Jan Zamoyski CZŁOWIEK RENESANSU Kim Był? Dowódca Wojskowy Założyciel Zamościa Humanista
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Jan Zamoyski CZŁOWIEK RENESANSU Kim był? dowódca wojskowy założyciel Zamościa humanista filolog mecenas sztuki polski szlachcic magnat sekretarz genialny królewski mówca Dzieciństwo i młodość Jana Zamoyskiego Jan Sariusz Zamoyski urodził 19 marca 1542 niedaleko wsi Skokówka, na przedpolach dzisiejszego Zamościa. Ród Zamoyskich przywędrował z województwa łęczyckiego. Służąc królowi i biorąc udział w wojnach rodzina szybko się wzbogaciła. Młode lata Jan spędził w Skokówce. Następnie uczył się w krasnystawskiej szkole katedralnej. Jako trzynastoletni chłopiec wjechał do Paryża i uczęszczał na wykłady na Sorbonie i w Kolegium Królewskim. Studiował w Strasburgu i Padwie. W 1563 r. został wybrany rektorem akademii padewskiej. Tam też napisał po łacinie swe dzieło „De Senatu Romano Libri II” („O Senacie Rzymskim Księgi Dwie”). Dwór królewski Po powrocie z Włoch Zamoyski szybko znalazł się w Krakowie, na dworze królewskim jako sekretarz Zygmunta Augusta – redagował listy i pisma władcy, uczestniczył w obradach senatu, miał kontakty z posłami na sejm. W tym czasie załatwiał także wiele trudnych czy drażliwych spraw króla, jak usuwanie magnatów z dóbr królewskich, porządkowanie archiwum skarbu koronnego. Za sumienne wykonywanie swych obowiązków Zamoyski otrzymywał od króla kolejne majątki ziemskie. Jan Zamoyski Elekcja viritim Po bezpotomnej śmierci ostatniego Jagiellona - Zygmunta Augusta, w lipcu 1572 r., który był ostatnim Jagiellonem, Jan Zamoyski przejęty sytuacją rozchwianej Rzeczypospolitej postanowił działać. Wspólnie ze szlachtą wysunął koncepcję elekcji viritim, czyli wyboru króla przez całą szlachtę. Pod naciskiem sejm przyjął zasady wolnej elekcji, a Zamoyski stał się przywódcą szlachty, a zarazem aktywnym politykiem wpływającym na losy narodu. Jan Zamoyski Współpraca ze Stefanem Batorym Zamoyski pomagał królowi w realizacji jego śmiałych planów, robiąc błyskotliwą karierę u boku władcy. 1 marca 1578 r. został kanclerzem wielkim koronnym. Wkrótce stał się potężnym magnatem, zmieniając swe poglądy polityczne w kierunku silnej władzy monarszej. Rozpoczął naukę sztuki wojennej, a od 1579 r. uczestniczył w wojnie z Moskwą. W kwietniu 1580 r. Jan Zamoyski stał się założycielem Zamościa, 9 lat później ze swych dóbr utworzył Akademię Zamojską. 11 sierpnia 1581 r. król mianował kanclerza hetmanem wielkim koronnym, który po zwycięskiej wojnie z Moskwą doprowadził do traktatu pokojowego. Stefan Batory Opozycja do władzy W 1586 r. umarł Stefan Batory, a nowym królem miał zostać Zygmunt Waza. Jednak o koronę ubiegał się też Maksymilian Habsburg. Chciał zdobyć ją szturmem, ale został wyparty przez Zamoyskiego w bitwie pod Byczyną w 1588 r. oraz wzięty do niewoli. Królem został Zygmunt III Waza popierany przez Zamoyskiego, jednak ich stosunki nie układały się dobrze. Król obawiał się jego wpływów, ale nie mógł odwołać go z pozycji kanclerza. Natomiast Zamoyski traktował go jako ignoranta i dołączył do opozycjonistów walczących z jego polityką. Przestrzegał go przed udziałem w wojnie w Szwecji, ale nie został posłuchany, a jego czasy dominacji skończyły się. Jan Zamoyski Ostatnie lata Jana Zamoyskiego Pod koniec 1602 r Jan Zamoyski udając się do swej rezydencji w Zamościu, usunął się nieco ze sceny politycznej i publicznej. 3 czerwca 1605 r. schorowany hetman zakończył życie, zmarł na atak serca. Jego prochy i płyta nagrobna znajdują się w kaplicy Zamoyskich w Katedrze Zamojskiej. Mecenat Działalność Zamoyskiego jako mecenasa koncentrowała się w Zamościu. Był właścicielem założonej w 1595r. Akademii Zamojskiej wraz z biblioteką i drukarnią. Utrzymywał ją, powiększał księgozbiór i drukował utwory po polsku, łacińsku i grecku. Posiadał artystycznego doradcę - Jana Pudłowskiego i opiekował się muzykiem - Mikołajem Gomółką. Człowiek renesansu i humanista Jan Zamoyski był człowiekiem wszechstronnie uzdolnionym i studiował na najlepszych uniwersytetach w Europie. Znał 6 języków obcych i pisał utwory w różnych językach. Dbał o rozwój nauki i kultury, był mecenasem artystów. Stworzył miasto Zamość, które jest współcześnie chętnie odwiedzane przez turystów z całego świata i zostało wpisane na Listę Światowego Dziedzictwa UNSECO. W nim założył Akademię Zamojską, która stała się ważną uczelnią w Polsce. Odnosił liczne sukcesy wojskowe i polityczne oraz miał znaczny wpływ na dzieje Polski. Prywatne życie Jana Zamoyskiego Jan Zamoyski na ślubnym kobiercu stawał cztery razy. Dzięki małżeństwom jego majątek powiększał się. Pierwsza żona to szlachcianka Anna Ossolińska, zmarła po roku trwania związku, nie dając potomstwa. Drugą żoną była, poślubiona w wieku 17 lat księżniczka Krystyna z rodziny Radziwiłłów. Trzeci raz Jan ożenił się z 14-letnią bratanicą króla-Gryzeldą Batorówną, dała ona hetmanowi dwie córki: Annę i Zofię. Gryzelda umarła przy porodzie. Niestety po pewnym czasie córki również umarły. Po raz czwarty Zamoyski ożenił się z Barbarą Tarnowską, która wydała na świat jedynego potomka męskiego, Tomasza. Majątek Jana Zamoyskiego Jan Zamoyski w ciągu swojego życia zgromadził ogromny majątek. Pozostawił po sobie 11 miast i ponad 200 wsi. Posiadał własne wojsko, w skład którego wchodziło 4000 piechoty (głównie piechoty węgierskiej) oraz 2000 jazdy. Twórczość • De senatu romano libri II – napisana po łacinie w 1565 r. rozprawa o senacie rzymskim • Mowa J. Zamoyskiego do Henryka Walezjusza – mowa wygłoszona w 1573 r. w Paryżu do nowo wybranego króla Polski Henryka Walezego • Liczne mowy sejmowe i świeckie • Liczna korespondencja, głównie polityczna Cytaty Jana Zamoyskiego „Takie będą Rzeczypospolite, jakie ich młodzieży chowanie… Nadto przekonany jestem, że tylko edukacja publiczna zgodnych i dobrych robi obywateli.” „Król panuje, ale nie rządzi.” „Każdy polski szlachcic powinien orientować się w zakresie głównych zasad sztuki lekarskiej.” Ciekawostki Zamoyski był niezwykle Ordynacja Zamoyskiego liczyła sobie przedsiębiorczy. Wiedział, gdzie aż dwadzieścia cztery miasta i ponad należy inwestować, a co osiemset wsi. Zajmowały one najważniejsze jego inwestycje zawsze wiązały się z rozwojem powierzchnię ponad sześć tysięcy społeczeństwa i państwa. Budował kilometrów kwadratowych i były fabryki, browary, dworki itp., by wyłączną własnością Zamoyskiego. służyły ludziom jako miejsca pracy Był to jedyny taki wyjątek w historii i polepszały jakość życia. założenia państwa w państwie. Pierwsza polska tragedia Jana Zamoyski zbierał księgi oraz Kochanowskiego pt. „Odprawa posłów greckie, hebrajskie czy armeńskie greckich” została po raz pierwszy rękopisy, antyczne monety, wystawiona na weselu Jana Zamoyskiego arcydzieła sztuki włoskiej. i Krystyny Radziwiłłówny. Zamoyski został uwieczniony na obrazie namalowanym przez Jana Matejkę „Batory pod Pskowem”. Drzewo genealogiczne Florian Zamoyski Anna Komorowska Feliks Zamoyski Anna Uhrowiecka Anna Herburt Stanisław Zamoyski Jan Zamoyski Barbara Tarnowska Tomasz Zamoyski Upamiętnienie › W 1938 imię hetmana otrzymał 2 Pułk Artylerii Ciężkiej › Od 29 lipca 2004 hetman Jan Zamoyski jest patronem 34 Brygady Kawalerii Pancernej › W Lublinie działa 4 Lubelska Drużyna Wędrownicza „Czarna Czwórka” im. hetmana Jana Zamoyskiego, która należy do Związku Harcerstwa Polskiego › Jan Zamoyski jest patronem: › XVIII Liceum Ogólnokształcącego w Warszawie › II Liceum Ogólnokształcącego w Lublinie › I Liceum Ogólnokształcącego w Zamościu › W Zamościu możemy podziwiać pomnik Jana Zamoyskiego Bibliografia • http://morando.pl/jan-zamoyski/ • https://fajnepodroze.pl/jan-zamoyski-ciekawostki-informacje-fakty/ • https://zyciorysy.info/jan-zamoyski/ • https://www.slideshare.net/LiceumZamoyski/jan-zamoyski- czlowiekrenesansu • https://pl.wikipedia.org/wiki/Plik:NYCS-bull-trans-2.svg • https://pl.wikipedia.org/wiki/Plik:NYCS-bull-trans-1.svg Ja również! Dziękuję za uwagę AGATA TABOROWICZ 1A .