Mariënburg ‘S-Hertogenbosch
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Mariënburg ‘s-Hertogenbosch Fort Sabina - Moerdijk Noordsingel - Rotterdam Mariënburg - ‘s-Hertogenbosch Wouwse Plantage - Wouwse PlantageTwo Cloisters and a Church - Velp NS Werkplaats - Tilburg Built (on) Heritage Mariënburg - ‘s-Hertogenbosch Atlas Studenten: Bert Atsma - 0677889 Rens van Hedel - 0659462 Christian van der Krift - 0674891 Begeleiders: ir. Jochem Groenland ir. Marcel Musch November 2013 Technische Universiteit Eindhoven 2 Architecture, Building and Planning 3 Inhoudsopgave Introductie Introductie 5 In deze atlas wordt het kloostercomplex de Mariënburg aan de Sint Janssingel in ‘s-Hertogenbosch geanalyseerd. De bewoners 1. Geschiedenis van de JMJ 10 1.1 Ontstaan en uitgangspunten van het klooster zijn de katholieke zusters 12 1.2 Zusters in ‘s-Hertogenbosch van de sociëteit van Jezus, Maria en Jozef. De Mariënburg was het hoofdgebouw van de 2. Ontwikkeling ‘s-Hertogenbosch 16 2.1 Historische ontwikkeling ‘s-Hertogenbosch sociëteit. Het hoofddoel van dit klooster was 26 2.2 Binnendieze het opleiden van onderwijzeressen. Honderden jonge vrouwen zijn hier aan hun religieuze leven 30 2.3 Religie en groen begonnen en zijn van hieruit verspreid over heel Nederland en als missionaris uitgezonden 3. Ontwikkeling Mariënburg 38 3.1 Locatie naar het buitenland. Het katholieke onderwijs 40 3.2 Kloostercomplex heeft via deze kweekschool een grote impuls 48 3.3 Verandering stedenbouwkundige ligging Mariënburg gekregen. Na meer dan honderd jaar is deze tijd voorbij en zal voor de Mariënburg een nieuwe 50 3.4 Gebouwstijl bestemming gezocht moeten worden. Met de 56 3.5 Kloostertuinen conclusies die uit de verschillende analyses getrokken kunnen worden, is het mogelijk om 4. Leven in het klooster 62 4.1 Dagritme in de volgende fase een nieuwe functie en een 63 4.2 Ruimtes voor activiteiten nieuw ontwerp te kunnen maken dat past bij 65 4.3 Routing het huidige gebouw en de ligging in de stad. In het eerste hoofdstuk wordt de geschiedenis 5. Typologie van het klooster 68 5.1 Inleiding van de sociëteit beschreven. In het tweede 69 5.2 Referenties hoofdstuk wordt de ontwikkeling van de binnenstad van ‘s-Hertogenbosch bekeken 6. Conclusie 76 en de betekenis van het groen en het water in de stad. Het derde hoofdstuk gaat over de ontwikkeling van het kloostercomplex zelf 7. Scenario 80 en wat haar positie in de stad is. Ook wordt hier de stijl waarin het klooster gebouwd is 8. Bronnen 88 geanalyseerd. Het leven van de zusters wordt in het vierde hoofdstuk behandeld en tot slot wordt in hoofdstuk vijf gekeken naar de 4 typologie van kloosters. 5 6 7 1. Geschiedenis van J.M.J. 8 9 Mathias Wolff Buitenland Geschiedenis van J.M.J. De op 6 maart 1779 in Luxemburg geboren In 1898 vertrokken de eerste zusters naar Indonesië. Mathias Wolff werd in 1802 tot priester gewijd. Na In 2011 was J.M.J. naast in Nederland en Indonesië 1.1 Ontstaan en uitgangspunten de herleving van het katholicisme ging hij vanaf ook actief in onder andere India en Ghana. De 1814 naar het noviciaat van de Jezuïeten en in 1816 laatste jaren is het aantal zusters in het buitenland kwam hij naar Nederland. De regeneratie van het groter dan in Nederland. katholieke geloof in Nederland was toen nog niet begonnen. In 1822 richtte Wolff in Amersfoort de Tegenwoordig Sociëteit van Jezus, Maria en Jozef (J.M.J.) op. Rond 1962 werd het hoogtepunt van J.M.J. bereikt. Hierna nam het aantal leden sterk af. Ook in de Jezus, Maria Jozef congregatie is dit duidelijk te zien (fi guur 1.1.5). De In het begin richtte de sociëteit zich vooral op hoge leeftijd van de meeste zusters heeft ervoor het opleiden van meisjes tot kloosterling. In 1840 gezorgd dat hun rol in de samenleving is veranderd. scheidden de huizen in Engelen, Nijmegen en Ze hebben nu zelf zorg nodig in plaats van dat ze Zevenbergen zich af van het huis in Amersfoort zorg bieden aan anderen. Het grootste deel van de en gingen verder als stichting met de naam zusters van J.M.J. woont in India. Gezelschap van Jezus, Maria en Jozef. Vanuit deze drie plaatsen verspreidde J.M.J. zich verder over de omgeving. In bijna elke plaats in Noord-Brabant was wel een vestiging van J.M.J. Uitgangspunten Centraal in alles wat J.M.J. doet is het helpen van armen of anderen uit de samenleving die op welke manier dan ook worden achtergesteld. Deze hulp wordt geboden in de vorm van zorg en onderwijs. De zorg richt zich voornamelijk op chronisch zieken. Daarnaast zorgt de sociëteit voor bewustzijn onder de rijkeren om de armen te helpen. De zusters hebben zich naast zorg en onderwijs ook altijd ingezet voor opvoeding en maatschappelijk werk. Ora et labora De uitdrukking ‘ora et labora’ is afkomstig van Sint Benedictus en betekent ‘bid en werk’. In zijn tijd werd het werk gedaan door slaven. Hoewel de eerste monniken en nonnen van hoge afkomst waren, vonden ze het toch belangrijk om te werken. Figuur 1.1.4: Reliëf ‘ora et labora’ boven de ingang Figuur 1.1.1: Uitbreiding van J.M.J. vanaf 1822 Figuur 1.1.2: Afscheiding van Amersfoort in 1840 en verspreiding 10 Figuur 1.1.3: Afname aantal katholieken vanaf jaren ’60 Figuur 1.1.5: Aantal leden van J.M.J. per land 11 Geschiedenis van J.M.J. 1.2 Zusters in ‘s-Hertogenbosch Engelen Onderwijs Mathias Wolff zond de eerste twee afgestudeerde De Mariënburg leverde een belangrijke bijdrage zusters naar Engelen. De pastoor van het plaatsje aan het onderwijs in ‘s-Hertogenbosch. Het klooster vlakbij ‘s-Hertogenbosch wilde graag een werd niet alleen gebruikt voor het opleiden van onderwijsinstelling opzetten. Later breidde de nonnen en als noviciaat. In het kloostergebouw sociëteit ook uit naar andere plaatsen. Al snel aan de Postelstraat waren namelijk ook twee betrok de sociëteit van J.M.J. een tweede gebouw scholen gevestigd: de meisjesschool en het in Engelen, ‘het hoge huis aan de Dieze’. Na de Sint Ignatiusgesticht. Later werd de Mariënburg afscheiding van het moederhuis in Amersfoort werd uitgebreid met nog drie scholen: een kweekschool, het gebouw in Engelen het nieuwe moederhuis. een huishoudschool en een lagere school. Dit gebouw was moederhuis van J.M.J. totdat de Laatstgenoemde school was vooral bedoeld voor Mariënburg werd gebouwd in 1899. de armen. Door fusies verdween het onderwijs langzaam. Vanaf de jaren ‘70 werd er geen les meer ‘s-Hertogenbosch gegeven in de Mariënburg. Al in 1841 kwamen de zusters van J.M.J. naar ‘s-Hertogenbosch. Voordat ze een nieuw klooster Moederhuis betrokken aan de Postelstraat 1857, vestigden Vanwege de grote hoeveel ruimte in het gebouw ze zich eerst in de Kerkstraat. Omdat dit gebouw en de centrale ligging, wordt de Mariënburg ook al snel te klein werd voor de groeiende nog altijd regelmatig gebruikt voor congressen congregatie werd besloten om het complex uit en vergaderingen van organisaties met een te breiden. Vanwege de goede bereikbaarheid katholieke achtergrond. Ook het hoofdkantoor werd ervoor gekozen om ook het moederhuis in van de congregatie van J.M.J. is gevestigd in de ‘s-Hertogenbosch te vestigen. Het nieuwe gebouw, Mariënburg. De congregatie is tegenwoordig de Mariënburg, werd in 1899 in gebruik genomen. vooral in het buitenland actief. Tot 1931 breidde het complex sterk uit. 12 Figuur 1.2.1: Hoge huis aan de Dieze in Engelen 13 2. Ontwikkeling ‘s-Hertogenbosch 14 15 In dit hoofdstuk wordt de geschiedenis van omgeving. Door de rivieren de Aa, de Dommel en huidige Hertog Hendrik I gaf daarom stadsrechten 2. Ontwikkeling ‘s-Hertogenbosch ‘s-Hertogenbosch geanalyseerd. Er worden de Maas was het mogelijk om goederen via het aan de nederzetting. Vanaf toen groeide de verschillende belangrijke gebeurtenissen uit water aan en af te voeren. Drinkwater kon uit deze nederzetting snel en werd deze ommuurd. De 2.1 Historische ontwikkeling stad de ontwikkeling van de stad bekeken. Hiermee rivieren gehaald worden en ook vis en watervogels hoofdstructuur van de ommuring van de stad werd wordt het mogelijk om te onderzoeken waarom waren in overvloed aanwezig. Hout om mee te bepaald door het eromheen stromende water en de Mariënbug staat waar ze staat en hoe ze is bouwen kon van de zandgronden uit het zuiden de dekzandrug waar de stad op gebouwd is. opgenomen in de stad. Wanneer er kaarten van gehaald worden. Dit werd later vervangen door de beschikbare periode gemaakt zijn, zijn deze Maasklei dat gebruikt werd voor het maken van Wanneer naar de verhouding tussen het toegevoegd. baksteen. Het moeras om de stad leverde de oppervlak van het marktplein ten opzichte van brandstof turf en was een natuurlijke verdediging de rest van oppervlak gekeken wordt is de opzet Ontstaan tegen vijanden. als handelsnederzetting duidelijk herkenbaar. Op de plek waar de rivier de Aa en de Dommel De drie naar de Markt leidende hoofdstraten samenkomen, werd door kooplieden in de twaalfde Eerste stadsmuur zijn de Vughterstraat, de Orthenstraat en de eeuw op een dekzandrug een gemeenschap Eind twaalfde en begin dertiende eeuw wilden Hinthamerstraat. Binnen de ommuring lag de gevormd. Deze gemeenschap is het begin van de Brabantse hertogen hun hertogdom vergroten. Marktstroom, een natuurlijk bedding van de Aa en latere stad ‘s-Hertogenbosch. ‘s-Hertogenbosch zou gezien haar positie aan de de Dommel, die gebruikt werd als binnenhaven. De keuze van de kooplieden om zich juist hier te rivieren een machtige vestingstad kunnen worden vestigen is af te leiden aan de geografi e van de van waaruit het hertogdom zich kon uitbreiden. De Maas Dieze Figuur 2.1.1 Locatie ‘s-Hertogenbosch tussen de rivieren ‘s-Hertogenbosch Aa Dommel 16 Figuur 2.1.2 Eerste ommuring 17 Tweede stadsmuur bestaande waterwegen werden verder uitgediept.