Overzicht Van Waardevol Cultureel Erfgoed En Aardkundige Waarden in De Gemeente Waalre Versie 2018

Bijlagen 8.9 en 9.9: Overzicht van waardevol cultureel erfgoed en aardkundige waarden in de gemeente Waalre Versie 2018

Inhoudsopgave

1. Overzicht van gebouwde rijksmonumenten ...... 2 2. Overzicht van archeologische rijksmonumenten ...... 6 3. Overzicht van gemeentelijke monumenten ...... 8 4. Overzicht van rijksbeschermde dorpsgezichten...... 9 5. Overzicht van historische buitenplaatsen ...... 10 6. Overzicht van archeologisch waardevolle gebieden ...... 11 7. Overzicht van cultuurhistorische ensembles ...... 18 8. Overzicht van aardkundige waarden ...... 27

Kasteel van Loon (Copie naar afbeelding in handschrift A. C.Brock, De stad en meierij van 's- Hertogenbosch.)

1. Overzicht van gebouwde rijksmonumenten

De gegevens in dit overzicht zijn ontleend aan het Rijksmonumentenregister zoals beheerd door de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) en opgenomen in de Objecten Databank (ODB). Uit de ODB zijn alleen de volgende gegevens overgenomen: rijksmonumentnummer, straat en huisnummer en de inleiding van de redengevende omschrijving. Voor een uitgebreide (redengevende) omschrijving en waardering van het gebouwde erfgoed in de gemeente Waalre, zie de catalogus bij de gemeentelijke erfgoedkaart.

Rijksnr. Straat Huisnr. Redengevende Omschrijving Voormalige R.K. Kerk van St. Willibrord, thans herdenkingskapel voor de gevallenen van Noord- Brabant. Gerestaureerd in 1940, toen dwarspand en koor uit 1854 werden afgebroken en de grondslagen van een rechthoekig koor uit 1425 tot geringe hoogte hersteld werden. De kerk bestaat thans uit een romaans 38182 6 tufstenen schip uit de 12e eeuw, met een na 1469 tot Oude Torenstraat stand gekomen westelijke uitbreiding van een hogere travee van baksteen met lagen van tufsteen, en een bakstenen toren met overhoekse, rijk gedetailleerde steunberen en een van vier tot achtkant ingesnoerde spits. Mechanisch smeedijzerentorenuurwerk, 16de á 17de eeuw, elektrische opwinding. Trommelspeelwerk van Firma de Klok, 1950, is buiten gebruik gesteld. Boerderij "het Kasteel". Overblijfsel van het in 1867 grotendeels afgebroken kasteel van de heren van Waalre. Een gedeelte van de gracht nog aanwezig. In 38183 Dommelseweg 5 het woonhuis van de boerderij kelders met gemetselde tongewelven, opgaand muurwerk met natuurstenen vensterneggen en met kruiskozijnen, gekoppelde ontlastende korfboogjes erboven. 16e eeuw. Inwendig enige gesneden sleutelstukken en een schouw. 19e eeuwse landarbeiderswoning bestaand uit twee 38184 Goudbergstraat 15 evenwijdige vleugels onder zadeldaken met riet en

pannen gedekt. Vensters met zesruitsschuiframen. 19e eeuwse landarbeiderswoning, bestaand uit twee 38185 Goudbergstraat 17 evenwijdige vleugels onder zadeldaken met riet en

pannen gedekt. Vensters met zesruitsschuiframen. 38186 Raadhuisstraat 26 Molen. Ronde stenen BERGKORENMOLEN uit 1905, na brand in 1936 herbouwd. Boerderij van het Kempische langgeveltype, onder 38187 Heuvelstraat 1 rieten wolfdak met voet van pannen. Zesdelige

schuiframen. Jaarankers 1801. Boerderij van het Kempische langgeveltype, onder 38188 Loon 1 rieten wolfdak met voet van pannen en aan de kop en

topgevel waarin jaarstenen 1718 en een hartmotief. Boerderij van het Kempische langgeveltype, onder 38189 Loon 2 rieten wolfdak met voet van pannen; ramen met kleine

roedenverdeling en luiken. Boerderij van het Kempische langgeveltype, onder 38190 Loon 3 rieten wolfdak met voet van pannen; zesdelige schuiframen met luiken. In de kopgevel jaarstenen 1731. Boerderij van het Kempische langgeveltype, rieten dak 38191 Loon 7 aan de ene zijde tegen een topgevel, aan de andere zijde afgewolfd. Zesdelige schuiframen. (Ingevolge Koninklijk Besluit van 16 oktober 1975 nr 20 betreft

bescherming uitsluitend het hoofdgebouw, zonder aanbouw). 38192 Loon 9 Boerderij van het Kempische langgeveltype onder rieten wolfdak met voet van pannen. LINNENFABRIEK van de familie Swane uit 1861. De voor- of noordgevel staat aan de Willibrorduslaan. Het fabrieksgebouw, dat in twee fasen is gebouwd, heeft een langgerekte rechthoekige plattegrond met de nok parallel aan de straat. Het meest westelijke deel is het oudste. Het bevat twee bouwlagen onder zadeldak 513709 Willibrorduslaan 4 tussen tuitgevels gedekt met oud Hollandse pannen. De voorgevel met kroon- en tandlijst bevat tien traveeën met getoogde muuropeningen. Op de verdieping vierruits vensters en op de begane grond vensters met achtruits bovenlichten. De fabriek is opgetrokken uit handgevormde baksteen gemetseld in kruisverband. Het geheel is wit geverfd en voorzien van een zwarte plint. R.K. KERK St. Willibrordus uit 1925 met kenmerken van de neo-romaanse bouwstijl, ontworpen door architect 513711 Markt 22 L.J.P. Kooken uit Eindhoven. De kerk staat op de hoek met de Hoogstraat. De voor- of zuidgevel staat aan de Markt. De bijzondere pastorie, gebouwd in 1934, ligt oostelijk van de kerk. R.K. Pastorie in traditionalistische stijl uit 1934

513712 Markt behorende bij de St. Willibrorduskerk. De pastorie is 23 ontworpen door architect C. de Bever uit Eindhoven. De

kerk grenst aan de westkant van de pastorie. Dubbele DIENSTWONING uit de tweede helft van de 19de eeuw. De woningen liggen op het landgoed Treeswijk, ze zijn gebouwd in ambachtelijk-traditionele 513714 Valkenswaardseweg 16 stijl voor mr. A.A. van Velthoven president van de

Eindhovense rechtbank. Direct zuidelijk van de woningen ligt het beschermde landgoed Treeswijk. De voor- of oostgevel staat aan de Valkenswaardseweg. LANDHUIS "Treeswyk" uit 1828-29 in neoclassicistische stijl opgetrokken met verbouwing van rond 1900. Het huis is oorspronkelijk gebouwd voor Mr. A.A. van Velthoven president van de Eindhovense rechtbank. Het huis ligt op het landgoed Treeswijk met 513715 Valkenswaardseweg 20 erachter een park in de Engelse landschapsstijl uit het einde van de 19de eeuw. Dit park behoort tot de bescherming. De voor- of oostgevel van het landhuis staat naar de Valkenswaardseweg gekeerd. Noordelijk van het huis liggen enkele dienstgebouwen. Hiervan worden ook de huizen Valkenswaardseweg 16-18 beschermd. FABRIEKSGEBOUW uit 1891 gebouwd voor de Linnenweverij v/h van Dijk & Zonen als kantoor, linnenweverij en magazijn. Dit gebouw vormt de kern van het complex. Het ligt centraal aan de zuidelijke 513702 Markt 8 pleinwand van de Markt, geflankeerd door een groep

van vier symmetrisch opgebouwde monumentale herenhuizen, die deel uitmaken van het bovengenoemde weverijcomplex. Het bevat nu een kantine en ontvangstruimte. HERENHUIS uit 1910 gebouwd voor textielfabrikant D. 513703 Markt 6 van Dijk door Cornelius de Koning. De familie Van Dijk bouwde tussen 1892 en 1910 aan de Markt een rij van vier herenhuizen met in het midden de linnenfabriek.

Het herenhuis is in 1910 tot stand gekomen en wijkt in stijl van de overige panden, ook het pand no. 10 uit 1910, af. Markt 6 staat aan drie zijden vrij op het perceel. De voor- of noordgevel staat aan de Markt. De westkant sluit aan op Markt 7. Erachter ligt een ruime tuin. Op no. 8 staat de bijbehorende fabriek. HERENHUIS uit 1910 in Eclectische stijl, gebouwd voor de textielfabrikant J.J.C. van Dijk, als uitbreiding van het pand no.9 naar plannen van de architect L.J.P. Kooken. De familie Van Dijk bouwde tussen 1892 en 1910 aan de Markt een rij herenhuizen met in het midden de 513704 Markt 10 linnenfabriek. De huizen zijn op no. 6 na alle in diezelfde

stijl opgetrokken. Ze vormen samen een symmetrisch geheel. Markt 10 ligt met drie zijden vrij op het perceel. De voor- of noordgevel staat aan de Markt. De oostkant sluit aan op Markt 9. Het huis is nu in gebruik als kantoor van de fabriek. HERENHUIS uit 1892 in eclectische stijl, gebouwd voor B. en D. van Dijk. De familie Van Dijk bouwde tussen 1892 en 1910 aan de Markt een rij van vier herenhuizen, met in het midden de linnenfabriek. De 513705 Markt 7 huizen zijn alle in die zelfde stijl opgetrokken, op no. 6 na. Ze vormen samen een symmetrisch geheel. Markt 7 ligt met drie zijden vrij op het perceel. De voor- of noordgevel staat aan de Markt. De oostkant sluit aan op Markt 6 en deelt de tuin met no. 6. Het huis is nu in gebruik als kantoor/showroom van de fabriek. HERENHUIS uit 1891 in Eclectische stijl gebouwd in 1892 voor D. van Dijk-Manders van de linnenweverij Van Dijk & Zonen. De familie Van Dijk bouwde tussen 1892 en 1910 aan de Markt een rij herenhuizen met in 513706 Markt 9 het midden de linnenfabriek. De huizen zijn alle in dezelfde stijl opgetrokken op no. 6 na. Ze vormen samen een symmetrisch geheel. Markt 9 staat met drie zijden vrij op het perceel. De voor- of noordgevel staat aan de Markt. De westkant sluit aan op Markt 10. Het huis is nu in gebruik als kantoor van de fabriek. HERENHUIS "De Brink" uit ca. 1900 in neo- renaissancestijl. Het huis is gebouwd voor fabrikant J.W. Swane, die aan de oostkant van het huis op 513708 Markt 1 Willibrorduslaan 4 een linnenfabriek dreef. De kelder van het huis is uit 1845, deze bevat een jaartalsteen. Het monument bestaat uit een voorhuis aan de Markt en een achterhuis aan de Willibrorduslaan no. 2, samen vormen ze een L-vormige plattegrond. WOONHUIS "De Kempen" uit 1937 in Traditionalistische stijl met elementen van baksteen- Blokvenlaan 513716 30 expressionisme. Het huis is gebouwd voor de schrijver

Antoon Coolen naar ontwerp van architect H.W. Valk

('s-Hertogenbosch). De voor- of noordgevel staat aan de Blokvenlaan. HERENHUIS "Villa Louise" uit het eerste kwart van de twintigste eeuw, in de "Old Colonial Style". Gebouwd voor de kaarsenfabrikant Koster, die aan de westkant van de Eindhovenseweg in de daar nog aanwezige 513719 Eindhovenseweg 67 fabriek kaarsen produceerde door architect L. Kooken.

Het huis ligt midden op het perceel. De voor- of zuidgevel ligt aan het driehoekige plein waar de Raadhuisstraat en Gestelseweg samenkomen. Oostelijk van het perceel ligt de Eindhovenseweg.

KLOOSTER "Wilgefortis-gesticht" gebouwd in 1911-13 door de R.K. Willibrordus parochie ten behoeve van de zustercongregatie Dochters van Maria en Joseph ('s- Hertogenbosch). Het ontwerp is van architect L. Kooken (Eindhoven) in traditionalistische stijl met motieven van de Um 1800-stijl. De zusters verzorgden tot 1973 een 513720 Hoogstraat 6 kleuterschool en lager onderwijs voor meisjes. Tevens waren ze aktief in de bejaardenzorg. Na dat jaar werd het klooster gesloten. Het onderwijs en de ouderenzorg werd overgenomen door anderen. Het klooster staat met de west- of voorgevel in de hoogstraat. Tot het monument behoren het voormalige klooster, kapel en kleuterschool. Het bejaardenhuis en meisjesschool blijven buiten beschouwing. RAADHUIS uit 1929 in traditionalistische stijl met elementen van Baksteen-Expressionisme. Ontwerp van architect H.W. Valk ('s-Hertogenbosch). De voor- of 513721 Koningin Julianalaan 19 noordgevel ligt aan de Koningin Julianalaan op de hoek van het tracé van de oude spoorlijn van Eindhoven naar Hasselt, die in 1940 werd gesloten. Het raadhuis is in ca. 1990 vergroot met een aangebouwde nieuwbouw. Dit gedeelte behoort echter niet tot het monument. Voormalige SIGARENFABRIEK uit 1912 in vormen van de Art Nouveau, gebouwd voor de familie Swane. De 513724 Willibrorduslaan 1 fabriek is markant gesitueerd op de hoek met de driehoekige Markt, met de voor- of zuidgevel aan de Willbrorduslaan. De productie van sigaren werd gestopt in 1923.

2. Overzicht van archeologische rijksmonumenten1

De onderstaande archeologische monumenten zijn beschermd ex artikel 6 van de Monumentenwet 1988

Aalst (Gemeente Waalre)

GEMEENTE Waalre Plaats Aalst Monumentnr. 491 Rijksnr. 45430 Bron AMK CAA 51G-006 Coördinaten x 163286 y 378187 Toponiem AALSTERHUT; MIE PEELS Thema 1 Bewoning Complextype 1 Nederzetting Datering 1 Laat-Paleolithicum Begin periode 1 Paleolithicum laat: 35000 C14 - 8800 v. Chr. Eind periode 1 Paleolithicum laat: 35000 C14 - 8800 v. Chr. Thema 2 Bewoning Complextype 2 Nederzetting Datering 2 Mesolithicum Begin periode 2 Mesolithicum vroeg: 8800 - 7100 v. Chr. Eind periode 2 Mesolithicum vroeg: 8800 - 7100 v. Chr. Waarde Terrein van zeer hoge archeologische waarde, beschermd ex artikel 6 van de Monumentenwet 1988 Omschrijving CAA: 51GZ-12 Dit terrein is beschermd onder de gemeente Geldrop. Dit gedeelte hoort echter bij Waalre! stuifzandheuvels 163.390/378.150: Laat-Paleolithicum Geldrop 1 163.330/378.215: Laat-Paleolithicum Geldrop/Mie Peels/1985 163.333/378.276: Vroeg-Mesolithicum Geldrop/AH/1985 Literatuur Deeben, J. 1985 , in: Tussen twee vuren; De activiteiten in een Federmesser- nederzetting te Geldrop en in een Laat Glaciaal/Vroeg Holoceen nederzettingssysteem. (IPP) Beex, G. 1965 Vondstmeldingen. pp. 67-70, m.n. 70., in: Brabants Heem 17 Wouters, A. 1955 Vondstmeldingen. pag. 124., in: Brabants Heem 7 Deeben, J. 1996 De laatpaleolithische en mesolithische sites bij Geldrop (N.Br.). Deel 3 (p.3-79, met name p.23-74)., in: Archeologie 7 Deeben, J. 1988 The Geldrop sites and the Federmesser occupation of the Southern Netherlands (p.357-398)., in: British Archaeological Reports I.S.444 i Merckx, R.S. 1981 (p. 56-67), in: Het begin van een stad als Eindhoven. Een boek over de wording van Eindhoven in prehistorische tijden. Wouters, A. 1956 Vondstmeldingen, in: Brabants Heem 8 BLZ. 20 Wouters, A. 1957 Een nieuwe vindplaats van de Ahrensburgcultuur onder de gemeente Geldrop., in: BH Deeben, J. 1994 De laatpaleolithische en mesolithische sites bij Geldrop (N. Br.). Deel 1., in: AR Deeben, J. 1990 Geldrop., in: BH

1 Deze gegevens zijn overgenomen van de bestanden van het Monumentenbestand van de RCE 2010.

Deeben, J. 1995 De laatpaleolithische en mesolithische sites bij Geldrop (N. Br.). Deel 2., in: AR Bohmers, A. 1961 Geldrop., in: BKNOB Bohmers, A. & A. Wouters 1962 Belangrijke vondsten van de Ahrensburgcultuur in de gemeente Geldrop., in: BH Deeben, J. 1999 De laatpaleolithische en mesolithische sites bij Geldrop (N.Br.). Deel 5, in: Archeologie 9 Deeben, J. 2001 Nieuwe C14-dateringen van de Ahrenburg-cultuur in Zuid- Nederland, in: Archeologie 10 Dijkstra, P. en J. Groels 1984 Nogmaals de 'Venus van Geldrop', in: Archeologische Berichten 14 Rozoy, A. 1978 , in: Les derniers chasseurs. L'Epipaléolithique en France et en Belgique. Essai de synthese Taute, W. 1968 , in: Die Stielspitzengruppen im Nordlichen Mitteleuropa. Ein Beitrag zur Kenntnis der späten Altsteinzeit Wouters, A. 1977 Reacties van lezers, in: Westerheem 26 z.a. 1956 Archeologisch nieuws: Leende, in: Nieuwsbulletin van de Koninklijke Nederlandse Oudheidkundige Bond 6

GEMEENTE Waalre Plaats Aalst Monumentnr. 1540 Rijksnr. 46183 Bron AMK CAA 51G-004 Coördinaten x 163019 y 377235 Toponiem Achtereind Thema 1 Begraving Complextype 1 Grafheuvel Datering 1 Bronstijd Begin periode 1 Bronstijd: 2000 - 800 v. Chr. Eind periode 1 Bronstijd: 2000 - 800 v. Chr. Waarde Terrein van zeer hoge archeologische waarde, beschermd ex artikel 6 van de Monumentenwet 1988 Omschrijving CAA: 51GZ-24 Op een rug. Hoogte 1 m, diameter 19 m. Waarschijnlijk brons. Literatuur

3. Overzicht van gemeentelijke monumenten

Adres Plaats Start Functie Heuvelstraat 9 Waalre 4e kwart 19e eeuw Boerderij Heuvelstraat 13 Waalre 2e helft van de 19e eeuw Boerderij Heuvelstraat 12-14 Waalre 4e kwart 19e eeuw Boerderij Molenstraat 13 Waalre plm. 1910 Woonhuis met timmerwerkplaats Molenstraat 9 Waalre 1843 Woonhuis met winkel en bedrijfsruimte Molenstraat 11 Waalre 1843 Woonhuis met winkel en bedrijfsruimte Timmereind 1 Waalre 1875 Boerderij Markt 2 Waalre 1721, 1e helft 19e eeuw Woonhuis met Koetshuis Markt 20 Waalre Boerderij

Willibrorduslaan 19 Waalre 1890 Boerderij Willibrorduslaan 23 Waalre 1880-1890 Boerderij Oude Torenstraat 4 Waalre Boerderij

Oude Torenstraat 6 Waalre Boerderij/restaurant

Oude Torenstraat 8 Waalre Boerderij

Eindhovenseweg 63 Aalst 1870-1880 Pastorie Eindhovenseweg 63A Aalst 1905 Kerk Eindhovenseweg Aalst ca. 1910 Villa 65/Raadhuisstraat 1 Eindhovenseweg 91 Aalst Midden 19e eeuw Woonhuis. Gestelsestraat 2 Aalst 1911 Raadhuis Gestelsestraat 4 Aalst Woonhuis

Gestelsestraat 6 Aalst Woonhuis

Gestelsestraat 8 Aalst Woonhuis

Gestelsestraat 102 Aalst 1823 Boerderij/restaurant Laarstraat 27 Aalst 4e kwart 19e eeuw Boerderij Ekenrooisestraat 57 Aalst laatste kwart 19e eeuw, circa 1975 Boerderij Pastoor van der Aalst 1875 Boerderij Heijdenstraat 1 Achtereindsestraat 1 Aalst 1860 Boerderij

4. Overzicht van rijksbeschermde dorpsgezichten

1. Loon Rijksbeschermd dorpsgezicht, aangewezen op 24 Juni 1971 Mon. nr. R8 Buurtschap met driehoekig plein. De structuur dateert grotendeels uit de Late Middeleeuwen (1250- 1500), toen de oudtijds verspreide bewoning zich verplaatste naar de randen van de akkercomplexen en oude alleengelegen hoeven of "einzelhöfe" werden opgesplitst en uitgroeiden tot buurtschappen. Het bebouwingsbeeld met overwegend langgevelboerderijen dateert met name uit de periode 1700- 1900. Op het onverharde driehoekige plein een beplanting van eik. De drenkkuil is thans gedempt. Het buurtschap kent een relatie met het omliggende akkercomplex.

Afbeelding: Gezicht op de driehoekige plaatse van Loon (september 2011).

5. Overzicht van historische buitenplaatsen

Deze ontbreken vooralsnog in Waalre.

6. Overzicht van archeologisch waardevolle gebieden

De onderstaande archeologische monumenten zijn niet beschermd vanuit de Monumentenwet. Ze zijn op de archeologische verwachtingen- en waardenkaart en archeologische beleidskaart opgenomen als gebieden van archeologische waarde.

Aalst (Gemeente Waalre)

GEMEENTE Waalre Plaats Aalst Monumentnr. 2281 Rijksnr. Bron AMK CAA 51G-005 Coördinaten x 160107 y 379382 Toponiem Voldijn; Laareind Thema 1 Bewoning Complextype 1 Nederzetting Datering 1 Romeinse tijd Begin periode 1 Romeinse tijd: 12 v. Chr. - 450 na Chr. Eind periode 1 Romeinse tijd: 12 v. Chr. - 450 na Chr. Waarde Terrein van hoge archeologische waarde Omschrijving Terrein met sporen van bewoning uit de Romeinse tijd. Bij de aanleg van de E3 werd in het profiel van een diepe sleuf over een afstand van ruim honderd meter Romeins aardewerk aangetroffen. Het betreft waarschijnlijk een nederzetting uit de Romeinse tijd. Literatuur Opmerkingen Het oostelijke deel van de nederzetting is verstoord bij de aanleg van de E3 en door overbouwing. Het resterend (= beschermde) deel ligt onder een n ca 80 cm dik esdek.

GEMEENTE Waalre Plaats Aalst (op de grens met Heeze- Leende) Monumentnr. 2292 Rijksnr. Bron AMK CAA 51G-018 Coördinaten x 163343 y 378025 Toponiem Groote Heide Thema 1 Bewoning Complextype 1 Nederzetting Datering 1 Mesolithicum Begin periode 1 Paleolithicum laat: 35000 C14 - 8800 v. Chr. Eind periode 1 Mesolithicum: 8800 - 4900 v. Chr. Thema 2 Bewoning Complextype 2 Nederzetting

Datering 2 Laat-Paleolithicum Begin periode 2 Paleolithicum laat: 35000 C14 - 8800 v. Chr. Eind periode 2 Mesolithicum: 8800 - 4900 v. Chr. Waarde Terrein van hoge archeologische waarde Omschrijving Terrein met sporen van bewoning uit het Laat-Paleolithicum en Mesolithicum. In het laat-glaciaal en vroeg-holoceen lag hier een meertje, dat door veengroei is opgevuld. Archeologisch- organische of l ithische resten zijn tijdens een proefonderzoek in 1985 (proefsleuf 150 m lengte) niet aangetroffen; wel de contouren van het meertje. Veenpakket bevat waarschijnlijk essentiële gegevens over milieu; bovendien kans op `bewoningsresten' in oeverzone. Dichtbij het monument ligt een uitgestrekte vindplaats. Opmerking: de uitgestrekte vindplaats omvat een cluster laatpaleolithische en vroegmesolithische sites langs (en waarschijnlijk ooit ook op de plek van) de A2, die recentelijk door Deeben (1994, 1995, in druk, in voorbereiding) zijn geanalyseerd en (ten dele) reeds gepubliceerd. Zie ook de Waarnemingen rondom het monument. Zie voor literatuur over de vele vondsten uit de direct omgeving waarnemingen. 5163, 30240, 30250, 30251, 30252, 30256, 30258, 30263, 30265. Literatuur DEEBEN, J. 1990 Geldrop. pp. 15-20., in: W.J.H. Verwers: Archeologische. Kroniek van Noord-Brabant 1985-1987.

GEMEENTE Waalre Plaats Aalst Monumentnr. 16806 Rijksnr. Bron AMK CAA 51G- 025 Coördinaten x 161187 y 378588 Toponiem Aalst Thema 1 Bewoning Complextype 1 Nederzetting, onbepaald Datering 1 Middeleeuwen laat Begin periode 1 Middeleeuwen laat A: 1050-1250 na Chr. Eind periode 1 Nieuwe tijd: 1500 na Chr. - heden Waarde Terrein van hoge archeologische waarde Omschrijving Oude dorpskern van Aalst Op de AMK-Noord Brabant zijn historische stads- en dorpskernen en clusters oude bebouwing als gebieden van hoge archeologische waarde aangegeven. Dit is op grond van het belang van deze locaties, waar de wortels van de huidige dorpen of steden kunnen liggen. De selectie en begrenzing van deze kernen is gebaseerd op 16e-eeuwse (Van Deventer) en vroeg 20e-eeuwse kaarten (Bonnekaarten). Binnen deze contouren kunnen in de bodem resten van vroegmoderne en waarschijnlijk ook van laatmiddeleeuwse (vanaf circa 1300 AD) bewoning aangetroffen worden. Ook sporen van oudere bewoning kunnen aanwezig zijn. Bedacht dient echter te worden dat de bewoning in de vroege en volle middeleeuwen (tot circa 1300 AD) een meer dynamisch karakter gehad kan hebben en dat de plaats en grens ervan niet perse hoeft samen te vallen met die van de latere bewoning.

Literatuur

Waalre (Gemeente Waalre)

GEMEENTE Waalre Plaats Waalre Monumentnr. 3034 Rijksnr. Bron AMK CAA 51D-021 Coördinaten x 159870 y 377818 Toponiem Blokven Thema 1 Begraving Complextype 1 Urnenveld Datering 1 IJzertijd Begin periode 1 IJzertijd: 800 - 12 v. Chr. Eind periode 1 IJzertijd: 800 - 12 v. Chr. Waarde Terrein van hoge archeologische waarde Omschrijving Terrein met sporen van begraving (urnenveld) uit de IJzertijd. Betreft een golvende, smalle, plaatselijk hoge dekzandrug. Er zijn crematieresten gevonden op een geploegde zandweg; zie waarneming. 33898. Literatuur

GEMEENTE Waalre Plaats Waalre Monumentnr. 15293 Rijksnr. Bron AMK CAA 51D-069 Coördinaten x 157989 y 376243 Toponiem Loon Thema 1 Bewoning Complextype 1 Nederzetting Datering 1 Romeinse tijd Begin periode 1 Romeinse tijd: 12 v. Chr. - 450 na Chr. Eind periode 1 Romeinse tijd: 12 v. Chr. - 450 na Chr. Waarde Terrein van archeologische waarde Omschrijving Terrein met sporen van bewoning uit de Romeinse tijd. Bij een afgraving binnen de grenzen van het monument zijn onder meer 2 Romeinse waterputten aangetroffen. Daarnaast mesolithische vuurstenen artefacten. Het betreft een voormalig terrein van Archeologische Betekenis (51D-A04), dat in het kader van het project IWAT (een nadere waardering van terreinen van Archeologische Betekenis in de provincie Noord-Brabant, uitgevoerd in 2003-begin 2004) niet kon worden verkend. De beschikbare Archis-gegevens (Waarneming 29923) gaven aanleiding tot een opwaardering van het terrein tot de huidige status (AW), mede omdat er

sprake is van een esdek. De oorspronkelijke omvang van het monument is daarbij flink verkleind. Literatuur

GEMEENTE Waalre Plaats Waalre Monumentnr. 16804 Rijksnr. Bron AMK CAA 51D- 071 Coördinaten x 159043 y 377477 Toponiem Waalre Thema 1 Bewoning Complextype 1 Nederzetting, onbepaald Datering 1 Middeleeuwen laat Begin periode 1 Middeleeuwen laat A: 1050-1250 na Chr. Eind periode 1 Nieuwe tijd: 1500 na Chr. - heden Waarde Terrein van hoge archeologische waarde Omschrijving Oude dorpskern van Waalre. Op de AMK-Noord Brabant zijn historische stads- en dorpskernen en clusters oude bebouwing als gebieden van hoge archeologische waarde aangegeven. Dit is op grond van het belang van deze locaties, waar de wortels van de huidige dorpen of steden kunnen liggen. De selectie en begrenzing van deze kernen is gebaseerd op 16e-eeuwse (Van Deventer) en vroeg 20e-eeuwse kaarten (Bonnekaarten). Binnen deze contouren kunnen in de bodem resten van vroegmoderne en waarschijnlijk ook van laatmiddeleeuwse (vanaf circa 1300 AD) bewoning aangetroffen worden. Ook sporen van oudere bewoning kunnen aanwezig zijn. Bedacht dient echter te worden dat de bewoning in de vroege en volle middeleeuwen (tot circa 1300 AD) een meer dynamisch karakter gehad kan hebben en dat de plaats en grens ervan niet perse hoeft samen te vallen met die van de latere bewoning. Literatuur

De onderstaande gebieden zijn op de archeologische verwachtingen- en waardenkaart en archeologische beleidskaart opgenomen als gebieden van archeologische waarde. Ze zijn een aanvulling op reeds landelijk en provinciaal geregistreerde archeologische monumenten en archeologisch waardevolle gebieden.

Loon (Gemeente Waalre)

GEMEENTE Waalre Plaats Loon Monumentnr. Waalre 1 Bron Cultuurhistorische inventarisatie erfgoedkaart Uniek nummer 9.18.1.001 en 9.32.2.1578 (zie catalogus erfgoedkaart) Coördinaten x 158450 y 375438 Toponiem Kasteel Loon Thema 1 Bewoning Complextype 1 Kasteel Datering 1 Volle Middeleeuwen

Begin periode 1 Volle Middeleeuwen: 1000 – 1250 n. Chr. Eind periode 1 Nieuwe tijd: 1500 – 1900 n.Chr. Waarde Terrein van archeologische waarde Omschrijving Kasteel Loon was van de 16e tot de 19e eeuw de residentie van de heer van de heerlijkheden Waalre, Valkenswaard en Aalst. Het vormde toen het centrum van het goederenbezit van de heer, dat ten zuiden van het gehucht Loon lag en een viertal pachthoeven en een watermolen omvatte (zie thema 16.2 en 18.3). Volgens Bijsterveld was de Achterhoeve aan het einde van de 14e eeuw de materiële basis voor het heerlijke gezag van de heer. Deze is het eerst onroerend goed van enig omvang dat in dit gebied wordt genoemd en is wellicht de kern geweest van het heerlijke grondbezit in Waalre en Valkenswaard. Vanuit de Achterhoeve bouwden de heren van de heerlijkheid in de loop van de geschiedenis hun grondbezit in Waalre uit. Een mijlpaal in deze ontwikkeling was de bouw in de 15e eeuw van een stenen woontoren door de heer, mogelijk op de plaats van een oudere boerderij. Gelet op de relatief geringe dikte van de muren (50 cm) heeft de woontoren geen primair defensieve functie gehad. De woontoren staat te boek als een blokhuis (een relatief klein, verdedigbaar huis), en slotje (een al dan niet omgracht adellijk stenen woonhuis) of een woontoren met een zeer beperkte defensieve functie. Waarschijnlijk is hij opgericht uit statusoverwegingen. De woontoren werd later uitgebouwd tot het L-vormige stenen huis van het type kasteel en landhuis dat veel voorkwam in de 16e eeuw en dat op de hieronder staande 17e eeuwse ets staat afgebeeld. Literatuur A.J. Bijsterveld (red.), Het herengoed van Waarle, De heren, het kasteel en de Loondermolen, circa 1300-1940 Stichting Waalres Erfgoed (Waalre 2000). Opmerkingen Ter plaatse van de oude omgrachting van Kasteel Loon zijn nog restanten te vinden van het grachtenstelsel. Volgens Stichting Waalres Erfgoed is het de vraag of de gracht het hoofdgebouw geheel omsloot. De bronnen maken geen melding van de zuidelijke gracht. De oostelijke en noordelijke gracht zijn nog aanwezig in de vorm van de (Molen)Vloet of het Vleuke, een smalle sloot van gedeeltelijk natuurlijke oorsprong. De breedte van de gracht varieert van 10 tot 14 meter. Ter plaatse van het kasteel staan nu twee boerderijen, waarvan de voorste enig opgaand muurwerk, de kelders en de naam van het oude Kasteel bewaart. De bijbehorende kasteelboerderij is verdwenen. Uit booronderzoek in 1998 door Stichting Waalres Erfgoed blijkt dat het kasteel gebouwd is op een natuurlijke zandkop in het beekdal.

Afbeelding: 17e eeuwse gravure beeldt het kasteel Loon af in zijn oorspronkelijke staat, als een op een hoge onderbouw verrijzend herenhuis met een fries boven de eerste verdieping met haar hoge ramen.

Loon (Gemeente Waalre)

GEMEENTE Waalre Plaats Aalst Monumentnr. Waalre 2 Bron Cultuurhistorische inventarisatie erfgoedkaart Uniek nummer -- Coördinaten x 161595 y 378588 Toponiem Tongelreep - Brabantialaan Thema 1 Infrastructuur Complextype 1 Brug, dam en beschoeiing Datering 1 Vroege Middeleeuwen Begin periode 1 Vroege Middeleeuwen: 500 – 1000 n. Chr. Eind periode 1 Late Middeleeuwen: 1000 – 1500 n.Chr. Waarde Terrein van archeologische waarde Omschrijving In februari 2010 zijn in opdracht van Waterschap De Dommel diverse natuurinrichtingsmaatregelen in het dal van de Tongelreep archeologisch begeleid door RAAP Archeologisch Adviesbureau. De werkzaamheden bestonden voornamelijk uit maaiveldverlagingen langs de huidige loop van de Tongelreep te Aalst tussen de Koningin Wilhelminalaan en de Brabantialaan en de aanleg van een meander ter hoogte van een huidige sloot ten westen van het gehucht Achtereind. Daarnaast is ook ten zuiden van de Brabantialaan te Aalst een nieuwe meander gegraven. Tijdens het graven van de meander ten zuiden van de Brabantialaan kwam een grote hoeveelheid ingeheide (eikenhouten) palen en planken aan het licht die zich langs en in oude beekafzettingen van de Tongelreep bevonden. Het lijkt erop dat de Tongelreep in het verleden een sterk dynamisch karakter heeft gehad, waardoor ze ter hoogte van de vindplaats verschillende malen haar bedding heeft verlegd. Ten gevolge van het specifieke karakter van een archeologische begeleiding wordt de archeologische waarneming begrensd door de fysieke grens van de graafwerkzaamheden, zowel in breedte als in diepte. Een totaaloverzicht van de aangetroffen vindplaats blijft met andere woorden afwezig, te meer omdat aan het begin van de graafwerkzaamheden in overleg met het bevoegd gezag en het Waterschap is gekozen voor de bescherming in situ van de rest van de vindplaats. Hoewel er slechts een relatief klein oppervlak (circa 1.240 m2 ) is opengelegd, kwamen in de nieuwe meander maar liefst 127 palen en planken en enkele bewerkte boomstammen aan het licht die ingebed waren in humeuze beekafzettingen. Op basis van de huidige gegevens kunnen deze vondsten tot zes palenclusters worden gerekend, waaronder een mogelijke brug- en damconstructie. Wegens de beperkte waarnemingsmogelijkheden is de indeling en toewijzing van sporen/vondsten aan deze clusters voor een deel subjectief. Bovendien is vanwege dezelfde reden ook de interpretatie en functietoewijzing van de respectievelijke palenclusters niet sluitend eenduidig. Literatuur N. Sprengers, 2011: Herinrichting van de Tongelreep te Aalst, gemeente Waalre; een archeologische begeleiding, Weesp. Opmerkingen Archis-vondstmeldingsnummers 416590 en 416591

7. Overzicht van cultuurhistorische ensembles

E9.001 Beekdal van de Dommel Ensemble met een hoge historisch geografische waarde. CHW3-DO31 Cultuurhistorisch vlak

Waarden/kenmerken  De strookvormige percelering haaks op de beek, gemarkeerd door sloten/greppels  De restanten van elzensingels  De (restanten van ) hakhoutbossen  De zandwegen  De turfputjes van Heuvel  De Volmolen  De Molenplaats bij de Loondermolenbrug  Het Agnetendaal met monumentale gebouwen en bomen  De boerderij Het Kasteel  De Dommelse watermolen  De Venbergsche Molen  De Grenspaal Graaf van Loon

Beschrijving Het Dommeldal is een beekdal met een redelijk gaaf bewaard gebleven percelering, hakhoutbosjes en watermolens. Het Dommeldal bestaat uit een afwisseling van graslandpercelen (beemden) en bossen. De beemden (oude hooi- en weilanden) zijn overwegend kleine smalle percelen haaks op de beek. Veel percelen hebben perceelrandbegroeiing in de vorm van elzensingels. Veel perceelsscheidingen worden nog gemarkeerd door greppels en (resten van) houtwallen. De percelering kan deels nog dateren uit de periode 1250-1500, toen grote delen van de beekdalen werden ontgonnen. In het beekdal zijn veel, deels doodlopende, zandpaden. Nabij de Loondermolenbrug lagen vroeger het kasteel van de heren van Waalre en de Loondermolen. Het kasteel is grotendeels afgebroken in 1667, een gedeelte van de gracht is nog aanwezig. Verder stroomafwaarts ligt nog de Volmolen (recentelijk herbouwd op oude funderingen en in gebruik als waterkrachtcentrale,). In het noordelijke deel van het beekdal bevinden zich de Heuvelsche Putten, de oude turfputten van het buurtschap Heuvel. Hoewel het gebied nooit is herverkaveld en de Dommel nog over een groot deel van het traject vrij meandert, is de percelering na 1950 deels gewijzigd, waarbij de percelen werden vergroot. Delen van het beekdal zijn thans bedekt met aaneengesloten bos. Voor een deel bestaat dit bos uit (doorgeschoten) hakhout. Bij Dommelen ligt Agnetendaal, een voormalig kloosterterrein, met monumentale gebouwen en bomen. Daarnaast staat er bij Dommelen de Dommelse Molen, een dubbele onderslag korenmolen (17e eeuw en jonger, molenaarshuis uit 1843). In het beekdal verder de Venbergsche Molen (ca. 1900, vermeld in 1227). De enige oversteekplaatsen in 1840 waren de brug of voorde ten zuiden van Achterste Brug (in België), de voorde tussen Schaft en Borkel (in 1900 lag hier de Schaftsche Brug) en de brug bij de Venbergse Molen. Het Dommeldal kent een samenhang met het akkercomplex Loonse Akkers, de oude dorpskern van Dommelen, de woeste gronden van De Malpie, de buurtschappen Schaft en Achterste brug en de jonge ontginning De Plateaux.

De volgende losse elementen maken deel uit van dit ensemble: Uniek nr Naam Subthema Adres 9.16.2.002 Loondermolen watermolen

9.31.2.047 Waalre boerderij Dommelseweg 3 Waalre 9.16.2.001 Waalrese watermolen watermolen

De Oliemolen 1.16.2.005 (volmolenweg) watermolen

Verdwenen 9.31.2.189 Waalre boerderij Boerderij De Rooij 9.31.2.051 Waalre boerderij Rooisestraat 6 9.31.2.020 Waalre boerderij Rooisestraat 2 9.31.2.190 Waalre boerderij Boerderij De Rooij Boerderij Heuvelstraat 9.31.2.191 Waalre boerderij tegenover nr. 16 9.31.2.010 Waalre boerderij Heuvelstraat 16 Waterlaat bij 9.14.2.001 Voorde watermolen Waalresche 9.17.2.002 Klein dorp Watermolen 9.17.4.003 Heuvel Klein gehucht

9.17.4.007 Loon Klein gehucht

9.17.4.008 Timmereind Klein gehucht

Dommeldal / ecologisch oud 9.11.2.367 Heuvelsche Putten bos Dommel / De ecologisch oud 9.11.2.369 Wilderen bos 9.23.7.025 hooiland

1.23.7.001 hooiland

Zwk, Mvh, Zeelst, 24.2.018 gemeynte Blthm Broekhoven en 24.2.019 gemeynte Riethoven 24.2.021 Dommelen gemeynte

Valkenswaard en 24.2.022 gemeynte Waalre

E9.002 Akkercomplex Loonse Akkers Ensemble met een hoge historisch geografische waarde. CHW3-DO30, CHW2-S266 Cultuurhistorisch vlak

Waarden/kenmerken  Het open akkercomplex met de bolle ligging en het esdek  De wegenstructuur  De zandpaden  De buurtschap Loon (langgevel)boerderijen  De (restanten van) hakhoutbosjes

Beschrijving De Loonse Akkers is een oud akkercomplex dat nu bestaat uit bouwland, grasland en bosjes. Het vormt een waardevol ensemble met het beschermde dorpsgebied van Loon en het voormalige kasteel van Loon met bijbehorende watermolen. De Loonse Akkers is een akkercomplex met esdek, bolle ligging, openheid, steilranden, zandpaden en (restanten van) hakhout. Midden in het akkercomplex ligt het buurtschap Loon (beschermd dorpsgezicht) met een driehoekige plaetse en met nog relatief veel oude (langgevel)boerderijen. Het wegenpatroon, met tal van zandwegen, is grotendeels onveranderd sinds 1840. Aan de noordoostzijde is een deel van het oorspronkelijke akkercomplex bebouwd. Het gebied kent een samenhang met het beekdal van de Dommel.

Zicht op het voormalige kasteel Loon vanuit de Dommelse weg.

De volgende losse elementen maken deel uit van dit ensemble: Uniek nr Naam Subthema Adres 9.31.2.234 Waalre Boerderij Boerderij Heikantstraat 22 9.31.2.233 Waalre Boerderij Boerderij Het Hoefke 9.31.2.036 Waalre Boerderij Dommelseweg 2 Waalre Boerderij Dommelse weg ter plaatse 9.31.2.236 Waalre Boerderij van nr.1 Boerderij Dommelse weg tussen 1a 9.31.2.235 Waalre Boerderij en 1 Boerderij Heikantstraat, oostelijk van 9.31.2.230 Waalre Boerderij nr. 27 (Huufke) 9.31.2.042 Waalre Boerderij Heikantstraat 20 Waalre Boerderij Heikantstraat, noordelijk 9.31.2.229 Waalre Boerderij van nr. 20 9.31.2.244 Waalre Boerderij Boerderij Gildenbosweg 8 9.31.2.044 Waalre Boerderij Gildebosweg 7 Waalre 9.31.2.226 Waalre Boerderij Boerderij Gildenbosweg 7 9.31.2.227 Waalre Boerderij Boerderij Heikantstraat 14 9.31.2.224 Waalre Boerderij Boerderij Hoek Loonderweg/ Loon 9.31.2.005 Waalre Langgevelboerderij Loon 9 9.31.1.016 Waalre Woonhuis Schoenmakerslaan 5 Boerderij Gildenbosweg tegenover 9.31.2.225 Waalre Boerderij nr. 8 9.31.2.223 Waalre Boerderij Boerderij Loon 8 9.31.2.050 Waalre Boerderij Timmereind 5 Waalre 9.31.2.041 Waalre Boerderij Heikantstraat 12 Waalre

9.31.2.004 Waalre Langgevelboerderij Loon 7 Dianastraat (ong. Waalre) (zie 9.31.1.014 Waalre Woonhuis catalogus plaatsbepaling) 9.31.2.222 Waalre Boerderij Loon 5 Boerderij Timmereind, oostelijk van 9.31.2.213 Waalre Boerderij nr. 5 Boerderij Timmereind, westelijk van 9.31.2.219 Waalre boerderij nr. 4 9.31.2.003 Waalre Langgevelboerderij Loon 3 9.31.1.012 Waalre Woonhuis Valkenswaardseweg 6 Boerderij ten zuid-oosten van 9.31.2.218 Waalre Boerderij Timmereind 3 Boerderij Timmereind ter plaatse van 9.31.2.214 Waalre Boerderij nr. 4 Boerderij Timmereind, westelijk van 9.31.2.215 Waalre Boerderij nr. 3 9.31.2.220 Waalre Boerderij Boerderij Loon 4 9.31.7.002 Waalre Schuur Schuur (Loon 2) (achter de boerderij) 9.31.2.002 Waalre Langgevelboerderij Loon 2 9.31.1.008 Aalst Woonhuis Gestelsestraat 6 Aalst Boerderij Timmereind oostelijk van 9.31.2.217 Waalre Boerderij nr. 3 9.31.2.049 Waalre Boerderij Timmereind 3 Waalre 9.31.2.212 Waalre Boerderij Boerderij Timmereind 6 9.31.7.001 Waalre Schuur Schuur (Loon 1) (achter de boerderij) 9.31.2.006 Waalre Langgevelboerderij Loon 1 9.31.2.216 Waalre Boerderij Boerderij Timmereind 3 9.31.2.035 Aalst Boerderij Timmereind 1 9.31.2.221 Waalre Boerderij Boerderij De Frooijen 1 9.31.2.211 Waalre Boerderij Boerderij Molenstraat 52 9.31.2.015 Waalre Langgevelboerderij Mosbroekseweg 4 9.31.7.007 Waalre Schuur Schuur Mosbroekseweg 4 Waalre 9.31.2.188 Waalre Boerderij Boerderij De Rooij 9.17.2.002 Waalre Klein dorp

9.17.4.004 Heikant Klein gehucht

9.17.4.007 Loon Klein gehucht

9.17.4.008 Timmereind Klein gehucht

9.11.2.373 Dommeldal / De Hulst ecologisch oud bos

9.11.2.374 Dommeldal / Hollandse straat ecologisch oud bos

24.2.022 Valkenswaard en Waalre gemeynte

Loon en de Loonse Akkers op de Topografische kaart van rond 1840.

E9.003 Oude dorpskern Waalre Ensemble met een zeer hoge historisch stedebouwkundige waarde. CHW2-S267

Oude dorpskern met driehoekig plein, Markt geheten. Mogelijk dateert de structuur in eerste aanleg al uit de Hoge Middeleeuwen (1000-1250). Kern en kerk van Waalre hebben zich in de Late Middeleeuwen (1250-1500) en daarna niet over een grotere afstand verplaatst. In de periode 1850- 1900 kende de plaats een sterke industrialisatie, met name in de textielindustrie. Aan de Markt en langs de Willibrorduslaan verrezen fabrieken. Het bebouwingsbeeld met één- en tweelaags bebouwing dateert met name uit de periode 1850-1950. Monumentale gebouwen zijn ondermeer de oude Sint-Willibrorduskerk, thans gedenkkapel (ca. 1150, 1470), de nieuwe Sint-Willibrorduskerk (1925) met pastorie (1934), het klooster Wilgefortis (1911-1913), de linnenweverijen van Van Dijk & Zn. (1891, 1905) en diverse overige bedrijfspanden en woonhuizen (18e-20e eeuw). Op het onverharde driehoekige plein een kiosk (1948) en een beplanting van linde.

De oude kerk van Waalre rond 1925 (bron RHCe)

De volgende losse elementen maken deel uit van dit ensemble: Uniek nr Naam Subthema Adres Boerderij Bolksheuvel ter 9.31.2.178 Waalre boerderij plaatse van Vincent van Goghlaan 33 9.31.5.001 Waalre Woning met bedrijfsruimte Molenstraat 9;11 9.31.5.002 Waalre Woning met bedrijfsruimte Molenstraat 11, Waalre Aesculus 9.27.1.296 Bijzondere boom hippocastanum 9.31.1.004 Waalre woonhuis Markt 10 Hoeve ten Sande 9.19.3.001 hoeve (Markt 8) 9.31.1.002 Waalre woonhuis Markt 9 9.31.1.019 Waalre woonhuis Akkerstraat 25 9.31.1.003 Waalre woonhuis Markt 7 9.29.3.002 Markt 6 directeurswoning

9.29.17.001 Markt 8 melkfabriek

9.31.1.011 Waalre woonhuis Markt 13 Waalre 9.31.1.015 Waalre woonhuis Eikenlaan 8, 10 Boerderij ter plaatse van 9.31.2.177 Waalre boerderij Markt 10 9.27.19.001 Waalre Winkel;Woonhuis

9.26.13.004 Waalre pastorie

9.31.8.001 Waalre koetshuis Markt 2, Waalre Bakhuisje (achter pand Markt 9.31.6.001 Waalre bakhuis 13) 9.27.1.301 Tilia europaea Bijzondere boom

Boerderij Molenstraat ten 9.31.2.174 Waalre boerderij zuid-westen van Markt 12 9.17.2.002 Waalre Klein dorp

H.Hartbeeld Markt 9.26.5.001 heiligenbeeld Waalre 9.29.3.003 Markt 1 directeurswoning

9.31.5.005 Waalre Woning met bedrijfsruimte Willibrorduslaan 2 9.29.17.003 Willibrorduslaan 4 melkfabriek

Willibrorduslaan 1 9.29.4.001 fabrieksgebouw & 3 Cafe De Wolderse Wever 9.31.4.003 Waalre Cafe (Markt 16) 9.24.5.001 raadhuis raadhuis

9.31.1.018 Waalre woonhuis Van Baarlaan 10 9.31.2.030 Waalre boerderij Markt 20, Waalre Pastorie Markt 9.26.13.002 pastorie Waalre 9.31.1.017 Waalre woonhuis Schoonoordstraat 17 Huidige 9.26.1.003 Willibrorduskerk kerk

Waalre 9.31.4.001 Waalre Cafe Markt 18 Voormalige 9.18.2.002 hoeve abdijhoeve

Willibrordus Kerk 9.26.1.002 kerk Waalre 9.31.2.031 Waalre boerderij Oude Torenstraat 2, Waalre 9.26.4.001 Graf Antoon coolen graf

Calvarieberg St. 9.26.3.001 calvarieberg willibrorduskerkhof Graven st. 9.26.4.002 graf willibrorduskerkhof Boerderij Hoogstraat, ter 9.31.2.173 Waalre boerderij plaatse van de aansluiting J. v. Genuchtenstraat 9.31.2.032 Waalre boerderij Oude Torenstraat 4, Waalre 9.26.8.001 Klooster wilgefortis klooster

9.27.1.298 Diverse soorten Bijzondere boom

9.27.1.299 Tilia europaea Bijzondere boom

Aesculus 9.27.1.300 Bijzondere boom hippocastanum Kapel in klooster 9.26.6.001 kapel Wilgefortis 9.31.2.033 Waalre boerderij Oude Torenstraat 8, Waalre 9.31.2.172 Waalre boerderij Boerderij Hoogstraat 8 boerderij Boerderij Kerkstraat ten 9.31.2.206 Waalre oosten van De Kerkakkers 9.31.2.171 Waalre boerderij Boerderij Hoogstraat 10 9.31.2.170 Waalre boerderij Boerderij Hoogstraat 32 9.17.2.002 Waalre Klein dorp

Valkenswaard en 24.2.022 gemeynte Waalre Kerkhof St. 9.26.2.001 begraafplaats Willibrordus

E9.004 Landgoed Treeswijk Ensemble met een hoge historisch geografische waarde. CHW3 –Complex van cultuurhistorisch belang

Treeswijk is een buitenplaats ten zuiden van Aalst aan de Steenweg. Het landhuis in neoclassicistische stijl werd in 1828-'29 gebouwd in opdracht van mr. A.A. van Veldhoven, president van de Eindhovense rechtbank. In de voorgevel staan in nissen beelden van Ceres en Proserpina. Het pand bevat enkele stijlkamers, waaronder een Chinese kamer. Bij een verbouwing omstreeks 1900 werd ook het park in Engelse landschapsstijl aangelegd. De dienstwoningen (Valkenswaardseweg 16-18) stammen uit 1828-'29. Het hoofdgebouw met erachter een park in de Engelse landschapsstijl uit het einde van de 19de eeuw en beide dienstwoningen zijn Rijksmonument (nr. 513715).

De volgende losse elementen maken deel uit van dit ensemble: Uniek nr Naam Subthema 9.19.7.001 Aalst landhuis 9.27.1.303 Diverse soorten Bijzondere boom 9.27.1.304 Castanea sativa Bijzondere boom 9.19.16.001 Aalst overig 9.13.1.001 Gagelhof doorgaande weg

9.13.12.006 Oude Dijk holle weg 9.13.1.004 Oude weg Aalst-Valkenswaard doorgaande weg 9.19.6.001 Landgoed Treeswijk landgoedgebied 9.21.2.002 Waalre, Raadven besloten akker 9.21.2.052 Waalre, Raadven besloten akker 9.21.2.053 Waalre, Raadven besloten akker 24.2.022 Valkenswaard en Waalre gemeynte

E9.005 Akkercomplex Achtereind Ensemble met een hoge historisch geografische waarde. CHW3-DO28 Cultuurhistorisch vlak CHW2-G220

Waarden/kenmerken  De open akkercomplexen met de bolle ligging en met een esdek  De Vorstervoortse Hoeve  De (historische) boerderijen in Achtereind  De restanten van beemden met elzensingels

Zicht op akkercomplex Achtereind vanuit de Achtereindsestraat (juli 2011)

Beschrijving Achtereind is een middeleeuws buurtschap met twee oude akkercomplexen en restanten van beemdgronden. Achtereind is een buurtschap ten zuiden van Aalst, gelegen op de oostelijke oever van de Tongelreep, bestaande uit landbouwgronden en bosjes. Langs de rivier lagen vroeger bosjes en beemden, graslanden die met elzensingels waren omgeven. Vermoedelijk waren hier ook vloeisystemen aangelegd, gezien de veldnaam Landschut (vroeger Langschut). Iets verder bij de Tongelreep vandaan liggen twee akkercomplexen met bolle ligging, openheid, steilranden, zandpaden en (restanten van) hakhout, ten noorden en ten zuiden van de buurtschap. In Achtereind staan nog enkele oude (langgevel)boerderijen. De naam Achtereind komen we voor het eerst tegen in de vijftiende eeuw. In de archieven van kasteel Heeze wordt in 1440 melding gemaakt van de Voirstevoirdt in Achtereind. Deze voorste voorde gaf zijn naam aan de Vorstervoortsche hoeve. Bij de hoeve, aan de oevers van de Tongelreep, zijn stenen gevonden van een watermolen.

De beekloop van de Tongelreep heeft een ruim en bochtig verloop, maar wordt bij Aalst opvallend smal. In Belgie ontspringt de beek en heet daar Warmbeek. Ze loopt via Valkenswaard naar Eindhoven waar ze in de Dommel uitkomt. Pas vanaf de 19e eeuw hebben grote ingrepen in het

25 beekdal plaatsgevonden. In 1890 werd een groot deel van de bovenloop van de beek gekanaliseerd onder meer voor de aanleg van visvijvers. In het beekdal overheersen bossen met houtwallen en beplanting die bestaat o.a. uit zomereik, zwarte els, es, populier, wilde lijsterbes, vogelkers, hulst en zwarte bes. Het geheel dateert overwegend uit de periode 1870-1920, maar is deels ook jonger. Het gebied grenst in het noorden aan het gehucht Ekenrooi en Aalst aan weerszijden van de beek. Het beekdal bestaat naast de beekloop uit oude akkers met steilranden en aan de rand bos met heide. Centraal gelegen waren de laatmiddeleeuwse hoeven, Achter- en Vorstervooortse Hoef bij het gehucht Achtereind.

De volgende losse elementen maken deel uit van dit ensemble: Uniek nr Naam Subthema Adres Grenspaal Aalst- 9.24.4.002 grensmarkering Valkenswaard-Heeze 9.31.2.150 Waalre Boerderij Boerderij de Vorstervoortse Hoeve 9.17.3.003 Vorstervoortse Hoef hoeve

Boerderij Achtereindsestraat 100 m 9.31.2.152 Waalre Boerderij zuidelijk van huisnr. 5 Boerderij ter plaatse van 9.31.2.151 Waalre Boerderij Achtereindsestraat 6 9.31.2.154 Waalre Boerderij Boerderij Achtereindsestraat 5 Boerderij ter plaatse van 9.31.2.155 Waalre Boerderij Achtereindsestraat 4 Boerderij tegenover Achtereindsestraat nr. 9.31.2.153 Waalre Boerderij 4 9.17.5.001 Achtereind hoeve

9.31.2.149 Waalre Boerderij Boerderij Achtereindsestraat 2a 9.31.2.077 Aalst Boerderij Achtereindsestraat 3 Aalst Boerderij ter plaatse van Koningin 9.31.2.131 Waalre Boerderij Wilhelminalaan 66 Boerderij voorheen bekend als: 9.31.2.130 Waalre Boerderij Lonschoorse Hoeve Veldschuur Wilhelminalaan, Koningin 66 9.31.7.008 Waalre Schuur Waalre 9.14.2.004 Vorstersvoort Voorde

9.17.5.001 Achtereind Huizengroep

24.2.022 Valkenswaard en Waalre gemeynte

9.17.4.002 Ekenrooi Klein gehucht

9.17.2.003 Aalst Klein dorp

9.21.3.002 Aalst, Ekenrooi open akker

9.30.2.001 Philips arbeiderswijk company-town

8. Overzicht van aardkundige waarden

Aardkundige waarden ontbreken in de gemeente Waalre.