Archeologische Beleidsplan Geldrop-Mierlo
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Beleidsplan Archeologische Monumentenzorg, gemeente Geldrop-Mierlo Beleidsplan Archeologische Monumentenzorg, gemeente Geldrop-Mierlo In opdracht van Gemeente Geldrop-Mierlo Postbus 10101 5660 GA Geldrop Opgesteld door SRE Milieudienst Keizer Karel V Singel 8 Postbus 435 5600 AK Eindhoven 040 2594604 Auteur Mevr. drs. Ria Berkvens Controle Dhr. drs. J. Schotten Projectmedewerkers Dhr. J. de Vries, dhr. drs. E. Drenth, mevr. S. Groenevelt-van Mourik en mevr. drs. E. Wieringa Versienummer 3.0 Datum Oktober 2010 Status Definitief Rapport Beleidsnota archeologie Geldrop-Mierlo, d.d. 7-12-2010 3 Rapport Beleidsnota archeologie Geldrop-Mierlo, d.d. 7-12-2010 4 Inhoudsopgave Verantwoording en samenvatting 9 1 Inleiding 13 1.1 De nieuwe rol van de gemeente 13 1.2 Doel van de nota 13 1.3 Opzet en leeswijzer 13 DEEL I BELEIDSKADER 17 2 Rijk 19 2.1 Rijksbeleid 19 2.2 Rijkstaken 20 2.2.1 De Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed (RCE). 20 2.2.2 Het Rijk als bevoegd gezag 20 2.2.3 Kwaliteitsborging en inspectie 21 2.2.4 Niet-nakomen van archeologische zorg en ‘stillegging’ 21 3 Provincie 23 3.1 Provinciale taken en instrumenten 23 3.2 Aanvullende eisen provincie Noord-Brabant 24 4 Gemeente 27 4.1 Het belang van een gemeentelijk AMZ-beleid 27 4.2 Risico’s 27 4.3 Basistaken van de gemeente op het gebied van de AMZ 28 4.4 Beleidsruimte en keuzes 30 5 Andere partijen binnen het archeologisch bestel 33 5.1 De ‘bodemverstoorder’ 33 5.2 Uitvoerders van archeologische werkzaamheden 33 5.3 Universiteiten 34 5.4 Amateurs en vrijwilligers 34 DEEL II BELEIDSREALISATIE 35 6 Recapitulatie van het tot nu toe gevoerde beleid 37 7 Inventarisatie van de archeologische en historische gegevens 39 7.1 Methode van onderzoek 39 7.2 Verwerking van de gegevens 41 8 Karakteristiek van het gemeentelijke bodemarchief 43 8.1 Beschrijving van het (historische) landschap 43 8.1.1 Ontstaanswijze van de bodem 43 8.1.2 Het huidige landschap 46 8.2 Beschrijving van de bewoningsgeschiedenis 48 8.2.1 Paleolithicum of Oude Steentijd (ca. 300.000 – 10.000 voor Chr.) 49 8.2.2 Mesolithicum of Midden-Steentijd (ca. 9000 – 4000 voor Chr.) 49 8.2.3 Neolithicum of Nieuwe Steentijd (ca. 4000 – 2000 voor Chr.) 51 Rapport Beleidsnota archeologie Geldrop-Mierlo, d.d. 7-12-2010 5 8.2.4 Bronstijd en IJzertijd (ca. 2000 - 12 voor Chr.) 52 8.2.5 Late IJzertijd en Romeinse Tijd (250 voor Chr. - 450 na Chr.) 55 8.2.6 Vroege Middeleeuwen (450 – ca. 1000 na Chr.) 57 8.2.7 Volle Middeleeuwen (ca. 1000 – 1250 na Chr.) 60 8.2.8 Late Middeleeuwen (ca. 1250 – 1500 na Chr.) en Nieuwe Tijd (ca. 1500 – 1950 na Chr.) 62 9 Verwachtingsmodel Geldrop-Mierlo 67 9.1 Inleiding 67 9.2 Verwachtingsmodel 68 9.3 Beperkingen van de kaart 72 9.4 (Sub)recente bodemverstoringen 73 9.5 Conclusie 75 10 Onderzoeksagenda en selectiebeleid 77 DEEL III BELEIDSUITVOERING 79 11 Het gemeentelijke archeologiebeleid in de praktijk 81 11.1 Het ambitieniveau van Geldrop-Mierlo 81 11.2 Beleidsinstrumenten Geldrop-Mierlo 81 12 Het AMZ-proces: onderzoek in stappen 85 12.1 Het archeologisch onderzoeksproces 85 12.2 Uit- en aanbesteden van archeologische werkzaamheden 87 12.3 Toelichting op de archeologische beleidskaart (bijlage 10) 87 12.4 Praktische consequenties: wel of geen onderzoekseisen 91 13 Wijze van opnemen van archeologische waarden en verwachtingen in bestemmingsplannen 95 13.1 Het bestemmingsplan centraal 95 13.2 Planologische bescherming 96 13.3 Bestemmingsplan categorieën 98 13.4 Implementatie archeologie in bestemmingsplannen in Geldrop-Mierlo 100 14 Archeologieverordening 101 15 Archeologie en publiek 103 15.1 Voorlichting- en informatie voor betrokkenen 103 15.2 Draagvlakvergroting 103 15.3 Archeologie als inspiratiebron voor de nieuwe ruimte 104 15.4 Rol van heemkundekring en vrijwilligers 105 16 Positionering van de AMZ binnen de gemeentelijke organisatie 109 16.1 Inbedding van de AMZ in de gemeentelijke organisatie 109 16.2 Centraal aanspreekpunt voor AMZ-taken 109 16.3 Archeologische expertise 110 16.4 Vergunningverlening 110 16.5 Wettelijke taken bevoegd gezag 111 16.6 Informatievoorziening en kennismanagement 113 Rapport Beleidsnota archeologie Geldrop-Mierlo, d.d. 7-12-2010 6 17 Financiën 115 17.1 Kosten uitvoering gemeentelijk beleid 115 17.2 De verstoorder betaalt 116 17.3 Grondexploitatie 116 17.4 Planschade en excessieve kosten archeologie 117 17.5 Bestuurslasten 118 18 Literatuur 121 19 Digitale Bronnen 131 20 Begrippenlijst 133 Bijlage 1: Verwachtingsmodel SRE 139 Bijlage 2: Meetlat archeologisch erfgoed 151 Bijlage 3: Bestemmingsplan begrippen, regels en toelichting 153 Bijlage 4: Kosten- en urenraming beleidsuitvoering Geldrop-Mierlo 165 Losse bijlagen Bijlage 5: Vindplaatsencatalogus Bijlage 6: Archeologieverordening Bijlage 7: Archeologische onderzoeksagenda Bijlage 8: Archeologische basiskaart Bijlage 9: Archeologische verwachtingen- en waardenkaart Bijlage 10: Archeologische beleidskaart Bijlage 11: Handleiding archeologische beleidskaart Rapport Beleidsnota archeologie Geldrop-Mierlo, d.d. 7-12-2010 7 Rapport Beleidsnota archeologie Geldrop-Mierlo, d.d. 7-12-2010 8 Verantwoording en samenvatting Aanleiding: Implementatie Europees verdrag in Monumentenwet 1988 In 1992 is door de EU lidstaten het verdrag van Malta getekend. De lidstaten hebben met het tekenen van dit verdrag zich verplicht tot het zorgvuldiger beschermen van het in de bodem gelegen cultureel erfgoed. Het verdrag kent in hoofdlijnen drie uitgangspunten: - streven naar het behoud van archeologische waarden ter plaatse in de bodem; - tijdig rekening houden in de ruimtelijke ordening met archeologie; - de verstoorder betaalt voor het laten verrichten van archeologisch onderzoek indien behoud van archeologie in de bodem niet mogelijk is. Dit verdrag is doorvertaald in de Nederlandse wetgeving in de vorm van de Wet op de archeologische monumentenzorg van september 2007, die de Monumentenwet 1988 wijzigt. In hoofdlijnen omvat deze wet voor gemeenten het volgende: a. Verplichting tot het inzichtelijk maken van archeologische waarden en verwachtingen (inventarisatie). b. Verplichting tot het opstellen van archeologiebeleid ter bescherming van archeologische waarden en verwachtingen. c. Verplichting tot juridische waarborging van archeologische belangen, oftewel, het vertalen van het beleid naar regelgeving door middel van een vergunningstelsel. d. De gemeente draagt de verantwoording voor archeologie / wordt het bevoegd gezag. Huidige omgang met archeologie Archeologie op zich is voor Geldrop-Mierlo niet iets nieuws. Al in de jaren 80 van de twintigste eeuw zijn de eerste archeologische opgravingen gedaan, waarvan de opgravingen bij Zesgehuchten wel de bekendste is. Sinds de jaren negentig wordt in Geldrop-Mierlo met enige regelmaat archeologisch onderzoek uitgevoerd door de Universiteit van Amsterdam, wat heeft geresulteerd in diverse wetenschappelijke publicaties en onderzoeksprogramma’s. Vooral de opgraving van het IJzertijd grafveld bij Genoenhuis en het archeologisch onderzoek naar de laatromeinse en middeleeuwse nederzettingen in Zesgehuchten spelen daarin een belangrijke rol. Vanaf 1998 liet de provincie het verdrag van Malta ook rechtstreeks doorwerken bij de toetsing van de gemeentelijke ruimtelijke plannen, inhoudende dat er ofwel archeologisch onderzoek werd gedaan waarna terreinen vrijgegeven werden voor bodemverstoring, danwel dat er in het plan een vergunningstelsel werd opgenomen dat bodemverstoringen pas kunnen plaatsvinden na adequaat archeologisch onderzoek. Te stellen is dat de gemeente Geldrop-Mierlo een zorgvuldige omgang kent met archeologie met de kanttekening dat het vooral ad hoc bekeken wordt in plaats van integraal. Het is het waard het resterende bestand aan archeologische vindplaatsen, op verantwoorde wijze te beheren, voor toekomstig onderzoek, maar wellicht kunnen de resten van het verleden in de toekomst ook een belangrijke inspiratiebron gaan vormen voor het vergroten van de ruimtelijke kwaliteit en het versterken van de identiteit van de gemeenschap van Geldrop en Mierlo. Gemeentelijk archeologiebeleid Een verantwoord gemeentelijk archeologisch monumentenzorgbeleid bestaat uit een combinatie van beleidsinstrumenten die de gemeente in staat stellen de vanuit het rijk opgedragen taken zo efficiënt mogelijk uit te voeren en, indien gewenst, de cultuurhistorische identiteit van de gemeente te versterken. Door archeologie van meet af aan in ruimtelijke procedures te betrekken en waar mogelijk af te stemmen met andere gemeentelijke inrichtings- en besluitvormingsprocessen wordt Rapport Beleidsnota archeologie Geldrop-Mierlo, d.d. 7-12-2010 9 vertraging bij ruimtelijke planvorming voorkomen en kosten bespaard. Onverwachte verrassingen, met alle gevolgen van dien, worden zoveel mogelijk uitgesloten, zoals een kostbare, onvoorziene opgraving. Door bekende en te verwachten archeologische waarden op tijd in planprocedures in te brengen wordt bovendien de kans vergroot dat ze succesvol kunnen worden behouden. Het is duidelijk dat provincie en Rijk daarbij stimuleren dat (conform het Malta- en Belvedèrebeleid) cultuurhistorische waarden zoveel mogelijk worden beschermd en worden gehanteerd als inspiratiebron voor de ruimtelijke kwaliteit. De gemeente maakt daarbij een verantwoorde afweging tussen wat in de bodem bewaard moet blijven, onderzocht dient te worden of verloren mag gaan. Centraal daarbij staat het behoud van representatieve delen van het verleden landschap en de archeologische vindplaatsen die daarin verborgen liggen. Voor de uitwerking van het gemeentelijk beleid worden de volgende uitgangspunten en beleidsinstrumenten