Ontmoet Het Water
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
ONTMOET HET WATER Ontwerpend onderzoek Waterfronten Kop van ’t Zand | Orthenpoort-Zuid INHOUDSOPGAVE Inhoudsopgave 1. Inleiding 4 1.1 Ontwerpen aan Waterfronten 7 1.2 Waterfront, wat is dat? 11 1.3 Opzet van het onderzoek 14 2. Waterstad Den Bosch 15 2.1 Beeldverslag van waterstad 17 2.2 Land en water Kop van ’t Zand | Orthenpoort-Zuid in 19 historisch perspectief 2.3 Huidige kenmerken van het overgang land-water 23 2.4 Ecologische betekenis 26 3. Ontwerpstrategieën en ontwerpmiddelen 30 op de overgang land-water Vier principes 31 Binnen huidige doorstroomprofiel 33 Verruiming van huidige doorstroomprofiel direct aan de oever 47 Verruiming van huidige doorstroomprofiel buiten de oever 56 Onderwaterprofilering 58 1 Waterfront Kop van ’t Zand | Orthenpoort-Zuid Noorderplas Rosmalense plas Ploossche plas Kanaal Henriëttewaard Maximakanaal Engelermeer Engelse Gat Ploossche plas Ertveld plas Orthen Dieze Industriehaven IJzeren kind IJzeren vrouw Aa Aa Zandvang Dieze Aa Zuid-Willemsvaart Oosterplas Dommel Moerputten Dieze Dieze Zuid-Willemsvaart Singelgracht Meerse plas Dommel Zuiderplas Waterfront Kop van ’t Zand | Orthenpoort-Zuid 2 4. Referentieprojecten, 7 Waterfronten 60 Auckland 65 Chicago 71 Hamburg 77 Maximakanaal Kopenhagen 83 London 89 München 95 Nijmegen 101 5. Ideeën voor de twee waterfronten 106 Diezerhavens 112 Silopark aan het spoor 114 Kanaal en nevengeul 116 Waterpark Dieze 118 Natuurpark Orthenpoort 120 Literatuur 124 Colofon 128 Zandvang Meerse plas 3 Waterfront Kop van ’t Zand | Orthenpoort-Zuid 1. INLEIDING De gemeente zit op dit moment in de fase waarbij een ruimtelijk kader moet worden neergezet voor Kop van ’t Zand | Orthenpoort-Zuid; een gebied aan weerszijden van de Dieze en dat onderdeel uitmaakt van de spoorzone. De ambitie van het college is om een drietal uitgangspunten centraal te stellen voor in ieder geval Orthenpoort-Zuid: hoogstedelijk, reuring en culturele hotspot met een mix van functies en waar mogelijk ruimte voor het edgy karakter van het gebied. Een drietal ontwerpers is uitgedaagd om via ontwerpend onderzoek de mogelijkheden en kansen voor de Kop van 't Zand | Orthenpoost-Zuid vorm te geven. Waterfront London, Docklands Voor u ligt het resultaat van het ontwerpende onderzoek naar de kansen voor ecologie, het watersysteem en het ontwikkelen van waterfronten voor Kop van ’t Zand | Orthenpoort-Zuid. We wensen u veel leesplezier. Mariëlle Kok en Esther Kruit Waterfront Barcelona 5 Waterfront Kop van ’t Zand | Orthenpoort-Zuid In de brakwaterdelta van Venetië was zoet drinkwater schaars. Al het regenwater werd opgevangen en getransporteerd naar een centraal plein, om daar geïnfiltreerd te worden in een zandbed. De stedenbouw van Venetië bestaande uit verschillende communes is georganiseerd rond deze cisternen, aan de versiering van de put was de rijkdom van de gemeenschap zichtbaar. Waterfront Kop van ’t Zand | Orthenpoort-Zuid 6 “...The best city-water 1.1 Ontwerpen aan relationships have Waterfronten Waterfronten zijn altijd in ontwikkeling. immediacy and intimacy. Door het terugtrekken van de industriële Venice, Amsterdam, Het thema van dit onderzoek is activiteiten aan het water, startend in Vancouver... are all good waterfronten. Vele steden, ontstaan aan begin jaren ’80, ontstond wereldwijd een examples.” water, zijn bezig met de ontwikkeling nieuwe fase in het terugveroveren van van hun eigen specifieke waterfronten. de waterkant voor het publiek domein. Quote uit masterplan "Making Waves , Waterfront Waterfronten worden nu gezien om De eerste voorbeelden waren The Toronto" gemeenschappen een duidelijke Paddington Bassin, the Docklands en The identiteit te geven en een duidelijke Thames Barrier Park. Deze deprimerende herkenbaarheid. Met de ontwikkeling delen van London, werden in de jaren van waterfronten hoopt men zowel ’80 in rap tempo door de stad samen sociaal, cultureel maar ook economische met projectontwikkelaars omgevormd impulsen te geven aan de urbane tot een “upperclass” en rijk geschakeerd omgeving. woonwerkgebied. Het water werd vooral ingezet in de functie “zicht op”. De Maar waterfronten zijn van alle tijden. toplocatie werd Canary Wharf op het De eerste nederzettingen ontstonden schiereiland Isle of Dogs, in het midden vaak aan het water, vanwege de van de Docklands, nu het tweede mogelijkheden van de rivier, het financiële centrum van Londen. kanaal, het meer of de zee. Water werd gebruikt als levensbron, als verdediging, Oorspronkelijk was dit een geïsoleerde voor de landbouw en recreatie, voor ontwikkeling aan de oostzijde van bedrijfsdoeleinden en als transport. de stad, maar langzamerhand is de Water was inspiratie voor creativiteit, op gehele Thames oever omgevormd allerlei manieren werd de overgang van tot een doorgaand waterfront voor water en land vormgegeven. Londen. Iconische gebouwen werden gerenoveerd en gebouwd aan de rivier, De technologie van het beheersen bijzondere publieke ruimtes werden van het watersysteem zorgde voor gecreëerd. De doorgaande wandel- en specifieke urbane weefsels. Watersteden fietsroute die door koningin Elisabeth in als Amsterdam en Venetië geven dit in 2006 aan de Stad gegeven werd reeg structuur maar ook in details weer. alle ontwikkelingen aan elkaar. In de jaren ’90 was Barcelona een van de voorbeelden om te bezoeken. Het waterfront van Barcelona aan de Middellandse zee was een verlaten bedrijventerrein, de havenactiviteiten 7 Waterfront Kop van ’t Zand | Orthenpoort-Zuid Waterfront Toronto (Ontwerp: West8 e.a., vanaf 2008) Waterfront Kop van ’t Zand | Orthenpoort-Zuid 8 waren verplaatst naar het noorden. vorm van een vooroever krijgen. In een Burgemeester Maragall creëerde aantal waterfront plannen wordt intensief de voorwaarden voor een goede geïnvesteerd in een onderwaterplan, om ontwikkeling van deze waterkant de onderwaterbiotopen vorm te geven. door in te zetten op het downgraden De waterranden van IJburg zijn onderdeel en ondertunnelen van de snelweg van een groot onderwaterplan. tussen stad en waterkant. Geld voor het Olympisch Dorp in 1992 werd De waterfronten die op dit moment vooral in het verwijderen van de ontwikkeld worden, dealen meer met de barrière van het waterfront gezet. onvoorspelbaarheid van de watersituaties Het waterfront werd verknoopt met onder invloed van klimaatveranderingen. belangrijke publieke ruimtes in de Voor het waterfront Hoboken in New stad. De Ramblas bijvoorbeeld kwam York zet OMA in op vier strategieën, via voetgangersbruggen uit in het water weerstaan, water vertragen, park aan de Middellandse zee. De water bergen en water wegwerken. Dat oevers veranderen van havenkades het waterfront ook een aantrekkelijke in stranden, boulevards en parken publieke ruimte met duidelijke met vele aantrekkende functies als verbindingen met de stad en ommeland musea, eetgelegenheden en bijzondere en met een mix van voorzieningen, woongebieden. De stad had hiermee wonen en werken moet zijn, is volgend. nog een grotere aantrekkingskracht op Belangrijk is het duurzaam creëren van toeristen, maar vooral de leefbaarheid de mogelijkheid om ook op deze rand van van de stad voor de bewoners nam het water te kunnen blijven wonen en enorm toe. werken. Recentere Waterfronten, ontwikkeld Vanuit de adaptieve omgang met vanaf 2000 kennen nog een extra het water zullen nieuwe innovatieve dimensie in het ontwerpproces. oplossingen voor de waterfronten Ecologische principes als biodiversiteit, zich gaan ontwikkelen, waardoor West8 heeft voor Toronto een masterplan ecologische verbindingen en het waterfront zich onderscheidt in gemaakt, onder de titel “Making Waves”. leefgebieden zijn onderdeel van het karakteristiek en gebruik, maar ook Deze golven zijn vertaald in een vijftal programma. Nagedacht wordt over wat robuust is voor de toekomstige bruggen, die de iconen van het waterfront technische natuuroplossingen, zoals ontwikkelingen. Dit geeft ons de zijn geworden. “Making waves’ wordt de floatlands in de Boerenwetering en mogelijkheid om bij het waterfront als slogan voor allerlei evenementen en Singelgracht in Amsterdam, maar ook voor Den Bosch breder te denken en veranderingen gebruikt. meer in dynamische natuur processen hiermee nieuwe ideeën aan te leveren in de stad. Rivieren mogen weer hun voor beide kanten van Kop van ’t Zand| eigen loop hebben, overgangen van Orthenpoort-Zuid. land en water kunnen ook meer de 9 Waterfront Kop van ’t Zand | Orthenpoort-Zuid Besproken waterfronten Waterfront Kop van ’t Zand | Orthenpoort-Zuid 10 1.2 Waterfront, wat is dat? Masterplannen voor diverse waterfronten De meegegeven opgave is als volgt van diverse steden geven ook gedefinieerd. verschillende interpretaties aan de “Het gebied is uniek door de enorme definitie van het waterfront. Eigenlijk oeverlengte, aan beide zijden van De Dieze vormt men de definitie na gelang de en om de hoek langs de Dommel. Bovendien procesruimte of de daadwerkelijke maakt de noordoever van Orthenpoort Zuid ruimte ter plaatse. (zonzijde) onderdeel uit van de ecologische verbindingszone waarmee rekening gehouden Waterfrontenontwikkeling wordt ook dient te worden. gezien als een proces waarbij vele partijen deel aan hebben. De onderzoeksvraag voor dit thema is om te kijken naar een aantrekkelijke inrichting, Gezamenlijk wordt de identiteit van functionaliteit en gebruik van de oevers het gebied ontwikkeld, vaak eerst in relatie tot het toekomstige stedelijke met trendsetters in tijdelijk situaties, programma langs het water, rekening dan trendvolgers in meer definitieve houdend met: plekken met aantrekkingskracht, zodat langzamerhand het geheel