Turizm Asoslari O'zbekiston Respublikasi Oliy Va O'rta Maxsus Ta'lim Vazirligi
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
TURIZM ASOSLARI O'ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O'RTA MAXSUS TA'LIM VAZIRLIGI Mirzayev Murotjon Ahmadjonovich, Aliyeva Mahbuba To'ychiyevna TURIZM ASOSLARI Oliy ta'limning 340000 - "Biznes va boshqaruv" ta'lim sohasining 5340200 -«Menejment» (turizm), 5340300 - «Marketing» (turizm), 810000 - «Xizmat ko'rsatish,> ta'lim sohasining 5810100 «Turizm,> va 5811700 - «Servis» (turizm va mehmonxona xo'jaligi) bakalavriat ta'lim yo' nalishlari talabalari uchun o'quv qo'llanma sifatida tavsiya etilgan O'ZBEKISTON FAYLASUFLARI MILLIY JAMIYATI NASHRIYOTI TOSHKENT - 2011 UDK: 338.48(575.1) (075) 796.5 BBK 65.433 M54 Mirzayev, Murotjon Ahmadjonovich. Turizm asoslari: bakalavriat ta'lim YO'nalishlari talabalari uchun o'quv qo'llanma/ M.A Mirzayev, M.T. Aliyeva; mas'ul muharrir ASh. Bekmurodov; O'zbekiston Respublikasi Oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi. - T.: O'zbekiston faylasuflari milliy jamiyati nashriyoti, 2011. - 288 b. l. Aliyeva, Mahbuba To'ychiyevna. UDK: 338.48(575.1) (075) 796.5 ISBN 978-9943-391-17-8 BBK 65.433 M54 Mas'ul muharrir: Iqtisod fanlari doktori, prof. A.Sh. Bekmurodov Ushbu 0 'quv qo'l/anmada bozor munosabatlari sharoiti asosida turizmni rivojlantirishning asosiy tamoyillari va turizm to 'g'risidagi me 'yoriy hujjatlar berilgan. Mahalliy, mil/iy va hudlldiy turizmni rivojlantirishning tamoyillari va metodlarini qo'l/ash orqali sezilarli darajada iqtisodiy daromad olishga alohida e 'tibor berilgan. o 'quv qo'l/anma oliy 0 'quv yurtlarining iqtisodiy mutaxassisliklari bo 'yicha bilim olayotgan talabalar, tadqiqotchilar, proJessor-o 'qituvchilar, turizm kasb-hunar kollejlari 0 'quvchilari hamda tllrizm sohasi bilan shllg'lI11anayotgan barcha xodimlarga mo'ljallangan. o 'quv qo 'llanma ayrim kamchiliklardan xoli bo 'Imasligi mllmkin. Kitobxonlaming bu boradagi barcha Jikr-mulohazalari va takliflari mualliflar tomonidan minnatdorchilik bi/an qablll qilinadi. Taqrizchilar: 1. Iqtisod fanlari nomzodi, dots. O. X.Xamidov 2. Iqtisod fanlari nomzodi, dots. A N.Norchayev ISBN 978-9943-391-17-8 r-_.f.D.-:J GO/it 7"---i ,?I~It.;.,,·., . _J;:,~IL':T. I , lJ; '. ".~.; .A,' :: "II : © «0' zbekiston faylasuflari milliy jamiyati» nashriyoti, 20 II. "rH';~- , mark",,"' t ~ - -----~ KIRISH Mustaqillik iqtisodiyot ta'limi tizimini misli ko'rilmagan darajada modernizatsiyalashtirib yubordi. Yangi-yangi YO'nalishlar va ixtisosliklar zamon talabiga moslashtirilmoqda. J ahon iqtisodiyotining globallashuvi jarayoni amalga oshayotgan bir davrda jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi yuz berdi. O'zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A.Karimov O'zbekiston Pespublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasi va Senatining qo'shma majlisidagi ma'ruzasida O'zbekiston Respublikasi iqtisodiyotini yanada rivojlantirish borasida to'xtalib " ... bizning yaqin istiqboldagi eng muhim vazifamiz boshlangan ishlarimizni izchil davom ettirish - iste'mol talabini kengaytirish maqsadida sotsial sohani rivojlantirish, mehnatga haq to'lashni yanada oshirish, xizmat ko'rsatish sektorini, infratuzilma obyektlarini rivojlantirishga, transport va kommunikatsiya loyihalari amalga oshirilishiga alohida e'tibor berishdir" l - deb ta'kidlab o'tdilar. Shuningdek, I.A.Karimov O'zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 201O-yilning asosiy yakunlari va 2011-yilda O'zbekistonni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirishning eng muhim ustuvor YO'nalishlariga bag'ishlangan ma'ruzasida O'zbekiston iqtisodiyoti old ida turgan asosiy vazifalar to'g'risida to'xtalib, " ... kichik biznes va xususiy tadbirkorlik iqtisodiyotning tez o'zgarib turadigan bozor talablariga javob berishini ta'minlaydigan zamonaviy tuzilmalarini shakllantirishda, yangi ish 0' rinlarini tashkil qilishda va aholi daromadlarini oshirishda qanchalik o'ta muhim rol o'ynashini, albatta, chuqur anglaymiz"2 - deb ta'kidladi. Haqiqatan ham O'zbekiston iqtisodiyoti jahon iqtisodiyoti bilan chambarchas bog' liq 1 I.A.Karimov. Mamlakatimizda demokratik islohotlami yanada chuqurlashtirish va fuqarolik jamiyatini rivojlantirish konsepsiyasi: O'zbekiston Respublikasi 0 liy Majlisi Qonunchilik palatasi va Senatining qo'shma majlisidagi ma'ruzasi. - T.: O'zbekiston, 2010. - 56-b. 1 LA.Karimov. Barcha reja va dasturlarimiz Vatanimiz taraqqiyotini yuksaltirish, xalqimiz farovonligini oshirishga xizmat qiladi: 201O-yilda mamlakatimizni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish yakunlari va 2011-yilga mo'ljallangan eng muhim ustuvor yo'nalishlarga bag'ishlangan O'zR Vazirlar Mahkamasining majlisidagi ma'ruzasi. - T.: O'zbekiston, 2011. - 48-b. 3 bo'lib bormoqda. Bu o'zgarishlami hisobga olgan holda respublikamiz iqtisodiyotining barcha tarmoqlarida kichik biznes va tadbirkorlikka keng yo'l ochib berilmoqda. So'nggi yillarda turizm sohasida ham kichik biznes va tadbirkorlikni rivojlantirishga alohida ahamiyat berila boshlandi. Buning natijasida bugungi kunda respublikamizda 700 dan ortiq turistik firmalar faoliyat ko'rsatmoqda. Ularning hisobiga YAIMda barqaror o'sishga erishilmoqda. Bo'lajak kadrlar esa sohani mukammal egallashlari uchun muhim adabiyotlar bilan ta'minlanmoqdalar. Xususan, "Turizm asoslari" fani fikrimizning dalili bo'lib, u O'zbekistonda hali o'rganilmagan, yangi va kelajagi porloq faniardan biri hisoblanadi. Uni bakalavriatning dastlabki bosqich o'quv dasturlariga kiritilishi ham fikrimizning yorqin dalilidir. Studentlar boshqa ijtimoiy faniar bilan bir qatorda mutaxassislik fani sifatida "Turizm asoslari"ni ilk kurslardanoq o'rgana boshlaydilar. "Turizm asoslari" o'quv qo'llanmasida respublikamizda ushbu sohaga bo'layotgan e'tiborning ortayotganligi, turizm faoIiyatining iqtisodiyot tizimidagi ahamiyati muhimligi dalillar asosida ko'rsatib o'tildi. Qo'llanmani tayyorlash jarayonida amaliy ish faoliyatidagi yutuq va kamchiliklardan foydalanilib, turizmga oid turli me'yoriy huquqiy hujjatlar jamlandi, atamalar sharhlandi. Xususan, respublikamiz hukumatining turizm sohasidagi qator hujjatlari tahlil etildi, tarixiy-madaniy yodgorliklar va turizm tarixi, turizm maqsadlari, tashkiliy shakllari va asosiy kategoriyalari, turlari, infratuzilmasi, turist tushunchasi, turistik xizmatlar, mahsulotlar va tovarlar, turistik industriya, turistik resurslar o'rganildi. "Turizm asoslari" fanini boshlang'ich kurslarda mashg'ulot olib borilishiga asosiy sabab shuki, u o'rta maktab ta'Iimi dasturlariga yaqin turadi. Fanni tayyorlash jarayonida murakkab mavzular va o'ta qiyin tushunchalar berilishidan chetga chiqilgan. Shuningdek, u maktab o'quv dasturlaridagi tarix, geografiya va boshqa fanlar bilan uzviy aloqadadir. Ma'lumki, turizm sohasini xalqaro miqyosda ko'rib chiqadigan bo'lsak, u dunyoning turli mintaqalari va mamiakatlarida turlicha rivojlanmoqda hamda o'sha davlatlarning iqtisodiyotiga o'zining ijobiy ta'sirini ko'rsatmoqda. Shu bois, "Turizm asoslari" fanini 4 yoritish jarayonida mazkur mamlakatlardagi turizm faoliyati imkon qadar o'rganildi, ijobiy jihatlari va salbiy tomonlarini ochib berilishiga harakat qilindi, respublikamizda kelajakda turizm sohasida qilinishi lozim bo'lgan ishlar haqida fikr bildirildi. "Turizm asoslari" o'quv qo'llanmasini yaratishda xorijiy mamlakatlar olimlari va mutaxassislari tomonidan ixtisoslikka oid yaratilgan adabiyotlar o'rganildi, tahlil etildi hamda kerakli o'rinlarda ularning tarjima matnlaridan to'liq foydalanib, respublikamiz sharoitiga moslashtirildi. "Turizm asoslari" mutaxassislik fanlari ichida o'z o'rniga ega bo'lib, uning mavzulari keyingi kurslarda ta'lim beriladigan turizm YO'nalishidagi fanlarning o'zagini tashkil etadi. Eng muhimi - o'ziga xos, mutaxassislar ancha yillardan buyon orziqib kutayotgan, turizm ta'limi sohasida yangi ixtisoslik adabiyoti o'zbek tilida yuzaga keldi. Bu ishning debochasidir. Har bir ijod namunasida muallif e'tiboridan chetda qoladigan ayrim kamchiliklar bo'lishi tabiiy. Ushbu o'quv qo'llanma ham undan mustasno emas. Kelajakda sohamizning ilmiy- tadqiqotchilari mazkur qo'llanmadan unumli foydalanadilar va uni yangi ma'lumotlar bilan boyitadilar, - degan umiddamiz. 5 I-BOB. «TURIZM ASOSLARh FANINING MAQSAD VA VAZIFALARI 1.1. "Turizm asoslari" fanining maqsad va vazifalari. 1.2. Fanning boshqa bilimlar tizimida tutgan o'rni. 1.3. O'zbekiston Respublikasining turizm to'g'risidagi davlat siyosati (me'yoriy hujjatlar asosida). 1.1. «Turizm asoslarh> fanining maqsad va vazifalari 0' zbekiston mustaqillikka erishgach, bozor iqtisodiyotiga asoslangan jamiyat qurishni o'zining asosiy maqsadi qilib belgilab oldi. Bu ishda turizm sohasi ham yetakchi tarmoqlardan biri hisoblanadi. Turizm nafaqat o'tmishni o'rganish, o'zga xalqlar va elatlar bilan tanishish, ularning madaniy yodgorliklaridan bahramand bo'lish, shuningdek, u katta biznes hamdir. Mazkur faoliyatni yo'lga qo'yish esa mutaxassislarga bog'liq. Buning uchun malakali kadrlarni tayyorlash hozirgi muhim vazifalardan biri hisoblanadi. Toshkent davlat iqtisodiyot universitetining «Xalqaro turizm» fakulteti va Samarqand iqtisodiyot va servis instituti, qolaversa, qator Turizm kasb-hunar kollejlari bu ishga o'z hissalarini qo'shib kelmoqdalar. Bu o'quv maskanlarida qator fanlar, jumladan, mutaxassislik fanlari ham bo'lib, ularda kasb ilmiga taalluqli muammolar o'z yechimini topadi. Shunday fanlar ichida «Turizm asoslari» o'z o'rniga ega yangi o'quv fanlaridan biri bo'lib, Toshkent davlat iqtisodiyot universitetining «Xalqaro turizm» fakultetida 2002-2003-o'quv yilidan e'tiboran mashg'ulotlar olib borilmoqda. Tajribalar shuni kO'rsatadiki, turizm tarixi, uning asosiy yo'nalishlari, turlari, kategoriyalari, turistik xizmatlar, umuman turizm ilmi bilan bog'liq barcha masalalar haqida bilim berish, hatto turizmga oid