L’ À VÉLO Radwandern im Elsass Cycling in Alsace Fietsen in de Elzas

Boucles régionales À TRAVERS LE “ A4 RegionaleScherlenheim Fahrradrundwege Durch die Gegend vom “Kochersberg“ Mommenheim A4 Gries Hochfelden Regional circular cycle trails 22 Through the “Kochersberg“D421 area D140 MelsheimRegionale fietstochten Waltenheim-Over de Kochersberg 67 km - 548 m alsaceavelo.frDettwiller sur-Zorn Zorn D37 Schaffhouse- 4 Hohfranfenheim D263 sur-Zorn C D47 an al d 13 e D30

la D94 M a 8 r n Mittelhausen e a u Hœrdt R h i n Rohr Rumersheim D31 KOCHERSBERG D61 A35 D263

D30 Kleingœft Reitwiller Knœrsheim D25 D60 Pfettisheim D31

Schnersheim A4 Wintzenheim- Hohengœft Lampertheim D468 Kochersberg Neugartheim- D41 Ittlenheim 16 D30 D1004 D180 Dossenheim- Griesheim- D79 sur- Kochersberg Nordheim Fessenheim- D30 Stutzheim- D31 le-Bas Offenheim l Hœnheim EV Souffe 15 4 Bischheim Mossig D30 D1004 Wangen 8 D1004 D75 Kirchheim D1004 D63 D225 A351 D225

D818 Wolfisheim Scharrachbergheim D225 D30 D45 ruche Mont Scharrach D118 la B 12 e d Offenburg (D) 30 VVA l 5 D45 a n a Ill D45 Ergersheim Ernolsheim- C Soultz-les-Bains Bruche Canal de Le Canal 12 la Dachstein Bru che 12

A35 Illkirch- D422 Ostwald Graffenstaden 17 Départ du circuit / Start der Tour / Start of trail / Vertrekpunt Sens du circuit / Richtung der Tour / Direction of trail / Rijrichting D1420 Route / Straße / Road / Verharde weg A352 Voie à circulation restreinte/ D221 Straße mit eingeschränktem Verkehr / Griesheim- Restricted access road / Weg met beperkt verkeer

u près-Molsheim t Parcours cyclablesr en site propre/ o Radweg im Gelände t / in h ALLEMAGNE Separate cycle Rtrack / Fietspad 21 Eschau Bandes cyclables / Radweg auf der Straße / Cycle lanes / Fietsstrook D207 A35 D500 GarePlobsheim SNCF / Bahnhof / Railway station / Treinstation 0 2,5 5 km 3 Autres tours / Andere Touren / Légendes Cartographie Other trails / Andere tochten

PFALZ (D)

Strasbourg WolfisheimBAS-RHIN

LORRAINE BADEN SCHWARZWALD (D) Colmar Fribourg (DE)

Mulhouse HAUT-RHIN

JANVIER 2016 - www.alsaceavelo.fr / www.radfahrenimelsass.de / www.cyclinginalsace.com 1/4 L’ ALSACE À VÉLO À TRAVERS LE “KOCHERSBERG“ Radwandern im Elsass Durch die Gegend vom “Kochersberg“ / Through the “Kochersberg“ area Cycling in ALsace 22 Over de Kochersberg / 67 km - 548 m Fietsen in de Elzas

some handsome rural buildings from the 16th and 19th Aux portes de Strasbourg, la route qui relie Zwischen und Mittelhausbergen führt centuries. The vines appear from Osthoffen-Dahlenheim Wolfisheim et Mittelhausbergen longe la ceinture der Rundweg ein Stück entlang der äußeren Befesti- onwards and stretch over the Mossig hills, on the slopes fortifiée de la métrople alsacienne. Au-delà de gungsanlagen der elsässischen Metropole. Hinter Pful- of Mont Scharrach. Numerous plain castles line the Val Pfulgriesheim s'ouvre le Kochersberg, « grenier à griesheim beginnt der Kochersberg, ebenfalls bekannt de Bruche valley: at Ernolsheim-sur-Bruche, Kolbsheim, blé » de l'Alsace. Les grandes étendues cultivées sont als der «Kornspeicher» des Elsaß. Zwischen weitläufigen Breuschwickersheim, ... The return route to Wolfisheim rythmées par de rondes collines. À partir d'Osthoffen- Kornfeldern ragen von Zeit zu Zeit sanfte, runde Hügel follows the banks of the Mossig, then the Bruche Canal Dahlenheim, elles cèdent le pas à la vigne qui s'étire auf. Die zahlreichen kleinen Dörfer sind ebenfalls unter built by Vauban to carry the stones necessary for the sur les coteaux de la Mossig, sur les flancs du Mont dem Namen «Land des Flammekueche» bekannt. Zahl- construction of the citadel of Strasbourg. Scharrach. Le retour à Wolfisheim s'effectue en reiche gut erhaltene Fachwerkhäuser aus dem 16. bis 19. empruntant les berges de la Mossig puis du canal de Jahrhundert sind das Markenzeichen dieser Gegend. Ab la Bruche. Osthoffen-Dahlenheim beginnt das Weinanbaugebiet, De weg die Wolfisheim met Mittelhausbergen Le Kochersberg forme une entité de riches terres das sich über die Hänge der Mossig und über die Flan- verbindt, loopt langs de verdedigingsgordel rond agricoles où alternent les cultures de maïs, de tabac, de ken des Mont Scharrach erstreckt. In der Ebene gibt es Straatsburg. Na Pfulgriesheim begint de Kochersberg, betteraves sucrières, d'asperges et de houblon. De très zahlreiche Schlösser und Burgen zu sehen: Ernolsheim- de graanzolder van de Elzas. Enorme akkers wisselen af nombreux villages parsèment cette région dont on dit sur-Bruche, Kolbsheim, Breuschwickersheim... Die met ronde heuvels. Deze streek is bezaaid met dorpjes. aussi que c'est le pays de la tarte flambée. Ils ont conservé Rückfahrt nach Wolfisheim erfolgt längs der Ufer der Het is de bakermat van de beroemde ‘flammkueche’. de beaux bâtiments ruraux du XVIe et du XIXe siècle. Les Mossig und des Bruche-Kanals, den Vauban seinerzeit Veel dorpen bezitten nog prachtige boerderijen uit fermes typiques du Kochersberg se caractérisent par un anlegen ließ, um den Transport der Steine für den Bau de zestiende tot negentiende eeuw. Na Osthoffen en portail coiffé d'un toit, décoré et égayé de niches. On der Straßburger Zitadelle zu gewährleisten. Dahlenheim maken ze plaats voor wijngaarden, die notera également à la sortie du village d'Osthoffen le zich uitstrekken tot aan de hellingen langs de Mossig joli Manoir Renaissance. D'autres châteaux de plaine en die van de Mont Scharrach. Burchten en kastelen The route which links Wolfisheim and Mittelhaus- jalonnent le Val de Bruche à Ernolsheim-sur-Bruche, sieren de route bij Ernolsheim-sur-Bruche, Kolbsheim, bergen runs alongside the fortified ring of the Alsatian Kolbsheim, Breuschwickersheim,.... Le canal de la Breuschwickersheim, ... De terugweg naar Wolfisheim metropole. Beyond Pfulgriesheim, begins the Kochers- Bruche, chemin du retour, a été construit par Vauban gaat over de oevers van het kanaal van de Bruche – berg, the "grainstore" of Alsace. The large expanses of land afin d'acheminer les pierres nécessaires à l'édification EuroVelo 5. Dit kanaal werd aangelegd door Vauban covered by crops are punctuated by round hills. Numer- de la Citadelle de Strasbourg. om de natuursteen voor de bouw van de citadel van ous villages are scattered around this region, which is also Straatsburg te vervoeren. known as '"tarte flambée" country. They have preserved

LE PARCOURS / DER WEG / THE ROUTE / DE ROUTE

Partiel Total Localités Teilabschnitt Gesamt Orte - Towns - Gemeentes Partial Total Wolfisheim - 0 km 0 km ◆ ◆ Ep-Be-Bo ◆ ◆ ◆ Oberhausbergen D45(BC)/IC/PC 5,2 km 5,2 km ◆ ◆ Ep-Be-Bo ◆ ◆ ◆ Mittelhausbergen D63 1,4 km 6,6 km ◆ ◆ ◆ Ep-Be Pfulgriesheim D31(BC) 4,1 km 10,7 km ◆ ◆ Pfettisheim D31 (BC) 3,0 km 13,7 km ◆ Be Berstett D60 2,7 km 16,4 km ◆ ◆ ◆ ◆ Ep-Be Rumersheim D61 2,3 km 18,7 km Reitwiller D30 2,9 km 21,6 km ◆ ◆ Truchtersheim D30 1,7 km 23,3 km ◆ ◆ Ep-Be-Bo ◆ ◆ ◆ Wiwersheim D30(PC)/D41 2,9 km 26,2 km ◆ ◆ Ep-Be Dossenheim/Kochersberg D180/D30/D180 2,7 km 28,9 km ◆ Quatzenheim D79/D30 1,7 km 30,6 km ◆ ◆ Be Furdenheim D30 1,8 km 32,4 km ◆ ◆ Ep-Be-Bo Osthoffen D30/D325 3,8 km 36,2 km ◆ ◆ Ep-Be Dahlenheim D118 4,1 km 40,3 km ◆ ◆ Be Scharrachbergheim D818/D225 1,7 km 42,0 km ◆ ◆ ◆ Ep-Be-Bo Soultz-les-Bains PC 30 2,8 km 44,8 km ◆ Be ◆ ◆ Wolxheim "Le Canal" PC 12 1,2 km 46,0 km Wolxheim PC 12 1,2 km 47,2 km Ep ◆ Ergersheim PC 12 1,4 km 48,6 km ◆ Ep-Be ◆ Ernolsheim-sur-Bruche PC 12 3,8 km 52,4 km ◆ ◆ Ep-Be ◆ ◆ Kolbsheim PC 12 3,0 km 55,4 km Ep Hangenbieten PC 12 3,4 km 58,8 km ◆ ◆ Ep-Be Achenheim PC 12 3,3 km 62,1 km ◆ Ep-Be-Bo ◆ ◆ ◆ Oberschaeffolsheim PC 12 2,6 km 64,7 km ◆ ◆ ◆ Be 12 ◆ ◆ ◆ ◆ ◆ ◆ Wolfisheim PC 2,5 km 67,2 km Ep-Be-Bo

JANVIER 2016 - www.alsaceavelo.fr / www.radfahrenimelsass.de / www.cyclinginalsace.com 2/4 L’ ALSACE À VÉLO À TRAVERS LE “KOCHERSBERG“ Radwandern im Elsass Durch die Gegend vom “Kochersberg“ / Through the “Kochersberg“ area Cycling in ALsace 22 Over de Kochersberg / 67 km - 548 m Fietsen in de Elzas

LES SERVICES PAR COMMUNE / SERVICEANGEBOTE DER GEMEINDEN / SERVICES IN EACH TOWN / DIENSTEN PER GEMEENTE

Gare SNCF / Bahnhof / Railway station / Station Camping (*,**,***,****=classement, T=tourisme, L=loisirs, période • Hôtel-restaurant avec garage à bicyclette (H=hôtel, H/R=hôtel-restaurant, d’ouverture) / Campingplätze (*,**,***,**** =Einstufung, T=Tourismus, *,**,***,****=class. officiel, ch=nbre de chambres) / Hotel-Restaurant mit L=Freizeit, Öffnungszeiten) / Campsite (*,**,***,****=classif, T=tourism, Office de Tourisme / Verkehrsbüro / Tourist office / VVV Fahrradgarage (H: Hotel, H/R: Hotel-Restaurant, *,**,***,****=offizielle L=leisure, opening season) / Camping Klassifizierung, ch=Zimmeranzahl / Hotel-restaurant with bicycle shed Hébergement utilisant les énergies renouvelables / Alsatian accommodation (h=hotel, h/r=hotel-restaurant, *,**,***,**** =official classif., ch=no. of rooms) Location de bicyclettes (route, VTC) / Fahrrad-Vermietung / using renewable energy sources / Elsässische Tourismus-Unterkünfte die Bicycle hire (town & country bike) / Fietsenverhuur / Hotel-restaurant met fietsenstalling erneuerbare Energien benützen / Accommodatie met duurzame energie Piscine / Schwimmbad / Swimming pool / Buitenbad Réparation de bicyclettes / Fahrrad-Reparatur / Bicycle repairs / Piscine couverte / Hallenbad / Indoor swimming pool / Binnenbad Restaurant Fietsenmaker Petit déjeuner buffet* / Frühstücksbuffet* / Buffet breakfast* / Ontbijtbuffet* Bistrot-café / Bistro-Cafe / Bistro-café / Café Panier repas pour le déjeuner* / Lunchpaket zum Mitnehmen* / Take-away dinner* / Lunchpakket* Nature de la voirie / Art der Straßen / Alimentation / Lebensmittel / Food shop (Ep : épicerie/Lebensmittel- Outils pour petites réparations/ Werkzeuge für kleine Reparaturen / Types of tracks / Wegsoorten : geschäft/grocer's/Kruidenier - Be : boulangerie/Bäcker/baker's/ Bakker Tools for small repairs / Reparatiekit - Bo : boucherie/Metzgerei/butcher's/Slager) PC Parcours cyclable / Radweg / Cycle track / Fietspad Transport des bagages à l’étape suivante* / Gepäcktransfer zur nächsten Pharmacie / Apotheke / Pharmacy / Apotheek BC Bande cyclable / Radweg auf der Straße / Cycle lane / Fietsstrook Etappe* / Transportation of luggage to next stop* / Bagagevervoer* IC Itinéraire cyclable local / Fahrrad-Strecke / Local cycle trail / *Sur demande préalable / *auf vorige Anfrage / *on prior demand / *op aanvraag Plaatselijke fietstocht Bureau de poste / Post / Post office / Postkantoor RF Route forestière / Waldweg / Forest road / Bosweg Chambre d’hôtes / Gästezimmer / Bed and breakfast / B&B C Route communale / Gemeindestraße / Local road / Gemeenteweg Guichet automatique bancaire / Geldautomat / Cash dispenser / Geldautomaat D Route départementale / Landstraße / "B" road / Departementale weg 100 Hébergement collectif (auberge de jeunesse, gîte d’étape, etc.) / Beherbergungs­vereine (Jugendherbergen, Etappenunterkünfte usw.) Baignade / Bademöglichkeit / Bathing / Zwemmen toegestaan N Route nationale / Schnellstraße / "A" road / Provinciale weg (lits=Bettenanzahl) / Hostel-type accomodation (youth hostel, hikers' hostels, etc.) (lits=no. of beds) / Groepsaccommodatie

ADRESSES UTILES / NÜTZLICHE ADRESSEN / USEFUL ADDRESSES / NUTTIGE ADRESSEN

Où se loger ■■HANGENBIETEN Que visiter Nordwesten des Dorfes Wolfisheim. who distinguished himself during Unterkünfte Besichtigungen Es trägt den Namen des Kanzlers the Revolutionary Wars, most nota- Where to stay À proximité, à Visits Accommodatie HOLTZHEIM (67810) Te zien Otto von Bismarck (1815-1898), bly at Vendée and in Egypt, where der Anstifter des Krieges von 1870- he was assassinated. ■■WOLFISHEIM (67202) 1 chambre d’hôtes 3 épis ■■WOLFISHEIM (67202) 1871 und Schöpfer der deutschen In the fort are installed a wellness chez GLASSNER À proximité, à Einheit. Es handelt sich um ein Fort path, a mini farm with a pond and OBERSCHAEFFOLSHEIM 03 69 06 86 73 - 06 85 20 03 94 mit trockenen Graben von großen a children playground. (67203) ■■BREUSCHWICKERSHEIM Fort Kléber / Fort Kléber Maße, bewaffnet mit 42 Geschützen, Niet ver van de weg naar Parijs (67112) Association des Amis du Fort so wie die Veste Kronprinz (Fort IV) ligt Fort Fürst Bismarck (fort VI). 5 chambres d’hôtes 2 et 3 épis in Niederhausbergen und das Fort Het in 1872-1875 gebouwde fort 1 chambre d’hôtes 2 épis Kléber (AAFK)- [email protected] chez Mme Frédérique MEY Großherzog von Baden (Fort V), ligt ten noordwesten van het dorp chez Bernard Mepiel Sur la route de , le fort 03 88 78 33 02 seine Kanonen decken ebenfalls Wolfisheim en waakt over de weg http://meygites.free.fr 03 88 96 08 19 Fürst Bismarck. - Gardien de la route de , le fort n°VI, den Breuschkanal. Nach dem ersten naar Saverne. Het kreeg de naam ■■MITTELHAUSBERGEN construit de 1872 à 1875, est Weltkrieg, wird das Fort in Fort Kléber van kanselier Otto von Bismarck Où réparer une bicyclette umgetauft, in Andenken an den (1815-1898), aanstichter van de (67206) Fahrrad-Reparaturen implanté au nord ouest du village Au Tilleul H/R 12 ch. Where to get a bicycle fixed de Wolfisheim. Il prend le nom Straßburger General Jean-Baptiste Frans-Duitse oorlog van 1870-1871 03 88 56 18 31 Fietsreparatie du chancelier Otto von Bismarck Kléber (1753-1800) der sich wäh- en smid van de Duitse eenheid. Het www.autilleul.fr (1815-1898), instigateur de la rend der Kriege der französischen is een groot fort met droge gracht, voir / siehe / see / zie: : Revolution, unteranderem in der bewapend met 42 stuks artilleriege- ■ guerre de 1870-1871 et artisan ■BERSTETT (67370) TOUR CYCLO 7 de l’unité allemande. Il s’agit d’un Vendée und in Ägypten, wo er ermor- schut, zoals de Feste Kronprinz (nu 3 chambres d’hôtes 3 épis ■■ERNOLSHEIM-SUR-BRUCHE fort à fossé sec de grande taille det wird, auszeichnete. Fort Foch) in Niederhausbergen en chez M. Jean-Daniel FREYSZ (67120) armé de 42 pièces d’artillerie, Im Fort sind ein Trimm-dich-Pfad, Fort Grossherzog (nu Fort Frère). Zijn 03 88 69 54 33 comme la Veste Kronprinz (fort ein Mini Bauernhof mit Teich und ein kanonnen reikten tot het kanaal van ESPACE 2 TEMPS www.freysz.com IV) à Niederhausbergen et le fort Kinderspielplatz eingerichtet. de Bruche. Na de Eerste Wereldoorlog 03 88 96 53 03 À proximité, à Großherzog von Baden (fort V), On the Paris road. Fort Fürst wordt het fort naar de in Straatsburg MITTELHAUSEN (67170) ses canons battent également Bismarck. - Guarding the Saverne geboren generaal Jean-Baptiste Où louer une bicyclette le canal de la Bruche. Après la road, Fort n° VI, constructed from Kléber (1753-1800) genoemd, die Fahrrad-Vermietung A l’Etoile *** H/R 24 ch. Première Guerre mondiale, le fort 1872 to 1875, lies to the northwest zich onderscheidde tijdens de oor- 03 88 51 28 44 Where to rent a bicycle Fietsverhuur est rebaptisé fort Kléber, en hom- of the village of Wolfisheim. It took logen van de Revolutie (met name mage au général strasbourgeois the name of Chancellor Otto von in de Vendée) en in Egypte, waar www.hotel-etoile.net voir / siehe / see / zie: : Jean-Baptiste Kléber (1753-1800) Bismarck (1815-1898), instigator hij vermoord werd. In het fort is een ■■WOLXHEIM TOUR CYCLO 7 qui s’est illustré lors des guerres of the 1870-1871 Franco-Prussian sportief parcours uitgezet, en een War and architect of German unifi- kindboerderij met een vijver en een À proximité, à de la Révolution, notamment en MOLSHEIM (67120) Vendée et en Egypte où il meurt cation. This is a large fort with a dry speeltuin voor kinderen. assassiné. moat and armed with 42 artillery Marché aux puces – 1er ou 2e voir/siehe/see Dans le fort sont installés un par- pieces, just like the Veste Kronprinz week-end de juin TRANSVERSALE 5 cours sportif, une mini ferme avec (Fort IV) at Niederhausbergen and Fort Großherzog von Baden (Fort Flohmarkt – 1. oder 2. une mare et une aire de jeux pour Wochenende in Juni enfants. V). Its guns also cover the Bruche st nd Auf der Straße nach Paris. Das Canal. After the First World War, the Flee market – 1 or 2 weekend Fort Fürst Bismarck. - Wächter der fort was renamed Fort Kléber in Vlooienmarkt : 1e of 2e weekend Straße nach Zabern, liegt das Fort honour of the Strasbourg general van juni n°VI, erbaut von 1872 bis 1875, im Jean-Baptiste Kléber (1753-1800)

JANVIER 2016 - www.alsaceavelo.fr / www.radfahrenimelsass.de / www.cyclinginalsace.com 3/4 L’ ALSACE À VÉLO À TRAVERS LE “KOCHERSBERG“ Radwandern im Elsass Durch die Gegend vom “Kochersberg“ / Through the “Kochersberg“ area Cycling in ALsace 22 Over de Kochersberg / 67 km - 548 m Fietsen in de Elzas

Festival de Jazz - dernier week- ■■TRUCHTERSHEIM Strasbourg and Mutzig Fort called sollte eine französische Offensive Manufacture Nationale d’Armes de end de juin Maison du Kochersberg / “Feste Kaiser Wilhelm II” right at the aus dem Südelsaß verhindern. Mutzig (fusil «Chassepot» - inven- Jazz Festival – letztes Heimatmuseum / Kochersberg beginning of the War. Mit ihrer Fläche von 254 Hektar, teur du fusil à aiguille né à Mutzig Wochenende in Juni Museum / Museum van de Pad van 6 kilometer langs de Feuerkraft von 6,5 Tonnen Munition en 1833). Kochersberg resten van verdedigingswerken uit pro Minute und einer Garnison Ausstellung über die histo- Jazz Festival – last weekend of de Eerste Wereldoorlog. De Duitsers mit 6.500 Soldaten war diese rischen Ruinen in Mutzig und June 4, place du Marché 03 88 69 85 84 hadden vanaf het begin van de oor- Festung zum Beginn des Ersten der nahen Stätte aus der Vorzeit. Jazzfestival : laatste weekend www.kochersberg.fr log een machtige stelling gebouwd Weltkriegs die größte Festung Bemerkenswerte Waffensammlung van juni Présentation de la vie quo- tussen Straatsburg en Fort Mutzig: des Deutschen Kaiserreiches. In aus der Waffenfabrik von Klingenthal Feux d’artifice et bal populaire tidienne dans cette région de ‘Feste Kaiser Wilhelm II’. diesem ersten modernen Bau nach (blanke Waffen) und der Waffenfabrik - 13 juillet l’Alsace, berceau du costume A proximité à / in der Nähe in / Erfindung der mit Melinit geladenen von Mutzig (Schusswaffen - Brisanzgranaten wurden zahlreiche Chassepot Gewehr - Erfinder des Feuerwerk und Ball – 13. Juli alsacien, caractérisé par le grand Nearby in / In de buurt : nœud. Expositions temporaires. AVOLSHEIM neue Techniken entwickelt (Beton, Nadelgewehrs geboren in Mutzig Fireworks and dance – July 13th Strom, Panzerungen, Beobachter). in 1833). Darstellung des Alltags in Dompeter / Kirche / Church / Vuurwerk en dorpsfeest : 13 juli dieser Region des Elsass, Wiege der Die Besichtigung: Grabenwehr Exhibition of the vestiges of Kerk für Maschinengewehre, ausge- Mutzig’s historical buildings and ■■OBERHAUSBERGEN elsässischen Tracht mit der großen 03 88 38 11 61 Schleifenhaube („Schluppfkapp“). rüstete Infanteriestütztpunkte, the neolithic site on the perimeter Fort Frère / Festung / Fort / Fort www.ot-molsheim-mutzig.com Artilleriebeobachter, Schildbatterien, of the town. Important collec- Punktuelle Ausstellungen. e Chemin des Coteaux Église romane du X s. Nef Küchen, Bäckerei, Maschinensaal, tion of side arms of the Side Arms 03 88 20 59 74 Presentation of everyday life consacrée en 1049 par le pape in this region of Alsace, the cradle Brunnen. Manufacture of Klingenthal and of Le fort Grossherzog von Baden, Léon IX. Lieu de culte dès l’époque Built 1893-1918 on the orders fire-arms of the National Fire-Arms rebaptisé Maréchal Pétain en 1918 of the Alsatian costume charac- mérovingienne. Baptistère du IXe terised by the large bow-shaped of Wilhelm II, Emperor of Germany, Manufacture of Mutzig (needlegun et Frère en 1945, a été construit s. avec fresques remarquables. this stronghold was to stop any “Chassepot” - inventor of the nee- de 1872 à 1875. Il faisait partie headdress. Temporary exhibitions. Romanische Kirche des 10. Jh. Presentatie van het dagelijks offensive by the French coming up dle-gun born in Mutzig in 1833). de la ceinture fortifiée de forts Kirchenschiff eingeweiht 1049 vom from the south of Alsace. With its Expositie van resten van his- avancés à quelques kilomètres de leven in dit stukje Elzas, bakermat Papst Leon IX. Gottesdienste seit den van de Elzasser klederdracht met surface area of 628 acres and firing torische gebouwen in Mutzig en Strasbourg, pour mettre la ville merowingischen Zeiten. Taufkapelle power of 6,5 tonnes of ammuni- de neolithische vindplaats bij de hors de la portée de l’artillerie de de kap met de grote strik. Tijdelijke des 9. Jh. Mit merkwürdigen tion per minute, this fort consti- stad. Collectie steekwapens van l’époque. Le circuit de visite passe exposities. Wandmalereien. tuted the German Empire’s largest de Wapenfabriek van Klingenthal par la chapelle, les cours inté- ■■DAHLENHEIM Romanesque church of the 10th rieures, la casemate, le magasin à military stronghold at the begin- en vuurwapens van de Nationale Visite de cave voir / c. Nave consecrated in 1049 by ning of World War I and included Wapenfabriek van Mutzig (chas- poudre, les systèmes de capon- Pope Leon IX. Mass was celebrated nière, le monte-charge, le caserne- Weinkellerbesichtigung siehe / a garrison of 6,500 men. It was the sepotgeweer - Chassepot werd in in this church since Merovingian first modern construction after the 1833 in Mutzig geboren en vond het ment, l’infirmerie et la cuisine. Visit of wine-cellar see / Bezoek th aan wijnkelder : times. Baptistery of the 9 c. with introduction of melinite torpedo naaldgeweer uit). Die Feste Grossherzog von remarkable frescoes. Baden, später in 1918 Maréchal www.vinsalsace.com shells and several new building ■■WOLXHEIM Romaanse kerk uit de 10e eeuw. techniques were inaugurated here Pétain und in 1945 Frère umge- Kerkschip in 1049 ingewijd door Visite de cave voir / nannt, ist zwischen 1872 und 1875 (concrete, electricity, armour-plat- errichtet worden. Sie gehörte dem paus Leo IX. Gebedsplaats sinds de ing, observation posts, etc…). The Weinkellerbesichtigung siehe / Befestigungsgürtel, das wenige Merovingische tijd. Doopkapel uit tour includes: machine gun post, Visit of wine-cellar see / Bezoek de 9e eeuw met opmerkelijke muur- aan wijnkelder : Kilometer vor Straßburg erbaut ■ fully equipped infantry shelters, worden ist, um die Stadt von der ■SCHARRACHBERGHEIM schilderingen. artillery observation posts, battery www.vinsalsace.com damaligen Artillerie zu schützen. Visite de cave voir / A proximité à / In der Nähe in / of shields, kitchens, bakery, engine Die Besichtigung führt durch Weinkellerbesichtigung siehe / Nearby in / In de buurt : room, well. die Kapelle, die Innenhöfe, die Visit of wine-cellar see / Bezoek MUTZIG Gebouwd tussen 1893 en 1918 aan wijnkelder : Kasematte, das Pulvermagazin, die Fort de Mutzig (Fort «Kaiser op bevel van Wilhelm II, keizer van Grabenwehrsysteme, die Aufzüge, www.vinsalsace.com Wilhelm II») / Feste «Kaiser Duitsland. Dit sperfort moest een ■■ERGERSHEIM die Kaserne, die Krankenstation und Wilhelm II»/ Fortress «Kaiser Frans offensief vanuit het zuiden van Visite de cave voir / die Küche. de Elzas tegenhouden. De fortificatie Weinkellerbesichtigung siehe / The fort Grossherzog von Wilhelm II» / Fort Mutzig (voorheen Fort Kaiser Wilhelm II) besloeg een oppervlakte van 254 Visit of wine-cellar see / Bezoek Baden, renamed Maréchal Pétain hectaren en had een vuurkracht van aan wijnkelder : in 1918 and Frère in 1945, was built 06 08 84 17 42 ■■SOULTZ LES BAINS www.fort-mutzig.eu 6,5 ton per minuut. Bij het uitbreken www.vinsalsace.com between 1872 and 1875. It was van de Eerste Wereldoorlog was part of the fortified belt erected Sentiers des Casemates / Construit de 1893 à 1918 sur Kasematten Weg / Pillbox way / ordre de Guillaume II, empereur dit fort het grootste van het Duitse around Strasbourg to keep the city Rijk en huisvestte een garnizoen out of the reach of the artillery. The Kazemattenpad d’Allemagne, ce fort d’arrêt devait Rue du Fort empêcher une offensive française van 6.500 man. Het was het eerste tour takes you round the chapel, moderne bouwwerk sinds de the internal yards, the block- 03 88 38 11 61 en provenance du sud de l’Alsace. verschijning van torpedogranaten house, the powder magazine, the www.ot-molsheim-mutzig.com Avec une superficie de 254 hec- ditches systems, the elevators, the Sur un parcours de 6 km, ce tares, une puissance de feu de 6,5 geladen met meliniet. Veel nieuwe barracks, the sickroom and the sentier permet de découvrir des tonnes de munitions à la minute, bouwtechnieken hebben hier let- kitchen. vestiges de la Première Guerre ce groupe fortifié était, à la décla- terlijk hun vuurdoop gehad (beton, Fort Grossherzog von Baden - dat Mondiale. Les Allemands avaient ration de guerre 1914-18, le plus elektriciteitcentrale, bepantsering, later herdoopt werd in Fort Maréchal contruit dès le début de la guerre important de l’empire allemand et observatieposten). De rondleiding Pétain en in 1945 Fort Frère - werd une importante position fortifiée comprenait une garnison de 6 500 gaat langs: mitrailleuropslag, vol- gebouwd tussen 1872 en 1875. entre Strasbourg et le Fort de hommes. Première construction ledige geoutilleerde infanterieabri’s, Het maakte deel uit van de gordel Mutzig «Feste Kaiser Wilhelm II». moderne après l’apparition des artillerieposten, gepantserde batterij, van vooruitgeschoven forten op Die 6 km lange Strecke ist von obus torpilles chargés à la mélinite, keukens, bakkerij, machinezaal, put. enkele kilometers van Straatsburg, Überresten aus dem Ersten Weltkrieg de nombreuses techniques y Musée de Mutzig / Museum / om de stad te beschermen tegen gesäumt. Von deutscher Seite wurde seront inaugurées (béton, électri- Museum / Museum van Mutzig vijandelijk geschut. U kunt de kapel, schon Anfang des Krieges eine große cité, cuirassements, observatoires). 03 88 38 31 98 de binnenpleinen, de kazemat, het Festung zwischen Strasbourg und Le circuit de visite comprend : coffre www.ot-molsheim-mutzig.com kruitmagazijn, het tunnelsysteem, de Mutzig gebaut: die Feste Kaiser à mitrailleuses, abris d’infanterie Exposition de vestiges des bâti- goederenlift, de kazerne, het hospi- Wilhelm II. équipés, observatoires d’artillerie, ments historiques de Mutzig et du taal en de keuken bezoeken. On this 6km trail, you will batterie à bouclier, cuisines, boulan- site néolithique des environs de la discover vestiges from the First gerie, salle de machines, puits. ville. Collection d’armes blanches World War. The Germans built a Die 1893/1918 auf Befehl des de la Manufacture d’Armes de large fortified position between Kaisers Wilhelm II erbaute Festung Klingenthal et d’armes à feu de la

JANVIER 2016 - www.alsaceavelo.fr / www.radfahrenimelsass.de / www.cyclinginalsace.com 4/4