duty to the fatherland but also puts a lot – prowadziły gospodarstwa i poprzez umiłowanie tradycji of efforts into a brilliant and extremely efficient pielęgnowały narodowe dziedzictwo. “leading” of a man she likes. As far as I am concerned DP: Ale też – i to w każdym czasie – kobiety inteligentne, women are the leading characters in The Haunted bystre, dowcipne. Hanna w bardzo stanowczy sposób Manor. deklaruje świadomość prymatu powinności wobec ojczyzny, co jednak nie przeszkadza jej włożyć WD: Concluding this conversation with such a pleasant sporo wysiłku w błyskotliwe i niezwykle skuteczne topic I would like to thank you again for those incredible wyprowadzenie w pole, czytaj: zdobycie, kawalera, productions we had a chance to watch in our theatre którego sobie upatrzyła. Według mnie to kobiety są and for the years of our cooperation at the Bregenz postaciami pierwszoplanowymi w Strasznym dworze. Festival and the Cardiff Opera. But primarily I’d love to thank you for having a heart for the Polish music and WD: Kończąc tę rozmowę tak miłym tematem, chciałbym pieces that have such significance for the Poles. For your ci jeszcze podziękować za te znakomite spektakle, które outstanding King Roger and deeply moving Passenger mieliśmy już okazję oglądać na naszej scenie, za naszą and for so much attention given to Andrzej Czajkowski’s kilkuletnią współpracę z festiwalem w Bregencji i operą music. w Cardiff. Przede wszystkim jednak za serce dla polskiej DP: I do have, if I may say so, a lot of admiration muzyki i dzieł o niezwykłym dla Polaków znaczeniu. for Slavic music. I think that I probably directed more Za wybitnego Króla Rogera i głęboko poruszającą Smetana’s operas than any non-Czech director. Pasażerkę, wreszcie za tyle uwagi poświęconej muzyce I also enjoy Russian pieces. King Roger was i postaci Andrzeja Czajkowskiego. an incredible experience – and so is my work DP: Mam, jeśli mogę tak powiedzieć, wielkie zamiłowanie on The Haunted Manor. do muzyki słowiańskiej i związanej z nią przestrzeni kulturowej. Przypuszczam, że wyreżyserowałem w swoim WD: Would you recommend it to theatres aboard? życiu więcej oper Smetany niż jakikolwiek Czech. Bardzo DP: Even mine, in Cardiff. chętnie sięgam także po dzieła rosyjskie. Król Roger był doświadczeniem niezwykłym. Podobnie wyjątkowa jest WD: In the next season you start monumental Ring praca nad Strasznym dworem. cycle by Wagner in Chicago. That’s the second largest Polish city after Warsaw. Should we perhaps try WD: Poleciłbyś go jakiemuś teatrowi na świecie? to produce The Haunted Manor there? DP: Choćby mojemu w Cardiff. DP: Who knows? Perhaps… WD: W przyszłym sezonie realizujesz monumentalny Pierścień Wagnera w Chicago. To drugie po Warszawie największe polskie miasto. Może wspólnie podejmiemy trud zrobienia tam Strasznego dworu? DP: Kto wie? Być może…

16 THE HAUNTED MANOR STRASZNY DWÓR 17 PIOTR DEPTUCH Between Między Romantic Idealization and romantyczną idealizacją Contemporary Controversy a współczesną kontrowersją

Stanisław Moniuszko is the greatest Polish composer of oeuvre would have to be handled in Poland with exceptional- Stanisław Moniuszko jest najznakomitszym kompozytorem Gdyby wartość dzieła Moniuszki wyczerpywała się jedynie post-Chopin times, the greatest and practically the only cre- ly professional reverence. Care shown for this type of legacy, polskim czasów pochopinowskich, najwybitniejszym i wła- w jego historycznym kontekście i tak byłaby nie do przece- ator of Polish national opera. This sentence used at the very after all, defines the musical culture of a given nation and is ściwie jedynym twórcą polskiej opery narodowej. Użycie tego nienia, i twórczość tę otoczyć należałoby w Polsce wyjątkowo outset smacks of a hackneyed platitude, not to say cliché. a litmus test measuring its current state. zdania już na początku zakrawa na wyświechtany frazes, by profesjonalnym pietyzmem. Dbałość o tego typu dziedzictwo We take it in with our mother’s milk and then it sticks inside nie powiedzieć banał. Wysysamy je niemal z mlekiem matki jest przecież wykładnią kultury muzycznej danego narodu us somewhere, like a set pattern saturated with the past. At NATIONALITY AND MYTHS i później tkwi ono gdzieś w nas, niczym nasiąknięta prze- i papierkiem lakmusowym mierzącym jej aktualny stan. this point we could briskly clap our hands and shout, “Yes! szłością kalka. Można by w tym momencie dziarsko klasnąć As we know, Moniuszko was not a folklorizing composer in Here is pure, unadulterated tradition; something that is giv- w dłonie i wykrzyknąć: „Tak! Oto czysta, niezmącona niczym today’s understanding of the word, in the sense in which we NARODOWOŚĆ I MIT en to us unthinkingly and axiomatically”. Isn’t it wonderful tradycja; coś, co dane nam jest właściwie bezrefleksyjnie view the music of Bartók, Stravinsky or Szymanowski. His Jak wiadomo Moniuszko nie był kompozytorem folkloryzu- to have your own myth? On the other hand, how often we i aksjomatycznie”. Czyż to nie wspaniale mieć swój własny aesthetics of looking at folk material can be defined in the jącym w nowoczesnym tego słowa znaczeniu, takim jakim read in the professional European press that “Stanisław Mo- mit? Z drugiej strony, jakże często zdarza się czytać w pro- words of Elżbieta Dziębowska as an attempt “to generalize mierzy się np. muzykę Bartóka, Strawińskiego czy Szyma- niuszko is the major figure in Polish music between Chopin fesjonalnej prasie europejskiej takie oto zdania: „Stanisław Polish folklore in a broad sense, without giving preference to nowskiego. Jego estetykę widzenia ludowego tworzywa and Szymanowski, but he hardly compares in stature with Moniuszko jest ważną postacią w polskiej muzyce, pomiędzy any specific region”, which in the 19th century, and particu- można zdefiniować słowami Elżbiety Dziębowskiej jako pró- either of those giants. His music is a standard product of Chopinem i Szymanowskim, trudno jednak porównywalną larly its second half, was a very frequent approach. Of course bę „uogólnienia polskiego folkloru w szerokim tego słowa provincial mid-Romanticism: tuneful, workmanlike, often pod względem statusu z każdym z wymienionych powyżej this served to create a certain abstract in which audiences znaczeniu, bez preferowania określonego regionu”, co było charming - and rarely inspired. His considerable standing gigantów. Jego muzyka jest typowym wytworem prowin- nevertheless were able to find the virtually archetypically por- cjonalnego romantyzmu: melodyjna, profesjonalna, często w XIX stuleciu, a zwłaszcza w jego drugiej połowie, zabie- in Poland owes much to political factors: with the first per- trayed national spirit, turned into a world of sounds and imag- urocza, ale rzadko inspirująca. Swoje szczególne znaczenie giem nader częstym. Służyło to oczywiście wykreowaniu formance of his opera Halka in 1858, he made his mark as es. Then, people could feel a surge of powerfully emotionally w Polsce zawdzięcza przede wszystkim czynnikom politycz- pewnego abstraktu, w którym jednak publiczność mogła od- a patriot at a time when Polish culture had been thoroughly tinged identification between the audience and a work that nym: wraz z pierwszym wykonaniem opery Halka w roku naleźć wręcz archetypicznie przedstawionego ducha narodu, suppressed by the occupying Russians...”. These words by clearly expanded its original aesthetic function to include po- 1858 kompozytor objawił się jako patriota, w czasach, kie- zaklętego w świat dźwięków i obrazów. W tym momencie British critic Martin Anderson are carefully measured, but litical impact, measured in sociological terms. This actually dy polska kultura była całkowicie tłumiona przez okupują- na widowni wyzwalał się ów silnie emocjonalnie zabarwio- you can sometimes find much harsher comments about the did not require any sophisticated means of stylization, it was cych Rosjan”. Przytoczone tutaj zdania angielskiego krytyka ny rodzaj identyfikacji pomiędzy odbiorcą a dziełem, które legacy of The Haunted Manor’s composer, also in some very simply a matter of capturing the national idiom that was so Martina Andersona są niezwykle wyważone, zdarza się jed- swoją pierwotną funkcję estetyczną poszerzało ewidentnie widely read periodicals, standing in strong opposition to the difficult to define. The enormous political and moral success nak napotkać i to w bardzo poczytnych periodykach teksty o oddziaływanie polityczne, mierzone w kategoriach socjolo- ecstatic comments that appear here and there in Polish me- of Verdi’s work in Italy was based on exactly the same kind znacznie ostrzej obchodzące się ze spuścizną twórcy Strasz- gicznych. Nie musiały tu zresztą być spełnione jakieś kunsz- dia. Therefore, does the worth of Moniuszko’s work consist of game of passion emerging between him and audiences in nego dworu, stojące w zdecydowanej kontrze do ekstatycz- towne zabiegi stylizujące, chodziło po prostu o uchwycenie only in its historical and emotional circumstances and the the 1840s. An identical “chemistry”, supported by a similar nych komentarzy pojawiających się tu i ówdzie w naszych owego, tak trudno definiowalnego idiomu narodowego. resultant chain of patriotic and sentimental associations? political context, appeared in Warsaw on 1 January 1858 dur- mediach. Czy zatem wartość dzieła Moniuszki tkwi jedynie Wielki polityczny i moralny sukces dzieła Verdiego w Ita- What about its theatrical and musical aspects? To use a met- ing the memorable premiere of Halka, after which Moniuszko w jego historycznym i emocjonalnym uwarunkowaniu i wy- lii oparty był właśnie na tego typu grze namiętności, jaka aphor, is the only recipe for a Moniuszko operatic meal a the modest, mousy newcomer from the provinces turned into nikającym z niego łańcuchu patriotyczno-sentymentalnych wyzwalała się pomiędzy nim a widownią w latach 40. XIX cocktail of sabres, traditional noblemen’s robes and tears, almost a sacred national figure within a few hours. His subse- skojarzeń? Co zatem z jego teatralną i muzyczną warstwą? stulecia. Identyczne „zaiskrzenie”, podparte podobnym kon- served in a sauce of conventional patriotic pathos? quent pieces immediately gained the status of cult works and Czy, używając przenośni, jedynym przepisem na operową tekstem politycznym, miało miejsce w Warszawie 1 stycznia If the worth of Moniuszko’s work consisted in nothing but at least for a time were predestined to succeed, irrespective of moniuszkowską potrawę jest koktajl z szabli, kontusza i łez, 1858 roku, podczas pamiętnej premiery Halki, po której Mo- its historical context, it would be invaluable anyway, and his their actual artistic standard which in each case was different. podlany sosem konwencjonalnego, patriotycznego patosu? niuszko – skromny, przypominający szarą myszkę przybysz

18 THE HAUNTED MANOR STRASZNY DWÓR 19 BETWEEN ROMANTIC IDEALIZATION AND CONTEMPORARY CONTROVERSY MIĘDZY ROMANTYCZNĄ IDEALIZACJĄ A WSPÓŁCZESNĄ KONTROWERSJĄ

Delving deeper into this issue, it is worth quoting at least was completely different, as underlined by Agnieszka Topol- z prowincji – w ciągu kilku godzin przeistoczył się niemal w skutkach powstaniu styczniowym. Nawiązania do Pana some of Dobrochna Ratajczakowa’s observations contained ska in her excellent book Mit wieszcza. Stanisław Moniusz- w narodową świętość. Jego późniejsze dzieła od początku Tadeusza Mickiewicza czy Zemsty i Ślubów panieńskich Fre- in her interesting article on “Polish Style in 1830s Theatre” ko w piśmiennictwie lat 1858-1989 [The Myth of the Bard. zyskiwały sobie status kultowych i przynajmniej przez jakiś dry są na tyle jednoznaczne i czytelne, że nie wymagają roz- and describing all aspects of 1830s Polish opera and theatre Stanisław Moniuszko in Writings from 1858-1989]. She notes czas skazane były na sukces, i to niezależnie od ich rzeczy- winięcia. Warto jednak zauważyć, że Straszny dwór torował in terms of an idealization machine that in reality brilliantly that “The widespread belief that during this time Moniuszko wistego, w każdym przypadku innego, poziomu artystyczne- sobie drogę do pozycji narodowej epopei muzycznej znacznie prepared the way for Moniuszko before he made a name for was only showered with praise is not entirely true. The pre- go. Próbując wejść w temat jeszcze głębiej, warto przytoczyć dłużej niż Halka, którą w wersji warszawskiej od początku himself some years later. She writes: “There is reason to say miere of The Haunted Manor, which critics of the time placed chociaż niektóre ze spostrzeżeń Dobrochny Ratajczakowej, przyjmowano z zachwytem graniczącym wręcz ze zbiorową that the trend known as ‘Polish style’ is a manifestation of a on an equal or similar footing with Halka (a position that sub- zawartych w jej ciekawym artykule Styl polski w teatrze lat histerią. Kontekst kontuszowej komedii był jednak zupełnie certain need for expression just as much as it is of a specif- sequent reviewers upheld), did not bring Moniuszko the kind trzydziestych XIX wieku, a ujmujących całokształt zjawisk inny, co podkreśla Agnieszka Topolska w swojej znakomitej ic therapeutic and somewhat magical approach. Theatre in of success that we are inclined to imagine. After the events of związanych z problematyką polskiej opery i teatru lat 30. książce Mit wieszcza. Stanisław Moniuszko w piśmiennictwie those times took audiences into its special care. It offered 1861, including the massacre of five [demonstrators in War- XIX w kategorii swoistej maszyny idealizacyjnej, która tak lat 1858-1989. Autorka zauważa, że: „Panujące powszechnie works throbbing with hope, confirming the advent of moral saw by Russian forces] and the funeral ceremony for Bishop naprawdę przygotowała genialny grunt mającemu zaistnieć przekonanie, że w tym czasie na Moniuszkę spływały wyłącz- order. ... It built a nice and positive mood, giving audienc- Fijałkowski, and also the grim ending of the January Uprising kilkanaście lat później Moniuszce. Autorka pisze: „Można nie pochwały, nie jest do końca zgodne z prawdą. Premiera es a sense of security, self-confidence, expansiveness – thus in 1863, Warsaw was not a place where obvious highlight- sądzić, że zjawisko zwane »stylem polskim« jest tyle przeja- Strasznego dworu, stawianego przez ówczesnych krytyków awakening a challenge, not a threat ... Stage productions in ing of Polishness could go unnoticed by the eyes and ears of wem określonej potrzeby ekspresji, co specyficznego nasta- na równi bądź na podobnym poziomie, co Halka (które to the ‘Polish style’ showed audiences an idealized form of our censors. That is why in the early 1860s Moniuszko practical- wienia terapeutycznego i po trosze magicznego. Teatr bo- stanowisko późniejsi recenzenci podtrzymali), wcale nie przy- world, existing beyond any practical experience. They were a ly led the life of a jobless person, though in theory he was wiem sprawował tu nad widownią szczególną opiekę. Ofero- niosła Moniuszce takiego sukcesu, jaki skłonni jesteśmy sobie employed at the opera theatre. The [Russian] management quasi-metaphorical structure and an act of mythologization”. wał jej dzieła pulsujące nadzieją, potwierdzające zaistnienie wyobrażać. Po zajściach w 1861 roku, wyznaczonych masakrą planned the repertoire of theatres so as to have as few Polish pięciu poległych oraz uroczystościami pogrzebowymi biskupa Looking even casually through Moniuszko’s works, we can ładu moralnego. [...] Konstruował nastrój miły i pozytywny, performers featured as possible, not to mention Polish authors Fijałkowskiego, a także samym ponurym finałem powstania see clearly how many elements of that “Polish style” they dając widzowi poczucie bezpieczeństwa, pewności siebie, and their works. Moniuszko himself complained in a letter of styczniowego w 1863 roku, Warszawa nie była miejscem, contain: The Raftsman and Verbum nobile as well as nu- ekspansywności – zatem budził wyzwanie, nie zagrożenie having nothing to do and feeling overwhelming boredom and gdzie oczom i uszom cenzury uszłoby wyraźne podkreślanie merous idylls and operettas are quintessential examples of […]. Dzieła sceniczne w »stylu polskim« ukazywały odbior- stagnation. In the end the production of The Haunted Manor polskości. Dlatego też Moniuszko pędził w początku lat 60. it; The Haunted Manor and in a sense The Countess present com wyidealizowany kształt naszego świata, istniejący poza went ahead but, as could be expected, it was taken off almost życie prawie bezrobotnego, choć teoretycznie zatrudnionego its creative development and an incessant play with its idi- jakimikolwiek praktycznymi doświadczeniami. Były kon- immediately. Moniuszko’s new opera was performed just three w operze dyrygenta. Dyrekcja teatrów tak bowiem planowała om; through the presence of psychological and realistic el- strukcją quasi-metaforyczną i aktem mitologizacji”. ements, Halka shows a drive to encircle and absorb it (from times, and accusations about the Prologue being set amidst repertuar, by jak najmniej pojawiło się w nim polskich wyko- Przeglądając, choćby tylko pobieżnie, poszczególne dzieła this point of view, the original Vilnius version appears much scenery offering overly obvious patriotic associations, about nawców, nie mówiąc już o polskich autorach i ich dziełach. Moniuszki, widzimy wyraźnie, jak wiele elementów owego more interesting), and finallyParia attempts to overcome it. the soldiers’ uniforms carrying a clear message, and about the Sam Moniuszko żalił się w jednym z listów na brak zajęcia “Chimes Aria” having subversive content were the last nail „stylu polskiego” w nich egzystuje: Flis, Verbum nobile oraz i wszechogarniającą nudę, i stagnację. Udało się jednak do- in the work’s coffin. The Haunted Manor was not performed liczne sielanki i operetki to jego kwintesencja; Straszny dwór prowadzić do wystawienia Strasznego dworu, który, jak PARADE OF PARADOXES again in Moniuszko’s lifetime”. Topolska also points out that i w jakimś sensie Hrabina to jego twórcze rozwinięcie i nie- można się było spodziewać, został prawie natychmiast zdję- The Haunted Manor (1864) is widely recognized as the great- The Haunted Manor was the mature Moniuszko’s first work ustanna gra z jego idiomem; Halka, przez obecność elemen- ty z afisza. Nową operę Moniuszki wykonano zaledwie trzy est work in Moniuszko’s oeuvre, and its traditional gentry to polarize Warsaw critics, who abandoned the unequivocally tów psychologicznych i realistycznych, stanowi dążenie do razy, a zarzuty do umiejscowienia Prologu w scenerii nazbyt style fits in perfectly with the atmosphere of raising people’s ecstatic tone that had accompanied the premieres of his ear- jego okrążenia i wchłonięcia (z tej perspektywy pierwotna dosłownie przywołującej skojarzenia patriotyczne, do strojów spirits that accompanied the premiere, which took place a lier works, even such mediocre ones from our point of view wersja wileńska wydaje się znacznie bardziej interesują- żołnierskich o jednoznacznej wymowie oraz do Arii z kuran- year after the January Uprising that had brought such trag- as The Raftsman or The Countess. The critical opinion that ca); wreszcie Paria, będący próbą jego przezwyciężenia. tem zawierającej treści o wywrotowym charakterze, stały się ic consequences. References to Mickiewicz’s Pan Tadeusz or The Haunted Manor met with in Władysław Wiślicki’s text also gwoździem do trumny tego dzieła. Za życia Moniuszki Strasz- Fredro’s Virgins’ Vows are obvious and clear enough as not to initiated a series of unfavourable opinions about Moniuszko’s KOROWÓD PARADOKSÓW ny dwór nie został już wystawiony”. Topolska zwraca też uwa- require elaboration. However, it is worth noting that it took new works, which peaked in the reviews garnered by Paria in gę, że Straszny dwór jest pierwszym dziełem dojrzałego Mo- The Haunted Manor much longer to climb to the position of 1869. But ten years earlier the endorsing pen of Józef Sikor- Straszny dwór (1864) – w powszechniej opinii uchodzi za naj- niuszki, który spolaryzował warszawską krytykę, odchodząc a national musical epic than Halka, the latter in its Warsaw ski noticed a national guide in the Polish composer, a spiritual wybitniejsze z dzieł Moniuszki, a jego sarmacko-kontuszowy od jednoznacznie ekstatycznego tonu, towarzyszącemu pre- version having been immediately greeted with acclaim bor- bard sent by heaven, whose talent influenced the development styl idealnie wpisuje się w klimat pokrzepiania serc, jaki to- mierom wcześniejszych dzieł, nawet tak nierównych z naszej dering on mass hysteria. The context of the gentry comedy of the (not only musical) consciousness of the whole nation so warzyszył premierze, która odbyła się w rok po tragicznym perspektywy czasowej, jak Flis czy Hrabina. Krytyczna opinia,

20 THE HAUNTED MANOR STRASZNY DWÓR 21 BETWEEN ROMANTIC IDEALIZATION AND CONTEMPORARY CONTROVERSY MIĘDZY ROMANTYCZNĄ IDEALIZACJĄ A WSPÓŁCZESNĄ KONTROWERSJĄ

tragically torn apart by Poland’s partitioning. His past is ex- of the absent mother sets in motion associations with the lost z jaką spotkał się Straszny dwór w tekście Władysława Wiślic- Jak zauważa cytowana już Agnieszka Topolska: „kontrower- pressed by the almost allegorical figure of an early Polish no- homeland. This reference has been widely linked to Ogiński’s kiego, zapoczątkowała też serię niekorzystnych opinii o nowo syjne, pełne sprzeczności, istnienie Moniuszki w kulturze bleman living in complete symbiosis with rural, idyllic nature polonaise Farewell to the Homeland. Topolska debunks this powstających dziełach Moniuszki, kumulujących się w recen- widoczne jest do dnia dzisiejszego”. Autorka powyższej kon- and with his serfs. Supporters of this parable rather quickly belief, claiming that Moniuszko was not particularly familiar zjach, jakie zebrał Paria w 1869 roku. A przecież dziesięć lat kluzji owe sprzeczności odnalazła w wielu fragmentach na forgot about the [peasant] uprising led by Jakub Szela which with the piece while the character of the tune of the chimes is wcześniej apologetyczne pióro Józefa Sikorskiego dostrzegało poziomie szczegółu. I tak w sławnej arii Stefana z III aktu had such a strong impact on Halka’s ideological and psycho- very loosely related to the melody of the supposed reference. w polskim kompozytorze narodowego przewodnika i zesłane- Strasznego dworu rozbrzmiewa kurant, grający staroświec- logical message. There is also controversy connected with the way The Haunt- go nam przez niebiosa duchowego wieszcza, którego talent kiego poloneza (co ciekawe, jego brzmienie nie jest precyzyj- Contrary to Halka, despite the position it now enjoys in the ed Manor sounds. As we all know, today the opera is per- wpływał na kształtowanie się świadomości (nie tylko mu- nie określone instrumentacyjnie w partyturze), uruchamia- repertoire of Polish theatres The Haunted Manor is never formed in the instrumentation by Kazimierz Sikorski from the zycznej) całego tak tragicznie rozdartego przez rozbiory na- jący przez postać nieobecnej matki skojarzenia z zaginioną performed in its entirety. And I do not mean the substan- mid-1930s. The original instrumentation has not survived, rodu. Jego przeszłość wyrażana jest przez stanowiącą niemal ojczyzną. Ów cytat przyjęło się potocznie łączyć z polonezem tially shortened spectacular finale of act two, or Hanna’s though the discovery of the original orchestration for Halka alegorię postać sarmackiego szlachcica, żyjącego w pełnej Ogińskiego Pożegnanie ojczyzny. Tezę tę Topolska obala, aria with its patriotic propaganda which opens act four, very means there is some hope for a similar discovery in the case symbiozie zarówno z wiejską, sielską naturą, jak i poddanymi twierdząc, że Moniuszce ten utwór był mało znany, a sam often and curiously left out, but her subsequent duet with of The Haunted Manor. There is no denying the fact, howev- chłopami. Zwolennicy owej paraboli dość szybko zapomnieli charakter kurantowej melodii bardzo luźno związany jest Stefan, which in reality is a dramatic farewell scene between er, that the original instrumentation, described as “awkward o powstaniu pod wodzą Jakuba Szeli, które tak mocno zacią- z melodyką domniemanego cytatu. two people in love. Though dubious as regards the music, in and school-standard”, left listeners of the time feeling unsat- żyło na ideologicznym i psychologicznym wydźwięku Halki. Kontrowersje dotyczą też samego brzmienia Strasznego dramatic terms this duet shows the significance of the two isfied. In 1925 Emil Młynarski undertook a radical change in Straszny dwór, w przeciwieństwie do Halki – mimo pozycji, dworu. Jak powszechnie wiadomo, dzieło to wykonywane couples for the whole opera. You can plainly see that Hanna The Haunted Manor’s musical setting, for which he suffered jaką teraz zajmuje w repertuarze granym przez polskie te- jest obecnie w instrumentacji Kazimierza Sikorskiego, po- and Stefan consistently, once in a while, break away from a wave of criticism. The new arrangement was accused of atry – nigdy nie jest wykonywany w całości. I nie chodzi tu chodzącej z połowy lat 30. ubiegłego stulecia. Ta oryginal- the buffo convention in which Jadwiga and Zbigniew are being overloaded, bombastic and of succumbing to modernist wcale o bardzo mocno skracany efektowny finał II aktu czy na zaginęła, choć odnalezienie pierwotnej orkiestracji Halki much more deeply embedded. It is a little like the Mozartian influences. Sikorski’s version from a few years later is, there- bardzo często kuriozalnie pomijaną agitacyjno-patriotyczną daje nadzieję na podobne odkrycie w przypadku Strasznego game with the pairs of lovers in Così fan tutte. fore, a compromise between the composer’s original concept, arię Hanny otwierającą IV akt, ale o następujący później jej dworu. Bezspornym pozostaje jednak fakt niedosytu, jaki pozostawiała w ówczesnych słuchaczach oryginalna instru- The Haunted Manor, like the whole of Moniuszko’s legacy, of which today we know nothing, and an attempt at a ren- duet ze Stefanem, będący de facto dramatyczną sceną poże- mentacja, którą określano jako „nieporadną i szkolną”. Ra- has been approached in various ways in the rather scant ovation to meet the ideals of the period. It is a compromise gnania zakochanej pary. Mimo że muzycznie problematycz- dykalnej zmiany szaty dźwiękowej Strasznego dworu podjął musicological literature on Moniuszko’s oeuvre. The state whose scale, unfortunately, we are as yet unable to assess. ny, duet ten dramaturgicznie wartościuje znaczenie obydwu się w roku 1925 Emil Młynarski, za co spłynęła na niego of that literature was diagnosed very aptly by Jarosław Mi- par w przebiegu całości opery. Widać tu, jak na dłoni, że fala krytyki. Nowemu brzmieniu zarzucono przeładowanie, anowski in his article “On Three Areas of Moniuszko My- Hanna i Stefan konsekwentnie, co jakiś czas wyłamują się THE WORK bombastyczność i uleganie wpływom modernistycznym. Po- thology”. On the one hand, we have typical post-Moniuszko z konwencji buffo, w której znacznie głębiej tkwią Jadwiga An opera that was a kind of sketch for The Haunted Manor wstała kilka lat później wersja Sikorskiego jest więc kom- idealizations written in the late 19th century from an adu- i Zbigniew. Przypomina to nieco Mozartowską grę zakocha- is the one-act Verbum nobile (1860). It was the first time promisem pomiędzy nieznaną nam obecnie oryginalną kon- latory position, with a glaring lack of any kind of distance; nymi parami w Così fan tutte. that Moniuszko struck up a collaboration with librettist Jan cepcją kompozytora a próbą jej renowacji w myśl ideałów on the other hand, there is modernist criticism written from Straszny dwór, podobnie jak cała Moniuszkowska spuścizna, Chęciński, it was when the concept of a “Polish gentry com- ówczesnej epoki. To kompromis, którego skali nie jesteśmy the Art Nouveau perspective of Salome and Freud (an in- przechodził różne koleje w dość ubogiej wobec Moniuszki edy” was born, and the archetypes emerged of the charac- niestety, póki co, w stanie ocenić. teresting monograph by Zdzisław Jachimecki and extremely ters that were more developed in the subsequently com- muzykologicznej recepcji. Stan owego piśmiennictwa bardzo critical texts by Adolf Chybiński) and, finally, the third trend posed four-act opera. Grzegorz Piotrowski claims that “this trafnie zdiagnozował Jarosław Mianowski w swoim artykule saturated with Marxist socialist realism. score like a lens reveals many of the good and ignored bad O trzech kręgach moniuszkowskiej mitologii. Z jednej strony DZIEŁO As the earlier quoted Agnieszka Topolska points out, “the sides of the oeuvre of the composer of Halka. On the one mamy typowe dla epoki pomoniuszkowskiej zabiegi ideali- Operą, która stanowiła swoiste studium Strasznego dwo- controversial, contradiction-filled existence of Moniuszko in hand: the schematic nature of what – in this form – is an zacyjne, pisane pod koniec XIX wieku w pozycji „na klęcz- ru jest jednoaktówka Verbum nobile (1860). To tu po raz culture is visible to this day”. The author of this conclusion outdated structure of the numbers, and the weak drama..., kach”, przy rażącym braku jakiegokolwiek dystansu; z dru- pierwszy nawiązał Moniuszko współpracę z librecistą Janem found those contradictions in many fragments at the level of what Ryszard Golianek aptly diagnosed as ‘random relations giej modernistyczny krytycyzm, tworzony w secesyjnej per- Chęcińskim, tu powstała koncepcja „komedii kontuszowej” details. For example, in Stefan’s famous aria from act three between lyrics and music’, the sometimes school-standard spektywie Salome i Freuda (ciekawa monografia pióra Zdzi- i wyłoniły się archetypy postaci, silniej rozwinięte w skom- of The Haunted Manor, chimes play an old-fashioned polo- instrumentation or strange harmony – which could actually sława Jachimeckiego i niezwykle krytyczne teksty Adolfa­ ponowanej później czteroaktowej operze. Grzegorz Piotrow- naise (interestingly, their sound is not precisely defined in be the effect of haste ... On the other hand: unquestionable Chybińskiego); wreszcie nurt trzeci, nasączony marksistow- ski twierdzi, że: „partytura ta ujawnia jak w soczewce wiele instrumental terms in the score), which through the figure melodic creativity, good group scenes, a sense of humour, skim socrealizmem. z blasków i przemilczanych cieni twórczości autora Halki.

22 THE HAUNTED MANOR STRASZNY DWÓR 23 BETWEEN ROMANTIC IDEALIZATION AND CONTEMPORARY CONTROVERSY MIĘDZY ROMANTYCZNĄ IDEALIZACJĄ A WSPÓŁCZESNĄ KONTROWERSJĄ

charm ..., sudden flashes of actual genuine talent, though in a deus ex machina kind of way in one of the versions of the Z jednej strony: schematyzm anachronicznej – w takiej po- matycznego ujęcia postaci, które w zasadzie przez cały prze- not as great as we are inclined to believe”. ending leaves her character completely marginalized. staci – konstrukcji numerowej i mielizny dramaturgii [...], bieg opery pozostają niezmienne, jakby zastygając w przy- In the case of The Haunted Manor things are much more Much has been written about the good sides of The Haunted trafnie zdiagnozowana przez Ryszarda Golianka »przypadko- branych pozach, które wyznacza tkwiąca w sferze wyidealizo- complicated, because this opera, which competes with Hal- Manor, with writers underlining Moniuszko’s excellent me- wość relacji słowa i muzyki«, szkolna niekiedy instrumenta- wanego mitu koncepcja całości. Jedyny wyłom to Cześnikowa ka and maybe the underappreciated Spectres for the title lodic creativity, the pristine beauty of the ensembles (this cja czy dziwaczna harmonia – wynikające zresztą, być może, – kobieta dwuznaczna, pełna sprzeczności, jaskrawo igrająca of Moniuszko’s opus magnum, is the least consistent of the applies mainly to the fabulous middle acts), the original re- z pośpiechu […]. Z drugiej strony: niewątpliwa inwencja me- kontrastami chiaro-escuro. Cóż z tego, skoro jej wątek roz- three. The problem with The Haunted Manor is above all citative concept for linking the individual numbers, which lodyczna, dobre sceny zespołowe, poczucie humoru, wdzięk mywa się wraz z finałem II aktu i nawet pojawienie się na the problem of act four, in which the dramatic structure of despite being outdated works perfectly in maintaining the [...], nagłe jakby rozbłyski autentycznego przecież, choć nie zasadzie Deus ex machina w jednej z wersji zakończenia po- the libretto wobbles and the composer’s creativity is clearly dramatic continuity of the whole. Therefore it seems a mis- tak wielkiego, jak skłonni byliśmy wierzyć, talentu”. zostawia jej postać całkowicie zmarginalizowaną. heard to lessen. Of course this does not apply to such fa- understanding to compare The Haunted Manor to the parallel W przypadku Strasznego dworu sytuacja jest znacznie bar- O atutach Strasznego dworu pisano wiele, podkreślając mous fragments as the Mazurka, which sometimes – and scores of Wagner or Verdi, such as Tristan and Isolde. It needs dziej skomplikowana, gdyż opera walcząca wraz z Halką przede wszystkim znakomitą inwencję melodyczną Moniusz- completely against the composer’s intentions – fulfils the remembering that Moniuszko’s work is an opera buffa with i może niedocenionymi Widmami o tytuł Moniuszkowskiego ki, krystaliczne piękno ansambli (tyczy to przede wszystkim role of a finale, albeit a “temporary” and, as it were, “forced” a few more serious episodes, and these were not very numer- opus magnum jest dziełem najbardziej z nich nierównym. znakomitych aktów środkowych), pomysłową, recytatywną one. That Moniuszko had problems with giving his opera a ous in those times, nor were they of a comparable standard. Problem Strasznego dworu to przede wszystkim problem IV koncepcję łączenia poszczególnych numerów, która mimo proper ending is evidenced by the existence of two alterna- Leaving aside the irresolvable disputes as to whether this aktu, w którym zarówno chwieje się dramatyczna konstruk- swojej anachroniczności znakomicie napędza dramaturgicz- tive versions, each of which leaves you with a sense of an is a great or a provincial opera, let us take joy from the fact cja libretta, jak i słychać wyraźny spadek twórczej inwencji ne continuum całości. Nieporozumieniem więc wydaje się abrupt and hasty cut. However, the composer never decided that it exists, without bothering too much about historical kompozytora. Nie dotyczy to oczywiście tak sławnych frag- porównywanie Strasznego dworu do tworzonych równolegle to end his work with the famous ballet and chorus group tradition and seeking what is universal and timeless about it. mentów jak Mazur, który pełni czasem – całkowicie wbrew partytur Wagnera czy Verdiego z Tristanem i Izoldą na czele. scene with its very Polish, though drama-wise very neutral, Because if by some misfortune it were to disappear, the pic- intencjom kompozytora – funkcję finału „tymczasowego” Pamiętać należy, że Moniuszkowska opera to buffa, z kilko- overtone. The Mazurka plays the therapeutic role of a na- ture of Polish music – not only from the 19th century – would i niejako „wymuszonego”. O tym, że Moniuszko miał problem ma poważniejszymi epizodami, a takich w owym czasie i na tional ritual rather than a natural conclusion crowning a plot be completely different. z odpowiednim zakończeniem swojej opery, świadczy fakt takim poziomie nie powstawało zbyt wiele. that unfolded so elaborately in the earlier acts. istnienia dwóch jego alternatywnych wersji, z których każda Porzucając nierozwiązywalne dyskursy o wielkości lub za- The biggest accusation against the music of The Haunted pozostawia uczucie nagłego i pośpiesznego ucięcia. Kompo- ściankowości tej opery, cieszmy tym, że po prostu jest, nie Manor, however, is that it is too conservative and too pro- zytor nigdy jednak nie zdecydował się, by dzieło zakończyć obciążając się zbyt mocno historyczną tradycją i szukając vincially backward, meaning its obvious references to Italian ową sławną baletowo-chóralną sceną zbiorową o bardzo pol- tego, co w niej uniwersalne i ponadczasowe. Bo gdyby ja- and French operas from the first half of the 19th century and skim, choć dramaturgicznie neutralnym wydźwięku. Mazur kimś cudem jej zabrakło, to obraz polskiej muzyki – i to nie complete detachment from the achievements of European pełni tu bardziej terapeutyczną funkcję narodowego obrzędu tylko XIX-wiecznej – wyglądałby zupełnie inaczej. music from the times when Moniuszko wrote the work in niż naturalnej konkluzji, wieńczącej tak kunsztownie prze- question. prowadzoną we wcześniejszych aktach intrygę. It is obvious that the composer felt greater affinity with Au- Największym zarzutem stawianym muzyce Strasznego dwo- ber, Boieldieu, slightly forgotten masters of French comic ru jest jednak opinia o jej zbytnim konserwatyzmie i zaścian- opera, than with the sounds of his times. We know from kowej wsteczności, co przekłada się na wyraźne nawiązanie his correspondence that he had trouble appreciating Ver- do włoskich i francuskich oper z pierwszej połowy XIX stu- di’s Don Carlo, not to mention the works of Wagner. An- lecia i kompletne abstrahowanie od osiągnięć muzyki euro- other accusation is that the characters are half-archetypal, pejskiej z czasów, kiedy Moniuszko tworzył interesujące nas half-schematic, remaining unchanged almost throughout dzieło. the work, as if frozen in their assumed poses defined by the To że kompozytorowi bliżej było do Aubera, Boieldieu, nieco concept of the whole opera trapped in an idealized myth. zapomnianych mistrzów francuskiej opery komicznej, niż do dr Piotr Deptuch – dyrygent, teoretyk muzyki i publicysta Piotr Deptuch Ph.D. – conductor, music theoretician and music muzyczny na przestrzeni ostatnich kilkunastu lat współpra- The only exception is Cześnikowa, an ambiguous woman, dźwiękowej współczesności jest oczywiste. Wiadomo przecież journalist who has been collaborating with many music journals cujący z wieloma pismami muzycznymi oraz teatrami ope- full of contradictions, evidently playing around with chia- and opera houses for nearly twenty years. Long-time music di- z korespondencji, że miał problem z docenieniem Verdiow- rowymi. Wieloletni kierownik muzyczny Opery na Zamku ro-escuro contrasts. What of it, though, when her story pe- rector of the Castle Opera in Szczecin, currently deputy director skiego Don Carlosa, o dziełach Wagnera nie wspominając. w Szczecinie, a obecnie Zastępca Dyrektora do spraw arty- ters out with the finale of act two, and even her appearance for artistic matters at the Musical Theatre in Poznań. Inny zarzut dotyczy na poły archetypicznego, na poły sche- stycznych w Teatrze Muzycznym w Poznaniu.

24 THE HAUNTED MANOR STRASZNY DWÓR 25 David Pountney O OBRAZACH: OPOWIADAJĄC HISTORIĘ ZAWARTĄ W TYM DZIELE, KORZYSTAMY Z OBRAZÓW SYMBOLIZUJĄCYCH WAŻNE MOMENTY HISTORYCZNE Najpierw Kossak i Cud nad Wisłą, który pokazuje nam, w jakim okresie historycznym się znajdujemy i w sposób konkretny umiejscawia akcję. Następnie nawiązuję do tableaux vivants, czyli żywych obrazów. W latach 20. XX wieku ludzie często bawili się w ten sposób na przyjęciach w wiejskich posiadłościach: przebierali się i tworzyli wymyślne sceny teatralne. W li- bretcie Strasznego dworu pojawia się motyw ludzi w obrazach. Wykorzystałem ten motyw i poszerzyłem go, by zaakcento- wać, że w naszej produkcji traktujemy obrazy jako symbole ważnych okresów służące opowiadaniu historii zawartej w dziele Moniuszki i Chęcińskiego. Znalazłem obrazy w stylu neoklasycystycznym. Wszystkie one pochodzą z XVIII wieku, więc należą do okresu, w którym pierwotnie osadzona jest fabuła Strasznego dworu, a którą my przenosimy do lat 20. XX wieku. Obrazy te stanowią więc nawiązanie do czasu zapisanego w libretcie. W latach 20. tego typu obrazy z epoki często wisiały w dworach. Są elementem łączącym obie te epoki. Mamy dwie serie takich obrazów: Cztery pory roku Francoisa Bouchera z roku 1755 oraz cztery ob- razy z lat 1773-1774 pędzla Josepha-Marii Viena.

Jerzy Kossak ABOUT THE PICTURES: Cud nad Wisłą / Miracle on the Vistula WHILE TELLING THE STORY OF THE PIECE WE CHOSE TO USE VARIOUS IMAGES SYMBOLIZING IMPORTANT HISTORICAL MOMENTS KOSSAK First we have Kossak and his Miracle on the Vistula, which shows us the historical period we find ourselves in and locates The Miracle on the Vistula painted in 1930 depicts the victo- Namalowany w 1930 roku Cud nad Wisłą przedstawia zwy- the action in a precise way. Subsequently I refer to tableaux vivants, or living pictures. In 1920s people very often amused rious battle Poles fought on 15 August 1920 during the war cięstwo Polaków nad bolszewikami w bitwie z 15 sierpnia themselves in this way at country estate parties: they would dress up and construct elaborate theatrical scenes. In The with the Bolsheviks. This is the beginning of the historical pe- 1920 roku. To początek interesującego nas okresu historycz- Haunted Manor’s libretto there appears the idea of people inside pictures. I took this theme and expanded it to encapsulate riod that interests us. We chose to cite the image at the very nego. Obraz ten cytujemy na samym początku. Określa on the approach of our production, which is to treat pictures as symbols of certain important periods, serving to tell the story beginning of the staging. It clearly establishes the time of the bardzo wyraźnie czas, w którym się znajdujemy. Zakładamy, contained in Moniuszko and Chęciński’s piece. action. We assume that this is in fact the battle from which że to właśnie bitwa, z której wracali żołnierze w I akcie. To I have found a series of appropriate pictures in neoclassical style. All of them are eighteenth-century, so they belong to the the soldiers return in act one. This is the moment at which Po- moment, w którym niepodległość Polski ukonstytuowała się, period in which the action of The Haunted Manor is originally set. We have decided to update the piece to the 1920s. The land’s independence becomes solidified, and the threat from a niebezpieczeństwo płynące ze Wschodu wydawało się być pictures refer therefore to the time period inherent in the libretto. In the 1920s pictures of that kind often hung in manor the East seems to have been staved off. It is interesting for czymś odległym. Interesujące jest to, że okres XX-lecia mię- houses. They are the element that joins those two eras together. We have two sets of such pictures: The Four Seasons by us that the interwar period ends with the return of the same dzywojennego kończy się ponownym zagrożeniem ze Wscho- Francois Boucher from 1755 and four pictures from 1773-1774 painted by Joseph-Marie Vien. threat, which is why this historical perspective is so crucial. du. Dlatego ta historyczna perspektywa jest tak istotna.

26 THE HAUNTED MANOR STRASZNY DWÓR 27 Francois Boucher Cztery pory roku / The Four Seasons

Wiosna / Spring Lato / Summer

BOUCHER I happened to see this series of innocent pictures by Boucher en- Serię niewinnych obrazów Pory Roku Bouchera miałem oka- titled The Four Seasons at the Frick Collection in New York. They zję zobaczyć we Frick Collection w Nowym Jorku. Obrazy simply depict allegories of the seasons. The ladies choose this przedstawiają po prostu alegorie pór roku. Takie właśnie ta- theme as their New Year’s entertainment of tableaux vivants at bleaux vivants wymyśliły kobiety jako noworoczną rozrywkę the haunted manor. There is Spring with a young man playing w strasznym dworze. Jest więc Wiosna z młodym mężczy- with a girl’s hair, followed by Summer with an opulent naked zną bawiącym się włosami dziewczyny, Lato z leżącą nagą lady lying down, symbolizing warmth and erotic voluptuous- kobietą o bujnych kształtach uosabiającą ciepło i erotyczną ness. Then we have Autumn depicting a boy bringing flowers rozkosz. Następnie Jesień, która przedstawia chłopca ofia- to his girl, and finally Winter, introducing the idea of the sleigh, rującego kwiaty swej dziewczynie i w końcu Zima, wprowa- which we are going to see in the fourth act finale, and which, dzająca motyw sań, które zobaczymy w finale IV aktu i które, together with snow and winter, has a rather Slavic feel it. podobnie jak zima i śnieg, kojarzą się ze słowiańskością. Jesień / Autumn Zima / Winter

28 THE HAUNTED MANOR STRASZNY DWÓR 29 JOSEPH-MARIE VIEN

Dwie młode Greczynki przysięgają nigdy się nie zakochać Two Young Grecian Girls Promise Never to Fall in Love

Dwie młode dziewczyny natrafiają na śpiącego Kupidyna Two Young Girls Meet the Sleeping Cupid

VIEN This set of four pictures telling the story of two girls who To seria czterech obrazów opowiadających historię dwóch swear never to marry. It is a reverse of the theme from The dziewcząt, które przysięgają nigdy nie wyjść za mąż. Jest Haunted Manor’s libretto, where it’s two men who take an to więc odwrócenie motywu z libretta Strasznego dworu, oath of celibacy. The pictures subsequently show the girls gdzie przysięgę bezżenności składają mężczyźni. Pozostałe meeting Cupid and two young boys. It doesn’t leave any doubt obrazy z serii przedstawiają dziewczęta kolejno z Kupidynem as to exactly how long lasting their resolution will prove to i młodymi chłopcami. Nie pozostawia to wątpliwości, co do be, and shows that they have succumbed, as one does, to the trwałości ich przysięgi i pokazuje, że uległy one, jak to zwykle attractions of love, sex, and all those nice things. The idea bywa, urokom miłości, seksu i wszystkich tego typu miłych of Jadwiga and Hanna ironically presenting tableaux of this rzeczy. Jadwiga i Hanna ironicznie prezentujące żywe obrazy precise theme struck me as an ideal commentary on the z tym motywem, wydały mi się idealnym komentarzem do bachelor vows of Stefan and Zbigniew. ślubów kawalerskich Stefana i Zbigniewa. Kochankowie ślubujący sobie wieczną miłość Kochanek składający wieniec na głowie swej wybranki The Lovers Who Swear Eternal Affection The Lover Crowning his Mistress

30 THE HAUNTED MANOR STRASZNY DWÓR 31 SZYMON RUDNICKI A Time Nieprzemijający That Doesn’t Pass czas When you hear the title The Haunted The result was a romantic “heartening” unfold. At the time, this idealized man- Kiedy pada nazwa Straszny dwór, na- przygniecionego klęską społeczeństwa. dom, jednolity. Nie każdy szlachcic był Manor, you immediately and obvious- piece intended to raise the spirits of or was undergoing ever accelerating tychmiast pojawia się oczywiste sko- Sławili patriotyzm i męstwo w obronie ziemianinem. Szlachta była znacznie ly associate it with Moniuszko. On the Polish people overwhelmed by the de- change. Contrary to legend, the gen- jarzenie z Moniuszką. Niewiele osób ojczyzny. Chęciński zawarł wzorzec ta- liczniejsza niż ziemianie. Świadomość other hand, few people remember who feat. The authors praised patriotism and try was never homogeneous. Not every pamięta natomiast, kto napisał libret- kiej postawy w pieśni Miecznika: zróżnicowania wewnętrznego stanu wrote the libretto. Meanwhile, an op- bravery in defence of one’s homeland. nobleman was a landowner. The gen- to. A przecież opera składa się z dwóch szlacheckiego była silna i wpajana od era is composed of two elements work- Chęciński contained the model of such try was much more numerous than the współgrających ze sobą elementów. „Mieć w miłości kraj ojczysty, młodości. Jak wynika ze wspomnień ing together. Jan Chęciński, a man who an attitude in the Sword-Bearer’s song: landowner class. Awareness of diver- Jan Chęciński, zasłużony dla kultury Być odważnym jako lew, Witolda Gombrowicza proces ten „od- served Polish culture well, was a sea- sity within the gentry was strong and polskiej, był wytrawnym librecistą – Dla swej ziemi macierzystej bywał się z zadziwiającą w tak młodym soned librettist: he wrote the lyrics for “Love your country, instilled from youth. As Witold Gom- napisał słowa do sześciu oper, a spol- Na skinienie oddać krew”. wieku precyzją, drogą selekcji natural- six operas and wrote Polish versions of Be brave like a lion, browicz’s memoirs show, this process szczył znacznie więcej. Nad Strasznym nej, chyba nieświadomie”. W XIX wie- many more. He and Moniuszko worked For your motherland “took place with an amazing precision dworem pracował z Moniuszką w la- Całość opery umieścili w dworze, ku Tadeusz Bobrowski, wuj i wycho- on The Haunted Manor in the years Shed your blood whenever asked”. for such a young age, by way of natural tach powstania styczniowego, co pozo- w którym toczą się intrygi i podstępy wawca Józefa Korzeniowskiego – Con- of the January Uprising [1863-1864, selection, probably involuntarily”. In stawiło wyraźny ślad na utworze. miłosne. Ten wyidealizowany dwór ule- rada, zwracał uwagę, że społeczność against Russian occupation of Poland], They set the entire opera at a manor, the 19th century Tadeusz Bobrowski, Powstał utwór romantyczny „ku pokrze- gał coraz szybszym przemianom. Stan ziemiańska „odznaczała się zawsze which left a clear mark on the work. where the plotting and love trickery the uncle and teacher of Józef Korze- pieniu serc”, dla podniesienia na duchu szlachecki nigdy nie był, wbrew legen- i dziś odznacza pewną hierachicznością

32 THE HAUNTED MANOR STRASZNY DWÓR 33 A TIME THAT DOESN’T PASS NIEPRZEMIJAJĄCY CZAS

niowski – Joseph Conrad, noted that brothers declare that they want “to “These people did not realize what – poszanowaniem pewnych pozycji spo- tkać i takie zdanie: „Cham zawsze po- w drugiej połowie XIX wieku musiało the landed gentry “was always and love our country folk”, probably mean- times they were living in and that łecznych, niezależnie od wartości osób, zostanie chamem i złodziejem”. przejść długą i trudną drogę od społe- today still is characterized by a certain ing the village they own. After the their world was drawing to an end”. które je zajmują”. Prawie pół wieku Akcja opery toczy się w starym dwo- czeństwa feudalnego do kapitalistycz- hierarchy – respect for certain social revolution, you could still find land- When they were writing the opera, the później w „Gazecie Rolniczej” – piśmie rze. Jednak wbrew powszechnemu nego. Wielu nie zdołało przystosować positions regardless of the worth of owner journals offering thoughts such authors knew about the confiscation Rady Naczelnej Organizacji Ziemiań- wyobrażeniu o zasiedziałości szlachty, się do nowych warunków gospodaro- the persons occupying them”. Almost as “a yokel will always be a yokel and of estates, but it was peasants being skich – pisano, że „silniej znacznie niż o majątku pozostającym przez pokole- wania i musiało opuścić wieś, prze- half a century later Gazeta Rolnicza, a thief”. granted freehold that dealt the big- przed wojną stwierdzić się daje różno- nia w rękach jednej rodziny, ziemianie nosząc się do miasta, zasilając szeregi a journal of the Main Council of Land- The opera’s plot unfolds in an old man- gest blow to manor farms. The landed litość środowiska ziemiańskiego”. Zaj- dość często je zmieniali. Ta ruchliwość inteligencji i rzemiosła. Na miejsce owner Organizations, wrote that “the or. However, contrary to popular beliefs gentry in the second half of the 19th mowana pozycja zależała od tego, czy obserwowana jest od początku XIX konserwatywnego patriotyzmu przy- variety of the landowner community about the gentry as a settled class liv- century had to travel the long and dif- było się utytułowanym, czy członkowie wieku. Kajetan Morawski twierdził szedł program pracy organicznej i po- appears much more pronounced than ing on estates that stayed in one fam- ficult road from a feudal to a capital- rodziny pełnili urząd przed rozbiorami wręcz, że szlachta wielkopolska „sta- zytywizmu, a wkrótce również ruch it was before the war”. One’s position ily for generations, the landed gentry ist society. Many failed to adapt to the lub byli marszałkami szlachty w okre- nowiła zawsze element koczowniczy”. rewolucyjny, bazujący, przynajmniej depended on whether one had a title, moved quite often. This mobility was new conditions of management and sie rozbiorów, od koligacji, a wreszcie Na proces wymiany majątków w Kró- teoretycznie, na klasie robotniczej. whether family members had held of- observed from the beginning of the had to leave the countryside and move majątku. Zróżnicowanie było widoczne lestwie i Galicji wskazywał Stanisław Nie w szlachtę, ale w lud wiejski wie- ficial positions before the partitions or 19th century. Kajetan Morawski even to towns, where they joined the ranks także w kontaktach towarzyskich. To, Łoś. Rzadko który pozostawał w ręku rzył ruch narodowo-demokratyczny. were marshals of the gentry during the claimed that the gentry of Wielkopols- of the intelligentsia and tradespeople. u kogo się bywało, kogo i w jaki spo- jednej rodziny dłużej niż przez trzy po- Nie były to ostanie ciosy zadane dwo- partitions, on family connections and, ka [region] was “always a nomadic el- Conservative patriotism was replaced sób przyjmowano, kogo zapraszano kolenia. Były powiaty, w których pra- rom. Rolnictwo długo nie mogło pod- finally, on wealth. This diversity was ement”. A process of estates changing with a programme of grassroots work na polowania, a kogo nie, wyznaczało wie nie było zasiedziałych rodzin. Je- nieść się po stratach wojennych. Po od- also perceptible in social contacts. Who hands in the Kingdom of Poland and and positivism [a political and cultur- status i miejsce w hierarchii. Szcze- dynie na Kresach Wschodnich panowa- zyskaniu niepodległości w 1918 roku received visits, who was received and Galicia was indicated by Stanisław Łoś. al movement emphasizing progress gólne miejsce zajmowała arystokracja ła odmienna sytuacja: Polacy, w wyni- przyszła reforma rolna. Równie silnie how, who was invited to hunts and who Seldom did one estate stay in one fam- through hard work], and soon also tworząca zamknięty krąg. Niezależnie ku represji po powstaniu styczniowym, uderzył w nie wielki kryzys gospodar- was not, defined people’s status and ily for longer than three generations. with a revolutionary movement based, od wewnętrznej różnorodności łączyło mieli zakaz nabywania ziemi. Siedzieli czy. Trudności rolnictwa przełożyły się their place in the hierarchy. The aris- There were counties with practically at least in theory, on the working class. tę warstwę poczucie wspólnoty. Obok więc w swoich majątkach z obowiązku na zadłużenie majątków. Aby ratować tocracy occupied a special place, form- no settled noble families. The situa- The national-democratic movement różnic między wielkim panem, panem patriotycznego i musu. dwory, do kroków ratunkowych zo- ing a closed circle. Internal differenc- tion was different only in the eastern believed not in the gentry but in the na skalę lokalną a szlachcicem, większa Autorzy opery nie mogli znać wszyst- stał zmuszony rząd, przeprowadzając es notwithstanding, this class shared borderland: as a result of [Russian] re- peasants. przepaść istniała między nimi a resztą kich reperkusji powstania. Mogli naj- częściowe oddłużenie rolnictwa. Cios a sense of community. Next to differ- pressions after the January Uprising, These were not the final blows dealt społeczeństwa. Do ludzi spoza swojej wyżej obserwować początki procesu ostateczny zadała ziemiaństwu refor- ences between a great lord, a lord on Poles were forbidden to purchase land. to manor farms. Agriculture was long sfery odnoszono się nieraz z wyższością upadku tradycyjnego dworu w za- ma rolna przeprowadzona po II wojnie a local scale and a nobleman, a deep- Therefore they stayed on their estates unable to pick up after war-time de- i to niezaleznie od zajmowanej przez borze rosyjskim. Byli w tym samym światowej. er chasm existed between them and out of patriotic duty and necessity. struction. After Poland regained its nich pozycji. Szczególnie widoczne było położeniu, co ziemianie, o których, Już na początku I aktu Zbigniew śpiewa: the rest of society. They often treated The opera’s authors could not know independence in 1918, there came to w stosunku do chłopów. Bohdan Rykowski, sam ziemianin, people from outside their sphere with about all the repercussions of the up- agrarian reform. Manor farms were W Strasznym dworze poza szlachtą nie pisał: „Ci ludzie nie zdawali sobie „Chociaż pokój daje Bóg, superiority, regardless of the position rising. At best, they could observe the just as strongly affected by the great ma nikogo więcej. O chłopach jest tylko sprawy z tego, w jakiej epoce żyją W jakiejże to życia chwili those people held. This was especially beginnings of the decline of traditional economic crisis. The problems in agri- jeden werset, kiedy bracia zapowiada- i że ich świat miał się ku końcowi”. Oręż swój zamienia w pług? visible in relations with peasants. [Polish] manors in the Russian parti- culture led to manor farms falling into ją, że chcą „miłować nasz wieśniaczy W trakcie pisania opery jej autorzy Wszak obydwa ludziom trzeba, In The Haunted Manor we have the tion. They were in the same position debt. The government was forced to lud”, mając prawdopodobnie na myśli wiedzieli o konfiskatach majątków, ale Pług z orężem z bratem brat. gentry and no one else. There is just as the landed gentry, of whom Bohdan take steps to rescue them, and con- posiadaną wieś. Po rewolucji w dzien- znacznie większy cios zadało dworowi Bez pierwszego nie ma chleba, one line about peasants, when the Rykowski, himself a landowner, wrote: ducted a partial debt reduction in ag- nikach ziemiańskich można było spo- uwłaszczenie chłopów. Ziemiaństwo Drugi broni pól i chat!”.

34 THE HAUNTED MANOR STRASZNY DWÓR 35 A TIME THAT DOESN’T PASS NIEPRZEMIJAJĄCY CZAS

riculture. The final blow to the landed noble origin continued and which was relled name. There is still a lot of truth Polska po raz pierwszy od siedemdzie- równo do warstwy językowej, jak i ma- elementy w wielu nowo stawianych gentry came from the agrarian reform adopted by a large part of the intelli- in the remark of Karol Ludwik Koniński sięciu lat nie zaznała na swym tery- terialnej. Obecnie rolę kulturotwórczą, budynkach. carried out after World War II. gentsia as a whole. Out of sheer snob- from 1937 that “in this atmosphere, torium wojny. Od ćwierć wieku żyje- pełnioną uprzednio przez ziemiaństwo, Biorąc pod uwagę powyższe elemen- Early in act one Zbigniew sings: bery, the bourgeoisie and middle class … when the state does not recognize my w najlepszym z dotychczasowych przejęła inteligencja. ty, nie ma żadnej przeszkody, by akcję also practised the landed gentry style, nobility, … for a small fee anyone can ustrojów – demokracji parlamentarnej. Po trzecie: dwojaka rola dworu. Dwór opery przenieść z epoki nowożytnej do “Even though peace has come, at least in its external manifestations. obtain the pleasant belief that he is Nic jednak nie jest nam dane na wiecz- funkcjonuje jako styl życia i jako bu- współczesnej. At what time in life do you This was noted by Aleksander Święto- a noble, and for a slightly higher fee, ność. Dlatego trzeba tych wartości bro- dynek. Niektóre elementy ziemiań- Exchange your sword for a plough? chowski in his Genealogia teraźnie- though also quite affordable, that he is nić przed pokusami jej ograniczenia. skiego stylu bycia przetrwały wojnę, People need both, jszości [Genealogy of the Present], a graf and even a count”. W libretcie opery znalazły się także a w ostatnich latach widzimy nawrót Plough and sword go hand in hand, as follows: “Though the gentry was The manor was a symbol of the landed inne elementy ponadczasowe. do niego i to nie tylko przez młode po- There is no bread without the former, a closed caste, as the sole creator of gentry, its material distinctive feature, Po pierwsze: intryga miłosna. Jest ona kolenie mające związki z tą warstwą, But the latter defends the nation’s culture it influenced oth- and the family home was a bastion of istotnym wątkiem literatury od staro- a znające dwór już tylko z opowiadań, our fields and homes!”. er strata and even the peasant mass- Polishness. The villa architecture of żytności. Już w Starym Testamencie ale i w życiu całego społeczeństwa. Po es, who adopted its lifestyle, customs, the Polish Second Republic [between mamy do czynienia z intrygą Dawida 1989 roku zaczęły na nowo powsta- For the first time, Poland has not seen notions and tastes”. Elements of gen- the two world wars] often referenced dla zdobycia Betszeb. wać organizacje ziemiańskie. Wśród a war on its territory for seventy years. try culture penetrated into language the manor house as a form. Even today, Po drugie: kultura szlachecka. Mimo że ukazujących się dzienników i pamięt- For twenty-five years we have been as well as material culture. Today the we can see its elements in many newly w wieku XIX zaczęła ona tracić domi- ników nadal najliczniej ukazują się te living in the best political system de- culture-building role that was once constructed buildings. nującą pozycję, przestając pełnić rolę tworzone przez ziemian. Obserwujemy vised so far: a parliamentary democra- fulfilled by the landed gentry has been Considering all the above, there is no kultury ogólnonarodowej, w XX wieku ogromne zainteresowanie heraldyką cy. However, nothing is given to us for taken over by the intelligentsia. reason why the opera’s plot should not miała nadal ogromną siłę przyciągania, i genealogią. Ponownie rozkwita moda eternity. That is why these values have Thirdly: the dual role of the manor. The be moved from the historical modern przekształcając się w kulturę inteli- na dodawanie przed nazwiskiem ro- to be protected from the temptation manor functions as a lifestyle and as era to contemporary times. gencko-szlachecką. Odnosi się to tak- dowym, jako jego pierwszego członu, to introduce restrictions. The opera’s a building. Some elements of the land- że do stylu życia, który kontynuowała herbu. W niewielkim stopniu straciły libretto includes some other timeless ed gentry’s way of life survived the war, inteligencja pochodzenia ziemiańskie- na aktualności słowa Karola Ludwi- elements. and in recent years we have seen peo- go, a za nią przejmowała znacząca ka Konińskiego z 1937 roku, że „w tej First of all: a love story. This has been ple returning to it, not just the young Szymon Rudnicki – professor emeritus at część inteligencji. Również burżuazja atmosferze, [...] kiedy państwo szla- a major theme of literature since antiq- generation with ties to this class who the Institute of History of the Universi- i mieszczaństwo, przynajmniej w for- chectwa nie uznaje, [...] za niewielką ty of Warsaw. Author of books about the uity. Already in the Old Testament, we know manors only from stories, but in mach zewnętrznych, snobowały się na opłatą może jeden z drugim uzyskać activity of Polish right-wing parties and Szymon Rudnicki – emerytowany profe- have David’s amorous plotting to win the life of society as a whole. Landown- Polish society, including Ziemiaństwo styl ziemiański. Zwrócił na to uwagę przyjemną wiarę, że jest szlachcicem, sor zwyczajny w Instytucie Historycznym Bathsheba. er organizations began re-emerging polskie w XX wieku [Polish Landowners Aleksander Świętochowski w Genealo- a za opłatą nieco wyższą, choć także Uniwersytetu Warszawskiego. Autor ksią- Secondly: the gentry culture. Though after 1989. Among diaries and mem- in the 20th Century]. Author of books gii teraźniejszości, ujmując to następu- niewygórowaną, że jest grafem i zgoła żek o działalności polskich partii prawi- on Polish-Jewish relations. The second it began to lose its dominating position oirs being published, those written by jąco: „Chociaż szlachta była kastą za- hrabią”. cowych oraz społeczeństwa polskiego, revised and expanded edition of Żydzi w tym Ziemiaństwo polskie w XX wieku. in the 19th century, no longer fulfilling members of the landed gentry are the w parlamencie II Rzeczypospolitej [Jews mkniętą, jako wyłączna twórczyni kul- Dwór był symbolem ziemiaństwa, jego Autor książek na temat stosunków pol- the role of the national culture, in the most numerous. We can see a huge in- in the Parliament of the Second Republic] tury narodu, wywarła wpływ na inne wyróżnikiem materialnym, a dom ro- sko-żydowskich. W 2015 roku ukazało się 20th century it still held huge attrac- terest in heraldry and genealogy. There was published in 2015. His books have jego warstwy i nawet na masę ludową, dzinny bastionem polskości. Do formy drugie poprawione i poszerzone wydanie: won him a first prize fromPolityka weekly tion, transforming into the intelligen- is a flourishing fashion for adding the która przejęła od niej formy życia, oby- dworu nawiązywało często budow- Żydzi w parlamencie II Rzeczypospolitej. and a Klio Prize first degree. He is also Za swoje książki otrzymał I nagrodę „Po- tsia-gentry culture. This also applies to heraldic name before the family one, a recipient of the Jan Karski and Pola Ni- czaje, pojęcia i upodobania”. Elementy nictwo willowe II Rzeczypospolitej. lityki”, nagrodę Klio I stopnia. Laureat the lifestyle, which the intelligentsia of as the first element of a double-bar- reńska Award. kultury szlacheckiej przeniknęły za- Również i obecnie dostrzegamy jego nagrody Jana Karskiego i Poli Nireńskiej.

36 THE HAUNTED MANOR STRASZNY DWÓR 37 POLISH FORM POLSKA FORMA

JAN GONDOWICZ Polish Form Polska forma

Aleksander Walicki, Stanisław Moniuszko’s friend, factotum ed stifling of national ambitions. The necessity to make bitter Aleksander Walicki, przyjaciel, totumfacki i okazyjny wy- złudzeń. A przy tym wygląda się zwykle tak, jak wyglądał and occasional publisher, faithful to him – as the composer concessions, keep a stiff upper lip, work long nights, wrangle dawca Stanisława Moniuszki, wierny mu – jak pisał sam (dla życzliwego tylko oka niepospolity) Moniuszko. I nawet himself wrote – with not “a human but a canine love”, two with envious people and lose your delusions. Also, you usually kompozytor – już „nie ludzką, lecz psią miłością”, w dwa lata geniusz nic na to nie poradzi. years after the composer’s death described his appearance as looked like Moniuszko (whom only a friendly eye would call un- po zgonie mistrza opisał jego powierzchowność: Do tego jest coś jeszcze: pamięć i podświadomość. A w tej follows: common). And even genius was of no help at all. „Postać i ułożenie Moniuszki były bardzo niepospolite. [...] pamięci rodowej, podświadomej: dwór z drzewa, lecz po- “Moniuszko’s figure and posture were very unusual. …He There was one more thing: memory and the subconscious. And Wzrostu był miernego, a nawet bardziej niskiego. Budowy dmurowany. Wieś w trzysta dymów, las, trzy propinacje. was of mediocre height, or even very short. His build was in the familial subconscious memory: a manor built of wood, dobrej, kości szerokich, lecz siły fizycznej niewielkiej. [...] Portrety przodków. Kontusz amarantowy ze złotymi pętlica- good, his bones broad, but his physical strength small. … His but on a brick foundation. A village of three hundred home- Głowę miał stosunkowo do wzrostu nadzwyczaj wielką, czo- mi. Czapka sobola. Batorówka po pradziadzie, karabela po head compared to his height was relatively large, his fore- steads, a forest, three taprooms. Portraits of ancestors. A crim- ło szerokie, wysokie, jasne i czyste, z wypukłościami cechu- dziadzie, pałasz Księstwa po ojcu. Konie pod wierzch, kulba- head wide, high, light and clean, with protrusions that usu- son nobleman’s robe with gold loops. A sable hat. Great-grand- jącymi zwykle umysły wyższe. Kości policzkowe wydatne. ki aksamitne, kareta. Loszek barył węgrzyna, petercymonu, ally characterize more elevated minds. His cheekbones were father’s batorówka sabre, grandfather’s karabela sabre, father’s [...] Włosy światłe z wiekiem ściemniały. Bardzo wcześnie muszkatu. A tymczasem za oknem zgrzyta szablą po bruku prominent. … His hair, once light, had darkened with age. Duchy of Warsaw broadsword. Saddle horses, velvet stock sad- zaczął je tracić i łysinę miał wielką. [...] Oczy błękitne, tro- stójkowy. Przejeżdża pełna zomowców suka. Dudni na kocich He started losing it very quickly and had a huge bald spot. … dles, a carriage. A cellar housing barrels of Hungarian wine, pe- chę zezowate, małe, lecz pełne wyrazu. [...] Wzrok miał bar- łbach wóz węglarza. Przed sklepem drze się pijak. Pod gazo- His eyes were blue, slightly crossed, small but full of expres- tercymon [Malaga wine], Muscat. In reality: a pre-WWI Russian dzo krótki i z tego powodu zawsze w okularach chodził. [...] wą latarnią moknie samotna rogówka. Bzyczy neon z prze- sion. … He was very short-sighted and for this reason always policeman’s sword jangled against the stone paving outside. A Usta miał smugłe i zaciśnione, co nadawało mu cechę iro- ciwka. Za ścianą kaszle student suchotnik. Znów sąsiad roz- wore spectacles. … His lips were thin and tight, which gave communist-era van full of riot police passed by. A coalman’s nii, dowcipu i figlarności. [...] Głos w mowie miał dźwięczny kręcił radio. Z kuchni dobiega odór przepalonej frytury. Żona him a look suggesting irony, wit and jocularity. … His speak- cart rumbled on the cobblestones. A drunkard yelled in front i przyjemny, mówił prędko, lecz czasem w mowie się zaci- trzaska drzwiczkami lodówki. A na stole niedoczytana wciąż ing voice was resonant and pleasant, he spoke rapidly but of a shop. A lonely corner girl stood getting wet in the rain un- nał, jakby zająkał. W śpiewie miał głos przyjemny, lecz słaby Historia cywilizacji w Anglii. Albo inna Antropologia struk- sometimes his speech was halting, like stuttering. His singing der a gas street lamp. Across the street a neon sign buzzed. A i niedokształcony. Śpiewał tylko przy osobach bliskich i to turalna. voice was pleasant yet weak and untrained. He only sang in student with consumption coughed next door. The neighbours najczęściej, trzymając w ustach cygaro”. Chromanie na pra- Przed stu pięćdziesięciu laty ta potrzeba powrotu w prze- the presence of his near and dear, and most often holding a turned their radio up loud. The stink of overused frying fat wą nogę Walicki litościwie przemilczał. szłość była wręcz nieodparta. Stanowiła jedyną bodaj obro- cigar in his mouth”. Walicki mercifully neglected to mention wafted in from the kitchen. The wife slammed the fridge door. Co kryje ten obraz? Być może wskazuje, jak wnuk groźnego nę przed melancholią, a może szaleństwem. Jak dla Mic- the right leg limp. And on the table lay the still unread History of Civilization in Sędziego Wojskowego Wielkiego Księstwa Litewskiego i syn kiewicza, dla Fredry po tamtym katastrofalnym powstaniu. What does this image convey? Perhaps it shows how the England. Or perhaps Structural Anthropology. dziarskiego kapitana w pułku konnych strzelców litewskich, Na miesiąc przed premierą Strasznego dworu, 30 sierpnia grandson of a forbidding Military Judge of the Grand Duchy of A hundred and fifty years ago, this need to return tothe a potem oficera ordynansowego króla Neapolu – czyli napo- 1865, inny surdutowy inteligent warszawski, Henryk Sien- Lithuania and son of a dashing captain in a Lithuanian mount- past was simply irresistible. It was probably the only defence leońskiego marszałka Joachima Murata – staje się, na prze- kiewicz, takie zwierzał przyjacielowi marzenie: ed riflemen regiment and later an officer batman to the king against melancholy, perhaps even madness. That’s what it was strzeni jednej biografii, warszawskim inteligentem. „Mieszkamy z żoną w białym dworku, takim poetycznym, of Naples, i.e. Napoleonic Marshal Joachim Murat, became a for Mickiewicz, for Fredro after that disastrous uprising [in Generacja Moniuszki – to pierwsze pokolenie warszawskich śpiewającym wieczorami od świerszczów, jak powiada Sło- member of the Warsaw intelligentsia within a single biography. 1830-1831, against the occupying Russians]. A month before inteligentów. A bycie warszawskim inteligentem to poważ- wacki, i ocienionym zielonymi topolami, jabłonią, smutnymi Moniuszko’s generation was the first generation of Warsaw the premiere of The Haunted Manor, on 20 August 1865, an- na sprawa. Jedna z najważniejszych spraw polskiej formy. jaworami. W alkierzyku cicho, spokojnie, tylko muszka zab- intelligentsia; and being one of the Warsaw intelligentsia was other frock-coated member of the Warsaw intelligentsia, Hen- Przez kolejne sześć pokoleń oznaczać będzie wciąż to samo: rzęczy po szybie, tylko zaszeleści firanka znad Matki Boskiej, a serious matter. It was one of the biggest issues of Polish ryk Sienkiewicz, confessed this dream to a friend: zależność od niejasnych koteryjno-politycznych układów, tylko maleństwo w kołysce zakwili. I teraz w pogodny, złoci- form. For six consecutive generations it would mean always “My wife and I are living in a little white manor, the poetic codzienną walkę o byt i jaki taki status, wydzieranie suk- sty wieczór letni wyjdziemy z żoną na ganek i opatrywać bę- the same thing: dependence on ambiguous coteries and polit- kind that sings with the sound of crickets in the evenings, as cesu opornemu społeczeństwu, a dwa lub trzy razy w życiu dziemy troskliwym okiem naszą chudobę, a ciepły wiaterek ical plotting, a daily struggle for survival and some kind of sta- Słowacki put it, shaded by green poplars, apple trees, sad syc- ignorowanie represji i niedźwiedziego gromienia ambicji zbliży się do nas i pomuszcze złote włoski niebogi mojej, po- tus, tearing success from a reluctant society, and two or three amores. It is quiet in the bedchamber, sometimes a fly buzz- narodowych. Konieczność gorzkich ustępstw, trzymania fa- całuje lekkim powiewem w białe czoło lub ze śnieżną suknią times in a lifetime – ignoring repressions and strong-hand- es against the window, or the lace curtain rustles above the sonu, pracy po nocach, użerania się z zawistnikami i utraty się popieści...”.

38 THE HAUNTED MANOR STRASZNY DWÓR 39 POLISH FORM POLSKA FORMA

Virgin Mary, or the baby whimpers in the cradle. Then on started crying, thinking you were all lost, because Skarbnikowa A tu ani dworku, ani żony, tylko pukają w lasach ostatnie (odrzekłem mu na to) straszne się tu dzieją rzeczy i ani mój a fine, golden summer’s evening we will go out onto the swore her words were true. When master Zbigniew heard it, he powstańcze wystrzały. I idą, idą etapem zesłańcy w kajda- panicz, ani ja nie odjedziemy doma”. Rzecz kończą cztery porch and cast our caring eyes over our smallholding, and the called for me and said ‘Jaśko! Take my draught horse and with nach... Nie dotarli jeszcze do Irkucka. śluby – obydwu paniczów, Zygmunta i Zbigniewa, szlachetki warm breeze will come closer and stroke my little woman’s this letter go as fast as you can, God speed, to my brother, if Straszny dwór był konieczny, tak jak była konieczna Trylogia. Macieja i chłopaka Jaśka, co pojął za żonę kucharkę, jedyną golden hair, kiss her white forehead with a light puff or caress he is alive’. So I mounted the horse, took a scapular with rel- istną diablicę w mniemanym strasznym dworze. No dobrze, lecz czemuż właściwie Straszny? Z jakich wzglę- her snow-white dress...”. ics and some holy water against evil and rushed away; on the dów operę narodową, pomyślaną tak serio, że bardziej już Dla współczesnych kołatała się za tym wszystkim legenda fifth day I arrived at the haunted manor”. At which the story’s Meanwhile, you have neither manor nor wife, only the up- nie sposób, wspierać miała fabuła buffo, na wpół burleskowa o innym dworze, którą Chęciński, rzecz jasna, znał – fama narrator, today the old attendant Maciej, perversely confirmed rising’s last shots can be heard in the forest. And the exiled intryga, szlachecka facecja? Musiały za tym stać pewne ra- dziewięciu pięknych córek Miecznika z Kalinowa, gdzie these fears: “Yes! Yes! My brother (I told him then), terrible insurgents in chains are walking, walking, in stages... They cje, dość dzisiaj tajemnicze. w okolicy siedem dziewcząt przypadało na jednego kawa- haven’t made it to Irkutsk yet. The Haunted Manor was nec- things are happening here, and neither my master nor I will lera, lecz wszystkie Miecznikówny, do cna ogołociwszy po- Jak wiadomo, Jan Chęciński, librecista Moniuszki, znalazł essary, just like [Sienkiewicz’s] Trilogy was necessary. leave for home”. The tale ends with four weddings: those of the wiat, wydały się za mąż. I stąd to stare panny, osiadłe na inspirację w zbiorze więcej niż wątłych literacko opowieści two masters, Zygmunt and Zbigniew, gentleman Maciej’s and Fine, but why is it haunted? Why is it that a national opera, Kazimierza Władysława Wójcickiego Stare gawędy i obra- koszu, dwór Miecznika nazwały strasznym. Blada to histo- the boy Jaśko’s – he married the cook, who was the only real devised to be as serious as can possibly be, was supported on zy (1840). A więc Moniuszko miał powody nie wątpić, że ryjka, lecz dość było, by autor libretta nazwał ów dwór zam- she-devil in the allegedly Haunted Manor. a buffo plot, a semi-burlesque intrigue, a funny story about twórczość poczciwego warszawskiego folklorysty przyniesie kiem... a klucz przekręci się w zamku i ukaże się inna trady- nobles? There must have been reasons, even if they appear To contemporaries, this story echoed a legend about a different mu sukces. Z tegoż zbioru pochodziła wszak Góralka, z któ- cja. Stuletnia już wówczas historia nawiedzonych zamczysk, rather mysterious today. manor, which Chęciński obviously knew: that of the nine beau- rej dwadzieścia lat wcześniej Władysław Wolski sporządził gospód, kaplic, ruin i wszelkich nieruchomości, w których As we know, Moniuszko’s librettist Jan Chęciński found inspi- tiful daughters of the Sword-Bearer from Kalinów, where there dlań przebojową Halkę. Aliści straszność Strasznego dworu. złe gospodarzy straszy, kusi i pióra gęsie napędza. By nie ration in a collection of stories of, to put it mildly, poor literary were seven maidens for every bachelor, but all the Sword-Bear- Gawędy dworzan w baszcie nad broną jest czysto umow- wspomnieć Rękopisu znalezionego w Saragossie Jana Potoc- quality, namely Kazimierz Władysław Wójcicki’s Stare gawędy er’s daughters found husbands, stripping the whole county of na. I dużo bardziej lokalna, by nie rzec prowincjonalna, od kiego (1805), Strachu w zameczku Anny hrabiny Mostow- i obrazy [Old Tales and Images; 1840]. Moniuszko must have eligible men. Hence the spinsters who had been rejected called krzywd pięknej wieśniaczki, której „wianuszek potargany”, skiej (1806), Malwiny księżnej Wirtemberskiej (1816), bal- had reason to believe that the work of this good old Warsaw the Sword-Bearer’s manor haunted. It’s not much of a story, but zmieniony rychło w „od burzy krzew połamany” mógł wzru- lad naszych wieszczów, a nawet pewnych klimatów samego folklorist would bring him success. The volume in ques- suffice it for the librettist to call the manor a castle... and sud- szać, jak świat szeroki. Pana Tadeusza (1834). W roku 1851 ukazały się właśnie Nie- denly a different tradition appears before us – stories, already a -bajki Henryka hrabiego Rzewuskiego ze sławną nowelą Ja tion contained a story called “The Highland Girl” on which Oto bowiem – powiada Wójcicki – byli sobie dwaj bracia. hundred years old back then, of haunted castles, inns, chapels, gorę!, w 1852 – Wieczory badeńskie Józefa Maksymiliana Władysław Wolski had based the hit opera Halka for him. But Starszy po śmierci ojca wybrał się odebrać dług od pewnego ruins and any other real estate where evil reigns, frightens, hrabiego Ossolińskiego, a w 1859 Zaklęty dwór Walerego the fearsomeness of “The Haunted Manor. Manor Residents’ mieszkańca półdzikiego Mazowsza i ugrzązł w gościnie, zau- tempts and propels quill pens. Besides Jan Potocki’s The Manu- Łozińskiego, stanowiąc poniekąd literaturę współczesną. We Tales in a Tower over a Harrow” is purely symbolic. And it is roczony wdziękiem Stolnikowej córy. Młodszy posłał więc script Found in Saragossa (1805), Countess Anna Mostowska’s wszystkich tych dziełach gotycki dreszczyk stanowił nieod- much more local, if not even provincial, than the wrong done chłopca z listem, ów zaś opowiada: „Na wszystkich świętych! Fear at the Castle (1806), the Princess of Württemberg’s Malvi- miennie przyprawę humorystyczną. I rzecz dziwna, tradycja to a beautiful country girl whose “rumpled virgin’s wreath”, (zawołał Jaśko, on poseł), co się tu dzieje? Pan nasz, co doma na (1816), the ballads of our national bards, and even some ele- ta żyje w najlepsze. Dość wspomnieć „powieść dla kucharek” which soon turned into “a shrub broken by the storm”, could został, miał sny okropne, czekał więc choć listu, a tu ani bra- ments from Pan Tadeusz itself (1834), there was Count Henryk – Opętanych Gombrowicza (1939) czy Solaris Lema (1961), move people the world over. ta, ani pisma; przyjechała tam niedługo stara Skarbnikowa Rzewuski’s Non-Tales published in 1851, with the famous story gdzie siła nieczysta, jak gdyby nigdy nic, nawiedza stację ko- We have – as Wójcicki recounts – two brothers. After their i napędziła mu więcej Piotra: - Czy wierzyta (opowiedziała) “I Am Burning!”, in 1852 – Count Józef Maksymilian Ossolińs- smiczną. Krótko mówiąc, Chęciński trafił w jakieś miłe nam father’s death the elder one set off to collect a debt from że w tym strasznym dworze czarami zatrzymano pana Zyg- ki’s Evenings in Baden, and in 1859 – Walery Łoziński’s The polskie sedno. a man living in the semi-wild region of Mazovia and stayed munta, że co dzień w nocy straszne wiedmy z ognistemi ogo- for longer, charmed by the graces of Stolnik’s daughter. The Enchanted Manor, in many ways constituting contemporary ny latają nad dworem, że pan domu i pani są to same herety- Do jakich sposobów musiał uciec się kompozytor, by w ta- younger son sent a boy with a letter, and his story was this: literature. In all these works the gothic shiver was invariably ki, które sprawę z diabłem trzymają?! Na takie wieści wszy- kim kraju, jak Królestwo Polskie pod władaniem rosyjskim, “The saints be praised!”, (shouted Jaśko, the said envoy), a humorous addition. And, strangely enough, this tradition scy niemal poczęli płakać, mając was wszystkich za zgubio- podczas i tuż po upadku zbrojnego powstania, stworzyć “what’s going on? Our master who stayed home had terrible is still very much alive. Suffice it to mention a certain “novel nych, bo Skarbnikowa zaprzysięgała prawdę swoim słowom. utwór o randze narodowej opery? Odnaleźć taką tradycję, dreams, so he waited for a letter at least, but saw neither for cooks” – Gombrowicz’s Possessed (1939), or Lem’s Solaris To gdy usłyszał pan Zbigniew, zawołał mnie do siebie i rzekł: która, strawna dla podejrzliwej cenzury, zarazem nie zrani brother nor letter; soon enough old Skarbnikowa arrived and (1960) in which an evil force haunts a space station, just like - Jaśko! Weź mego stępaka i z tym pismem jedź co żywo udręczonej zbiorowości, zaoferuje jej pocieszenie, rozwieje gave him an even greater fright: ‘Can you believe it (she said) that. In short, Chęciński somehow struck a chord with us Poles. z Bogiem do brata mego, azali żyw jest. A więc wsiadłem na trujący opar niewoli, słowem – będzie idyllą. Poszukując in- that they are keeping master Zygmunt in that haunted manor What tricks did the composer have to use to create a work konia, wziąłem skaplerz z relikwiją i trochę wody święconej tuicyjnie klimatu tej idylli, Moniuszko, jak się można domy- with spells, that every night terrible witches with blazing tails ranked as a national opera in the Kingdom of Poland under Rus- od złego i pognałem: owoż piątego dnia staję w tym dworze ślać, tak pokierował Chęcińskim, by przywołać atmosferę re- fly over the manor, that the lord and lady are all heretics who sian rule during and soon after an armed uprising? He had to strasznym”. Na co narrator gawędy, dziś stary już sługa Ma- pertuaru operowego swej młodości: „oper czarodziejskich” have dealings with the devil!’. At such news almost everyone find a tradition which, while being palatable to suspicious cen- ciej, przewrotnie potwierdza obawy: „-Tak! Tak! Miły bracie w rodzaju Wolnego strzelca (1821), Oberona (1826) Webera,

40 THE HAUNTED MANOR STRASZNY DWÓR 41 POLISH FORM POLSKA FORMA

sors, would not hurt the tormented community, would offer and strange jollity. Of all the matters of this world, the great- Białej damy (1825) Boieldieu, a zwłaszcza Jeziora wieszczek poprawić«” – relacjonuje Opieński. Ofiarą takich nie całkiem consolation, dispel the poisonous fumes of bondage, in other est attention was paid to play-acting, masquerades, hoaxes (1839) ukochanego Aubera. Otwierało to możliwość stwo- niewinnych zabaw padła w Wilnie, ciężko strwożona przez words would be idyllic. Intuitively searching for the climate of and mean pranks. Leading your neighbour astray, setting up rzenia muzyki o urozmaiconej fakturze, to lirycznej, to znów rzekomego ducha, wspomniana już pisarka Anna Mostow- that idyll, Moniuszko – or so we can guess – guided Chęcińs- a troublesome situation for your friends, making fun of your pełnej dramatyzmu, bogatej kolorystyce, o rozpiętości się- ska. Słowem, osobistości o talentach Damazego były w ce- ki towards the atmosphere of the opera repertoire of his relatives or tormenting the impoverished scroungers hanging gającej od tonów marsowych po dziewczęce dumki, libreci- nie. youth: “magical operas” like Weber’s Der Freischütz (1821) around your home became a favourite pastime. “There were ście zaś wprowadzenia do akcji figur tak zamaszystych jak Ma się rozumieć, przychodzi na myśl Fredro, a zwłaszcza and Oberon (1826), Boieldieu’s La dame blanche (1825), and jokers everywhere, needing to ‘keep themselves busy and keep Miecznik, naiwnie przemyślnych jak Cześnikowa, grotesko- jego rozkochany w mistyfikacjach i żartach pan Jowialski. especially Le lac des fées (1839) by his beloved Auber. This others busy’, so they handed out parts, devised a plot and then wych jak pechowy intrygant Damazy czy niepokojących jak Jego dzieje autor komedii spisał wśród najgłębszej zbiorowej opened up possibilities for him to write music of diverse tex- put it into practice, usually at somebody else’s expense, some- klucznik Skołuba. depresji gasnącego powstania listopadowego. Pan Jowialski, ture, lyrical in some places and filled with drama in others, one ‘they wanted to poke fun or get back at’”, as Opieński re- W tym to stylu, za czasów Wagnera i Verdiego rozmyślnie którego „ledwie nie na klęczkach błagać musimy, by jaki with rich colour, ranging from grim tones to girlish dumkas, counts. One victim of such not always innocent fun in Vilnius staroświeckim, zyskał apoteozę staroszlachecki obyczaj. żart zaprzestał”, jak w sztuce mówi o nim Helena, wyłączył while the librettist could introduce characters as flamboyant was writer Anna Mostowska herself, scared out of her wits by A raczej to, co w nim było bezgrzeszne. Nie przypadkiem się z rzeczywistości, zastępując ją tęczową bańką życzliwej, as the Sword-Bearer, as naively ingenious as Cześnikowa, as an alleged ghost. In other words, anyone with Damazy’s skills bowiem polityczna genealogia strachów w zamku Miecznika, lecz tyrańsko egzekwowanej fikcji. Przygoda, jaka malarza grotesque as hapless schemer Damazy or as disturbing as was in great demand. którą wywodzi Damazy – „ten gmach przed laty / powstał Wiktora i poetę Ludmira spotkała w Jowiałówce, wybitnie steward Skołuba. Obviously, Fredro springs to mind here, and especially his Mis- z hańbiących usług zapłaty” – przybrała niebawem kształt przypomina perypetie dwu dziarskich wojaków w murach It was in this style, intentionally old-fashioned in the times ter Jowialski with his love of hoaxes and pranks. The comedy’s niegodziwości prywatnej: „z sierocej krzywdy”. I dziś zasta- strasznego dworu. Na równie mrocznym politycznie tle to of Wagner and Verdi, that the old gentry tradition received author wrote his story in the midst of the deepest collective nawia tylko aluzja Zbigniewa i Macieja: „bo piekłem każdy samo marzenie o zamknięciu się w świecie pogodnej mistyfi- its apotheosis. Or, at least the things that had been innocent depression, when the November Uprising was failing. Mister gmach, / co wzniósł się na łzach, / na bratnich łzach!”. Dla kacji nawiedza w trzydzieści lat później Moniuszkę z Chęciń- about it did. It was not random that the political genealo- Jowialski, whom “we have to beg almost on our knees to desist konspiracyjnych czytelników Pana Tadeusza było to dosyć. skim. Aż trudno nie wspomnieć słów, jakie poświęcił Fredrze gy of the ghosts in the Sword-Bearer’s castle, which Damazy from one joke or another”, as Helena says about him in the play, Nie można jednak dać się bez reszty zwieść obfitym przywo- w 1929 roku eseista Jerzy Stempowski: „Widziany od tej describes thus: “...many years ago this building / rose from withdrew from reality and replaced it with a rainbow-hued bub- łaniom świetnych i rzewnych chwil szlacheckiego żywota: strony śmiech pana Jowialskiego jest wyrazem świadomości payment for dishonourable services”, soon assumed the form ble of kindly though tyrannically imposed fiction. The adventure rycerskie pożegnanie z bronią, powitanie rodzinnych pro- bezsiły stanu szlacheckiego w świecie, kształtującym się dla of private despicability: “...from wrong done to an orphan”. that painter Wiktor and poet Ludmir experience at Jowiałówka gów, dumka prządek, wróżby na Nowy Rok, myśliwskie spo- niego niepomyślnie i niezrozumiale”. Today we may wonder at Zbigniew and Maciej’s allusion: “... is strongly reminiscent of the mishaps of the two brave sol- ry, kulig czy mazur są w istocie służebne wobec intrygi, która Polska forma jest nieśmiertelna. Szczerze ciesząc się dzie- because any building will be hell / that was raised on tears, / diers within the walls of the Haunted Manor. Against an equal- na pozór ma tylko złączyć je w jedno. O co naprawdę chodzi, łem Moniuszki, warto więc może pamiętać, że w książce, on brotherly tears!”. To the clandestine readers of Pan Tade- ly sombre background, the same dream of being shut away in wskazał już w 1924 roku pierwszy poważny monografista pisanej sto lat później w cichym polskim dworku, zjawi się usz it was clear enough. a world of cheerful hoaxes came to Moniuszko and Chęciński Moniuszki, Henryk Opieński. Sięgając po wydane w Wilnie demoniczny reżyser imieniem Fryderyk. I zmieni tę scene- However, we mustn’t be led completely astray by the many thirty years later. It is hard not to quote the words about Fredro w roku 1856 pamiętniki Ewy Felińskiej, zwrócił uwagę na rię w nawiedzone zamczysko, zmusi jego mieszkańców do references to glorious and touching moments of gentry life: that essayist Jerzy Stempowski wrote in 1929: “Seen from this znamienny rys obyczajowy lat jej młodości, przypadłych na okrutnych mistyfikacji, inscenizacji, żartów na pograniczu the soldiers’ farewell to arms, greeting the family home, the angle, Mister Jowialski’s laughter is an expression of the gen- ponury skądinąd czas trzeciego rozbioru. Rozmowy pamię- groteski i grozy. A wszystko to wśród mroków hitlerowskiej spinners’ dumka, the New Year’s fortune-telling, the hunt- try’s awareness of its powerlessness in a world that was devel- tających go starszych ukształtowały zapewne wrażliwość hi- okupacji... Tak: w Pornografii (1958) Gombrowicz, warszaw- ers’ quarrels, the sleigh ride and the mazurka are essentially oping, to them, unfavourably and incomprehensibly”. storyczną przyszłego kompozytora. Otóż w ówczesnym życiu ski inteligent z ziemiańskim rodowodem, to też spadkobier- subordinated to a plot which only seemingly is just supposed Polish form is immortal. While genuinely enjoying Moniusz- towarzyskim, zarówno rodzinnego dworu pamiętnikarki, jak ca tej formy, prawy dziedzic strasznego dworu. to hold them together. The real intention was already indicat- ko’s work, it might be worth remembering that a book written i wielu sąsiednich, które miała okazję poznać, zapanowała ed in 1924 by Moniuszko’s first serious biographer, Henryk a hundred years later will have a demonic director named Fry- bez reszty osobliwa beztroska. Ze wszystkich spraw świata Opieński. Reading the memoirs of Ewa Felińska, published deryk arriving at a quiet Polish manor. He will turn this scenery jęły skupiać największą uwagę inscenizacje, maskarady, mi- in Vilnius in 1856, he noticed a characteristic feature of her into a haunted castle and force its residents to practise cruel styfikacje i złośliwe żarty. Ulubioną rozrywką stało się zwieść youthful years, which had fallen on the rather sombre times hoaxes, play-acting, pranks on the borderline of grotesqueness na manowce sąsiada, zaaranżować znajomym nieznośną sy- of the third partitioning [of Poland]. The conversations of and horror. And all this amidst the darkness of the Nazi occu- tuację, wydrwić krewniaków lub dokuczyć ubogim piecze- older people who remembered that time must have shaped pation... Yes: in Pornography (1958) Gombrowicz, a member niarzom wiszącym u pańskiej klamki. „Wszędzie pełno było the future composer’s historical sensitivity. The thing is, so- of the Warsaw intelligentsia descended from landed gentry, is dowcipnisiów, którzy potrzebowali »zajęcia siebie i zajęcia cial life at the memoir author’s family manor, and at many also an inheritor of this form, the rightful lord and heir of the drugich«, więc rozdawali role, układali intrygę i prowadzili neighbouring ones that she knew, involved an overwhelming Haunted Manor. je zazwyczaj czyimś kosztem, »kogo chcieli wyżartować lub

Jan Gondowicz – essayist, translator, literary critic, erudite. He Jan Gondowicz – eseista, tłumacz, krytyk literacki, erudyta. Sam calls himself the “honorary president of the Fans of Superfluous siebie nazywa „honorowym prezesem Klubu Miłośników Wiedzy Knowledge Club”. Zbytecznej”.

42 THE HAUNTED MANOR STRASZNY DWÓR 43 How well do you know Co ty wiesz your Moniuszko? o Moniuszce?

1. How did Stanisław Moniuszko become interested in music? 1. Jak to się stało, że Stanisław Moniuszko zainteresował się muzyką? H He was a wayward child in his school years, running all over the place. At one time he sneaked into his older sister’s H W czasach szkolnych był krnąbrnym dzieckiem, którego wszędzie było pełno. Któregoś razu zakradł się do pokoju room while she was having a singing lesson. It was then that he decided to become an opera composer. swojej starszej siostry, która miała akurat lekcję śpiewu. Wtedy postanowił zostać kompozytorem operowym. G His mother liked to sing, accompanying herself on the clavichord. Patriotic songs by Julian Ursyn Niemcewicz were G Jego matka chętnie śpiewała, przygrywając sobie na klawikordzie. Jej ulubionymi utworami były patriotyczne pieśni her favourite: she would teach them to her young son. Juliana Ursyna Niemcewicza. Uczyła ich swojego małego synka. J Stanisław’s father was a court singer for a time. After his son’s birth he promised himself he would show his boy the J Ojciec Stanisława był kiedyś nadwornym śpiewakiem. Po narodzinach syna przysiągł sobie, że pokaże chłopcu wielki glamorous world of opera one day. Already as a toddler Stanisław Moniuszko frequented performances at the Grand świat opery. Już jako kilkulatek Stanisław Moniuszko bywał na spektaklach w warszawskim Teatrze Wielkim. Theatre in Warsaw, known as Teatr Wielki. 2. Gdzie i u kogo studiował muzykę Stanisław Moniuszko? 2. Where and under whom did Stanisław Moniuszko study music? H W Paryżu! Za czasów Moniuszki to tam biło muzyczne serce Europy, a tacy kompozytorzy, jak Auber czy Meyerbeer święcili triumfy na scenach operowych. Ten ostatni zaoferował nawet Moniuszce prywatne lekcje. H In Paris! In Moniuszko’s times it was the musical heart of Europe, where such composers as Auber and Meyerbeer triumphed on operatic stages. The latter even offered Moniuszko private lessons. J W Warszawie powstał w tamtym czasie Instytut Muzyczny i Stanisław Moniuszko był jednym z jego pierwszych studentów. J At that time the Institute of Music was founded in Warsaw, and Moniuszko was one of its first students. W Berlinie działała założona przez Carla Rungenhagena akademia dla śpiewaków. Mimo że nie była to uczelnia G In Berlin there operated an academy for singers established by Carl Rungenhagen. Even though it wasn’t strictly G a musical university, Rungenhagen offered the option of private tuition. It was under his wings that Moniuszko spent muzyczna, Rungenhagen oferował możliwość prywatnego kształcenia. To właśnie pod jego skrzydłami Moniuszko the years 1837-1840. spędził lata 1837-1840.

3. Po powrocie ze studiów Moniuszko zamieszkał w Wilnie. Jak mu się tam żyło? 3. Having finished his studies, Moniuszko settled in Vilnius. Was he successful there? G Fatalnie. Wilno, choć było centrum intelektualnym regionu, muzycznie pozostawało daleko w tyle nawet za okupo- G Hardly. Vilnius, even though it was the intellectual centre of the region, musically remained far behind Warsaw, waną przez Rosjan Warszawą. Marni muzycy i brak środków na przedsięwzięcia artystyczne dały się Moniuszce ostro which was occupied by the Russians at the time. Mediocre musicians and lack of funds for artistic endeavours took we znaki. its toll on Moniuszko. J Całkiem nieźle. Jako wykształcony kompozytor otrzymał posadę nauczyciela kontrapunktu na wileńskiej uczelni J Pretty much. As an educated composer he was asked to teach counterpoint at the Vilnius Academy of Music. He also muzycznej. Dorabiał też jako organista w kościele św. Jana. earned additional money as an organist in St. John’s Church. H Wyśmienicie. Po powrocie z Zachodu zapraszany był do udziału w koncertach towarzystw muzycznych, wystawiał H Extraordinarily so. Having returned from the West he was invited to participate in concerts organized by musical też z powodzeniem swoje „operetki”, a jego sława dotarła szybko do Petersburga, dokąd zaproszono go na konkurs societies, and he also successfully staged his ‘operettas’. His fame spread quickly to St. Petersburg, where he was na stanowisko dyrygenta w teatrze operowym. invited to compete for the position of conductor at the opera house.

44 THE HAUNTED MANOR STRASZNY DWÓR 45 4. Thanks to the opera Halka with which he debuted at Teatr Wielki in Warsaw, Stanisław Moniuszko’s career finally 4. Za sprawą opery Halka, którą zadebiutował na scenie Teatru Wielkiego w Warszawie, kariera Stanisława Moniuszki gained momentum. What proposal did Moniuszko receive after it premiered? nabrała tempa. Jaką propozycję otrzymał Moniuszko po premierze tego dzieła? J Warsaw’s high society had long followed Moniuszko’s career. After Halka’s premiere on 1 January 1858 a plebiscite J Śmietanka towarzyska Warszawy od dawna śledziła karierę Moniuszki. Po premierze 1 stycznia 1858 roku ogłoszono was announced for the best composer of national opera. During a gala held at the Copper-Roof Palace Maria Kaler- plebiscyt na najlepszego kompozytora opery narodowej. Podczas gali w Pałacu Pod Blachą Maria Kalergis ogłosiła gis announced the verdict according to which Stanisław Moniuszko was named the father of Polish national opera. werdykt, zgodnie z którym ojcem polskiej opery narodowej został Stanisław Moniuszko. H The musicians of Teatr Wielki were delighted with the newest opera by Stanisław Moniuszko. They forced the com- H Muzycy orkiestry Teatru Wielkiego byli zachwyceni najnowszą operą Stanisława Moniuszki. Wymusili na dyrekcji pany management to offer him the post of Musical Director. teatru, by ta zaproponowała kompozytorowi objęcie posady dyrektora muzycznego. G The Director of State Theatres, gen. Ignacy Abramowicz, had known the Moniuszko family for years. He was the one G Dyrektor Teatrów Rządowych, gen. Ignacy Abramowicz, znał rodzinę Moniuszków od dawna. To on zaproponował to suggest that Moniuszko showed his Halka in Warsaw, and following its premiere he nominated him to the post of Moniuszce pokazanie Halki w Warszawie, a po premierze wręczył mu nominację na stanowisko dyrygenta oper pol- conductor of Polish opera at Teatr Wielki. skich w Teatrze Wielkim.

5. The Haunted Manor is the second most famous opera by Moniuszko. When was it written? 5. Straszny dwór to druga najbardziej znana opera Moniuszki. Kiedy powstała? H In view of many similarities to Mickiewicz’s Pan Tadeusz, the date of the opera’s composition falls to around the H Z uwagi na liczne podobieństwa do Pana Tadeusza Mickiewicza wypada określać datę powstania opery na ten sam same time that Mickiewcz was writing his national epic poem. czas, gdy Mickiewicz pisał swoją epopeję narodową. J The Haunted Manor was premiered in 1865. The work was created in response to the events of the January Uprising, J Premiera Strasznego dworu odbyła się w 1865 roku. Dzieło powstało w odpowiedzi na wydarzenia powstania stycz- and Moniuszko wrote it to uplift the hearts of his nation at that troubled time. niowego, a pisał je Moniuszko z myślą o pokrzepieniu serc w czasie ucisku. G The opera was written before the January Uprising. Moniuszko had been thinking about it for a long time, the insur- G Opera powstała w okresie przed powstaniem styczniowym. Moniuszko myślał o niej od dawna, powstanie styczniowe rection was not the main impetus behind the opera’s creation. nie było głównym impulsem do powstania tego dzieła.

6. Stanisław Moniuszko worked for the remainder of his life at Teatr Wielki in Warsaw. Where did he live at the time? 6. Stanisław Moniuszko pracował przez całe swoje życie w Teatrze Wielkim w Warszawie. Gdzie wtedy mieszkał? Mieszkał w Teatrze Wielkim. Ponieważ był kawalerem, wynajmował jednopokojowe mieszkanie w skrzydle teatru od H He lived in Teatr Wielki. Since he was a bachelor, he rented a studio room in the wing of the theatre overlooking H Wierzbowa Street. ulicy Wierzbowej. Mieszkał przez cały ten czas na terenie dzisiejszego Uniwersytetu, w domu, w którym urodził się i do wyjazdu z War- J He lived on the grounds of what today is the University Campus, in a house in which Frédéric Chopin had been born J and in which he had lived until leaving the capital. szawy mieszkał Fryderyk Chopin. Mieszkał w kilku miejscach na trasie Traktu Królewskiego. Tablice upamiętniające okresy jego pobytu wraz z rodziną G Across the years he lived in a several places along the Royal Route. Plaques commemorating the periods he stayed G there with his family hang at the Old Town’s Market Square and at the composer’s last known address, which was wiszą m.in. przy Rynku Starego Miasta i przy ostatnim adresie kompozytora, czyli przy ulicy Mazowieckiej w War- Mazowiecka Street in Warsaw. szawie.

7. Stanisław Moniuszko umarł nagle. Gdzie go pochowano i jak wyglądał pogrzeb artysty? 7. Stanisław Moniuszko died suddenly. Where was he buried and what did his funeral look like? Kompozytor zmarł 4 czerwca 1872 roku najprawdopodobniej na zawał serca. Pochowano go na Powązkach, a uroczy- The composer died on 4 July 1872, most probably of a heart attack. He was buried at the Powązki Cemetery, and his G G stości pogrzebowe stały się pretekstem do manifestacji patriotycznej. funeral celebrations became a pretext for a patriotic manifestation. Moniuszko zmarł nagle, 5 maja 1872 roku. Do dziś nie wyjaśniono, czy nagły zgon był spowodowany otruciem. Po- Moniuszko died suddenly on 4 May 1872. Until today it’s unclear whether his sudden demise can be attributed to J J chowano go w zbiorowej mogile na Cmentarzu Powązkowskim. poisoning. He was buried in a common grave at the Powązki Cemetery. Moniuszko zmarł jako sędziwy starzec w swojej letniej posiadłości w podwarszawskim Konstancinie. Pogrzeb tylko Moniuszo died as a venerable old man at his summer estate in Konstancin, near Warsaw. The funeral was a strictly H H dla rodziny odbył się w Krakowie, a jego serce po śmierci przewieziono do Warszawy i wmurowano w filar kościoła family affair and took place in Cracow. His heart was brought to Warsaw afterwards and immured in a pillar of the św. Krzyża. Holy Cross Church. 8. Ile jest pomników Moniuszki w Warszawie? 8. How many monuments to Moniuszko are there in Warsaw? H Jeden. Popiersie Moniuszki stoi na honorowym miejscu w Teatrze Wielkim - Operze Narodowej. One. Moniuszko’s bust stands at a place of honour at Teatr Wielki – Polish National Opera. H J Dwa. Popiersie Moniuszki znajduje się w Filharmonii Narodowej, a pomnik postaci z lirą korbową stoi przed jednym J Two. There’s a bust of Moniuszko at the National Philharmonic and a statue of him holding a hurdy-gurdy stands in ze skrzydeł Teatru Wielkiego - Opery Narodowej. front of one of the wings of Teatr Wielki – Polish National Opera. G Dwa. Przed skrzydłem Teatru Wielkiego - Opery Narodowej stoi pomnik Moniuszki z lirą korbową, a drugi to postać G Two. In front of Teatr Wielki – Polish National Opera there stands a statue of Moniuszko holding a hurdy-gurdy. The stojąca w towarzystwie Fryderyka Chopina w kolumnadzie balkonu Filharmonii Narodowej. Ten ostatni należy do second one is another statue of him standing along with Frédéric Chopin’s statue in a colonnade of the National nielicznych zachowanych z gruzów przedwojennej filharmonii elementów dawnego wystroju. Philharmonic’s balcony. The latter is one of the few original, pre-war features of the Philharmonic to have survived among its rubble.

46 THE HAUNTED MANOR STRASZNY DWÓR 47 ANSWERS: ODPOWIEDZI

1. 1. H Sorry... Stanisław Moniuszko was an extremely calm and well-adjusted child, and his main pastime in childhood was H Niestety... Stanisław Moniuszko był dzieckiem nad wyraz spokojnym i zrównoważonym, a jego główną rozrywką poring over serious books. He didn’t have anyone to share his knowledge with, as he was an only child. w dzieciństwie było zgłębianie mądrych ksiąg. Nie miał się z kim dzielić swą wiedzą, bo był jedynakiem. G It’s true. A copy of Historical Songs was always at hand in the Moniuszko household, and little Staś used mainly G To prawda. Śpiewy historyczne leżały zawsze pod ręką w domu Moniuszków i to właśnie na nich uczył się śpiewać those while learning to sing and play music. i grać mały Staś. J Hmm… Czesław Moniuszko, the composer’s father, never had any talent for singing. Although he was an amateur J Hmm... Czesław Moniuszko, ojciec kompozytora, nigdy nie miał talentu do śpiewu. Był wprawdzie malarzem amato- painter and writer, his son was the only one to pursue a career in music. rem i pisarzem, ale muzyką zajmował się tylko jego syn.

2. 2. H Paris indeed was the musical heart of nineteenth century Europe. Auber and Meyerbeer were its leading figures in H Paryż rzeczywiście był w XIX wieku sercem muzycznej Europy. Auber i Meyerbeer byli głównymi jej bohaterami, the field of opera. For those reasons Frédéric Chopin found himself in the city. Stanisław Moniuszko, however, chose jeśli chodzi o operę. Z tych pobudek znalazł się tam też Fryderyk Chopin. Ale Stanisław Moniuszko wybrał bliższą a capital that was closer to home. domu stolicę. J The Institute of Music was indeed founded in Warsaw, but some time later. Moniuszko was associated with the In- J W Warszawie powstał wprawdzie Instytut Muzyczny, ale jakiś czas później. Moniuszko był z nim związany, ale nie stitute not as a student, but as one of its first professors. jako student, a jeden z pierwszych profesorów tej uczelni. G The Singakademie is where Moniuszko gained expertise, among other things, in harmony and instrumentation. G Singakademie była dla Moniuszki miejscem, gdzie zdobywał wiedzę m.in. z harmonii i instrumentacji. Wybór Ber- Many later critics lamented Moniuszko’s choice of Berlin as a place of study. Rather than follow in Chopin’s footsteps, lina na miejsce studiów wielu późniejszych krytyków miało Moniuszce za złe. Zamiast iść w ślady Chopina, wybrał he opted for a city that didn’t at the time mean that much on the musical map of Europe. miasto, które na muzycznej mapie Europy nie znaczyło jeszcze zbyt wiele.

3. 3. To niestety prawda. Moniuszko skarżył się w listach do znajomych, że nie może rozwinąć skrzydeł jako kompozytor. G It’s unfortunately true. Moniuszko complained in letters to his friends that he couldn’t spread his wings as a com- G poser there. J W Wilnie był wprawdzie świetny uniwersytet, ale po wyższe wykształcenie muzyczne chętni musieli jeździć za gra- nicę. Moniuszko zarabiał głównie udzielaniem lekcji gry na fortepianie, ale był też związany z kościołem św. Jana J Vilnius indeed boasted a fine University, but to study music at a higher level one had to go abroad. Moniuszko earned his keep mostly by giving piano lessons, but he also collaborated with St. John’s Church as an organist. jako organista. Niestety, zupełnie na odwrót. Tyle, ile udało się Moniuszce zrealizować w Wilnie, dokonał własnym nakładem sił H Sadly, quite the opposite. All that Moniuszko managed to accomplish in Vilnius was thanks to his own effort, and H through his own funding. Although he did stage his smaller operas there, he always complained about the lack of i finansów. Wystawiał co prawda swoje małe opery, ale zawsze narzekał na brak dobrych muzyków. Do Petersburga good musicians. He went to St. Petersburg to compete for the position of conductor, but due to his lack of connec- pojechał walczyć o posadę dyrygenta, ale z powodu braku koneksji przegrał sromotnie z autorem muzyki do piosenki tions he lost ignominiously to the composer of a well-known nursery rhyme, A Kitten Sits on a Fence. Wlazł kotek na płotek.

4. 4. Niestety, oprócz daty nic tu się nie zgadza. Do czasu premiery Moniuszko był właściwie w Warszawie nieznany. Nie J Unfortunately, nothing is right about this statement apart from the date. Until the premiere Moniuszko had been vir- J tually unknown in Warsaw. There was no plebiscite, and even though Maria Kalergis was favourable to Moniuszko, było żadnego plebiscytu, i choć Maria Kalergis była Moniuszce przychylna, nie miała z nazwaniem go ojcem polskiej she had nothing to do with him being named the father of Polish opera. opery nic wspólnego. Muzycy orkiestry teatralnej byli sceptyczni wobec dzieła początkującego kompozytora, a decyzja o zatrudnieniu H The orchestra musicians were sceptical about the fledgling composer’s work, and the decision whether or not to H employ Moniuszko was certainly not in the hands of ordinary staff members in Warsaw under the Russian rule. Moniuszki w pozostającej pod rosyjskim zaborem Warszawie na pewno nie należała do szeregowych pracowników teatru. G Abramowicz served during the Napoleonic campaign in a mounted riflemen regiment commanded by Stanisław Mo- niuszko’s uncle, Ignacy. Perhaps that fact did influence the decision to invite the composer to Warsaw. It is an irrefuta- G Abramowicz służył podczas kampanii napoleońskiej w pułku strzelców konnych, którym dowodził stryj Stanisława ble fact, however, that neither the capital’s artistic world, nor the opera house’s musicians had any influence on the Moniuszki, Ignacy. Być może ten fakt wpłynął na zaproszenie kompozytora do Warszawy. Faktem jest zaś niezbitym, że to ani środowisko artystyczne stolicy, ani muzycy Teatru nie mieli wpływu na decyzję o nominacji Moniuszki na decision to appoint Moniuszko as the conductor of Polish opera. dyrygenta oper polskich.

5. 5. There are indeed many similarities between the both works, but The Haunted Manor was written almost 30 years H Podobieństwa rzeczywiście są liczne, ale Straszny dwór powstał prawie 30 lat później po Mickiewiczowskim Panu after Mickiewicz’s Pan Tadeusz. The Lithuanian epic poem could have been one of the inspirations behind it, but it H Tadeuszu. Epopeja litewska mogła być jedną z inspiracji, ale bardziej prawdopodobne, że fascynującym tematem dla is more likely that Moniuszko’s fascination with the subject of two hardened bachelors was aroused by Fredro’s Ma- dwóch zatwardziałych kawalerów były i Śluby panieńskie Fredry, i Pamiątki pana Soplicy Rzewuskiego. Zbieżność idens’ Vows and Soplica’s Mementos by Rzewuski. The correspondence of plots with Pan Tadeusz, therefore, could akcji może więc być przypadkowa... have been accidental. Do niedawna wszyscy tak uważali. Traf jednak sprawił, że kustosz archiwum Warszawskiego Towarzystwa Muzycz- This opinion had been generally held until recently. Chance would have it, however, that the archive curator of the J J nego dowiódł, że opera powstała już jakiś czas wcześniej niż wybuchło powstanie styczniowe. Tak więc historie Warsaw Musical Society managed to prove that the opera had been written some time before the January Uprising. So o pokrzepieniu serc i reakcji na porażkę powstania należy włożyć między piękne, ale jednak tylko legendy. the stories about uplifting hearts and responding to the insurrection’s failure are merely legends, albeit beautiful ones. Wszystko to prawda. Choć po powstaniu rzeczywiście przydało się narodowi pokrzepienie, to jednak Straszny dwór It’s all true. Even though following the insurrection the nation did actually need some uplifting, The Haunted Manor G G nie miał szansy należycie wybrzmieć. Przedstawienie, jako zbyt patriotyczne w wymowie, zostało zdjęte po trzech was not given the chance to properly sink in. The opera was considered too patriotic in its message and was cancel- przedstawieniach. led after only three performances.

48 THE HAUNTED MANOR STRASZNY DWÓR 49 6. 6. H Moniuszko not only had a wife, but lived to have ten children with her. All the family along with his mother in law H Moniuszko miał nie tylko żonę, ale i doczekał się z nią dziesięciorga dzieci. Z całą gromadką i teściową mieszkał przy lived in Mazowiecka Street. ulicy Mazowieckiej. J Moniuszko lived near the Kazimierzowski Palace, where the Chopin family had stayed between 1827-1830. In his J Moniuszko mieszkał w okolicach Pałacu Kazimierzowskiego, w którym rezydowała rodzina Chopinów, w latach 1827- adult life he dwelled mostly in Krakowskie Przedmieście, within the Old Town and in Mazowiecka Street. Frédéric 1830. W dorosłym życiu zamieszkiwał głównie przy Krakowskim Przedmieściu, w granicach Starego Miasta i na ulicy Chopin, in turn, was born in Żelazowa Wola. Mazowieckiej. A Fryderyk Chopin urodził się w Żelazowej Woli. G Yes, he could see the theatre from his apartment in Mazowiecka Street. He liked living centrally, because it was close G Tak, z mieszkania na Mazowieckiej mógł widzieć Teatr. Lubił mieszkać w centrum, miał bowiem niedaleko do pracy, to his workplace, and every morning after waking up at 5 am he would attend a mass at the Church of the Nuns of a codziennie rano, po pobudce o 5 chodził na mszę do kościoła sióstr Wizytek. Stamtąd miał też blisko do Instytutu the Visitation. It was close to the Institute of Music from there, too, where he taught at the newly founded Academy. Muzycznego, gdzie uczył studentów nowo powstałej uczelni muzycznej.

7. 7. G As Maria Kalergis described in her diary, Moniuszko’s funeral was attended by several thousand people. After a mass G Jak pisała w swoim pamiętniku Maria Kalergis, w pogrzebie Moniuszki wzięło udział kilka tysięcy osób. Kondukt at the Holy Cross Church the funeral procession marched to Powązki. The orchestra and chorus performed the most żałobny, po mszy w kościele św. Krzyża, przemaszerował na Powązki. Orkiestra i chór wykonały najbardziej znane well known passages from his works. fragmenty z jego dzieł. J It is Mozart’s death that is surrounded by legends of poisoning even today. Although we know what caused his de- J To na temat śmierci Mozarta do dziś krążą legendy o otruciu. Choć wiadomo na co zmarł, to do dziś nie zlokalizowano mise, it hasn’t been possible to locate the burial place of the famous Austrian. miejsca pochówku wielkiego Austriaka. H Throughout his life Moniuszko had financial difficulties, therefore he didn’t own a summer estate, merely his apart- H Moniuszko przez całe życie miał kłopoty finansowe, nie posiadał więc majątku pod Warszawą, a jedynie mieszkanie ment in Mazowiecka Street where he died, probably of a heart attack. As to the funeral, it was Frédéric Chopin’s na Mazowieckiej, gdzie zmarł najprawdopodobniej na atak serca. Co do pogrzebu, wielki powrót serca do ojczyzny heart that enjoyed a grand return to his homeland. Stanisław Moniuszko rests in his entirety in a grave at Warsaw’s dotyczył Fryderyka Chopina. Stanisław Moniuszko w całości spoczywa w grobie na warszawskich Powązkach. Powązki Cemetery. 8. 8. H Jest ich więcej. Najważniejszy pomnik stoi przed Teatrem Wielkim - Operą Narodową. A w przeszłości był jeszcze je- H There are more. His most important monument stands in front of Teatr Wielki – Polish National Opera. In the past den – piękny, bogato zdobiony stał w przedsionku kościoła pw. Wszystkich Świętych na placu Grzybowskim. Niestety there was one more – a beautiful, richly decorated statue stood in the vestibule of the All Saints Church in Grzybow- został zniszczony podczas wojny. Potem już go nie odbudowano. ski Square. Sadly it was destroyed during the war. It has never been rebuilt. J Dwa, ale o ile informacja o pomniku z lirą się zgadza, o tyle w Filharmonii Narodowej nie ma popiersia. Na balkonie J There are two, but as far as the hurdy-gurdy statue is correct, there is no bust at the National Philharmonic. Full nad wejściem do Filharmonii stoi statua Moniuszki i Chopina w kolumnadzie. statues of Moniuszko and Chopin stand among a colonnade on the balcony above the entrance to the Philharmonic. G Tak, postaci Chopina i Moniuszki to nieliczne ocalałe z gruzów drugiej wojny światowej elementy bogatych zdobień G Yes, the figures of Chopin and Moniuszko are the few surviving elements of the Philharmonic’s elaborate interior de- wnętrz Filharmonii. Dziś wyeksponowane w ten sposób górują nad ulicą Jasną. Za plecami mają nazwaną też na corations that were preserved in its rubble following World War II. Today they are on display high above Jasna Street. cześć kompozytora ulicę Stanisława Moniuszki. Behind them there runs Stanisław Moniszko Street, named after the composer.

SOLUTION ROZWIĄZANIE

If you’ve answered mostly G: Jeśli masz najwięcej odpowiedzi G: Congratulations! You know almost everything there is to know about Moniuszko. You’re familiar with the legends sur- Gratulacje! O Moniuszce wiesz prawie wszystko! Orientujesz się, jakie legendy krążą na jego temat, kochasz jego melodie, rounding him, you love his melodies, you know Halka’s arias and the Sighing Firs. Neither the haunted manor, nor the old znasz arie Halki i Szumią jodły na gór szczycie. Nie ma przed Tobą tajemnic ani straszny dwór, ani stary zegar. Lubisz testo- grandfather clock hold any secrets from you. You like to test Moniuszko at times, to see how he fares in a modern context. wać Moniuszkę, sprawdzasz czasami, jak wypada w nowoczesnych kontekstach.

Jeśli masz najwięcej odpowiedzi : If you’ve answered mostly : J J O Moniuszce słyszałeś, ale dawno temu. Do dziś nie skojarzyłeś, że ta piękna melodia z czołówki radiowego Kocham Pana, You’ve heard about Moniuszko, but a long time ago. Until now you’d never really noticed that the beautiful melody from the panie Sułku to mazur z Halki, Prząśniczkę śpiewałeś na lekcjach muzyki jeszcze w szkole podstawowej, ale specjalnie Mo- radio programme Kocham Pana, panie Sułku is the famous mazurka from Halka. You sang The Spinner song at music lessons niuszki nie szukasz. Ale uwaga, wszystko wskazuje na to, że Moniuszko znalazł dziś Ciebie. in primary school, but you don’t go out of your way to look for Moniuszko. But look out – it seems like today Moniuszko has found you. Jeśli masz najwięcej odpowiedzi H: Moniuszko kojarzy ci się co najwyżej z dawnym banknotem o nominale 100 000 zł. Szlacheckie kontusze i dworki polskie zu- If you’ve answered mostly H: pełnie Cię nie interesują, w Arii z kurantem wcale nie słyszysz płaczącej ojczyzny, a Stefan i Zbigniew mylą Ci się z Jontkiem You associate Moniuszko mostly with the old 100 000 zlotys banknote. Noblemen’s kontush robes and Polish manor houses i Januszem, tak jak Hanna z Halką. Skoro czytasz ten program, istnieje duża szansa, że to się zmieni. hold no interest for you, you can’t hear the crying fatherland in the chime aria, and you confuse Stefan and Zbigniew with Jontek and Janusz as much as Hanna with Halka. If you’re reading this programme, however, there’s a good chance that this will change. Agnieszka Topolska – musicologist (Ph.D.) and Polish philologist. Her recent book, A myth of the Agnieszka Topolska - doktor muzykologii i polonistka. Jej książka Mit wieszcza. Stanisław Moniuszko national prophet. Stanisław Moniuszko in the Polish writings 1858-1989 examines a phenomenon of w piśmiennictwie lat 1858-1989 bada fenomen wieszcza narodowego i jego związki z pamięcią zbio- the national prophet and it relations to the collective memory. She cooperates also with Collegium rową. Współpracuje m.in. z Collegium Civitas i Orkiestrą „Sinfonia Varsovia”. W wolnym czasie czyta Civitas and Orchestra “Sinfonia Varsovia”. In her spare time she reads and still thinks of having a dog. i wciąż myśli o posiadaniu psa.

50 THE HAUNTED MANOR STRASZNY DWÓR 51 Chór Chorus Znać tak tę rzecz prowadzi sam Bóg! STANISŁAW MONIUSZKO God will keep us in His care! STANISŁAW MONIUSZKO Chór i Zbigniew Chorus and Zbigniew Kto w ziemie bogaty, If land you own Niech wraca do chaty, Return to your home, Kto chce, niech miecz przekuje na pług! The Haunted And beat your sword into a ploughshare! Straszny Zbigniew Zbigniew Źle mówicie, bracia mili, Dearest friends, you can’t be right, Chociaż pokój daje Bóg, Manor As it’s for God peace to allow, dwór W jakiejże to rycerz chwili But did you ever see a knight Oręż swój zamienia w pług? Opera in four acts, the first of which is the prologue Beat his sword into a plough? Opera w czterech aktach, z których pierwszy stanowi prolog Wszak obydwóch ludziom trzeba, Libretto: Jan Chęciński Yet man of both is need, it’s said; Słowa: Jan Chęciński Pług z orężem, z bratem brat, Plough and sword go hand in hand, Bez pierwszego nie ma chleba, To Julian Dobrski One to give us daily bread Julianowi Dobrskiemu Drugi broni pól i chat! and Wilhelm Troschel The other to defend our land! i Wilhelmowi Troschelowi Toż u ściany naszej chatki in memory of camaraderie and friendship So on our walls, like sacred fixture na pamiątkę koleżeństwa i przyjaźni Jak ważności świętej rzecz, Jan Chęciński With all due respect and honour, Jan Chęciński Pod obrazem Bożej Matki, Neath Our Lady’s holy picture Zwiśnie pancerz, zwiśnie hełm i miecz! We’ll hang our helmets, we’ll hang our Based on a manuscript provided by the Warsaw Music Society swords and armour! Według rękopisu udostępnionego przez Warszawskie Towarzystwo Muzyczne Chór A gdziekolwiek złe nadleci, Chorus Wnet pożegnamy wiejskiej ciszy raj. Dramatis personae: And should heaven turn to hell Osoby: W dłoniach tych nie pług zaświeci, THE SWORD-BEARER baritone Or calamity befall MIECZNIK baryton Tam gdzie wezwie Bóg i kraj! HANNA and JADWIGA The Sword-Bearer’s daughters soprano and mezzo-soprano Ploughs in hand won’t do as well, HANNA i JADWIGA córki Miecznika sopran i mezzosopran DAMAZY an adherent of alchemy, Jadwiga’s suitor tenor When our God and Nation call! PAN DAMAZY zwolennik alchemii, konkurent Jadwigi tenor Zbigniew ZBIGNIEW and STEFAN brothers, comrades in arms bass and tenor ZBIGNIEW i STEFAN towarzysze pancerni bas i tenor W dłoniach tych nie pług zaświeci CHAMBERLAIN’S WIFE their aunt soprano Zbigniew CZEŚNIKOWA ich stryjenka sopran Gdy wezwie kraj! Ploughs in hand won’t do as well, MACIEJ Zbigniew and Stefan’s old servant baritone MACIEJ stary sługa Zbigniewa i Stefana baryton Should Nation call! Chór SKOŁUBA a former soldier bass SKOŁUBA były żołnierz bas MARTA klucznica sopran W dłoniach tych nie pług zaświeci, MARTA housekeeper soprano Chorus Gdy wezwie Bóg! Gdy wezwie kraj! GRZEŚ farmhand tenor Ploughs in hand won’t do as well GRZEŚ parobek tenor OLD WOMAN mezzo-soprano When our God STARA NIEWIASTA mezzosopran Zbigniew and And Nation call! oraz Więc gdy się rozstaniem, Comrades in arms and soldiers, officers’ batmen, peasant men and women, Towarzysze i żołnierze pancerni, luzacy, Przed słońca świtaniem... The Sword-Bearer’s guests, hunters Zbigniew wieśniaczki i wieśniacy, goście Miecznika, myśliwi So afore we’re away, Chór At break of day... Kto żyw, kto brat, The plot is set in the first half of the 18th century. Rzecz dzieje się w pierwszej połowie XVIII stulecia. Akt I w obozie towarzyszy pancernych Bierz w dłoń pełną czaszę! Act I takes place in a soldiers’ camp and in Stefan and Zbigniew’s village, Chorus i wiosce Stefana i Zbigniewa, następne akty w dobrach Miecznika. subsequent acts take place at The Sword-Bearer’s estate. Brothers, good cheer! Zbigniew Take a full cup! ...strzemienne rzecz godna Wychylić je do dna. Zbigniew So come up to scratch Chór And drink down the hatch! Sto lat, sto lat, Niech trwa zdrowie nasze! Chorus Intrada Zbigniew Long life! Good cheer! Zbigniew Zbigniew Afore we’re away Good health! Now drink up! AKT I Więc gdy się rozstaniem, Dokoła spokojnie, At break of day... Przed słońca świtaniem... Ni słychu o wojnie! ACT I Zbigniew Chorus Peace all around, Chór Chór SCENE 1 Brothers, three cheers, seize a full cup! Of war not a sound. SCENA 1 Kto żyw, kto brat, bierz w dłoń pełną czaszę! Znać tak tę rzecz prowadzi sam Bóg! An army campsite. On the left, the entrance to Obóz towarzyszy pancernych, z lewej wejście an inn situated in the woods, on the right Zbigniew Chorus do gospody stojącej w lasku, z prawej kilka Zbigniew Chór i Zbigniew a few tents. In front of the inn, comrades-in- So come up to scratch God will keep us in His care! namiotów. Przed gospodą przy stołach ...strzemienne rzecz godna Kto w ziemie bogaty, -arms seated at tables are finishing a feast, And drink down the hatch! towarzysze kończą ucztę, luzacy usługują Wychylić je do dna. Niech wraca do chaty, served by batmen who fill their goblets Chorus and Zbigniew im, nalewając w czary miód, który przynoszą Kto chce, niech miecz przekuje na pług! with mead brought from the inn. Upstage Chorus If land you own, z gospody. W głębi żołnierze, jedni w pan- Chór Czy zła to rzecz, zagroda i miecz!? soldiers, some wearing armour, some not, clinking their glasses Return to your home, cerzach, drudzy bez nich, grzeją się przy Trącają się pucharkami. are warming themselves in front of a fire lit Long life! Good cheer! And beat your sword into a ploughshare! dużym ogniu nanieconym wśród drzew już Sto lat, sto lat, Stefan among trees that have half shed their leaves. Good health! Now drink up! A fitting reward, farm and sword! w połowie opadłych z liścia. Z prawej stół, Niech trwa zdrowie nasze! Zamiast bezczynnie służyć w żołnierce On the right a table of feasting soldiers with przy którym ucztuje gromadka żołnierzy, Z bratem wracamy w domowy próg, Maciej in the forefront. Zbigniew and Stefan, Zbigniew Stefan wśród nich Maciej trzyma pierwsze miejsce. Zbigniew Lecz zachowamy zbroję i serce, surrounded by friends, are sitting at a table Peace all around, Rather than idly serving the forces Zbigniew i Stefan między kolegami przy stole Dokoła spokojnie, Jak dla ojczyzny wypada sług, on the left. Evening. Of war not a sound. We’re making for our neighbourhood. z lewej strony. Wieczór. Ni słychu o wojnie! Jak dla ojczyzny wiernych wypada sług. Yet let’s preserve our hearts and resources 52 THE HAUNTED MANOR STRASZNY DWÓR 53 LIBRETTO LIBRETTO

For our nation, as patriots should. Zbigniew Maciej Rdza ich nie ujmie pod panowanie, Zbigniew Zbigniew For our nation, as devoted patriots should. Eh! Indoors a wife is trouble and strife ...Or calamity befall... A chcąc rycerskie afekta kryć, Bo kiedy niewiasta po domu się szasta, Aby w piekło zmienić raj. That way neither will go to waste, It’s touch and go, now yes – then no. Zostaniem oba w bezżennym stanie, Mnie w smak – jej źle, W dłoni tej... And true to our vows wishing to be, To kindle desire why play with fire? Zbigniew By w każdej chwili swobodnym być! Ja tak, a ona wspak. We’ll both maintain a bachelor state, I want the last word ...Or calamity befall, Bodaj to swoboda, nikt żaru nie doda, Maciej Thus every moment remaining free! And be free, free as a bird! A plough in hand... Chór Co pragnę, to mam, Nie pług zaświeci By w każdej chwili swobodnym być! Bom wolny, bom wolny, jak ptak! Gdy powoła Bóg i kraj! Chorus Chorus Maciej Thus every moment remaining free! Why play with fire? ...Or foe won’t quell Stefan Chór Zbigniew He has the last word When God and Nation call! O tak! Bodaj to swoboda, ...nie pług zaświeci, Stefan And is as free as a bird! Toż kiedykolwiek burza nadleci, Ma, co chce, Gdy powoła Bóg i kraj! Indeed! Why play with fire? Zbigniew Czy to z pobliskich, czy z dalszych stron, A swobodny jako ptak! So when it’s time for storms to ride He has the last word A plough won’t do as well Już nas nie wstrzyma rzewny płacz dzieci, Bodaj to swoboda, Stefan We shan’t be hampered in the event And is as free as a bird! When God and Nation call! Trwoga krewniaków ni lament żon! Ma, co chce, Gdy powoła Bóg i kraj! By plaintive sighs of a whimpering child Krewniaków trwoga, Bo wolny jako ptak! Anxious kinsmen, or a wife’s lament! Stefan Stefan Ni lament żon! Maciej, Zbigniew, Stefan i Chór Anxious kinsmen, or wife’s lament! Well said, brother, your plan is grand! When God and Nation call! Stefan Znajdziemy się, gdzie wezwie kraj! A brilliant scheme, well understood! Chór Dobrze, dobrze, panie bracie! Chorus Women in this house are banned! Maciej, Zbigniew, Stefan and Chorus Kiedykolwiek burza nadleci, Przewyborny ten nasz plan! Chór So when it’s time for storms to ride Hooray! Three cheers for bachelorhood! We’ll meet again, when Nation calls! Czy to z odległych, czy z bliskich stron, Nie ma niewiast w naszej chacie, I jak prędko złe nadleci, We shan’t be hampered in the event Już nas nie wstrzyma kwilenie dzieci, Vivat! Semper wolny stan! Znajdziemy się, gdzie wskaże los. By plaintive sighs of a whimpering child Chorus Chorus Trwoga krewniaków ni lament żon! Anxious kinsmen, or a wife’s lament! Well said, well said, your plan is grand! And when heaven turns to hell Trwoga krewniaków, ni lament żon! Chór Maciej, Zbigniew i Stefan Anxious kinsmen, or wife’s lament! A brilliant scheme, well understood. We’ll meet again, where fate ordains. Dobrze, dobrze, słuszność macie! W dłoni tej nie pług zaświeci, Zbigniew Przewyborny ten wasz plan! Gdy powoła Bóg i kraj... Zbigniew Stefan Maciej, Zbigniew and Stefan wesoło podając ręce Stefanowi merrily extending his hand to Stefan Women in this house are banned. Not with ploughs our foe we’ll quell, Tęgoś wyrzekł, panie bracie, Stefan Maciej, Zbigniew, Stefan i Chór What you say is simply grand! When called by God and Nation. To mi głowa! To mi plan! Nie ma niewiast w naszej chacie. Znajdziemy się, gdzie wezwie kraj! What a plan! Well understood! Chorus Nie ma niewiast w naszej chacie, Znajdziemy się, gdzie wezwie nas Bóg i kraj! Women in this house are banned! Women in this house are banned. Maciej, Zbigniew, Stefan and Chorus Chór Bóg i kraj! We’ll meet again, when Nation calls! Chór Nie ma niewiast w waszej chacie. Chorus Stefan, Zbigniew and Chorus We’ll meet again, when called by Nie ma niewiast w naszej chacie, Po ostatniej czarce, Zbigniew i Stefan raz Women in this house are banned! Hooray! Three cheers for bachelorhood! God and Nation! God and Nation! Vivat! Semper wolny stan! Stefan, Zbigniew i Chór jeszcze żegnają towarzyszy, którzy ich odpro- Hooray! Three cheers for bachelorhood! Tak vivat! Semper wolny stan! Vivat! Semper wolny stan! wadzają za scenę. Maciej także w gromadzie Yes, hooray! Three cheers for bachelorhood! During the last verse one of the batmen, Following a parting drink, Zbigniew and Vivat! Wolny stan! swoich, ściskając się z tym lub owym, wy- Hooray! To bachelorhood! having made his way from upstage, whispers Stefan bid farewell once more to their Podczas ostatniej zwrotki jeden z luzaków, chodzi za paniczami. Po odejściu towarzyszy something to Maciej, who gets up from his comrades who escort them off stage. Maciej, Zbigniew wyszedłszy z głębi, szepcze do ucha Maciejo- luzacy i słudzy z gospody uprzątają stoły. Zbigniew bench. among his own friends, embraces them and By wasze pić zdrowie, wi, który opuszcza ławę. Let’s drink again follows his masters. Once the soldiers have Szczęśliwi mężowie, To all lucky men Maciej left, the batmen and servants of the inn clear Hej, hej! Daj nam, Maciej SCENA 2 Hey! Hey! We need a jug of mead! approaching the table on the left the tables. Daj nam tu miodu dzban! zbliżając się do stołu z lewej We dworku Zbigniewa i Stefana dość duża, Servants pour mead. Gentlemen, it’s time to leave, Służba podaje miód. Tandem panicze, czas wyruszyć w drogę, ale skromna komnata. W głębi wyjście na Cheers to life! I don’t want a wife, Let’s horses mount, be on our way! Niech żyją poddani, Wszystko gotowe, siadajmy na koń! ganek, po lewej okno, przez które widać stół, I wish to be looking upwards SCENE 2 Ja nie chcę mieć pani, patrząc w górę krzesła, kantorek i inne sprzęty dawnego Single, single and free! It’s nearly dawn, I do believe! A large, though modest chamber in Zbigniew Chcę zdrów żyć sam, Wnet i zaświta, jak zmiarkować mogę... kształtu. Kilka dziewcząt i kilku chłopaczków and Stefan’s manor house. Upstage a Ja sługa, ja sługa, ja pan! wiejskich kończą sprzątanie, inni gromadzą Chorus Stefan doorway onto a porch, on the left a window, Stefan się koło Marty, która każdy stołek ustawia A wife I don’t want, healthy and free Indeed! It’s almost break of day! visible through which are a table, chairs, an Chór Tak! Wkrótce słońce ukaże złotą skroń! według swojego gustu, poprawiając robotę Alone I wish to be! old writing desk and other antiques. A few Nie chce pani mieć, dziewcząt. A wife I don’t want, healthy and free Maciej peasant youths and maidens are finishing Chce zdrów żyć sam, Maciej Alone I wish to be! Fare you well, dearest comrades-in-arms, the house-cleaning, while others congregate On i sługa, on i pan! Żegnajcie nam, najmilsi towarzysze, Dziewczęta May God you all from evil deliver and keep, around Marta, who is rearranging each Niech od was Bóg oddala wszelkie złe, szczebiocząc żywo Stefan When comes a time recently polished chair to suit her own taste. Stefan Gdy przyjdzie czas porzucić chaty ciszę, Ach! Pani Marto, mówcie szczerze, Well said, brother, your plan is grand! To leave our peaceful farms, Dobrze, dobrze, panie bracie! Gdzie wskaże los, tam my znajdziemy się! Bo ciekawość i nas bierze, A brilliant scheme, well understood! Where fate decrees, there again we’ll meet! Maidens Przewyborny taki plan! Boć i nam się wiedzieć godzi, Women in this house are banned! chattering excitedly Nie ma niewiast w naszej chacie, Stefan Czy panicze nasi młodzi, Hooray! Three cheers for bachelorhood! Stefan Oh! Marta tell us, if you please, Vivat! Semper wolny stan! Żegnajcie nam, najmilsi towarzysze, Paniczowie owi mili, Fare you well, dearest comrades-in-arms, And be honest, do not tease Niech od was Bóg oddala wszelkie złe, Co w pogrzebnym dniu rodzica, Chorus May God you all from evil deliver and keep, The squires return, is it so? Chór Gdy przyjdzie czas porzucić chaty ciszę, Jego domek opuścili, Well said, well said, your plan is grand! When comes a time We are curious and must know Dobrze, dobrze, słuszność macie! Gdzie wskaże los, tam my znajdziemy się! Dzisiaj pewno wrócą tu? A brilliant scheme, well understood! To leave our peaceful farms, If it’s true that they are near, Przewyborny ten wasz plan! Where fate decrees, there again we’ll meet! Our dear squires who left the day Maciej, Zbigniew iChór Marta Stefan That their parents passed away Stefan Tak, tak, gdzie wskaże los, Obietnica nie próżnica, Women in our house are banned. Maciej, Zbigniew and Chorus Are they really coming here? Nie ma niewiast w naszej chacie. Tam my znajdziemy się! Wierzcie, kiedy mówią starzy, Yes, where fate decrees, Cała wioska o tym gwarzy, Chorus There again we’ll meet! Marta Chór Stefan Że w dzisiejszym wrócą dniu! Women in our house are banned. An empty promise this is not. Nie ma niewiast w waszej chacie. Wszyscy podając sobie ręce. Krząta się dalej. Stefan Believe in what your elders say, I jak prędko złe nadleci... Stefan, Zbigniew and Chorus All shake hands. In the village there is talk Stefan, Zbigniew i Chór Chór Hooray! Three cheers for bachelorhood! And should heaven turn to hell... That they will return today! Vivat! Semper wolny stan! Maciej Obietnica nie próżnica, All clink their glasses and drink. continuing to busy herself with tasks Wszyscy trącają się kieliszkami i piją. Aby w piekło zmienić raj. Wierzcie, kiedy mówią starzy,

54 THE HAUNTED MANOR STRASZNY DWÓR 55 LIBRETTO LIBRETTO

Chorus instead they warmly greet the steward and Marta, the steward and others disperse. Cała wioska o tym tylko gwarzy, głębi. Kilku starych wieśniaków, Marta Stefan An empty promise this is not. other peasants and crossing the threshold Two farm-hands and Grześ take various items Że dziś jeszcze wrócą! i ekonom wchodzą za nimi i zatrzymują się w głębi do Zbigniewa Believe in what your elders say, emotionally salute their family home. Maciej to the side rooms while Maciej gives them Cała wioska o tym tylko gwarzy, w głębi, inni stoją przed drzwiami. Cóż powiadasz, In the village there is talk places the tray with bread and salt on a table orders, after which they exit leaving Maciej Że w dzisiejszym wrócą dniu! Panie bracie? That they will arrive today! upstage. A few old peasants, Marta and the busy upstage. Zwinęliśmy się z robotą, Stefan In the village there is constant talk steward follow the squires and stop upstage, Domek czysty, gdyby złoto, Cichy domku... w cieniu drzew. Zbigniew That they will return today! while others remain in front of the doorway. Stefan Przystrojony i ogrzany, Dobrze nam będzie Now our work is almost done from upstage to Zbigniew A wracajcież młode pany, Maciej W praojcowskiej chacie, And the house is spick and span, Stefan What say you, my dearest brother? Do ojcowskiej swej siedziby, Modrzewiowy w cieniu drzew. Uprawiać czarnej ziemi łan. Bedecked and warm with open fires Peaceful manor...’neath shady bough... Jest tu ziarno z czarnej skiby, Set to greet its gentlemen squires. Zbigniew W stawie ryby, w lesie grzyby, Zbigniew Maciej Come back to your ancestral home Maciej Here a grand life we’ll discover I owoców pełen sad. Otoczony cieniem drzew. Uprawiać czarnej ziemi łan. In the orchard trees have grown ...Built of larch ‘neath shady bough... Cultivating our estate. There is bread, all you could wish Marta Stefan Zbigniew Forest fruits, ponds filled with fish! Zbigniew Maciej Oj! Powrócą nam panicze, Jak cię uczcić? Brak wymowy. Wzajemnie dzielić pracy trud. ...Nestling under shady bough... Cultivating our estate. Marta Chór Zbigniew Maciej Our squires return from foreign places... Stefan Zbigniew Z nimi uśmiech na oblicze, Bije serce, płonie krew! Wzajemnie dzielić trud. How to honour you? We’ll work together hand in glove... Chorus Words fail me... Marta Stefan, Zbigniew i Maciej Stefan Bringing smiles to saddened faces... Maciej A do wioski ład! Cichy domku, wiekiem zgięty, Miłować nasz wieśniaczy lud. Zbigniew ...We’ll work hand in glove... Otulony w żywy płot, Marta ...Stirs the heart, the blood boils! Chór Witaj wspomnień skarbie święty! Maciej ...Traditions to restore! Stefan A do wioski dawny ład! Strzecho starych cnót! Miłować nasz wieśniaczy lud. Stefan, Zbigniew and Maciej ...Show our peasant folk much love... z całym uczuciem Chorus Peaceful manor, stopped with age, Marta Niechże będzie pochwalony, Stefan Old traditions to restore! Snuggling in a leafy grove, Maciej Wrócą tu stolnikowicze, Wieki wieków Chrystus Pan, O jego byt serdecznie dbać. Of old virtues a measured gauge! ...Show our peasant folk much love... Co nas wiódł z odległej strony Marta of memories a treasure-trove! Chór W praojcowskich progi ścian! Maciej They return from foreign places... full of emotion Stefan Z nimi uśmiech na oblicze, O byt serdecznie dbać. Praises sing for evermore ...For their good sincerely care Stefan Chorus To Our Lord, Jesus Christ Marta i Chór Tu nam zabłysło życia zaranie, Stefan ...Bringing smiles to saddened faces... Who guided us from foreign shore Maciej A do wioski dawny ład! Matka pacierza uczyła nas. W radości, w troskach udział brać. To our ancestral paradise. ...Their good sincerely care... Marta and Chorus Grześ Zbigniew Zbigniew ...And old traditions to restore! Stefan Stefan Wbiega zadyszany. Matka pacierza uczyła nas. W radości, w troskach udział brać. Here is the place where we were born ...All their joys and sorrows share... Od miasteczka widać tuman. Grześ Where our mother taught us to pray. Maciej Maciej running in breathless Zbigniew Chór Matka pacierza uczyła was. W radości, w troskach udział brać. From the town rise clouds of dust! Zbigniew ...All their joys and sorrows share... To panowie pewno jadą. Where our mother taught us to pray. Stefan Stefan, Zbigniew i Maciej Chorus Maciej Grześ Stąd ją do niebios zabrałeś, Panie, I niezależny zachować stan! Our squires are almost at the gate. Maciej ...All their joys and sorrows share... Już tu spieszy pan Okuman. Jako anioła wolnego skaz! Where their mother taught you to pray. Zbigniew Grześ Stefan, Zbigniew and Maciej Chór Zbigniew Ba! I czegóż nam tu brak? The steward’s riding fast! Stefan ...And maintain a bachelor state! I lud zbiera się gromadą. Stąd pod cienistej lipy konary Nic nam tu, nic nie pójdzie wspak, Whence like an angel one fateful morn Biegliśmy słuchać o ziemi tej, Maciej będzie gospodynią. Chorus To heaven, oh Lord, you took her away. Zbigniew Marta Jak rozpowiadał nasz ojciec stary Gathered crowds watch and wait. For what more could one ask Przyszykujtaż chleb i sól! O dawnych czasach, o chwale jej! Stefan Zbigniew To perform a simple task? Marta wybiega do drugiej izby. Maciej będzie gospodynią! Marta Here in the shade of the linden tree, Maciej will be housekeeper. Maciej Hurry! Prepare the salt and bread! We listened to father tell us his story Chór Tu, gdy panicze biegli z komnaty, Zbigniew Marta runs to the other room. About our land, when it was free, Stefan I lud zbiera się gromadą. Gdzie sianożęci wabiła woń, Maciej będzie powiernikiem! Of bygone times and days of glory! Maciej will be housekeeper. Witać panów naszych pól! Maciej ich uczył krzesać w palcaty, Chorus Do karabeli zaprawiać dłoń! Maciej Gathered crowds watch and wait, Maciej Zbigniew Marta wchodzi z chlebem i solą. Dziewczęta Będę, czym mi rozkażecie. To greet the lords of our homestead! Here’s where my masters played outdoors, ...Maciej will be our confidant... i chłopcy wybiegają. W głębi, przez drzwi Stefan, Zbigniew i Maciej Lured by the scent of freshly made hay, szeroko otwarte, widać, jak z obu stron Cichy domku, wiekiem zgięty, Zbigniew Marta enters, carrying salt and bread. Youths Here Maciej taught them to wield a sword Maciej ustawiają się rzędami. Otulony w żywy płot, Maciej będzie i szafarzem. and maidens run off. Through wide-open And strike a blow in an affray! I’ll be what you command. Witaj wspomnień skarbie święty! doors upstage, they can be seen forming two Strzecho starych cnót! Stefan lines on either side. Stefan, Zbigniew and Maciej Zbigniew SCENA 3 Niechże będzie pochwalony, Maciej będzie i szafarzem. Peaceful manor stooped with age, Maciej will also be our dresser. Stefan, Zbigniew i za nimi Maciej ukazują się Wieki wieków Chrystus Pan, Snuggling in a leafy grove, w głębi. Marta z jednej strony we drzwiach Co nas wiódł z odległej strony Zbigniew SCENE 3 Of old virtues a measured gauge! Stefan podaje im chleb i sól, które przyjąwszy, W praojcowskich progi ścian! Maciej będzie i klucznikiem. Stefan and Zbigniew, followed by Maciej Of memories a treasure-trove! Maciej will also be our dresser... oddają Maciejowi. Z drugiej strony stary appear upstage. On one side of the stage, Praises sing for evermore ekonom oddaje im na tacy klucze, których nie Marta, ekonom i inni ludzie rozchodzą się. Maciej Marta stands offering them bread and salt To Our Lord, Jesus Christ, Zbigniew biorą, witając przyjaźnie ekonoma i innych W czasie następnego dialogu dwóch parob- Będę, czym sami zechcecie. which they accept and pass to Maciej. Who guided us from foreign shore He’ll be our steward on demand, wieśniaków, po czym przestępują próg ków i Grześ znoszą rzeczy do pobocznych izb. On the other side the old steward hands To our ancestral paradise! i z rozrzewnieniem witają dom rodzinny. Maciej wydaje im rozkazy, po czym wycho- Zbigniew them a tray with keys, which they leave; Maciej Maciej stawia tacę z chlebem i solą na stole w dzą, prócz Macieja, który się krząta w głębi. I piwniczym, i podczaszym. I’ll be what you command. 56 THE HAUNTED MANOR STRASZNY DWÓR 57 LIBRETTO LIBRETTO

Zbigniew Zbigniew Have fallen in a maiden’s net, Stefan Maciej Zbigniew i Stefan Our cup-bearer and cellar-keeper! eyeing Maciej I’ll slash the cords with a lance, To, to, w to mu tylko graj! Bo w kolasie białogłowa! Na nic, na nic, nasze dusze Why you’ve turn so deadly pale? Than a new trap I will set. Nie tak łatwo wpadną w sieć, Stefan Zbigniew i Stefan Zbigniew Na miłosne serc katusze This and that, it’s music to his ears! Maciej Zbigniew and Stefan W to mu graj, w to mu tylko graj! Białogłowa! Nas nie skaże piękna płeć! A lady in the coach moreover! In vain, in vain, there is no chance Zbigniew and Stefan To lure our hearts into a net. Maciej Stefan Cześnikowa It’s music, simply music to his ears! Zbigniew We won’t be led a merry dance, W to mi graj, w to mi tylko graj! Otóż macie! Z tej strony Powiśla A lady? Or fall for traps that maidens set! Dziewczątek bez liku, Maciej Stefan Grześ A każda przemyśla It’s music, simply music to my ears! Stefan Chamberlain’s wife Słowem, w cichym domku naszym, wbiegając O ładnym chłopczyku. That’s just grand! This side of the river maidens abound, Bez kapryśnych rządu zmian. Z Paprzyc pani Cześnikowa! Lecz z tajnej przyczyny Stefan Dreaming some day boys will be found. O chłopców nie snadnie, Thus, in our peaceful home Grześ For some odd reason that foils everyone, Zbigniew Stefan Zaledwie jedyny We’ll never be misunderstood. running in They outnumber men by seven to one! Słowem, w cichym domku naszym, Co? Stryjenka? Na siedem przypadnie! From Paprzyce, Chamberlain’s wife! Each mother despairs Dokumentny będzie raj. Stąd smucą się matki Zbigniew As hope starts to fade, Zbigniew Daremną nadzieją, Thus, in our peaceful home Stefan That her precious child Stefan, Zbigniew i Maciej w progu Bo ich lube kwiatki We’ll live blissfully for years. What? Our aunt? Will become an old maid. Vivat niezależny stan! Jakbyś zgadł! Samotnie starzeją. So when any man Vivat niezależny stan! Stąd, gdy się tu zjawi Stefan, Zbigniew and Maciej Zbigniew Appears on the scene, Przewybornie, miły panie bracie, Maciej Młody czy stary, Three cheers! To bachelorhood! from the doorway Kind-hearted neighbours Niech żyje nam, niech żyje niezależny stan! odchodząc na lewo zasmucony Sąsiedzi łaskawi Three cheers! To bachelorhood! Without doubt! To squabble are keen. Tak, nie ma niewiast w naszej chacie! Nie ma niewiast, nie ma w naszej chacie! O niego we swary. Well said, dearest brother, this is grand! Mamas and papas, Matunie, cioteczki, Three cheers! Three cheers! Maciej Their kith and their kin, Stefan Stefan i Zbigniew Ojcowie, stryjowie To bachelorhood! downcast, moving to the left Start spreading gossip Ani jednej! Biegną naprzeciw Cześnikowej i witają ją Prowadzą ploteczki Yes, women from this house are banned! Women in this house are strictly banned! To make your head spin. z uczuciem. Aż miesza się w głowie. No sooner a lad Maciej Tak! Stryjenka! Nim pannie tu który Stefan Stefan and Zbigniew Shows signs he might wed, Ani pół! Wyjawi zapały, Each single one! hurrying to meet Chamberlain’s wife They put on the pressure, Maciej Nim skończy konkury, and greeting her warmly And tear him to shreds. Zbigniew kiwając głową Rozszarpią w kawały. Maciej Yes! It’s Aunt! slowing down, giving assurance Ani pół! Będzie ład! wolniej z nadzieją Every trace! No need to worry in your case, Ale o was próżna trwoga, Maciej This ordeal you shall be spared, Stefan, Zbigniew i Maciej Stefan, Zbigniew i Maciej Was ominie kolej ta. Zbigniew shaking his head As your aunt by Heaven’s grace Ani jednej! Będzie ład! Bo stryjenka z łaski Boga, Every trace! Order must prevail! For her nephews truly cares! Ani jednej! Maciej odchodzi. O bratanków szczerze dba!

Stefan, Zbigniew and Maciej Stefan, Zbigniew and Maciej Stefan and Zbigniew Stefan Stefan i Zbigniew Each single one! Every trace! Order will prevail! Oh! We’re done for in this case. Ani jednej! SCENA 4 Oj! Źle z nami! Źle na Boga! Maciej exits. We must stay on the attack Cześnikowa, Stefan, Zbigniew Gdy ominie kolej ta, Stefan If dear aunt we are to face, Maciej Stryjeneczka dla nas droga Each single one! As she’s a tougher nut to crack! Ani pół! Cześnikowa Twardszy orzech pono ma! SCENE 4 Witam was, witam was, kochane dzieciska! Maciej Chamberlain’s wife, Stefan and Zbigniew Chamberlain’s wife Zbigniew Wracacie więc, wracacie do cichego siedliska. Cześnikowa Every trace! The purse-bearer from Skier Ani jednej! Ani pół! przypatrując się młodym Ze Skier Skarbnikowa córeczki dwie chowa, Chamberlain’s wife has two lovely daughters, Toż sąsiedzi w każdej dobie, I dla nich jedynie talarów dwie skrzynie. Zbigniew Welcome to you all! Welcome, children dear, Each endowed with Stefan, Zbigniew i Maciej Będą was wydzierać sobie. Tam chata szlachecka dumą nie drażni, Each single one! Every trace! I’m simply delighted that you return here. a chest of gold quarters, Ani jednej! Będą radzi wam bez granic! Tam jestem od dziecka eyeing the young men By birth upper-class, Ani pół! Bo gdzie brak chłopców, W serdecznej przyjaźni. Stefan, Zbigniew and Maciej From crack of dawn to late sundown yet demure they both seem, Vivat wolny stan! A dziewczątek dość, Córeczka Agatka potulna owieczka, Each single one! Every trace! You’ll be the toast of our small town. A friend of the family since Taki jak każdy z was, pożądany gość. Dwadzieścia dwa latka, Three cheers for bachelorhood! Advice you’ll endlessly receive! childhood I’ve been. Maciej Jak anioł dzieweczka. For where of young men there is need, The daughter Agatka like a lamb is meek, idąc do okna Stefan Ta twoją Stefanie pewnie zostanie, Maciej In a town with women blessed, At twenty-two years the angel you seek. Na gościńcu turkot kół. Niestety! To się nie zda na nic! Bo dałam już słowo, mieć ją bratankową! going to the window A single man will always be a welcome guest. Stefan she’s yours, take it from me, A druga Brygidka, dwudziesty i czwarty, I hear wheels approach apace! I’ve given my word that Stefan Zbigniew Twarzyczka niebrzydka, noseczek zadarty. Stefan My niece she will be! Co? Na nic, stryjeneczko droga, W niej miłość zakrzewię Stefan Alas! Their efforts will be in vain. The other Brygidka, a bud of a rose, Dla ciebie Zbigniewie. What? Twenty and four with a dear little nose. Maciej Stefan i Zbigniew I jej dałam słowo, mieć ją bratankową! Zbigniew Zbigniew, she’s yours, take it from me, patrząc przez okno Na nic, na nic! do jednego Maciej In vain, dear aunt, in vain! I’ve given my word that Czwórka w poręcz żwawo hasa. Będziesz miał prześliczną żonę, looking out the window my niece she will be! Cześnikowa do drugiego I see a coach and horses four! Stefan and Zbigniew addressing one Zbigniew Tak, tak, to się nie zda na nic. Aniołeczka będziesz mieć, In vain, in vain! You will have a lovely wife, Któż to? Toteż co tchu przybyłam tu, do obu Zbigniew addressing the other Co tchu przybyłam tu, Dałam słowo niewzruszone, Who is it? Chamberlain’s wife You and angel, a sweet bird; Maciej By zwierzyć wam Trudno wam inaczej chcieć! Yes, yes, yes, it’s all in vain! addressing both Jakaś pędzi tu kolasa! Oj! Jakie plany mam! Dałam słowo niewzruszone, Maciej But all the same, that’s why I came, What more could you ask of life, Na nic? Jeśli już ich dusze Trudno wam, inaczej trudno chcieć! Heading for our door! To inform you, I’ve given them my solemn word! Zbigniew Uroczyła piękna płeć, Aniołeczka będziesz mieć, Oh no! What I plan to do! What more could you ask of life, patrząc na Macieja Dawne więzy stargam, skruszę Będziesz miał prześliczną żonę, In vain? If their hearts perchance I’ve given them my solemn word! Czegożeć tak srodze zbladł? I zastawię nową sieć. Trudno wam inaczej chcieć! Inaczej chcieć!

58 THE HAUNTED MANOR STRASZNY DWÓR 59 LIBRETTO LIBRETTO

You’ll have and angel like a bird, And each will gladly take a wife. SCENE 5 Zbigniew Ja się nigdy nie ożenię, Cześnikowa You will have a lovely wife, Each will gladly, gladly take a wife! The same cast and Grześ, and later peasants, Z synowskim afektem, Kawalerem będzie brat. Biada! What more could you ask of life, Marta and Maciej Stryjeneczko miła... Ask of life! Stefan and Zbigniew Zbigniew Grześ To see us married – that’s insane, Chamberlain’s wife Cześnikowa Najpierw się wioską zajmiemy szczerze, wbiegając z głębi Zbigniew We won’t follow a path of strife Woe betide! Kochany, złoty Zbiniu mój! By w łasce Bożej kwitła szczęśliwa, Już zebrała się gromada! Like loving sons... My brother single will remain Potem się długi zewsząd odbierze, Widać lud przez otwarte drzwi. Auntie dear... And I will never take a wife. Grześ Zbigniew Gdzie ojciec złożył nieco grosiwa. running from upstage ...składamy za troskliwość I niepotrzebna będzie palestra, Cześnikowa Chamberlain’s wife Zbigniew A crowd is gathering outside! Korne dziękczynienie, Bo tu dokoła uczciwi ludzie, Aha! My darling, precious Zbinio! First, in the village some time we’ll spend, Lecz... Potem zajedziem po mroźnej grudzie Jeszcze sposób mam... By the grace of God to its welfare attend, Peasant folk are visible through the open Do Kalinowa w sam dzień sylwestra. biegnąc ku drzwiom Zbigniew Then we’ll collect debts that are due, doors. Cześnikowa Pójdźcie, wejdźcie tu! We thank you humbly, Where father invested a bob or two. Lecz co? Cześnikowa Choć mi braknie tchu, w piersi braknie tchu, your concern is much too kind. For advocates there’ll be no need Chamberlain’s wife przerywając nagle Powiem, co zagraża wam! But.. As the local folk are honest indeed, Aha! Zbigniew Do Kalinowa!? Co? Do pana Miecznika! Then paying a visit we’ll take our leave I must try once more... Lecz się zanadto Sami? Zbigniew, Stefan, Grześ i Marta Chamberlain’s wife For Kalinowo, on New Year’s Eve. running towards the door Twa dobroć pospieszyła, Co zagraża nam? But what? Gather round, so that you may, Bo mamy inne postanowienie. Zbigniew Chamberlain’s wife Though it takes my breath away, Koniecznie, tam największy dług. Chór Zbigniew suddenly interrupting Hear what danger lies in store! Cześnikowa Co zagraża nam? But your benevolence is premature, I fear, To Kalinowo? The Sword-Bearer’s land? Co słyszę ? Inne? Cześnikowa Premature I fear, Alone? Zbigniew, Stefan, Grześ and Marta Ja nie pozwolę! Cześnikowa For we have other plans in mind. What danger lies in store? Stefan Wasi panicze, Zbigniew Tak. Inne wcale. Stefan Którym, jak własnym synom życzę Chamberlain’s wife Of course, there we have the most to gain. Chorus Skądże zakaz wynika? Skoro nadejdzie zimowa doba, What’s this I hear? What danger lies in store? Cześnikowa Jakby dla uporu Chamberlain’s wife Ciekawam bardzo, czy je pochwalę? Cześnikowa Pojadą, przepadną, przepadną! Stefan I won’t allow it! Chamberlain’s wife Tamtego dworu niebezpieczny próg! That won’t please you. Your masters, what’s more Zbigniew Marta Stefan Who like my own sons I truly adore, Uprawiać chcemy żyzny łan... Stefan Jak to być może, przepadną? Chamberlain’s wife Why the sudden ban? In dead of winter, against my wish Jak to? Przepadną, możesz to być? But will I share your point of view? Stubbornly want to go, Stefan Chamberlain’s wife Go, be lost and vanish! Uprawiać chcemy żyzny łan... Zbigniew Grześ Zbigniew That manor stands on perilous terrain! Jak to? Jak to być może, przepadną? We want to cultivate our estate... Marta Zbigniew Przepadną, możesz to być? Stefan How can that be, vanish, Wzajemnie dzielić pracy trud... Cześnikowa Stefan How so? They’ll vanish, could it be so? Ślijcie kogo chcecie, Stefan i Zbigniew We want to cultivate our estate... Stefan A od złego Bóg uchowa! Lecz stryjeneczko, ulituj się! Zbigniew Grześ Miłować nasz wieśniaczy lud... Zbigniew How so? How can that be, vanish, Zbigniew Maciej ...And work together hand in glove... They’ll vanish, could it be so? Zbigniew Lecz stryjenko, rozważ przecie, O wielki Boże, jak to być może? Chamberlain’s wife O jego byt serdecznie dbać. Rozważ tylko stryjeneczko, Stefan Another you must send, Stefan and Zbigniew Wszak ci Miecznik z Kalinowa, Chór ...Show our peasant folk much love... And God from evil will protect! Dearest aunt, have pity! Stefan Przyjacielem ojca był, Jak to być może, o wielki Boże? W radości, w troskach udział brać Więc posyłać nie wypada, Przepadną, możesz to być? Zbigniew Zbigniew Maciej I niezależny zachować stan. Rodzic z nim jak z bratem żył. ...For their good sincerely care. Dear aunt, for a moment recollect, Oh great Deity, could it really be? Cześnikowa Think, dear aunt, surely you know, Zbigniew Stefan Jak pojadą, tak przepadną Stefan The Sword-Bearer was a friend Chorus I niezależny zachować stan. Musim jechać. W strasznym dworze! All their joys and sorrows share, Father cherished like a brother. Oh great Deity, could it really be? And maintain our bachelor state. ‘Twould be churlish on our part, They’ll vanish, could it be so? Cześnikowa Cześnikowa Marta, Grześ, Maciej i Chór If we were to send another. Co, co? Nie żenić się? na stronie W strasznym dworze! Zbigniew Chamberlain’s wife Boże! Boże mój kochany, And maintain our bachelor state. Stefan If they go, they will vanish Stefan Jaką ich ocalić radą? Stefan i Zbigniew We must go. In the haunted manor! Nie, nie! Nie chcemy żon! A jeżeli tam pojadą, Ach! Stryjeneczko, ach dla Boga! Chamberlain’s wife Na nic, na nic moje plany! Stryjeneczko, zlituj się! What did you say? Not get married? Chamberlain’s wife Marta, Grześ, Maciej and Chorus Zbigniew aside The haunted manor! Nie chcemy żon! Zbigniew Marta i Grześ Stefan Oh God! Dear God, help if you can, Stryjeneczko w imię Boga! Zginą, zginą w strasznym dworze! It’s out of the question! We don’t want This is such a dreadful blow, Stefan and Zbigniew Cześnikowa Co ma znaczyć twoja trwoga? wives! Dear me! And if they are to go, For Goodness sake, auntie dear! Szaleństwa istny plon. Chór What will happen to my plan! Oh! Auntie dear, have pity! To szalonych głów marzenie, Cześnikowa Zginą, zginą w strasznym dworze! Zbigniew Chcieć zmarnować serca kwiat. Co ma znaczyć? Co ma znaczyć? I chcą porzucić nas! We don’t want wives! Zbigniew Marta and Grześ Ich zamiary wnet odmienię, Biada! In the name of God, Aunt dear, In the manor they’ll disappear! Każdy żonkę pojmie rad. Cześnikowa Chamberlain’s wife What’s the meaning of your fear? Każdy pojmie, każdy pojmie rad! do wieśniaków It’s sheer folly to lead such lives. Chorus SCENA 5 Tak, tak, chcą rzucić nas! To waste one’s prime is insane Chamberlain’s wife In the manor they’ll disappear! Stefan i Zbigniew Ciż sami, Grześ, potem wieśniacy, wieśniaczki, And a dream with madness rife. What’s the meaning? What’s meaning? And abandon us! Chcieć nas żenić! To marzenie! Marta i Maciej Marta i Grześ They’ll change their minds when I explain Woe betide! Nie pójdziemy za nim w ślad. Już chcą porzucić nas.

60 THE HAUNTED MANOR STRASZNY DWÓR 61 LIBRETTO LIBRETTO

Chamberlain’s wife Zbigniew God will guide them on their mission Stefan i Zbigniew Chór Stefan, Zbigniew i Grześ to the peasants Oh! Such misgivings are insane, When like theirs the cause is true! Na próżno trwoży was. Tam ich nieszczęścia wiedzie duch! Zabobonna to obawa, Yes, yes, abandon us! The dauntless feel no trepidation. W strasznym dworze zginą. Po należny jedziem dług. Chamberlain’s wife Maciej Biada im! W strasznym dworze zginą! Marta and Grześ Maciej To the manor with expedition My nie rzucim was! Biada nam! Tak! Ach! Biada nam! Maciej They abandon us. In the haunted manor they face ruination! I’ll ride ahead to the rescue! Jednak chwyta mnie obawa And what’s more, we’ll perish there. Cześnikowa Cześnikowa W ten diabelski wstąpić próg. Stefan and Zbigniew Marta Wśród szumu lasów, od wsi z daleka, Biada im, biada im! In vain she makes a fuss. Chorus Our worries won’t come to fruition; Gdzie co noc jęczy puszczyków chór, Oni zginą tam! Chór They dice with death and face ruination! They go to claim their rightful dues. Kędy szemrzący potok przecieka, Tak! Biada im! Ej! Daremna to obawa, Maciej They’ll vanish in the haunted manor! Stoi na wzgórzu ponury dwór. Bo gdziekolwiek święta sprawa, You won’t abandon us! Woe! Beware! They’ll vanish in that manor! Stefan, Zbigniew and Grześ Stefan, Zbigniew i Maciej Tam jej los prowadzi Bóg. Woe! Beware! Alas yes! Woe! Beware! This concern is superstition; Chór Biada nam! Zginiemy tam. Chamberlain’s wife We go to claim our rightful dues. Stoi na wzgórzu ponury dwór. Tak! Biada nam! Far from the village in forest green, Chamberlain’s wife Where tawny owls howl in the coomb, Woe betide! Yes! Beware! Maciej Cześnikowa Marta, Grześ AKT II Along the banks of a murmuring stream, They’ll perish there! Yet the mention of this mission Na jego pana, co żył przed laty, Biada im! Oni zginą tam. Tak, biada nam! Perched on a hill stands a manor in gloom. Yes, beware! Makes me tremble in my shoes! Bóg rzucił z nieba przekleństwo swe. SCENA 1 Stefan i Zbigniew U Miecznika. Duża komnata do połowy Chorus Stefan, Zbigniew and Maciej Chorus Chór Ha! Ha! Ha! Ha! Ha! drzewem wyłożona. Z lewej komin, na którym Perched on a hill stands a manor in gloom. Woe, beware! We’ll vanish there! Woe, Eh! It’s merely superstition. Przekleństwo swe, przekleństwo swe. spory ogień, w głębi drzwi główne, z prawej beware! When like theirs the cause is true Stefan drzwi do dalszych komnat. Jadwiga, Hanna, Chamberlain’s wife God will guide them on their mission. Cześnikowa do ludzi domownice i sąsiadki siedzą u krosien zajęte A long time ago its ill-fated host Marta and Grześ Zły duch zamieszkał komnaty. Kochani! W troskliwości wyszywaniem kobierca. W głębi kilka wiej- Was damned at the Lord’s behest. Woe, beware! We’ll vanish there! Przesadzonej mierze, skich dziewcząt przędzie na kołowrotkach. Woe, beware! ACT II Chór Stryjenkę drogą strach daremny bierze. Chorus Zły duch, zły duch, zły duch! Czyż tam jedziemy, by pokrzywdzić kogo, Chór Was damned at the Lord’s behest. Stefan and Zbigniew SCENE 1 By wydrzeć, co nam nie należy? Spod igiełek kwiaty rosną, Ha! Ha! Ha! Ha! The Sword-Bearer’s manor. A large chamber, Cześnikowa Nie, nie! Czyste serca w nas! Mknie za ściegiem ścieg, Chamberlain’s wife half-panelled in wood. On the left a brightly I odtąd dwór ten strasznym się zwie. Tacy się tylko obawiać mogą, Żałuj, żałuj hoża wiosno, Now in its rooms dwells and evil ghost. Stefan lit fireplace, upstage the main doorway, on Których sumienie sczerniało od skaz! Że cię tuli śnieg! addressing the people the right doors to other rooms. Jadwiga, Chór Ależ tutaj, czcza obawa, Zanim niebu się ukorzy Chorus Friends! It seems concern in excess Hanna, house guests and neighbours are I odtąd dwór ten strasznym się zwie. Po należny jedziem dług! Twój kobierzec z róż, Evil ghost, evil ghost, evil ghost! Has left our aunt in a state of distress. sitting at looms embroidering a wedding Tak strasznym się zwie! Gdzie jak nasza święta sprawa, My pod stopy Matki Bożej But do we go there to kill or stab, carpet. Upstage, a few peasant girls are Straszny dwór! Tam jej los, tam jej los prowadzi sam Bóg! Nasz złożymy już. Chamberlain’s wife Or their earthly goods to grab? working at spinning-wheels. Zanim wiosenne przyjdą dary, Hence the manor is called possessed. Certainly not! Our hearts are pure! Cześnikowa Cześnikowa Mnóstwo młodych par Only he is gripped with fear Chorus Co noc w nim jęki dusz, Choć tak ciężka sprawa, Na bławatach tej ofiary Chorus Whose conscience isn’t crystal clear! Stitch by stitch on a string Jęki dusz pokutnicze Dałam słowo, spłacę dług. Serc zamienią dar. Hence the manor is called possessed. Your worries will not reach, Flowers quickly grow, Trwożnych tam przejmują słuch Tak, tak, mój spłacę dług. Yes, called possessed! We go to claim our rightful dues, What a shame youthful spring I to tam, tam jechać chcą wasi panicze, Hanna, Jadwiga i młode panienki między The haunted manor! God will guide us in our mission Lies covered under snow! Tam ich nieszczęścia wiedzie duch. Marta i Grześ sobą. When, like ours, the cause is true! Long before the buds of May Może czcza obawa, po należny jadą dług. Chamberlain’s wife Are sent to heavens greet, Chór, Marta i Grześ To czcza obawa, przecież jadą Jadwiga Penitent souls up on probation Chamberlain’s wife Our finished carpet we will lay Co noc w nim jęki dusz Po należny dług! Wiesz co? Wiesz co? Are heard there night and day It’s a matter of ambition, At Our Lady’s feet. Trwożnych tam rażą słuch. Nim gości zwabi zmrok, Seeking in vain to make reparation. I gave my word, I’ll pay what’s due. Well before we can enjoy I to tam! Zbigniew Mam myśl, mam myśl... There your squires will make their way, Yes indeed, I’ll pay what’s due. Gifts of summer growth, Płonna to obawa, po należny jedziem dług. Wszak jutro Nowy Rok. To dice with death and ruination. Many a pretty girl and boy Stefan i Zbigniew To czcza obawa, W takiego wilię święta, Marta and Grześ Will plight their loving troth. Ach! Jakie baśnie! Jakie ciekawe! Bo gdziekolwiek święta sprawa, Badają dziewczęta, Chorus, Marta and Grześ Perhaps it’s superstition; Tam jej los prowadzi Bóg! Jakiego ptaszka spęta Penitent souls on probation they go to claim their rightful dues. Hanna, Jadwiga and young ladies to each Chór Serdeczna ich sieć! Seek in vain to make reparation. It’s superstition, other I to panicze tam jechać chcą! Maciej Over there! Indeed, they go to claim their rightful dues! Wprawdzie święta sprawa, Chór Jadwiga Cześnikowa Po należny jadą dług, do starszych niewiast Stefan and Zbigniew Zbigniew Know what? Know what? Tam ich nieszczęścia wiedzie duch. Jednak chwyta mnie obawa Już czas! Już czas! Ah! Fairy tales! We don’t care! A foolish premonition, The guests are on their way, W ten diabelski wstąpić próg. Za chwilę padnie zmrok, We go to claim our rightful dues, A thought... a thought... tomorrow’s Marta Niech nasz, niech nasz, Chorus Idle premonition New Year’s Day, Tam ich nieszczęścia wiedzie duch. Chór Znużony spocznie wzrok. There your squires make their way! God will guide us on our mission, On this feast-day’s eve, Może czcza obawa, po należny jadą dług. Pamiętać też należy, When like ours the cause is true! A girl can perceive Stefan A gdziekolwiek święta sprawa, Że dziś na wieczerzy Chamberlain’s wife The lad she believes Ach! To obawy płonne, błahe tylko rażą, Tam jej los prowadzi Bóg! Gości będziemy mieć. To dice with death and face ruination. Maciej Will fall into her net! Tylko trwożnych rażą słuch. Myśliwych, dość młodzieży A just cause by definition, Cześnikowa Będziemy tu dziś mieć! Marta When collecting rightful dues, Chorus Zbigniew Pierwej od nich szybka, żwawa, To dice with death and face ruination. Yet the mention of this mission to the older women Ach! To obawy płonne, błahe Muszę przebyć straszny próg! Starsza niewiasta Makes me tremble in my shoes. It’s time! It’s time! Soon it will be dusk, Tylko trwożnych rażą słuch. Ciężko wam przy igle, Stefan To rest, to rest our tired eyes we ask. Marta Ciężko wam przy igle, Oh! They joke! Such misgivings are insane. Chorus But try to keep in sight, Maciej Może próżna to obawa, Toć jeszcze kawał dnia, The dauntless feel no trepidation. It’s only superstition, That at the feast tonight Tam ich nieszczęścia wiedzie duch! Po należny jadą dług, Ale komu w głowie figle They go to claim their rightful dues, We’ll have a huntsmen set? W strasznym dworze zginiem tam. O robotę ani dba!

62 THE HAUNTED MANOR STRASZNY DWÓR 63 LIBRETTO LIBRETTO

Much to our delight Jadwiga Damazy Hanna, Jadwiga i inne dziewczęta siadają Z tej za swatem narzeczony Hanna They’ll be here, you can bet! A maid as pretty as a rose Who needs magic? A word impart na powrót do krosien. Wkrótce zjawi się! Gdybym rzekła słówko jedno... Listens to the trees, And I’ll fall down at your feet! Z tej za swatem wraz Old woman Where the wind of fortune blows Speak, a single word impart... Chór Wkrótce zjawi się Damazy Sewing needles heavy, oh so heavy weigh, There her beau she sees. Spod igiełek kwiaty rosną, Narzeczony, narzeczony ...a upadnę do twych stóp. But your chores are not yet done, Where the boughs their leaves incline, Hanna Mknie za ściegiem ścieg, Wkrótce zjawi się, wkrótce zjawi się! Your minds aren’t on your work today By the rushing weir, A single word on my part... Żałuj, żałuj hoża wiosno, Stoi dziewczę nad strumieniem, Hanna While you dream of having fun! There, to woo her heart and mind Że cię tuli śnieg! Wierzy w wróżby cud, ...panicz byłby u mych stóp. Hanna, Jadwiga and the other girls once Her lover will appear! Damazy Zanim niebu się ukorzy Drobną nóżką z serca drżeniem again sit down at their looms. There to woo her heart ...And I’ll fall down at your feet! Twój kobierzec z róż, Mąci kryształ wód. Damazy Her lover will appear, My pod stopy Matki Bożej Czyją postać w mętnej fali Pociesz wzrokiem duszę biedną, Chorus Her beloved, her beloved Hanna Nasz złożymy już. Ujrzy w chwili tej, A za tydzień weźmiem ślub! Stitch by stitch on a string Shortly will appear, shortly will appear! ...And you would be there at my feet. Zanim wiosenne przyjdą dary Ten z pewnością w rok najdalej Flowers quickly grow, Treading water a maiden dreams, Mnóstwo młodych par Będzie mężem jej! Hanna What a shame youthful spring Trusting fate’s design, Damazy Na bławatach tej ofiary Ten z pewnością w rok Lecz na próżno duszę biedną Lies covered under snow! With trembling heart she stirs the stream Smile upon my wretched heart, Serc zamienią dar, Będzie mężem jej. Stawia w szranki ciężkich prób. Long before the buds of May Looking for a sign, And we’ll be wed within a week. Zamienią serc, zamienią dar. Ten z pewnością w rok najdalej Na próżno stawia w ciężkich szranki prób. Are sent to heavens greet, If in the swirl a face appears Ej, dość! Ej, dość! Wnet gości zwabi mrok, Będzie mężem jej, będzie mężem jej. Our finished carpet we will lay That she can clearly see, Hanna Wszak jutro Nowy Rok, Czemuż we mnie także trwoga Damazy At Our Lady’s feet. No doubt before the end of year But in vain he gives his heart Wszak jutro Nowy Rok. Przed wróżbami tkwi? Za tydzień weźmiem. Well before we can enjoy Her husband he will be! Such great odds for it to beat. Już dość! Już dość! Wszak jutro Nowy Rok. Wiem, że przyszłość w ręku Boga, Ach! Za tydzień weźmiem ślub! Gifts of summer growth, Before the end of year In vain he tries such great odds to beat. W takiego wilię święta, Jednak serce drży; Many a pretty girl and boy Her husband he will be! Badają dziewczęta, Może grzech, może grzech, Hanna Will plight their loving troth, loving troth. No doubt before the end of year Damazy Jakiego ptaszka spęta ich sieć. Kto prawo rości wesoło, ukazując na kawalera Enough! Enough! Her husband he will be! In a week, Czytać z kart, czytać z kart, Nim uwieńczę twe nadzieje, Our guests will soon be here, Why do thoughts of magic signs Ah! We’ll be wed within a week. Starsza niewiasta Tajemnych kart. Niech pan pilnie okiem szuka. Tomorrow is New Year, In fear make me start? Ciężko wam przy igle, ciężko wam przy igle, Lecz niewinnej ciekawości Jeśli z wosku się uleje tomorrow is New Year. What lies in store is God’s design, Hanna Toć jeszcze kawał dnia, Bóg przebaczy żart, Pański fraczek i peruka, Enough! Enough! Tomorrow is New Year. Yet I’ve a trembling heart. merrily pointing to the gallant Ale komu w głowie figle Tak, niewinnej ciekawości Wtedy miłość twą ocenię. On this fest-day’s eve, Is it a sin, is it a sin or naivety Before the marriage I agree, O robotę ani dba! Bóg przebaczy żart. Z ciężkim losem zgodzę się, A girl can perceive, For secret signs, hidden secret Take a look inside the pail: Jeśli każe przeznaczenie, The lad she believes, she’ll net! Signs to quest? For guileless curiosity If waxen images you see Chór Weźmiesz posag mój i mnie! God forgives the jest. Of your wig and coat-tails Nim wiosenne przyjdą dary SCENA 2 Z ciężkim losem zgodzę się, o tak! Old woman Yes, for guileless curiosity Your suit I’ll then evaluate. Mnóstwo młodych par Kobiety, Hanna i Damazy ubrany w klejde, Sewing needles heavy, oh so heavy weigh, God forgives the jest. And if decreed by destiny Na bławatach tej ofiary pończochy, trzewiki Damazy But your chores are not yet done, I’ll accept my cruel fate. Serc zamienią dar. spoglądając na salaterkę Your minds aren’t on your work today You’ll have my dowry as well as me. Damazy Jakąż siłą, jakąż by to sztuką While you dream of having fun! SCENE 2 I’ll accept my cruel fate! Yes! Hanna wnosząc za Hanną porcelanową salaterkę Spełnić to, co pragnie moje serce! Women, Hanna and Damazy, the latter wesoło wstając od krosien pełną wody Chorus dressed in pantaloons, stockings and slippers Damazy Ej, dość! Gdzież postawić to naczynie? Hanna Well before we can enjoy glancing at the bowl Nim wszyscy pobieżą Weźmiesz posag mój i mnie! Gifts of summer growth, Damazy What art, what herculean task Zastawiać stoły dla ojcowskich gości, Hanna Many a pretty girl and boy Follows Hanna carrying a porcelain bowl To fulfill the wishes of my soul! Chwilkę poświęćmy Tutaj, tutaj przy kominie! Damazy Will plight loving troth. filled with water. Jeszcze przed wieczerzą, Wosk topnieje, śpiesz pan, śpiesz! Aj, peruko! Aj, peruko! Where should I place this pot? Hanna Na jedną z naszych najważniejszych trosk. Pokażże się w salaterce. Hanna You’ll have my dowry as well as me! Uchylmy wróżbą zasłonę przyszłości, Damazy Niechaj obraz mojej twarzy... rising cheerfully from her loom Hanna Najważniejszej z naszych trosk. postawiwszy salaterkę, do Jadwigi Enough! By the fireside, where it’s hot, Damazy Hanna wychodzi na prawo. Czy i pani także wróżby chcesz? Hanna Before all are sent Hurry sir, or the wax will spread! Confounded wig! For once I ask Gdy obrazu pańskiej twarzy To lay the tables for the spread, Please surface in the casserole! Chór Hanna Naśladowcą będzie wosk... We’ve urgent matters to attend, Damazy Let the image of my face... Uchylmy wróżbą zasłonę przyszłości, wesoło Of great concern to us perhaps. Laying down the bowl, addresses Jadwiga. Najważniejszej z naszych trosk. Ja najpierwsza. Damazy Let’s glimpse what future lies ahead. Would you like your fortune read? Hanna Żwawo, żwawo, daj Jadwiniu nam tu wosk. ...niech się cały zmienię w wosk, Hurry girls, bring the wax! If your image should surface Żwawo, żwawo, dajże, dajże nam tu wosk. Damazy Niech się w tyglu raz usmaży, Hanna exits to the right. Hanna Duplicated in the wax... Uchylmy tu tajemnicę naszych trosk! Ale na co Zakończenie moich trosk! merrily Trudzić rączki próżną pracą Chorus Me first. Damazy Podczas śpiewu Jadwigi starsze niewiasty od- Gdy bez wróżby prawda szczera, Hanna Let’s glimpse what future lies ahead, Let my whole being turn to wax. stawiają krosna i chowają robotę. Dziewczęta Że masz we mnie kawalera. ...tobie szczęście los nadarzy, To us of great concern perhaps. Damazy May the skillet leave no trace wynoszą kołowrotki, po czym przynoszą Wszak w tym domu od pół roku, Ja rozpocznę życie trosk! Hurry, hurry, Jadwiga, bring the wax, Why bother, I ask, And my worries all be axed! wosk, tygielek i rozniecają większy ogień Wzdycham, płaczę w noc i w dzień, hurry, hurry, bring the wax. Wasting time on a futile task? w kominie. Starsze niewiasty przypatrują się Wszak od świtu aż do zmroku Damazy We’ll glimpse our fate perhaps! Without magic you must know Hanna z uśmiechem tym przygotowaniom do wróż- Płonę, wzdycham wciąż przy tobie! Niechże się raz usmaży That in me you have a beau. Happiness you will embrace, by. Niektóre pomagają młodym. Zakończenie moich trosk. While Jadwiga sings, the old women put In fact, the best part of a year, But my future will look black! Hanna Niech się w tyglu raz usmaży aside their spinning-wheels and put away I’ve sighed and cried, I must confess, Jadwiga z niechęcią Zakończenie moich trosk, moich trosk! their work. The girls remove their looms, then From dawn to dusk I have been here Damazy Biegnie słuchać w lasy, w knieje, Tak jak cień! fetch a skillet filled with wax and stoke the Ever present by your side! Let them melt without a trace, Dziewczę gdyby kwiat, Hanna fire. The old women look on with a smile at And my worries all be axed. Z której strony wiatr powieje, Damazy Tobie szczęście los nadarzy, these preparations for fortune-telling. Some Hanna May the skillet leave no trace Z tej przybędzie swat. Na co wróżby? Słówko jedno, A mnie biednej życie trosk. help the young girls. reluctantly And at last, my worries all be axed! Z której strony drzew korony, A upadnę do twych stóp. Like a shadow no less! Skłonią listki swe, Rzeknij słówko tylko jedno...

64 THE HAUNTED MANOR STRASZNY DWÓR 65 LIBRETTO LIBRETTO

Hanna Hanna pours the melted wax into the water, The Sword-Bearer SCENA 3 Jadwiga Podczas rozmowy Miecznika z Damazym Happiness you will embrace, then places the bowl on the table. All gather taking Damazy to one side Ciż sami i Miecznik Patrz, wszak to szyszak, to przyłbica, kobiety powtórnie wstawiły do ognia wosk, But my future will look black! round the table with curiosity. The Sword- I say, old chap, did you hear, Tylko piór nad nimi brak, który tym razem Jadwiga miesza w tygielku. Bearer approaches, laughing. With a ‘knight’ she’ll tie the knot! Miecznik Weep Damazy, weep my dear, wchodząc z prawej Damazy Hanna i Jadwiga SCENE 3 Jadwiga All your dreams have gone to pot. Ślicznie! Jak widzę dziewczęta moje, zaglądając Już ogień płonie, ku naszej stronie The same cast and The Sword-Bearer Look, there’s a helmet and a visor, During The Sword-Bearer’s conversation with Pomnąc, że jutro jest Nowy Rok, Zdaje mi się, że to frak! Padają skry. Lacking only plumes and mail... Damazy, the women pour more wax into the Pragną się wedrzeć w losów podwoje, The Sword-Bearer skillet which this time Jadwiga stirs. Przeniknąć wróżbą przyszłości zmrok. Chór Chór entering from the left Damazy Lecz zwyczaj każe o północy. To nie frak, nie, nie frak. Padają skry. Splendid! Tomorrow’s New Year’s Day, peeping into the bowl Hanna and Jadwiga Panu się wydaje tak, to nie frak. How delightful my girls to see Something tells me it’s coat-tails! The fire is lit, and bit by bit Jadwiga Hanna i Jadwiga Attempt the future to survey, Fly the sparks. ściskając ojca Jadwiga W piersi koleją, strachem, nadzieją Believing magic holds the key. Chorus Ciekawość wszystko uprzedzić chce! Tutaj tarcza, tu zbroica! Serduszko drży. But at mid-night, so as custom to observe... That’s not coat-tails, not coat-tails. Chorus pokazując It’s all to no avail, that’s not coat-tails. Fly the sparks. Miecznik Chór Jadwiga spostrzegając Damazego Chór Serduszko drży. hugging her father Jadwiga Hanna and Jadwiga A! Pan Damazy! Tutaj tarcza, tu zbroica! W tyglu się pieni, w tyglu się pieni. We’re bursting with curiosity! pointing Souls full of cheer, hope and fear Here’s a shield, here is armour! And trembling hearts. Damazy Jadwiga Hanna The Sword-Bearer Ja do pomocy. Tu kopytem koń uderza, Zaciekawieni wstrzymują głos. noticing Damazy Chorus Chorus Koń przy dębie, koń! Ah! Mister Damazy! Here’s a shield, here is armour! Trembling hearts. Miecznik Jadwiga The skillet’s aglow, the skillet’s aglow. z uśmiechem Chór Zaciekawieni wstrzymują głos. Damazy Jadwiga Więc i ja także przypatrzę się! Tu kopytem koń uderza, I’m ready to serve! On the hoof a horse I see, by the oak a horse! Hanna Jadwiga miesza wosk w tygielku, Hanna przy- Koń przy dębie, Hanna Curious to know, they eagerly wait. suwa salaterkę z wodą. Inne osoby otaczają To wyraźnie koń przy dębie, Dziewczę wnet tu zobaczy... The Sword-Bearer Chorus je ciekawie. Bo to dąb, a to koń! smiling On the hoof a horse we see, Jadwiga Tu kopytem, tu kopytem koń uderza! Chór Well then, I’d also like to see! By the oak a horse, Curious to know, they eagerly wait. Hanna i Jadwiga Zaciekawieni, zaciekawieni. A horse tied to an oak of course, Już ogień płonie, Jadwiga i Chór Dziewczę wnet tu zobaczy, Jadwiga stirs the wax in the skillet. Hanna That’s an oak, that’s a horse! Hanna Ku naszej stronie padają skry. do Hanny z uciechą Co też jej przeznaczy kapryśny los. moves the bowl with water a little closer. Here’s a hoof, there’s a hoof and a horse! A young maiden might see... Pójdzie panna za rycerza, Curious, the other women gather round. Chór Pójdzie za pięknego; Jadwiga Jadwiga and Chorus Chorus Padają skry. Wnet swatowie ją oblegą Wstrzymują głos. Hanna and Jadwiga addressing Hanna with delight Curious to know, curious to know, Jak powojów kłąb! Zobaczy, co też jej przeznaczy The fire is lit, and bit by bit To a knight you’ll married be! That A young maiden might see Hanna i Jadwiga Kapryśny los! Fly the sparks. handsome chap’s for you. What given will be by capricious fate. W piersi koleją, strachem, nadzieją Damazy Matchmakers will queue, like hedgerows Serduszko drży. odchodząc od stolika i składając ręce Hanna Chorus of gorse! Jadwiga z rozpaczą ...co też jej przeznaczy kapryśny los! Fly the sparks. They eagerly wait Chór A peruki ani w ząb! Hanna wylewa roztopiony wosk Damazy To see, what given will be Serduszko drży. A peruki mej ani w ząb! na wodę, wszyscy przyglądają Hanna and Jadwiga leaving the table and wringing his hands in By capricious fate! W tyglu się pieni, w tyglu się pieni, się ulanym grupkom. Souls full of cheer, hope and fear despair Hanna i Jadwiga And trembling hearts. Of a wig no sign of course! Hanna Hanna Tutaj koń, a tu dąb, tutaj koń, Hanna Of my wig not a sign of course! ...What given will be by capricious fate! Zaciekawieni wstrzymują głos. Tu przy dębie koń, tutaj koń, tu dąb. Patrzcie, patrzcie! Chorus Patrzcie, chatka, tu stodoły, Trembling hearts. Hanna and Jadwiga Jadwiga pours the wax into the water and all Jadwiga Hanna I znów pancerz taki sam. The skillet’s aglow, the skillet’s aglow. Here an oak, there a horse, look to see what images appear. Zaciekawieni wstrzymują głos. Ha, ha, ha, ha, ha, ha! By the oak a horse, here an oak, there a A peruki ani w ząb, peruki ani w ząb. Chór Hanna horse. Hanna Hanna Pancerz, pancerz taki sam! Taki sam! Curious to know, they eagerly wait. Look! Look! Dziewczę wnet tu zobaczy... Damazy A to szczególniejszy traf, taki sam. Hanna Look, a cottage, here a shed, A peruki ani w ząb! Jadwiga Ha, ha, ha, ha, ha, ha. There again, armour and lance. Chór A peruki mej ani w ząb! Hanna Curious to know, they eagerly wait. Of a wig no sign of course! No sign of course! Zaciekawieni, zaciekawieni. Tu dwie kosy, tu dwa woły. Chorus Dziewczę wnet tu zobaczy, Miecznik Hanna Damazy There again, the very same armour and lance, Co też jej przeznaczy kapryśny los. A peruki, a peruki twojej, ani w ząb! Damazy A young maiden might see... Of a wig no sign of course! The very same, Czy mnie czasem nie ma tam? Of my wig not a sign of course! What a stroke of luck by chance! Jadwiga Jadwiga Chorus Wstrzymują głos. A peruki, a peruki twojej, peruki ani w ząb! Hanna Curious to know, curious to know, The Sword-Bearer Hanna Zobaczy, co też jej przeznaczy Karabela i płużyca. A young maiden might see Of a wig, of your wig no sign, of course! Here two ploughs, two oxen head! Kapryśny los! Chór What given will be, by capricious fate. Tutaj koń, a tu dąb, tu przy dębie koń, Chór Jadwiga Damazy Hanna A peruki ani w ząb! Ani w ząb! Karabela i płużyca. Jadwiga Of a wig, of your wig not a sign of course! Am I there by any chance? ...co też jej przeznaczy kapryśny los! They eagerly wait Miecznik Hanna And might see, what given will be Chorus Hanna Hanna wylewa roztopiony wosk na wodę, biorąc na stronę Damazego Łatwo wróżbę wysnuć stąd. By capricious fate! Here’s an oak, there a horse, Here a sword and ploughs aplenty. po czym stawia na stoliku salaterkę. Wszyscy Słyszysz wróżby tej wyrazy, Horse tied to an oak, z ciekawością otaczają stolik, ze śmiechem „Za rycerza”, to mi zięć! Chór Hanna Of a wig no sign of course! Chorus zbliża się Miecznik. Płacz serdeńko, płacz Damazy, Łatwo wróżbę wysnuć stąd. ...What given will be by capricious fate! No sign of course! Here a sword and ploughs aplenty. Pójdzie z kwitkiem twoja chęć!

66 THE HAUNTED MANOR STRASZNY DWÓR 67 LIBRETTO LIBRETTO

Hanna all-embracing he must be! Chamberlain’s wife Hanna Na skinienie oddać krew! Miecznik So whatever may betide... Virtues he must have a lot, You don’t know? Tutaj chatka, tutaj kosy, Na skinienie oddać krew! żywo Cherish man and love his God, The squires! Łatwo wysnuć stąd, że pójdzie panna Niech mu będzie chęć nieznana Synowie przyjaciela, Chorus With a rifle be a crack shot, Za szlachcica, za gospodarnego. Lżyć obyczaj stary swój, Jakże ich widzieć, jak uścisnąć życzę. So whatever may betide... And with power wield a sword! Hanna Wnet swatowie tu nadbiegną Niech kontusza i żupana, For his country he must stand Master Stefan! Jak potoku, jak potoku prąd. Nie zamienia w obcy strój! Cześnikowa Hanna Be courageous, forge ahead, z przycinkiem, patrząc na Damazego Dzisiaj, Mieczniku, doznasz tego wesela! Here a house and ploughs aplenty. For his land, for his precious motherland Jadwiga Chór Kto nie przyjdzie w sercu taki, Whatever may betide, you’ll marry gentry Be prepared his blood to shed. Master Zbigniew! Tutaj chatka, tu dwie kosy, Kto za fraczek oddał pas, Miecznik Of prospects and substantial means. Be prepared his blood to shed. Łatwo wysnuć stąd, że pójdzie panna W domu tym na koperczaki Dzisiaj! Dzisiaj! Matchmakers like gushing streams Traditions may he never break The Sword-Bearer Za szlachcica, za gospodarnego. Nadaremnie straci drogi czas! do córek Will run from far and wide. And established customs snub, excited Wnet swatowie tu nadbiegną Nadaremnie straci czas. Czy słyszycie? Dziś przybędą, wyśmienicie! Or his national dress forsake Sons of the friend I treasure, Jak potoku prąd. Kto z mych dziewek serce której do Damazego wesoło Chorus For the trappings of foreign grab. To see... to embrace them I desire. W cnych afektów wplącze nić, Śmiałbym się, Here a house and ploughs aplenty. looking at Damazy pointedly Damazy Musi dzielnym człekiem być. Gdybyś zyskał dwóch rywali! Whatever may betide, you’ll marry gentry A man who’d willingly replace Chamberlain’s wife ze smutkiem Mieć w miłości kraj ojczysty, Of prospects and substantial means. His insignia with coat-tails, Today, Sword-Bearer, you’ll have the A Damazy pójdzie w kąt! Być odważnym jako lew, Damazy Matchmakers like gushing streams In this household has no place pleasure! Dla swej ziemi macierzystej, Niech ich w drodze piorun spali! Will run from far and wide. And his courtship’s bound to fail, Hanna i Jadwiga Na skinienie oddać krew. And his courtship’s bound to fail! The Sword-Bearer Chatka tu, pancerz tam. Musi kochać kraj ojczysty, Cześnikowa Damazy He who hopes to make a catch Today! Today! Być odważnym jako lew, Nic z tego! Bratankowie mili sadly And my daughter’s heart enslave, to his daughters Miecznik Dla swej ziemi macierzystej Nie chcą poznać, co kochanie. Damazy will be cast aside! He must be both good and brave, Did you hear? A Damazy, a Damazy pójdzie w kąt! Na skinienie, na skinienie oddać krew! Aż do grobu trwać postanowili For his country he must stand, Splendid, today they will be here! W bezżennym stanie. Hanna and Jadwiga Be courageous, forge ahead, jokingly to Damazy Hanna, Jadwiga i Chór Przy końcu śpiewu Miecznika dziewczęta koń- A house here, armour there! For his land, his motherland How amusing, two more rivals in pursuit! Chatka tu, pancerz tam. czą wróżby i uprzątając przyrządy oddalają Miecznik Be prepared, be prepared his blood to shed! Łatwa wróżba stąd, się, jedne w głąb, drugie na prawo, tak że na W bezżennym stanie? The Sword-Bearer For his country he must stand, Damazy Że pan Damazy pójdzie, pójdzie w kąt. scenie zostają tylko główne osoby. Hanna While Damazy, Damazy will be cast aside! Be courageous, forge ahead, May lighting strike them en route! i Jadwiga po skończonym śpiewie, okrywają Hanna For his land, his motherland, Hanna, Jadwiga, Damazy, Miecznik ojca pieszczotami. Proszę uniżenie! Hanna, Jadwiga and Chorus Be prepared, be prepared his blood to shed! Chamberlain’s wife i Chór A house here, armour there, It’s of no use! My dear nephews To łatwa wróżba stąd, SCENA 4 Damazy So whatever may betide Towards the end of The Sword-Bearer’s aria, Shall not discover love’s great wealth. Damazy pójdzie w kąt, pójdzie w kąt. Miecznik słuchając dzwonków od sań, do Hanny głośno It’s clear Damazy will be cast aside. having completed their fortune-telling the As civilians they have views, otwiera drzwi w głębi. Miecznik, Hanna, Bardzo rozsądne postanowienie! girls clear the equipment, some exiting Of staying single until death. Wszyscy jeszcze rozpatrują się w udanych Jadwiga, Damazy i Cześnikowa. Hanna, Jadwiga, Damazy, upstage, others to the left, so that only the wróżbach. Damazy gestami naprzykrza się Cześnikowa The Sword-Bearer and Chorus main characters remain. Hanna and Jadwiga The Sword-Bearer Hannie, która śmieje się z niego. Miecznik A potem, wiem ci ja, Mieczniku, Whatever may betide, cover their father in caresses. Single until death? wprowadzając Cześnikową Czego serce twe wymaga: Damazy’s cast aside, Miecznik To niespodzianka! Pani Cześnikowa U ciebie trzyma prym odwaga, Cast aside. Hanna Bawić się, jak chcemy możem, Choć raz do roku o życzliwych pamięta! Na łowach czy w bojowym szyku. SCENE 4 Demeaning resolution! Wróżb spełnienie, rzadki traf. A oni, ach! Choć moi krewni, All continue to examine the waxen fortune- Hearing sleigh-bells outside, The Sword-Bearer Nasze losy w ręku Bożym, Cześnikowa Jacyś nie po męsku rzewni. images. Damazy gesticulates to Hanna, who opens the door upstage. The Sword-Bearer, Damazy W miłosierdziu jego praw! witając się Ani podobni do swego protoplasty, laughs at him. Hanna, Jadwiga and Chamberlain’s wife. loudly to Hanna Do Damazego, który się przybliżył w tej chwili Witaj Mieczniku! Zabobonni, trwożliwi, istne dwie niewiasty! A very sensible solution! do Miecznika. Jak się macie dziewczęta!? The Sword-Bearer The Sword-Bearer Lecz jeżeliś usnuł w głowie, Miecznik Games are open to debate, escorting Chamberlain’s wife Chamberlain’s wife Że Hanusię złowisz w sieć, Damazy zdziwiony Magic signs are seldom right, Madam Cześnikova! What a surprise! Besides, Sword-Bearer, I well know Powiem waści w krótkim słowie, z ukłonem Co słyszę? Przez Boga! In hands of God lies our fate, Delighted to see you, if only once a year! That above all you demand Jakich zięciów pragnę mieć! Wszystkich opatrzność We’re at the mercy of His might! A man have courage to command, W dobrym zdrowiu chowa! Cześnikowa Addressing Damazy as he approaches Chamberlain’s wife Whether hunting beast or foe. Młode dziewczęta kolejno wylewają wosk Na samą myśl, że w Kalinowie, The Sword-Bearer. greeting him But those two, ugh! albeit kin przy kominie. Jadwiga, Hanna, Damazy Cześnikowa Dwór się strasznym dworem zowie, If you plan Hanna to woo Greetings, Sword-Bearer! Are sadly not so masculine, i starsze niewiasty otaczają Miecznika. A! Pan Damazy! Śmieszna obydwu przejmowała trwoga! You should clearly know the score, Girls, how are you Of their species a poor specimen, Ogląda się. Very briefly let me tell you my dears? Superstitious and timid like women! Miecznik Ale oni, gdzież oni? Damazy How I see my sons-in-law. Kto z mych dziewek serce której Czy przyjechali, czy obadwa już są? ze śmiechem Damazy The Sword-Bearer W cnych afektów wplącze nić, Chciałam uprzedzić, nie żałowałam koni; Śliczni, śliczni mi rywale! Young girls take turns in pouring the wax bowing surprised By uwieńczyć swe konkury, Jakże się wam podobali? by the fireside. Jadwiga, Hanna, Damazy All in fine health, I’m pleased to advice! But why? For God’s sake! Musi dzielnym człekiem być. Miecznik and the older women surround The Sword- Piękną duszę i postawę Miecznik Trudno wierzyć... -Bearer. Chamberlain’s wife Chamberlain’s wife Niechaj wszyscy dojrzą w nim; Lecz kto? Ah! Mister Damazy! By Kalinowo they were daunted Śmiałe oko, serce prawe musi mieć Hanna The Sword-Bearer looking around When they heard the manor’s haunted, I splatać w jeden rym, Cześnikowa do Jadwigi śmiejąc się He who hopes to make a catch But they? Where are they? And their boots began to quake. Musi splatać w jeden rym! Nie wiecie kto? Doskonale! Mam wyborny w głowie żart! And my daughter’s heart enslave, Are they not due? Have they both arrived? Musi cnót posiadać wiele, Stolnikowicze! Szepce do ucha Jadwigi, To succeed in such a match, I rode ahead without delay... Damazy Kochać Boga, kochać bratni lud, potem śmieją się obie. He must be both good and brave, How do they seem to you? laughing Tęgo krzesać w karabelę, Hanna So the world sees from the start Some rivals! Easy to eliminate. Grzmieć z gwintówki, gdyby z nut! Pan Stefan! Cześnikowa His confidence and honesty. The Sword-Bearer Mieć w miłości kraj ojczysty, na stronie Proud in bearing, pure of heart, But who? The Sword-Bearer Być odważnym jako lew, Jadwiga Teraz łatwiej ich oddalę. All-embracing he must be, Hard to believe! Dla swej ziemi, dla swej ziemi macierzystej Pan Zbigniew!

68 THE HAUNTED MANOR STRASZNY DWÓR 69 LIBRETTO LIBRETTO

Hanna Women’s Chorus The Sword-Bearer Miecznik Chór myśliwych Rozszerzcież się mojego domu ściany! laughing, to Jadwiga The hare sitting in the furrow, out of view! Giving a gesture of welcome to Zbigniew and do dziewcząt Tak, na drodze staje bryka. A wy przyjmijcie, czym chata bogata. That’s just great! I’ve a joke to play on them. Stefan as they enter. Takich zięciów nie chcę wcale! Jakaś nieznajoma nam, przedstawiając Whispers something to Jadwiga and both Skołuba Ah! Dearest guests! I wish to embrace Tchórz mężczyzna diabła wart! Tu córki moje, tu drużyna życzliwa, laugh. Then on the road there stops a cart... The sons of the one Chór kobiet Zbigniew i Stefan z daleka witają ukłonem Whom I loved like my own! A myśliwi o nim nie wiedzą, przedstawione osoby i Cześnikową. Chamberlain’s wife Huntsmen’s Chorus With pleasure I greet you SCENA 5 Nie wiedzą. Rozgośćcież się, każdy wam tu będzie rad. aside Yes, on the road there stops a cart, in my humble place, Ci sami, Skołuba i Chór myśliwych Na widok wasz mnie sił przybywa Now they’ll be easier to isolate! One to us completely new. Please feel free to make Skołuba Ze wspomnieniem lepszych lat! yourselves at home! Chór myśliwych ...dzik szoruje i dwa strzały The Sword-Bearer Women’s Chorus making introductions śmiejąc się Z dwóch szturmaków wraz zagrzmiały Po recytatywie Hanna, Jadwiga, Cześniko- to his daughters And the huntsmen have no clue, not a clue. These are my daughters Traf szczególny! I odyniec w śniegu padł. wa, Miecznik, Zbigniew i Stefan zbliżają się Such in-laws I would hate! and my circle of friends. Próżne gniewy, próżny krzyk, naprzód, Damazego zaś Skołuba i myśliwi The devil take cowardly men! Skołuba Zbigniew and Stefan bow to the persons Traf szczególny! Chór myśliwych rozmawiając, gestami zatrzymują w głębi. The boar stops dead and without fuss, introduced and to Chamberlain’s wife. Któż dowiedzie, czyj ten dzik? Tak, z dwóch szturmaków wraz zagrzmiały Gdy wchodzi Maciej, wtedy razem ze śpiewem Two shots fired from a blunderbuss. To your every need they’ll gladly attend. Bo wszakże były strzały dwa, I odyniec w śniegu padł. osób będących na przodzie sceny, rozpoczy- SCENE 5 And in the snow the beast then fell! Seeing you both, my spirits are raised Bo wszakże były strzały dwa! Dwa szturmiaki wraz zagrzmiały na się w głębi sprzeczka między myśliwymi, The same cast, Skołuba and Huntsmen’s chorus By enduring memories of better days! Ha, ha, ha! I odyniec w śniegu padł. którzy Damazego biorą za sędziego sprawy Huntsmen’s Chorus Tu próżny gniew i krzyk, o dzika. Huntsmen’s Chorus Yes, two shots fired from a blunderbuss. After the recitative, Hanna, Jadwiga, Ha, ha, ha! Któż dowiedzie czyj ten dzik? Chór kobiet laughing And in the snow the beast then fell! Chamberlain’s wife, The Sword-Bearer, Siedzi sobie lamentuje, Hanna i Jadwiga A stroke of luck! Useless anger, vain furore, Two shots fired from a blunderbuss. Zbigniew and Stefan move forward, while Skołuba Testament życia spisuje, przyłączając się do Stefana i Zbigniewa A stroke of luck! And in the snow the beast then fell! Skołuba and the Huntsmen, engaged in Ja zwaliłem, Biedaczek, biedaczek. W dziecięcych latek swobodnej doli Who can prove he killed the boar! conversation, gesturing to Damazy detain Ja zwaliłem dzika, ja! W jedno grono połączeni, Twice indeed the boar was stuck, Women’s Chorus him upstage. As Maciej enters when those Skołuba Zabaw niewinnych wiedliśmy kolej, Twice indeed the boar was stuck, His demise he laments assembled downstage start to sing, the Chór myśliwych Psy do dzika, ja do dzika, Kładąc psoty swe na obcy karb. Ha, ha, ha! Useless anger, vain furore. Drawing up his testament. Huntsmen upstage start an argument Próżny gniew. Bom jest pewny mego strzału. Ha, ha, ha! Who can prove he killed the boar? Poor thing, poor thing! concerning the boar, with Damazy acting as Zbigniew i Stefan arbitrator. Skołuba Chór myśliwych patrząc na Hannę i Jadwigę Skołuba Skołuba Z bryki palnął jakiś smyk, Świadkiem nieznajoma bryka, W dziecięcych latek swobodnej doli It was me! I killed the boar! Hounds make for the boar, I start, Hanna and Jadwiga Prawda, ale dzik, Że nie jego zwierzę to. W jedno grono połączeni, Certain that my shot’s a hit. glancing surreptitiously at Stefan and Moją kulę we łbie ma! Lecz ponieważ w onej bryce, Zabaw niewinnych wiedliśmy kolej, Huntsmen’s Chorus Zbigniew Jadą młodzi dwaj szlachcice, Kładąc psoty swe na obcy karb. Useless anger. Huntsmen’s Chorus In our carefree childhood days, Chór myśliwych Dojdziem prawdy – otóż są! Witnessed by that alien cart, Always united we stood as one. Próżny krzyk. Cześnikowa Skołuba The beast’s not his to claim, we fear. Innocent games we used to play Miecznik, Damazy, Skołuba i Chór patrząc kolejno na bratanków, Some whippersnapper fired a shot, Since the said cart’s now arrived, And for our pranks others blame. Miecznik Traf szczególny, niech powiedzą, Hannę i Jadwigę The boar fell on the spot, With those gentlemen inside, Panowie, cicho, cicho sza! Czyj ten dzik. Strach mnie ogarnia pomimo woli, But with my bullet in his jaw! We’ll learn the truth, now they’re here! Zbigniew and Stefan Nic nie rozumiem, taki krzyk, Młodzież wspólnie się rumieni. looking at Hanna and Jadwiga Uważam poległ dzik, Chór myśliwych Łatwo polecieć w miłosną kolej, Huntsmen’s Chorus The Sword-Bearer, Damazy, In our carefree childhood days, Lecz co znaczy sprzeczka ta? Bo wszakże były strzały dwa! Lśniącą urokiem tęczy farb... Vain furore! Skołuba and Chorus Always united we stood as one. A stroke of luck, Innocent games we used to play Chór myśliwych Skołuba Miecznik The Sword-Bearer Let them say who killed the boar! And for our pranks others blame. Wszak były strzały dwa! Jam jest pewien mego strzału, Czy to w radosnej, czy smutnej chwili, Hush gentlemen! Do not shout! A panowie drwią pomału, Duszą z ojcem ich złączeni, Why the mayhem and furore? Huntsmen’s Chorus Chamberlain’s wife Miecznik Żem spudłował, dowieść chcą. W jednąśmy życia dążyli kolej, Considering the boar’s no more, Twice the boar was stuck. aside, looking in turn at her nephews and No i cóż? Biorąc dobre, złe, na wspólny karb. What is this squabble all about? Hanna and Jadwiga Chór myśliwych Skołuba With good reason I feel dismay, Chór myśliwych Jadą, jadą tu i tak. Dojdziem prawdy, teraz. Hanna i Jadwiga Huntsmen’s Chorus Certain that my shot’s a hit, The young folk are having fun, Któż dowiedzie czyj ten dzik? To teraz dojdziem prawdy. W niebezpieczeństwa znane, nieznane But twice the boar was shot! But the squires in laughter’s fit They’ll fall in love and go astray Wszak były strzały dwa! Biegli dla żartu, nieustraszeni. Say I missed, and then they sneer. Lured by passion’s burning flame! Miecznik, Damazy, Skołuba Ach, czy mamy wierzyć w zmianę, The Sword-Bearer Damazy i Chór myśliwych Że dziś odwagi stracili skarb? So what? Huntsmen’s Chorus The Sword-Bearer To traf! Były strzały dwa! Otóż są! They’re coming here by and by. In both happy and mournful days Zbigniew i Stefan Huntsmen’s Chorus The facts will finally be clear, Your father and I stood like one, Skołuba Przy końcu powyższego chóru Zbigniew Dziś dwie dziewice, kwiaty wiośniane, Who can prove he killed the boar, We’ll know the truth... Together we fought come what may, Psy zagrały, dzik pomyka... i Stefan wchodzą na scenę z głębi, a z prawej, Nasz widok miesza, trwoży, rumieni. As twice the boar was shot? For good and evil shouldering blame. zaciekawione gwarem kobiety. Czyż rumieniec nam w zamianę The Sword-Bearer, Damazy, Skołuba Chór myśliwych Niosą za tak drogich wspomnień skarb? Damazy and Huntsmen’s Chorus Hanna and Jadwiga Ponad drogą pędzi blisko. What luck! Twice the boar was shot! ...Now they’re here! In danger they’d put on a brave face SCENA 6 Cześnikowa And for a joke fearlessly run. Skołuba Hanna, Jadwiga, Cześnikowa, Miecznik, Lecz Skarbnikowej, gdy słowo dane, Skołuba Towards the end of the ensemble, Zbigniew and Oh! Have they changed and in disgrace ...wprost na moje stanowisko, Zbigniew, Stefan, Damazy, Skołuba, myśliwi, Żaden się z żadną tu nie ożeni. Bitten by hounds, the boar did dart... Stefan enter upstage, and the women enter Treasured courage no longer claim? Aż z radości człowiek zbladł! sąsiadki i domownice, na ostatku Maciej Nie! Nie! Niewczesnych uczuć ja ocalę skarb! from the right, intrigued by the commotion. Huntsmen’s Chorus Zbigniew and Stefan Chór kobiet Miecznik Miecznik ...Along the path from yonder wood... Today like two flowers of beauty and grace Siedzi sobie zając pod miedzą, pod miedzą! po chwili niemego powitania wchodzących Gdym go utracił, niechże w zamianę, SCENE 6 They coyly blush and our gaze shun. Zbigniewa i Stefana W żywota mego chłodnej jesieni, Skołuba Hanna, Jadwiga, Chamberlain’s wife, The Are their blushes about to replace Skołuba O, drodzy goście! Jakże mi pożądany Jego synów serca wiośniane ...To the spot where I now stood. Sword-Bearer, Zbigniew, Stefan, Skołuba, Treasured memories of an old flame? Wtem na drodze staje bryka... Uścisk potomków tego, Powrócą mi przyjaźni starej skarb! With what joy my heart did swell! Huntsmen, neighbours, house-guests and Com go kochał jak brata! Maciej who enters last. 70 THE HAUNTED MANOR STRASZNY DWÓR 71 LIBRETTO LIBRETTO

Chamberlain’s wife Sure! It was I who took a pot Skołuba Hanna i Jadwiga Dziewczęta Skołuba The purse-bearer has a legitimate case; And fired a shot. Damn right! It’s come to light Czy wierzyć mamy w tak nagłą zmianę, Widząc tych spojrzeń trwożną zamianę, Mówię sam! No marriage here will take place That it was I. Że stracili odwagi skarb? Można by wnosić z oczu promieni, No, no this treasure is mine to claim! Skołuba Jakże wierzyć w zmianę, Że serc zamienią skarb. Maciej No it was I, seeing you not, Maciej Że odwagi swej stracili skarb? To ja sam! The Sword-Bearer I fired the shot. No, it was me! Myśliwi Now that he’s gone I ask in good grace Stefan i Zbigniew do Damazego Myśliwi That the young hearts of his sons Young Maidens Skołuba Czyż nam w zamianę niosą Gdy sprzeczki biegą Gdy sprzeczki biegą, Rekindle memories and replace Earnest desire their glances betray. I tell you, ‘twas I! Rumieniec za wspomnień skarb? Sądźże proszę z tego, Sądźże pan z tego, kto tu z nich do niego Treasured friendships in his name! It’s clearly obvious to everyone Kto tu z nich do niego Ma więcej praw. Their hearts will soon be aflame. Maciej Cześnikowa Więcej prawa ma. do Skołuby Hanna and Jadwiga It was I! Silnym oporem im w drodze stanę, Ej! Nie kłam! Have they changed and in disgrace Huntsmen Niewczesnych uczuć ocalę skarb. Maciej Treasured courage no longer claim? to Damazy Huntsmen Ocalę skarb! Tnie dzik, a więc Maciej Have they lost, in this the case, Now neither will budge As neither will budge, Ja także, pęc! Słuchajże waść, Treasured courage the used to claim? So you be the judge, You be the judge, to this boarfight Miecznik To traf! On: pęc! Ja: paf! Pęc! Ja żadnych praw nie roszczę tu. Who should insist Who has more right. Te serca ich wiośniane Wszak ja nie roszczę żadnych praw, Stefan and Zbigniew He killed the beast. to Skołuba Przywrócą starej przyjaźnie skarb. Skołuba Śmieszny traf! Are their blushes about to replace Eh! You lie! Przeklęty traf! Ja zaraz: paf! Treasured memories of an old flame? Maciej Skołuba To traf! Ja: pęc! On: paf! Pęc! Skołuba Boar’s on the spot, Maciej w głębi, do wchodzącego Macieja Nie słucham, nie, bo to mój dzik! Chamberlain’s wife I fire a shot! Listen mate, Mam waści, mam, gadajże nam, Myśliwi Waść żadnych praw tu nie masz, nie! My strong resolve they’ll have to face, Hard luck! My shot! I struck! Bang! To this game I make no claim. Który z was, jadąc przez las, Kłam wasze, kłam, wszak mówi nam, Ej! Co mi tam! I’ll extinguish any untimely flame I claim no right to this buck, Gdy zwierz pomyka, Że to on sam. Nie, nie, nie kolego, All the same! Skołuba A stroke of luck! Na ochotnika wypalił wraz? Śmieszny traf! Tęgi traf! Ten: paf! I ten: pęc! Waść do niego Rotten luck! I struck! Który to z was? Żadnych nie masz praw! The Sword-Bearer What luck! My shot! I struck! Bang! Skołuba Dziewczęta Mój dzik, Their young hearts will replace I’ll listen no more, as it’s my boar! Maciej Że wkrótce serca niepokalane wraz On żadnych nie ma praw, Treasured friendships in his name. Huntsmen Whatever your plight, you have no right! ze śmiechem Wzajem uczuć swych zamienią skarb. Żadnych, żadnych nie ma praw! You lie! You lie! Yet can’t deny Oh! What the hell! No, no, no, mate Czyż przeczyć mam? To ja sam. Skołuba He hit bull’s-eye! Pot luck! Tough luck! I tell you straight krzycząc do Damazego Damazy Po śpiewie pachołek wchodzi z prawej To Maciej who enters upstage. He took a shot! And bang! You’ve no right to this buck! It’s my boar, A to traf, Współzalotnika widzę jasno pośród nas! i z poszanowaniem przemawia parę słów Look my man, say if you can He has no right, hard luck, Tnie dzik, a więc po cichu do Miecznika. Which one of you, riding through Young Maidens He has no right, no right to this buck! On zaraz: paf! Maciej Decided at will Their innocent hearts cannot disguise Ja także: pęc! Oj, żarty biegą... Miecznik The boar to kill, and fired a shot? Mutual love’s burning flame. As the singing comes to an end, a servant wesoło do myśliwych Which one of you lot? enters from the right and respectfully says a Skołuba Skołuba Hej, panowie dosyć kłótni, Damazy few words to The Sword-Bearer. To mi traf! To źle kolego... Dość myśliwskiej bałamutni, Maciej A fellow rival I see on the rise. Tnie dzik a więc Do weselszych was zapasów smiling The Sword-Bearer Ja zaraz: paf! Maciej Przy wieczerzy proszę tam! Should I deny that it was I? Maciej merrily On także pęc! ...że ja, kolego... Ukazuje na prawo, po czym odzywa się shouting in Damazy’s ear Now fun they poke... Gentlemen, let’s have some peace, do wszystkich. A stroke of luck, May your hunting squabbles cease. Myśliwi Skołuba Pierwszy toast, w szczerej chęci Boar’s on the spot, Skołuba Other contests lie in store, do Skołuby Oj, żarty biegą... Wychylimy ku pamięci He fired and stuck! That’s no joke... So to the feast I you invite! Kłam wasze, kłam! ukazując Zbigniewa i Stefana Then I take a shot! Points to the right, then addresses everyone. do Macieja Maciej Ich rodzica i tych czasów, Maciej With great pleasure asks your host Ty powiedz nam, który to z was? ...że to ja. Które wspomnieć słodko nam! Skołuba ...That I’m the bloke... To raise your glasses in a toast, Some luck, Boar’s on the spot, calling attention to Zbigniew and Stefan Maciej Skołuba Myśliwi I fired and stuck! Then he takes a shot! Skołuba To their father and days of yore Ależ, kolego mój! ...że to waść. Które słodko wspomnieć nam! ...So fun they poke. That we recall with such delight! Czy przeczyć mam? Huntsmen Damazy W czasie powyższego recitativu, gdy Miecznik to Skołuba Maciej Huntsmen Skołuba wydzierając się i patrząc dumnie na Hannę, odszedł w głąb, Zbigniew i Stefan You lie! You lie! ...Saying it’s me... That we recall with such delight! Ależ, kolego mój! Kłam wasze, kłam! to na Stolnikowiczów zbliżają się do Cześnikowej, Jadwigi to Maciej To mi kram, gdy taki traf. i Hanny. Dziewczęta na ich powitanie Tell us why, which one of you lot? Skołuba During the above recitative, once The Sword- Damazy A więc, a więc, wyzwę i paf! odpowiadają ukłonem. Damazy wyrywa się ...Indeed I see. Bearer has made his way upstage, Zbigniew To mi kram! Mnie pilniej tam, On także pęc! Poznasz, poznasz kolego, z koła myśliwych i zbliżywszy się na przód Maciej and Stefan approach Chamberlain’s wife and Najdroższy czas ucieka w las. Kto z nas do serca tego sceny, spogląda zazdrośnie na Stefana But my dear chap! Damazy Hanna and Jadwiga who curtsey in greeting. Mnie pilno tam! Ma więcej praw. i Zbigniewa rozmawiających z dziewczętami Should I deny? Getting away, looks proudly at Hanna, then Damazy extricates himself from Huntsmen Więcej praw, i Cześnikową. at the squires. and having made his way downstage, Maciej Ale ja żadnych tu Skołuba My, what a sight! A lucky stroke. jealously observes Zbigniew and Stefan in Że to ja sam, Nie roszczę praw, nie! Miecznik But my dear chap! You lie! You lie! So the challenge is on, a puff of smoke conversation with Chamberlain’s wife and the Jadąc przez las, do Zbigniewa i Stefana And he’ll be gone! Mate, two girls. Palnąłem wraz. Skołuba A był to dzielny zuch, Damazy you’ll see from the start Ej! To ja sam, Więcej praw, Podobny lwiej naturze, Ugh, let them fry! I have to fly. When it comes to her heart The Sword-Bearer Jadąc przez las, Przeklęty traf! Gdy szło na wspak, Precious time is on the line. I have to fly! I have more right. to Zbigniew and Stefan Palnąłem wraz. To ja sam. Wytrwale znosił burze! He was a brave man who Wśród boju rąbał w puch, Maciej Maciej Possessed a lion’s heart, Skołuba Maciej Nie lękał się choć czarta Yes it was I who took a pot I’ve more right, but all the same And in the fray stood a breed apart. Toć, że ja sam, nie widząc was, Nie, to ja! I wiem, że tak And fired a shot! I stake no claim, no! Foe he overthrew Palnąłem wraz. Wychował synów dwóch.

72 THE HAUNTED MANOR STRASZNY DWÓR 73 LIBRETTO LIBRETTO

Without fear of the devil, Chamberlain’s wife coming through the window. Skołuba and Hanna i Jadwiga Obmowa nic nie warta... postacie matron. Noc. Księżyc bijąc w okna, I know that’s the way The match has fallen through, Maciej, the former leading the latter who spoglądając ukradkiem na Zbigniewa Czym tu i jak oświeca blado, ale wyraźnie całą salę. Sko- He raised both of you. Gone to the very devil, how can I sway looks panic-stricken around the hall. i Stefana Zniechęcić braci dwóch? łuba i Maciej. Skołuba wprowadza głównym Them to my point of view? Badając postać, ruch, wejściem Macieja, który zdjęty trwogą ogląda Hanna and Jadwiga Maciej Czy trwożni są w naturze, Zbigniew i Stefan się po sali. surreptitiously eyeing Zbigniew and Stefan Zbigniew and Stefan Why did we not bring a candle? Czy w nich niewieści duch, ciekawa rzecz. Wśród boju rąbał w puch, Judging poise and hue, Foe to overthrew Nie lękał się choć czarta. Maciej Are they faint of heart? Without fear of the devil, Skołuba Zbigniew i Stefan I tak, i tak Czemuśmy nie wzięli świecy? I wish I knew, And that’s the way derisively Nasz rodzic był to zuch, Wychował synów dwóch. If they’d play the man’s part. He raised both me and you. My dear man! There’s light from the moon. Podobny lwiej naturze, Skołuba leading him to the right, opens the door Kiedy szło mu wspak Miecznik szyderczo Zbigniew and Stefan The Sword-Bearer slightly Wytrwale znosił burze. Wśród boju rąbał w puch Księżyc świeci, panie bracie. He was a brave man who Foe to overthrew without fear of the devil, Now pay attention, in that room I nie lękał się choć czarta. Prowadzi go na prawo i uchyla drzwi. Possessed a lion’s heart, And that’s the way he raised his sons too. One young squire will have his place. Maciej I wiem, że tak Zważaj wasze, tam w komnacie And in the fray stood a breed apart. Maciej takes a look inside. W tym strasznym dworze ruch, Wychował synów dwóch. Jeden z młodych panów stanie. Damazy Now look behind, see that handle. Dziwaczny w swej naturze Maciej zagląda. Maciej They’ll meet their Waterloo Oj, biada nam! Oj, tak, Damazy Teraz obejrz się za plecy. This manor’s all askew, And run like the devil, Maciej Ja tu coś złego wróżę. Gdy w nich niemęski duch, Odd from the very start, Yes! Yes! Hooray! Where? Uciekną stąd do czarta. Maciej Trouble’s on the way, Their courtship will be through. Hanna i Jadwiga Oj, tak! Oj, tak! Gdzie? I feel it in my heart. Skołuba Badając postać, ruch, Ich zamiar pójdzie w puch. Maciej indicating Że trwożnej ich naturze, Skołuba Hanna and Jadwiga And that huntsman too Where the wall has door-space. Ja coś na wspak Maciej wskazując Judging poise and hue Looks like the very devil, is there a way Stryjenki słowom wróżę... I ten myśliwy zuch Tam, gdzie drzwi, tam w drugiej ścianie. They don’t seem faint of heart; To flee this wretched venue? Maciej Zakrawa mi na czarta. I think aunt may Following Skołuba, who crosses to the left. Cześnikowa Jak stąd... Ach jak Maciej Not be so very smart... Skołuba There? do siebie Paniczów wyrwać dwóch!? Idąc za Skołubą, który przechodzi na lewo. I’ll make you drink for two Ach! Sprzeciwności duch Tam? Chamberlain’s wife Beyond your spirit level, Skołuba Gotuje dla mnie burzę. Skołuba to herself And then I’ll say, indicating Ja tak, on wspak... Upoję cię za dwóch, Skołuba They’ve got me in a stew, Shoot the boar anew. The other squire’s sleeping-place. Coś niedobrego wróżę! Gdy łeb zamąci kwarta, ukazując Upset the apple cart. Bierz broń i tak Drugi tam ma swe posłanie. It’s not my day... I feel it in my heart! Chorus Maciej Zbigniew i Stefan Traf dzika, jeśliś zuch! Their father was a brave man who Not together? Nasz rodzic był to zuch, Maciej Zbigniew and Stefan Possessed a lion’s heart Podobny lwiej naturze, Chór Więc nie razem? He was a brave man who And in the fray Skołuba Gdy szło mu wspak Ich rodzic był to dzielny zuch, Possessed a lion’s heart, Was brave, and always stood apart looking askance at him Wytrwale znosił burze. Podobny lwiej naturze, Skołuba And in the fray When foe he overthrew. Not in this case. Gdy szło mu wspak, spoglądając nań spod oka Stood a breed apart. Oh yes! Miecznik To zawsze go podnosił dzielny duch. Nie, mospanie. He was brave when foe he overthrew Maciej Ich rodzic był to zuch, Wśród boju rąbał w puch, The Sword-Bearer And that’s the way he raised his sons too. Well I never! Podobny lwiej naturze, O, tak! Dzielny to był, dzielny to był zuch Maciej He was a brave man who aside Gdy szło mu wspak I znać, że tak wychował synów dwóch. Maszże tobie! Possessed a lion’s heart, The Sword-Bearer offers his arm to This place is haunted, this place is haunted, Wytrwale znosił burze. na stronie And in the fray Chamberlain’s wife, Stefan to Hanna and This place is haunted. Miecznik podaje rękę Cześnikowej, Stefan Jak tu straszno, jak tu straszno, Stood a breed apart. Zbigniew to Jadwiga. The other guests Damazy Hannie, Zbigniew Jadwidze. Inni goście Jak tu straszno. similarly form pairs and moving to the right Skołuba Więc mam rywali dwóch... także łączą się w pary i przechodzą na prawo Damazy enter the second room. Damazy, angered that It now seems the old man’s daunted, Lecz jeśli oba tchórze, do drugiej komnaty. Damazy zły, że Stefan Skołuba So, rivals I have two! Stefan has pre-empted him, takes Skołuba Wracked with superstition! Wiem już, wiem jak uprzedził go w podaniu ręki jednej, a Zbigniew Jakoś stary minę stracił And if they’re faint of heart, to the side and whispers in his ear. Skołuba Obydwóch stąd wykurzę... drugiej pannie, bierze Skołubę na stronę Już rubaszną... I have a way is delighted and gestures his readiness to Maciej i szepce mu do ucha. Skołuba z wielką uciechą To make them both depart! comply with Damazy’s plans, and luaghing Paintings like an apparition! Maciej okazuje gestami gotowość spełnienia tego, Maciej shakes his fist at the departing Stefan and Tapestries about to fray. W tym strasznym dworze ruch co żąda Damazy i ze śmiechem wygraża Malowidła niby mary... Maciej Zbigniew as well as Maciej, who stands Dziwaczny w swej naturze, odchodzącym Stefanowi i Zbigniewowi oraz Te makaty odrapane, This manor’s all askew, upstage not noticing the gesture. Damazy Skołuba Oj, biada nam! Oj tak! stojącemu w głębi Maciejowi, niedostrzegają- Odd from the very start, follows the others to the right. Curtain. Tapestries, paintings that creep, Ja tu coś złego wróżę. cemu tej groźby. Damazy odchodzi za innymi Skołuba Trouble’s on the way, here you’ll sleep! na prawo. Zasłona opada. Malowidła, te makaty, tu będziesz spać! I feel it in my heart. Skołuba ACT III Maciej nie patrząc na Macieja Maciej Skołuba Paintings, tapestries that fray. Ten wlazł mi jak zły duch Malowidła, te makaty. not looking at Maciej SCENE 1 to Skołuba Myśliwskiej mej naturze, AKT III do Skołuby He gets my goat, it’s true, A huge deserted hall with old furnishings, No, no, no! No way! Już wiem, wiem jak Nie, nie, nie, nie! That conceited upstart, some of which are damaged. Upstage Wybornie się przysłużę. SCENA 1 But there’s a way two large windows through which is seen Skołuba Wielka opuszczona sala ze starymi, w niektó- Skołuba I can him outsmart. a garden in a winter setting. Between the Here, there and everywhere you’ll sleep, Hanna i Jadwiga rych miejscach uszkodzonymi obiciami. Ten tu, ten tam, a ty tu sam. Sam! windows a large grandfather clock, with coat- This place is haunted, this place is haunted! Czy w nich niewieści duch, W głębi dwa ogromne okna, przez które Straszno tu, straszno tu... Hanna and Jadwiga -of-arms hanging above it. Further forward, Rzecz ciekawości warta... widać ogród, pejzaż zimowy. Między oknami It virtues they have few visible to the audience, two life-size portraits, Maciej Wiem już, wiem jak duży kurantowy zegar, nad nim herb. Nieco Maciej I’m curious like the devil, one of a man in armour, the other of a No! We won’t be treated this way. poznamy, który zuch. bliżej publiczności portrety dwóch mężczyzn Nie, ja na to nie przystanę! And know a way hetman. By the wings closest to the orchestral In one room the squires will sleep w całej postaci naturalnych rozmiarów, jeden Razem muszą spać panicze To find out if it’s true. pit, two portraits of matronly women. Night. And vigil at their side I’ll keep. Cześnikowa w zbroi, drugi w ubiorze hetmańskim. I ja z nimi zostać życzę. The stage is dimly but clearly lit by moonlight Swatanie moje w puch... A na najbliższych kanału kulisach dwie takież

74 THE HAUNTED MANOR STRASZNY DWÓR 75 LIBRETTO LIBRETTO

Skołuba Skołuba SCENE 2 Skołuba Skołuba SCENA 2 No way! The host’s orders in this case, emphatically Ani sposób, ani sposób, znacząco So I advise you to take stock. Good night! Maciej Ja w tym względzie Dobrej nocy! Maciej alone Spełniam to, co Miecznik każe. sam Maciej Maciej Gone, left me! To hell with you! Maciej Poszedł, zostawił mnie... What about me? detaining him No doubt he lied! Hang it all! Maciej zatrzymując go Niech cię piorun trzaśnie! No, no, you really mustn’t leave my sight! Hm! Suppose it turns out to be true, A gdzie ja? Nie! Nie! Ja nie puszczę waszeci! Zapewne kłamał, licho go pal! Skołuba Then we’ll really have a ball! A gdyby trochę prawdy ukrywały te baśnie, Here’s your place. Skołuba heading towards the door Skołuba Skołuba Toż byśmy mieli dopiero bal! Good night! No sign of the squires. Waść spać tu będzie. Dobrej nocy! zmierzając ku drzwiom Maciej Nie widać panów. Where... here? Maciej Hanna Maciej Maciej Mysterious words, what do they mean? voice from the portrait on the right Tutaj... Tutaj? Co znaczą twoje słowa tajemnicze? Hanna Skołuba They’re coming! głos z portretu z prawej By the clock. Skołuba Skołuba Skołuba Już idą! Good night! Jadwiga Przy zegarze. Dobrej nocy! Maciej voice from the portrait on the left Jadwiga But here it’s cold and what is more, Maciej They’re coming! Maciej Maciej głos z portretu z lewej I’ll freeze to death and come to harm. Though unafraid, to know I’m keen. Ale tu, tu zimno srodze, Choć się nie lękam, jednak wiedzieć życzę. Już idą! Sleep on what? I beg you, on the matter shed some light. Maciej Tutaj we mnie wszystko skrzepło. Bardzo więc proszę, Startled, returns to centre stage, and looks Zresztą na czym? Niechaj waść mnie oświeci. Maciej Skołuba Skołuba around. Przelękniony, wraca na środek sceny, On the floor. with irony Eh? What? Who’s there? Skołuba Skołuba rozpatruje się. By the clock it will be warm. You’re not afraid? I see no one. They’re coming! Na podłodze, ironicznie Hę? Co? Kto?... Kto tu jest? They’re coming, I clearly heard! Przy zegarze będzie cieplej. Nie lękasz się? Nie widzę nikogo. Maciej Maciej Who could have uttered Wyraźniem słyszał: „Już idą! Już idą!”. This place is haunted, haunted this place is No! these strange words, Maciej Maciej Skądże te słowa pochodzić mogą? haunted, haunted! It’s much to early for cock to crow, Jak tu straszno, jak tu straszno. Nie! Toć jeszcze nie piał kur, Skołuba Or for those grandmothers to throw Jak tu straszno... Czyżby tak wcześnie zaczynał się spór Skołuba Though I’m not one to make waves, Tan-tan-tantrums! Skołuba Tych praprapra... His demeanour says he’s daunted! Listen then, see if you’re brave! Notices real faces have appeared in the Skołuba Widzę... zresztą jest nas dwóch. Spostrzega, że miejsce malowanych zajęły This grandfathers clock as old as time portraits. Minę stracił już rubaszną! Posłuchaj więc, gdyś taki zuch! ruchome twarze. Maciej Once struck a mighty sound, Oh! No! Good gracious! Ten zegar stary gdyby świat, Aj! Ja nie marzę! I’ll freeze to death and come to harm. Now broken and without a chime The grandmothers are pulling faces, Maciej Kuranty ciął jak z nut. Praprababki wykrzywiają twarze, For years has not been wound. Cocking their eyes of steely blue! Tu by wszystko we mnie skrzepło. Zepsuty wszakże od stu lat, Zgasłymi oczyma przewracają obie...! Skołuba But if by chance someone strange Someone help! Nakręcać próżny trud. Ratuj kto żywy! By the clock it will be warm, Should stand within its range, Fleeing runs into Zbigniew and Stefan in the Skołuba Lecz jeśli niespodzianie Uciekając, wpada w drzwiach na Zbigniewa Because the clock... At crack of dawn when crows the cock, doorway. Przy zegarze będzie ciepło. Ktoś obcy tutaj stanie, i Stefana. Then loud will strike the clock. Oh dear! Bo ten zegar... Pan zegar, gdy zapieje kur, Aj! Maciej You’ll wake to a show Dmie w rząd przedętych rur. quickly You don’t want to know. Zbigniew Maciej Dziś zbudzi cię koncercik taki. Zbigniew What? What about it? Afraid, had enough? surprised żywo Boisz się? zdziwiony Maciej, what’s up with you? Co, co ten zegar? Macieju, co tobie? Skołuba Maciej Maciej ...This wall... No! SCENE 3 Skołuba Nie. Stefan, Zbigniew and Maciej. Servants bring ...i te ściany...! SCENA 3 Maciej Skołuba in candles, one exits to the right, the other Skołuba Stefan, Zbigniew, Maciej. Pachołkowie wno- agitated No? begins to move to the left. Maciej Nie? szą świece, jeden idzie na prawo, drugi chce This wall? sarcastically offering his tobacco pouch niespokojnie podając mu tabakierkę, złośliwie iść na lewo. Have some snuff. Maciej I te ściany? Zażyj tabaki. Skołuba indicating Nothing, I’ll divulge what I believe wskazując Maciej ...These paintings... The paintings large you see afar, Once the servants take their leave. Skołuba Te wielkie malowidła dwa, Nic, nic, powiem w jednym słowie Of those beware, dear sir, Stop! I te obrazy... Na względzie wasze miej. Jak odejdą pachołkowie. Stój! Maciej That’s The Sword-Bearer’s grand-mama, detaining one with a candle Miecznika praprababka ta, zatrzymując jednego ze świecą These paintings? And this grandma to her. On the table place it, do. Maciej Ta praprababką tej. Tu na stole postaw świecę. At night when strangers rest, The servant puts it down and leaves. I te obrazy?... Przy obcych w nocnej dobie, Pachołek stawia i odchodzi. Skołuba Both grandmothers possessed These two figures, yes those two, Te praprababki obie Te dwie, o te dwie postacie, eyeing him furtively Leave their frames, and at dawn That clock and these walls I fear... Skołuba Wyłażą z ram, gdy pieje kur A ten zegar, a te ściany...... This manor they call... Argue with daggers drawn. spoglądając nań ukradkiem I nuż w zacięty spór. Many a guest Stefan Dwór ten znany... Niejednym się już Stefan Maciej Has had no rest. Stuff and nonsense! Dały we znaki. Co ty pleciesz? increasingly agitated, grabs his hand Afraid, had enough? Maciej Strach waści? Call it what? No offence! Zbigniew coraz niespokojniej, biorąc go za rękę Zbigniew Maciej What’s going on? Bez urazy, z czego znany? Maciej Co się dzieje? Skołuba defiantly złowrogo ...”Haunted” is this manor’s name. No! Maciej Skołuba Nie! Maciej Just you wait ’til cock-crow! Straszny dwór, straszny. Niechże tylko kur zapieje... Maciej Skołuba addressing one Skołuba do jednego This clock, these paintings and this wall... behaving as above Kind sir! Maciej gra jak wyżej Panie, What is this manor’s claim to fame? Have some snuff! addressing the other Te obrazy, zegar, ściany... Nie? Zażyj tabaki...! do drugiego Exits leaving Maciej dumb-founded. Master dear! Z czegóż zatem dwór ten znany? Odchodzi zostawiając Macieja w osłupieniu. Panie mój kochany!

76 THE HAUNTED MANOR STRASZNY DWÓR 77 LIBRETTO LIBRETTO

Zbigniew Denying sleep when SCENE 5 Zbigniew Po przestrzeni bez chmur. SCENA 5 So what of it, at cock-crow? nostalgia fills the room. Stefan and Zbigniew I cóż, gdy zapieje kur? Tajemnych uczuć niepojęta władza Stefan i Zbigniew Yes! yes! This manor is a haunted place! Odbiera sen, tęsknotę naprowadza, Maciej It’s true what Maciej said, that here Zbigniew Maciej Sercu marzenie staje się potrzebą. Zbigniew This grandfathers clock as old as time There is magic, ghostly fear! entering from the left Ten zegar stary gdyby świat, Tak, tak! To straszny, bardzo straszny dwór! wchodząc z lewej Which for years of life gave no sign, These relentless butterflies In the arms of Morpheus I cannot find rest Zepsuty od tysiąca lat, Prawdę mówił Maciej stary, Morfeusz do mnie wcale nie przylata! Now as before, strikes once more. At the thought of Hanna’s eyes, And envy Maciej, who in a state of distress, Kuranty gra z przeklętych rur. Są tu strachy, są tu czary. Zazdroszczę Maciejowi Then this grandmother Now I clearly can appraise Concerned for his master and tired as a dog Prababka ta Ten niepokój nieustanny, Co w obawie o brata, With that grand-grand-other There is magic in her gaze! Followed the rabble to bed Z prapraprapra Myśl o wzroku pięknej Hanny, Poszedłszy na spoczynek Creates an uproar. Yes, I’m pretty sure, the moment I stepped and sleeps like a log. Prowadzi spór. Mówią jasno w chwili tej, Z załzawioną rzęsą, It’s quite a show through that door making his way towards the door of Stefan’s Koncercik taki Że czarami, że czarami oczy jej! Zasnął i chrapie, aż się szyby trzęsą! That they throw! Of her eyes I was in awe! room Da się we znaki. Tak, niezawodnie, postępując ku drzwiom komnaty Stefana Afraid, had enough? Have some snuff! after a pause I say! A figure moving slowly undercover! Czy się nie boisz? Zażyj tabaki! Bo wszedłszy pod ten dach, Oho! tam jakaś postać z wolna się porusza! No, Stefan! Perish the thought! Think of glancing with a smile at the painting Tylko mi tych oczu strach! spoglądając z uśmiechem na obrazy Stefan your own good! Perhaps it’s a penitent incarnation Stefan po chwili Czy z tych którego pokutująca dusza Brother have you lost your mind? Besides! You swore allegiance to From beyond, on a visitation? Oszalałeś, bracie luby! Nie, nie! Nie myślmy o tym! Odwiedza dawno opuszczony świat? bachelorhood! loudly Baczność, Stefanie. mocniej Zbigniew The clock strikes midnight. Who’s there? Zbigniew Wszak się przyrzekło żyć Kto tu? Who talks nonsense of this kind? What’s that? Skądże te smalone duby? W bezżennym stanie! Maciej said it’s been a thousand years! Stefan Zegar bije dwunastą. Stefan Maciej A penitent soul, it now appears, roused from his thoughts Maciej Cóż to jest? Ocknął się. Skołuba the steward, you’ll find. From beyond has come to unlock What? Od klucznika, od Skołuby. Maciej mówił, że od lat tysiąca, Kto? The workings of this broken clock. Chyba dusza wracająca Zbigniew It strikes no more! Zbigniew Zbigniew Spoza grobu, dla pokuty Zbigniew Shame on you, ‘twas said in jest. The clock stops striking and begins to play recognizing him On żartował, wstydź się, wstydź. Wprowadza w obrót zegar ten popsuty. poznając You a soldier and so brave, a polonaise. Music on stage. Ah! Brother! Przelewałeś w boju krew, Przestał bić... Pan brat! Why are you now so afraid Now it plays. Taki żołnierz, taki lew, Zegar skończywszy bić, gra poloneza. In battle having stood the test? Listens until the clock stops playing. Stefan Skąd ci teraz tchórzem być? Muzyka za sceną. Stefan Dear Lord! That melody similarly A teraz gra. podobnież Maciej Awakens a sweet memory Ah! Brother! Maciej Słucha. Zegar kończy. Pan brat! In battle it’s another matter. And my blood begin to stir. W boju panie inna rzecz. Boże mój! Melodia ta, But when Skołuba left, alas, I see father walking in the field Zbigniew Gdy Skołuba poszedł precz, O, jakież chwile przypomina, Zbigniew Those grandmothers on canvas Surrounded by his family, laughing Praprababek tych obrazy Jak rozżarza w piersi krew. ze śmiechem Certain words began to utter. Teaching us a sword to wield. Coincidentally you appear! Wymówiły dwa wyrazy. Mój ojciec w kole rodzinnym naszym Szczególne to spotkanie, How often he’d hum that Sarmatian air! What’s Stefan doing here? Mnie lub Zbigniewa, starszego syna, Co robisz tu, Stefanie? Zbigniew I hear that tune, Zbigniew Ucząc drewnianym władać pałaszem, smiling An echo of childhood days, Stefan ze śmiechem Tak często nucił ten sarmacki śpiew! Stefan What words? Flow from his heart Why Zbigniew should digress Jakież? Słyszę tę piosnkę Któż zgadnąć się spodziewa, To the sky somewhere! Is anybody’s guess. Z dziecięcych wspomnień echem, Co wiodło tu Zbigniewa? Maciej I see my mother Maciej Jak płynie z piersi ojca „They’re coming” twice they uttered Smile in her angelic way, Zbigniew „Już idą! Już idą!” Do niebiańskich stref! Zbigniew And gave me such a painted look. And guard her sons, Guess you will, to say the least, I oczyma wzięły w kleszcze. Widzę, jak matka To po jednym poznasz słowie. See! We’re still not off the hook! Her precious sons, Yes, indeed to say the least. Patrzcie! Przewracają jeszcze! Z anielskim swym uśmiechem Tak, to po jednym poznasz słowie. They’ll have our guts for garters! As they play without care. My head is spinning from the feast, One nam tu głowy utną! Strzeże synów, Od wieczerzy szumi w głowie. The clock plays. Music on stage. Yet all my thoughts veer to the figure... Swoich synów A myśl moją ciągle ściga... Zbigniew Mother, my mother dear! Zbigniew Igrających w cieniu drzew. to Stefan On mother, my mother dear! Stefan do Stefana Zegar gra. Muzyka za sceną. Stefan He’s a superstitious chap. When you departed anxious and excited Stary z zabobonu słynie, Matko moja miła! żywo, z niespokojnością He heard tall tales. What’s more I think Broken-hearted Of Miss Hanna? Słyszał dziwy o tym dworze. O, matko moja miła! Panna Hanna? That he’d had too much to drink. With you died his simple air! Zresztą trochę łyknął może, Po twym zgonie His fear will pass with a nap. This simple air! Zbigniew Jak się wyśpi, strach ominie. W ojca łonie Zbigniew I hear father slowly Skonał ten serdeczny śpiew, wolniej Stefan Hum that carefree tune, No! Jadwiga! Stefan Serdeczny śpiew! Nie! Jadwiga! to Maciej Preparing his blood to shed do Macieja Słyszę, jak rodzic Follow Zbigniew over there, In righteous warfare. Stefan Idźże za Zbigniewem tam, Tę pieśń swobodnie nuci, Stefan I will sleep alone elsewhere, I see my mother calmed down Ja przenocuję sam Gdy za najświętszą sprawę uspokojony In the other room, I’d rather. Pray he’ll come back soon, I want you to know that in the main, Naprzeciwko w tej komnacie. Śpieszy przelać krew... Wiedz wzajemnie, co tu robię. Sleep well! Take care! Begging God, Yes, I’ll tell you that in the main Dobrej nocy życzę wam! Widzę, jak matka Tak! Wiedz wzajemnie co tu robię! Begging God, I’m taking a stroll down memory lane, Niepewna, czy on wróci, Pasmo wspomnień snuję sobie, Zbigniew From foe his life to spare! But all my thoughts run in like manner... Zbigniew Wzywa Boga, A myśl moja nieustannie... Pushing Maciej forward, exits to the left. The clock plays. Music on stage. Wypychając Macieja naprzód, wychodzi Prosi Boga, Good night, dear brother. Mother, my mother dear! Zbigniew na lewo za scenę. By łagodził wojny gniew! Zbigniew Oh mother, my mother dear! excited, as above Dobranoc, bracie. Zegar gra. Muzyka za sceną. żywo, jak wyżej SCENE 4 When you departed Towards Jadwiga? Matko moja miła! Przy Jadwidze? Broken-hearted, Gdyś nas osierociła, Stefan With you died his simple air! Stefan SCENA 4 Po twym zgonie Stefan Alone, walks to the window. This simple air! slowly W ojca łonie wolniej All is at peace, a clear night, lit by a moon Walks upstage to the window on the right No! Towards Hanna! Stefan Skonał ten serdeczny śpiew, Nie! Przy Hannie! Gliding across the skies at a leisurely pace, where he stops in thought. Sam. Idzie do okna. Serdeczny śpiew! Casting a spell that sets the soul on fire, Zbigniew and Stefan Cisza dokoła, noc jasna, czyste niebo, Idzie w głąb do okna z prawej strony i staje Zbigniew i Stefan Stirring emotions of longing and desire, together, merrily Księżyc płynie swobodnie przy nim zadumany. razem, wesoło

78 THE HAUNTED MANOR STRASZNY DWÓR 79 LIBRETTO LIBRETTO

You appreciate Jadwiga Hanna Jakże cenię Jadwiga Hanna it must be fate, Voice from the painting from the right, like an Noticing Damazy, gives and involuntary To zdarzenie, Głos z obrazu. Z prawej, jak echo, na które Spostrzegłszy Damazego, wydaje And a lucky break indeed echo that Zbigniew takes no notice of. exclamation. Ten przychylny dla nas traf. Zbigniew nie zważa. mimowolny okrzyk. It’s plain to see, And yet... Mister Damazy! Mówiąc prościej, do zazdrości A jednak... Pan Damazy! For jealousy Żaden z braci nie ma praw! There simply isn’t any need. Stefan Jadwiga Jak przychylny traf! Stefan Jadwiga A lucky break indeed! And yet... in a similar manner A jednak... podobnie Mister Damazy! Zbigniew Pan Damazy! Zbigniew Hanna Hearing these words, Damazy runs back to z uczuciem Hanna Damazy na te słowa ucieka na powrót do with feeling voice from the painting from the left, similarly the clock. Gdym przy wieczerzy patrzył w jej oczy, głos z obrazu, z lewej, podobnie zegara. When at the feast in her eyes I gazed And yet... Płonęła żywym szkarłatem róż. A jednak... She blushed like a rose of scarlet red. Zbigniew Drżeń mego serca oddźwięk proroczy Zbigniew Hope in my trembling heart was raised Stefan What does that mean? Jasną nam przyszłość zwiastował już, Stefan Co to znaczy? That a bright future for us lies ahead! Not to share both joy and grief Znikły złudzenia dotąd nieznane, Ni boleści, ni rozkoszy For us lies ahead! With a soul that’s sensitive, Stefan Znikł sen czarowny, lecz pozostał ślad... Z tkliwą duszą nie podzielać, Stefan Vanished are hitherto secret dreams, Not have a heart that brings relief taking notice Uczułem w piersi mej tak błogą zmianę, Nie mieć serca, co ci spłoszy spostrzegając Illusions dispelled, but left is a sign With loving care and tenderness, The paintings, it seems! Jakbym raz pierwszy ten zobaczył świat! Chmurę z czoła, z oka łzę. Ach! Obrazy...! I’ve had a change of heart, which seems And in old age no kin or wife The canvasses slide down. Nie mieć w schyłku dni na kogo Obrazy zasuwają się. Like viewing the world for the first time! To endow and blessings give, Stefan Chociaż błogosławieństwa przelać swe, Is that what you call happiness? Maciej Nie tak skoro, panie bracie, Czyliż to się szczęściem zwie? Maciej Stefan Bleary-eyed, runs in alarmed from the left Bo zniweczysz dawny plan! Rozespany wbiega ze strachem z lewej strony. Hold your horses, brother dear, Hanna, Jadwiga and Zbigniew Goodness, gracious! The crock-crow! Nie ma niewiast w naszej chacie. Hanna, Jadwiga i Zbigniew Gwałtu! Gwałtu! Pieje kur! Or our plans you’ll devastate, Is that what you call happiness? Vivat! Vivat wolny stan! Czyliż to się szczęściem zwie? Women won’t set foot in here, Stefan and Zbigniew Stefan i Zbigniew Three cheers! To a bachelor state! Stefan The paintings, it seems! Zbigniew Stefan Obrazy! Indeed no! In old age no kin or wife Tak! Tak! O nie! Nie mieć w schyłku życia komu Zbigniew To endow and blessings give, Zbigniew and Stefan run from opposite Vivat wolny stan! Choćby swe błogosławieństwa dać, Zbigniew i Stefan, jeden w jedną, drugi Yes, yes, hooray a bachelor state! Is that a normal course of life? directions towards the paintings as they slide Dobrze! Dobrze mówisz, bracie! Jestże to życia cel? w drugą stronę biegną do obrazów, które Okay, okay you’re right, I fear, Is that what you call happiness? down in front of their eyes. They look for a Vivat! Vivat wolny stan! Czy to się szczęściem zwie? w ich oczach zanim dobiegli, zasuwają się. Three cheers to a bachelor state! switch that operates the spring mechanism. Starają się natrafić na sprężyny usuwające Hanna, Jadwiga and Zbigniew Stefan Hanna, Jadwiga i Zbigniew obrazy. Stefan Oh no! Indeed no! Stefan z uczuciem O nie! O nie! with feeling failing to find the switch W krainy złudzeń wdziękiem bogate, Stefan In a land of dreams filled with desires, Hanna and Jadwiga Female pranks. No doubt that’s all! Gdy mnie prowadził tęsknoty ślad, Hanna i Jadwiga po bezskutecznych usiłowaniach Longing for times blissfully mild, Not to share both joy and grief Wspomniałem sobie tę rodzinną chatę, Ni boleści, ni rozkoszy To zapewne żart niewieści! I recalled the warmth of burning home-fires With a soul that’s sensitive... Zbigniew Jaką pamiętam od dziecięcych lat. Z tkliwą duszą nie podzielać... Just as they where when I was a child. similarly failing Pamiętam ją. Zbigniew When I was a child! Zbigniew Come! I’d dearly like to know Wspomniałem, jako w nasz wiek poranny Zbigniew podobnie do Stefana In days of youth afore mother died, Blissful joy, What lies within the manor wall! Przy matce ojciec nie znał, co łzy Swej rozkoszy Pójdź! Zobaczym, co tam mieści Father knew not the meaning of tears. With a soul that’s sensitive... noticing Maciej I pomyślałem, że obok Hanny Z tkliwą duszą nie podzielać... W przedłużeniu dworski mur! And I thought, by Hanna’s side Ha! Ha! Maciej seems quite daunted. Ktoś tak uroczych doczeka dni! spostrzegając Macieja There could be many such happy years! Hanna Hanna Ha! Ha! Maciej zdjęty trwogą. And in old age no kin or wife... Maciej Zbigniew Nie mieć w schyłku dni na kogo... Zbigniew still half asleep z uśmiechem Maciej smiling Stefan The great-grandmas have come to blows! Nie tak skoro, panie bracie, Stefan jeszcze rozespany Hold your horses, brother dear, ...To endow and blessing give... Bo zniweczysz wspólny plan. I błogosławieństwa przelać... Już prababki wiodą spór! Or our plans you’ll devastate, Zbigniew Nie ma niewiast w naszej chacie! Women won’t set foot in here, Hanna, Jadwiga, Stefan and Zbigniew loudly into Maciej’s ear Vivat semper wolny stan! Hanna, Jadwiga, Stefan i Zbigniew Zbigniew Three cheers! To a bachelor state! Is that a normal Stand guard! Make sure no one goes! Toż szczęścia droga, mocno do ucha Maciejowi Course of life? Is that happiness? Stefan Toż życia cel? Pilnuj! Nie puść stąd nikogo! Stefan Not to share both joy and grief Stefan and Zbigniew exit briskly and are seen niechętnie Czy to się szczęściem zwie? reluctantly With a soul that’s sensitive. through the windows running off in opposite Tak! Tak! Ni boleści, ni rozkoszy Stefan i Zbigniew wychodzą żywo, przez okna Yes, yes, indeed, three cheers directions. Prawda! Vivat wolny stan! Z tkliwą duszą nie podzielać. widać, jak się rozbiegają w przeciwne strony. to a bachelor state! Hanna And in old age no kin or wife... Maciej Po chwili milczenia Zbigniew i Stefan cokol- Hanna Maciej After a moment’s silence, Stefan and standing by the doors through which his wiek zamyśleni i zasmuceni postępują w głąb, Nie mieć w schyłku dni na kogo... tuż przy drzwiach, którymi wybiegają Zbigniew, somewhat saddened and Stefan masters exited, still not having completely jakby każdy chciał odejść do siebie, ale blisko panicze, jeszcze nie mogąc przyjść do siebie immersed in thought, proceed upstage as if ...To endow and blessings give come round drzwi równocześnie oglądają się jeden na Stefan Straszny dwór! Straszny dwór! intending to part company, but just before This manor is haunted! drugiego i obaj wracają na przód sceny. Dwa I błogosławieństwa przelać... they reach the door, they simultaneously turn Hanna, Jadwiga, Stefan and Zbigniew This manor is haunted! obrazy matron usuwają się w górę. We fra- Idzie do okna z lewej i usiadłszy na krześle, to look at each other and return downstage. Is that to be He goes to the window on the left and having mugach będących za nimi, stają naprzeciw Hanna, Jadwiga, Stefan i Zbigniew wygląda za paniczami, potem zaczyna drze- Meanwhile, the two portraits of matronly Our course of life? sat down on a chair to await his masters’ siebie Hanna i Jadwiga ubrane w kostiumy, Toż szczęścia droga, mać. Tymczasem Damazy wyłazi z zegara women slide upwards, and into the frames Is that what you call happiness? return, starts to snooze. Meanwhile Damazy jakie były na malowidłach. W ciemnej Toż życia cel? i zbliża się na przód sceny. that remain step Hanna and Jadwiga dressed Oh! Is that to be our course of life, comes out of the clock and moves downstage. głębi obydwóch framug dostrzec można Czy to się szczęściem zwie? in costumes depicted in the paintings. Stefan Is that the plan? No! kręcone schodki prowadzące ku górze. Stefan Ach! Czyliż to jest życia droga, and Zbigniew, absorbed with each other, do i Zbigniew zajęci sobą nie dostrzegają tej Czy to cel? O, nie! SCENA 6 not notice the change. As the quartet comes to a close, Damazy who SCENE 6 odmiany. Maciej, Damazy was sitting inside the clock steps out and looks Maciej, Damazy Przy końcu kwartetu Damazy, który siedział Zbigniew around the room and noticing Hanna and Zbigniew w zegarze, wychyla głowę, ogląda się po sali, Damazy to his brother Jadwiga moves cautiously to centre stage. Damazy do brata a spostrzegłszy Hannę i Jadwigę, wychodzi na stronie And yet... aside A jednak... ostrożnie na środek sceny. Tak! To Hanna i Jadwiga! Yes! ‘Twas Hanna and Jadwiga! 80 THE HAUNTED MANOR STRASZNY DWÓR 81 LIBRETTO LIBRETTO

Goes to one of the paintings and presses the Maciej I took the liberty in good grace Idzie do jednego obrazu i naciska sprężynę. Maciej Wcześniej skryłem się w tym zegarze switch. The canvas moves up half way. A door is no obstacle for a soul. Of hiding earlier in the clock. Obraz usuwa się do połowy. Duchom zamknięcie drzwi nie dokucza, I dziś rękę w ogień włożę, Gone already! If you’re a ghost, use the keyhole! I’ll put my hand on the chopping block, Już jej nie ma... Kto duch, niech zmyka dziurką od klucza! Żem słyszał prawdę Releases the switch and the canvas slides I’ve learnt the truth of this haunted place! Puszcza sprężynę, obraz zapada. Biegnie do O tym strasznym dworze! back. Runs to the other painting and does Damazy Maciej approaches and listens attentively. drugiego i czyni to samo. Damazy the same. You idiot, let go! I tu figa! Puszczaj, bałwanie! Maciej zbliża się i słucha ciekawie. That figures! Zbigniew, Stefan and Maciej spoglądając kolejno na te dwa obrazy looking alternately at the two paintings Maciej Go on? Więc domyślać się należy, Maciej Zbigniew, Stefan i Maciej Consequently I assume It’s of no use! Że są w basztach lub na wieży. Daremna rzecz! Cóż tedy? They’re in the tower or anteroom. A knocking sound is heard and Maciej opens Damazy Stamtąd zejdą na korytarz Słychać pukanie, Maciej otwiera. From there a step into the breach, the door. with a serious demeanour I już bratku ich nie schwytasz. Damazy And they’ll be out of your reach. Years ago this manor, they claim, Toż się zbiegły myśli nasze, Zbigniew z powagą Indeed! Of like mind in every thought, Zbigniew Came into being through ill-gotten gain, Ich myśl... jak raz z myślą moją! Co tu za wrzawa? Mówią, że gmach ten przed laty We all had the same idea! What’s all this noise? Cursed with tears and an iron rod, One straszą i ja straszę! Powstał z hańbiących usług zapłaty, First they taunt, then I haunt. Over its wall hangs the wrath of God! wolniej Maciej Że na nim przekleństwa i łzy more slowly Maciej Lecz się tchórze coś nie boją! Kiedy pan każe, I stąd gniew boski tu grzmi! But the cowards have no fear! Under key and lock Stefan Sługa pilnuje, ani się rusza. I’m standing guard, not leaving my post. emphatically to Zbigniew Maciej Stefan Maciej Ill-gotten gains! Zmierza ku drzwiom. Zbigniew do Zbigniewa z mocą moving towards the door Zbigniew Aj! Kto tu!? spostrzegając Damazego Z hańbiących usług? Oh dear! Who’s there? noticing Damazy Damazy, Maciej, Zbigniew and Stefan A! Pan Damazy! Ah! Mister Damazy! Came into being through ill-gotten gains! Damazy Damazy, Maciej, Zbigniew i Stefan Damazy stając w cieniu przy zegarze Maciej Mury te powstały z hańbiącej zapłaty! standing in the shadow of the clock Maciej Zbigniew Kto tu? Nie! To jest dusza, Who’s there? No, it’s a ghost Hence, the wrath of God. Co pokutuje w starym zegarze! Zbigniew Doing penance in the old clock! Maciej I stąd nad nimi boski gniew. Maciej Maciej postępując do drzwi Stefan now at the door Stefan Hence, the wrath of God. Święci patroni! To duch z zegara! serio do Damazego Maciej It’s the ghost of the clock! Great Scot! seriously to Damazy Pan? Pan w zegarze? Stąd nad nimi gniew. You, sir? In the clock? Damazy, Maciej, Zbigniew and Stefan Damazy Damazy Hangs the awesome wrath of God! Puszczaj! Zbigniew Damazy, Maciej, Zbigniew i Stefan Let go! Zbigniew podobnie Gniew boski straszny grzmi! similarly Stefan and Zbigniew Maciej Ha! To ciekawe! Maciej Ha! Quite a shock! If in this wretched manor z trwogą Stefan i Zbigniew in fear A curse there truly be Nie mogę! Stefan Ach, jeśli na tym dworze I can not! Stefan Misfortune’s growing cloud z mocą Ciąży przekleństwo Boże, emphatically Could also us embrace. Damazy Więc się tu skryłeś, by z nas żartować! Chmura, co nad nim się czerni, Damazy You’ll answer for this! So, you hid, I see, ze śmiechem By nas ośmieszyć, zdasz z tego sprawę! Może ogarnąć i nas. laughing To make us into a laughing stock! Maciej He! Ten ze strachu zębami dzwoni! Ah! He’s rattled by the ghost story! Misfortune’s growing cloud strasznym głosem Damazy Maciej in a haunting voice Damazy That hangs above this place Puszczaj, bo pilno w czyśćcową drogę! na stronie, strwożony Nieszczęścia chmura ta, Let go! I’m on my way to purgatory! aside Could also us embrace. Dowcipie, ty mnie z biedy wyprowadź! Co nad nim się czerni, ogarnie i nas. Oh jest! You’ll be the undoing of me! Maciej do Stefana i Zbigniewa Maciej addressing Zbigniew and Stefan Damazy jak wyżej Nie, nie panowie! Damazy as before No, gentlemen, no, no! Double triumph! That’s one for me! Nie! Nie! Ja nie mogę! Wygrana! Zwycięstwa dwa! No, no! I can not! Zbigniew Zbigniew Zbigniew, Stefan, Maciej and Damazy Damazy A te kuranty! A te obrazy! Zbigniew, Stefan, Maciej i Damazy Damazy The paintings? That chiming object? Misfortune’s growing cloud Puszczaj, ja jestem dusza z zegara! Chmura, co tu się czerni, Let go, the ghost of the clock I be! Could also us embrace. Przysuwa się tak, że z okna światło księżyco- Damazy Może ogarnąć nas. He moves in such a way that he can be seen in Damazy we pada na niego. Nie wiem, skąd się to wzięło, the moonlight coming from the window. Where that came from, I’ve no idea. Zbigniew Nie śmiałbym ściągać waszej urazy! Zbigniew I wouldn’t dare show disrespect! So true to promise we vowed Maciej A więc słowu swemu wierni, Maciej Let’s leave this dreadful place! poznając Stefan Rzucajmy, rzucajmy te progi! recognizing him Stefan Aj! Co ja widzę? To on! Tak! tak! Paniczu, kłamiesz! To twoje dzieło! Ah! It’s him! Yes, yes, I see! Lies, sir! It’s your work I fear! Maciej To jest ta dusza, co bez kontusza Maciej It’s the turncoat soul that wails Let’s leave this place! Wzdycha przebrana w niemiecki frak! Damazy Rzucajmy te progi! Disguised in German coat-tails! Damazy Nie! Na honor, nie! No! Upon my honour, no! Maciej and Zbigniew Maciej i Zbigniew While there’s time let’s leave. SCENA 7 Zbigniew Rzucajmy, póki czas. SCENE 7 Zbigniew Damazy, Maciej, Zbigniew i Stefan wskazując na zegar Damazy, Maciej, Zbigniew and Stefan pointing to the clock Damazy Więc po cóż tam? Damazy So why there? They are scared, I believe, Maciej Już ich ogarnia strach. Maciej And win by pretexts base. Do Damazego, który znowu się zbliża. Damazy Wygrana przez me wykręty. To Damazy who moves closer. Damazy Nie, nie wypuszczę, bo zakazano, na stronie, wpadając na koncept I can’t let you go. I’ve orders to follow. aside, suddenly having a clever idea Maciej Nie wyjdziesz duszko aż jutro rano! Ha! Wybornie! Już ich mam! Maciej Stay put. little soul, until the morrow! Ah! Now I’ll have them fair and square! Let’s leave this cursed place, Zamyka drzwi. do obecnych Rzucajmy dwór przeklęty, Shuts the door. to everyone present It’s a creepy, winding space. Słyszałem dawno, że w tej sali Ganki te, zakręty... In this chamber, I heard long ago, Damazy Strach spać, czy prawda dociec chciałem, Damazy One gets no rest. So curious to know Zbigniew I Stefan z gniewem Lecz sam nocować tu nie śmiałem. Zbigniew i Stefan angrily But of sleeping alone having fear, Let’s leave this cursed place, Co? Do kroćset diabłów! Aż gdy ją wam dziś oddali, Rzucajmy dwór przeklęty, What the devil? Be gone, vamoose! When I heard you were staying here, Not be tempted by the chase. Ruszaj mi precz! Ośmielony w mym zamiarze, Strzeżmy się ponęty.

82 THE HAUNTED MANOR STRASZNY DWÓR 83 LIBRETTO LIBRETTO

Zbigniew and Maciej Hanna Hanna Zbigniew i Maciej Damazy Stefan For a house where tears fell They are leaving? calmly Bo piekieł każdy gmach Maciej stary Dotąd żadne... Must be a living hell! A secret… may I take a guess? Co wzniósł się na łzach! Już pakuje się zawzięcie. Lecz zagraża, czuję to... Where tears fell that house is living hell. Damazy Bo piekłem każdy gmach na bratnich łzach. Miecznik ledwie nie szaleje! sarcastically Stefan Hanna Stefan, Zbigniew, Maciej and Damazy They say last night vehemently Stefan, Zbigniew, Maciej i Damazy Hanna spokojniej Let’s leave this place! Spooky ghosts gave them a fright! Oh! Inquire no more or try to sway! Rzucajmy gmach! Odjeżdżają? Tajemnica... Cursed and living hell, They had no sleep. Now the cowards, A single word and you’d receive Przeklęty, przeklęty, Czyż nie zgadnę? Built where tears fell! Chicken-hearted, are going away. A most cruel and bitter blow Na bratnich stawion łzach! Damazy Your tender soul no doubt would grieve z ironią Stefan Leaving, Damazy appears to give Zbigniew Hanna Happiness would turn to sorrow. Damazy odchodząc, zdaje się zapewniać Że źle spali, żywo and Stefan further assurances to the truth of emphatically Oh no Hanna! Be of good cheer Stefana i Zbigniewa o prawdzie tego, Że im strachy w wielkiej sali Och! Nie pragnij zbadać ją...! what he has just said. They take a few steps A lie! And pure of heart, it’s for the best co powiedział. Ci postępują z nim parę Wyprawiły harce, gwary... Na jedno słowo, twe serce młode together and Maciej escorts them to the door. Let secrets driving us from here kroków, Maciej odprowadza ich aż do drzwi. Więc dlatego jadą... tchórze! Gorzkiej boleści dotknąłby grom. Curtain. Damazy Stay deeply buried in my breast! Zasłona spada. Smutek by oddał świętą swobodę aside Hanna Niezasłużonej zgryzoty łzom... There’ll be all hell to pay, Hanna żywo Nie, nie! O, Hanno, zostań szczęśliwa, In which case I must steer clear, Bad news from home Kłamstwo! Jako istoty wolne od skaz. ACT IV The Sword-Bearer for it will not stand! Perhaps you’ve heard? AKT IV Niech w głębi serca mego spoczywa The same chamber as in Act II wringing his hands Damazy Głos, co z tych progów oddala nas! Once my rivals disappear, Stefan Komnata jak w drugim akcie na stronie SCENE 1 I will then ask for her hand! No, thank God…all is well Będziem mieli burzę, Hanna Exits running to the left. Być jej świadkiem nie chcę wcale. Czy z waszej chaty trwożące wieści? Hanna Hanna SCENA 1 Miecznik nie na żarty gore! Alone, paces up and down deep in thought. Hanna From abroad you’ve received word? zacierając ręce Stefan „Stay single to the grave”: helpless Hanna Jak wyniosą się rywale, Nie, nie, Bóg łaskaw, spokojnie tam... What a strange way to behave! Going away! I don’t understand! Stefan Sama przechadza się zadumana. Wtedy wracam i ślub biorę! Chamberlain’s wife said Wants to leave upstage, but in the doorway No „Do grobu trwać w bezżennym stanie!”, Wybiega na prawo. Hanna The reason they refuse to wed meets Stefan. Zamiar dziwny niesłychanie! Czy z kraju odgłos groźniejszej treści? Is sacred duties that compel Hanna Mówi pani Cześnikowa, Hanna To resist both hue and cries SCENE 3 more forcefully Że z nich każdy wolność chowa, z mocą Stefan And the pleas of would-be wives, Stefan, Hanna So does this house some danger spell? Aby nie ulegać łzom, Odjeżdżają! Być nie może! Nie. When it’s time to say farewell! Gdy głos święty, niewzruszony, Chce wyjść z głębi, ale w progu spotyka A praiseworthy noble thought, Stefan Stefan Mimo prośby, płaczu żony Stefana. Hanna Yet utter nonsense to uphold, confused briskly Każe swój pożegnać dom! mocniej My brave knights, of truth be told, Miss Hanna Yes, staying here a moment more Myśl szlachetną z serca chwalę, Więc nieszczęście tu grozi wam? Polish maidens you know not! All a tremble heart on fire, Lecz na waszych rojeń odparcie SCENA 3 Show me a woman Hanna Augurs ill for what’s in store Mężni rycerze, powiem otwarcie, Stefan i Hanna Stefan Who wouldn’t be human, trembling forlorn Oh Good Grief… And casts a shadow of vain desire. Że polskich niewiast nie znacie wcale! żywo Over life she has born, Is there truth in what they say Hope was lit like the morning star Któraż to, która, Stefan Tak! Każda chwila spędzona dłużej And clutching at straws That our father’s honoured guests By capricious destiny Tej ziemi córa pomieszany Wśród niepokoju serdecznych drżeń, Breaks God’s laws, Having promised they would stay Short-lived was joy! Oh Hanna! Nie drży z powicia Panna Hanna... Całego życia niedolę wróży, Committing sin Depart today? Have pity…this is catastrophe! Życiem jej życia? Wiecznej tęsknoty sprowadza cień! To save her kin? If throw of the dice Któraż to zrywa Hanna Drogiej nadziei gwiazdą zaranną Demands sacrifice. Stefan Hanna Boskie ogniwa, A, mój Boże... Tu mi zapłonął zdradliwy los A maiden betrothed Yes Mistress. aside Co duszę spolą Czyż mi prawdę powiedziano, I wydarł szczęście! Hanno! Och! Hanno! Will bear her load, Ah! His resolve…I doubt no more Z rodzimą dolą? Goście ojcu pożądani, Żałuj biednego... To straszny cios! Abiding by laws Hanna I know why his heart’s on fire, Gdy z woli nieba, Choć przyrzekli, że zostaną Of a greater cause louder And what ills fate holds in store Ofiary trzeba, Odjeżdżają dziś...? Hanna Than tying the knot, Today??? That cast a shadow of vain desire. To narzeczona na stronie My brave Lancelot! Hope was lit like the morning star Trwogę pokona. Stefan Ach! To ów zamiar... nie wątpię dłużej, Ah! Show me a woman! etc. Stefan By capricious destiny Nad ślubne gody, Tak, pani. Zgaduję powód serdecznych drżeń, This minute… Its flame now fades, poor Hanna! Rycerzu młody, Zgaduję, co mu niedolę wróży SCENE 2 Joy is struck by catastrophe! Sama ci wskaże Hanna I co tęsknoty sprowadza cień. Hanna and Damazy Hanna Świętsze ołtarze! mocniej Drogiej nadziei gwiazdą zaranną A change of mind… Stefan Ach! Któraż to, która... Dziś? I mnie zajaśniał zwodniczy los, Damazy And the reason… Yes! Staying here a moment more Lecz blask jej gaśnie. O, biedna Hanno! running in from upstage, noticing Hanna All a tremble heart on fire Stefan Twą radość tłumi kolejny cios! Dear Lady! What can the matter be! Stefan Augurs ill for what’s in store SCENA 2 W tej chwili... Oh indeed I feel quite dazed! A secret tale… And casts a shadow of vain desire. Hanna, Damazy Stefan Those knights, completely fazed, Hope was lit like the morning star Hanna Tak! Każda chwila spędzona dłużej On this feast plan to flee! Hanna By capricious destiny Damazy Nagłej zmiany jakiż powód...? Wśród niepokoju serdecznych drżeń looking intently at Stefan Short-lived was joy! Oh Hanna! wbiegając z głębi i spostrzegając Hannę Całego życia niedolę wróży, Hanna A secret…such concern I find, Have pity… this is catastrophe! Pani! Pani! Co się dzieje? Stefan Wiecznej tęsknoty sprowadza cień! surprised Trembling voice, and so pale… Aj! Aż mi się w oczach mieni! Tajemnica... Drogiej nadziei gwiazdą zaranną What do you mean? Some disaster… Hanna Dwaj rycerze wystraszeni Tu mi zapłonął zdradliwy los A firm resolve so it would seem! Uciekają dziś, przy święcie! Hanna I wydarł szczęście! Hanno! Och! Hanno! Damazy Stefan wpatrując się w Stefana Żałuj biednego... To straszny cios! Maciej the steward’s Not yet I confess… Stefan Hanna Tajemnica... pan zmieszany, Busy packing, and I might add But it looms, I dare say… My brother and I depart today… zdziwiona Głos twój drżący, blade lica... Hanna The Sword-Bearer’s hopping mad! Co to znaczy? Więc nieszczęście... Więc to niezmienne postanowienie!

84 THE HAUNTED MANOR STRASZNY DWÓR 85 LIBRETTO LIBRETTO

Hanna SCENE 5 Zbigniew and Stefan Stefan SCENA 5 Zbigniew i Stefan firm in her conviction The same cast and Maciej Maciej’s neck I ought to wring Dziś odjeżdżamy i brat, i ja... Ciż sami i Maciej O, w jakże trudne położenie Both? Yes… yes… steadfastness I esteem This is embarassing! Maciej wprowadza nas! But could you be persuaded to stay… Maciej Hanna Maciej Stefan gestures to the contrary entering upstage The Sword-Bearer upewniona w swoim mniemaniu wszedłszy z głębi Miecznik Our father will be most distressed. The carriage awaits in the courtyard. I don’t understand; I can’t keep pace. I brat? Tak... tak... Lecz choć stałość cenię, Bryka zaszła na podwórze... Nic nie rozumiem, nie rozumiem was. Może się odjazd odłożyć da... Stefan The Sword-Bearer Maciej Stefan czyni przeczące poruszenie. Miecznik Maciej worried annoyed Word for word, exactly the same, Zmartwicie ojca przykrą odmową. zniecierpliwiony Wszak kubek w kubek, słowo po słowie, Time presses… we’ll be forgiven So it would seem you are cowards! Why haunted is this manor’s claim, Więc jesteście chyba tchórze! Dlaczego dwór ten strasznym się zowie, Mister Damazy explained it so! Stefan Tak pan Damazy tłumaczył nam! Hanna Maciej zakłopotany Maciej So your secret I have guessed, approaching Ojciec przebaczy, gdy nagli czas... zbliżając się It’s that pledge you have given! Who’s a coward? My masters? SCENE 6 Kto tchórze? Moi panicze...? SCENA 6 In the distance, the sound of many sleighs Hanna Słychać w oddaleniu odgłos dzwonków mnó- Stefan The Sword-Bearer and the jingle-jangle of Cracovian horse- Więc tajemnicę odgadłam ową, Miecznik stwa sań i brzęk kółek krakowskich chomąt. For pity’s sake! Inquire no more Yes! Yes! And you! collars can be heard. The same cast and Dziwna przysięga krępuje was! Tak! Tak! I ty! Ciż sami i Skołuba. Each moment that my heart’s on fire I know what spooks cooked your goose Skołuba. Wiem o strachach, wiem, że stąd Augurs ill for what’s in store And why you flee with lame excuse! Stefan Śmieszny was wygania wzgląd! Miecznik And casts a shadow of vain desire! The Sword-Bearer Pani! Przez litość, nie badaj dłużej, żywo Hope was lit like the morning star Maciej emphatically Gdy każda chwila serdecznych drżeń Maciej Co to ma znaczyć? By capricious destiny offended What does he mean? Całego życia niedolę wróży, urażony Short-lived was joy! Oh Hanna! Cowards, cowards? A lame excuse? Wiecznej tęsknoty sprowadza cień! Tchórze... tchórze moi panicze! Stefan i Zbigniew Have pity… this is catastrophe! Moves closer and repeats Damazy’s words. Stefan and Zbigniew Drogiej nadziei gwiazdą zaranną Zbliża się i powtarza słowa Damazego. On nie wie sam! Years ago this manor they claim... He doesn’t know! Tu mi zapłonął zdradliwy los Mówią, że ten gmach przed laty... Hanna I wydarł szczęście! Hanno! Och! Hanno! Maciej Yes… his resolve I doubt no more Stefan Maciej Żałuj biednego... To straszny cios! Stefan Wszak kubek w kubek, słowo po słowie, I know why his heart’s on fire emphatically But word for word, exactly the same, żywo Dlaczego dwór ten strasznym się zowie, I know what ills fate holds in store Silence, Maciej! Why haunted is this manor’s claim, Hanna Macieju, milcz! Tak pan Damazy tłumaczył nam! That cast a shadow of vain desire. Mister Damazy explained it so! Tak... To ów zamiar, nie wątpię dłużej, Hope was lit like the morning star Maciej Odgadłam powód serdecznych drżeń, Maciej Miecznik By capricious destiny ...Came into being through ill-gotten gain! The Sword-Bearer Odgadłam, co mu niedolę wróży Powstał z hańbiących usług zapłaty... Ach! Zgaduję! Pan Damazy, Its flame now fades, poor Hanna! Ah! Mister Damazy! I guess! I co tęsknoty sprowadza cień. Co się w żarty wdał niewieście; Joy is blighted by catastrophe! Zbigniew Joining in the fun and games, Drogiej nadziei gwiazdą zaranną Zbigniew Miły żart, gdy bez urazy. For pity’s sake? A pleasing joke, if harmless I mnie zajaśniał zwodniczy los, Co czynisz? Ale tak! To diabła wart! As the duet comes to an end, The Sword- But devilish all the same! Lecz blask jej gaśnie. O, biedna Hanno! Bearer and Zbigniew enter upstage. Hanna Stefan Twą radość tłumi kolejny cios! Stefan Skołuba runs hurriedly to the right. Silence, old man! Skołuba Milcz, stary! wchodząc z głębi entering upstage Zaraz po skończonym śpiewie Miecznik Jaśnie Panie! Zbigniew Your Lordship! i Zbigniew wchodzą z głębi. Hanna spiesznie Zbigniew SCENE 4 Let it drop! odbiega na prawo. Zlituj się! Miecznik Stefan, The Sword-Bearer and Zbigniew The Sword-Bearer żywo Maciej energetically Maciej Milcz, niemrawo! The Sword-Bearer taking no notice Silence, you dunce! SCENA 4 nie zważając Pan Damazy, proś, niech żwawo przyjdzie tu...! Entering, addresses Zbigniew. Now cursed with tears and an iron rod... Go and ask Damazy at once Stefan, Miecznik i Zbigniew Że tu przekleństwo i łzy... Don’t deny you sit on thorns, To come here! Skołuba Showing fear and great concern. Zbigniew Miecznik Zbigniew On już dawno w mieście. Forsaking women as foresworn, energetically Skołuba wchodząc mówi do Zbigniewa żywo To your home you now return. There’s no way to make him stop. He’s gone to town this very eve. Nie zaprzeczaj, serca cierni Powstrzymać nie ma sposobu. Miecznik W mojej chacie waściom strach, zdziwiony Zbigniew Maciej The Sword-Bearer Toż bez niewiast, słowu wierni Maciej Wszak wyjechał? Wyniósł się!? Other reasons...... Over its walls hangs the wrath of God... surprised Chcecie wrócić pod wasz dach. Że stąd nad nimi gniew boski grzmi! So when over this wretched place... What? Gone? Taken his leave? A więc, gdy na tym dworze... Skołuba i Maciej czynią znak potwierdzający. The Sword-Bearer Zbigniew Dzwonki coraz mocniejsze. Wszyscy, prócz addressing them both Stefan Skołuba and Maciej gesture in the affirmative. Inny powód... Stefan Skołuby słuchają. Indeed I say Maciej, be quiet! The sound of sleigh-bells grows louder. All, Macieju, milcz! Until the morrow you should stay! with the exception of Skołuba, listen. Miecznik Stefan, Miecznik, Maciej i Zbigniew Maciej do Stefana i Zbigniewa Maciej Cóż to? Stefan ...Hangs the wrath of God... Stefan, The Sword-Bearer, Maciej Ależ przecie, gdy do jutra zostaniecie...... ciąży przekleństwo Boże... emphatically and Zbigniew Skołuba No, no! Zbigniew What’s that? Stefan Zbigniew Owóż, jaśnie panie! For once, shut your face! żywo Ach, zamilcz raz! Biegłem donieść ile tchu, Zbigniew Skołuba Nie, nie! To kuligiem liczne sanie emphatically Maciej Indeed, your Grace! Maciej Po gościńcu pędzą tu. No, no! ...Misfortune’s iron rod... I ran in haste to inform Zbigniew ...chmura, co tu się czerni... That of sleighs there is a swarm żywo Miecznik The Sword-Bearer The Sword-Bearer Heading here at rapid pace. O, nie! Miecznik z pośpiechem do Stefana i Zbigniewa looking at them closely What is this? Co to jest? Każcie wyprządz; głupią baśnię, They tremble anew! The Sword-Bearer Miecznik Jak powróci pan Damazy, Maciej in haste to Stefan and Zbigniew wpatrując się w nich Maciej Bardzo łatwo wam wyjaśnię, ...Could us all embrace. Unharness them. This silly fable Ten i ten drży! ...może ogarnąć i nas. Przytem uszów natrę mu!

86 THE HAUNTED MANOR STRASZNY DWÓR 87 LIBRETTO LIBRETTO

To explain I will be able Ah! The music is divine, Chorus Dzwonki coraz głośniejsze, ustają kolejno. Sły- To w nas zapał budzi, Chór Once Damazy returns heer. It can thrill, delight, console, laughing chać wesoły gwar za sceną. Zbigniew i Stefan Ona uszlachetnia ludzi, ze śmiechem What’s more, I’ll box his ear! Sending shivers down the spine, Hey worry not, be of good cheer! wydają cichy rozkaz Maciejowi, który Z nią rozkoszy czas! Hej, uspokój serce rzewne! Heaven to the soul. It dignifies mankind, We’ve no doubt that he is here, zasmucony odchodzi. Ona wszystkich sztuk jest chlubą, Toć to on, to on zapewne, The sound of sleigh-bells subsides. A cheery Then it stirs desire, Behold our charming harlequin! Najdawniejsza w świecie, To arlekin luby nasz! hubbub can be heard backstage. Stefan and Sets the heart on fire, A z nią nawet lubo, Zbigniew silently give Maciej an order and Bliss to embrace! Most noble of the arts, The Sword-Bearer SCENA 7 Kiedy źle na świecie, Miecznik saddly he exits. And as old as time, Mister Damazy? Drzwi główne otwierają się na całą szerokość. Więc, gdy rozwesela, Pan Damazy!!? Comforting our hearts Na czele mnóstwa gości w różne stroje po- Niechaj brzmi kapela, In these troubled times. Chorus przebieranych wbiega arlekin z trzepaczką, Skrzypki, trąby, flety, Chór SCENE 7 When the music’s grand pushing Damazy forward a wołając „Kulig! Kulig!”, uderza nią po I buczący bas. wypychając Damazego naprzód The main doors swing open. Heading a large Strike up the band, Yes! Yes, he was pressed ramieniu Stefana i Zbigniewa i obiega dokoła Hej, zagrajcie siarczyście... Tak! Tak, w te strony group of guests dressed in various costumes Fiddles, trumpets, flutes To return, now he’s dressed Miecznika, po czym znika w tłumie. Hej, dmij! Hej, rwij! Musiał wrócić i zmuszony, przebrał się! is Harlequin carrying a carpet beater with And booming double bass! In disguise! Muzykanci przybyli z kuligiem, ustawiają Z chłopska, co się zowie. which he taps Zbigniew and Stefan on the Hey play with zest and verve, etc. się w rogu sali. Goście, jedni poprzebierani I niech w dziarskim chórze Miecznik, Stefan, Zbigniew, Maciej shoulder, calling out ‘Sleigh ride’. He then Hey, ho! And go! Like a man possessed. The Sword-Bearer, Stefan, Zbigniew, w stroje cudzoziemskie, inni, mianowicie Dusza wzleci w słowie, i Skołuba runs in a circle round The Sword-Bearer Let our brisk refrain Maciej and Skołuba mężczyźni, w ubiory przedniejszych bóstw Żyj nam, żyj, mazurze! Pan Damazy! and disappears into the crowd. Musicians, In words be manifest. Live mazur and reign, Mister Damazy! Parnasu, inni w wiejskie z różnych okolic, Tyś pól naszych brat. recently arrived with the sleigh party, position Kin to all and one, a najwięcej krakowskie, w maskach i bez Tańca kwiat, tańca kwiat Chór themselves in the corner of the hall. Guests, A dance second-to-none Chorus masek, witają ochoczo Miecznika, a wielu I pól brat. Oto go masz! some dressed in foreign attire, others, mostly To all and one, etc. It is he! z młodzieży ściska po przyjacielsku Stefana Grajcie, grajcie nam tak dalej, men, wearing the ancient robes of the Gods of Play for us again, play on, i Zbigniewa. Skołuba wchodzi i zatrzymuje Niech te zgodne tony w serca trafią strony! Miecznik, Stefan, Zbigniew, Maciej Parnassus, still others dressed in regional and May your harmonious The Sword-Bearer, Stefan, Zbigniew, się przy drzwiach środkowych, czekając Grajcie, grajcie dalej! i Skołuba predominantly Cracovian peasant costumes, sound in our hearts abound! Maciej and Skołuba rozkazów. Grajcie z sielska, co się zowie Pan Damazy! some with, some without masks, greet The Play again, play on with a rustic zest Mister Damazy! I niech w dziarskim chórze Sword-Bearer cheerfully, while several of the And let our brisk refrain Chór Dusza wzleci w słowie, Chór youths embrace Stefan and Zbigniew in a in words be manifest. Chorus Od terema do terema, Z sielska, co się zowie. Zatrzymując Damazego, który chciał scho- friendly manner. Skołuba enters and stops by With rustic zest, Detaining Damazy who wants to hide. Czy to śnieg, czy lodu łom, Grajcie, grajcie nam tak dalej, wać się. the central doors awaiting instructions. Play for us again, play on, It is he! Do Miecznika zajedziema. Niech te zgodne tony To on sam! Ha! Ha! Ha! May your harmonious sound Ha! Ha! Ha! Kulig! Kulig w jego dom! W serca trafią strony! Od terema do terema, Chorus On our hearts abound! At a whim on moment’s spur Gdy do gardła mróz sięga, Grajcie, grajcie dalej! Czy to śnieg, czy lodu łom, At a whim on moment’s spur Play again! Play on! Strike up the band, Along snowbound icy road, Złotym je węgrzynem płucz! Niechaj brzmi kapela, Do Miecznika zajedziema, Along snowbound icy road, Let life be grand, Visiting The Sword-Bearer, Zima tęga, Mieczniku, Niechaj rozwesela, Kulig, kulig w jego dom! Visiting The Sword-Bearer, Fiddles, trumpets, flutes Riding sleighs to his abode! Od piwnicy dawaj klucz! Skrzypki, trąby, flety i buczący bas. Gdy do gardła mróz sięga, Riding sleighs to his abode! And booming double bass! Frozen stiff in winter’s hold, Od terema do terema, Hej, zagrajcie nam siarczyście... Złotym je węgrzynem płucz! Hu! Ha! Frozen stiff in winter’s hold, Hey play with zest and verve, etc. We must down a hot toddy! Czy to śnieg, czy lodu łom, Zagrajcie siarczyście, Hej! Mieczniku, zima tęga, We must down a hot toddy! Together set the pace! Hey Sword-Bearer, it’s mighty cold Do Miecznika zajedziema, Hejże, zgodnie wraz! Dawaj, dawaj klucz. Hej! Dawaj, Hey Sword-Bearer, it’s mighty cold, Play with verve, Hand over the key. Ho! Ha! Kulig, kulig w jego dom! Zagrajcie siarczyście, Od piwnicy dawaj klucz! Hand over the cellar key! Let’s hear cut and thrust! Hand over the cellar key. Ho! Ha! Hey! Kiedy mróz do gardła sięga, Rżnijcie nam od ucha! At a whim on moment’s spur Blast and thrust, Sword-Bearer give us the key! Złotym je węgrzynem płucz! Hej, dąć i rżnąć! Zbigniew, Maciej i Chór Along snowbound icy road, Hey, blast and thrust, Hej! Mieczniku, zima tęga, Hej, dąć i rżnąć! Pan Damazy! Visiting The Sword-Bearer, Hey, blast and thrust! Zbigniew, Maciej and Chorus Dawaj, dawaj klucz. Hu! Ha! Grajcie nam! O grajcie tak dalej! Riding sleighs to his abode! Play for us again, play on, go on, Mister Damazy! Do piwnicy dawaj klucz. Hu! Ha! Hej! Dalej tak, Damazy Frozen stiff in winter’s hold, The mazur reigns in our refrains, Mieczniku, dawaj, dawaj klucz! W tym chórze brzmij mazurze! zdejmując pokornie maskę We must down a hot toddy! Hey! With zest! Hey! With verve! Damazy Od terema do terema, Hej! Siarczyście, hej! Ogniście Tak! To ja! Hey Sword-Bearer, it’s mighty cold, And let’s hear cut and thrust, removing his mask Czy to śnieg, czy lodu łom, Rżnijcie, rżnijcie nam od ucha Hand over the key. Ho! Ha! Let the bow pluck with verve Yes! It’s me! Hej, kulig! Hej! Smykiem, smykiem rwać ogniście, Miecznik Hand over the cellar key. Ho! Ha! Hey! And the trombones blast and blow, W Miecznika dom! Hej, kulig! Hej! Niechaj puzon w grzmoty dmucha, serio do Damazego Sword-Bearer give us the key! Hey! Bast! Hey! Thrust! The Sword-Bearer W Miecznika dom Hej! Dąć, hej! Rżnąć, Wybornie! Więc wobec tych panów i pań At a whim on moment’s spur Play with zest! Play with verve! seriously to Damazy Tak od terema do terema Ogniście, siarczyście wraz dać! Wyjaśnisz może, Along snowbound icy road, Hey! Thrust! Very well then, in present company, Zajedziema w jego dom! Hej! Rżnąć! Czemu trzymasz źle o moim dworze, Hey sleigh-ride, hey, Flute, fiddle, double bass. Hey! ha! Explain if you will, Flet skrzypki, buczący bas. Hej! Ha! Czemuś kalumnię rzucił nań? To his abode, hey sleigh-ride hey, Why of this manor you speak ill Muzyka rozpoczyna mazura. Mnóstwo Skąd prezumpcja, To his abode, so to his abode we ride! Servants enter carrying trays of cakes and And at its name throw calumny? nowych par wbiega środkowymi drzwiami, Służba wchodzi z tacami pełnymi kielichów Skąd prezumpacja, że ten gmach To his abode we ride! cups filled with wine which they offer to the On what grounds you voice fears łącząc się z tymi, co są na scenie. z winem i ciast, które obnoszą między gośćmi. Na braterskich stawion łzach? guests. Some among the guests notice The That this house was built on tears? Niektóre osoby spostrzegają roztargnienie A mazurka strikes up. Many new pairs run Sword-Bearer’s perplexity. MAZUR Miecznika. Chór in through the central doors joining those Chorus Chór Ach! To jakiś dziwny żart...! already on stage. Chorus It’s a bad joke that disconcerts! Hej! Zagrajcie siarczyście, Chór Kto śmiał wyrzec, że ten gmach Kind host! He who dared to voice such fears Rżnijcie nam od ucha, Gospodarzu, gospodarzu! Na braterskich stawion łzach, MAZURKA With your guests we must say That this house was built on tears, Smyczkiem rwać ogniście, Coś z twych gości, coś z twych gości Tak, należytej kary wart! You don’t seem much pleased today. Will receive his just deserts! Puzon w grzmot niech dmucha, Nie znać w tobie dziś radości. Chorus Trouble at home? A spot of bother? Grajcie nam ogniście, Jakiś kłopot? Czy źle w domu? Miecznik Hey! Play with zest and verve, The Sword-Bearer Smyczkiem rwać ogniście, do wszystkich Let’s hear cut and thrust, The Sword-Bearer addressing everyone Puzon w grzmot niech dmucha, Miecznik Czyż te baśnie sunt de fide? Pluck the strings with nerve, still out of sorts These fairy tales sunt de fide? Hejże, zgodnie wraz! jeszcze bez humoru Let the trombones blast. No, my dears, not in the least! Ach! Muzyka to cudo! Nie, najdrożsi, wcale nie, Damazy Play with zest and verve, It’s just a shame that my friend Damazy Cieszy, poi, wzruszy; Tylko żal mi przyjaciela, Mea culpa! Aj, Mieczniku! Pluck the strings with nerve, Our splendid party won’t attend, Mea culpa! Oh Sword-Bearer! Nie da nas owładnąć nudą, Co zabawy nie podziela, Przy wieczerzy, jak na biedę, Let the trombones blast, Who at dawn and under cover At the fest, I can’t deny Ona rajem duszy, Co dziś rano, po kryjomu Człek toastów pił bez liku, Together set the pace! Took his leave after the feast! Much was drunk. To be fair, To uczucia maluje, Z mojej chaty wyniósł się... A po winie wszak się zdarza,

88 THE HAUNTED MANOR STRASZNY DWÓR 89 LIBRETTO LIBRETTO

After wine one often can Goes to the doors on the right and calls his For years and days, Palnąć koncept z kalendarza! i woła córki, które natychmiast ukazują się. Za zięciem zjawiał się tu zięć. Come up with a crazy plan, daughters, who immediately appear. Sons-in-law would arrive, Zwłaszcza, kiedy w mózgu pali, Hej! Dziewczęta! Otóż one! Aż zacny dziad When forced to contemplate Hey! Girls! Are you about! Grandpa thereof Jak oddalić dwóch rywali! Jak biedaczki zasmucone! Wyprawił w świat... How rivals to eliminate! Why, poor dears, you look daunted! Married off... Bierze za ręce Hannę i Jadwigę i zaprowa- Takes Hanna and Jadwiga by the hand and Miecznik dziwszy na przód sceny, staje między nimi. Hanna, Jadwiga The Sword-Bearer leading them to centre stage, stands between Hanna and Jadwiga z uśmiechem Najmłodszych dziewczątek pięć. with a smile them. His youngest daughters five! Oni rywalami są! Chór Rivals! Are you all here! Lecz kto waści szepnął to, Jak biedaczki zasmucone. Chór Whatever gave you that idea! Chorus Im się o tym ani śni! Dziewczątek pięć, dziewczątek pięć! They’ve no plans that I foresee! Chorus Youngest daughters five! Miecznik The poor dears look so daunted. Damazy Pójdźcie, pójdźcie wesprzeć mnie! Miecznik Damazy The Sword-Bearer do Miecznika Lecz gdy tu hucznie to The Sword-Bearer The Sword-Bearer As plans were laid Trudno wierzyć! Dowiedź mi! Chór Wesela grzmiały, Beyond belief! Prove it to me! Come, come and help me out! For weddings nine-fold, przybierając uroczystą postawę Pójdźcie do nas, pójdźcie wraz, Wkoło kaducznie assuming a formal demeanour Other young maids Od dawna serce z głową na wyścigi, Więc się każdy jasno dowie, Panny starzały. Grant me the alpha and omega, Chorus Were fast growing old. Każą błagać, rojąc cudne sny, A więc każdy jasno dowie się, Więc matki, ciocie Of my dreams, I beg sincere Come, come so there’s no doubt Thus Mothers and kin, O rękę... Skąd i odkąd w Kalinowie W próżnym kłopocie, For the hand... And to all it will be clear, Their heads in a spin, Dwór się strasznym dworem zwie! W daremnej złości Since when and why this manor here With jealous unrest Zbigniew Czekając gości, Zbigniew Is reputed to be haunted! Waited male guests. zachodząc z drugiej strony, ciszej do Dama- Damazy wybiega na prawo. Za gratką gratka, in a quiet tone, approaching Damazy from Damazy exits, running to the right. When nobody came, zego Gdy je mijały, the other side Bitter, they taunted: Tylko nie panny Jadwigi Dwór mego dziadka I hope not of Jadwiga The manor they’d blame, Lub oba uszy obetnę ci! SCENA 8 Strasznym, strasznym przezwały! Or I’ll cut both your ears! SCENE 8 and so dubbed it „haunted” Ciż sami prócz Damazego, Hanna i Jadwiga The same cast with the exception of Damazy, Damazy Chór Damazy and Hanna and Jadwiga Chorus ze strachem przycisnąwszy oburącz uszy, ale Miecznik Dwór ten Momentarily frightened, covers his ears then The manor zaraz wstając do pierwszej postawy Którego wszyscy goście ciekawie słuchają. Strasznym przezwały! resumes his previous demeanour. The Sword-Bearer Haunted they’d call! Nie, nie! Przed stoma lat No! No! I desire like heavenly manna to whom all the guests listen attentively Pragnę, pragnę jak niebiańskiej manny, Mój zacny dziad And humbly beg as lowly slave A long time ago Błagać z pokorą u twoich stóp Zbudować ten rozkazał dwór SCENA 9 For the hand... My grandpa, you know, SCENE 9 O rękę... I dziewczę kwiat Ciż sami, Cześnikowa (przesadnie wystrojona) Built this manor fine. The same cast, Chamberlain’s wife (over- Zaślubił rad, i Damazy, który wyszedłszy z nią, opowiada Stefan Then in a whirl dressed) entering with Damazy who tells her Stefan A Bóg im dał dziewięć cór! po cichu, co się stało. approaching Damazy in a similar manner to Married a girl, quietly what has occurred. podchodząc podobnie jak Zbigniew Zbigniew And God gave them daughters nine! Tylko nie panny Hanny Chór Miecznik Surely not of Hanna, The Sword-Bearer Lub karabelą popchnę cię w grób! A Bóg im dał aż dziewięć cór! do Cześnikowej Or I’ll send you to your grave! Chorus to Chamberlain’s wife I niesłusznie w pani mowie And God gave them daughters nine! You were wrong when you wanted Chór Miecznik Każdy z nich był niby tchórz! Chorus To cast doubt on their bravery! Czyjej że waść pragniesz ręki? Najpierwsza z róż, Whose hand are you asking for? The Sword-Bearer Gdy wzrosła już, Stefan i Zbigniew The first charming rose beautiful grows Stefan and Zbigniew Damazy Gdy powab głoszono jej, do Cześnikowej Damazy And hearts begin to stir, to Chamberlain’s wife wystraszony Pojawił się młodzian tuż. Skąd się dwór ten strasznym zowie, alarmed When the first young men appeared. Why this manor is called haunted, Byłem pewny, co za męki! do Hanny Stryjeneczko, wiemy już! This is torture! I was sure! to Hanna Dearest aunt, we both now see! Pragnę błagać o nią, I cóż? I wish this lady’s hand What then? Lecz rywale bronią! Miecznik But my rivals make a stand! The Sword-Bearer Hanna I tak strasznym będzie wciąż! Hanna And haunted will remain I fear, Stefan spuszczając oczy do Stefana i Zbigniewa Stefan looking down to Stefan and Zbigniew żywo zbliżając się do Miecznika I wnet zakochał się w niej! Boska wola... Wasza chęć, briskly, approaching The Sword-Bearer He fell in love with her! Tak, o dłoń Hanny błagam w pokorze. wskazując na Zbigniewa Yes! For Hanna’s hand I thee implore, God willing! I grant what you ask for! Panie! Racz synem nazywać mnie. Chór Patrz Jadwisiu! To twój mąż! Sir! Deign to call me son-in-law! Chorus pointing to Zbigniew I wnet zakochał się w niej! wskazując na Stefana He fell in love with her! There’s your husband, Jadwiga, dear! Zbigniew Hanno! To mój drugi zięć! Zbigniew pointing to Stefan podobnie Miecznik similarly The Sword-Bearer Hanna! There’s my other son-in-law! O drugą córkę w serca ferworze Za tamtą trzy, Hanna i Jadwiga Your other daughter’s hand I claim, Then the next three Na przyjaźń ojca zaklinam cię! Hoże jak skry, Jakże będzie, panie bracie? And beg you in our father’s name! Grew bright and pretty, Hanna and Jadwiga Więc młodzież wraz z sąsiedzkich strzech Gdzie wasz niezależny stan? Suitors from all around sped Is staying single still foolproof? Chór W konkury grzmi, Toć niewiasty w waszej chacie! Chorus To ask for their hand What’s it to be, my dearest man? wesoło Zajeżdża. A gdzież taki piękny plan?! merrily In marriage. Women dwell under the roof! Co za dziwne zdarzenie. pytając Jadwigi What a strange coincidence, asking Jadwiga What about your brilliant plan! To dziwne zdarzenie, I? Wszyscy Strange coincidence, And? Jak mile dziwi nas, Nie tak, nie tak! Słuszność macie, A pleasant surprise, The whole cast Zadziwia nas, Jadwiga Z ojców rodzin bierzcie wzór. What a surprise, we’re pleasantly taken by Jadwiga Indeed! Indeed! It’s just as well, Jak niespodzianie mile dziwi nas. spuszczając oczy Będą żony w waszej chacie; surprise. looking down Follow cues your fathers give, I ożeniło się trzech! Niechaj żyje straszny dwór! So three more were wed! In your home wives will dwell, Miecznik The Sword-Bearer Long may the haunted manor live! Jam to czytał z waszych lic, Chór I could see it in you face, Chorus Lecz nie będzie z tego nic, I ożeniło się ich trzech! Koniec Yet nothing will take place, So three more were wed! The End Aż się każdy jasno dowie, Until to everyone it’s clear Skąd i odkąd w Kalinowie Miecznik Since when and why this manor here The Sword-Bearer translation: Anna Kaspszyk Dwór się strasznym dworem zwie. W taki to ślad Is reputed to be haunted. Then in like ways Idzie żywo ku drzwiom z prawej strony Przez kilka lat

90 THE HAUNTED MANOR STRASZNY DWÓR 91 Wieczory operowe Dwójki, nadawane w każdq sobotę, to wyjqtkowa okazja do odwiedzenia najważniejszych scen świata bez wychodzenia z domu. Dzięki transmisjom regularnie zabieramy Państwa do nowojorskiej Metropolitan Opera, mediolańskiej La Scali, Państ- wowej Opery Wiedeńskiej, Opery Królewskiej Covent Garden w Londynie, madryckiego Teatro Real, Lyric Opera w Chicago czy Opery Paryskiej. Prezentujemy najwspanialsze przedstawienia w znakomitych realizacjach i obsadach.

Szczególnie interesujemy się sukcesami najwybitniejszych polskich śpiewaków - Aleksandry Kurzak, Piotra Beczały, Mariusza Kwietnia, Krystiana Adama Krzeszowicka, Jakuba Józefa Orlińskiego czy Tomasza Koniecznego, którzy odnoszq wielkie sukcesy na światowych sce- nach. Staramy się transmitować najważniejsze spektakle operowe z ich udziałem.

W sobotnie wieczory prezentujemy operowy kanon, a także przeglądamy programy wielu teatrów i festiwali, aby nie przeoczyć repertuarowych rarytasów. W Wieczorach operowych przedstawiamy również nowe dzieła, na polskich scenach nieznane. W dwójkowych trans- misjach często gości też opera barokowa, która ma w Polsce liczne grono wielbicieli.

Dziennikarze Dwójki bacznie obserwują polskie i zagraniczne sceny operowe. W Programie 2 Polskiego Radia pojawiają się także: reportaże zapo­wiadające premiery, relacje ze spektakli oraz wywiady z twórcami, recenzje płyt i nowych książek poświęconych operze.

Dzisiejszy spektakl to doskonała okazja, aby zaprosić Państwa do słuchania wyjątkowych audycji Przed premierą. Od kilku lat w Dwójce prezentujemy słuchaczom operową „kuch- nię" - zaglądając za kulisy, podpatrując próby, towarzysząc ostatnim, pełnym emocji chwi- lom przed długo wyczekiwanymi spektaklami. Rozmawiamy z reżyserami, choreografami, dyrygentami, scenografami, a także śpiewakami i tancerzami, by jak najpełniej ukazać kształt przygotowywanych przedstawień. Gośćmi programu Przed premierą byli między innymi tak wybitni twórcy jak: Mariusz Treliński, Irina Brook, Marek Weiss, Andrzej Chyra, Krystian Lada i Barbara Wysocka. Każda z audycji ukazuje się na antenie w tygodniu poprzedzającym premierę. Przygoto­wywane przez Monikę Zając reportaże znaleźć można również na stronie dwojka.polskieradio.pl .

Zapraszamy Originally from Ukraine, he graduated in conducting from conducting Norma in Paris (Salle Pleyel), Nice, Cologne ANDRIY YURKEVYCH the Lviv Academy of Music and continued his specialist and Palermo, Swan Lake and Anna Bolena at the Teatro DYRYGENT / CONDUCTOR training with Jacek Kaspszyk at the Teatr Wielki - Polish del Maggio Musicale Fiorentino, Eugene Onegin, La Travi- National Opera, with Alberto Zedda in Pesaro and Gi- ata and Macbeth in Gdańsk, Roberto Devereux in Zürich Pochodzi z Ukrainy. Absolwent Wydziału Dyrygentury anluigi Gelmetti at the Chigiana Music Academy of Siena. and Madrid, The Wizard of Oz in Florence, Aida in Riga, Akademii Muzycznej we Lwowie. Specjalizował się pod Winner of a Special Prize in the Stefan Turchak National Lucrezia Borgia in Berlin, Der Fliegende Holländer, Rigo- kierunkiem Jacka Kaspszyka w Teatrze Wielkim - Operze Competition in Kyiv. He has been the resident conductor letto, Nabucco, Madama Butterfly, Onegin, Maria Stuar- Narodowej, Alberto Zeddy w Pesaro i Gianluigi Gelmet- of the National Opera in Lviv since 1996, leading its or- da, William Tell, The Haunted Manor and Il Turco in Italia tiego w Akademii Muzycznej Chigiana w Sienie. Laureat chestra in many operas, including Aida, Nabucco, Il Trova- in Warsaw, Anna Bolena in Budapest, Norma at Vienna’s Nagrody Specjalnej w Konkursie Narodowym Dyrygentów tore, La Traviata, Rigoletto, Don Carlos, Otello, La Bohème, Staatsoper, The Queen of Spades in Chisinau as well as im. Stefana Turczaka w Kijowie. W 1996 roku został stałym Madama Butterfly, Tosca, Cavalleria Rusticana, Pagliacci, symphony concerts in Genoa and Milan. Active also on dyrygentem Opery Narodowej we Lwowie, gdzie prowadził Carmen, as well as operettas: Die Fledermaus, Der Zigeu- the symphonic side, he has a repertoire that spans from orkiestrę w takich operach, jak: Aida, Nabucco, Trubadur, nerbaron, The Merry Widow, and works by Russian com- Tchaikovsky, Rimsky-Korsakov, Glinka, Mussorgsky, Shos- Traviata, Rigoletto, Don Carlos, Otello, Cyganeria, Madame posers. He has also conducted ballet performances: The takovich, Stravinsky to Italian, German and French rep- Butterfly, Tosca, Rycerskość wieśniacza, Pajace, Carmen Nutcracker, Swan Lake, La Bayadère, Coppelia and Ro- ertoire. He was the Teatr Wielki - Polish National Opera’s oraz w operetkach: Zemsta nietoperza, Baron cygański, meo and Juliet. He made his first appearance at the Te- music director in 2014-2017. Wesoła wdówka, a także w dziełach kompozytorów rosyj- atro dell’Opera in Rome in 2005, conducting the orchestra skich. Dyrygował również spektaklami baletowymi: Dziad- in Swan Lake, and was later invited to return to conduct kiem do orzechów, Jeziorem łabędzim, Bajaderą, Coppelią The Sleeping Beauty; he also conducted Verdi’s Falstaff oraz Romeo i Julią. W 2005 roku po raz pierwszy stanął za at the opening of the 2010/2011 season. He has worked pulpitem w rzymskim Teatro dell’Opera, prowadząc orkie- with many musical theatres all over the world, on produc- strę w Jeziorze łabędzim; został tam ponownie zaproszony, tions including La Fille du régiment in Santiago de Chile by zadyrygować Śpiącą Królewną, a na rozpoczęcie sezonu i Frankfurcie. Do ważnych wydarzeń minionych sezonów and San Francisco, Il barbiere di Siviglia at the Bayerische 2010/2011 pokierował Falstaffem Verdiego. Współpraco- zalicza poprowadzenie takich spektakli, jak: Norma w Pary- Staatsoper, Il Viaggio a Reims at the Monte Carlo Opera, wał z wieloma teatrami muzycznymi na całym świecie przy żu (Salle Pleyel), Nicei, Kolonii i Palermo, Jezioro łabędzie La Forza del Destino and Boris Godunov at La Monnaie in takich produkcjach, jak: Córka pułku w Santiago de Chile i Anna Bolena w Teatro del Maggio Musicale Fiorentino, Brussels, The Queen of Spades at the Theater St. Gallen, i San Francisco, Cyrulik sewilski w Bayerische Staats­oper, Eugeniusz Oniegin, Traviata i Macbeth w Gdańsku, Rober- I Puritani at the Greek National Opera, Maria Stuarda at Podróż do Reims w Opéra de Monte-Carlo, Moc przezna- to Devereux w Zurychu i Madrycie, Czarnoksiężnik z Oz we the Teatro di San Carlo in Naples, Il barbiere di Siviglia czenia i Borys Godunow w La Monnaie w Brukseli, Dama Florencji, Aida w Rydze, Lukrecja Borgia w Berlinie, Holen- in Stuttgart, Eugene Onegin in Düsseldorf, La Bohème pikowa w Theater St. Gallen, Purytanie w Greckiej Operze der tułacz, Rigoletto, Nabucco, Madame Butterfly, Oniegin, in Liège, Anna Bolena in Barcelona, Eugene Onegin, The Narodowej, Maria Stuart w Teatro San Carlo w Neapolu, Maria Stuart, Wilhelm Tell, Straszny dwór i Turek we Wło- Queen of Spades and Roberto Devereux in Mannheim and Cyrulik sewilski w Stuttgarcie, Eugeniusz Oniegin w Düs- szech w Warszawie, Anna Bolena w Budapeszcie, Norma Warsaw, Pagliacci in Moldova. He has long enjoyed a suc- seldorfie, Cyganeria w Liège, Anna Bolena w Barcelonie, w wiedeńskiej Staatsoper, Dama pikowa w Kiszyniowie cessful collaboration with the world-famous soprano Edita Eugeniusz Oniegin, Dama pikowa i Roberto Devereux oraz koncerty symfoniczne w Genui i Mediolanie. Zajmu- Gruberova, conducting several opera productions in which w Mannheim i Warszawie, Pajace w Mołdawii. Od wielu lat je się także muzyką symfoniczną, w repertuarze ma m.in. she featured, including Norma in Berlin, Mannheim and z sukcesem współpracuje ze światowej sławy sopranistką dzieła: Czajkowskiego, Rimskiego-Korsakowa, Glinki, Mu- Duisburg, Lucrezia Borgia in Dortmund, Dresden and Co- Editą Gruberovą, która występowała w kierowanych przez sorgskiego, Szostakowicza, Strawińskiego, a także utwory logne, and many concerts in Munich, Vienna and Frank- niego przedstawieniach, m.in. w: Normie w Berlinie, Mann- włoskie, niemieckie i francuskie. W latach 2014-2017 peł- furt. Among the highlights of recent seasons he mentions heim i Duisburgu, Lukrecji Borgii w Dortmundzie, Dreźnie nił funkcję dyrektora muzycznego Tea­tru Wielkiego - Ope- i Kolonii oraz w wielu koncertach w Monachium, Wiedniu ry Narodowej. (fot. K. Bieliński)

94 THE HAUNTED MANOR STRASZNY DWÓR 95 GRZEGORZ NOWAK zachwyt krytyki; wspólna płyta z Sinfonią Varsovią z polską marvelously colorful… memorable’ by Classics Today. His DYRYGENT / CONDUCTOR muzyką XIX wieku (Dobrzyński, Moniuszko, Kurpiński, No- CD with Anja Silja won two Classical Internet Awards and skowski, Żeleński) otrzymała status Płyty Roku i nominację Classics Today hailed it as ‘simply marvelous’. Grzegorz Od września 2017 roku dyrektor muzyczny Teatru Wielkie- do Fryderyka, a American Record Guide ocenił ją jako „67 Nowak’s career propelled to international level after he’s go - Opery Narodowej. Pełni także funkcję stałego dyrygenta minut czystego złota”; koncerty Chopina z Januszem Olej- won the prestigious Ernest Ansermet Conducting Competi- Royal Philharmonic Orchestra w Londynie, jednej z najlep- niczakiem i Sinfonią Varsovią (Fryderyk i Płyta Roku), CD tion in Geneva, winning the first prize and all special prizes, szych orkiestr symfonicznych w Europie, z którą odbył licz- z Sinfonią Varsovią i Stanisławem Drzewieckim (Złota Pły- including the Grand Prix Patek Philippe, Rolex Prize, Swiss ne tournée koncertowe po Szwajcarii, Turcji, Armenii, wie- ta), płyta z muzyką Malcolma Forsytha (Juno Award), Sie- Prize and American Patronage Prize, and received, in Ba- lokrotnie występował z nią również w Anglii. Ponadto jest dem grzechów głównych Weilla (Classical Internet Awards). sel, the Europäische Förderpreis für Musik for the Europe- dyrektorem orkiestry Sinfonia Helvetica oraz Festiwalu Mu- Wśród wspólnych nagrań płytowych z londyńską Royal Phil- an Musician of the Year by a committee chaired by Pierre sique & Amitié w Szwajcarii, kieruje też Orquesta Sinfóni- harmonic Orchestra wysoko cenione są m.in. symfonie Men- Boulez. Since then, he has conducted the world’s finest or- ca de España w Madrycie. Absolwent poznańskiej Akademii delssohna, Szostakowicza, Dvořáka, Brahmsa, Schumanna chestras and served as Music Director for such orchestras Muzycznej w klasach: dyrygentury Witolda Krzemieńskiego i Czajkowskiego, poematy symfoniczne Karłowicza, koncer- as the Edmonton Symphony Orchestra, Polish National Op- i Stefana Stuligrosza, kompozycji Floriana Dąbrowskiego ty skrzypcowe Pendereckiego, Szymanowskiego, Partita Lu- era in Warsaw, SWR Radio Orchestra in Germany, Sinfonia i skrzypiec Jadwigi Kaliszewskiej. Doskonalił swoje umiejęt- tosławskiego oraz pierwsze na świecie nagranie Koncertu Helvetica and Festival Musique & Amitié in Switzerland. ności w USA, gdzie studiował w Eastman School of Music skrzypcowego Pawła Kleckiego. (fot. Tomasz Adamaszek) He is currently the ‘Director Titular’ of the Orquesta Sinfon- oraz w Tanglewood pod kierunkiem m.in. Leonarda Bernste- ica de España and Orquesta Clásica Santa Cecilia in Madrid. ina, Seiji Ozawy, Ericha Leinsdorfa i Igora Markevitcha. Był Permanent Associate Conductor of the Royal Philharmonic He is also Artist-in-Residence at the Florida International także asystentem Kurta Masura w Filharmonii Nowojorskiej. Orchestra in London, promoted to this position after serving University in Miami. Grzegorz Nowak has performed along- Jego międzynarodowa kariera rozpoczęła się, kiedy wygrał for seven years as the Orchestra’s Principal Associate Con- side many of the most widely respected soloists of our time, Międzynarodowy Konkurs Dyrygencki im. Ernesta Anser- ductor. He has led the RPO on tours to Switzerland, Turkey including: Martha Argerich, Yefim Bronfman, Nigel Kenne- meta w Genewie i zdobył tam również wszystkie nagrody Teatru Wielkiego - Opery Narodowej operowego Oscara (In- and Armenia, as well as giving numerous concerts through- dy, Anne-Sophie Mutter, Mstislav Rostropovich, Gil Shaham specjalne. W Bazylei otrzymał Europäische Förderpreis für ternational Opera Award) w kategorii ponownie odkrytego out the UK. His RPO recordings include Mendelssohn’s and Krystian Zimerman, and has worked with such singers Musik dla muzyka roku, przyznaną przez komitet pod prze- dzieła, wygrywając w tej konkurencji z takimi teatrami, jak: ‘Scottish’ and ‘Italian’ Symphonies, Shostakovich’s Sympho- as Janet Baker, Kathleen Battle, Marilyn Horne, Gwyneth wodnictwem Pierre’a Bouleza. Laury te zapoczątkowały mediolańska La Scala, Komische Oper w Berlinie, czy Teatro ny No.5, Mussorgsky’s Pictures at an Exhibition, Dvořák’s Jones, Sherrill Milnes and Anja Silja. jego współpracę z czołowymi orkiestrami w Europie (m.in. Regio w Turynie. Występował m.in. z tej miary artystami, Symphonies Nos.6-9, all the symphonies of Schumann and Londyn, Paryż, Rzym, Mediolan, Turyn, Berlin, Bruksela, Ma- co: Maurice André, Martha Argerich, Vladimir Ashkenazy, complete symphonies and major orchestral works of Brahms dryt, Lizbona, Genewa, Zurych, Luksemburg, Monte Carlo, Yefim Bronfman, Augustin Dumay, Leon Fleischer, Stephen and Tchaikovsky. Recordings of Grzegorz Nowak have been Sztokholm, Oslo, Helsinki i Kopenhaga), Ameryce Północnej Hough, Nigel Kennedy, Konstanty Kulka, Midori, Shlomo highly acclaimed by the press and public alike, winning many (Montreal, Vancouver, Toronto, Chicago, Baltimore, Cin- Mintz, Anne-Sophie Mutter, Garrick Ohlsson, Igor Oistrakh, awards. Diapason in Paris praised his KOS live recording cinnati i in.), a także w Jerozolimie, Tel Awiwie, Tokio, na Janusz Olejniczak, Maria João Pires, Mścisław Rostropowicz, with Martha Argerich and Sinfonia Varsovia as ‘indispens- Tajwanie i w Hongkongu. W Szwajcarii kierował orkiestrą Dang Thai Son, André Watts, Wanda Wiłkomirska, Henryk able… un must’, and its second edition won the Fryderyk symfoniczną i Operą w Biel, w Kanadzie – Orkiestrą w Ed- Szeryng, Krystian Zimerman, Pinchas Zukerman, a także z: Award. Gramophone Magazine praised his ASV recording monton, w Niemczech – Orkiestrą Radiową w Kaiserslautern, Janet Baker, Kathleen Battle, Marilyn Horne, Gwyneth Jones, with the London Symphony Orchestra as ‘outstanding.’ His w Polsce – Orkiestrą Teatru Wielkiego - Opery Narodowej. Benem Heppnerem, Aleksandrą Kurzak, Ewą Podleś, Mał- recording of the Polish Symphonic Music of the 19th Centu- Prowadził muzycznie liczne spektakle operowe w Europie, gorzatą Walewską i Wiesławem Ochmanem. Bogata dysko- ry with Sinfonia Varsovia won the CD of the Year Award, the USA i Kanadzie, wśród których znajdują się takie tytuły, grafia artysty zawiera wiele pozycji wydanych przez polskie Bronze Bell Award in Singapore and Fryderyk Award nom- jak: Wesele Figara, Don Giovanni, Czarodziejski flet, Cyru- i zagraniczne wytwórnie fonograficzne. Na szczególną uwagę ination; the American Record Guide praised it as ‘uncom- lik sewilski, Fidelio, Carmen, Otello, Don Carlos, Madame zasługują m.in.: płyta z I Koncertem fortepianowym Chopina monly rewarding… 67 minutes of pure gold.’ The Hänssler Butterfly, Cyganeria, Turandot, Tosca, Halka, Straszny dwór, z Marthą Argerich i Sinfonią Varsovia, którą paryski Diapason Classic disc with Czerny Symphonies No.2 and No.6 (world Eros i Psyche, Rigoletto i Goplana. Przygotowana muzycznie uznał jako „nieodzowną”, a ponowne jej wydanie uzupełnio- premiere recording and performance, after the discovery i zadyrygowana przez niego Goplana Żeleńskiego zdobyła dla ne historycznym nagraniem Artura Rubinsteina wzbudziło of the manuscript in Vienna) was praised as ‘delightful…

96 THE HAUNTED MANOR STRASZNY DWÓR 97 jorska Juilliard School), opera Philipa Glassa Spüren der Ve- medal for his productions of Julietta and Greek Passion (Op- DAVID POUNTNEY rirrten – na inaugurację nowej opery w Linzu (inscenizacja era North and Bregenz Festival). His productions have twice REŻYSERIA / DIRECTOR otrzymała Schickaneder Prize 2013 za najlepszą realizację won an Olivier award. Recent engagements include Prince operową). Od 2011 roku pełni funkcję dyrektora naczelnego Igor, The Passenger (Houston and New York); Kommilitonen, Urodził się w Oxfordzie. Studiował na Uniwersytecie Cam- i artystycznego Welsh National Opera w Cardiff, gdzie był his third opera written in collaboration with Peter Maxwell bridge. Światową karierę rozpoczął w 1972 roku insceniza- reżyserem takich oper, jak: Lulu Berga, Wilhelm Tell i Moj- Davies (Royal Academy of Music and US premiere at the Juil- cją Katii Kabanowej Janáčka na Wexford Festival. W latach żesz w Egipcie Rossiniego. Za inscenizacje dzieł Bohuslava liard School, New York); a new Philip Glass opera, Spüren 1975-1980 był dyrektorem artystycznym Scottish Opera. Martinů: Juliettę (Opera North) i Pasję grecką (Bregenzer der Verirrten, for the opening of a new opera house in Linz We współpracy z Welsh National Opera odniósł ogromny Festspiele/Covent Garden) przyznano mu w Pradze medal which won the Schickaneder Prize for best opera production sukces cyklem dzieł Janáčka. W 1977 roku wyreżyserował imienia kompozytora. Za zasługi w dziedzinie sztuki otrzy- in 2013, and Die Zauberflöte for the lake stage in Bregenz, prapremierę opery Toussaint Davida Blake’a w English Na- mał tytuł Komandora Orderu Imperium Brytyjskiego, a rząd where he has been Intendant since 2003. Since 2011 he has tional Opera i został dyrektorem artystycznym tej sceny. Francji mianował go Kawalerem Orderu Sztuki i Literatury. been Chief Executive and Artistic Director of WNO, where he W latach 1983-1993 zrealizował tam ponad dwadzieścia Dwukrotnie otrzymał Olivier Award, a także austriacki Eh- has directed Berg’s Lulu, Rossini’s Guillaume Tell and Mosè in oper, m.in.: Doktora Fausta Busoniego, Rusałkę Dvořaka, renkreuz des Bundes. Za osiągnięcia w promowaniu kultury Egitto. He is a CBE, a Chevalier in the French Ordre des Arts Jasia i Małgosię Humperdincka, Królową wróżek Purcella polskiej uhonorowany został Krzyżem Kawalerskim Orderu et Lettres, has the Cavalier’s Cross of the Order of Merit of i Lady Makbet mceńskiego powiatu Szostakowicza. Reży- Zasługi Rzeczypospolitej Polskiej. (fot. arch. artysty) the Republic of Poland and was awarded the Ehrenkreuz des serował także dzieła Glassa: Satyagraha (Rotterdam) i The Bundes Osterreich in 2014. (photo from the artist’s archive) Voyage (Metropolitan Opera). Jest autorem inscenizacji do Became internationally known through his production wielu nowo powstałych dzieł, m.in. prapremier trzech oper of Katya Kabanova at the 1972 Wexford Festival. Between Sir Davida Maxwella Daviesa, do których napisał również 1975 and 1980, he was Director of Productions for Scottish libretta. Tłumaczy także libretta operowe na język angielski Opera. Productions there featured a Janáček cycle in collab- z rosyjskiego, czeskiego, niemieckiego i włoskiego. Reżyser oration with Welsh National Opera. He directed the world stale współpracuje m.in. z: Wiener Staatsoper, Operą w Zu- ra generalnego tego festiwalu. Pountney zrealizował także premiere of David Blake’s Toussaint in 1977 (ENO) and went rychu, Bayerische Staatsoper w Monachium, jak również te- takie spektakle, jak: Chorus!, Agrippina Händla, Kobieta on to become ENO’s Director of Productions in 1980, direct- atrami operowymi w Ameryce i Japonii. Łączy go również bez cienia R. Straussa, Bal maskowy Verdiego oraz Tristan ing over 20 operas. He has directed many world premieres, długoletnia współpraca z Opera North w Wielkiej Brytanii. i Izolda Wagnera. W Teatrze Wielkim - Operze Narodowej including three by Peter Maxwell Davies for which he also Dla Bregenzer Festspiele zrealizował: Der Kuhhandel Weilla wyreżyserowana przez niego Pasażerka prezentowana była wrote the libretto, and has translated operas into English (2004), Maskaradę Nielsena (2005), Playing Away Masona na otwarcie sezonu 2010/2011 (później również w Houston from Russian, Czech, German and Italian. As a freelance di- (2008), Króla Rogera Szymanowskiego (2009) i Pasażerkę i Nowym Jorku), na naszej scenie przygotował także Króla rector from 1992 he worked regularly in Zurich, at Vienna Weinberga (2010), a w sezonie 1989/1990 inscenizacją Ho- Rogera, spektakl, który zainaugurował polskie przewod- State Opera, Bayerische Staatsoper as well as opera houses lendra tułacza zapoczątkował estetykę wystawiania spekta- nictwo w Radzie Unii Europejskiej (2011). Wśród ostatnich in America and Japan, and in the UK has a long-standing kli na wodzie. W takiej konwencji zaprezentował tam rów- realizacji artysty są m.in.: Kniaź Igor Borodina w Zurychu association with Opera North. He received a Janáček medal nież Nabucca Verdiego, Fidelia Beethovena i Czarodziejski i Hamburgu, Kommilitonen – trzecia opera, którą napisał we for his Janáček cycle in Wales and Scotland, and a Martinů flet Mozarta. W latach 2003-2013 pełnił funkcję dyrekto- współpracy z Sir Daviesem (Royal Academy of Music i nowo-

98 THE HAUNTED MANOR STRASZNY DWÓR 99 LESLIE TRAVERS MARIE-JEANNE LECCA SCENOGRAFIA / SET DESIGNER KOSTIUMY / COSTUME DESIGNER

Scenograf i kostiumolog. Absolwent Wimbledon School of Autorka kostiumów, zajmuje się również projektowaniem sce- Art. Jego twórczość obejmuje operę, teatr i taniec. Stworzył nografii. Urodziła się i wykształcenie zdobyła w Bukareszcie, projekt scenografii do produkcji Grimes on the Beach w Al- na stałe mieszka w Londynie. Stworzyła kostiumy­ do wielu deburgh w setną rocznicę urodzin Brittena, która otrzymała realizacji operowych w całej Europie, m.in. dla: Wiener Staat- nagrodę w kategorii Najlepsza Produkcja Rocznicowa (Brit- soper, Bayerische Staatsoper, moskiewskiego Teatru Bolszoj, ten) na International Opera Awards w 2014 i za którą był Opéra Bastille w Paryżu, Deutsche Oper w Berlinie, Opéra de nominowany jako Najlepszy Scenograf. W 2015 roku projekt Lyon, Opery w Zurychu, English National Opera, Royal Opera jego scenografii został pokazany na wystawie Brytyjskiego House, Welsh National Opera, Bregenzer Festspiele i Festi- Towarzystwa Scenografów Prague Quadrennial w Muzeum walu w Salzburgu. Wśród jej dokonań znalazły się projekty Wiktorii i Alberta (V&A) w Londynie. Stworzył scenografię kostiumów do: Peleasa i Melizandy, Czarodziejskiego fletu, lub kostiumy do takich przedstawień operowych, jak: Wesele Mojżesza w Egipcie, Lulu, Chowańszczyzny, Pierścienia Ni- Figara, Albert Herring, Croesus (Opera w Minnesocie), I Ca- belunga, Wozzecka, Maskarady, Pasji greckiej, Kniazia Igora, puleti e i Montecchi oraz Wesoła wdówka (Opera Australia), Agrypiny, Żydówki, Petera Grimesa, Carmen, Trojan, Mojże- Juliusz Cezar, Otello (Opera North); prapremiera Elysium sza i Aarona, Katii Kabanowej, Kobiety bez cienia, Króla Roge- (Den Norske Opera w Oslo); Salome (Santa Fe), Billy Budd ra oraz dzieł z końca XX wieku, takich, jak: Pasażerka Wein- (Opera North/ Nederlandse Reisopera), Purytanie (Welsh Na- berga i Żołnierze Zimmermanna. Przygotowała także projekty tional Opera/Den Jyske), Jenůfa, Opowieści Hoffmanna, Cy- Leslie was also nominated Best Designer. His work on the scenografii i kostiumów m.in. do następujących produkcji: House, Welsh National Opera and Salzburg Festival. Op- ganeria (Malmö), Tannhäuser (Estonia – Nagroda w kategorii production was exhibited at the British Society of Theatre De- Falstaff Verdiego (English National Opera), Carmen Bizeta eras for which she has designed costumes include Pelleas et Najlepsza Produkcja Teatralna, Estońskie Narodowe Nagrody signers exhibition Prague Quadrennial 2015 and V&A 2015. (Houston, Seattle, Minnesota), Teresa Raquin Zoli (Dallas) Melisande, The Magic Flute, Moses in Egypt, Lulu, Khovan- Teatralne w 2014 roku), Don Giovanni (Garsington), Euge- Opera: The Marriage of Figaro, Albert Herring, Croesus (with i Romeo i Julia (St. Gallen). Znana jest również z oryginalnych shchina, Der Ring des Nibelungen,Wozzeck, Maskarade, The niusz Oniegin, Obrót śruby, Alicja w Krainie Czarów (Hol- Minnesota Opera), I Capuleti e i Montecchi and The Merry projektów marionetek, które pojawiają się w jej przedsięwzię- Greek Passion, Prince Igor, Agrippina, La Juive, Peter Grimes, land Park); Romeo i Julia (Opera Ireland); L’arbore di Dia- Widow (With Opera Australia), Giulio Cesare, Otello (all with ciach operowych (m.in.: Faust, Bal maskowy i Czarodziejski Carmen, Les Troyens, Moses und Aron, Katya Kabanova, Die na (Palau de les Arts Reina Sofia, Valencia); The Children’s Opera North); Elysium World Premiere (Den Norske Opera, flet). Za kostiumy do Julietty i Pasji greckiej uhonorowana Frau ohne Schatten, King Roger and late 20th-century works Crusade (Luminato Festival – Nagroda Dory Mavor Moore za Oslo); Salome (Santa Fe); Billy Budd (Opera North/Neder- została Medalem Martinů. Otrzymała nominację do nagrody including Weinberg’s Die Passagierin and Zimmermann’s Die Najlepszą Produkcję Operową); Véronique (Buxton); Jolanta landse Reisopera); I Puritani (WNO/Den Jyske); Jenůfa, Les BAFTA za Amahla i nocnych gości. Była członkiem brytyjskiej Soldaten. She has designed sets and costumes for productions i Gianni Schicchi (Royal Academy of Music); Figaro (Nagro- Contes d’Hoffmann, La Bohème (Malmö); Tannhäuser (Es- grupy, która w 2003 roku zdobyła na Prague Quadriennal Zło- including Falstaff (ENO), Carmen (Houston; Seattle; Minne- da Ring Opery w Graz); Opowieści Hoffmanna (Sztokholm); tonia – Winner- Best Overall Theatre Production, Estonian tą Trigę. W Teatrze Wielkim - Operze Narodowej zadebiuto- sota), Thérèse Raquin (Dallas) and “Romeo et Juliette”(St Gal- Hans Heiling (Opéra du Rhin – Europejska Nagroda Opero- National Theatre Awards, 2014); Don Giovanni (Garsington); wała jako autorka kostiumów­ do Pasażerki Weinberga (2010), len). She is also known for her inventive puppet design, which wa); teatralnych: Rebecca (Theatre Royal Plymouth, David Eugene Onegin, The Turn of The Screw, Alice’s Adventures rok później przygotowała kostiumy do Króla Rogera, który in- features widely in her work for opera including Faust, Un Bal- Pugh Ltd- Nominowana w kategorii Najlepsza Scenografia na in Wonderland (Holland Park); Roméo et Juliette (Opera Ire- augurował przewodnictwo Polski w Radzie Unii Europejskiej, lo in Maschera and Die Zauberflöte. Her costume designs for UK Theatre Awards w 2015 roku); Wieczór Trzech Króli (Chi- land); L’arbore di Diana (Palau de les Arts Reina Sofia, Valen- a w 2015 roku do Wilhelma Tella Rossiniego. (fot. K. Forster) Martinů’s operas Julietta and The Greek Passion were award- chester); The Duchess of Malfi, Streets of Rage and Silent Cry cia); The Children’s Crusade (Luminato Festival – Dora Mavor ed medals by the Martinů Foundation. She was nominated for (West Yorkshire Playhouse); The Persian Revolution (Lyric); Moore Best Opera Production); Véronique (Buxton); Iolanta Marie-Jeanne was born and educated in Bucharest and is a BAFTA for Amahl and the Night Visitors and was a member The Man With Two Gaffers (York); Shirley Valentine (Der- and Gianni Schicci (RAM); Figaro (Graz Opera Ring Award); now based in London. She has designed costumes for op- of the British team that won The Golden Triga at the 2003 by); Vurt (Contact Theatre – Nagroda Scenograficzna Arthura Les Contes d’Hoffmann (Stockholm); Hans Heiling (Opéra era companies throughout the UK and in Europe, including Prague Quadrennial. On Teatr Wielki - Polish National Opera Petera), Veriete (Lindsay Kemp Company); oraz baletowych: du Rhin – European Opera Prize). Theatre: Rebecca (Theatre Zürich Opera, Bregenz Festival,Vienna State Opera, Bavari- she made her debut as costume designer in Weinberg’s Pas- Kopciuszek, Korsarz, Dziadek do Orzechów (Nagroda Asahi) i Royal Plymouth, David Pugh Ltd- Nominated for Best Design an State Opera, the Bolshoi, Opéra Bastille, Deutsche Oper sanger (2010), then she designed costumes to Szymanowski’s Jezioro łabędzie (K-Ballet, tournée po Japonii – Nagroda Asa- UK Theatre Awards 2015); Twelfth Night (Chichester); The Berlin, Opéra de Lyon, English National Opera, Royal Opera King Roger and Rossini’s Wilhelm Tell. (photo: K. Forster) hi); Some? (Space 211, Paryż); The Lark Ascending (English Duchess of Malfi, Streets of Rage and Silent Cry (WYP); The National Ballet). (fot. arch. artysty) Persian Revolution (Lyric); The Man With Two Gaffers (York); Shirley Valentine (Derby); Vurt (Contact Theatre – Arthur Pe- Set and Costume Designer. Leslie trained at the Wimbledon ter Design Award), Veriete (Lindsay Kemp Company). Dance School of Art. His work encompasses opera, theatre and dance. and Ballet: Cinderella, La Corsaire, The Nutcracker (Asahi Leslie designed Aldeburgh’s Britten Anniversary production, Award) and Swan Lake (K-Ballet, Japan tour – Asahi Award); Grimes on the Beach, which won Best Britten Anniversary Some? (Space 211, Paris); The Lark Ascending (ENB) (photo Production at the International Opera Awards 2014, for which from the director’s archive)

100 THE HAUNTED MANOR STRASZNY DWÓR 101 EMIL WESOŁOWSKI FABRICE KEBOUR CHOREOGRAFIA / CHOREOGRAPHY REŻYSERIA ŚWIATEŁ / LIGHTING DESIGNER

Choreograf, pedagog i reżyser. Absolwent Państwowej Szko- Ma w dorobku ponad 200 produkcji i przeszło 25 lat do- ły Baletowej w Poznaniu (1966). Początkowo występował świadczenia zawodowego. Zaliczany jest do najlepszych pro- w balecie Opery Poznańskiej (1966-1973), kiedy zaś Conrad jektantów świateł w Europie. Od 1987 roku rozwijał swoje Drzewiecki organizował w Poznaniu autonomiczny Polski Te- umiejętności w licznych produkcjach w Nowym Jorku, rów- atr Tańca, zaprosił go jako solistę, a w 1976 roku mianował nież asystując uznanym profesjonalistom. W 1989 roku zo- pierwszym solistą nowego zespołu. W sezonie 1979/1980 kie- stał przyjęty na praktyki United Scenic Artists, co pozwoliło rował baletem Opery Wrocławskiej, a następnie Teatru Wiel- mu pracować z czołowymi amerykańskimi projektantami kiego w Poznaniu. Wreszcie, w połowie 1982 roku związał świateł tamtych lat na Broadway’u i w teatrach alterna- się z warszawskim Teatrem Wielkim jako szef baletu i solista. tywnych. Po zakończeniu dwuletniego stażu Fabrice uzyskał Początkowo wykonywał tu jeszcze trzy znaczące role charak- członkostwo United Scenic Artists 829. W 1991 roku powró- terystyczne: Złą Wróżkę Carabosse w Śpiącej królewnie Gu- cił do Paryża i do 1995 pracował jako współpracujący reżyser siewa, Wdowę Simone w Córce źle strzeżonej Ashtona i Prze- świateł w takich produkcjach Camerona Mackintosha, jak: łożoną w Balu kadetów Lichine’a. W 1985 roku ustąpił ze swej Les Misérables (Madryt, Dublin, Edynburg, Singapur, Hong funkcji kierowniczej i poświęcił się przede wszystkim pracy Kong) oraz Miss Saigon (Stuttgart, Scheveningen). Na prze- choreograficznej w balecie, operze i teatrach dramatycznych. strzeni tych lat realizował projekty oświetlenia do licznych W latach 1995-2006 był ponownie dyrektorem baletu Teatru produkcji we Francji, Niemczech, Anglii, Austrii, Szwajcarii, Wielkiego - Opery Narodowej, a od początku 2007 roku do Wrocław Opera, and later of the Teatr Wielki in Poznań. Final- Hiszpanii, Włoszech, Stanach Zjednoczonych, Kanadzie, Ja- internship program and allowed him to work with some of jesieni roku 2008 - dyrektorem artystycznym Teatru Wielkie- ly, in mid-1982, he joined Warsaw’s Teatr Wielki as its ballet ponii i krajach Bliskiego Wschodu. W 2006 roku zaprojekto- the leading American lighting designers of the day, both Off go w Poznaniu. Potem ponownie związał się z baletem war- master and soloist. Initially, he performed three major charac- wał światła na otwarcie i zakończenie 15. Igrzysk Azjatyc- and On Broadway. After successfully completing the 2 years szawskim i do końca 2012 roku zajmował pozycję etatowego ter parts here as well: Carabosse the wicked fairy godmother kich w Doba (Katar). Współpracował z wiodącymi scenami internship, Fabrice was granted membership of USA 829. In choreografa Polskiego Baletu Narodowego w Teatrze Wielkim. in Gusev’s The Sleeping Beauty, the Widow Simone in Ash- operowymi świata, m.in. z: Opéra National w Paryżu, Wie- 1991, Fabrice returned to Paris and, until 1995, worked as Jest wykładowcą wydziału aktorskiego warszawskiej Akade- ton’s La Fille Mal Gardée, and the Headmistress in Lichine’s ner Staatsoper, Teatro alla Scala, Kennedy Center, Opéra associate lighting designer for Cameron Mackintosh produc- mii Teatralnej im. Aleksandra Zelwerowicza. Pierwszy swój The Graduation Ball. In 1985 he resigned from his job as ballet Comique w Paryżu, Bregenzer Festspiele, Arena di Verona tions: Les Misérables (Madrid, Dublin, Edinburgh, Singapore, balet zrealizował w 1980 r. w Operze Wrocławskiej. Odtąd master and devoted himself mainly to choreography for ballet, i Théâtre Royal de la Monnaie. W 2011 roku został zaproszo- Hong-Kong), Miss Saigon (Stuttgart, Scheveningen). Over the stworzył szereg prac choreograficznych w Warszawie, Łodzi, opera and drama theatre. He returned as the director of the ny do udziału w retrospektywie światowej sławy projektan- past 20 years, Fabrice Kebour’s lighting designs have been Poznaniu i Gdańsku. Z jego warszawskich realizacji baleto- Teatr Wielki - Polish National Opera ballet company in 1995- tów świateł w ramach wystawy Light Speaks podczas Prague seen in France, Germany, Austria, Switzerland, Spain, Italy, wych warto przypomnieć: Gry, Legendę o Józefie, Dies irae, 2006, and from the start of 2007 until autumn 2008 was the Quadriennal Scenografii i Przestrzeni Teatralnej. Trzykrot- Japan, the Middle East, and England, as well as the USA and Święto wiosny, Romea i Julię, Harnasie, Powracające fale, artistic director of Poznań’s Teatr Wielki. He then returned to nie otrzymał nominację do francuskiej nagrody Moliera za Canada. He has designed for top houses such as La Comédie Krzesanego, Cudownego mandaryna i Spartakusa. Był też za- the Warsaw ballet company and until the end of 2012 was the najlepsze projekty świateł. W 2015 roku został wytypowany Française, the Opéra National de Paris, the Wiener Staatsoper, proszony przez Washington Ballet, gdzie wystawił balet Clio’s resident choreographer of the Polish National Ballet at the Te- do Wales Theatre Awards za Mojżesza w Egipcie Rossiniego. the Bregenzer Festpiele, the Teatro Alla Scala, the Arena di Triumph (1997). Współpracował jako choreograf z wieloma atr Wielki. He is also a dance teacher of the acting department (fot. arch. artysty) Verona, and the Théâtre Royal de la Monnaie. In 2006, fabrice reżyserami spektakli dramatycznych i operowych, m.in. przy of the Aleksander Zelwerowicz Theatre Academy in Warsaw. Kebour designed the opening and closing ceremonies of the krajowych i zagranicznych inscenizacjach Mariusza Treliń- He staged his first choreography at the Wrocław Opera in With more than 200 productions to his credit, and over 25 15th Asian Games in Doha and in 2011, was selected for the skiego: Madame Butterfly, Królu Rogerze, Otellu, Onieginie, 1980. Since then he has designed choreographies in Warsaw, years of experience, Fabrice Kebour has become one of Eu- Prague Quadrennial of Performance Design and Space exhibit Don Giovannim, Damie pikowej, Andrei Chénier i La Bohème Łódź, Poznań and Gdańsk. Memorable Warsaw projects in- rope’s leading lighting designers. Starting in 1987, in New Light Speaks showing a retrospective of outstanding world Szczególnie owocna okazała się wieloletnia współpraca cho- clude Games, The Legend of Joseph, Dies Irae, The Rite of York, he developed his skills designing numerous produc- renowned lighting designers. He has three times received reograficzna artysty z Januszem Wiśniewskim przy jego ko- Spring, Romeo and Juliet, Harnasie, Returning Waves, Krzesa- tions as well as assisting established professionals. This led nominations for best lighting design in the prestigious French lejnych autorskich przedstawieniach teatralnych i operowych. ny, The Miraculous Mandarin and Spartacus. The Washington him, in 1989, to be accepted for the United Scenic Artists Molière theatrical awards. (photo from the artist’s archive) Sam także wyreżyserował kilkanaście przedstawień opero- Ballet invited him to stage the ballet Clio’s Triumph (1997). wych, operetkowych i musicalowych. (fot. K. Gierałtowski) As a choreographer he has collaborated with many drama and opera directors, including working on Polish and foreign pro- Choreographer, teacher and director. A graduate of the ductions by Mariusz Treliński: Madama Butterfly, King Roger, State Ballet School in Poznań (1966), he was first a danc- Otello, Onegin, Don Giovanni, The Queen of Spades, Andrea er in the ballet company of the Poznań Opera (1966-1973). Chénier and La Bohème. A long-time choreographic collabo- When Conrad Drzewiecki organized his autonomous Polish ration with Janusz Wiśniewski on the latter’s original theatre Dance Theatre in Poznań, he invited him to be its soloist, and opera productions was especially successful. He has also and in 1976 appointed him the new group’s principal dancer. directed a number of opera, operetta and musical productions In the 1979/1980 season he headed the ballet company of the himself. (photo: K. Gierałtowski)

102 THE HAUNTED MANOR STRASZNY DWÓR 103 VIOLETTA BIELECKA MIROSŁAW JANOWSKI PRZYGOTOWANIE CHÓRU / CHORUS MASTER PRZYGOTOWANIE CHÓRU / CHORUS MASTER

Dyrygent i kierownik artystyczny Chóru Opery i Filharmonii Ukończył Akademię Muzyczną im. Fryderyka Chopina w War- Podlaskiej w Białymstoku, pedagog. Absolwentka Państwo- szawie. W latach 1984-1995 pracował jako asystent, a na- wej Szkoły Muzycznej I i II st. w Białymstoku w klasie forte- stępnie jako dyrygent chóru w Teatrze Wielkim w Warszawie. pianu profesor Zofii Frankiewicz. Studiowała pod kierunkiem W 1995 roku objął kierownictwo chóru Teatru Muzycznego profesorów Józefa Boka i Ryszarda Zimaka w Państwowej Roma, a od 1998 roku ponownie pracuje z chórem Teatru Wyższej Szkole Muzycznej w Warszawie (dyplom z wyróżnie- Wielkiego - Opery Narodowej. W czasie swojej pracy arty- niem). Prowadzi bogatą działalność koncertową, odbywając stycznej przygotowywał chóry do ponad 100 premier i 2000 liczne tournée. W latach 1995–1997 była konsultantem wo- spektakli w reżyserii m.in.: Willy’ego Deckera, Augusta Ever- kalnym Chóru Operowego Teatru Narodowego w Warszawie. dinga, Achima Freyera, Harry’ego Kupfera, Keitha Warnera, W 2000 roku otrzymała tytuł profesora sztuk muzycznych Roberta Wilsona, Mariusza Trelińskiego, Krzysztofa Warli- z rąk Prezydenta RP. Jest profesorem zwyczajnym na Uniwer- kowskiego, Mark Weissa i Michała Znanieckiego. Za pulpitem sytecie Muzycznym Fryderyka Chopina (Wydział Instrumen- dyrygenckim stawali wówczas m.in.: José Cura, Enrique Die- talno-Pedagogiczny w Białymstoku). Prowadzi klasę śpiewu mecke, Placido Domingo, Patrick Fournillier, Valery Gergiev, w Zespole Szkół Muzycznych im. Ignacego Paderewskie- Marc Minkowski, Alberto Zedda, Łukasz Borowicz, Gabriel go w Białymstoku. Jest organizatorem Międzynarodowych Chmura, Jacek Kaspszyk, Kazimierz Kord, Wojciech Mich- Warsztatów Młodzieży Polskiej i Polonijnej „Polskiego Chóru niewski, Krzysztof Penderecki, Andrzej Straszyński, Antoni Pokoju”. Uhonorowana wieloma nagrodami i odznaczenia- numerous tours. In 1995-1997 she was a vocal consultant of Wit. Dyrygował chórem w takich spektaklach, jak: Aida, Bo- such as Willy Decker, August Everding, Achim Freyer, Har- mi państwowymi, m.in.: Nagrodą Marszałka Województwa the National Theatre Opera Chorus in Warsaw. She received rys Godunow, Carmen, Dama pikowa, Diabły z Loudun, Don ry Kupfer, Keith Warner, Robert Wilson, Mariusz Treliński, Podlaskiego, Srebrnym Medalem Zasłużony Kulturze „Gloria the title of professor of music from the Polish president in Carlos, Halka, Król Roger, Latający Holender, Madame But- Krzysztof Warlikowski, Mark Weiss, Michał Znaniecki. The Artis”, Honorową Odznaka „Zasłużony dla Kultury Polskiej”, 2000 and is a full professor at the Fryderyk Chopin Univer- terfly, Manon Lescaut, Maria Stuart, Oniegin, Raj utracony, conductors for those productions included José Cura, En- Złotym Krzyżem Zasługi. (fot. arch. artystki) sity of Music, Department of Instrumental and Educational Turandot, Wilhelm Tell i wielu innych. Przygotowywał chóry rique Diemecke, Placido Domingo, Patrick Fournillier, Valery Studies in Białystok. She teaches singing at the I. Paderewski do operetek i musicali (m.in.: West Side Story i Wonderful Gergiev, Marc Minkowski, Alberto Zedda, Łukasz Borowicz, Conductor and artistic director of the Podlasie Opera and Music Schools in Białystok. She is an organizer of the Polish Town). Pracował dla wytwórni Walta Disneya i Warner Bros. Gabriel Chmura, Jacek Kaspszyk, Kazimierz Kord, Wojciech Philharmonic Chorus in Białystok, teacher. A graduate of the Peace Choir International Workshops for young resident and Był Dyrektorem Artystycznym Towarzystwa Śpiewaczego Michniewski, Krzysztof Penderecki, Andrzej Straszyński, An- first- and second-level Music School in Białystok in the pi- expatriate Poles. She has received many awards and state „Harfa”. Dyrygował Polską Orkiestrą Radiową i Sinfonią Var- toni Wit.He has conducted the chorus in productions such ano class of Professor Zofia Frankiewicz. She studied under distinctions, including the Prize of the Podlasie Voivodeship sovią, a obecnie współpracuje z Filharmonią im. Romualda as Aida, Boris Godunov, Carmen, The Queen of Spades, The the guidance of professors Józef Bok and Ryszard Zimak at Marshal, a “Gloria Artis” Silver Medal for Service to Cul- Traugutta, dla której wraz zespołem Media Choir nagrywa Devils of Loudun, Don Carlos, Halka, King Roger, The Flying the State Higher School of Music in Warsaw (graduating cum ture, an Honorary Badge for “Service to Polish Culture”, and płyty z pieśniami patriotycznymi. (fot. K. Bieliński) Dutchman, Madama Butterfly, Manon Lescaut, Maria Stuar- laude). Her concert schedule is very full, as evidenced by her a Gold Cross of Merit. (photo from the artist’s archive) da, Onegin, Paradise Lost, Turandot, William Tell and many Mirosław Janowski graduated from the Fryderyk Chopin more.He has coached choirs for operettas and musicals (in- Academy of Music in Warsaw. In 1984-1995 he was an assis- cluding West Side Story and Wonderful Town) and worked tant and then the conductor of the chorus of the Teatr Wielki for the Walt Disney and Warner Bros. studios. He was the in Warsaw. In 1995 he took over as director of the Roma artistic director of the “Harfa Singing Society”. He has con- Musical Theatre choir, and in 1998 returned to working with ducted the Polish Radio Orchestra and Sinfonia Varsovia, and the chorus of the Teatr Wielki – Polish National Opera. In the currently works with the Romuald Traugutt Philharmonic for course of his artistic career he has coached choirs for over which he and the Media Choir ensemble make recordings of 100 premieres and 2,000 performances staged by directors patriotic songs. (photo: K. Bieliński)

104 THE HAUNTED MANOR STRASZNY DWÓR 105 CHÓR TEATRU WIELKIEGO - OPERY NARODOWEJ ORKIESTRA TEATRU WIELKIEGO - OPERY NARODOWEJ CHORUS OF THE TEATR WIELKI - POLISH NATIONAL OPERA ORCHESTRA OF THE TEATR WIELKI - POLISH NATIONAL OPERA

MIROSŁAW JANOWSKI Kierownik Chóru / Chorus Manager GRZEGORZ NOWAK Dyrektor muzyczny /Music Director WIOLETA ŁUKASZEWSKA, MAŁGORZATA PISZEK Pianistki-korepetytorki / Piano Coaches MARTA KLUCZYŃSKA Asystent dyrygenta /Conductor’s Assistant

SOPRANY / SOPRANOS TENORY / TENORS I SKRZYPCE / 1ST VIOLINS OBOJE / OBOES Anna Adamko Roman Berbaum Stanisław Tomanek Sylwester Sobola, Przemysław Nalewajka, Wioletta Bijata Tomasz Borkowski (pierwszy koncertmistrz / first concertmaster), Filip Woźniakowski, Artur Jackowski, Izabela Burakowska Igor Buczyński Sylwia Konopka-Brych (koncertmistrz / concertmaster), Jacek Rymarz, Sebastian Aleksandrowicz Magdalena Freino Piotr Chmiel Maksym Dondalski (koncertmistrz/ concertmaster), Katarzyna Grabska-Miroszczuk Dariusz Duch Mateusz Konopelski, Justyna Kasperek, KLARNETY / CLARINETS Maria Kaźmirowicz Robert Dullas Alicja Tomków, Piotr Kaniuga, Mariusz Głębocki, Bogdan Kraski, Lidia Kitlińska Maciej Dunin-Borkowski Justyna Rogozińska-Czeżyk, Kamil Tomanek, Krzysztof Zbijowski, Marek Szaparkiewicz, Teresa Lewandowska Mirosław Janus Agata Słowikowska, Andrzej Majewski, Waldemar Żarów, Krzysztof Mastalerski, Magdalena Majlert-Strzałka Jakub Jarmuła Alina Gawlik, Piotr Stawski, Jarosław Buraczyński Joanna Michalska Tadeusz Kozłowski Anna Bartoszewicz-Kozłowska, Teresa Tadzik, Katarzyna Mozol Tomasz Markiewicz Barbara Kowalska, Beata Kosewska, FAGOTY / BASSOONS Iwona Murawska-Truszczyńska Adam Miroszczuk Katarzyna Lech-Kapituła, Natalia Sakławska Artur Kasperek, Krzysztof Brych, Agnieszka Płatek Daniel Oleksy Michał Wawrzyniak, Stanisław Jastrzębski, Joanna Puławska Andrzej Paulanis II SKRZYPCE 2ND VIOLINS Rafał Zason Marta Radwańska Bartosz Tomczuk Agnieszka Zdebska, Maciej Przestrzelski, Magdalena Rzęsikowska Maciej Ufniak Magdalena Sokal, Adriana Błaszczak, WALTORNIE / HORNS Elżbieta Sajnok-Gałecka Łukasz Wroński Jacek Michałowicz, Agnieszka Jackowska-Kobiela, Tomasz Bińkowski, Cezary Falkowski, Alicja Schirmer Michał Zambrzycki Adam Kacperczyk, Małgorzata Zdunek, Igor Szeligowski, Ewa Paciorek, Anna Szczepańska-Morawska BASY / BASSES Adam Kublik, Jan Kacperczyk, Ewa Michalska, Grzegorz Żelazko, Andrzej Kiljanek, Dominika Szewczyk Wojciech Buciński Urszula Małecka, Magdalena Kisielińska, Marek Michalec Barbara Tobera-Przybysz Wojciech Dylewski Liliana Duda, Katarzyna Demus Cecylia Węgier Radosław Flasza TRĄBKI / TRUMPETS Agnieszka Wilemajtys Piotr Gałecki ALTÓWKI / VIOLAS Paweł Wróblewski, Małgorzata Dzikowska, Małgorzata Zalewska Michał Harasym Igor Kabalewski, Aleksandra Kiszka-Stefanek, Ostap Popovych, Mieczysław Latawiec, Justyna Zanni Marcin Kłosiński Dariusz Wachnik, Katarzyna Książek, Jacek Brzózka, Paweł Kraski Stanisław Kokowski Beata Prylińska, Wadim Zarych, ALTY / ALTOS Jacek Kostoń Bogusława Zatorska, Marta Straszyńska, PUZONY / TROMBONES Agnieszka Bajer Gabriel Kozłowski Krzysztof Zimak, Justyna Rychlik, Piotr Wawreniuk, Tomomasa Ueyama, Zaretta Bursche Marek Kulik Irena Chudzik-Jendrysiak, Dominika Krasińska Piotr Dąbrowski, Michał Kiljan, Mariusz Opaliński, Rafał Agnieszka Chmielewska Marcin Maciak Piłasiewicz Stefania Janus Mariusz Majchrowicz WIOLONCZELE / CELLOS Joanna Jękot-Bajtlik Maciej Molenda Marek Jankowski (koncertmistrz / concertmaster), TUBA Monika Kowalska Stefan Nemtusiak Piotr Hausenplas (koncertmistrz / concertmaster), Roman Miller Małgorzata Moniuk Marcin Olszowy Rafał Kobiela, Tomasz Błaszczak, Ewa Nowak Michał Piskor Paweł Wojciechowski, Jacek Stankiewicz, HARFY / HARPS Beata Piwowarska-Traut Zbigniew Wołosiewicz Alfred Wiltos, Julia Kisielewska, Grażyna Strzeszewska-Lis, Anna Piechura-Gabryś, Anna Płachecka Piotr Zagórski Michał Borzykowski, Antonina Przybyszewska Barbara Witkowska Marzanna Pogłud-Kisielewska Artur Żołnacz Ewa Roguska KONTRABASY / DOUBLE BASSES FORTEPIAN / PIANO Joanna Rosner Stanisław Glinka, Michał Sobuś, Zbigniew Górski, Miłosława Brzezińska-Wojtczak Dagmara Sokalska INSPEKTOR / INSPECTOR Kazimierz Jendrysiak, Adam Kotula, Beata Ułas Marcin Olszowy Michał Woźniak, Adam Rakowski, PERKUSJA / DRUM SETS Marta Wiktorowska Maciej Muczke, Grzegorz Dymek Henryk Mikołajczyk, Krzysztof Szmańda, Dorota Wojtyniak Rafał Kucharski, Katarzyna Bojaryn, Małgorzata Wolarska FLETY / FLUTES Paweł Gębicki, Jan Smoczyński Dorota Wójcik Robert Nalewajka, Agnieszka Prosowska-Iwicka, Grażyna Katarzyna Zimak Zbijowska, Dorota Puchnowska-Aftyka, Marcin Kamiński, INSPEKTORZY / INSPECTORS Marcin Stawiszyński Grzegorz Żelazko, Piotr Kaniuga

- 106 - - 107 -