Kammerorchester Basel olv. Heinz Holliger

za 14 mrt 2020 / Grote podia / Blauwe zaal

20 uur / pauze ± 20.45 uur / einde ± 21.45 uur inleiding Rudy Tambuyser / 19.15 uur / Blauwe foyer 2019-2020 ken uw klassiekers

Anima Eterna Brugge olv. Jos van Immerseel vr 27 sep 2019 Le Concert Olympique olv. Jan Caeyers zo 8 dec 2019 Chamber Orchestra of Europe olv. Lorenza Borrani concertmeester do 6 feb 2020 Kammerorchester Basel olv. Heinz Holliger za 14 mrt 2020 Le Concert Olympique olv. Jan Caeyers za 25 apr 2020 teksten programmaboekje coördinatie programmaboekje deSingel Kammerorchester Basel Rudy Tambuyser D/2020/5.497/033 Heinz Holliger muzikale leiding George Li piano

Franz Schubert (1797-1828) Sechs Deutsche Tänze, D820,opus posthumus 9’ (arr. Anton von Webern) Nonet in es, D79 ‘Franz Schuberts Begräbnis-Feyer, eine kleine Trauermusik’ 5’

Roland Moser (°1943) ‘Echoraum’ bij ‘Franz Schuberts Begräbnis-Feyer’ 5’ (Belgische creatie)

Felix Mendelssohn (1809-1847) Pianoconcerto nr 1 in g, opus 25 21’ Molto allegro con fuoco Andante Presto - Molto allegro e vivace

pauze

Franz Schubert Andante in b, D936A 12’ (arr. voor orkest door Roland Moser, naar schetsen uit 1828)

Franz Schubert Symfonie in b, D759 ‘Onvoltooide’ 25’ Allegro moderato Andante con moto

Gelieve uw GSM uit te schakelen Concertvleugels Met bijzondere dank aan Ortwin Moreau voor het stemmen en het onderhoud van de De inleidingen kan u achteraf beluisteren via concertvleugels van deSingel desingel.be Moreau Pianoservice / Kapucinessenstraat 32 / 2000 Selecteer hiervoor voorstelling / concert / Antwerpen / +32 (0)486 83 63 98 tentoonstelling van uw keuze. moreau-pianoservice.be ‘Gesellschaftsspiel der Schubertianer’. Aquarel van Leopold Kupelwieser, 1821 Holligers Schubert-Feyer Begräbnis-Feyer’ aan gaf, is omstreden. Verbeeldde de jongen Niet dat een goed concert zo nodig een rode draad moet hebben, zich werkelijk zijn eigen begrafenis? Dat steeds weer Schuberts maar vanavond is er onmiskenbaar een: de hoorn - het enigszins doodsgedachten uit zijn muziek spreken, is vandaag een ronde, blinkende ding met de smalle in- en brede uitgang, gemeenplaats - honderd jaar geleden dacht men bij zijn naam waarvan er in een orkest twee tot wel acht zitten, naargelang nochtans even algemeen aan ‘Das Dreimäderlhaus’ (het razend hun functie er een van mild pastorale, plechtstatig militaire of populaire, door E.W. Emo in 1936 verfilmde boek van Rudolf oorverdovend meta-symfonische aard is. Bartsch, waarin Schubert en drie dochters van hetzelfde huis de hoofdrol spelen, rt), of aan een danslokaal. In het Eerste Pianoconcerto in g opus 25 van Felix Mendelssohn- Misschien ligt de ware toedracht toch wat meer voor de hand: Bartholdy en in de Onvoltooide Symfonie van Franz Schubert zit op 26 augustus, dus slechts enkele weken voordien, was de de rol van de hoorns uiteraard enigszins aan de binnenkant van 22-jarige dichter Theodor Körner in de bevrijdingsoorlog tegen het orkestrale betoog. In Schuberts ‘Nonet in es, D79’ bijgenaamd Napoleon gevallen bij Gadebusch. Körner, nog nieuw in Wenen, ‘Franz Schuberts Begräbnis-Feyer’, zijn ze dan weer gedurende was een snel rijzende ster. Zonder twijfel was de geniale jongen precies de helft van het stuk alles wat er klinkt. En in ‘Echoraum’, die Schubert was, zeer onder de indruk van hem. Uit de kort het werk dat Roland Moser ter gelegenheid van dit programma daarna postuum verschenen dichtbundel ‘Leyer und Schwerdt’ als commentaar op Schuberts Nonet schreef, evenals in het werk heeft Schubert in geen tijd elf liederen gecomponeerd, en er dat Heinz Holliger, die vandaag het Kammerorchester Basel bovendien een Singspiel over een deserteur op gebaseerd. dirigeert, met dezelfde bedoeling had moeten schrijven, maar niet tijdig klaarkreeg, moest de hoorn dan ook vanzelfsprekend De vorm van deze treurmuziek is van een lapidaire scherpte: een een sleutelrol vervullen. tweedelige melodie met herhalingen, alleen gespeeld door twee hoorns. Door een voor deze instrumenten destijds ongewone Het ontbrekende werk van Holliger wordt overigens vervangen chromatiek ontstaat door de stoptonen een ongewoon bedrukte door het orkestarrangement dat Anton von Webern maakte van klank, die door de trillers op de leidtoon haast omslaat in Schuberts ‘Deutsche Tänze’. Dit zesdelige pianowerkje werd het groteske. Verbluffend is daarna de krachtige inzet van alle begin 1931 ontdekt in de archieven van het Gesellschaft der negen de blazers, waaronder ook trombones en een contrafagot. Musikfreunde in Wenen. Webern maakte er in opdracht van Ze herhalen precies hetzelfde stuk met herhalingen, maar zonder Universal Edition nog datzelfde jaar een arrangement van voor de fatale trillers. Uit dit stugge herhalen en aandringen ontstaat strijkers, houtblazers en… twee hoorns. Het werd een eerbetoon een monumentaliteit zonder weerga. van een van de grootste orkestrators van de 20ste eeuw aan de vroeg-romanticus die misschien wel als eerste de ‘orkestratie’, “Mijn reactie op deze compositie komt neer op een vergroting, de precieze kleur van klanken, als basisparameter van een zoals je die in een echokamer vindt. Zoals net voor zonsondergang muziekstuk installeerde. Maar daarover straks meer. grote, lange schaduwen op de grond geworpen worden, zijn de motieven sterk gerekt in de tijd en verlangzaamd. In het Met ‘Echoraum (nach Franz Schuberts Nonett D.79 “Franz instrumentarium vinden we een bijkomende verbreding, met Schuberts Begräbnis-Feyer”)’ antwoordt de Zwitserse twaalf diepe strijkers en pauken. Welbeschouwd horen we het componist Roland Moser zoals gezegd op het mysterieuze geheel maat voor maat opnieuw, louter met uitgecomponeerde Nonet dat Franz Schubert op zijn zestiende componeerde - herhalingen. De Schiksalstonart es blijft de hele tijd naspeurbaar - volgens de overlevering voor zijn eigen begrafenis. Op 8 maart, zij het enigszins in de verte.” vorige week pas, ging het stuk in première in het Festspielhaus in Baden-Baden. We laten Moser aan het woord over wat er bij het §§§ componeren in zijn hoofd omging. Hoewel Felix Mendelssohn-Bartholdy (1809-1847) zijn “De 16-jarige Franz Schubert schreef op 19 september 1813 Pianoconcerto in g opus 25 in 1831 schreef en hij toen al zeker een kort, raadselachtig werk in mi mol klein voor negen een concerto voor piano en strijkers én twee concerto’s voor blaasinstrumenten. Of hij er zelf de titel ‘Franz Schuberts twee piano’s op de teller had staan, wordt het Concerto in g

8 9 toch algemeen het Eerste Pianoconcerto genoemd - wat een Het orkest begeleidde goed en het werk zelf was… behoorlijk componist schrijft, is maar zelden integraal wat hij als zijn wild.” eigenlijke catalogus beschouwt. De numerieke consensus is hier alleszins groter dan die over Schuberts Onvoltooide, maar Het Concerto in g werd standaardrepertoire voor heel wat daarover verderop meer. Mendelssohn was 22 jaar in 1831, zijn virtuozen van de 19de eeuw, onder wie Clara Schumann en carrière liep gesmeerd, maar was nog niet bij het grote Franz Liszt. De populariteit van het werk deed Hector Berlioz er vedettestadium aanbeland. Hij had in 1929 zijn debuut als een even hilarisch als vilein verhaal over schrijven, waarin een dirigent gemaakt in Londen; getoerd in Engeland, Schotland en Erard-piano die het werk 30 keer op rij had moeten verduren door Wales; in Berlijn had hij onder meer de operette ‘Die Heimkehr de muziek bezeten werd en niet meer kon stoppen haar te spelen. aus der Fremde’ en de Vijfde Symfonie (‘Reformatie’) geschreven. Tot hij zonder verdere plichtplegingen met een bijl werd In de herfst van 1831, op reis door Italië, schetste hij de ouverture verhakkeld en voor de zekerheid ook verbrand. Berlioz eindigt de ‘De Hebriden’, de ‘Schotse’ en de ‘Italiaanse’ Symfonie. In de ‘anekdote’ ironisch: “Zo’n fraai instrument! We waren er het hart late zomer begaf hij zich stilaan terug naar Duitsland. Na een van in. Maar goed, wat konden we anders doen?” oponthoud in Zwitserland kwam hij in oktober in München aan, waar een concert met zijn muziek werd gegeven. Zijn Eerste §§§ Symfonie in c en de Ouverture ‘Ein Sommernachtstraum’ zouden worden opgevoerd, en hij schreef het Concerto onderweg om het Naar de late symfonie in si klein van Franz Schubert die we programma te vervolledigen. vanavond horen, verwijzen we maar best met haar bekende bijnaam ‘De Onvoltooide’. Of ze de Zevende (Neue Schubert- Hoewel Mendelssohn geen beeldenstormer zoals Ludwig van Ausgabe) of de Achtste (Brahms) is, daarover bestaat immers Beethoven was, rekte hij van tijd tot tijd bestaande muzikale geen consensus onder de kenners - en zelfs diegenen die de grenzen toch behoorlijk op. De opening van het Eerste Piano­ Onvoltooide hetzelfde nummeren, ruziën dan weer vaak over concerto in g is daarvan een mooi voorbeeld. De piano, die het de nummering van de tweeënhalf latere symfonieën. orkest nagenoeg meteen in de rede valt met een dominant Alleszins is de Symfonie in si klein een van Schuberts meest betoog, stelt zich voortdurend als een uitdager op - wat een geliefde orkestwerken. Nog steeds zijn de details van de verschil met de gewoonte in die tijd, de vaak bedaarde binnenkomst ontstaansgeschiedenis enigszins troebel. Zeker is dat Schubert van de piano door een lange symfonische introductie te laten het werk - of wat we ervan kennen - in de herfst van 1822 voorafgaan. De hoekdelen van dit driedelige concerto zijn pure componeerde. Alleen de eerste twee delen werden voltooid - ‘Sturm und Drang’. Het rapsodische middendeel is vooral een zoals courant in die tijd waren er meer delen voorzien. Van het intiem duet tussen piano en strijkers. Ook nogal nieuwerwets derde deel (een scherzo) zijn slechts negen maten van de is dat Mendelssohn de drie delen doet aansluiten, zonder orkestratie uitgeschreven - van het trio (het centrale ‘B’-gedeelte onderbrekingen - al blijven ze goed van elkaar te onderscheiden, van het scherzo, dat doorgaans een ABA-triptiekstructuur had) niet het minst omdat de hoorns - de hoofdrolspelers van overleefden enkel wat schetsen (door Schuberts broer Ferdinand vanavond - de transities haast fanfaregewijs kracht bijzetten. gewetensvol bewaard). Van de finale weten we niks, al menen De finale is niet helemaal wars van manifestatiedrang, met haar sommige onderzoekers dat Schubert haar recycleerde in zijn duizelingwekkende trekken en passagewerk. De virtuositeit van muziek voor ‘Rosamunde’ - al klopt in die hypothese weinig meer de solist wordt geëxposeerd, de pianist krijgt geen moment rust dan de toonaard si klein. tot de laatste noot van dit exuberante slotdeel heeft geklonken. Nogal wat pogingen werden ondernomen om een reconstructie Mendelssohn speelde zelf de solopartij bij de première op 17 te maken, maar geen ervan werd door de concertwereld oktober 1831 in München. Daags nadien schreef hij aan zijn vader: weerhouden. Dat is begrijpelijk. Wat zou Haydns symfonie ‘mit dem Paukenschlag’ zijn zonder paukenslag? Waarom dan de “Gisteren had ik mijn concert. Het was heel wat briljanter en Onvoltooide voltooien? succesvoller dan ik had verwacht. Alles verliep goed en geestrijk. Mijn concerto werd enthousiast onthaald en kreeg lang applaus.

10 11 De opdrachthouder van de Symfonie in b was de Steiermärkische En Hanslick kan het natuurlijk niet laten om daaraan toe Musikverein in Graz, en misschien ook de voorzitter van de te voegen: vereniging zelf: Anselm Hüttenbrenner (1794-1868), Schuberts vriend en medeleerling bij Antonio Salieri. “Betoverend is de klankschoonheid van beide delen. Met enkele hoorntrekken, of hier en daar een korte klarinet- of hobosolo op De Steiermärkische Musikverein benoemde de toen 26-jarige de meest eenvoudige, natuurlijke orkestrale grondlaag, bereikt Schubert in 1823 als erelid. Schubert stuurde als dank twee delen Schubert klankeffecten die het raffinement van Wagners van de onvoltooid gebleven Symfonie in b naar zijn vriend Anselm. instrumentatie ver overstijgen. We tellen deze nieuwgevonden Deze bewaarde de partituur, klaarblijkelijk zonder er iets mee te delen onder Schuberts mooiste instrumentale werken - en doen. In 1865 zocht hofkapelmeester Johann Herbeck hem echter zeggen dit met des te meer plezier, daar we ons tegen een op, na via zijn broer Joseph Hüttenbrenner (1796-1882, ambtenaar overijverige Schubert-aanbidding en relikwieënverering meer dan bij het Ministerie van Binnenlandse Zaken, die van tijd tot tijd eens een waarschuwend woord veroorloofd hebben.” Schuberts administratieve zaken regelde) van de schenking te hebben gehoord, en vond zo het autograaf van de Onvoltooide. Waar is de tijd dat critici nog echt mochten schrijven? En op deze manier de gelegenheid kregen, bij te dragen aan het levend Herbeck bracht de Onvoltooide op 17 december 1865 in première houden van het paradigma van de klassieke muziek? tijdens een concert van het Gesellschaft der Musikfreunde in de Weense Hofburg. Hij voegde als finale het laatste deel van Schuberts Derde Symfonie in D toe. Dat werkte niet, zoals de lezer zich kan voorstellen, en reeds bij de tweede uitvoering op 4 november 1866 speelde men haar zoals tot vandaag de gewoonte is: tweedelig, haar bijnaam getrouw.

Uiteraard was de legendarische criticus Eduard Hanslick (de befaamde pleitbezorger van Brahms in de artistieke vete die destijds woedde tussen Brahmsianen en Wagnerianen) aanwezig bij de première van de Onvoltooide, bijna 40 jaar na Schuberts dood. Hij schreef er het volgende over:

“Het concert begon met een ouverture van Anselm Hüttenberger. Dan volgde het nieuwe werk van Schubert, dat buitengewoon veel enthousiasme te beurt viel. Het gaat om de eerste twee delen van een symfonie die, veertig jaar lang in mijnheer Hüttenbergers bezit, volledig verloren werd gewaand. We moeten het met de twee delen stellen die, door Herbeck tot leven gewekt, ook nieuw leven in onze concertzaal brachten. Wanneer na enkele inleidende maten klarinet en hobo unisono hun zoete zang aanheffen boven het rustige gemurmel van de violen, weet zelfs een kind wie de componist is, en de half onderdrukte uitroep ‘Schubert!’ gaat fluisterend door de zaal. Hij is niet eens echt binnengekomen, maar men herkent hem bij wijze van spreken aan zijn tred, aan de manier waarop hij de deurklink opent. (…) En overal diezelfde warmte, die zonneschijn die gewassen doet groeien.“

12 13 Kammerorchester Basel Kammerorchester Basel Heinz Holliger Het Kammerorchester Basel werd De Zwitserse hoboïst, componist en Heinz Holliger muzikale leiding opgericht in 1984, in het Zwitserse Basel, dirigent Heinz Holliger werd geboren in door studenten van verschillende 1939, in Langenthal. Hij begon als elfjarige muziekacademies. Aanvankelijk heetten hobo te spelen en studeerde aan het 1ste viool fluit ze Serenata Basel en stonden ze onder conservatorium van Bern. Compositie Baptiste Lopez Isabelle Schnöller Hildebrandt leiding van dirigent Johannes Schläfli. In studeerde hij bij Sándor Veress en Pierre Tamás Vásárhelyi Regula Bernath 1999 veranderde de naam en sindsdien Boulez. In 1959 won hij de eerste prijs voor Mirjam Steymans-Brenner hebben ze niet langer een vaste dirigent. hobo op de internationale muziekwedstrijd Haruna Mikumo hobo Hoewel concertmeester en dirigent Julia te Genève. Ondertussen is hij één van de Valentina Giusti Matthias Arter Schröder sinds 2013 een vaste waarde is meest vooraanstaande hoboïsten geworden Elena Abbati Francesco Capraro bij het gezelschap. In navolging van het en belangrijke componisten, waaronder Vincent Durand Basler Kammerorchester, dat tussen 1926 Olivier Messiaen, Luciano Berio, Elliott klarinet en 1987 opereerde onder leiding van Paul Carter, Frank Martin, Hans Werner Henze, 2de viool Markus Niederhauser Sacher, is het kamerorkest gespecialiseerd Witold Lutosławski, Karlheinz Stockhausen, Eva Miribung Etele Dosa in oude en hedendaagse klassieke muziek. Krzysztof Penderecki en Isang Yun Nina Candik Ze spelen jaarlijks bij benadering tachtig schreven stukken voor hem. Hij werd Kazumi Suzuki Krapf fagot concerten, waarbij oude muziek steeds geëerd met een hoop awards, zoals de Dmitry Smirnov Matthias Bühlmann uitgevoerd wordt met authentieke Deense Léonie Sonning Music Prize in Cordelia Fankhauser Claudio Severi instrumenten. Het orkest wordt beschouwd 1987, de Ernst von Siemens Music Prize in Anaïs Soucaille Andreas Gerber als een van de belangrijkste kamerorkesten 1991, de Zürich Festival Prize 2007, de Séverine Cozette in de hedendaagse wereld van de Rheingau Musikpreis 2008, de Grand Prix hoorn klassieke muziek. Het werkte samen Suisse de Musique in 2015 en de Robert altviool Konstantin Timokhine met gastdirigenten zoals Paul Goodwin, Schumann Prize 2017. In 2016 werd hij Mariana Doughty Mark Gebhart Christopher Hogwood, Kristjan Järvi, Paul erelid van de American Academy of Arts Katya Polin McCreesh en David Stern en nam cd’s op and Sciences en in 2018 kreeg hij de Bodo Friedrich trompet voor vooraanstaande platenlabels zoals Duitse Pour le Mérite onderscheiding. Olivier Carillier Simon Lilly Sony, Deutsche Harmonia Mundi en Voor zijn cd-opnames kreeg hij ook prijzen, Carlos Vallés García Jan Wollmann Warner Classics. In 2019 kreeg het orkest waaronder de Diapason d’Or, de Midem de Swiss Music Prize. Met dirigent Classical Award, de Edison Award en de cello trombone Giovanni Antonini werkten ze reeds Grand Prix du Disque. Als dirigent werkte Christoph Dangel Adrian Weber verschillende keren samen, met hun Holliger met belangrijke orkesten Fabrice Bihan Marc Sanchez Martí Beethoven cyclus als hoogtepunt. en ensembles, zoals de Berliner Georg Dettweiler Daniel Vesel In 2008 kregen ze voor deze authentieke Philharmoniker, Cleveland Orchestra, Alma Hernan uitvoeringen de ‘Ensemble van het Jaar’ het Koninklijk Concertgebouworkest, Michele Marrini slagwerk award van ECHO Klassik. Momenteel London Philharmonia Orchestra, Wiener Alexander Wäber werkt het orkest samen met Antonini en Philharmoniker, Symphonieorchester contrabas het Italiaanse Ensemble Il Giardino des Bayerischen Rundfunks, SWR Stefan Preyer Armonico aan opnames van alle 107 Symphonieorchester, WDR Symphony Daniel Szomor symfonieën van Haydn, een project dat zal Orchestra Cologne, het hr-Sinfonieorchester Juliane Bruckmann lopen tot het jaar 2032. Daarnaast wordt er van Frankfurt, Tonhalle Orchester Zürich, ook een serie opnames voorbereid van Orchestre de la Suisse Romande, alle symfonieën van Schubert. Orchestre de Chambre de Lausanne, Festival Orchester Budapest, Orchestre kammerorchesterbasel.ch National de Lyon, Orchestre Philharmonique

14 15 de Strasbourg, Mahler Chamber Orchestra Philharmonisch Orkest, Cleveland en het Chamber Orchestra of Europe. Orchestra, Royal Liverpool Philharmonic Zijn werk als hoboïst overschaduwt wel Orchestra, Simon Bolivar Symphony eens zijn compositiewerk, maar stukken Orchestra, Boston Philharmonic Orchestra, van Holliger, zoals zijn twee opera’s Brooklyn Philharmonic, Waltham Symphony ‘Schneewittchen’ (1998) en ‘Lunea’ (2018) Orchestra, Princeton Symphony Orchestra, of zijn ‘Scardanelli-Zyklus’ (2010), ‘nicht Albany Symphony Orchestra, Lexington Ichts - nicht Nichts’ (2010), ‘Dämmerlicht’ Symphony Orchestra en het Detroit (2015) en ‘Reliquien’ (2018) staan in Symphony Orchestra. En met dirigenten hoog aanzien. zoals Dudamel, Gaffigan, Gergiev, Gimeno, Honeck, Orozco-Estrada, Petrenko, George Li Robertson, Slatkin, Temirkanov, Pianist George Li werd geboren in Boston, Tilson Thomas, Long Yu en Xian Zhang. Massachusetts, op 24 augustus 1995. In 2011 trad hij op voor president Barack Hij begon piano te spelen toen hij vier Obama en bondskanselier Angela Merkel, jaar oud was en studeerde aan de New tijdens een staatsdiner in de White House England Conservatory Preparatory School, Rose Garden. bij leraars Wha Kyung Byun en Russell Sherman. Op z’n zesde én op z’n zevende georgelipianist.com kreeg hij de eerste prijs van de Massachusetts Music Teachers Association. Hij studeerde af aan de Universiteit van Harvard en aan het conservatorium van New England. Op z’n negende maakte hij zijn orkestdebuut met het Xiamen Philharmonic. Een jaar later speelde hij zijn eerste solorecital in Boston en won hij de tweede prijs op zowel de Virginia Waring International Piano Competition als op de Cincinatti World Piano Competition. In 2006 trad hij, als elfjarige, op in de New Yorkse Carnegie Hall. Op de Gina Bachauer International Piano Junior Artist Competition 2008 sleepte hij weerom de tweede prijs in de wacht. Maar in 2010 eindigde hij als eerste, in de Cooper International Piano Competition én in de Young Concert Artists International Auditions. Li speelde ondertussen als solist met orkesten zoals Los Angeles Philharmonic, Mariinsky Orchestra, Orchestre National de Lyon, Deutsches Symphonie-Orchester Berlin, Sankt-Peterburgskaya Gosudarstvennaya Akademicheskaya Filarmoniya, Rotterdams

16 17 Binnenkort in deSingel

Pierre-Laurent Aimard piano Ludwig van Beethoven Sonate in Bes, opus 106 ‘Große Sonate für das Hammerklavier’ Charles Ives Pianosonate nr 2 ‘Concord, Mass., 1840-60’

tour de force! Pierre-Laurent Aimard © Marco Borggreve © Marco Aimard Pierre-Laurent

wo 18 mrt 2020 LECTURE 18 uur / Blauwe zaal over de ‘Concord Sonate’ van Ives spreektaal Frans / inbegrepen in concertticket CONCERT 20 uur / Blauwe zaal € 27, 22 (basis) / € 22, 17 (-25/65+) / € 10 (-19 jaar) gratis inleiding Piet De Volder / 19.15 uur / Blauwe foyer deSingel is een kunstinstelling van de Vlaamse Overheid mediasponsors