Venedġk Kaynaklarina Göre Ii. Bayezġd Ve I. Selġm Dönemlerġnde Osmanli Denġzcġlġğġ Ve Korsanlik

T. C. Ġstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Akdeniz Dünyası AraĢtırmaları Bilim Dalı

Yüksek Lisans Tezi

VENEDĠK KAYNAKLARINA GÖRE II. BAYEZĠD VE I. SELĠM DÖNEMLERĠNDE OSMANLI DENĠZCĠLĠĞĠ VE KORSANLIK

Volkan Dökmeci 2501080003

Tez DanıĢmanı: Prof. Dr. Ġdris BOSTAN

Ġstanbul 2011 ii

VENEDĠK KAYNAKLARINA GÖRE II. BAYEZĠD VE I. SELĠM DÖNEMLERĠNDE OSMANLI DENĠZCĠLĠĞĠ VE KORSANLIK

Volkan Dökmeci 2501080003

ÖZ

16. yüzyıl baĢları, Osmanlı donanması tarafından gerçekleĢtirilen oldukça önemli deniz seferlerine Ģahitlik etmiĢtir. Akdeniz‟in kontrol edilmesinde önemli rol oynayan Anavarin, Ġnebahtı Modon ve Koron gibi deniz üsleri, bu dönemde ele geçirilmiĢtir. Bu dört deniz üssü Venedik‟in Akdeniz ile Adriyatik arasındaki ticaretinin Osmanlılar tarafından daha sıkı bir biçimde kontrol edilmesine yol açmıĢtır. Osmanlılar, aynı dönemde Suriye ve Mısır‟ı da topraklarına katmıĢ ve bunun sonucunda, Suriye ve Mısır kıyılarındaki ticareti de kontrol etmeye baĢlamıĢtır. Osmanlı donanması, Mora Yarımadası‟na yapılan seferlerde doğrudan etkili olduğu halde, Mısır ve Suriye‟nin fethindeki rolü bakımından aynı Ģey söylenemez. Osmanlı donanması, o sırada, orduya destek sağlayan yardımcı güç konumunda bulunuyordu. Donanma, seferden sonra Mısır ve Suriye‟nin denizden abluka altına alınması görevini yerine getirmenin dıĢında Osmanlı himayesine giren Memlüklü ilim adamları ve sanatçıları ile elde edilen ganimetleri Ġstanbul‟a götürme iĢini üstlenmiĢti. Venedik, Osmanlı donanmasını bütün bu seferler sırasında yakından takip etmiĢ ve onunla ilgili önemli bilgiler toplamıĢtır. Venedikli Senatör Marino Sanuto‟nun görüp kaydettiği mektup ve raporlardan derlenerek oluĢturulan Günlükler, bu bilgilerin yer aldığı temel kaynaklardan biri sayılmaktadır. Günlükler, Osmanlı donanmasındaki gemilerin inĢa edilme sürecine ve bu donanma tarafından yürütülen sefer hazırlıklarına tanıklık etmektedir. Bu tarih kaynağı, söz konusu gemilerin türleri, mürettebatı, tedarik ettiği erzak, kullandığı malzemeler ve uğradığı güzergâhlar hakkında dikkate değer bilgiler sunmaktadır. 16. yüzyılın önde gelen deniz gazileri olan korsanların adları da Günlükler‟deki mektup ve raporlarda sıklıkla anılmaktadır.

iii

VENEDĠK KAYNAKLARINA GÖRE II. BAYEZĠD VE I. SELĠM DÖNEMLERĠNDE OSMANLI DENĠZCĠLĠĞĠ VE KORSANLIK

Volkan Dökmeci 2501080003

ABSTRACT

The beginning of the 16th century witnessed crucial naval expeditions of the Ottoman fleet. In this period, the Ottomans obtained some strategically important naval bases like Navarin, Lepanto, Moton, and Coron which gave a great contribution to the Ottoman control upon the Venetian trade which occured between the Mediterranean and the Adriatic Sea. In the same period, Syria and Egypt were annexed and the Ottomans started to control the commercial activities of the Syrian and Egyptian coasts. The Ottoman fleet was directly included in the expedition of the Morean peninsula. However, its inclusion in the conquest of Syria and Egypt was indirect. It was just an auxiliary power and the supporter of the Ottoman army. It assumed the role of putting blocade along the coasts of Syria and Egypt which had been conquisted. Its other functions were the transfer of the Memlukid ulema and artisans who were taken under the Ottoman protection to Istanbul and the carriage of the booties which had been obtained. Venice observed the Ottoman State at the next door and it collected all sorts of information and all of great importance. The Diaries which consists of the letters and the reports which were examined and recorded by the Venetian Senator Marino Sanuto can be considered to be one of the main historical sources which include all that information given by the Venetians. The Diaries is a witness to the process of the construction of the Ottoman fleet and the preparations for the naval expeditions. This chronicle presents considerable information about the types, crew, provisions, materials and route of the Ottoman ships. The names of the corsairs which lived in the 16th century and which were the leading ghazis of the sea are also frequently memorized in its letters and reports.

ÖNSÖZ

Bu çalıĢma, esas itibariyle 16. yüzyıl baĢlarındaki Osmanlı denizciliği hakkında bilgi vermeyi amaçlamaktadır. Daha ziyade, Osmanlı denizciliğinin hareketli, gerçekçi, ölçülü ve tutarlı bir resmini çizmeye çalıĢmaktadır. Bu sebeple, doğrudan Venediklilere ait olan somut kaynaklara baĢvurulmuĢtur. Tezin temellendirildiği kaynaklara kusursuz veya tarafsız olma özelliği atfedilmediği gibi, verilen bilgilerden hatalı ve çeliĢkili olanlara da iĢaret edilmektedir. Ayrıca, Venedikliler‟in verdiği bilgilerin kimi zaman eksik olabileceği de göz önünde tutulmuĢtur.

Osmanlıları denizden uzak, sadece bir kara imparatorluğu olarak gören bakıĢ açısının kırılması için bu teze baĢlanmıĢtır. Osmanlı donanmasının II. Bayezid ve I. Selim dönemlerindeki gücünü ortaya koyabilecek deliller, denizlerde en az Osmanlı Devleti kadar güçlü olan Venedik‟in dilinden aktarılmaktadır. Tezin temel kaynağını teĢkil eden “I Diarii Di Marino Sanuto” (Marino Sanuto‟nun Günlükleri) adındaki kronoloji, bahsi geçen padiĢahların himayesindeki donanma ve korsanlar hakkında sayısız bilgiler sunarak Osmanlıların denizden hiç de uzak kalmadığını kanıtlamaktadır. Osmanlı donanmasının yaĢadığı sorunlar da bu kaynak vasıtasıyla tezde dile getirilmektedir. Gemilerin çabuk yıpranması ile nitelikli mürettebat bulmada yaĢanılan sıkıntı bu sorunların en önde gelenlerindendir.

Tez, beĢ bölümden oluĢmaktadır. Ġlk bölümde tezin temel kaynağını oluĢturan Günlükler‟in sahibi olan Marino Sanuto‟nun hayat hikayesi anlatılmaktadır. Ġkinci bölümde, Ġnebahtı‟nın fethinden önce ve sonraki donanmadan söz edilmekte, Ġnebahtı, Modon ve Koron‟un ele geçirilmesinden önce giriĢilen donanma faaliyetleri ele alınmaktadır. Ayrıca, bu bölümde Osmanlı tarihinde Anavarin Seferi olarak bilinen, Batı tarihinde Zonkiyo Deniz SavaĢı adıyla anılan tarihi olaya değinilmektedir. Yine, bu bölümde Avlonya Körfezi‟ne dökülen Viyosa Nehri bir Osmanlı donanma üssü olarak incelenmektedir. Üçüncü bölümde I. Selim‟in Ġstanbul ve Gelibolu‟da kurdurduğu tersaneler ile Mısır ve Suriye‟nin fethinden sonra Osmanlı donanmasında meydana gelen geliĢmelerden bahsedilmektedir. Son iki bölümde ise, II. Bayezid ve I. Selim dönemi denizciliğine

v yön veren korsan ve denizcilerin konumu Venedik‟in gözünden anlatılmaktadır. Bunların içinde Venedik‟in en çok dikkatini çekenler Kemal Reis ile Muslihiddin Kurdoğlu‟dur. Daha çok Kanuni döneminin denizcisi olarak anılan Barbaros Hayreddin‟den az da olsa bahsedilmektedir.

Bu çalıĢmanın oluĢmasında büyük katkısı olan ve tezin yazım süresi boyunca doğru ve güvenilir bir yöntem izlememi sağlayan danıĢmanım Prof. Dr. Ġdris BOSTAN‟a çok teĢekkür ederim. Tezin temel kaynağı olan Günlükler‟den faydalanmam hususunda bana kolaylık sağlayan ve benden yardımlarını esirgemeyen ĠSAM personeline de minnettarım.

Volkan DÖKMECĠ

ĠÇĠNDEKĠLER

ÖZ……………………………………………………………………………………iii

ABSTRACT………………………………………………………………………....iv

ÖNSÖZ……………………………………………………………………………….v

ĠÇĠNDEKĠLER……………………………………………………………………...vii

KISALTMALAR……………………………………………………………………..x

GĠRĠġ...……………………………………………………………………………….1

I. BÖLÜM

MARĠNO SANUTO VE GÜNLÜKLER

1.1.Marino Sanuto‟nun Hayatı ve Yakın Çevresi Hakkında…...……………………8

1.2. Bir Tarihçi Olarak Marino Sanuto ve Günlükler‟i …………..…………………10

1.3. Günlükler‟de Zaman ve Mekân Algısı...……………………………………….16

II. BÖLÜM

II. BAYEZĠD DÖNEMĠNDE OSMANLI DENĠZCĠLĠĞĠ

2.1. Ġnebahtı Seferi Ġçin Yapılan Donanma Hazırlıkları…………………………….20

2.1.1. Donanmanın Sefer Düzenleyeceği Yere ĠliĢkin Tahminler..…....……………20

2.1.2. Osmanlı Donanmasındaki Gemi Mevcudu…………………………………...29

2.1.3. Osmanlı Donanmasının Mühimmat ve Erzak Temini ……………………….44

2.1.4. Tersane ve Donanma Mürettebatı Hakkında Bilgiler…...... ……………….48

2.1.5. Donanmanın Sefere ÇıkıĢ Zamanıyla Ġlgili Tahminler……………………….54

2.1.6. Donanma ve Ordunun Takip Ettiği Güzergâh………………..………………57

vii

2.2. Modon ve Koron Seferi Ġçin Yapılan Donanma Hazırlıkları..…………………64

2.2.1. Önemli Deniz Üsleri, Gemilerin ĠnĢa ve Onarımı……………………………65

2.2.2. Donanmanın Ġnebahtı‟da Toplanması………………………………………...70

2.2.3. Donanma Teçhizatı, Malzeme ve Erzak Temini……………………………...76

2.2.4. Donanma Mürettebatı ve SavaĢçılar.…………………………………………80

2.3. Modon ve Koron‟un Fethi ile Anabolu KuĢatmasına Kara ve Denizden BakıĢ..84

2.4. Avlonya Körfezi‟nde Bir Donanma Üssü: Viyosa Nehri………………………99

2.5. 1500-1511 Yılları Arasında Osmanlı Donanmasının Genel Durumu..………..106

III. BÖLÜM

I. SELĠM DÖNEMĠNDE OSMANLI DENĠZCĠLĠĞĠ

3.1. Ġstanbul ve Gelibolu Tersanelerinin KuruluĢu ve Gemi Yapımı...……………137

3.2. Suriye ve Mısır‟ın Fethinden Sonra Osmanlı Donanma Faaliyetleri……...... 142

IV. BÖLÜM

II. BAYEZĠD DÖNEMĠNDE KORSANLIK VE DENĠZCĠ LEVENDLER

4.1. Kemal Reis ve Diğer Korsanların Osmanlı Hizmetine GiriĢi ve Ġlk Korsanlık Faaliyetleri…………………………...…………………………………………….157

4.2. Ġnebahtı Seferinden Kemal Reis‟in Ölümüne Kadar Korsanlık Faaliyetleri…183

4.3. Kemal Reis‟ten Sonraki Dönemde Korsanlık..……………………………...... 208

V. BÖLÜM

I. SELĠM DÖNEMĠNDE KORSANLIK VE DENĠZCĠ LEVENDLER

5.1. Kurdoğlu Muslihiddin …………………………………………………….…..212

5.2. Barbaros Hayreddin…………………………………………………………...237

viii

5.3. Talaisman Reis………………………………………………………………...244

SONUÇ…………………………………………………………………………….247

BĠBLĠYOGRAFYA………………………………………………………………..249

KISALTMALAR

A.e. Aynı eser

A.y. Aynı yer

çev. çeviren

DİA Diyanet Vakfı Ġslam Ansiklopedisi ed. Editör

GĠRĠġ

II. Bayezid ve I. Selim dönemleri Osmanlı denizciliğinin geliĢmesi açısından oldukça mühimdir. Donanma faaliyetleri bakımından ileriye dönük ve önemli adımların atıldığı bu dönemlerde Kemal Reis ve Barbaros gibi adından sıkça söz ettiren cesur, atılgan ve lider ruhlu denizciler yetiĢmiĢtir. Kemal Reis, Akdeniz‟in Doğu ve Batı bölgesinde dolaĢmak suretiyle Venedik‟in dikkatini celb ederken, Barbaros, Berberi kıyılarındaki Ġspanyollar‟ın ve tüm Batı Akdeniz Hıristiyan devletlerinin korkulu rüyası haline gelmiĢtir. Akdeniz, bu iki meĢhur denizcinin dıĢındaki korsanların faaliyetlerine de elveriĢli düzeyde büyük ve zengin imkanlara sahip olduğundan aynı zaman diliminde yaĢamıĢ baĢka Osmanlı korsanlarının olma ihtimali söz konusudur.

Osmanlı korsanlarının padiĢah ve devletle olan bağlantısı sadece taltif ve Ģöhretle sınırlı değildi. Korsanı devlet ve padiĢaha karĢı sorumlu hissettiren Ģer‟î hukuk sistemi, korsan-devlet iliĢkisine yön vermekteydi. Osmanlı korsanlarının Ģer‟î hukuk çerçevesinde hareket etmesi için devlet hizmetinde olmaları Ģartı aranmazdı. Ganimetin beĢte birini padiĢaha takdim etme, padiĢah tarafından kendisine eman verilen yahut Osmanlı Devleti‟yle yapılan ahidnamenin taraflarından biri olan Hıristiyan devlet tebaasına dokunulmaması koĢullarına tüm Osmanlı hatta tüm Müslüman korsanlarının riayet etmesi zorunluydu.1 Bu koĢulların dıĢında gerçekleĢen korsan faaliyetleri gaza olarak görülür, takdirle karĢılanır, dârü‟l-harb kavramı çerçevesinde değerlendirilirdi.2

Osmanlı denizciliğini korsanlıktan ibaret saymak, denizciliği maceracı bir hevese indirgemek anlamına gelebilir. Bu hataya düĢmemek için, Osmanlı korsanlarını, donanma seferlerine olan katkıları ve devletlerarası iliĢkilerde yarattıkları etkiler açısından incelemek gerekmektedir. Osmanlı uyruğundan olan her korsanın padiĢah korumasında olmadığını, kimi korsanların Osmanlı tebaasına zarar vermeleri nedeniyle cezalandırıldığını akılda tutmak gerekir. Bir diğer husus ise, padiĢahların Hıristiyan devletlere karĢı tutumlarının onların korsanlara bakıĢını nasıl

1 Ġdris Bostan, Adriyatik’te Korsanlık: Osmanlılar, Uskoklar, Venedikliler 1575-1620 , TimaĢ Yayınları, Ġstanbul, Haziran, 2009, s. 20-21. 2 A.e. , s. 20.

1 etkilediğidir. Bu noktada, Venedik tüccarları ve gemileri öne çıkmaktadır. Osmanlı padiĢahlarının ticaret erbabı ve gemi kaynağı olan Venedik‟i gözden çıkarmaları ve onun tüccarlarına verilen zarara tepkisiz kalmaları, uzun süreli siyaset açısından kabul edilir görünmemektedir. Diğer taraftan, aynı zamanda önemli ticaret güzergâhları ve seyrüsefer denetim noktaları olan Modon, Koron ve Ġnebahtı gibi deniz üslerinin elde tutulması hususunun Osmanlı-Venedik rekabetine yol açtığı dönemlerde, denizi ve denizde yaĢanan tehlikeleri iyi tanıyan korsanların padiĢahın lütfuna mazhar olması durumu, Osmanlı siyasetinin vazgeçilmez prensiplerinden biri haline gelmiĢtir.

Osmanlı Devleti‟nin Venedik‟le savaĢtığı zamanlarda tüm korsanlar padiĢah nezdinde değer ifade ederken, Osmanlı-Venedik barıĢ dönemlerinde korsanların yağma faaliyetlerine müsamaha gösterilmemiĢtir.3 Kemal Reis ve Barbaros gibi seçkin korsanlar savaĢ dönemiyle sınırlı olan geçici müsamahanın dıĢında tutulmuĢtur. Hayatını deniz kıyısına kurmuĢ Müslüman ahalinin güvenliği de Müslümanların lideri sayılan padiĢahın görevi olduğundan, padiĢahın kendi ahalisinden olan korsanları baĢıboĢ bırakması düĢünülemezdi. Gerek II. Bayezid gerekse I. Selim, Osmanlı teb„asından olan gönüllü reisleri, Anadolu Beylerbeyi, Rumeli Beylerbeyi gibi üst düzey yöneticiler ve lider korsanlar aracılığıyla denetlemiĢlerdir.

Ganimet, korsanlığın en önemli motivasyon kaynağı olsa da, korsanlık yağmacılıktan ibaret değildir. Kemal Reis ve Barbaros gibi korsanların bugün adlarını sıkça duymamızın ve onları Osmanlı denizciliğiyle özdeĢleĢtirmemizin sebebi, sadece yağma değildir. Bu iki korsanın kıymetli, bir o kadar da maliyetli olan Osmanlı donanmasına liderlik edecek kadar padiĢahın güvenini kazanmasının birkaç nedeni vardır. Bu nedenlerden biri, deniz güzergâhını iyi bilmeleridir. Diğer neden, Hıristiyanların nazarında korku ve endiĢe sözcükleriyle eĢ anlamlı olmalarıdır. Osmanlı korsanlarını iyi tanımaları ve onlara sözlerini geçirebilmeleri de bir baĢka nedendir. Yukarıda sıralanan nedenlerden üçüncüsü sayesinde, II. Bayezid, devlet hizmetinde bulunan Kemal Reis‟i Osmanlı tebaasına zarar veren korsan Kara

3 Palmira Brummett, Osmanlı Denizgücü: Keşifler Çağında Osmanlı Denizgücü ve Doğu Akdeniz’de Diplomasi, Çev. H. Nazlı PiĢkin, , Ġstanbul, TimaĢ Yayınları, 2009, s. 146.

DurmuĢ‟un4 üstüne yollamıĢtır (1503).5 Kurdoğlu Muslihiddin‟in, I. Selim döneminde Mısır‟ın denizden abluka altına alınmasında öncü rol oynaması ve Kahire‟den Ġstanbul‟a götürülen Venedik Elçisi Alvise Mocenigo‟nun kadırgasına göz kulak olması, padiĢahın seçkin korsana karĢı duyduğu güvenin bir baĢka örneklemesidir.6 Donanmada istihdam edilecek denizcilerin az olması nedeniyle de, korsanlara baĢvurulmuĢtur.7 Kemal Reis‟in ve Barbaros‟un adamları da onlar gibi korsan, onlar gibi denizci olduklarına göre, bu iki korsan lideri, padiĢah donanmasına epey bir iĢ gücü temin etmiĢ olmalıdır. Büyük Osmanlı denizcilerinin yetiĢmesinde cesaret ve denizcilik bilgisinden ziyade, içinde yaĢanılan çağın siyasî ortamı etkili olmuĢtur. II. Bayezid ve I. Selim dönemlerinde takip edilen denizcilik politikası ve bu politikanın ürünü olan deniz seferleri ve donanma faaliyetleri Kemal Reis ve Barbaros baĢta olmak üzere pek çok denizcinin/korsanın Osmanlı siyasî bünyesine katılmasını kolaylaĢtırmıĢ, onların devletin geleceğini belirleyecek kadar önemli roller ve siyasî dengeyi bozabilecek kadar hassas görevler üstlenmelerini sağlamıĢtır.

II. Bayezid, kendi deniz siyasetini, ancak 1495 yılında Cem Sultan‟ın ölümünden sonra, uygulamaya geçirebilmiĢtir. Mora Yarımadası‟nda bulunan Modon, Koron ve Ġnebahtı gibi önemli deniz üslerinin alınmasının Anadolu sahillerinin güvenliği açısından zaruri olduğunu fark eden padiĢah, 1495 yılından itibaren donanma hazırlıklarına baĢlamıĢtır.8 II. Bayezid döneminde Osmanlı sınırları karadan ziyade denizlerde geniĢlemiĢ, Doğu Akdeniz‟de egemenlik alanı kurulmuĢ, kara gücünden daha üstün bir deniz gücüne sahip olunmuĢtur.9 PadiĢah, Doğu

4 Korsan Kara DurmuĢ bir korsan yatağı olan Seferihisar‟da (Ġzmir) ikamet etmektedir. I Diarii di Marino Sanuto , ed. Federico Stefani v. d. , C. V, Nisan, 1969, Bologna, Forni Editore, s. 465. 5 PadiĢah, Ġstanbul‟a buğday taĢıyan gemileri korumak için Kara DurmuĢ ve diğer korsanlara karĢı Gelibolu‟daki iki kadırga ile kalyata ve firkateden oluĢan 10 gemiyi silahlandırmıĢtır. Kara DurmuĢ, Kemal Reis tarafından yakalanıp Gelibolu‟ya getirilmiĢtir. elçi olarak Ġstanbul‟a yollanan ve kısa süre sonra Venedik‟e geri dönen Andrea Gritti tarafından 1503 yılının Aralık ayında Senato‟ya sunulan rapor: Donanma Emini Girolamo Contarini tarafından Anabolu‟dan yollanan 28 Haziran 1505 tarihli mektup: A.e. , C. V, s. 449 ve A.e. , C. VI, Haziran, 1969, s. 198. 6 Kahire‟deki Venedik elçi heyetinin kâtibi olan Daniel di Ludovici, Venedik elçisi Alvise Mocenigo‟nun kadırgasının Kurdoğlu‟nun refakatinde Ġstanbul‟a gitmek üzere Ġskenderiye‟den ayrıldığını haber vermektedir. Daniel di Lodovici‟nin Kahire‟den yolladığı 12 Eylül 1517 tarihli mektup: A.e. , C. XXV, Ekim, 1969, s. 131- 132. 7 Brummett, Osmanlı Denizgücü , s. 146. 8 Tansel, Sultan II. Beyazıt’ın Siyasî Hayatı, s. 180. 9 Ġdris Bostan, “II. Bayezid Döneminde Osmanlı Denizciliği”, Başlangıçtan XVII. Yüzyılın Sonuna Kadar Türk Denizcilik Tarihi, C. I, ed. Ġdris Bostan, ed. Salih Özbaran, 1. bs. , Ġstanbul, T. C. Deniz Basımevi, Temmuz, 2009, s. 111.

Akdeniz‟de ortaya çıkmaya baĢlayan ve Venedik lehinde olan yapılanmayı fark ederek güçlü bir donanmaya sahip olmaya öncelik vermiĢtir.10

Venedikliler, II. Bayezid‟in Mora‟ya sefer düzenleyeceğinden habersizdir. PadiĢah, Venedik aleyhine aldığı bu sefer kararının Venedikliler tarafından öğrenilmemesi ve herhangi bir tedbir almamaları için öncelikle, Baylosu Ġstanbul‟dan uzaklaĢtırmıĢtır. Böylece Venedik Ġstanbul‟daki donanma hazırlıklarının asıl sebebini öğrenememiĢtir. PadiĢahın ikinci hamlesi, buğday kıtlığını ileri sürerek limanlarını Ġtalyan tüccarlara kapamak olmuĢtur.11 Bunu yaparak Ġtalyan tüccarların Venedik‟e bilgi taĢımasını önlemiĢtir. Venedik, bu uygulamanın buğday kıtlığı gibi sağlam bir sebebe dayanmasından ve tüm Ġtalyan tüccarları kapsayan bir uygulama olmasından dolayı, kendisinin hedef alındığını fark edememiĢtir. Fakat, padiĢahın Ġskenderiye (ĠĢkodra) beyi olan Firuz Bey‟i Venedik himayesindeki Karadağ‟ı almakla görevlendirmesinden12 Venedik ĢüphelenmemiĢtir. Venedik‟in elçilik bulundurma hakkını koruma göreviyle Ġstanbul‟a yolladığı Alvise Sagundino‟ya (Bu Venedik elçisi 1495 yılında Ġstanbul‟a varmıĢtır) padiĢah tarafından sorulan sorular, Venedik‟in dikkatini Avrupa‟ya yöneltmiĢtir. Doç‟tan uzun süre mektup alamadığı için Avrupa içindeki casusu Venedik‟e karĢı tavır alan ve gelen elçiye öpmesi için elini dahi uzatmayan padiĢahın Venedik‟i Fransa ve Ġtalya hakkında soru yağmuruna tutmasının13 ardında Papalık, Napoli Krallığı ve Milano Dukalığı gibi rakip Ġtalyan devletler durmaktadır. Bu devletler, önceden elçi yollayıp Venedik‟in Fransa ile iĢbirliği yaptığı iddiasında bulunmakla kalmamıĢ, bundan bizzat padiĢahı haberdar etmiĢ, hatta onu Venedik‟e karĢı kıĢkırtmıĢlardır.14 Rodos‟un Fransa‟dan top

10 A.y. 11 Nettleton Fisher Venedik‟in Selanik, Eğriboz‟dan ve Karadeniz limanlarından gelen tahıla muhtaç olduğunu vurgularken Sanuto‟dan alıntı yapar. Selahattin Tansel de Nettleton‟u kaynak olarak kullanır. I Diarii, C. , I, bölüm I, Ocak, 1969, s. 326 ve 459 ve Sydney Nettleton Fisher, The Foreign Relations of Turkey 1481-1512, Urbana, University of Illinois Press. , 1948, s. 52 ve Tansel, Sultan II. Beyazıt’ın Siyasî Hayatı, s. 180-181. 12 Fisher, The Foreign Relations, s. 53. 13Venedik elçisi Alvise Sagundino tarafından Ġstanbul‟dan yollanan 3 Temmuz 1495 tarihli mektuplar: I Diarii , C. I/1 , s. 323 ve Fisher, The Foreign Relations, s. 51-52. 14 Napoli Kralı Ferdinando, 1496 yılının Mayıs ayında padiĢaha gizlice bir elçi yollamıĢtır. Niyeti padiĢahtan borç para almaktır. Ancak, elçi eli boĢ dönmek zorunda kalmıĢtır. Milano Dükü‟nün elçisi olan Angelo da Lavelo 1496 yılının Ekim ayında Korfu üzerinden Ġstanbul‟a gitmiĢtir. O sırada padiĢahın bir ulağı Pavia‟daki Vigevano kasabasına gelip padiĢahın Milano Dükü‟ne hediye olarak yolladığı 4 atı teslim etmiĢtir. Dük de padiĢahın damadı olan Bosna Sancakbeyi Mustafa Bey‟e hediye olarak birkaç köpek yollamıĢtır. Papalık elçisi (noncio) Giorgio Buzardo 26 Ocak 1497 tarihinde Bâbıali‟yi ziyaret etmiĢtir. Bu elçi Ferrara Dükü‟nün padiĢahı Venediklilere karĢı kıĢkırttığını Bar‟daki (Antivari) Venediklilere rapor etmiĢtir. Donanma Emini Alvise Loredan tarafından Monopoli‟den yollanan 6 Mart 1497 tarihli mektup, 1496 yılının Mayıs, Ekim ve Aralık ayında gelen

4 getirtmesinden Osmanlıların rahatsız olmuĢ olabileceği15 ihtimalini göz önünde bulunduran ve donanma faaliyetlerinin Rodos‟a karĢı olabileceğini düĢünen Venedik, Rodos, Fransa ve Ġtalyan devletleri üçlüsünü içine alan ve Fransa‟da düğümlenen karmaĢık siyasî konjönktör içinde, kendisinin Osmanlı‟ya hedef olabileceği ihtimalini gözden kaçırmıĢ, Osmanlı ve Venedik arasındaki diplomatik krizin padiĢahın Avrupa iç iĢlerine müdahalesinden kaynaklandığı kanısına kapılmıĢtır. Vefatının üzerinden 15 yıl geçen Fatih Sultan Mehmed‟in Mora üzerine düzenlediği seferler Venedik‟in hafızasından çabuk silinmiĢtir. Venedik‟in Avrupa meselelerinin içine sürüklendiği ve Venedik Akdeniz‟i için kısa bir mola anlamına gelen ve dört yıla tekabül eden (1495-1499) süre, Venedik‟e pahalıya mal olmuĢ, bu denizci devlet, Anavarin, Ġnebahtı, Modon ve Koron gibi dört önemli Mora üssünün Osmanlılar tarafından fethine karĢı hazırlıksız yakalanmıĢtır.16

I. Selim devrinde Akdeniz‟de bir deniz üssünün elde edilmesiyle sonuçlanan herhangi bir deniz seferi söz konusu olmamıĢtır. Buna rağmen, Osmanlılar, bu padiĢahın saltanatı sırasında denizden kopmayıp donanma faaliyetlerine önem vermiĢlerdir. Onları denize bağlayan pek çok sebep vardır ve var olan nedenlere yenileri de eklenmiĢtir; Rodosluların zararlı faaliyetleri bir gelenek gibi devam etmekteyken, Memlük topraklarını güneyden tehdit eden Portekiz, ikinci bir tehdit unsuru olarak Kızıldeniz ve Basra Körfezi civarında belirivermiĢtir. Diğer taraftan, Ġspanyollar Mağrip‟te dolanmakla kalmayıp bazı yerleri hâkimiyetleri altına almıĢlardır. Kısaca söylemek gerekirse, Akdeniz, I. Selim döneminde de hareketli bir süreç geçirmekte, çatıĢan çıkarları bünyesinde barındırmaktadır. Çıkarlarını zedeleyen üç Hıristiyan devlet Akdeniz‟de dolaĢırken I. Selim denizden uzak kalmamıĢtı. PadiĢah, Akdeniz‟deki bu rakiplerine gözdağı vermek için hiçbir fırsatı kaçırmamıĢtı. Mısır‟ın fetedilmesinin hemen ardından ganimet toplamak için Ġskenderiye‟ye giden donanmanın Ġstanbul‟a dönerken Rodos‟un yakınından geçmesi

haberler için bkz. I Diarii, C. I/1, s. 83-84, s. 136- 137, s. 370-371 ve 417 ve Fisher, The Foreign Relations, s. 52-53. 151498 yılının Ocak ayında gelen haber: Bazı Rodos barçaları top ve daha pek çok Ģey yüklemek için Provence tarafına doğru gitmektedir. Rodoslular, PadiĢahın Rodos‟a sefer düzenleme ihtimaline karĢı cephane depolamaktadır. I Diarii, C. I/1, s. 463 ve Fisher, The Foreign Relations, s. 54-55. 16 PadiĢah iki kadırgayı silahlandırmıĢtır. Çok sayıda kadırga yaptırmaktadır. Bunlar Rodos‟a gidecektir. Sakız Konsolosu Giovanni di Tabia tarafından yollanan 12 Ocak 1497 tarihli mektuplar: I Diarii, C. I/1, s. 554.

5 oranın Ģövalyelerine gözdağı vermek içindi.17 I. Selim de II. Bayezid gibi kendisine bir korsan seçme ihtiyacı duydu. Diğer korsanların faaliyetlerini denetlemek, onların yaptığı yağmalardan Venedikli tüccarı korumak ve donanmayı emanet etmek için atılgan ve gözüpek bir korsana ihtiyacı vardı ve Kurdoğlu‟nu buldu. II. Bayezid döneminin Kemal Reis‟i padiĢah ve devlet için ne anlam ifade ediyorsa, I. Selim dönemindeki Kurdoğlu Muslihiddin aynı anlama gelmektedir. Kemal Reis, Modon‟da karĢımıza çıkarken, Kurdoğlu Ġskenderiye ve Kahire civarında dolaĢmaktadır. I. Selim dönemi, Barbaros‟un güçlü bir korsan/denizci olarak yükseliĢine Ģahit olması bakımından da önemlidir. 1516 yılından beri Cezayir‟i Ġspanyollara karĢı savunan bu denizci, Yavuz Sultan Selim‟in himayesine nail olmuĢtur. Barbaros (Hızır Reis) Cezayir‟in savunulması hususunda padiĢahtan yardım talep edince , Yavuz Sultan Selim yolladığı emirlik beratı, mühimmat, birkaç adet gemi ve 2000-3000 askerle onu onurlandırmıĢtır.18 Bundan baĢka, padiĢah, Barbaros‟un Anadolu‟dan adam toplamasına icazet vermiĢtir.

I. Selim‟in deniz politikası onu II. Bayezid‟den kısmen ayırır. II. Bayezid döneminde Osmanlı Devleti‟ni denize çeken, rekabet içinde bulunduğu Venedik iken, I. Selim‟i denize çağıran Portekiz ve Rodos olmuĢtur. Rodos, Osmanlı gemilerine verdiği zarar nedeniyle II. Bayezid zamanında da dikkate alınmıĢ bir güç unsurudur. Mısır ve Suriye‟nin alınmasından ve Venedik‟in Kıbrıs için ödediği vergiyi Osmanlı Devleti‟ne ödemeye baĢlamasından sonra, baĢka bir deyiĢle Osmanlı Devleti‟nin Rodos‟a çok yakın toprakları hâkimiyet altına almasından sonra, Rodos‟un Osmanlı gözündeki tehdit potansiyeli de artmıĢtır. II. Bayezid, doğrudan Venedik topraklarını hedef alırken, I. Selim, Venedikli tüccarın koruyuculuğunu üstlenmiĢtir. Mısır ve Kıbrıs‟ın sahip olduğu zenginliğin kaynağı olan ticaretin zarar görmemesi için uğraĢan I. Selim, bu iki yerdeki ticaretin akıĢını sağlayan Venedikli tüccarları ve onların gemilerini Osmanlı korsanlarından korumaya özen göstermiĢtir. Bu nedenden ötürü, Talaisman adlı bir reisi Venediklilere zarar veren Osmanlı

17Magosa‟daki Komutan Vicenzo Capello, Rodos Üstad-ı Âzamı‟ndan aldığı mektuptan Osmnalı donanmasının bir kısmının Rodos‟tan geçtiğini öğrenmiĢtir. Komutan Vicenzo Capello tarafından Magosa‟dan yollanan 2 Nisan 1517 tarihli mektup: I Diarii, C. XXIV, Ekim, 1969, s. 216. 18 Ġdris Bostan, “Akdeniz‟de Korsanlık: Osmanlı Deniz Gücü”, Türk Denizcilik Tarihi, C. I/1, s. 230-231.

6 denizcilerini kontrol altına almakla görevlendirilmiĢ, bu durum Günlüklerdeki bazı mektuplara yansımıĢtır. 19

II. Bayezid ve I. Selim, hem donanmaya verdikleri önem hem de denizi stratejik bir unsur olarak görmeleri nedeniyle, Kanuni hariç olmak üzere, diğer Osmanlı padiĢahlarından farklı bir siyaset izlemiĢlerdir. Kanuni devrinde Venedik‟ten üstün olan Osmanlı donanması bir anda ortaya çıkmamıĢ, bu üstünlüğü hazırlayan adımlar II. Bayezid ve I. Selim döneminde atılmıĢtır. Osmanlı donanmasının bu süratli geliĢimini, Venedikli Senatör Marino Sanuto‟nun Günlükler (I Diarii) baĢlıklı kroniğinden takip etmek mümkündür. Donanma faaliyetleri, deniz seferleri, kronikte geçen pek çok korsan adı ve yine bu kronikte yer alan gemi adları güçlenen bir deniz imparatorluğuna dair ortaya konulan ipuçları olarak görülebilir.

19 Ġstanbul‟dan yollanan 2 Mayıs 1518 tarihli mektup Talaisman Reis‟le ilgili Ģu bilgileri vermektedir: “6 kadırga, 3 kalyata ve 6 firkateden oluĢan ve nizam bakımından iyi durumda olan padiĢah donanması, bu aralar, Ġstanbul‟dan ayrılmayı bekliyor. Bu donanma da bir de komutan var. Donanma Talaisman Reis adındaki komutanın emri altında. Talaisman Reis, bulabildiği bütün korsan ve hırsızların kökünü kazımak hususunda acil bir emir almıĢ”. I Diarii, C. XXV, s. 462.

I. BÖLÜM

MARĠNO SANUTO VE GÜNLÜKLER

1.1. Marino Sanuto‟nun Hayatı ve Yakın Çevresi Hakkında

Sanuto soyadının tarihçesi, 9. yüzyıla dayanmaktadır.1 Bu soyadın Venedik‟teki ilk temsilcileri Frank istilası sonucunda Venedik‟e sığınmıĢlardır. Sanuto soyadını taĢıyan aile, aslen Lombard (Longabardi) kavmindendir.2 Ailenin dikkat çeken ilk temsilcisi Padovalı senatör Tommaso Candiano‟dur. Onunla birlikte Sanuto soyu Padova ve Ferrara kontları yetiĢtirmeye baĢlamıĢtır. Marino Sanuto, 1490 ve 1494 yılları arasında yazdığı Vite dei Dogi (Doçların Hayatı) adlı eserde Candiano‟nun soyundan geldiğini doğrulamaktadır.3

Sanuto soyunun 13. yüzyıldaki elçisi olan Marco Sanuto, Enrico Dandolo‟nun torunudur. Kiklad Adaları‟nda (Kiklad/Cicladi: Eğriboz Adası‟nın güneydoğusunda yer alan ada grubudur) bir prenslik kurmayı baĢarmıĢtır. Marco Sanuto‟nun oğlu Angelo döneminde de Sanuto ailesi, NakĢa (Naksos) , Andros ve Milos adalarının yöneticileri olarak karĢımıza çıkmaktadırlar. Doğu Akdeniz‟deki takımadalarla olan bağlantı, Sanuto soyundan olanların diğer Venedik vatandaĢları arasından sıyrılıp Cumhuriyet‟te önemli görevlere yükselmelerini sağlamıĢtır.4

“Sanuto”lar, 13. yüzyıldan itibaren Venedik‟teki pek çok aileyle karıĢmıĢ ve San Matteo di Rialto, San Toma, San Samuele, San Severo ve San Giacomo dell‟Orio olmak üzere beĢ ana kol halinde varlığını idame ettirmiĢtir. Sanuto soyunun ileri gelenleri Büyük Konsey‟de (Gran Consiglio) görev almıĢ, böylece Sanuto soyu,

1 I Diarii , C. I, Prefazione, s. 10. 2 Lombardlar Almanya‟nın doğusundaki Oder Vadisi‟nin yukarı kesiminden gelmektedirler. Lombardlar M. S. 6. yüzyılın sonlarına doğru bütün Po Vadisi‟ni, Venedik‟in iç kesimlerini, Toskana‟yı, Spoleto ve Benvento Dukalıkları‟nı iĢgal etmiĢlerdir. Frank Kralı ġarlmen (Charlemagne) 8. yüzyılın sonlarında onların Ġtalya‟daki hâkimiyetine son verip Papalık‟ı onların etkisinden kurtarmıĢtır. Edgar N. Johnson, James W. Thompson, An Introduction to Medieval Europe 300-1500, Newyork, W. W. Norton & Company Inc. Publishers, 1937, s. 89, s. 106 ve J. M. Roberts, A History Of Europe, Oxford, Helicon Publishing Ltd, 1996, s. 109-110. 3 I Diarii, C. I, Prefazione, s. 10-11. 4 A.e. , s. 11.

8 uzunca bir süre Venedik yönetiminde söz sahibi olmuĢtur.5 Torsello mahlasını kullanan ve Liber Secretorum Fidelium Crucis (Mühim Ġnancın Gizemli Kitabı) adlı eserin yazarı olan Marino Sanuto, San Severo koluna mensuptur. Günlükler‟in (I Diarii) yazarı olan Marino Sanuto ise, San Giacomo dell‟Orio kolundandır.6

Marino Sanuto, 22 Mayıs 1466 tarihinde, San Giacomo Dell‟Orio‟daki Sanuto malikânesinde dünyaya gözlerini açtı. Babası Leonardo Sanuto (1427-1476), Marino daha 10 yaĢındayken hayatını kaybetti. Babası, Medeni Hukuk ve Ceza Hukuku konularında uzman, yasalar konusunda oldukça bilgili bir yargıçtı. Aynı zamanda, o dönemdeki Ferrara kenti hâkiminin yardımcılığını üstlendi. Ölmeden evvel ise, Venedik‟in Roma elçiliği görevini yerine getirmiĢ ve bu Ģehirde ömrünü tamamlamıĢtır.7 Marino Sanuto‟nun babası ömrü boyunca toplam üç kere evlenmiĢtir. Ġlk eĢi olan Letizia Memmo di Pellegrino ile yaptığı evlilikten çocuğu olmazken, ikinci eĢi olan Celestina Contarini di Carlo ile yaptığı evlilikten Elena (doğ. 1451) ve Marina (doğ. 1458) adında iki kızı ve Alvise (doğ. 1453) ve Antonio (doğ. 1460) adında iki oğlu olmuĢtur. Üçüncü eĢi olan Lucia (Letizia) Venier di Pellegrino, Marino Sanuto‟nun annesidir. Ondan Marino Sanuto‟dan baĢka, Leonardo 8 adında bir oğluile Sanuta9 adında bir kızı olmuĢtur.

Marino Sanuto, 15 ġubat 1505 tarihinde 1500 dukalık bir çeyize sahip olan Cecilia Priuli di Constantino ile evlendi. Cecilia, Girolamo Barbarigo di Francesco adındaki soylunun dul eĢidir. Bu eĢinden Elena adında bir kızı bulunan Marino Sanuto‟nun evlilik dıĢı olan Candiana ve Bianca adında iki kızı daha vardır. Bunların annelerinin kim olduğuna dair herhangi bir ipucuna rastlanmamıĢtır.10

Daha 14 yaĢındayken tarihle ilgili materyal toplamaya baĢlayan Marino Sanuto bulduğu tüm yazıları, belgeleri ve haberleri büyük bir hevesle topluyor ve

5Stanley Chojnacki, “In Search of the Venetian Patriciate: Families and Factions in the Fourteenth Century ” adlı makalesinde Büyük Konsey‟in Sanuto soyadını taĢıyan elçilerinin sayısını vermektedir. 1290 yıllarında 30 patriçi Büyük Konsey‟de Sanuto soyunun elçiliğini üstlenirken, bu rakam 1300‟lü yıllarda 36‟dır, 1370‟lerde 39‟dur. Stanley Chojnacki, “In Search of the Venetian Patriciate: Families and Factions in the Fourteenth Century”, ed. J. R. Hale, Venice Renaissance, London, Faber and Faber, 1973, s. 74. 6 I Diarii, C. I, Prefazione (önsöz), s. 11. 7 A.e. , s. 12- 14. 8 Marino Sanuto‟nun erkek kardeĢi babasıyla aynı adı taĢımaktadır. Leanordo di Leanordo Ģeklinde adlandırılmaktadır. Diğer adı Lorenzo‟dur. 1475 yılında doğmuĢtur. A.e. , s. . 12-13. 9 Marino Sanuto‟nun kızkardeĢinin doğum tarihi bilinmemektedir. Adı, Sanna, Santa ve Sancia gibi farklı Ģekillerde telaffuz edilmektedir. A.y. 10 A.y.

9 eline geçen her Ģeyi harfi harfine kopya ediyordu. Babası 1476 yılında ölünce, ondan kalan mirasın büyük bir kısmı ikinci eĢinden olan büyük oğlu Alvise tarafından 4 yıl içinde harcandı. Marino Sanuto Padova‟da komutan olan amcası Francesco Sanuto‟ya Latince bir mektup yazıp ipotek altındaki evlerini onun yardımıyla kurtarmıĢtı. Babası Marino‟ya borç almasına gerek kalmayacak ve geçimini sağlayacak kadar bir miras bırakmıĢtı.11

Marino Sanuto, 15 yaĢında tamamladığı mitolojiden bahseden Memorabilia Deorum Dearumque (Tanrı ve Tanrıçanın Hatıratı) adlı eserini amcası Francesco‟ya ithaf etmiĢti. Ġlk büyük eserinin adı oldukça uzundur: Commentari belli Ferrariensis, quod Senatus Venetus cum Hercule Estensi gerit (Hercule Estensi tarafından yönetilen Ferrara Ģehri savaĢlarına iliĢkin Venedik Senatosu‟nun izahati). Bu eser, 1482 yılında tamamlanmıĢtır. Marino Sanuto‟nun diğer eseri olan Vite dei Dogi (Doçların Hayatı) ilk kez 1484 yılında kaleme alınmıĢtır. Sanuto, 1493 yılında, bu eseri yeniden elden geçirmiĢ, bir takım eklemeler yapmıĢtır. Ayrıca, Ferrara Savaşlarına İlişkin İzahat, bu esere dâhil edilmiĢtir. La Spedizione di Carlo VIII in Italia (Fransa Kralı VIII. Charles‟ın Ġtalya Seferi) adlı eseri bir tarih dizisi Ģeklinde 1533‟te yayımlandı.12

Sanuto, daha 18 yaĢındayken Büyük Konsey‟in seçimlerine katılıp adaylığını koymuĢ, 23 Ekim 1484‟te Büyük Konsey üyeliğine seçilmiĢtir. Bunun yanı sıra, 1500‟lü yılların baĢında aralıklı olarak Senato‟da görev almıĢtır. Günlükler‟in 58. cildi sona erdikten kısa bir süre sonra vefat etmiĢtir.13

1.2. Bir Tarihçi Olarak Marino Sanuto ve Günlükler‟i

Sanuto‟nun hazırladığı 58 ciltlik seri, bir günlük gibi görünmesine rağmen, tarihe tanıklık eden bir kaynak olarak yazarına tarihçi kimliği yüklemektedir. Marino Sanuto‟nun bir günlük yazarı mı, yoksa bir tarihçi mi olduğu sorusunun akla gelmesi bu yüzdendir. Robert Finlay “Politics and History in the Diary of Marino Sanuto” adlı makalesinde, Sanuto‟nun tarihe yaklaĢımını irdelemekte, bunu yaparken onun tarihçiliğin hangi penceresinden baktığını ve tarihçiliğin hangi yönlerinden yoksun

11 A.e. , s. 15-16. 12 A.e. , s. 16, 23-24, 26, ve 30. 13 A.e. , s. 12-13 ve 21-22.

10 olduğunu sorgulamaktadır. Sanuto‟nun olaylar arasında önem sırası gözetmemesi, birbiriyle ilgisiz olayları art arda kayda geçirmesi14, onu tarihçiliğin biraz dıĢına iterken, diğer taraftan hiçbir ayrıntıyı kaçırmamaya özen gösteren yaklaĢımı ona farklı bir tarih üslubu kazandırmıĢtır. Kısaca söylemek gerekirse, Sanuto aynı anda tarihin hem içinde hem de dıĢındadır. Tarihin içindedir, çünkü yaĢanılan olaylara bizzat tanık olmakta, onları ayrıntısıyla kayda geçirmektedir. Tarihin dıĢındadır, çünkü olaylara ve kaynaklara bir tarihçi gözüyle bakmamakta, onları düzene koymamakta ve bu olayları önem sırasına yahut dâhil olduğu konuya göre sıralamamaktadır. Robert Finlay, bu yüzden onun güçlü bir günlük yazarı, fakat zayıf bir tarihçi olduğunu vurgulamaktadır. Bununla birlikte, binlerce belgeyi temize çekmekle yetinmeyen, Venedik meydanlarında toplanan halkın söylediklerine, yani kamuoyuna kulak veren bir yaklaĢımı övmeyi ihmal etmemiĢtir. Sanuto, olaylara geniĢ bir pencereden baktığı ve geleneksel Venedik tarihçiliğinin aksine, eserini soylu ailelerin yaĢamıyla sınırlı tutmadığı için “Venedik Devlet Tarihçisi” unvanına lâyık görülmemiĢtir.15

Sanuto, diplomasi ve savaĢa hususi bir önem vermiĢ olsa da, onları odak noktası yapmamakta, savaĢ ve diplomasiyle ilgili olayları kültür, ticaret, kamuoyu, iç siyaset ve iaĢeye olan etkileri bakımından değerlendirmektedir. “Patriçi”leri ön planda tutan bir tarih anlayıĢına da sahip değildir. Finlay‟a göre, Sanuto geleneksel tarihin karmaĢık ve içiçe geçmiĢ yapısını ve elitist tarih yaklaĢımını bir kenara bırakmakla ortaya koyabilmiĢtir.16

Dukalık yazıĢma ofisinden, Venedik sokak ve meydanlarından kaynağını alan, belge ve kamuoyu üzerinden ilerleyen Günlükler‟in yazım aĢaması, yazarın motivasyonuna ve tarihin akıĢ yönüne göre ĢekillenmiĢtir. Fransa Kralı VIII. Charles

14 Finlay bu bilgi dağınıklığına dikkat çekmek amacıyla Ģu örneği vermektedir. Venedik‟te bir düğünde yapılan iĢakayı, Ġtalya‟nın VIII. Carlos tarafından fethedilmesi konusu takip eder. Yani, tarih ve günlük hayat içiçe geçmiĢtir. Sanuto‟nun aynı anda hem tarihe tanık olması, hem de günlük hayatı yaĢamaya devam etmesi bu bilgi yığınının oluĢmasında rol oynamıĢtır. Robert Finlay, “Politics and History in the Diary of Marino Sanuto”, Renaissance Quarterly, ed. Bridget Gellert Lyons, Edward P. Mahoney, 1980, Chicago, The University of Chicago Press, s. 587. 15 Sanuto‟nun yaĢadığı yıllarda “Cumhuriyet‟in Resmi Tarihçisi” ünvanını ilk olarak iyi derecede Latince ve Grekçe bilen Andre Navagero kazanmıĢtır (1516). Navagero 1529 yılında ölünce aynı ünvan Sanuto‟nun yakın dostu Piero Bembo‟ya verilmiĢtir. Bu unvanı bir türlü alamayan Sanuto‟nun hayal kırıklığını telafi etmek isteyen ve onun Günlükler‟i yazmaya devam etmesi arzusunda olan Piero Bembo, Sanuto‟ya 1531 yılından itibaren “150” dukalık bir aylık tahsis edilmesine vesile olmuĢtur. “I Diarii, C. XXI, Eylül, 1969, s. 484-485 ve Finlay, “Politics and History in the Diary", s. 592. 16 Finlay, “Politics and History in the Diary”, s. 594-596.

(1483-1498) Ġtalya‟yı fethetmesinden (1494-1495) hemen sonra Günlükler‟i kaleme almaya baĢlayan Sanuto, Ġtalya‟da barıĢın tesisine dek bu eseri yazmaya karar vermiĢtir. Fakat barıĢ, ancak 1530 yılında V Karlos (1516-1558) ve Papa VII Clement arasında, Bologna‟da yapılan ve Floransa‟nın düĢüĢüyle sonuçlanan antlaĢmayla sağlanabilmiĢtir. Belgrad‟ın (1521) ve Rodos‟un (1522) Osmanlılar‟ın eline geçmesi, Ceneviz‟in V. Karlos‟a teslim olması (1528), Viyana‟nın Osmanlı kuĢatmasına sahne olması (1529) gibi tarihin akıĢını değiĢtiren olaylar, Günlükler‟in uzamasında, yani 58 cilde ulaĢmasında etkili olmuĢtur. Bunların dıĢında, Sanuto‟nun hayatındaki değiĢiklikler, aile konutunun paylaĢımı hususunda kardeĢleriyle yaĢadığı anlaĢmazlık, 1505 yılındaki evliliği Günlükler‟in yazımını da yavaĢlatmıĢtır. 1501 yılından evvel ayda ortalama 274 sayfa yazan Sanuto, 1501 ile 1507 yılları arasında ayda ancak 32 sayfa yazabilmiĢtir. Sanuto‟nun kendi hayatı, yazım sürecine etki etmesine rağmen, Sanuto‟nun Günlükler adındaki kroniği, kiĢinin iç dünyasını, hislerini, gözlem ve anılarını açığa vuran günlüklere benzememektedir. Çünkü, Sanuto, bu eserine herhangi bir ahlakî misyon yüklememiĢtir. Bütün bunları dile getiren Finlay, Sanuto‟nun çok ciltli kroniğini Çin‟deki “mandarin”lerin tarih yazıcılığına benzetmektedir. Ayrıca, Finlay, bilgiyi baĢlı baĢına bir değer olarak ele alan Sanuto ile 14 ve 15. yüzyıllarda yaĢamıĢ olan ve hümanist öğretinin etkisiyle bilgiye ahlakî bir misyon yükleyen vak„anüvis Leonardo Bruni arasındaki farka iĢaret etmektedir. Bilginin bizzat kendisi ön planda tutulduğundan, onun aktarılıĢ ve kullanılıĢ biçimi üzerinde durulmamıĢ, bunun bir sonucu olarak, Günlükler‟de anlatılan olaylar önem sırası bakımından düzenlenmemiĢtir.17

Marino Sanuto‟nun Günlükler adını taĢıyan tarih kronolojisi bir vekayinâme özelliği taĢımaktadır. Söz konusu kronik, 1495 ve 1533 yılları arasında gerçekleĢen önemli savaĢ ve antlaĢmalar, bunların etrafında cereyan eden diplomatik görüĢmeler, seferler ve bu seferlerin hazırlık aĢamaları ve meydana geliĢ biçimleri hakkında

17 Sanuto, 1517 yılında Büyük Konsey‟e seçilmediği zaman büyük bir üzüntü duymuĢ, Venedik için yaptıklarının değer görmemesinden yakınmıĢtır. “La qual ingratitudine molto mi dispiace per amor porto a la patria mia; benchè sia maltrato a le operation ho fate in ben de la Republicha, sì hessendo in Pregadi per le renghe fate, aver anni 51 compiti, et ogni dì faticharmi in scriver la mia Diaria de l‟historia, e tamen mi fanno cader, e di Pregadi e dove don nominato” (Vatanıma karĢı duyduğum sevginin değer görmemesi beni ziyadesiyle üzüyor. Cumhuriyetin faydası için yaptığım iĢlerin kötü muamele görmesine rağmen, 51 yaĢında ve homurdanmalar eĢliğinde Pregadi‟de görev almama rağmen ve ülkenin tarihi hakkındaki günlüğümü yazarken duyduğum her türlü yorgunluğa rağmen, atanmıĢ olduğum Pregadi‟den beni indirdiler). I Diarii, C. XXV, s. 84 ve Finlay, “Politics and History in the Diary”, s. 586, 588, 590, 591- 593 ve 595-597.

önemli bilgiler içermektedir. Venedik Cumhuriyeti‟nin irtibat halinde olduğu Müslüman ve Hıristiyan devletlerin siyasal, toplumsal ve ekonomik yapıları, gelenek-görenekleri ve geçmiĢi, yani kısaca kültürü bu kroniğin satırlarına yansımıĢtır. Günlükler‟in temel unsurları olan ve çeĢitli Venedik yöneticileri ve vatandaĢları tarafından yollanan mektuplarda Floransa, Ceneviz, Papalık, Fransa, Ġngiltere ve Kutsal Roma-Germen Ġmparatorluğu gibi Hıristiyan devletlerden baĢka Osmanlı Devleti‟nin adına sıklıkla rastlanılır. Osmanlı tabiri kullanılmadan “Büyük Türk” (Gran Turco) veya “Büyük Senyör” (Gran Signor) gibi padiĢaha atfedilen unvanlarla kiĢileĢtirilen Osmanlı Devleti, atama ve aziller, Ģehzadeler ve vezirler arasındaki çekiĢmeler gibi iç meseleler nedeniyle Günlükler‟deki mektuplara konu olabilmektedir. Bunların dıĢında, savaĢ, barıĢ, fetih ve sefer gibi diplomasiye yön veren olaylar da Osmanlıların kendilerinden bahsettirmesine yol açmıĢtır. Venedik‟in 16. yüzyılın en önemli diplomasi merkezi olan Ġstanbul‟da daimi bir elçi, yani Baylos bulundurması Osmanlı tarihi bakımından Sanuto‟nun zengin bir kaynak olmasını sağlamıĢtır. Çaldıran, Ridaniye ve Mercidabık adlarıyla anılan savaĢlar, Ġnebahtı, Modon, Koron ve Rodos gibi önemli deniz üslerinin fetihleri Günlükler‟deki mektupların değindiği önemli olaylar arasında ilk sırada gelmektedir. Osmanlı Devleti‟nin Memlükler ve Safevi Devleti‟yle yaĢadığı çekiĢme, Günlükler‟in diğer bir önemli konusu olarak öne çıkmaktadır.

Günlükler, sadece siyasî tarihten söz etmez, aynı zamanda kültürel tarihten de bahsetmektedir ve pek çok Ġtalyanca Ģiir ve deyiĢe yer verilmektedir. Korsanlık, 16. yüzyıldaki hem siyasî hem de kültürel hayatın önemli bir unsuru olduğundan meĢhur Osmanlı korsanlarının adları Sanuto‟nun söz konusu kroniğinde sıkça anılmaktadır. Sanuto, kaynak olarak kullandığı mektup ve raporlar vasıtasıyla Kemal Reis, Kurdoğlu ve Barbaros gibi önemli tarihi Ģahsiyetlerin kronolojik bir düzen içinde takip edilmesine imkân sağlamakta, onların gezindiği coğrafyayı ve onlar tarafından kullanılan gemileri ve gemi malzemelerini sözün gücü sayesinde resmedebilmektedir.

Günlükler, mektup ve raporlardan oluĢan tarihi bir kaynaktır. Tezin konusunu oluĢturan mektuplar, Donanma BaĢkomutanı, Baylos ve diğer komutanlar ve donanma gözetmenleri tarafından Ġstanbul, Ġskenderiye ve Korfu ağırlıkta olmak

üzere Venedik‟li yöneticilerin ve elçilerin etkili olduğu bölgelerden yollanmaktadır. Tez için kullanılan raporlar, Osmanlı donanmasından kaçan ve çoğu Hıristiyan olan forsalar, gemi reisleri ve casuslar tarafından Senato‟ya takdim edilen tanıklık bildirileri Ģeklindedir.

Günlükler‟deki mektup ve raporlar kronolojik bir sıra izlemekle birlikte, geç ulaĢan mektup ve raporların da etkisiyle, kronolojide sapmalar ve geriye dönüĢler söz konusu olmaktadır.18 Bahsi geçen dizin, tarihi bir kaynak olarak ele alındığında iki husus göz önünde bulundurulmalıdır. Bunlardan biri, mektup ve raporların tarihlendirilmesidir. Bu noktada, kronolojik sıra iyi takip edilmeli, olaylar arasındaki zaman iliĢkisine dikkat edilmeli, kronolojideki sapmalar tespit edilmelidir. Özen gösterilmesi gereken diğer bir husus, ele alınan mektupların tarihi olayları tam olarak yansıtıp yansıtmamasıyla ilgilidir. Bu bağlamda Günlükler‟deki mektup ve raporların hem birbirini tamamlayan hem de birbiriyle çeliĢen yönleri dikkatle ele alınmalıdır.

Günlükler‟de geçen mektupları kusursuz bir biçimde tarihlendirmek için Sanuto‟nun onları kaydederken kullandığı dili iyi anlamak gerekir. Sanuto‟nun sıklıkla baĢvurduğu “Del ditto” terimi üç farklı biçimde kullanılmaktadır. Ġlkin bir önceki mektubu gönderen kiĢinin aynı olması durumunda kullanılır. Bu durumda “del ditto” tabirinden sonra bir önceki mektuptakinden farklı bir yer adı gelmekte, mektubun gönderildiği yeri temsil eden bu yer adını mektubun gönderildiği zamanı ifade eden bir sözcük izlemektedir.19 “Del ditto” tabiri, bazen hem mektubu gönderenin hem de mektubun gönderildiği yerin bir önceki mektuptakilerle aynı olduğunu ifade etmektedir.20 Böyle bir durumda, “del ditto” sözcüğünden sonra

18 Örneğin Yönetici aynı zamanda Donanma Emini olan Francesco Querini tarafından Kotor‟dan yollanan mektup 20 ġubat (1499) tarihlidir. Ondan önce ve sonra gelen mektuplar ise 1499 yılının Nisan ayında yazılmıĢtır. Kronolojideki bu sapmanın nedeni, Sanuto‟nun ġubat ayında yazılan bu mektubun varlığından geç haberdar olması olabilir. I Diarii, C. , II, ġubat, 1969, s. 631. 19 Venedik‟in Adriyatik‟ten) sorumlu olan komutanı Dominico Dolfin 20 Ağustos (1500) tarihli bir mektubu Viyosa Nehri (Avlonya Körfezi‟ne dökülen nehir/ Vajussa) civarından yollayıp orada bulunan Osmanlı donanmasının 21 hafif kadırga, 10 büyük kadırga, kalyata ve firkate türündeki 7 gemi, 2 pergende ve geri kalanı ağribar olmak üzere toplam 50 yelkenliden oluĢtuğunu belirtmektedir. Aynı kiĢi tarafından farklı yerden gönderilen ve farklı bir tarih taĢıyan diğer bir mektup Ģöyle ifade edilmektedir: Del ditto, a presso Sasno, a dì 25 (Bahsi geçen kiĢi tarafından, Sasno civarından, ayın 25‟i) A.e. , C. III, Nisan, 1969, s. 731-732. 20 Venedik Elçisi olarak Ġstanbul‟u ziyaret eden Andrea Zanchani ilk olarak oradan 10 ve 12 Mart (1500) tarihli iki mektup yollamıĢtır (Sanuto bu iki mektubu birlikte izah etmektedir). Elçi, bu iki mektup vasıtasıyla Osmanlı ile Venedik arasındaki barıĢı sağlamak için yaptığı görüĢmeleri ve sarf ettiği paraları (Zante için 500 duka, hapsedilen Venedikli Almandoro için 1400 duka) izah ettikten sonra bir baĢka mektup yazıp Osmanlı donanması hakkında malumat vermiĢtir. 10 ve 12 Mart tarihli mektuplar “Da Constantinopoli di sier Andrea Zanchani orator nostro, di 10 et 12 marzo” (Elçimiz Andrea Zanchani‟nin Ġstanbul‟dan yollanan 10 ve 12 tarihli mektuplar)

14 herhangi bir yer adı gelmemekte, sadece mektubun gönderildiği zamanı ifade eden bir sözcük onu takip etmektedir. Del ditto sözcüğü tek baĢına kullanılmıĢsa, yani onun peĢinden herhangi bir yer adı veya zaman ifadesi gelmiyorsa, bu kez mektubun göndereni, gönderildiği yer ve zaman bir önceki mektuptakilerle aynıdır.21

Bazen, Sanuto, bir mektup içinde baĢka bir mektuptan söz eder. Bu diğer mektubu da tespit etmek gerekir. Sanuto, Venedikli Vali Ambruoso Contarini‟nin LefkoĢa‟dan yolladığı 22 ġubat 1499 tarihli mektubu izah ederken, bu mektubun Sakız Konsolosu Giovanni di Tabia tarafından yollanan 19 ġubat (1499) tarihli mektuplara istinaden kaleme alındığını vurgulamaktadır.22 Sakız‟dan yollanan bu mektuplar Kara Hasan adındaki Osmanlı korsanının Venediklilere verdiği zarardan bahsetmektedir.

Aynı mektupta geçen farklı konular Sanuto‟nun kendisi tarafından kullanılan “item” (madde/mevzubahis) ibaresiyle birbirinden ayrı tutulmaktadır. Mesela, Baylos Andrea Gritti 1497 yılının Ocak ayında yolladığı mektubunda23, ilk olarak Kara Hasan (Caracossam), Enrichi ve Kemal Reis (Camallì) gibi korsanların Venedik ve diğer Hıristiyan gemileri tehdit ederek zenginleĢtiğinden yakınmakta, bu durum karĢısında Venedik‟in sessiz kalmaması gerektiğini yazmaktadır. Sanuto, Baylos‟un mektubunda geçen diğer bir konuyu “Item” ibaresiyle ayrıca belirtmektedir. Bu kez Baylos, Osmanlı korsanlarının eline geçen Venedik gemilerini kurtarmak için sarfettiği çabaya değinmektedir: Venedikli tüccar Dominico Venier‟in Ģarap yüklü gemisinin Yahudilere satılacağını, artık onu kurtarmanın mümkün olmadığını haber verdikten sonra, Korfu çıkıĢlı üç Venedik gemisinin yağmalandığını ve içindeki mürettebatın Osmanlı korsanları tarafından esir alındığını not düĢmüĢtür.

Sanuto‟nun Günlükleri büyüklü küçüklü pek çok Akdeniz adasının ve bu adalarda bulunan yerleĢim bölgelerinin Ġtalyanlar tarafından, bilhassa Venedikliler

Ģeklinde ifade edilirken aynı kiĢi tarafından aynı yerden yollanan ve Ģifreli olduğu Sanuto tarafından vurgulanan diğer mektup “Dil ditto in zifra, di 12” (Aynı kiĢi tarafından ve aynı yerden, ayın 12‟si) Ģeklinde ifade edilmektedir. A.e. , C. , II, ġubat, 1969, s. 610-612. 21 Donanma BaĢkomutanı Antonio Grimani, Korfu‟dan yolladığı mektubunda Dubrovnik‟ten kereste ve koyun taĢıyan iki ağribardan öğrendiklerini, Osmanlı kadırgalarının Avlonya yakınlarında bulunan Viyosa (Vajussa) Nehri‟nden suyun sığ olması nedeniyle geçemediğini anlattıktan sonra aynı yerden aynı tarihle bir baĢka mektup yollamıĢtır. A.e. , C. , III, Nisan, 1969, s. 1581-1582. 22 A.e. , C. II, s. 630-631. 23 A.e. , C. I/2, s. 916-917.

15 tarafından nasıl adlandırıldığı hakkında sayısız ipucu vermektedir. Bu adaların pek çoğu, günümüzde Ege Denizi sınırları içindedir. Günlükler‟de Sakız “Syo”, Bozcaada “Tenedo”, Midilli “Mitilini ”, Limni “Stalimine” olarak zikr edilmektedir. Eğriboz Adası‟nın doğusunda yer alan Kuzey Sporad Adaları‟ndan biri olan ĠĢkiros (Schyros) “Schiro”, yine bu adalardan biri olan ĠĢketos “Schiati”, Eğriboz Adası‟nın güneydoğusuna denk düĢen Kiklad Adaları‟ndan Mokene (Mykonos) “Micone”, yine bu ada grubundan olan Değirmenlik “Milo”, Çuha “Cerigo” olarak adlandırılmaktadır.

Ağırlıklı olarak Venedik Ġtalyancası ile yazılan mektuplardan oluĢan Günlükler‟de zaman zaman Latince de kullanılmaktadır. Latince olarak yazılan mektuplar, daha çok Papalık, Macaristan, Rodos ve Ġspanya‟dan gönderilmiĢ olanlardır. Bu tezin içeriğini oluĢturan ve Ġstanbul, Korfu ve Ġskenderiye baĢta olmak üzere pek çok yerden yollanan mektup ve raporların bir iki tanesi dıĢıda neredeyse hepsi Ġtalyanca‟dır.

1.3. Günlükler‟de Zaman ve Mekân Algısı

Günlükler‟de birçok yerden söz edilir. Venedik ülkesi ve onun kolonyel mevcudiyetinin sergilendiği Doğu Akdeniz, bu eserin odak noktasını teĢkil etmektedir. Doğu Akdeniz‟deki pek çok adanın ismi, hatta Venedik hafızasında yer edinmiĢ küçük adaların isimleri Günlükler‟de sıkça anılmaktadır. Osmanlı donanmasından söz edilecekse Ġstanbul baĢta olmak üzere Gelibolu (Gallipoli/Garnipoli), Avlonya (Valona) ve Eğriboz‟dan (Negroponte) sıklıkla söz edilir. 1500‟den sonra Ġnebahtı (Nepanto/Lepanto), Modon ve Koron Osmanlı donanmasının üsleri olarak Günlükler‟in mekân parçasına dâhil olurlar. Osmanlı korsanlarından söz edilecekse, o dönemde korsan yatağı olan Seferihisar‟ın24 (Sorrafari/Ġzmir) adının anılması adeta bir gereklilik sayılır. Gelibolu‟dan gelen Osmanlı donanmasını ve korsanlarını Doğu Akdeniz‟le buluĢturan Limni ve Midilli onun arkasından gelirler. Ceneviz kolonisi Sakız, Venedik‟in Osmanlı donanması ve

24 Seferihisar‟ın diğer adı Sivrihisar‟dır. Burayla ilgili bilinen en eski kayıt 1478‟den önce düzenlenmiĢ olan bir tapu-tahrir defteridir. Bu defterde Seferihisar, Ġzmir kazasına bağlı görünmektedir. 16. yüzyılda ise bağımsız bir kaza olan ÇeĢme‟ye dâhil olmuĢtur. Zeki Arıkan, “15. ve 16. Yüzyıllarda Seferihisar, Sığacık ve Korsanlık”, Türkler ve Deniz, ed. Özlem Kumrular, Kitap Yayınevi, Ġstabul, 2007, s. 81.

16 korsanlarına dair aldığı haberlerin müzmin istihbaratçısı olarak adından sıkça söz ettirir. Adından söz ettiren diğer yerler, Venedik donanma komutanlarının merkezi denilmesinde sakınca olmayan Korfu ile Adriyatik‟in haber kapısı olan Zante‟dir. Eğer Akdeniz veya Adriyatik‟teki bir ada Osmanlı korsanlarınca yağmalanmıĢsa, yağmalanan yerin adı mutlaka Günlükler‟de geçer. Osmanlı korsanlarının yağmaladığı yerler olarak, Adriyatik‟in Leggena‟sı, Elba Adası‟nın (Ġtalya) güneyinde kalan Pianosa (Chianose) Adası, Doğu Akdeniz‟deki Milos Adası (Milo) , Andros (Andre) Adası ve Kandiye (Candia), Rodos ġövalyeleri‟ne bağlı olan Leryos Adası (Lero), Pulya (Puglia) ve Otranto yakınlarındaki Soprasano gibi sayısız örnekler art arda sıralanabilir. Anabolu (Napoli di Romania) ise, Osmanlı donanmasının çıkarma yaptığı, fakat tamamen ele geçirmediği bir yer olarak Günlükler‟de geçer.

Hıristiyan korsanların yağmaladığı Osmanlı topraklarının adları Sanuto‟da pek belirtilmemiĢtir. Ġstanbul‟daki Venedik Baylosu Leonardo Bembo tarafından yollanan 18 ġubat 1505 tarihli bir mektup, üçü kadırga geri kalanı firkatelerden25 oluĢan 40 parça donanma ile Kemal Reis‟in denize açıldığını haber vermenin dıĢında bunun nedenini Rodoslular‟ın Osmanlı kıyılarını ve adalarını yağmalaması olarak açıklar. Fakat, Rodosluların yağmaladığı bu Osmanlı adaları ve kıyılarının adlarından söz etmez. Ayrıca, Baylos, Rodoslular söz konusu olunca, “yağma” (preda) ve korsan (corsaro) sözcüklerini kullanmaktan kaçınmıĢtır.26 “Rodoslu korsanlar” yerine “Rodos gemileri” (navilij rodiani), “yağmalayan” yerine de “zarar veren” (daneggiando) demektedir.27 Söz konusu zararın Osmanlılar için geçerli olması Venedikli Baylos‟un Rodos eliyle yapılan yağmaya az önem atfetmesine yol açmıĢtır. Baylos, zarara maruz kalan Osmanlı kıyı kasabaları ve adalarının adlarını mektubunda vermemiĢtir.

Yer adlarının dıĢında burun adları da Sanuto‟da yer almaktadır. Doğu Akdeniz‟in önemli geçiĢ noktalarından biri olan Çuha Adası‟nın tam karĢısındaki

25 Burada fusta tabiri kullanılsa da kastedilen firkatedir. Firkate, çekdiri türünden bir gemidir. En küçüğü 10-17 oturaklıdır. Uzunluğu 16-20 metre uzunluğundadır. Eni 3,5 metredir. SavaĢ zamanlarında 80-100 levent taĢıyabilmektedir. Ġdris Bostan, Osmanlılar ve Deniz: Deniz Politikaları, Teşkilat, Gemiler, Küre Yayınları, Ġstanbul, 1. bs. , Ekim 2007, s. 127-128. 26 I Diarii, C. VI, s. 151. 27 A.y.

Malyo Burnu‟nun (Cao Malio) adına sıklıkla rastlanılır. Çünkü orası Doğu Akdeniz‟in doğusu ile güneyini birbirine bağlayan bir geçittir. Oradan ya korsan ya da donanma geçer. Doğu Akdeniz‟in en batısındaki üç büyük adaya, yani Rodos, Girit ve Kıbrıs‟a ulaĢmak için oradan geçmek gerekir. Orası aynı zamanda Mısır‟a ulaĢan bir kapıdır. Günlükler‟de geçen diğer burun adları Mora Yarımadası‟nın doğusundaki Skili Burnu (Cao Schilo), Eğriboz Adası‟nın güney ucundaki Mandelon Burnu, (Cao Mantello), Çuha Adası‟nın batısındaki Matapan Burnu ile Aya Mavra‟daki Dukato Burnu‟dur. Bilhassa, Skili Burnu ile Mandelon Burnu, Osmanlı donanmasının uğrak güzergâhları olarak adlarından sıkça söz ettirmektedir.

Sanuto‟da Akdeniz kelimesini çağrıĢtıran herhangi bir sözcüğe rastlanmaz. Doğu Akdeniz‟in batı kesiminden söz edilecekse “Arcipelago” (Arzipelago: Takımadalar) sözcüğü kullanılır. Doğu Akdeniz‟in doğusu ise “Barbaria” (Berberistan) olarak anılmaktadır. Karadeniz‟i tanımlayan sözcüğe gelince, ulu deniz anlamına gelen “Mar Maggiore” (Mar Mazor) sözcüğü tercih edilir. Buradan Ģu sonuca varılabilinir: Sanuto Günlükler‟ine, daha doğrusu, 16. yüzyıl Venedik algısına konu olan Akdeniz, Takımadalar ve Berberistan gibi kara parçaları üzerinden tanımlanırken, Venedik‟in uzağındaki Karadeniz ulu bir deniz olarak görülmektedir. Batı Akdeniz‟i tanımlayan herhangi bir sözcüğe Günlükler‟de rastlanılmaz. Coğrafi tanımlamalar daha çok kıyı kentleri veya adalar üzerinden yapılmaktadır. Venedikliler‟in Akdeniz‟i adlandırma dertleri de yoktur. Onu yaĢamakla meĢguldürler. Akdeniz, Venedikli‟nin gözündeki önemini yitirmese de günlük hayatın bir parçası olarak sıradanlaĢmıĢ, adalar denizi olması nedeniyle de karalaĢmıĢtır. 15. yüzyılın ortalarından, yani Fatih döneminden itibaren Osmanlıların sıkı ve yoğun hâkimiyetine sahne olan Karadeniz ise yıllar süren bir gizemin karanlık örtüsü altında uzanmaktadır. Venediklilerin Karadeniz‟e ululuk atfetmesinin nedeni de bu gizemdir. Akdeniz‟le kıyaslandığında ada varlığı bakımından fakir olan Karadeniz, 16. yüzyıl Venedik hafızasından silinmemiĢtir. Sadece bu denizin, Venedik zihnindeki tezahürü Akdeniz‟inki kadar canlı ve berrak değildir. Gücünü, bilinmezlikten alır. Venedikli bir tüccar Midilli‟den denize bakacak olsa karĢısında Sakız‟ı bulur. Venedik‟in Napoli‟deki elçisi, Otranto‟dan denize bakacak olsa gördüğü Sicilya‟dır. Aynı elçi, Sicilya‟ya geçip oradan denize baktığında Berberi

18 kıyıları gözünün önüne gelir. Venedikli ile Akdeniz arasındaki mesafe, karĢı karĢıya duran iki ada veya iki kıyı kadarken, Ġstanbul‟un Karadeniz‟e bakan kıyısına geçen Venedikli Baylos‟un gördüğü, önünde uzanan engin bir denizdir.

Adriyatik veya Adriya Denizi tabirlerini anımsatan sözcüğe Sanuto Günlükler‟inde pek sık rastlanılmamaktadır. Ender örneklerden biri Cilt 2‟de yer almaktadır. Niccolò Gondola tarafından Dubrovnik‟ten yollanan 10 Nisan 1519 tarihli mektupta Adriya Denizi (Adriatico Mare) tabiri geçmektedir. Bu kiĢi, Osmanlı Devlet erkânının Adriyatik Denizi‟ne yaklaĢtığını, Arnavutluk civarındaki ırmaklara köprüler kurdurduğunu, yani gelecek donanma için hazırlık yaptığını mektubuna yazmıĢtır.28 “Golfo” (körfez) kelimesi Adriyatik‟i anlatmak için yeterli görülmüĢtür. Venedik kıyılarının çizdiği kavisin bir ucu aĢağı sarkıtılarak tüm Adriyatik kıyıları kuĢatılmıĢ, Adriyatik‟in bir denizden çok Venedik‟in uzantısı olan bir körfez olduğu ortaya konmuĢtur.29

1495-1533 yılları arasında Marino Sanuto tarafından kaleme alınıp Federico Stefani, Guglielmo Berchet, Niccolò Barozzi, Marco Allegri, Rinaldo Fulin adlı editörlerin katkılarıyla 1877 yılında literatüre kazandırılan Günlükler‟in ilk 28 cildi , yani 1495-1520 yıllarını kapsayan kısım bu tezin konusunu teĢkil etmektedir.30 Bu ilk 28 ciltte, Barbaros‟un hayatındaki tüm faaliyetlerden söz edilmemektedir. Bu tez, Barbaros‟un I. Selim dönemindeki, yani henüz tam bir Osmanlı‟dan çok, bir Berberi korsan sayıldığı, tabiri caizse henüz meĢhur olmadığı dönemdeki faaliyetlerini içerecektir. Tezin ana kaynağını teĢkil eden Venedik kroniği, 1517 yılından itibaren Barbaros‟tan söz etmeye baĢlar. 1533 yılını, yani Kanuni‟nin ilk 13 yılını da anlattıktan sonra sona eren kronik, Barbaros‟un Kanuni dönemindeki faaliyetlerinden de söz etmektedir.

28 “La classe valadissima fa il Turcho havrà a ussir per tutto marxo e si acosta a l‟Adriatico mare, in l‟Albania fano li ponti per tutte le fiumane maritime” (PadiĢah tarafından oluĢturulan en kıymetli sınıfın Mart ayı boyunca denize açılması beklenmekteydi. Bu sınıf Adriya Denizi‟ne yaklaĢmaktaydı ve Arnavutluk‟taki bütün ırmakların üzerinden köprü geçiriyorlardı). A.e. , C. II, ġubat, 1969, s. 625. 29 Maria Pia Pedani, “Beyond the Frontier: The Ottoman-Venetian Border in the Adriatic Context from the Sixteenth to the Eighteenth Centuries”, Zones of fracture in Modern Europe, Baltic Countries-Balkans- Northen Italy, ed. Almut Bues, Wiesbaden, 2005, s. 30 Bu tezde Günlükler‟in 1969 yılı baskısı kullanılmaktadır.

II. BÖLÜM

II. BAYEZĠD DÖNEMĠNDE OSMANLI DENĠZCĠLĠĞĠ

2.1. Ġnebahtı Seferi Ġçin Yapılan Donanma Hazırlıkları

Ġnebahtı‟nın fethinden önce yapılan donanma hazırlıklarını ele alan mektup ve raporlar, Osmanlı donanmasının nereye gideceği, inĢa ve tamir edilen edilen gemilerin sayısı ve türleri, cephane, erzak, malzeme, zanaatkâr ve mürettebatın temini, donanmanın yola çıkıĢ tarihi ve izlenilen güzergâh olmak üzere beĢ konu üzerinde durmaktadır.

2.1.1. Donanmanın Sefer Düzenleyeceği Yere ĠliĢkin Tahminler:

Osmanlı donanmasının sefer düzenleyeceği yer hususunda ortak bir fikre sahip olmayan Venedikliler, hedefin Ġnebahtı olduğunu fethe çok az bir zaman kala öğrenmiĢlerdir. BaĢlangıçta, Ġnebahtı ismi çok fazla zikredilmemektedir. Daha çok Rodos, Pulya, Kıbrıs ve Korfu‟nun hedef olacağı düĢünülmüĢtür.1

1 Donanma Emini Francesco Querini, Pulya ve Rodos ihtimalini bir arada zikretmektedir. Onun Kotor‟dan yolladığı 11 ve 12 ġubat (1499) tarihli mektuplarda bu iki yer öne çıkmaktadır. . Querini, Kotor‟dan yolladığı 20 ġubat (1499) tarihli mektubunda ise Rodos‟un hedef olmadığı kanısındadır. Ġskenderiye Sancakbeyi Firuz Bey‟in (Feris Bei) Kotor‟daki Ģap ve tuz madenlerini ele geçirme niyetinde olduğunu yazan Querini, Osmanlı donanmasının Pulya, Kıbrıs veya Dubrovnik‟e gideceğini tahmin etmektedir.Venedik‟in elçisi olarak Ġstanbul‟da bulunan Andrea Gritti, Pera‟dan yolladığı 16 Mart (1499) tarihli mektubunda, Rodos‟un hedef olma ihtimalinin Pulya‟dan daha yüksek olduğunu ileri sürmektedir. Bu Venedik elçisi, Rodos‟a karĢı düzenlenecek seferin nasıl olacağını da tahmin etmektedir. Ona göre, padiĢah, Rodos‟a ayak basmadan donanmayla kıyıdan hücum edecektir. Gritti, padiĢahın isterse Sakız‟ı bile alabileceğini yazmaktadır. Osmanlı donanmasının Sakız‟a sefer düzenlemesi durumunda olacakları zihninde canlandıran Gritti, Fransızların müdahale edebileceğini, biraz erzak ile güçlü bir donanma yollayıp adayı Osmanlılardan alabileceğini düĢünmektedir. Sonra, orayı Fransız asıllı olan Rodos Üstadı”na bırakabilirler. Gritti, Girit ve ona bağlı Kandiye‟nin saldırıya uğrama ihtimalini de ele almaktadır. Donanmanın daha doğuya (Suriye‟yi kastediyor) gitmeyeceğini öğrenen Gritti, Girit‟in kısa süreliğine de olsa tehlikeden uzak olduğunu dile getirmektedir. Oranın hedef olma ihtimalini düĢünmeden de edemez. Venedik elçisi, Osmanlı donanmasının durumunda Girit‟in ortadan kalkacağını iddia etmektedir. Ona göre, Osmanlıların çok kötü bir donanmaya sahip olması, oranın kurtulmasına ancak vesile olabilir. Andrea Gritti‟nin 27 Ocak (1499) tarihli mektubu, Osmanlı donanmasının Kıbrıs‟ı hedef alacağını bildirmektedir. Zante‟den 7 ġubat (1499) tarihli bir mektup yollayan Donanma Emini Niccolò Fero, Osmanlı donanmasının Rodos veya Pulya‟ya gideceğini yazmaktadır. Bu Donanma Emini, padiĢahın Rodos‟a nasıl müdahale edeceği konusunda Andrea Gritti‟yle aynı görüĢü paylaĢmamaktadır. PadiĢahın yanında kara ordusu bulunacağını söylemektedir. Dubrovnik‟ten 6 ve 14 Mart (1500) tarihli iki mektup yollayan Niccolò Gondola Osmanlı donanmasının hedef güzergâhlarını aldığı duyumlara göre Ģöyle sıralamaktadır: Rodos, Pulya, Suriye ve Kıbrıs. 1499 yılının Nisan ayında bir danıĢma kurulu oluĢturan Donanma BaĢkomutanı Melchiore Trevisano, Osmanlıların saldıracağı yere göre Venedik‟in nasıl tedbir alacağına karar vermiĢtir. Osmanlı donanması Rodos‟a yönelirse Venedik BaĢkomutanı sabırlı davranacaktır. Kıbrıs hedef olursa oraya derhal yardım ulaĢtıracak, oranın bağımsızlığa kavuĢmasını sağlayacaktır. Osmanlı donanması rotayı Pulya‟ya çevirdiğinde temkinli

Ġlk tahminler söylentilerden yola çıkmaktadır. Sakız‟daki Konsolosu Giovanni di Tabia, Malta ve Sicilya‟nın hedef olabileceğini ileri sürmektedir.2 Bunu 5 Nisan (1498) tarihli mektubunda dile getiren Konsolos, bu Ģekilde bir tahminde bulunmasının sebebini izah etmemekte, sadece kulağına böyle bir söylentinin geldiğini söylemekle yetinmektedir.3 Bunu nereden ve kimden duyduğuna iliĢkin herhangi bir malumat da vermemektedir. Konsolos, bu iki yerden daha ziyade Rodos ihtimalini düĢünmektedir. Onu böyle düĢünmeye sevkeden Osmanlı gemileri ile Rodos gemileri arasındaki çatıĢmalardır. Onun mektuplarından birinde bu türden bir çatıĢmaya değinilmektedir.4 Osmanlılara ait on gemi, doksan kiĢiyi taĢıyan bir Rodos kalyonunu ĠĢkiros (Schyro)5 civarında ele geçirmiĢtir.6 Ġstanbul‟da bulunan elçi Alvise Sagundino, Rodos‟un hedef alınacağı konusunda Sakız Konsolosuyla hemfikirdir.7

Rodos ihtimaline değinen bir baĢka isim, Donanma Emini Niccolò Pesaro‟dur. Donanma Emini, Osmanlılar tarafından yürütülen donanma

davranacak, gelen Osmanlı gemilerine Venedik gemileriymiĢ gibi muamele edecektir. Brindisi alınmak istenirse vermeyecek, iki donanmanın orası için fazla olduğu kanısında olacaktır. Osmanlı donananması Ġnebahtı, Modon veya Koron‟dan birini hedef aldığında Venedik‟in nasıl bir tutum sergileyeceği sorusu bu danıĢma kurulu tarafından sorulmamıĢ, bu üç yer bahis konusu edilmemiĢtir. Venedik‟ten Korfu‟ya yollanan heyet, oradan 13, 14 ve 18 Mayıs (1499) tarihli üç mektup yollamıĢtır. Bu üç mektupta, Korfu‟nun hedef olabileceğinden bahsedilmektedir. Korfu‟nun 111 yıldır (1388‟den beri) Venedik hakimiyeti altında olduğu söz konusu mektuplarda ayrıca vurgulanmaktadır. Sakız‟dan 5 Nisan (1499) tarihli bir mektup yollayan Cenevizli Giovanni Doria, Osmanlı donanmasının Rodos‟a karĢı hazırlandığını ileri sürüp bu bilginin kesinliği hususunda ısrar etmektedir. Osmanlı donanmasının gideceği güzergâha iliĢkin tahminde bulunanlar arasında Papalık da vardır. Papa‟nın bizzat kendisi tarafından dile getirilen tahminler Venedik‟in Roma Elçisi olan Girolamo Donado‟nun 15 Mayıs (1499) tarihli mektubuna konu olmuĢtur. Papa VI. Alessandro, Rodos‟un hedef olabileceğini, fakat iyi bir savunma ile saldırıyı savuĢturabileceğini söyleyip diğer iki hedefin Dubrovnik veya Sicilya olabileceğini ifade etmiĢtir. Ona göre, hedef Pulya olmayacaktır. Çünkü, Napoli Kralı, Milano Dukalığı‟yla beraber Osmanlıların donanma yapmasından yanadır, onları bu konuda desteklemektedir. Pulya ihtimalini eleyen Papa, Sicilya ve Dubrovnik‟in niçin hedef olacağına dair herhangi bir açıklamada bulunmamıĢtır. Papa, Venedik‟in hedef olacağını söylemese de, ona her ihtimale karĢı güçlü bir donanma bulundurmasını tavsiye etmiĢtir. I Diarii, C. II, s. 292, 504-505, 573, 631, 662, 677, 691, 704-705 ve 833 ve Angelus Nasoni, La Storia dei Papi di Sua Eminenza il Cardinale Hergenröther, Milano, Carlo Aliprandi, 1898, s. 184.

2 I Diarii, , C. I/2, s. 977. 3 A.e. , C. I/1, s. 404 ve A.e. , C. I/2 s. 977. 4 Konsolos tarafından yollanan 25 Haziran 1497 tarihli birkaç mektup: A.e. , C. I/1, s. 756. 5 ĠĢkiros, Eğriboz Adası‟nın doğusunda yer alır. Kuzey Sporad Adaları diye tabir edilen adalar kümesine dahil olan bir adadır. Ege Adaları’nın İdarî, Malî ve Sosyal Yapısı, ed. Ġdris Bostan, Stratejik AraĢtırma ve Etüdler Milli Komitesi AraĢtırma Projeleri Dizisi 2/2002, Ankara, Ankara Üniversitesi Basımevi, 2003, Ege Adaları Ġndeksi, Ek-1, s. 179. 6 I Diarii, C. I/1, s. 756. 7 Bu Venedikli elçi tarafından Sakız Konsolos‟una yollanan 26 Kasım 1497 tarihli mektuplar, Osmanlı donanmasının Rodos‟a sefer düzenleyeceği bilgisini içermektedir. A.e. , C. I/2, s. 909.

21 hazırlıklarının Rodos‟a karĢı olduğunu ileri sürmektedir. Pesaro, Modon‟dan yolladığı 26 Ekim 1498 tarihli mektupta bunu ifade etmektedir.8 Rodos‟un hedef olacağını vurgulayan bu mektubun Modon‟dan yollanmıĢ olması ilginçtir. Modon‟un hedef olabileceğini ifade eden herhangi bir cümlenin Donanma Emini‟nin mektubunda yer almaması daha da ilginçtir. Zirâ, Modon, söz konusu mektubun yazılmasından iki yıl sonra Osmanlıların fethine sahne olacaktır.

Venedik‟i endiĢelendiren yerlerden bir diğeri Dıraç‟tır. Dıraç‟ta görevli Baylos Vido Diedo, Dıraç‟tan yolladığı 11 Kasım ve 16 Kasım (1498) tarihli iki mektupla Dıraç‟ın tehlike altında olduğunu haber vermektedir. 11 Kasım tarihli mektup, padiĢahın Arnavutluk‟u fethetme niyetinde olduğunu, bunun için Eğriboz ve Balyabadra‟da ordu ve donanma hazırlattığını bildirmektedir. Diedo, bu iki yere yakın olan Dıraç‟ın derhal seferberlik ilan etmesi gerektiğini yazmaktadır. Dıraç, Osmanlı donanması tarafından düzenlenecek herhangi bir hücuma karĢı hazırlıklı değildir; Vido Diedo, ellerindeki barut ve erzağın tükendiğini haber vermektedir.9

Diedo‟nun 16 Kasım (1498) tarihli mektubunda, hem Dıraç‟ın hem de Pulya‟nın hedef olabileceği vurgulanmaktadır. Avlonya‟ya yakın bir yer olan Musachia‟dan gelen birkaç kiĢi, bu Baylos‟un yanına gelip Avlonya Sancakbeyi‟nin yürüttüğü donanma faaliyetlerini ona bir bir anlatmıĢtır. Avlonya Sancakbeyi Mustafa PaĢa‟nın 3000 kereste kestirdiğini, söz konusu kerestelerden kendine firkate ve kalyata yaptıracağını belirtmektedir.10 PadiĢah ona 3000 Yeniçeri, 2000 azap ve 5000 atlı asker yollamıĢtır.11 Avlonya Sancakbeyi‟nin bu faaliyetleri Diedo‟yu daha da endiĢelendirmiĢtir. Dıraç ihtimalini her daim aklında tutan Baylos, Osmanlı donanmasının Pulya‟yı hedef alabileceğini de düĢünmektedir.12 16 Kasım (1498)

8A.e. , C. II, s. 129-130. 9 A.e. , s. 256. 10 A.e. , s. 247- 248. 11 A.y. 12 PadiĢahın kardeĢi Cem Sultan‟ın naaĢını almak için donanma, Pulya‟ya uğrayacaktır. Bu bilginin yer aldığı 3, 6, 16, 23 ve 26 ġubat (1499) tarihli mektuplar Komutan Piero Nadal tarafından Ülgün‟den yollanmıĢtır. Donanmanın Pulya‟ya gidecek olması, Osmanlıların orayı ele geçirme ihtimali olarak algılanmıĢtır. Cem Sultan‟ın cenazesinin donanmayla Pulya‟dan alınacak olması, Pulya‟nın hedef olarak yorumlanmasında etkili olmuĢtur. Avlonya Sancakbeyi‟nin gemi yapımıyla ilgili faaliyetleri de aynı Ģekilde yorumlanmıĢtır. Stefano Viaro‟nun 23 Mart (1500) tarihli mektubu, altı firkatenin ve birkaç yük gemisinin Avlonya‟dan yola çıkacağını haber vermektedir. Bu gemiler, Cem Sultan‟ın naaĢını almak için Pulya‟ya gideceklerdir. Söz konusu gemiler, korsan kovalama iĢini de üstleneceklerdir. Viaro, 6-16 oturaklı beĢ firkate ve 18 oturaklı bir kalyatanın suya indirildiğini haber vermektedir. Söz konusu gemiler, Pulya‟ya gidecektir. Birkaç yük gemisi onlara sonradan katılacaktır. Venedik‟in Ġspanya Elçisi olan Francesco Morexini tarafından Nolla‟dan (Molla) yollanan 1 Mayıs

22 tarihli mektubun yazılmasından bir gün önce yaĢanan bir geliĢme Dıraç‟ın daha büyük bir ihtimal olduğunu ona göstermiĢtir. O gün, 50 tımarlı sipahiden oluĢan bir birlik, Vido Diedo‟nun yanına gelip ona bir mektup bırakmıĢtır. Mektupta, Tırnova (Terra Nuova) Sancakbeyi Mehmed Bey‟in adı geçmektedir. Bu Sancakbeyi Dıraç‟a gelip oradaki Arnavutları yıkıma uğratmak istemektedir. Mehmed Bey, bir yandan bu isteğini Venedikli Baylos‟a iletmekte, diğer yandan oradaki Venediklilere dokunulmayacağına dair söz vermektedir. Mehmed Bey‟in adına yazılan bu mektup, Diedo‟yu son derece tedirgin etmiĢtir. Söz konusu mektubu taĢıyan 50 tımarlı sipahiden biri olan 20 yaĢlarındaki bir Türk, Vido Diedo‟nun Pulya ve Dıraç ihtimali arasında bocalamasına yol açmıĢtır. Bu kiĢi padiĢahın Pulya üzerine bir donanma yollayacağını, bu Latin toprakları yönetirken Venedik‟ten her iki ayda bir para isteyeceğini Baylos‟un kulağına fısıldamıĢtır.13

Otranto da Osmanlı donanmasının hedefleri arasında gösterilmektedir.14 Korfu‟da bulunan Komutan (aynı zamanda Baylos) Antonio Moro, Venedik‟e 27 Kasım (1498) tarihli bir mektup yollayıp Otranto‟nun hedef alınacağını haber vermiĢtir.15 Onun bu fikri edinmesine yol açan mektup, Venedik elçisi16 Andrea

1499 tarihli mektup, Cem Sultan‟ın naaĢının Lecce‟de olduğunu haber vermektedir. PadiĢahın Cem Sultan‟ın naaĢını almak bahanesiyle Pulya‟ya uğrayıp orayı tedirgin etmesini istemeyen Venedik, naaĢı Lecce‟ye taĢıtmıĢ, naaĢın teslimi için aracı olmaya razı olmuĢtur. Ġspanya Kralı‟nın teslime rıza göstermesine rağmen, padiĢah kardeĢinin naaĢını almak için Lecce‟ye adam yollamamıĢtır. NaaĢın yerinin değiĢtirilmesiyle birlikte Osmanlı donanmasının Pulya‟ya uğrama ihtimali ortadan kalkmıĢtır. A.e. , s. 248, 567, 610 ve 698.

13 A.e. , s. 248. 14 12 ġubat 1499 tarihli colleggio‟yu ziyaret eden Napoli elçisi, Osmanlı padiĢahının Avlonya dıĢında Otranto‟ya yakın bir yerde donanma hazırlattığını haber vermektedir. Elçi padiĢahın Venediklileri Otranto ve Brindisi‟den kovmak istediğini söylemektedir. Bu Napoli elçisi Venedik‟i Osmanlılara karĢı kıĢkırtmak istemektedir. Otranto, Brindisi ve Pulya Venedik-Napoli iliĢkilerine yön veren üç önemli Ģehirdir. Venedik bu üç Ģehirde nüfuz sahibidir. Her iki devlet Osmanlıların buralara hücum etmesi durumunda Venedik-Napoli iliĢkilerinin nasıl bir boyut kazanacağını merak etmektedir. Napoli elçisi Osmanlılar Pulya üzerine yürüyünce Venedik‟in ne yapacağını merak etmektedir. Sanuto, elçinin geliĢini ve yaĢananları Ģöyle aktarmaktadır: “Napoli‟nin Elçisi geldi. Kralı‟nın vermesini emrettiği mektubu Venedik‟e iletti. Mektupta Cem Sultan‟ın nâĢının kardeĢi olan padiĢaha teslim edildiği haber veriliyordu. Ayrıca bu mektupta, padiĢahın Avlonya‟da donanma hazırlattığı ve Otranto‟yu almak için baĢka yerlerde de donanma yaptıracağı bilgileri yer alıyordu. Elçi, Otranto ve Brindisi limanlarının padiĢah tarafından alınacağını söylüyordu. Majesteleri (Napoli Kralı), padiĢahın Pulya‟ya gelmesi durumunda Venedik‟in ona yardım edip etmeyeceğini öğrenmek istiyordu. Kral, bahsi geçen limanları (Otranto ve Brindisi) elde etmeyi Venedik‟in arzu edip etmediğini bilmek istiyordu. A.e. , C. II, s. 429-430.

15 Sanuto, bir Korfulu tarafından Andrea Zane da Santa Maria Mater Domini adındaki kiĢiye yazılan 10 Ocak (1499) tarihli bir mektuptan söz etmektedir. Otranto‟dan mektup yazan ve adı belirtilmeyen bu Korfulu oradaki bir Türk köleden padiĢahın Napoli Kralı Federico‟ya karĢı bir donanma hazırlattığını öğrenmiĢ, kendi açısından hususi olan bu bilgiyi Andrea Zane‟ye ulaĢtırmıĢtır. A.e. , s. 233 ve 372.

16 Andrea Gritti, elçi statüsüyle Ġstanbul‟dadır. II. Bayezid, Venedik‟in Ġstanbul‟da Baylos bulundurmasına uzun bir süreden beri (1490‟dan beri) müsaade etmemektedir. I Diarii, C. II, s. 233 ve Tansel, Sultan II. Beyazıt’ın Siyasî Hayatı, s. 180-181 ve Fisher, The Foreign Relations, s. 51-53.

Gritti tarafından Kâtip Zacharia di Freschi‟ye teslim edilmiĢtir. 25 Eylül (1498) tarihli bu mektupta, Avlonya Sancakbeyi Mustafa PaĢa‟nın Otranto‟da bulunduğu iddia edilmektedir. Yine bu mektuba göre, padiĢahın damadı olan bu Avlonya Sancakbeyi, Pulya‟ya sefer düzenleme niyetindedir.17 PadiĢahın icazetini almak için Bâbıali ‟ye uğramıĢtır.18

Antonio Moro, Otranto ihtimalinin yanı sıra Rodos‟tan da bahsetmektedir. Hatta, kendisinin bizzat bulunduğu Korfu‟nun Osmanlı donanmasının hedef güzergâhından biri olabileceğini yazmaktadır. Avlonya Sancakbeyi tarafından yürütülen hummalı donanma hazırlıkları Korfu‟yu huzursuz etmektedir. Korfu‟nun 18 mil uzağında bulunan Bastia adasına Osmanlıların güherçile ve barut taĢıdığını iĢiten Moro, Korfu‟ya bağlı Butrint‟in (Butrinto/ Butintro/Botranto)19 20 mil uzağında bulunan Mesapotamo Adası‟nın Avlonya Sancakbeyi tarafından alınmak istediğini20 haber alınca iyice endiĢelenmiĢtir.21 Venedikli bu Komutan, bahsi geçen adanın ele geçirilmesi durumunda Osmanlıların Korfu‟ya ulaĢabileceğini yazmaktadır. Ona göre, gemilerle taĢınan atlar, Osmanlıların Korfu‟nun iç kesimlerine ulaĢmasını sağlayabilecektir.22 Antonio Moro, Avlonya Sancakbeyi‟nin emrinde 160 geminin bulunduğunu iddia etmektedir.23 Avlonya Sancakbeyi‟nin

17 Otranto‟dan 20, 21 ve 31 Ocak (1499) tarihli üç mektup yollayan Vali Piero Nani, padiĢahın Pulya‟ya gitmek istediğini, bunun için Avlonya‟da donanma hazırlattığını haber vermektedir. Piero Nani, Osmanlı donanmasının Pulya‟ya gelmesinin Otranto‟da karıĢıklığa yol açabileceğini yazmaktadır. I Diarii , s. 136-137. 18 Avlonya Sancakbeyi‟nin Pulya‟ya sefer düzenlemek istediğine iliĢkin bilgi, 1498 yılının Aralık ayında sunulan bir raporda yer almaktadır. Antonio Lanzi di Stives adını taĢıyan bu rapor, Komün lideri Piero Sanudo tarafından Ġnebahtı‟dan yollanmıĢtır. Söz konusu rapora göre, Bâbıali‟ye uğrayan bu Avlonya Sancakbeyi Pulya‟ya sefer düzenleme hususunda padiĢahtan icazet almayı baĢarmıĢtır. Hatta bunu kendi halkına dahi duyurmuĢtur. A.e. C. II, s. 289. 19 Butrint, Korfu Adası‟na bakan kıyı kentidir. Korfu Adası, bu kıyı kentinin doğusunda yer almaktadır. Pedani- Fabris, I Documenti Turchi dell’Archivio di Stato di Venezia, ed. Alessio Bombaci, Venezia, Ministro per I Beni Culturali e Ambientali Ufficio Centrale per I Beni Archivistichi, 1994, La Carta (Harita) 3. 20Venedikli Komutan, Avlonya Sancakbeyi‟nin 1 ġubat (1500) tarihinde Üsküp‟ten ayrıldığını öğrenmiĢtir. Komutan, bu Sancakbeyi‟nin Mesapotamo‟ya gitmekte olduğunu, ayın 10‟unda orada olacağını iĢitmiĢtir. Sancakbeyi, Mesapotamo‟daki Arnavutlara boyun eğdirmek niyetindedir. I Diarii, C. II, s. 233. 21 Mektupta söz edilen Butrint, Korfu‟nun giriĢ kapısıdır. Antonio Moro‟nun bir baĢka mektubu bunu ortaya koymaktadır. Venedikli Komutan, Korfu‟dan yolladığı 2 Aralık( 1498) tarihli mektubunda “Korfu‟ya açılan kapı olan Butrint, hiçbir Ģekilde Avlonya Sancakbeyi‟nin eline geçmemeli. Aksi takdirde Korfu tehlikeye girecek” Ģeklinde yazmaktadır. Kont Bortolo Calbo tarafından 1499 yılının Mayıs ayında Pula‟dan (Puola/Pola: Bugünkü Hırvatistan‟da, Ġstriya Yarımadası‟nın en güneyinde yer alan kent) yollanan mektup, Avlonya Sancakbeyi‟nin Butrint‟le (Butrint, Korfu‟nun, yani Venedik‟in hakimiyeti altındadır) yakından ilgilendiğini ortaya koymaktadır. Bortolo Calbo, Avlonya‟daki bir amiralin yanındaki 700 adamla beraber Butrint‟e gidip oradan kereste kestiğini öğrenmiĢ, bu bilgiyi hemen kayda geçirmiĢtir. Ona bu bilgiyi veren kiĢi, Dubrovnik‟ten gelen bir rahiptir. A.e. , s. 234 ve 690. 22 Antonio Moro, Butrint‟i silahlandıramadığından yakınmaktadır. Yasaların buna müsaade etmediğini söylemektedir. Osmanlı ile Venedik arasında yapılan bir antlaĢma bunu gerektiryor olmalıdır. A.e. , s. 233. 23Antonio Moro‟nun bu iddiasıyla örtüĢen baĢka bir mektup veya rapora Sanuto Günlükleri‟nde rastlanmamaktadır. Moro, bu bilgiyi Osmanlı tebaasına mensup bir aĢiret reisinden edinmiĢtir. A.y.

24 gücündeki artıĢ, Korfu‟nun daha çok tehdit algılamasına neden olmuĢtur. Komutan, Korfu‟nun herhangi bir sefere karĢı hazırlıksız olduğunu dile getirmektedir: Oradaki surlar henüz tamamlanmamıĢtır.24 Ordunun giyecek ve para ihtiyacı tam olarak karĢılanamamaktadır.25 Komutanın Kefalonya vatandaĢı Leonardo Schiada‟dan aldığı haberler de endiĢe verici türdendir. Venedik tebaasından olan bu kiĢi, padiĢahın Korfu‟ya asker gönderip orayı alacağını ileri sürmektedir.26 Ġstanbul‟da yaĢayan akrabaları ona bu bilgiyi vermiĢtir.

27 Kasım (1498) tarihli mektubunda Pulya, Korfu, Rodos ve Otranto‟nun Osmanlı donanmasına hedef olabileceğini yazan Moro, 10 Aralık (1498) tarihli mektubunda Otranto‟dan bahsetmeyip Pulya, Korfu ve Rodos ihtimallerini dile getirmeye devam etmiĢ, bunlara Suriye‟yi de eklemiĢtir.27 Moro, Suriye‟nin neden hedef alınacağını mektubunda Ģöyle izah etmektedir: PadiĢah Memlük Sultanı‟na karĢı isyan eden ġam Beyi Kayıtbay‟a yardım etmek amacıyla Suriye‟ye donanma yollayacaktır.28 Suriye‟nin hedef alınma ihtimalini bu Ģekilde izah eden Moro, bu haberi nereden edindiğini söylememektedir. Sadece, böyle bir Ģey iĢittiğini yazmaktadır.

Suriye ihtimalini Moro‟nun zihninde canlı tutan bir baĢka haber, 1498 yılının Aralık ayında Korfu‟ya ulaĢmıĢtır. Antonio Moro, Osmanlı elçisinin Memlük ülkesi olan Mısır‟a deniz üzerinden gitmek üzere 9 Kasım‟da (1498)29 Ġstanbul‟dan yola

24 Venedikli bu komutan 2 Aralık (1500) tarihli bir baĢka mektubunda da Korfu‟daki surların tamamlanmadığı bilgisini vermektedir.Surların inĢasında kullanılan kireç taĢının bittiğini bu mektup vasıtasıyla haber vermektedir. Ayrıca, o, kendisine para temin edilmesini talep etmektedir. Aynı Komutan, bir baĢka mektubunda, (10 Aralık 1498 tarihli mektubunda) Butintro‟nun delinen surlarını elinden geldiğince tamir ettirdiğini yazmıĢtır. Komutan, Korfu‟nun savunulması için alınacak tedbirleri, 7 Ocak (1499) tarihli bir mektupta, surların tamamlanması, hendeklerin kazılması, surların etrafının taĢtan tuzaklarla donatılması Ģeklinde sıralamaktadır. A.e. , s. 233-234, 290-291 ve 382. 25 A.y. 2627 Mayıs (1499) tarihli mektubunu yazıp baharat taĢıyan bir gemiyle gizlice yollayan Andrea Gritti Osmanlı donanmasının 15 gün içinde (27 Mayıs- 12 Haziran arasında) Korfu‟ya gideceğini ileri sürmektedir. A.e. , s. 233- 234 ve 870. 27 A.e. , s. 233-234 ve 290-291 28 II. Bayezid, Memlük Sultanı‟nın düĢmanını kendisinin dostu addedip, Memlük Sultanı‟na karĢı olan mücadelesinde ona destek olmuĢtur. A.e. , s. 291. 29 Memlük ülkesine gidecek olan Osmanlı elçisinin yola çıkıĢı hakkında bilgi veren mektuplar Andrea Gritti ile Bernardo Giustiniani aittir. Ġstanbul‟dan birer mektup yollayan Andrea Gritti ile Bernardo Giustinani, Osmanlı elçisinin 9 Kasım (1498) tarihinde yola çıktığını haber vermektedirler. Andrea Gritti, 8 Kasım (1498) tarihli mektubunda elçinin bir gün sonra yola çıkacağını bildirirken, Bernardo Giustiniani, mektubunu elçinin yola çıktığı gün, 9 Kasım günü (1498) yazmıĢtır. Her iki Venediklinin mektubunda elçi kafilesinin üç kadırga tarafından taĢındığı yazılıdır. Andrea Gritti, diğerinden farklı bilgiler de vermektedir. Erichi adındaki korsanın elçi kafilesini taĢıyan üç kadırgaya komuta ettiğini yazan Gritti, birkaç firkatenin Antalya‟ya (Satalia) kadar

çıktığını haber almıĢtır.30Osmanlılar Suriye hususunda görüĢmek üzere Memlük‟e elçi yollamıĢ olmalıdır. Yani padiĢah, donanmayla herhangi bir müdahalede bulunmadan evvel diplomasiye baĢvurmuĢtur.

II. Bayezid‟in Suriye‟ye donanma gönderecek olmasından ziyade, söz konusu donanmanın Kıbrıs sularının yakınından geçecek olması Antonio Moro‟yu endiĢelendirmektedir. Bundan baĢka Moro, Kemal Reis‟in Mısır‟a sefer düzenleyeceğine iliĢkin bir söylenti duymuĢtur. Rivayete göre Kemal Reis, hacı kıyafeti giyip birkaç yeniçeriyle beraber Fayyum‟a baskın düzenleyecek ve daha sonra Ġskenderiye‟yi ele geçirecektir. Baylos, bu söylentinin gerçekleĢmemiĢ olduğunu mektubunda ayrıca belirtmektedir.31

Az da olsa Ġnebahtı‟dan söz eden Venedikliler de vardır. Komün lideri Piero Sanudo tarafından yollanan 12 Aralık (1498) tarihli mektup, Ġnebahtı‟nın hedef olacağına iliĢkin bilgiyi içermesi bakımından önemlidir. Bir baĢka Komün lideri Alphonsi Alicusbei tarafından sunulan ve bu mektupta yer alan bir rapor, Ġnebahtı‟nın Osmanlılar tarafından fethedileceğini haber vermektedir. Bir ağribarla Eğriboz‟dan Ġnebahtı‟ya gitmekte olan Alicusbei, ters yönde esen rüzgârın muhalefetinden ötürü yanındaki denizcilerle birlikte Galata Kalesi‟ndeki (Ġnebahtı‟da) limana sığınmak zorunda kalmıĢtır. Kalenin yakınındaki bir tekkenin önünden geçen Alicusbei, birkaç derviĢin kendisini çağırdığını iĢitip hemen onların yanına gitmiĢ ve onlardan oldukça önemli bilgiler edinmiĢtir. Tekkeye bir ulağın gelip kendilerine mektup bıraktığını söyleyen derviĢler, mektupta yazılanları bu Alicusbei‟e bir bir anlatmıĢlardır. Mektubun içeriği Ģöyledir: II. Bayezid, Tırhala Sancakbeyi ile Mora Sancakbeyi‟ne Ġnebahtı‟nın fethi için hazırlık yapmalarını emretmiĢtir. Komuta yaĢça büyük olan Ömer Bey‟de olacaktır. PadiĢah, Ġnebahtı‟nın fethedilememesi durumunda bu iki Sancakbeyi‟ne Suriye‟ye geçmelerini emretmiĢtir. Venedik‟in Ġtalya‟yla meĢgul olduğu zamanın sefer için en uygun zaman

kafileye eĢlik edeceğini yazmaktadır. Elçi heyeti, oradan Mısır‟daki Gize (Giaze) Körfezi‟ne yönelecektir. A.e. , C. II, s. 291-292.

30 Antonio Moro, bütün bu bilgileri Francesco Basadona ve Paolo Nani adlı iki VardiyanbaĢı‟ndan edinmiĢtir. Onlara bunu söyleyen Ġstanbul‟a uğrayan birkaç Korfulu‟dur. Bu VardiyanbaĢları, emirlerindeki üç kadırgayla beraber Korfu‟ya gelmiĢlerdir. Yanlarında bir topçu vardır. A.e. , s. 291.

31 A.y.

26 olduğu yine bu mektupta vurgulanmaktadır.32 Piero Sanudo, Alicusbei‟in söylediklerini ciddiye almıĢ olmalı ki Süvari Komutanı Giovanni Mosco‟yu Ġnebahtı‟nın dört önemli kalesi, “el Galata”, “el Peritorio”, “Uromiari” ve “Neocastro” hakkında rapor hazırlamakla görevlendirmiĢtir.33 Alicusbei‟in raporuyla birlikte, Venedikliler, Ġnebahtı‟nın korunması gerektiğini yavaĢ yavaĢ anlamaya baĢlayacaklardır. Söz konusu raporun Piero Sanudo tarafından yollanmasından bir yıl sonra Ġnebahtı fethedilecektir. Venedik tedbir almakta gecikmiĢtir. Giovanni Mosco, oradaki kalelerin harap bir durumda olduğunu fetihten bir yıl önce rapor etmektedir.34 Alınan savunma tedbirleri, kısa bir zaman içine, sadece bir yıla sığdırılmıĢtır.

Ġnebahtı‟da görev alan Venedikli yetkililer arasında oranın hedef olmayacağını düĢünenler de vardır. Hem Donanma Emini35 (provveditore dell‟armata) hem de Yönetici olan Giovanni Moro, mektup gönderdiği yer olan

32 A.e. , s. 290. 33 A.e. , s. 292 34 Süvari komutanı Giovanni Moscho‟nun Ġnebahtı‟daki 4 kale hakkında yazdığı rapora Sanuto‟nun Günlükler‟inde rastlamak mümkündür. Bu süvari komutanı, el Peritorio (Perytorio) adını alan kalenin Osmanlı sınırına çok yakın olduğu, sadece bir nehrin Osmanlılarla olan sınırı belirlediği, kalenin yuvarlak bir sarnıça sahip olduğu gibi bilgileri not etmenin dıĢında bu kaledeki eksikliklere de değinmiĢtir. 34 Kale duvarlarının harap bir vaziyette olduğunu, duvarların bir kısmının kireç taĢından yoksun olduğunu, kaleyi koruyan 5 muhafızın ayda 1 dukadan az aldığını (1 dukanın 15 perperi olduğunu söyleyen Moscho, bu muhafızların 8 perperi, yani yaklaĢık yarım duka aldığı bilgisini vermektedir) raporuna yazmıĢtır. “El Peritorio” adındaki bu kalenin iyi bir savunma ve yeteri kadar bir cephane ile fethedilemez hale gelebileceğini söylemektedir. “Uromario” adındaki kalenin az önce bahsettiği kaleden daha beter bir durumda olduğunu söyleyen komutan, onun muhafazasının yaĢlı bir kadına kaldığını ve kalenin bütün kapılarının açık olduğunu adeta hayıflanarak yazmaktadır. Fakat, yine de dağ üzerine kurulu olmasından dolayı bu kalenin güçlendirilebileceğini ifade etmektedir. Ġnebahtı‟nın bir diğer kalesi olan “Neocastro”ya gelince, duvarların yıkık olmasının yanında kaleyi koruyacak demir parmaklıkların bile bulunmaması komutanı ĢaĢırtmaktadır. Ġnebahtı‟nın diğer kalesi olan “Galata” Kalesi hakkında bilgi vermeyen Giovanni Moscho, Ġnebahtı‟daki dört kaleyi güçlendirmek için bir takım giriĢimlerde bulunmuĢtur. Kale duvarlarını, sarnıçları ve sığınakları tamir ettirip, biraz cephane sağlamıĢ, “Uromario” (Uromiari) ve Neocastro‟ya 3 baĢ muhafız yerleĢtirip, onlara ayda 6 duka maaĢ bağlamıĢ, “el Peritorio” Kalesi ile “Milischa” çiftliğini (casale) 2,5 duka maaĢ alan bir yöneticinin komutası altında, Ġnebahtı‟lı vatandaĢlarca savunulmasına karar vermiĢtir. Alınan bütün bu tedbirler, olası bir Osmanlı saldırısına karĢıdır. A.e. , s. 293

35 BarıĢ zamanlarında Venedik donanmasının baĢında “provveditore general da mar” (denizlerin umumî gözetmeni, Donanma Emini) bulunurdu. SavaĢ zamanında ise, Venedik Senatosu bir baĢkumandan atardı. Buna da “capitanio general de mar” (Donanma BaĢkomutanı) denirdi. Provveditore kavramını daha iyi anlamak için Lane‟in “Naval Actions” adındaki makalesine de bakılabilir. Lane‟in bu makalesinde anlatıldığı biçimde, seferberlik zamanlarında seçilen Donanma BaĢkomutanı (capitanio generale del mar) savaĢıp savaĢmama konusunda “provveditore”lere danıĢır. SavaĢ kararı, Donanma BaĢkomutanının ve barıĢ zamanlarında donanmaya komuta etmiĢ olan provveditorelerin ortak kararıdır. Lane, provveditore kavramını karĢılamak için, amiral kavramını bilerek kullanmadığının altını çizmektedir. Bu kavramı kullanmamasının nedeni Ģöyle izah etmektedir: Amiral, yani “armiraio, admiratus” soylu olmayan donanma komutanına denmektedir. Kısaca, Lane bu kelimenin farklı bir anlam taĢıdığını vurgulamaktadır. Palmira Brummett ise, “provveditore”yi tanımlarken amiral kelimesini kullanmada sakınca görmez. Ekkehard Eickhoff, Venedig, Wien und Osmanen: Umbruch in Südosteuropa (1645-1700) , München, Verlag C. D. Callwey, 1973, s. 142 ve Lane, “Naval Actions and Fleet Organization 1499-1502”, ed. J. R. Hale, Venice Renaissance, s. 157 ve Palmira Brummett, Osmanlı Denizgücü: Keşifler Çağında Osmanlı Denizgücü ve Doğu Akdeniz’de Diplomasi, s. 150.

Ġnebahtı‟yı Osmanlı ordu ve donanmasının hedefi olarak görmemekte, Rodos ihtimali üzerinde ısrar etmektedir.36 Giovanni Moro, Mora‟lı bir senyörün kendisine yolladığı mektuba istinaden Osmanlı donanmasının Rodos‟a gitmekte olduğunu, Venedik‟e zarar vermeyeceğini ileri sürmektedir.37 Oysa ki ilk hedef onun mektup gönderdiği Ġnebahtı olacaktır.

Bazı Venedikli yetkililer de Ġnebahtı‟nın fethedileceğinden kesin olarak emin değildir. Anabolu‟dan 14 Aralık (1498) tarihli bir mektup yollayan Francesco Brigadin ve Scipione Bon adındaki Yöneticiler, Osmanlı donanmasının ya Rodos‟u ya da Ġnebahtı‟yı hedef alacağını yazmaktadırlar. Bu iki Yönetici olası bir saldırı durumuna karĢı hazırlıklı olmak için Anabolu‟ya cephane temin edilmesini istemiĢtir.38 Yöneticiler, Anabolu‟yu da ihtimal dâhilinde görmektedir.

Ġnebahtı ihtimali düĢünülmeye baĢlansa da Rodos ihtimali hâlâ Venedikliler‟in önceliğidir. Rodos‟un Osmanlı tehdidi altında olduğunu düĢünen sadece Venedikliler de değildir.39 Rodos‟un Üstadıâzamı tarafından yollanan 10 ġubat (1498) tarihli mektup, Rodos ġövalyeleri‟nin adayı erzakla donattığını, orayı surlarla ördüğünü bildirmektedir.40 Ancak, bundan bir yıl sonra, 13 ġubat 1499 tarihli bir mektup yollayan Venedik‟in Rodos Konsolosu Alvise Malipiero, Üstadıâzam‟ın mektubuyla çeliĢen bir bilgi vermektedir: Rodos‟un yeterince tahıl stoklamadığından bahsetmektedir.41 Gerçekten de Rodos‟un tahıl eksiği vardır. Hatta, Kandiye‟deki Venedik yönetiminden biraz erzak istenmiĢtir.42

Elçi sıfatıyla Ġstanbul‟a yollanan Andrea Zanchani, Osmanlı donanmasının sefer güzergâhlarını doğru olarak tahmin etmektedir. Bu elçi tarafından yollanan 2

36 Tüm Venedikli yetkililer, Giovanni Moro‟yla hemfikir değillerdir. Donanma Emini Niccolò da Pesaro, Osmanlıların Venediklilere karĢı kötü niyetli olduğunu, Osmanlı donanmasının denize açılmasının Venedik‟e zararı dokunabileceğini vurgulamaktadır. Bununla birlikte, o da Rodos ihtimali üzerinde durmaktadır. Giovanni di Moro‟nun Ġnebahtı‟dan yolladığı 13 Mayıs 1499 tarihli mektup ile Donanma Emini Niccolò da Pesaro‟nun Modon‟dan yolladığı 14 Mayıs (1499 ) tarihli mektup: I Diarii, C. II, s. 790. 37 A.y. 38 A.e. , s. 386. 39 Venedikli Donanma Emini Niccolò da Pesaro, Rodos‟un Fransa‟ya kare yelkenli dört gemi, Takımadalara (Arzipelago) da üç barça, bir kadırga ile bir kalyon yollayıp erzak temin ettiğini haber almıĢtır. Rodos‟a uğrayan VardiyanbaĢı (sopracomito) Marin Barbo, ona bu bilgiyi vermiĢtir. Donanma Emini de bunu Modon‟dan yolladığı 26 Kasım (1500) tarihli mektubunda yazmıĢtır. A.e. , s. 379. 40 A.e. , C. I/2, s. 910. 41 A.e. , C. II, s. 636. 42 Bernardo Giustiniani tarafından Kandiye‟den yolladığı 7 Mayıs (1499) tarihli mektup: A.e. , s. 783.

Mart (1499) tarihli mektupta Modon, Koron, Ġnebahtı ve Anabolu‟nun adları geçmektedir.43

Rodos‟un hedef olacağını ileri sürenlerden biri, Venedik Elçisi Andrea Zanchani‟dir. Elçi, Ġstanbul‟dan yolladığı 18 Mart (1499) tarihli mektubunda Osmanlılara ait 100 geminin Rodos‟a gideceğini iddia etmektedir. Zanchani, bu 100 geminin kadırga ve diğer büyük gemilerden oluĢacağını ayrıca belirtmektedir.44

Osmanlı donanmasının nereye gideceği sorusuyla meĢgul olan Venedik, zaman zaman Rodos‟un tepkisini ölçmekte ve onun edindiği bilgilerden faydalanmaktadır. 9 Nisan (1499) tarihli bir mektup yollayan Venedik‟in Rodos Konsolosu‟nun yardımcısı Piero di Mussi, Rodos Üstadıâzamı‟nın Osmanlı donanmasının olası güzergâhı hakkında söylediklerini Kıbrıs‟a iletmiĢtir. Üstadıâzam, donanmanın Suriye‟ye gitmesine ihtimal vermektedir. II. Bayezid ve Ģehzadelerin ve yanlarındaki 80.000 kiĢilik ordunun o tarafa gideceğini haber almıĢtır. Trabzon‟dan gelecek olan ġehzade Selim, erzakla yüklü 6000 deveyi de beraberinde getirecektir.45

Modon, Koron, Ġnebahtı ve Anabolu‟nun Osmanlı donanmasının hedefi olabileceğini iddia edenlerden biri Andrea Beri‟dir. 9 Mayıs (1499) günü Korfu‟ya ulaĢan bu kiĢi, Ġstanbul‟daki Andrea Gritti‟nin yanından gelmiĢtir. 16 gün önce, 24 Nisan 1499‟da Ġstanbul‟dan ayrılan Beri, Korfu‟daki heyete bir rapor sunmuĢtur. Korfu‟daki heyet tarafından yollanan 10 ve 11 Mayıs (1499) tarihli mektuplarda yer alan bu rapor, Osmanlı donanmasının hedef güzergâhlarına Korfu‟yu da eklemektedir.46

2.1.2. Osmanlı Donanmasındaki Gemi Mevcudu

Günlükler‟de yer alan mektup ve raporlar, Ġnebahtı‟nın fethinden önce inĢa edilen ve onarılan gemilerin sayı ve türleri hakkında farklı veriler sunmaktadır. Söz konusu mektup ve raporların kayda geçirildiği sırada Osmanlılar tarafından yürütülen

43 Zanchani, 12 Mart (1499) tarihli bir baĢka mektubunda Rodos ihtimalinden de söz etmektedir. Söz konusu mektuba göre, Osmanlılar Mora Yarımadası‟ndaki üslerden birine sefer düzenleyeceklerdir. Ġnebahtı, Modon, Koron ve Anabolu‟dan biri bu sefere maruz kalacaktır. A.e. , s. 598-599 ve 612. 44 A.e. , s. 626. 45 A.e. , s. 784. 46 A.e. , s. 838-839.

29 gemi inĢa faaliyetleri devam etmektedir; her geçen gün donanmaya yeni bir gemi daha katılmaktadır. Bu yüzden, mektup ve raporlarda yer alan veriler yazıldıkları zamana göre mukayese edilmelidir.

Ġnebahtı‟nın fethinden önce gerçekleĢen gemi inĢa faaliyetleriyle ilgili ilk haber Sakız Konsolosu Giovanni di Tabia‟dan gelmiĢtir. Konsolos, Pietro Delphino di San Canzian‟a yolladığı 1497 yılının Ağustos ayı olarak tarihlenen mektubuna padiĢahın iki büyük gemi hazırlattığını yazmaktadır.47

Osmanlıların gemi inĢa faaliyetlerine iliĢkin bilgi toplayan Venedikliler padiĢahın sahip olduğu maddi gücü göz önünde bulundurarak onun ne kadar gemi inĢa edebileceğini tahmin etmeye çalıĢmaktadır. Venedikli Kâtip Alvise Sagundino tarafından 1496 yılının Aralık ayında yollanan mektup, padiĢahın 2,5 milyon dukalık bir servete sahip olduğu bilgisini vermektedir.48 Mektubu yazan kiĢi, padiĢahın bu parayla 250 gemiden oluĢan bir donanmaya sahip olabileceğini iddia etmektedir.49 Bu durumda gemi baĢına düĢen harcama 10.000 duka olmalıdır. Ancak, maliyetin gemi türüne göre farklılık göstermesi kaçınılmazdır.

Venedik‟in Ġstanbul‟daki elçisi Alvise Sagundino, Osmanlı gemileri hakkında edindiği bilgileri Sakız‟daki Konsolos Giovanni di Tabia‟ya aktarmaktadır. Konsolos‟a yolladığı 26 Kasım (1497) tarihli mektup, Ġstanbul‟da yoğun bir gemi onarım faaliyeti olduğunu ortaya koymaktadır. PadiĢah, bütün reislere barça, hafif kadırga ve büyük kadırgaların50 bakımdan geçirilmesi emrini vermiĢtir.51 Tamir

47 Hazırlatmak derken kastedilen yeni gemi inĢa ettirmek değil, var olan gemileri seyre hazır hale getirtmektir. YıpranmıĢ haldeki iki gemiyi bakım için Gelibolu‟dan Ġstanbul‟a naklettirmiĢtir. Gemilerden biri su almaktadır. Sakız Konsolosu‟nun 24 Ekim (1497) tarihli mektubu bu bilgileri vermektedir. Modon‟dan 26 Ekim (1498) tarihli bir mektup yollayan Donanma Emini Niccolò da Pesaro, su alan iki büyük gemideki tahtaların yenilendiğini haber vermektedir. Donanma Emini, bu bilgiyi Sakız Konsolosu‟ndan edindiğini ayrıca belirtmektedir. Ġstanbul‟daki Andrea Zanchani‟ye bilgi sızdıran bir kalafatçı, tamir edilen iki büyük gemiden birinin tamemen diğerinin sadece karina kısmından onarıldığını bildirmektedir. Bu bilgi, Zanchani‟nin 23 Mart (1499) tarihli mektubunda geçmektedir. A.e. , C. I/1 s. 756 ve 846 ve A.e. , C. II, s. 129-130 ve 612. 48 A.e. , C. I/1, s. 398-399. 49 Mektubu yazan, bu 250 gemilik donanmada ne tür gemiler olacağını da tahmin etmektedir. Ona göre bu donanmada yaygın gemi türleri olan kadırga, firkate, kalyata, barça, top ve at gemisi bulunacaktır. 1499 yılının Mayıs ayında Venedik‟e ulaĢan Venedik‟in Ġstanbul‟daki elçisi Andrea Zanchani, Osmanlıların 250 gemiye sahip olacağını söylemektedir. A.e. , C. II, s. 695. 50 Büyük kadırga (Ġngilizcesi: great galley, merchant galley, Ġtalyancası: galia grossa) 14. yüzyıldan sonra çoğunlukla Venedik‟te kısmen de Ceneviz‟de görülmeye baĢlamıĢtır. BaĢta tüccar gemisi olarak tasarlanmamıĢtır. Fakat, 15. yüzyıldan itibaren, savaĢ gemisi olarak da kullanılmıĢtır. KiriĢin(beam) uzunluğa oranı 1/6‟dır. Herhangi bir kadırgada bu oran 1/8‟dir. Önceden büyük kadırgalar, hızlı olmalarından sebep, değerli olan veya çabuk bozulan malları ve kutsal topraklara giden Hıristiyan hacıları taĢımada kullanılmaktaydılar ve herhangi bir tehlikeden kaçınmak maksadıyla silah taĢımazlardı. 16. yüzyılın ortalarından

30 edilen büyük kadırgalardan üçünün üçer tane feneri bulunmaktadır. 12 Aralık (1497) günü Ġstanbul‟dan haber alan alan Konsolos, orada çok sayıda ağribar, top ve at gemisi, firkate ve kalyatanın tamir edildiğini öğrenmiĢtir.52

Ġstanbul ve Dubrovnik‟ten ulaĢan haberleri Korfu üzerinden Venedik‟e aktaran Komutan (aynı zamanda Baylos) Francesco Nani, padiĢahın 30 yeni kadırga yaptırdığını haber vermenin yanında biri 3000 botte (1920 ton)53 kapasiteli üç büyük barçanın (bu göke olmalıdır) hazırlandığını bildirmektedir.54 Bu bilgilerin yer aldığı mektup 1498 yılının Mart ayında Korfu‟dan yollanmıĢtır.55

Osmanlıların inĢa ettiği gemiler hakkında ayrıntılı bilgi veren mektuplar, 1498 yılının Nisan ayından itibaren gönderilmeye baĢlanmıĢtır. Pietro Dolfin‟e 5 Nisan (1498) tarihli bir mektup yollayan Sakız Konsolosu Giovanni di Tabia,

itibaren, Venedik‟in hac ticareti Osmanlı‟nın artan nüfuzuna paralel olarak azalmıĢtı. Bu yüzden, Venedikliler bu gemileri top taĢıyabilen savaĢ gemisi olarak kullanmaya baĢladılar. Hatta büyük kadırgaların bir kısmını mavnaya dönüĢtürdüler. BaĢtardaların ortaya çıkıĢıyla birlikte de, büyük kadırgalar kullanım dıĢı kaldılar. 15. yüzyıla ait olan bir büyük kadıga, 55 metre uzunluğa eriĢmektedir. KiriĢi (beam) ise 9 metredir. Büyük kadırgalarda kürekler “alla sensile” usülüyle çekilir. Yani, her bir kürek üçlü gruplar halinde çekilir. Bunlar, maliyetli gemilerdir. Her iki tarafta 28-30‟ar oturak bulunur. Toplamda en az 180 kürekçi bulunmaktadır. Ağır top yüklenenlerde ön direk hareket kabiliyetine sabittir. Diğer direkler, sabittirler. Ağır top yelken verimini azaltmaktadır. Angus Konstam, Renaissance War Galley 1470-1590, 2002, s. 17-18. 51 Bu kadırga ve barçaların Ġstanbul‟da mı yoksa Gelibolu‟da mı olduğu mektuptan anlaĢılmamaktadır. Mektubun yazıldığı sırada, Gelibolu‟da kadırgalar tamir edilmektedir. Sakız Konsolosu‟nun 24 Ekim (1497) tarihli mektubu, Gelibolu‟daki kadırgaların tamiri için birkaç kalafatçının çağrıldığını haber vermektedir. I Diarii, C. I/ 1 , s. 846 ve A.e. , C I/2 , s. 909. 52 A.e. , C. I/II, Ocak, 1969, s. 909. 53 Botte, Venedik tarafından kullanılan bir ölçü birimidir. Bir Ģarap fıçısının içine konulan malın ağırlığı, fıçının ağırlığıyla birlikte hesaplanır. Lane, “Venice and History” adlı kitabında bu ölçü biriminden bahsetmektedir. Lane 1 “botte”nin 640 kilogram olduğunu hesaplarken Venedik tarafından kullanılan, 600 kilograma tekabül eden “Girit bottesi”ni esas almıĢtır. Fıçının içine konulan malın ağırlığını gösteren bu oran, 15. yüzyılın ilk yıllarından itibaren geçerlidir. Lane, bu 640 kilograma, fıçının kendi ağırlığını da eklemiĢtir. Fıçının ağırlığını, içine konulan malın ağırlığının %8‟i olarak hesaplamıĢtır. Bu durumda ulaĢtığı sonuç, 648 kilogram olmalıdır. Ancak, Lane net bir orandan, 640 kilogramdan söz etmektedir. Palmira Brummett, “Kemal Reis and Ottoman Gunpowder Diplomacy”, Studies on Diplomatic History: The Ottomans in Africa , C. , V, Ġstanbul, The Ġsis Press, 1990, s. 3 ve Frederic C. Lane, Venice and History, Baltimore, The John Hopkins University Press, 1966, s. 357 Palmira Brummett, “Kemal Reis and Ottoman Gunpowder Diplomacy”, Studies on Diplomatic History: The Ottomans in Africa , C. , V, Ġstanbul, The Ġsis Press, 1990, s. 3. 54 Venedikli casus Theodoro Vlasopulo, 2500 botte (1600 ton) iki büyük gemiden söz ederken, Baylos Andrea Gritti (25 ġubat 1499 tarihli mektup) 3000 botte (1920 ton) kapasiteli iki büyük gemiden söz etmektedir. Burada ise 3000 botte (1920 ton) kapasiteli üç büyük barçadan söz edilmektedir. Kısaca, büyük gemilerin türü ve sayısı konusunda farklı görüĢler vardır. Bununla birlikte, bu gemilerdeki yük kapasitesinin 2500-3000 botte (1600- 1920 ton) olduğu söylenebilir. 1499 yılının Mayıs ayında Venedik‟e dönen Ġstanbul‟daki elçi Andrea Zanchani, Ġstanbul‟da üç büyük barça bulunduğunu, bunlardan birinin 3000 botte (1920 ton) kapasiteli olduğunu yazmaktadır. Francesco Nani ise üç barçanın 3000 botte (1920 ton) kapasitesi olduğu bilgisini vermektedir. Barça, altı düz, iki üç direği olan bir gemi türüdür. 16. yüzyılın baĢlarına kadar savaĢ gemisi olarak kullanılmıĢtır. Bu tarihten sonra ise nakliye iĢlevini görmeye baĢlamıĢtır. XV. ve XVI. yüzyıl metinlerinde gökeler için de barça kelimesi kullanılmıĢtır. I Diarii, C. I/2, s. 897 ve A.e. , C. II, s. 568-569, 695 ve 703 ve Ġdris Bostan, “Gemi Yapımcılığı ve Osmanlı Donanmasında Gemiler”, Türk Denizcilik Tarihi, C. I, s. 336. 55 I Diarii, C. I/2, s. 897

31 padiĢahın altı kadırga56, kalyata ve firkateden oluĢan on iki gemi, dört barça ve büyük toplar taĢıyan dört top gemisi, toplam yirmi altı gemi yaptırdığını bildirmektedir.57 25 Mayıs (1498) günü Korfu‟dan mektup yollayan Donanma Emini Niccolò da Pesaro ise yirmi gemiden söz etmektedir.58 Aynı Donanma Emini, 3 Haziran‟da (1498) Pario‟dan yolladığı mektubunda iki büyük gemi, dört kadırga ve firkate ve kalyatalardan oluĢan sekiz gemiden, yani toplam on dört gemiden bahsetmektedir.59

1498 yılının Eylül ayında inĢa edilen Osmanlı gemilerinin sayısına iliĢkin büyük bir rakam ortaya atılmıĢtır. Venedik‟in elçisi olarak Ġstanbul‟da bulunan Alvise Sagundino, padiĢahın iki yüz gemi inĢa ettirdiği bilgisini vermektedir.60 Yazman, 5 ve 15 Eylül (1498) tarihli iki mektup vasıtasıyla bu önemli bilgiyi Korfu‟yla paylaĢmaktadır. Venedik‟in Ġstanbul‟daki elçisi Alvise Sagundino‟yla aynı anda Ġstanbul‟da bulunan diğer elçi Andrea Gritti, padiĢahın önce kırk daha sonra da altmıĢ gemiyi silahla donattığını haber almıĢtır. 61 Bu bilgiden haberdar olduğu an hemen bir mektup yazan elçi, yazdığı bu mektubu kâtibi Zacharia di Freschi‟ye teslim etmiĢtir. O sırada tarih, 25 Eylül 1498‟dir. Alvise Sagındino‟dan baĢka, Venedik‟in Ġstanbul‟daki bir baĢka elçisi Andrea Zanchani62 ile Bernardo

56 Kadırga, oldukça uzun ve dar bir gemi türüdür. Bu gemide kürek ve yelken bir arada kullanılır. DüĢman gemisine saldırıldığında kürek, rüzgârlı havalarda ise yelken kullanılmaktadır. Kadırga geniĢliği az olan bir gemi türü olduğundan sert havalarda, bilhassa deniz açığındayken, yelken yerine küreğe baĢvurulmaktadır. Kadırganın yüksekliği de oldukça azdır. O kadar alçaktır ki neredeyse suyun yüzeyiyle birdir. Kadırgalar oldukça seridirler. Bir kadırgada 25 oturak ve her oturağın sancak ve iskele tarafında birer tane olmak üzere toplam 49 kürek (en arkadaki kürek boĢluğu mutfak olarak kullanılıyor) bulunmaktadır. Her küreği 4 veya 5 kiĢi çekmektedir. Her bir kürek 4 kiĢi tarafından çekiliyorsa, o kadırgadaki toplam kürekçi sayısı 196‟dır. 5 kiĢitarafından çekiliyorsa, sayı, 245‟dir. Bir 17. yüzyıl kadırgasında, en az 196 kürekçi, yeniçeri, topçu ve cebecilerden oluĢan 100 savaĢçı, 20 halatçı, iki dümenci, bir yelkenci, iki gûmi, iki kürek yapıcı, iki kalafatçı, iki neccar ve bir reis bulunmaktadır. Bu toplamda 360 kiĢiye tekabül etmektedir. Bir 16. yüzyıl kadırgasında toplam 7 yelken vardır. Bunların üçü üçgen, dördü dörtgendir. . Kadırga, Osmanlı donanmasında en sık kullanılan ve bu donanmanın temel vurucu gücünü oluĢturan gemidir. Kadırga, Osmanlı donanmasının temel gücünü oluĢturma rolünü 17. yüzyılın sonlarına kadar sürdürebilmiĢtir. O tarihten itibaren yerini kalyon almıĢtır. Kadırgada kürek esasken, kalyonda yelken öne çıkmaktadır. Kalyon kadırgadan daha uzun ve daha yüksektir. Ġdris Bostan, “Gemi Yapımcılığı ve Osmanlı Donanmasında Gemiler”, Türk Denizcilik Tarihi, C. I, s. 328-330 ve 337. 57 I Diarii, C. I/2, s. 977-978. 58 A.e. , s. 897. 59 A.e. , s. 1009. 60 A.e. , C. II, s. 101. 61 A.e. , s. 136. 62 Andrea Zanchani, Gelibolu‟da 60 kadırganın nizama sokulduğunu belirtmenin yanında Osmanlı donanmasının 200 gemiden oluĢacağını yazmaktadır. Andrea Zanchani tarafından Ġstanbul‟dan yollanan 2 Mart 1499 tarihli mektup: A.e. , s. 598-599.

Giustinaini63, Komutan Bortolo Minio64, Rodos Konsolosu Alvise Malipiero65, Osmanlı donanmasının iki yüz gemiden oluĢacağını yazmaktadır.

Bazı mektuplara göre Osmanlı donanmasındaki gemi sayısı 200 ile 300 arasındadır. BenefĢe‟den yolanan mektuplarda 240-250 gemiden söz edilirken66, Sakız Konsolosu Giovanni di Tabia67 230-240, Ġki Donanma Emini Francesco Cicogna68 250, Donanma BaĢkomutanı Antonio Grimani69 ile Donanma Emini Simon Guoro70 260, VardiyanbaĢı Niccolò Marcello71 267, Korfu‟lu casus Niccolò Aurami72 280, Rodos Üstadıâzamı73, Donanma Emini Giovanni Moro74 ve Bortolo Coresi75 300 gemi olduğunu ileri sürmektedir. Osmanlı donanmasının 300‟den fazla gemiye sahip olduğunu bildiren mektuplar da vardır. Kale Muhafızı Sebastian

63 Bernardo Giustiniani tarafından Korfu‟daki Baylos Antonio Moro‟ya Ġstanbul‟dan yollanan 8 Kasım 1499 tarihli mektup: A.e. , s. 291. 64 Komutan Bortolo Minio tarafından Magosa‟dan yollanan 5 Mart 1499 tarihli mektup: A.e. , s. 685. 65 Rodos Konsolosu Alvise Malipiero tarafından yollanan 20 Mayıs 1499 tarihli mektup: A.e. , s. 698. 66 Göndereni belirtilmeyen bu mektuplar, 1499 yılının Temmuz ayında yollanmıĢtır. Söz konusu mektuplar, 10 Ağustos (1499) günü toplanan Colleggio‟da (Venedik Divanı) okunmuĢtur. Mektuplara göre, donanmada Ģu gemiler bulunmaktadır: 80 hafif kadırga, kare yelkenli 5 büyük gemi, 3 mavna, 200-300 botte (128-192 ton) kapasiteli kare yelkenli 20 küçük gemi, çok sayıda top ve at gemileri ve çok sayıda yük gemisi. A.e. , s. 1045. 67 Sakız Konsolosu Giovanni di Tabia‟nın 25 Ocak 1499 tarihli mektubuna göre Gelibolu‟da 60 kadırga ile kalyata ve firkateden oluĢan 100 gemi, Ġstanbul‟da ise büyüklü küçüklü kare yelkenli 20 gemi ve 4 mavna bulunmaktadır. A.e. , s. 597. 68 Donanma Emini Francesco Cicogna tarafından Koron‟dan yollanan 4 Ağustos 1499 tarihli mektup: A.e. , s. 1154 ve 1127-1128. 69 Donanma BaĢkomutanı (capetanio zeneral) Antonio Grimani donanmadaki 260 gemiyi Ģöyle sıralamaktadır: 60 hafif kadırga, 30 kalyata, en küçüğü 1000 botte (640 ton) kapasiteli 3 büyük gemi (mavna ya da göke olmalı) ile 200-500 botte (128-320 ton) kapasiteli kare yelkenli 20 gemi, top ve gülle (yuvalak) ile dolu 3 büyük gemi, çok sayıda at ve top gemisi, yük gemisi ve pergende. Grimani‟nin Modon‟dan yolladığı 28 Temmuz 1499 tarihli mektup: A.e. , s. 1122. 70 Donanma Emini Simon Guoro söz konusu 260 geminin 130 tanesinin Ġstanbul‟da 130 tanesinin de Gelibolu‟da olduğunu yazmaktadır. Bu bilgiyi Sakız‟dan edinmiĢtir. Sakız Konsolosu Giovanni di Tabia, Francesco D‟Avanzo takma adıyla ona birkaç mektup yollamıĢtır. Simon Guoro tarafından Anabolu‟dan yollanan 24, 27 ve 31 Haziran ile 4 Temmuz (1499) tarihli mektuplar: A.e. , s. 979. 71 Niccolò Marcello Osmanlı donanmasındaki gemileri Ģu Ģekilde sıralamaktadır: 60 kadırga, 30 kalyata, büyüklü küçüklü 40 firkate, gabyalı 21 gemi (göke de olabilir), 3 mavna, çok sayıda top ve at gemisi ile çok sayıda yük gemisi . Niccolò Marcello tarafından Modon‟dan yollanan 21 ve 24 Temmuz (1499) tarihli mektuplar: A.e. , s. 1053 ve 1055. 72 Niccolò Aurami, Osmanlı donanmasında 84 kadırga ile 29 büyük gemi (mavna ya da göke kastediliyor) olduğu bilgisini vermektedir. Bu casusun raporuna göre, Osmanlı donanmasını vücuda getiren 280 geminin 184 tanesi doğrudan padiĢaha aittir. Geri kalan bütün gemiler (96 gemi), tüccarlar tarafından silahlandırılıp padiĢaha teslim edilmiĢtir. Niccolò Aurami tarafından sunulan 4 Ağustos 1499 tarihli tanıklık bildirisi (depositiom): A.e. , s. 1127-1128. 73 1499 yılının Mayıs ayında Venedik‟e gelen Andrea di Martini adındaki soylu, Üstadıâzam‟ın 5 Nisan 1499 tarihli mektubunu yanında getirmiĢtir. Maciristan‟da önde gelen biri olan Martini, bu mektubu Venediklilere okumuĢtur. Mektupta Osmanlıların 300 yelkenliye sahip olduğu yazılıdır. A.e. , s . 670. 74 Giovanni Moro 600 gemiden söz edildiğini de duymuĢtur. Donanma Emini Giovanni Moro tarafından Ġnebahtı‟dan yollanan 25 Temmuz 1499 tarihli mektup: A.e. , s. 1065. 75 Sakız‟daki Bortolo Coresi tarafından Anabolu‟daki Donanma Emini Simon Guoro‟ya yollanan 29 Haziran 1499 tarihli mektup: A.e. , s. 1013.

Balbi76 310, Ġnebahtı BaĢpsikoposu Marco Saracco77 340, Korfu‟daki Baylos Antonio Moro78 ile Korfu‟lu Vola Lendari79 350 ve Donanma Emini Tommaso Lion80 400 gemiden bahsetmektedir.

Venedikliler, Avlonya‟daki donanma faaliyetlerini de yakından takip etmektedir. Korfu‟dan 27 Kasım (1498) tarihli bir mektup yollayan Baylos Antonio Moro, Avlonya Sancakbeyi‟nin tamir ettiği gemiler hakkında malumat vermektedir. Avlonya Sancakbeyi Mustafa PaĢa yirmisi denize çıkabilir durumdaki 40 gemiye ve iyi durumdaki 8-10 ağribara bakım yaptırmıĢtır. Moro, Avlonya Sancakbeyi‟nin emrinde 160 geminin olduğunu ileri sürmektedir. Komutan‟a bu bilgileri veren bir Türk aĢiret reisidir.81 Moro‟nun 10 Aralık (1498) tarihli mektubu, Avlonya‟da 20 kadırga ve kalyata ve firkateden oluĢan 30 geminin inĢa edildiği bilgisini içermektedir.82 Ayrıca, bu mektupta Ġstanbul, Gelibolu ve Karadeniz kıyılarındaki gemilerden söz edilmektedir. Gelibolu‟da 60 gemi vardır.83 Ġstanbul‟da 18 gemi bulunmaktadır. Bu gemilerden birinin kapasitesi 800 botte (512 ton)84, üçünün kapasitesi 3000 botte‟dir (1920 ton). 85 Geri kalan 14 gemi ise 300 botte (192 ton)

76 Kale Muhafızı Sebastian Balbi tarafından Çuha Adası‟ndan yollanan 18 Temmuz 1499 tarihli mektup: A.e. , s. 1064. 77 BaĢpsikopos Marco Saracco‟ya göre Osmanlı donanmasında Ģu gemiler bulunmaktadır: 80 kadırga, ikisi kalyata olan kare yelkenli 20 gemi, 130 mavna, çok sayıda top ve at gemisi ile yük gemisi. Marco Saracco tarafından Ġnebahtı‟dan yollanan 24 ve 25 Temmuz (1499) tarihli mektuplar: A.e. , s. 1073. 78 Antonio Moro, donanmadaki gemileri Ģöyle sıralamaktadır: 100 kadırga, 19 kare yelkenli gemi, 3 mavna , 90 adet at ve top gemisi, çok sayıda firkate, kalyata ve yük gemisi . Korfu‟daki Baylos Antonio Moro tarafından yollanan 2 Temmuz 1499 tarihli mektup: A.e. , s. 930. 79 Korfu‟daki yetkililere 1499 yılının Temmuz ayında bir tanıklık bildirisi (depositiom) takdim eden Vola Lendari Osmanlı donanmasında kare yelkenli 100 büyük gemi (mavna ve göke olabilir) ve 23 kadırga bulunduğunu, karavelalar ve diğer küçük gemilerle birlikte donanmadaki gemi sayısının üç yüz elliye ulaĢtığını söylemektedir. A.e. , s. 939. 80 Tommaso Lion tarafından Monopoli‟den yollanan 2 Niisan 1499 tarihli mektup: A.e. , s. 632. 81 A.e. , s. 233. 82 Ġstanbul‟dan 8 Kasım (1498) tarihli bir mektup yollayan Bernardo Giustiniani Moro‟ya benzer bilgiler vermektedir. Avlonya‟da 20 kadırga inĢa edildiğini yazmaktadır. Dıraç‟ın Baylosu olan Komutan Vido Diedo da Avlonya‟daki donanma faaliyetlerinden bahsetmektedir. Dıraç‟tan 16 Kasım (1498) tarihli bir mektup yollayan Komutan, Avlonya Sancakbeyi‟nin 3000 kereste kestirdiğini, bunlardan firkate ve kalyatalar yapılacağını bildirmektedir. A.e. , s. . 247-248 ve 291-292. 83 Burada kastedilen 60 kadırga olabilir. Ġstanbul‟dan 8 Kasım (1498) tarihli mektup yollayan Bernardo Zustignam, Gelibolu‟daki 60 kadırgadan söz etmektedir. Donanma Emini Francesco Bregadin‟e 25 Ocak (1499) tarihli bir mektup yollayan Sakız Konsolosu Giovanni di Tabia, Bernardo Giustiniani ile aynı bilgiyi vermektedir. Ġstanbul‟dan 2 Mart (1499) tarihli bir mektup yollayan Venedik Elçisi Andrea Zanchani, Gelibolu‟daki 60 gemiyi, Francesco Bregadin ve Giovanni di Tabia‟dan farklı olarak sınıflandırmaktadır; Zanchani, 60 gemiden otuznun hafif kadırga, onunun kalyata, onbeĢinin firkate olduğu bilgisini vermektedir. Geri kalan beĢ geminin bir kısmı top gemisi türündedir. Diğer bir kısmı baĢka gemi türündendir. A.e. , s. 291- 292, 597 ve 599. 84 Bernardo Giustiniani de 800 botte (512 ton) kapasiteli bir gemi olduğundan söz etmektedir. A.e. , s. 291-292. 85 Bernardo Giustiniani, padiĢahın 22 yelkenliyi suya indirdiğini, bu gemilerden üç tanesinin 3000 botte (1920 ton) kapasiteli olduğunu söylemektedir. Moro ile Giustiniani‟nin mektupları arasındaki ortak nokta, 3000 botte (1920 ton) kapasiteli bu üç gemidir. Ġki mektup arasında farkılık da vardır. Moro‟nun mektubunda 18 gemiden

34 kapasitelidir.86 Ġstanbul‟da 5 mavna87 (galeazze) 88 daha bulunmaktadır.89 Karadeniz kıyısında90 30 kadırga91 inĢa edilmektedir. 92 Moro, Osmanlıların yakında toplam 200 gemiye sahip olacağını yazmaktadır. 93 Moro bir baĢka mektubunda 350 yelkenliden söz etmektedir. 2 Temmuz 1499 tarihli bu mektuba göre donanmadaki gemiler, 100 diğerinde 22 gemiden söz edilmektedir. Bernardo Giustiniani, yine Moro‟dan farklı olarak 20 kalyatadan bahsetmektedir. A.e. , , s. 291-292. 86 Bernardo Giustiniani, en küçük geminin 200 botte (128 ton) kapasiteli olduğunu yazmaktadır. A.e. 87 Çektiri türünden olan mavna, iki katlı, 26 oturaklı ve 2-3 direkli bir savaĢ gemisidir. Büyük kadırga sınıfından olan baĢtardadan daha geniĢ ve daha yüksektir. Bununla birlikte, baĢtarda mavnadan daha uzundur. Bir mavnada 52 kürek bulunur. Bu küreklerden her biri 7 kürekçi tarafından çekilmektedir. Bir mavnada 364 kürekçi, 40 halatçı, 4 dümenci, 150 savaĢçı ve 30 topçudan ve geminin reisinden oluĢan yaklaĢık 600 kiĢi görev almaktadır. Ġdris Bostan, “Gemi Yapımcılığı ve Osmanlı Donanmasında Gemiler”, Türk Denizcilik Tarihi, C. I, s. 327 ve 331. 88 Anabolu‟dan 14 ġubat (1499) tarihli bir mektup yollayan Donanma Emini Francesco Bregadin Ġstanbul‟da 3 mavna olduğunu yazmaktadır. Michali da Corfù adındaki biri ona bu bilgiyi vermiĢtir. Sakız Konsolosu Giovanni di Tabia, Francesco Bregadin‟e yolladığı 25 Ocak (1499) tarihli mektubunda 4 mavnadan söz etmektedir. Ġstanbul‟daki Baylos Andrea Gritti, 3 mavnadan söz etmektedir. Hatta onların kapasitesi hakkında da bilgi vermektedir: Bu üç mavna 1200 botte (768 ton) kapasitelidir. Bu bilgi onun 25 ġubat (1499) tarihli mektubunda yer almaktadır. Ġstanbul‟dan 2 Mart (1499) tarihli bir mektup yollayan Elçi Andrea Zanchani de 3 mavnadan bahsetmektedir. Elçiye bilgi sızdıran bir kalafatçı, 3 mavnanın baĢtan aĢağı onarıldığını söylemektedir. Bu bilgi Zanchani‟nin bir baĢka mektubunda, 23 Mart (1499) tarihli mektubunda yer almaktadır. Zanchani, Venedik‟e döndüğü sırada 1499 yılının Mayıs ayında sunduğu raporda da Ġstanbul‟da 3 mavna bulunduğu bilgisini vermektedir. Venedik‟in Kandiyeli casusu Theodoro Vlasopulo, 1499 yılının Nisan ayında (tam tarihi belirtilmemiĢ) yolladığı mektupta Osmanlı donanmasındaki gemileri sıralamıĢtır. Vlasopulo, bu gemilerden üç tanesinin mavna olduğunu bildirdikten sonra onların budanmıĢ bir halde olduğunu ifade etmiĢtir. Osmanlı donanması hakkında Korfu‟dan 2 Temmuz (1499) tarihli bir mektup yollayan Baylos, aynı zamanda Komutan Antonio Moro ile ona bu bilgiyi veren casus Vola Lendari, 3 mavnadan söz etmektedir. BenefĢe‟den yollanan, 10 Ağustos (1499) tarihinde toplanan Venedik “colleggio”su (Osmanlı Divanı‟na benzeyen bir tür müessese) tarafından incelenen, 1499 yılının Temmuz ayında yazılmıĢ olan mektuplarda da 3 mavna olduğu bilgisi yer almaktadır. Donanma BaĢkomutanı Antonio Grimani Sapienza‟dan yolladığı 24 Temmuz (1499) tarihli mektupta 3 mavnadan söz etmektedir. Donanma BaĢkomutanı, bu üç mavnadan her birinin 36 oturağı olduğunu da yazmaktadır. Her mavnada 200 Yeniçeri vardır. Donanma BaĢkomutanı Osmanlı donanmasından kaçan üç esirden bu bilgileri edinmiĢtir. I Diarii, C. II, s. 568-569, 597, 599, 612, 695, 703, 930, 939, 1045, 1063. 89 Bernardo Giustiniani 25 kadırgaya bakım yapıldığını, bunlardan beĢinin mavna olduğunu yazmaktadır. A.e. , s. 291-292. 90 Karadeniz kıyısı derken Ġzmit (Nicomedia) Ģehri kastedilmektedir. Venedik elçisi Andrea Zanchani tarafından Ġstanbul‟dan yollanan 2 Mart (1499) tarihli mektup bunu ortaya koymaktadır. Söz konusu mektupta, Ġzmit‟ten Ġstanbul‟a 20-40 kadırganın nakledileceği bilgisi yer almaktadır. Osmanlı donanmasındaki toplam kadırga sayısı Ġzmit‟ten nakledilecek gemilerle birlikte 100‟e ulaĢacaktır. 1499 yılının Mayıs ayında Venedik‟e ulaĢan Andrea Zanchani, Ġzmit‟ten Ġstanbul‟a gelmesi beklenen 20 kadırgadan söz etmektedir. Niccolò Gondola Dubrovnik‟ten yolladığı 4 Mayıs (1499) tarihli mektubunda Osmanlı donanmasında 100 kadırga olduğunu bildirmektedir. Gondola‟nın mektubunu yazmasından kısa bir süre önce Ġzmit‟teki kadırgalar Ġstanbul‟a nakledilmiĢ olabilir. Kotor‟dan 31 Mayıs (1499) tarihli bir mektup yollayan Donanma Emini Francesco Querini, Osmanlı donanmasında 105 kadırga bulunduğu bilgisini vermektedir. A.e. , 599, 695, 738 ve 821. 91 Karadeniz‟de inĢa edilen 30 kadırgadan Donanma Emini Francesco Bregadin de haberdadır. Bu 30 kadırga Ġstanbul‟a getirilecektir. Anabolu‟dan 14 ġubat (1499) tarihli mektup yollayan bu Donanma Emini, bütün bu bilgileri Gelibolu‟dan gelen Michali da Corfù‟dan edinmiĢtir. A.e. , s. 597. 92 A.y. 93 PadiĢahın toplam 200 gemiye sahip olacağını söyleyenlerden biri de Bernardo Giustiani‟dir. Antonio Moro, padiĢahın 200 yelkenliye sahip olacağını Ġstanbul‟daki Baylos Andrea Gritti‟den öğrenmiĢtir. Andrea Gritti, Korfu‟daki Moro‟ya 9 Kasım (1498) tarihli bir mektup yollamıĢtır. Venedik Elçisi Andrea Zanchani de Osmanlı donanmasının 200 gemiye ulaĢacağını tahmin etmektedir. Onun bu tahmini Ġstanbul‟dan yollanan 2 Mart (1499) tarihli mektupta yer almaktadır. Zanchani‟nin, bu mektubu, donanma hazırlıklarının büyük bir süratle yürütüldüğünü ortaya koymaktadır. Kaptanıderya (Davut PaĢa) bir pergende ile her sabah Gelibolu‟dan Ġstanbul‟a geçmekte, donanma hazırlıklarının hızlı bir Ģekilde yapılıp yapılmadığını denetlemektedir. Osmanlı donanmasının 200 gemiye sahip olacağını söyleyenlerden biri, Venedikli Komutan Bortolo Minio‟dur. Komutan, Magosa‟dan 5 Mart (1499) tarihli bir mektup yollamıĢtır. Rodos Konsolosu Alvise Malipiero da Osmanlı donanmasının 200 gemiye sahip olacağını öngörmektedir. Onun 20 Mayıs (1499) tarihli mektubunda bu bilgi yer almaktadır. A.e. , s. 290-292, 599, 685 ve 698.

35 kadırga, 19 kare yelkenli gemi, 3 mavna94, top ve at gemilerinden oluĢan 90 gemi , çok sayıda kalyata, firkate ve yük gemisinden ibarettir.95

Andrea Gritti, öncelikle donanmanın 200 gemiden oluĢacağını96 söylemiĢ, daha sonra ise onun üçyüzü aĢacağını öngörmüĢtür.97 Baylos, 25 ġubat (1499) tarihli mektubunda, tanık olduğu gemileri 3 hafif kadırga98, 40 at gemisi, 60 top gemisi, 60 baĢtarda99, kalyata ve firkateden oluĢan 100 gemi100, gabyalı 20 gemi (göke olabilir) olarak sıralamıĢ101 ve Ģu bilgileri vermiĢtir: At gemileri güvertesizdir. Güvertesi bulunan top gemilerinde ise büyük toplar taĢınmaktadır. Gabyalı gemilerden iki tanesi çok büyüktür.102 Gritti, bu gemileri dünyanın en büyük iki gemisi diye tanımlamaktadır.103 Bu 20 gemiden bir tanesi 1000 botte (640 ton) kapasitelidir. Geri kalan 17 gemi, 50-200 botte (32-128 ton) kapasitelidir. Gritti dünyanın en büyük iki gemisi diye tanımladığı gemilerin kapasiteleri hakkındaki bilgiyi 16 Mart

94 Mavna (Ġngilizcesi: galleass/ Ġtalyancası: galeazza), kürekli savaĢ gemilerinin en geliĢmiĢ türüdür. Yelkenli gemilerin artan gücüne karĢı bir tepki olarak geliĢtirilmiĢtir. Tasarımı Venedik‟e aittir. Venedik, bu gemi türünü Ġspanyol baĢtardalarına karĢı tasarlamıĢtır. Mavna, Ġnebahtı SavaĢı‟nda karĢımıza çıkan bir gemi türüdür. Mavnalar, büyük kadırga (galia grossa) denilen gemiden devĢirilmiĢtir. En önde duran yuvarlak bir kule topun konulduğu platforma yerleĢtirilmiĢtir. Bu top platformunda çeĢitli ebatlardaki 9 ağır topun konulduğu çukurlar bulunmaktadır. Ayrıca, geminin borda, arumbada ve pupa kısımlarında birer top daha vardır. Pupa kısmındaki top ile gemi saldırılara karĢı korunur. Mavnalarda üç adet direğin bulunması, onların önceden yelkenli olduğu Ģeklinde yanlıĢ bir varsayıma yol açmaktadır. Yelkenler, sadece hız arttırma aracıdır. Diğer bir deyiĢle, yardımcı unsur görevini görürler. 1530‟lardaki mavnaların boyu 47 metreyken geniĢliği 7 metreyi bulur. Mavnaların her iki tarafında yirmi beĢer oturak bulunmaktadır. Bir küreği 5 kiĢi çeker. 250 asker, 70 yelkenciyi alabilecek kapasitededir. Angus Konstam, ilk mavnaların Venedik‟te, 1530‟lu yıllarda ortaya çıktığını söylerken yanılgıya düĢmektedir. Sanuto‟nun Günlükler‟inde adları geçen Venedikli elçiler ve komutanlar 1500‟lü yılların baĢında Osmanlı donanmasında mavnaların bulunduğunu rapor etmektedirler. Buradan yola çıkarsak, mavnanın aynı yıllarda, hatta daha da önce Venedik donanmasında bulunmuĢ olması gerekir. Angus Konstam, Renaissance War Galley 1470-1590, s. 18-19. 95 Antonio Moro tarafından Korfu‟dan yollanan 2 Temmuz 1499 tarihli mektup: I Diarii, C. II, s. 930. 96 Andrea Gritti tarafından Korfu‟daki Antonio Moro‟ya yollanan 9 Kasım 1498 tarihli mektup: A.e. , s. 292. 97 Baylos Andrea Gritti tarafından Pera‟dan Kandiye‟deki Komutan Bernardo Giustiniani‟ye yollanan 25 ġubat 1499 tarihli mektup: A.e. , s. 703. 98 Sakız Konsolosu Giovanni di Tabia, Ġstanbul‟da 50 hafif kadırga olduğunu yazmaktadır. Bu bilgi, onun 25 Ocak (1499) tarihli mektubunda yer almaktadır. Söz konusu mektup Anabolu‟daki Donanma Emini Francesco Bregadin‟e yollanmıĢtır. A.e. , s. 597. 99 Anabolu‟daki Donanma Emini Francesco Bregadin‟e 25 Ocak (1499) tarihli mektup yollayan Sakız Konsolosu Giovanni di Tabia Ġstanbul‟da 60 kadırga olduğunu haber vermektedir. Giovanni di Tabia baĢtarda yerine kadırga kelimesini kullanmıĢtır. A.y. 100 Sakız Konsolosu‟nun 25 Ocak (1499) tarihli mektubunda Gelibolu‟da firkate ve kalyatadan oluĢan 100 gemi olduğu bilgisi yer almaktadır. Korfu‟daki heyet tarafından yollanan 13, 14 ve 18 Mayıs (1499) tarihli mektuplar, Osmanlı donanmasındaki bu 100 gemiden söz etmektedir. A.e. , s. 597 ve 677. 101 A.e. , s. 703. 102 Kandiye tebaasından olan Venedik casusu Theodoro Vlasopulo, Osmanlı gemilerini listeleyen ve 1499 yılının Nisan ayı baĢlığı altında açıklanan raporunun baĢlarında 3000 botte (1920 ton) kapasiteli iki gemiden söz etmektedir. Bu iki gemi, Gritti‟nin dünyanın en büyük iki gemisi dediği gemiler olabilir. Ġstanbul‟dan 2 Mart (1499) tarihli mektup yollayan Elçi Andrea Zanchani, bu iki büyük geminin barça türünde olduğunu, Ġstanbul‟da bakıma alındığını bildirmektedir. Andrea Zanchani, Ġstanbul‟da bakıma alınan gemilerin tümünü Ģöyle sıralamaktadır: 40 kadırga, 40 top gemisi, 2 büyük barça, 3 mavna, 19 büyük gemi ve çok sayıda firkate ve kalyata. A.e. , s. 568-569, 599 ve 703. 103 A.e. , s. 703.

(1499) tarihli bir baĢka mektubunda vermektedir; bu gemilerin 2500 botte (1600 ton) kapasiteli olduğunu yazmaktadır. Gritti, 1200 botte (768 ton) kapasiteli üç mavnanın daha inĢa edilmekte olduğunu da haber vermektedir.104

1499 yılının Nisan ayına gelindiğinde donanmadaki gemilerinin hepsi henüz inĢa edilmemiĢtir. Ġstanbul‟dan 17 Nisan (1499) tarihli bir mektup yollayan Baylos Andrea Gritti, top ve at gemileri, firkate ve kalyatalardan oluĢan toplam 100 geminin105 inĢa halinde olduğunu haber vermektedir.106 Bu gemilerin inĢaatı bittiğinde Osmanlı donanması 300 gemiye sahip olacaktır. Gritti, bu 100 geminin 7 ayda tamamlanabileceğini ileri sürmektedir. Baylos, Osmanlı donanmasındaki diğer gemileri ikisi 800 botte (512 ton), sekizi 400-800 botte (256-512 ton) kapasiteli olan 23 kare yelkenli gemi, 80 yük gemisi ve gabyalı 2 gemi (göke olabilir) olarak sıralamaktadır. Gabyalı gemiler, donanmadaki en büyük iki gemidir. Onlardan birinin gabyası yeni tamamlanmıĢtır. Diğer gemi ise su almıĢtır.107

Osmanlı donanması gemileri hakkında ayrıntılı bilgi verenlerden biri de Niccolò da Londra‟dır. 25 Nisan (1499) günü Ġstanbul‟dan ayrılan bu Venedik vatandaĢı, Korfu‟daki Komutan Andrea da Pesaro‟ya rapor sunmuĢtur. Ġstanbul ve Gelibolu arasında 70-80 kadırga108 gördüğünü söyleyen Niccolò da Londra, tanık

104 A.e. , s. 703-704. 105 Andrea Gritti, Venedikli Yazmanlar Zacharia di Freschi ile Marco Rizo‟ya teslim ettiği 13 Mayıs (1499) tarihli mektubunda aynı bilgiyi tekrar etmektedir. I Diarii, C. II, s. 828-829. 106 A.e. , s. 740. 107 A.y. 108 Bu kadırgaların 60 ya da 70 tanesi Gelibolu‟da inĢa edilmiĢtir. Korfu‟daki Komutan (aynı zamanda Baylos) Antonio Moro‟ya Pera‟dan 8 Kasım 1498 tarihli bir mektup yollayan Bernardo Giustiniani Gelibolu‟da 60 kadırga inĢa edildiğini haber vermektedir. Aynı bilgi, Antonio Moro‟nun 10 Aralık (1498) tarihli mektubunda tekrarlanmaktadır. Sakız Konsolosu Giovanni di Tabia‟nın 25 Ocak (1499) tarihli mektubu, türünü belirtmeden Gelibolu‟da 60 kadırganın yapılmakta olduğunu bildirmektedir. 1499 yılının Mayıs ayında Venedik‟e dönüp Osmanlı donanması hakkında Senato‟ya rapor sunan Venedik‟in Ġstanbul‟da bulunan elçisi Andrea Zanchani Gelibolu‟da 70 kadırganın inĢa edildiğini söylemektedir. Donanma Emini, aynı zamanda Yönetici olan Giovanni Moro, Ġnebahtı‟dan yolladığı 3 Mayıs (1499) tarihli mektubunda 70 kadırgadan söz etmektedir. Niccolò da Londra‟nın raporunda geçen 70-80 kadırganın 10 ya da 20 tanesi Ġstanbul‟a aittir. Anabolu‟dan 14 ġubat (1499) tarihli mektup yollayan Donanma Emini Francesco Bregadin, Ġstanbul‟da 10 kadırga inĢa edildiğini yazmaktadır. Gelibolu ve Ġstanbul‟da inĢa edilen bu kadırgaların türü hafif kadırga olabilir. Baylos Andrea Gritti, 17 Nisan (1499) tarihli mektubunda Ġstanbul ve Gelibolu‟da 100 hafif kadırga olduğunu bildirmektedir. Bu bilginin yer aldığı mektup, Korfu‟ya teslim edilmek üzere Rahip Francesco da Lignago‟ya verilmiĢtir. 1499 yılının Mayıs ayında Ġstanbul‟dan Korfu‟ya bir mektup yollayan Zacharia di Freschi ile Marco Rizo adlı iki kâtip, Osmanlı donanmasında 100 kadırga olduğunu bildirmektedir. Onlar bu bilgiyi Baylos Andrea Gritti‟den edinmiĢlerdir. Andrea Gritti, bu iki kâtibe gizlice bir mektup vermiĢtir. 13 Mayıs (1499) tarihli bu mektupta 100 kadırgadan söz edilmektedir. 9 Mayıs (1499) günü Korfu‟ya ulaĢan Andrea Beri Osmanlı donanması hakkında kayda değer bir rapor sunmuĢtur. Andrea Beri‟nin bu raporu, Ġstanbul‟da 100, Gelibolu‟da 50 kadırga olduğu bilgisini vermektedir. Beri, Gelibolu‟daki kadırgalardan 45 tanesinin büyük kadırga olduğunu söylemektedir. Geri kalan 5 kadırga oldukça küçüktür, yani hafif kadırgadır. Kotor‟dan 31 mayıs (1499) tarihli bir mektup yollayan Donanma Emini Francesco Querini, Osmanlı donanmasında 105 kadırga olduğunu yazmaktadır. Ona bu bilgiyi veren kiĢi

37 olduğu diğer gemileri 20 büyük gemi 109, firkate ve kalyatalardan oluĢan 50 gemi ve top ve at gemilerinden oluĢan 50 gemi110 olarak sıralamaktadır: 111 Büyük

Antivari‟li biridir. Adı belirtilmeyen bu kiĢi, Ġstanbul‟a uğradığı sırada Osmanlı donanması hakkında bilgi edinmiĢtir. Korfu‟dan 2 Temmuz (1499) tarihli bir mektup yollayan Antonio Moro ile ona bu bilgiyi veren casus Vola Lendari, Osmanlı donanmasında 100 kadırga olduğunu bildirmektedir. . Malvasia‟dan yollanan, 10 Ağustos (1499) tarihinde toplanan Venedik “colleggio”su tarafından incelenen mektuplar, Osmanlı donanmasında 80 hafif kadırga olduğu bilgisini içermektedir. Bu mektuplar 1499 yılının Temmuz ayında yollanmıĢtır. Bu mektupların kim tarafından gönderildiği Günlükler‟de belirtilmemiĢtir. Tam tarihleri de verilmemiĢtir. Ġnebahtı‟dan 24 ve 25 Temmuz (1499) tarihli iki mektup yollayan BaĢpsikopos Marco Saracco, Osmanlı donanmasında 80 kadırga bulunduğunu yazmaktadır. Modon civarından 28 Temmuz (1499) tarihli mektup yollayan Donanma BaĢkomutanı Antonio Grimani ise Osmanlı donanmasında 60 hafif kadırga olduğunu bildirmektedir. Korfu‟daki Donanma Emini Andrea Loredan‟a 4 Ağustos (1499) tarihli bir rapor sunan Korfu‟lu casus Niccolò Aurami, Osmanlı donanmasında 84 kadırga olduğunu bildirmektedir. A.e. , s. 290-291, 597, 695, 740, 821, 828-829, 838, 930, 939, 1045, 1073, 1122 ve 1127-1128. 109 Sakız Konsolosu Giovanni di Tabia, Ġstanbul‟daki Baylos Andrea Gritti, Rodos Konsolosu Alvise Malipiero, Donanma BaĢkomutanı Antonio Grimani, Kâtip Zacharia di Freschi ile Kâtip Marco Rizo, Kurcula Kontu Alvise Balbi, Donanma Emini Francesco Bregadin, Ġnebahtı BaĢpsikoposu Marco Saracco ve Korfulu Venedik vatandaĢı Niccolò da Londra, Osmanlı donanmasında 20 büyük gemi olduğunu söylemektedir. Gritti, 25 ġubat 1499 tarihli mektubunda bu yirmi büyük gemiyi gabyalı gemiler (göke olabilir) Ģeklinde tanımlamaktadır. Niccolò da Londra, bu gemilerden birinin 900 botte (576 ton) kapasiteli olduğunu söylerken, Gritti, gemilerden birinin 1000 botte (640 ton) kapasiteli olduğunu söylemektedir. Gritti geri kalan 17 geminin 50-200 botte ( 32- 128 ton) kapasiteli olduğunu söylerken, Niccolò da Londra, bu gemilerin 400-700 botte (256-448 ton) kapasiteli olduğu bilgisini vermektedir. Gritti, 16 Mart (1499) tarihli bir baĢka mektubunda, bu gemilerden ikisinin 2500 botte (1600 ton) kapasiteli olduğunu yazmaktadır. Niccolò da Londra da aynı bilgiyi vermektedir. Baylos, 13 Mayıs tarihli mektubunda daha farklı bilgiler vermektedir: Bu yirmi gemiden 5 tanesi 800 bottenin (552 ton) üzerinde bir kapasiteye sahipken geri kalan 15 gemi 200-500 botte ( 128-320 ton) kapasitelidir. Baylos Andrea Gritti‟nin 17 Nisan (1499) tarihli mektubunda ise 23 büyük gemiden söz edilmektedir. Bu mektuba göre, 23 gemiden 2 tanesinin kapasitesi 800 botte, 8 tanesinin kapasitesi 400-800 bottedir ( 256-552 ton). Donanma Emini Francesco Bregadin, söz konusu yirmi gemiden üçünün mavna olduğu bilgisini vermektedir. Ġnebahtı BaĢpsikoposu Marco Saracco ise gemilerden iki tanesinin kalyata olduğunu ileri sürmektedir. Donanma BaĢkomutanı (capetanio zeneral) Antonio Grimani, 200-500 botte (128-320 ton) kapasiteli 20 büyük gemiden (nave) söz etmektedir. 1499 yılının Temmuz ayında BenefĢe‟den (Malvasia) yollanan mektuplarda ise 200-300 botte ( 128-192 ton) kapasiteli 20 küçük gemiden (navette) söz edilmektedir. Bazı Venedik mektuplarına göre donanmadaki büyük gemi sayısı yirmiden fazladır. Donanma Emini Giovanni Moro ile Korfulu casus Vola Lendari 23, Donanma Emini Francesco Querini 24, Venedik‟in Dubrovnik elçisi Niccolò Gondola ise 30 gemiden söz etmektedir. Ġstanbul‟da bulunan Venedik elçisi Andrea Zanchani, bazen 18 bazen de 19 büyük geminin olduğunu söylemektedir. Ġstanbul‟dan yolladığı 2 Mart (1499) tarihli mektubunda 19 tane büyük geminin tamir edildiği bilgisini vermektedir. 23 Mart (1499) tarihli mektubunda da 18 büyük geminin tamir edildiğinden bahsetmektedir. Korfu‟daki Baylos Antonio Moro da 19 büyük gemiden söz etmektedir . Korfu‟daki yetkililer 9 Mayıs 1499 tarihli bir rapor sunan Andrea Beri adlı Venedik vatandaĢı, donanmadaki büyük gemileri “kare yelkenli gemiler” Ģeklinde adlandırmaktadır. Beri, bu gemilerin 23 tane olduğunu söylemektedir. Sakız Konsolosu Giovanni di Tabia tarafından yollanan 25 Ocak 1499 tarihli mektup, Kurcula Kontu Alvise Balbi tarafından Ġstanbul‟dan 1499 yılının ġubat ayında yollanan mektuplar, Donanma Emini Francesco Bregadin tarafından Anabolu‟dan yollanan14 ġubat 1499 tarihli mektup, Baylos Andrea Gritti tarafından Ġstanbul‟dan yollanan 25 ġubat, 16 Mart ve 13 Mayıs, (1499) tarihli mektuplar, Kâtip Zacharia di Freschi ile Kâtip Marco Rizo tarafından 1499 yılının Mayıs ayında kaleme alınan ve Ġstanbul‟dan yollanan mektup, Venedik‟in Ġstanbul‟daki elçisi Andrea Zanchani tarafından yollanan 2 ve 23 Mart (1499) tarihli mektuplar, Donanma Emini Giovanni Moro tarafından Ġnebahtı‟dan yollanan 3 Mayıs 1499 tarihli mektup, Niccolò Gondola tarafından Dubrovnik‟ten yollanan 4 Mayıs 1499 tarihli mektup, Rodos Konsolosu Alvise Malipiero tarafından yollanan 20 Mayıs 1499 tarihli mektup, Donanma Emini Francesco Querini tarafından Kotor‟dan yollanan 31 Mayıs (1499) tarihli bir mektup, Ġnebahtı BaĢpsikoposu Marco Saracco tarafından yollanan 24 ve 25 Temmuz tarihli mektuplar, Donanma BaĢkomutanı Antonio Grimani tarafından Modon‟dan yollanan 28 Temmuz 1499 tarihli mektup: A.e. , s. 554, 597, 599, 612, 695, 698, 703-704, 740, 790, 821, 828- 829, 838, 930, 939, 1045, 1073 ve 1122. 110 Andrea Gritti‟nin 25 ġubat (1499) tarihli mektubunda 100 adet top ve at gemisinden bahsedilmektedir. Onun 16 Mart (1499) tarihli mektubunda verilen sayı 60‟dır. Ġstanbul‟da bulunan Kurcula Kontu Alvise Balbi, 1499 yılının ġubat ayında yazılan mektubunda, top gemisi türünde 67 kadırganın olduğunu bildirmektedir. Venedik elçisi Andrea Zanchani‟nin Ġstanbul‟dan yollanan 2 Mart (1499) tarihli mektubunda 40 adet top ve at gemisinin bakıma alındığı bilgisi yer almaktadır. 1499 yılının Mayıs ayında Ġstanbul‟dan Korfu‟ya mektup yollayan Kâtip Zacharia di Freschi ile Kâtip Marco Rizo, Osmanlı donanmasında 90 top ve at gemisi bulunduğu bilgisini

38 gemilerden ikisi 2500 botte (1600 ton) , biri 900 botte (576 ton) kapasitelidir. Birkaçı 700 botte (448 ton) kapasitelidir. 400 botte‟nin (256 ton) altında olanlar da vardır. Büyük gemilerde 18 top112 ile 700 adam taĢınacaktır.113 Bütün bu bilgileri veren Niccolò da Londra, Osmanlıların yakında 300 gemiye114 sahip olacağını iddia etmektedir.115

Kandiye tebaasından olan Venedik casusu Theodoro Vlasopulo, Osmanlı donanması hakkında ayrıntılı bir liste yapmayı baĢarmıĢtır. 1499 yılının Nisan ayı baĢlığı altında izah edilen mektubunda Ģöyle bir liste sıralamıĢtır:116

1) Ġstanbul‟da gördüğüm yeni padiĢah kadırgaları: 24 adet117

2) Uzun yola dayanamayacak kadar eski kadırgalar: 32 adet

3) At, top ve erzak taĢıyan baĢtarda benzeri gemiler (parandarie bastarde): 14 adet

4) Hafif kadırga tipinde yeni top gemileri: 16 adet

5) 10-14 oturaklı yeni firkateler: 12 adet

vermektedirler. Korfu‟dan 2 Temmuz (1499) tarihli bir mektup yollayan Komutan, aynı zamanda Baylos Antonio Moro ile ona bilgi veren casus Vola Lendari, aynı bilgiyi vermektedir. 9 Mayıs (1499) günü Korfu‟ya varan, orada Osmanlı donanması hakkında bir rapor sunan Andrea Beri hem Ġstanbul hem de Gelibolu‟da çok sayıda top ve at gemisi bulunduğunu söylemektedir. Gelibolu‟daki top, at ve erzak taĢıyan gemiler olduğu bilgisini veren Andrea Beri, bu gemilerden birinin aynı anda 40 atı taĢıyabildiğini ileri sürmektedir. Kotor‟dan 31 Mayıs (1499) tarihli bir mektup yollayan Donanma Emini Francesco Querini, Osmanlı donanmasında cephaneyle yüklü çok sayıda top gemisinin olduğunu yazmaktadır. A.e. , s. 554, 599, 703-704, 821, 828, 838, 930 ve 939. 111 A.e. , s. 790. 112 1499 yılının Mayıs ayında Venedik‟e varıp Senato‟ya bir rapor sunan elçi Andrea Zanchani, Osmanlı donanmasında 3000 botte (1920 ton) kapasiteli bir barça bulunduğunu, bunun 18 top taĢıyabildiğine dair bir duyum aldığını, fakat buna inanmadığını söylemektedir. Ġstanbul‟dan gelen Elçi, bir geminin 18 top taĢıyabildiğinden söz etmektedir. Andrea da Pesaro‟ya rapor sunan Niccolò da Londra, Osmanlı donanmasındaki her top gemisinin 18 top taĢıyabildiğini söylemektedir. A.e. , s. 700 ve 790. 113 A.e. , s. 790. 114 Kasım ayında 200 gemiden söz edilmektedir. Andrea Gritti‟nin 9 Kasım (1498) tarihli mektubu ile Komutan (aynı zamanda Baylos) Antonio Moro‟nun Korfu‟dan yollanan 27 Kasım (1498) tarihli mektubu 200 sayısı üzerinde durmaktadır. Ocak ayına gelindiğinde tahminlerdeki sayı, giderek artmaya baĢlamıĢtır. Gritti‟nin 27 Ocak (1499) tarihli mektubunda verilen sayı 400‟dür. Ġstanbul‟da bulunan Kurcula Kontu Alvise Balbi, 1499 yılının ġubat ayında yazılan mektubunda 260 gemiden bahsetmektedir. A.e. , s. 290-292 ve 554. 115 A.e. , s. 790. 116 A.e. , s. 568-569. 117 2 Ocak (1499) günü Gelibolu‟dan ayrılan Michali da Corfù adındaki casus, aynı yılın ġubat ayında Anabolu‟ya varmıĢtır. Donanma Emini Francesco Bregadin‟e bilgi veren bu kiĢi, Gelibolu‟dan yola çıktıktan sonra 24 kadırga gördüğünü söylemektedir. Michali da Corfù, söz konusu 24 kadırgayı Ġstanbul‟a yakın bir yerde görmüĢ olmalıdır. Bu casus, Ġstanbul kıyısında 10 kadırga daha görmüĢtür. Bahsi geçen 24 kadırga, hafif kadırga türünde olabilir. Kandiye‟li bir kalafatçı Osmanlı donanmasında 24 hafif kadırga gördüğünü Ġstanbul‟daki elçi Andrea Zanchani‟ye söylemiĢtir. Cinayetten aranan bu kiĢi, 24 hafif kadırganın suda bekletildiğini, bunların güverte kısımlarının revize edildiğini bildirmektedir. Bu kalafatçı, karada 24 kadırga daha görmüĢtür. Karaya çekilen bu kadırgaların üçü tamir edilmiĢtir. Geri kalan 19 kadırga çok kötü durumdadır. Zanchani bütün bu öğrendiklerini 12 Mart (1499) tarihli mektubuna kaydetmiĢtir. A.e. , s. 597 ve 612.

6) 3000 botte (1920 ton) kapasiteli büyük gemiler: 2 adet

7) Eski gemiler: 3 adet

8) ĠnĢası henüz tamamlanmamıĢ mavnalar : 3 adet

9) Trabzon ve Kefe‟den yollanan gemiler: 3 adet

10) Dominico Venier‟in ele geçirilen küçük barçası: 1 adet

11) Ele geçirilen küçük Kandiye barçası: 1 adet

12) Kemal Reis tarafından önceden yollanmıĢ olan küçük barçalar: 2 adet

13) Kemal Reis‟in Montesanto‟da (?) ele geçirdiği barça

14) Biri Piero Sacho, diğeri Jego Zanzo‟dan alınan , bir diğeri Sakız berzahında ele geçirilmiĢ olan Sakız gemileri: 3 adet

15) Geçen yıl Ġskenderiye (Mısır) civarında ele geçirilen barça: 1 adet

16) Rodoslulara ait küçük bir gemi: 1 adet

Theodoro Vlasopulo Ġstanbul‟da bulunan gemileri bu Ģekilde listeledikten sonra Gelibolu ve civarındaki gemileri ayrı olarak sıralamaktadır:118:

1) Mondros (Limni Adası‟nda kent) kıyısında bekleyen yeni kadırgalar: 18 adet

2) Karaya çekilmiĢ olan kadırgalar: 4 adet

3) Ağır yük gemileri: 4 adet

4) Karaya çekilmiĢ, 14-18 oturaklı firkate ve kalyatalar: 4 adet

5) Kıyıda duran, 14-16 oturaklı yeni firkateler: 9 adet

Theodoro Vlasopulo, sıraladığı bu gemileri nitelikleri ve uzun yolculuğa dayanma kapasiteleri bakımından en ince ayrıntısına kadar inceleme fırsatı bulduğunu ve Osmanlı denizcileriyle sohbet ettiğini mektubunda bizzat ifade

118 A.e. , s. 569.

40 etmektedir.119 Vlasopulo, sadece kısa yola dayanıklı olan eski gemiler haricinde padiĢahın 200 gemiye sahip olduğunu iĢitmiĢtir.120

Çok sayıda ve farklı türde gemiler karada veya kıyıda tamir edilmektedir. Osmanlı donanmasında kalafatçılık yapmıĢ olan biri Ġstanbul‟daki Venedik elçisi Andrea Zanchani‟ye Osmanlı donanmasıyla ilgili bilgi sızdırmıĢtır. Adı belirtilmeyen kalafatçı, inĢa edilen gemilerden pek bahsetmeyip tamir gören ve bakımı tamamlanıp suya indirilen gemilerin sayı ve türleri hakkında bilgi vermiĢtir.121 24 kadırga denizde bekletilmektedir. Karaya çekilmiĢ olan 24 kadırga daha vardır. Bunlardan ikisinin tamiri tamamlanmıĢtır. Diğer üçü tamir edilmektedir. Geri kalan 19 kadırga tamir edilemez durumdadır. 18-20 oturaklı 6 kalyata122 ile bir top gemisi suya indirilmiĢtir, yani seyrüsefere hazırdır. Kalyata ve firkateden oluĢan 16 gemi ile 5 top gemisi de suda tamir edilmektedir. 18 adet büyük gemi, 3 mavna ile en büyük iki gemiden biri baĢtan aĢağı bakıma alınmıĢtır. Diğer en büyük geminin hasarlı olan karina kısmına bakım yapılmaktadır. Bu büyük gemi gibi karina kısmı hasarlı olan 5 büyük gemi daha onarılmaktadır. Zanchani, her bir top gemisinin 80 libre (167 kilogram)123 ağırlığında top taĢıyacağını iĢitmiĢtir.124

Osmanlı donanmasındaki gemiler 1499 yılının Mayıs ayında Ġstanbul‟dan ayrılmaya baĢlamıĢlardır. Korfu‟daki heyet (Venedik‟ten Korfu‟ya yollanan heyet) tarafından yollanan 13, 14 ve 18 Mayıs (1499) tarihli mektuplar, 50 geminin Boğaz‟dan (Ġstanbul‟dan) ayrıldığını haber vermektedir.125 Heyet donanmdaki gemilerin sayı ve türü hakkında da bilgi vermektedir. Heyet bu gemileri 80-90 kadırga, kalyata ve firkateden oluĢan 100 gemi126, 2 büyük gemi127, 3 kalyon

119 A.y. 120 A.e. , s. 570. 121 A.e. , s. 612. 122 Kalyata, (Ġngilizcesi: galiot), kadırganın küçük versiyonudur. Geminin her iki yanında 16 veya 20‟Ģer kürek, baĢka bir deyiĢle 16-20 oturak bulunur. En yaygın olanı 18‟er küreği olandır. Ender de olsa 24‟er küreği olan da vardır. Fribordu alçaktır. Bu özelliği sayesinde çatıĢmalarda avantaj sağlar. Diğer taraftan, alçak fribordu nedeniyle kadırganın karĢısında güçsüzdür. Bir kalyata, ortalama 27 metre uzunluğundadır. Eni 3 metreyi bulur. Manevra kabiliyeti yüksektir. Su haznesi 2 metreden azdır. Su haznesinin orada, Latin yelkenli tek bir direk durur. 20 oturaklı bir kalyata, 80 kürekçi ve 60 kadar asker taĢıyabilir. 6-8 kiloluk (16-24 pounder) bir topu taĢıyabilmektedir. Angus Konstam, Renaissance War Galley 1470-1590, s. 19-20. 123 Lane 1 “libre”nin 2.09 kilograma eĢit olduğunu belirtmektedir. O halde 80 libre 167.2 kilograma denk gelmektedir. Lane, Venice and History, s. 358. 124 I Diarii, C. II, s. 612. 125 A.e. , s. 677. 126 Gelibolu ve Ġstanbul arasında bulunan bu gemiler daha yeni inĢa edilmektedir. Baylos Andrea Gritti‟nin 17 Nisan (1499) tarihli mektubu. A.e. , s. 740.

(galione)128 olarak sıralamaktadır.129 Bu gemilerin dıĢında çeĢitli türlerden oluĢan 20 geminin daha bulunduğunu da ayrıca belirtmektedir.130

Osmanlı donanmasında yük gemileri de vardır. 1499 yılının Mayıs ayında Venedik‟e varan Andrea Zanchani, Osmanlı donanmasına 50 yük gemisinin katılacağını haber vermektedir.131 Donanmadaki gemilere iliĢkin rapor sunan Zanchani, Gelibolu‟da 70 kadırga ve 30 kalyata132 (galeotte)133, Ġstanbul‟da 19 büyük gemi ile 3 mavna bulunduğunu söylemektedir.134 Zanchani, donanmada 3 büyük barça olduğunu bunlardan birinin 3000 botte (1920 ton) kapasiteli olduğunu bildirmektedir. Elçi, bu geminin 18 top taĢıyabildiğini duymuĢtur. Elçi, biri 800 botte (512 ton), diğeri 600 botte (384 ton) kapasiteli iki gemi daha görmüĢtür. Zanchani,

127 Gritti‟nin dünyanın en büyük iki gemisi diye tanımladığı gemiler, bu iki gemi olmalıdır. Bu tanım Baylos‟un 25 ġubat (1499) tarihli mektubunda geçmektedir. Ġstanbul‟daki Baylos, 16 Mart (1499) tarihli mektubunda bu iki geminin 2500 botte (1600 ton) kapasiteli olduğu bilgisini vermektedir. Kandiyeli casus Theodoro Vlasopulo, iki geminin 3000 botte (1920 ton) kapasiteli olduğunu rapor etmektedir. Sapienza‟dan 24 Temmuz (1499) tarihli mektup yollayan Donanma BaĢkomutanı, Osmanlı donanmasında oldukça büyük iki gemi bulunduğunu yazmaktadır. Donanma BaĢkomutanı iki büyük gemiden 3000 botte (1920 ton) kapasiteli olanın Kemal Reis‟e ait olduğunu söylemektedir. Kemal Reis‟e ait bu büyük geminin türü mavna olabilir. Ġstanbul‟dan 17 Nisan (1499) tarihli bir mektup yollayan Baylos Andrea Gritti, Kemal Reis‟e ait bir mavnadan söz etmektedir. Baylos, Ġstanbul‟un 2 mil ötesinde gizlice üretilen dev bir zincirin Kemal Reis‟in mavnasına konulacağını bildirmektedir. Bu bilgilerin yer aldığı mektup Francesco Lignago adındaki rahip tarafından Korfu‟ya götürülmüĢtür. 20 Nisan (1499) günü Ġstanbul‟dan ayrılan bu rahip, 1499 yılının Mayıs ayı içerisinde Korfu‟ya ulaĢmıĢ, Gritti‟nin söz konusu mektubunu Korfu‟daki Donanma Emini Dominico Malipiero‟ya teslim etmiĢtir. A.e. , s. 568-569, s. 703- 704, s. 740, s. 1063. 128 Kalyon olarak tanımlanan bu gemi mavna olabilir. Ġstanbul‟da 3 mavna bulunduğunu haber veren çok sayıda mektup ve rapor bulunmaktadır. Donanma Emini Francesco Bregadin tarafından Anabolu‟dan yollanan 14 ġubat (1499) tarihli mektup, Baylos Andrea Gritti‟nin 25 ġubat (1499) tarihli mektubu, Elçi Andrea Zanchani‟nin 2 Mart ve 23 Mart (1499) tarihli mektupları, Kandiyeli casusu Theodoro Vlasopulo‟nun 1499 yılının Nisan ayında sunulan raporu Ġstanbul‟da 3 mavna bulunduğu bilgisini içermektedir. A.e. , s. 568-569, 597, 599, 612 ve 703. 129 A.e. , s. 677. 130 A.y. 131 A.e. , s. 695. 132 Kalyata/kalite, 19-24 oturaklı, çektiri türünde bir gemidir. Kadırgadan daha küçüktür. 16. yüzyıldaki 16-18 oturaklı çektirilere de kalyata denmektedir. Bu geminin 17. yüzyıldaki uzunluğu 32-36 metre, 18. yüzyıldaki uzunluğu ise 25 metredir. Yani, zaman içinde uzunluğu azalmıĢtır. 17. yüzyıldaki kalyataların baĢ kısmında bir top bulunmaktadır. O dönemde savaĢa hazırlanan bir kalyatada 2 topçu ve 220 savaĢçı görev alırdı. Bostan, “Gemi Yapımcılığı ve Osmanlı Donanmasında Gemiler”, Türk Denizcilik Tarihi, C. I, s. 331. 133 Modon‟da bulunan Donanma BaĢkomutanı Antonio Grimani, Ġstanbul‟daki elçi gibi 30 kalyatadan bahsetmektedir.. Antonio Grimani, aynı yerden yolladığı 6 Ağustos (1499) tarihli mektubunda da aynı Ģeyden söz etmektedir. Sakız Konsolosu Giovanni di Tabia, Baylos Andrea Gritti, Rodos Konsolosu Alvise Malipiero, Ġnebahtı‟daki Donanma Emini Giovanni Moro ile Korfu‟daki heyet Ġstanbul ve Gelibolu arasında kalyata ve firkateden oluĢan 100 geminin olduğu bildirmektedir. O halde, bu gemilerin otuzu kalyata geri kalan yetmiĢi firkate olmalıdır. Sakız Konsolosu‟nun 25 Ocak (1499) tarihli mektubu, Baylos Andrea Gritti‟nin 25 ġubat (1499) tarihli mektubu, Donanma Emini Giovanni Moro‟nun 3 Mayıs (1499) tarihli mektubu, Korfu‟daki heyetin 13, 14 ve 18 Mayıs (1499) tarihli mektupları, Rodos Konsolosu‟nun 20 Mayıs (1499) tarihli mektubu ile Antonio Grimani‟nin 28 Temmuz ve 6 Ağustos (1499) tarihli mektuplar: I Diarii, C. II, s. 597, 677, 698, 703, 838, 1122 ve 1250. 134 A.e. , s. s. 695.

42 her yıl padiĢah hazinesine 400.000 duka eklendiğini bildirmektedir.135 Bu yüksek gelir, yeni gemilerin inĢasını kolaylaĢtırmaktadır.

Modon‟dan 6 Ağustos (1499) tarihli mektup yollayan Donanma BaĢkomutanı Antonio Grimani hem Osmanlı Devleti‟nin hem de Venedik‟in sahip olduğu gemilerinin listesini tutmuĢtur. Onun mektubu, iki devletin donanma gücünün mukayesesi açısından son derece önemlidir. Osmanlı donanmasının toplam 260 gemiden oluĢtuğunu yazan Grimani, Osmanlı donanmasındaki gemileri 90 hafif kadırga, 30 kalyata, 3 silahlandırılmıĢ mavna, ikisi çok büyük olan geri kalan 18 tanesi 200-500 botte (128-320 ton) kapasiteli 20 büyük gemi, firkate, pergende, top, at ve yük gemileri Ģeklinde sıralamaktadır. Bu Osmanlı gemilerinin Portolanga (Portolongo/Uzun Liman) kıyısında olduğunu bildiren Donanma BaĢkomutanı, Venedik donanmasında bulunan gemileri ve bu gemilerin bulunduğu yerleri Ģöyle listelemektedir:136

1) Sapienza‟dakiler (Modon‟un güneyindeki ada)137: 44 hafif kadırga, 12 büyük kadırga, 28 adet silahlı büyük gemi, 3 karavela, 3 fusta ve 5 ağribardan oluĢan toplam 95 yelkenli

2) Brodano‟dakiler (Prodano/Modon‟un yakınında) : 44 hafif kadırga, 17 büyük kadırga, 34 silahlı büyük gemi, 10 karavela, 4 fusta, 14 ağribardan oluĢan toplam 123 yelkenli138

3) Belveder139, Glarentsa140 ve Papa Burnu‟ndakiler141: 47 hafif kadırga, 17 büyük kadırga, Venedik‟ten gelen 32 büyük gemi, Biscèglie‟den (Ġtalyan Yarımadası‟nın

135 A.y. 136 A.e. , s. 1250. 137 Donald Edgar Pitcher, Osmanlı İmparatorluğu’nun Tarihsel Coğrafyası, Çev. Bahar Tırnakcı, 3. bs. , Ġstanbul, Yapı Kredi Yayınları, ġubat, 2007, Haritalar Kısmı, Yunanistan ve Ege Denizi Haritası. 138 I Diarii , C. II, s. 1250. 139 Mora Yarımadası‟nın kuzeybatısında yer alan kıyı kentidir. Pitcher, Osmanlı İmparatorluğu’nun Tarihsel Coğrafyası, Haritalar Kısmı, Yunanistan ve Ege Denizi Haritası. 140 Glarentsa (Chiarenza Chiarentza, Clarenza, Clarence, Clarentsa) Mora Yarımadası‟nın kuzeybatısında yer almaktadır. Zante Adası‟nın hemen karĢısında yer alan kıyı kentidir. Pedani-Fabris, I Documenti Turchi, Indice dei Nomi di Luogo, s. 616-617 ve Frederic C. Lane,” Naval Actions and Fleet Organization 1499-1502”, ed. J. R. Hale, Venice Renaissance, s. 151. 141 Papa Burnu (Pappas Burnu), Mora Yarımadası‟nın kuzeybatısında yer almaktadır. Ġnebahtı Körfezi‟ne yakındır. Pitcher, Osmanlı İmparatorluğu’nun Tarihsel Coğrafyası, Haritalar Kısmı, Yunanistan ve Ege Denizi Haritası.

43 güneydoğusundaki kent) gelen bir barça, Fransa‟dan gelen142 18 büyük gemi, Fransa‟dan gelen 8 hafif kadırga143, 18 karavela, 6 fusta, 19 ağribardan oluĢan toplam 172 gemi.144

Komutan tarafından çizilen tabloya göre Venedik gemileri sayıca Osmanlı gemisini geçmektedir. Venedik donanması toplam 390 gemiye ulaĢmaktayken, Osmanlı gemi sayısı 260‟dır.145

2.1.3. Osmanlı Donanmasının Mühimmat ve Erzak Temini

Osmanlılar, bir donanmada bulunması gereken beĢ vazgeçilmez unsurun, yani erzak, malzeme, cephane, zanaatkâr (marangoz ve kalafatçı) ve mürettebatın temini hususuna büyük bir ihtimam göstermiĢtir. Ġstanbul kıyılarına ve imparatorluğun diğer kıyılarına taĢınan cephane ve mürettebat bir sefer hazırlığının açık göstergeleridir. Ġstanbul‟a gelen erzak oradaki halkın iaĢesini karĢılamanın yanında donanmadaki mürettebatın ve ordunun ihtiyacını gidermektedir.

1497-1499 yılında kaleme alınan mektup ve raporlar, Osmanlı donanmasına ne kadar erzak temin edildiği konusunda bilgi vermektedir. Donanmaya erzak taĢıyan gemilerden bazıları 26 Eylül (1497) tarihinde Rodosluların saldırısına uğramıĢtır. Modon‟dan yollanan 28 Eylül (1497) tarihli birkaç mektup, Osmanlılara ait 8 yük gemisinin Rodoslulara ait bir barça ile iki kalyonun saldırısına uğradığını bildirmektedir. Bu Osmanlı gemileri 40.000 stera146 (251.6 ton) buğdayla yüklüdür.147 Korfu‟daki Venedikli heyet ise Osmanlı donanmasının sekiz ay yetecek

142 Fransa, Osmanlı saldırısına karĢı Venedik‟e gemi temin etmiĢ olmalıdır. I Diarii, C. II, s. 1250. 143 Ġki defa 4 hafif kadırga diye not düĢülmüĢ. A.y. 144 A.y. 145 Sanuto, 6 Ağustos ve 29 Ağustos (1499) tarihleri arasında Osmanlı donanmasıyla ilgili gün be gün geliĢmeler baĢlığı altında Osmanlı donanmasının 3000 botte (1920 ton) kapasiteli iki büyük gemi, 2000 botte (1280 ton) kapasiteli bir baĢka büyük gemi (nave),700 botte (448 ton) kapasiteli iki gemi (nave), en büyüğü 400 botte (256 ton) kapasiteli 14 küçük barça, 3 kalyata, 90 hafif kadırga, 90 firkate, top, at ve yük gemilerinden oluĢan 40 gemiden, yani toplam 241 yelkenliden ibaret olduğunu belirtmektedir. Gemilere iliĢkin ayrıntılı bilgilerde vermektedir. 3000 botte (1920 ton) kapasiteli gemilerden birinde Yeniçeri ve denizcilerden oluĢan 1000 kiĢi vardır. 2000 botte (1280 ton) kapasiteli gemideki kiĢi sayısı 700‟dür. Sayıları üçü bulan kalyatalarda kuleler (portatif kuleler) ve onlara çıkmak için kullanılan portatif merdivenler bulunmaktadır. Bütün bu bilgileri veren kiĢinin adı Sanuto tarafından zikredilmemektedir. Hatta, Sanuto, bu bilgileri aktarırken herhangi bir mektuptan bahsetmez. Donanma BaĢkomutanı Melchiorre Trevisano, 21 ve 25 Temmuz 1500 tarihlerinde Korfu‟dan iki mektup yollamıĢtır. Bu mektuplarda da 1000 kiĢi kapasiteli büyük bir gemiden ve 600 kiĢi kapasiteli mavnalardan söz edilmektedir. A.e. , C. II, s. 1250, s. 1290 ve A.e. , C. III, s. 480. 146 Lane, Venedik için 1 “stera”nın 62.9 kilograma denk olduğunu söylemektedir. O halde 40.000 stera 251.6 tona eĢittir. Lane, Venice and History, s. 358. 147 Modon‟dan yollanan 26 Eylül (1497) tarihli mektuplar: I Diarii , C. I/1, s. 810.

44 kadar erzağa sahip olduğunu öğrenmiĢtir.148 Modon‟daki Venedikli Donanma BaĢkomutanı Melchiorre Trevisano erzak teminiyle ilgili bilgi toplamaktadır. Trevisano‟nun 12 ve 13 Ağustos tarihli mektuplarında ifade edildiği üzere padiĢah, Mora‟daki her beĢ evden birinin buğday ya da arpa hazırlamasını emretmiĢtir. Mora‟ya gelecek olan paĢa ve sancakbeyleri için bu hazırlıklar yapılmaktadır.149

II. Bayezid , donanma için erzak temin etmenin yanında Ġstanbul‟a gemi malzemeleri de getirmektedir. Andrea Gritti, Kâtip Zacharia di Freschi‟ye teslim ettiği mektubunda150 Ġstanbul‟a bol miktarda malzeme getirildiğini haber vermektedir. PadiĢah yelken için etraftan kenevir toplatmaktadır. ĠnĢa edilen kadırgaları yağmurdan korumak için gerekli olan tentenin malzemesi olan yünlü kumaĢ de oraya getirilmiĢtir. Aynı mektup, güvertede kullanılmak üzere padiĢahın yünlü kumaĢ satın aldığını bildirmektedir.151

Venedikliler Osmanlılar‟ın yeni gemi inĢa edip etmediğini nakledilen kereste sayısının çokluğuna bakarak tahmin etmektedirler. Avlonya Sancakbeyi Mustafa PaĢa, 1498 yılının Kasım ayında, 3000 adet kereste hazırlatmıĢtır. Dıraç‟taki Baylos Vido Diedo, bu bilgiyi 16 Kasım (1498) tarihli mektubunda vermektedir.152

Osmanlılar tam bir yıl sonra 4000 kereste daha hazırlamıĢlardır. Melchiorre Trevisano tarafından San Niccola di Civita‟dan (Korfu) yollanan 23 Kasım (1499) tarihli mektup, Osmanlı donanma hazırlıklarının yoğunluğunu ortaya koymaktadır. Osmanlıların büyük bir aceleyle 4000 adet kereste biçtiğini yazan Donanma BaĢkomutanı, padiĢahın hafif ve büyük kadırgalardan oluĢan 100 gemi inĢa ettirdiğini haber vermekle birlikte bu hazırlıkların nerede gerçekleĢtirildiğini belirtmemiĢtir.

148 22 Mayıs (1499) günü Ġstanbul‟dan yola çıkan Niccolò adındaki biri, Korfu‟ya varıp, oradaki heyete sözlü rapor sunmuĢtur. Bu kiĢi, kendisini Kemal Reis‟in dostu olarak tanıtan Hıristiyan bir esirle konuĢmuĢ, esir ona Osmanlı donanmasının 8 aylık bir erzağa sahip olduğunu ve padiĢahın Venedik‟e zarar vermeyi planladığını söylemiĢtir. Niccolò, Hırvatistan‟da (Croja) esir düĢtüğünü öğrendiği bu kölenin anlattıklarını dikkate almıĢ ve edindiği bu bilgileri Korfu‟yla paylaĢmıĢtır. Korfu‟daki heyet de bu anlatılanları 6 Haziran 1499 tarihli mektuba kaydetmiĢtir. A.e. , C. II, s. 839. 149 A.e. , s. . 1011-1012. 150 Söz konusu mektup, Kâtip Zacharia di Freschi tarafından 11 Aralık (1498) günü Pera‟dan yollanmıĢtır. A.e. , s. . 506-507. 151 A.y. 152 A.e. , s. 247-248.

Venedik‟in hâkimiyeti altında bulunan yerlerin yakınına cephane depolayan Osmanlılar, Venedikli yetkililerin endiĢelenmesine yol açmaktadır. Korfu‟dan 27 Kasım (1498) tarihli bir mektup yollayan Baylos Antonio Moro, Korfu yakınındaki Bastova (Bastia) Adası‟na Osmanlılar‟ın güherçile ve barut yığdığını, bu durumun Korfu için tehdit oluĢturduğunu yazmaktadır.153

Yoğun hazırlıklar, kazalara da neden olmaktadır. Dıraç‟taki Baylos Vido Diedo, yeğeni Anzolo‟ya yolladığı 1 Aralık (1499) tarihli mektupta Ġnebahtı Körfezi kıyısına konuĢlandırılan bazı gemilerin yandığını ve çok sayıda Osmanlı denizcisinin hayatını kaybettiğini bildirmektedir. Diedo, bunu Manastır‟dan (Bitola/Bitoia) gelen bir haber vasıtasıyla öğrendiğini kaydetmektedir.154

Dubrovnik‟in ileri gelenlerinden biri olan Niccolò Gondola‟nın155 4 Mayıs 1499‟da gönderdiği bir mektupta Osmanlı donanmasındaki gemilerde bulunan cephane ve malzemeler hakkında bilgi vermektedir. Gemilerde havan topu , çok sayıda bombart, büyük zincirler ve yelken direkleri taĢındığını yazmaktadır.156 Ġnebahtı‟daki Donanma Emini Giovanni Moro da donanma için üretilen yelken direklerinden söz etmektedir. Bu Donanma Emini, padiĢahın 500 adet yelken direği yaptırdığını, bu direklerden birinin oldukça maliyetli olduğunu yazmaktadır.157

Korfu‟daki heyet tarafından yollanan mektuplar, Kâtip Zacharia di Freschi ile Kâtip Marco Rizo‟nun Osmanlı donanması hakkında edindiği bilgileri aktarmaktadır. Bu iki kâtip donanma için tedarik edilen levazım ve mühimmatın neler olduğunu

153 A.e. , C. II, s. 233. 154 A.e. , C. III, s. 64. 155 Marino Sanuto, bu kiĢi tarafından yollanan 16 Mayıs (1499) tarihli Ģifreli bir mektuptan söz etmektedir. Gondola, ilginç bir haberden söz etmektedir: Rodos Üstadı Âzamı, Osmanlı donanmasını sabote etsin, hatta yaksın diye bir Mağribli‟yi Ġstanbul‟a yollamıĢtır. Gondola bu haberin ayrıntısına inmediği için bu haber hakkında yorum yapmak güçtür. Donanma Emini Francesco Querini tarafından Kotor‟dan yollanan 20 Mayıs (1499) tarihli mektup, Niccolò Gondola‟nın 16 Mayıs(1499) tarihli mektubu gibi, Osmanlı donanmasını yakma giriĢiminden söz etmektedir. Francesco Querini, Rodoslular tarafından tutulan birinin Osmanlı donanmasını yakmak için Ġstanbul‟a geldiği sırada yakalanıp öldürüldüğünü haber vermektedir. Gondola, Querini‟den farklı olarak, bu kiĢinin Mağribli olduğunu söylemektedir. Bu kiĢinin yakalandığına iliĢkin bir Ģey söylemese de, olayın açığa çıkmıĢ olması, bu kiĢinin yakalanmıĢ olduğuna iĢarettir. Francesco Querini‟nin bir baĢka mektubu olayı iyice belirsizleĢtirmektedir. O, 20 Mayıs (1499) tarihli bir baĢka mektubunda Osmanlı donanmasını yakmaya çalıĢanların iki Rodoslu olduğunu, bunların yakalanıp öldürüldüğünü yazmaktadır. O bu bilgiyi kendisiyle birlikte Kotor‟da bulunan Kâtip Alvise Sagundino‟dan öğrenmiĢtir. Sagundino da on yedi gün evvel Ġstanbul‟dan yola çıkmıĢ olan bir yeniçeriden bu bilgiyi edinmiĢtir. A.e. , s. 793 ve 806.

156 A.e. , s. 738. 157 Ġnebahtı‟dan yollanan 3 Mayıs 1499 tarihli mektup: A.y.

46 ayrıntısıyla anlatmaktadır. Bunlar, 700 el arabası, 12.000 adet yuvalak, 150 sandık sopa, yelken direkleri, büyük bir zincir ve biraz erzak Ģeklinde sıralanmaktadır.158

Osmanlı donanması için toplanan mühimmat ve cephane hakkında bilgi verenlerden biri de Korfu vatandaĢı Andrea Beri‟dir.159 1499 yılının Nisan ayında Ġstanbul‟da bulunan bu Korfu vatandaĢı, orada çok sayıda cephane ve donanma malzemesi görmüĢtür. 3000 metre uzunluğunda dev bir zincir160 ile 14.000 yuvalak ve çok sayıda yelken direği onun gördükleri arasındadır.161 Yuvalakların dokuz bini numaralandırılmıĢtır.

Osmanlı donanmasındaki cephane ve levazım hakkında en ayrıntılı bilgiyi veren kiĢi VardiyanbaĢı Niccolò Marcello‟dur. Niccolò Marcello, Modon‟dan yolladığı 21 ve 24 Temmuz (1499) tarihli mektuplarda162 Osmanlı gemilerinde taĢınan cephane ve malzeme hakkında bilgi vermektedir. Marcello, yük gemilerinde altı aylık erzak ile bir miktar cephane olduğunu yazmaktadır. Donanmada mevcut olan büyük top sayısı 15‟tir. Bunların ikisi top gemilerinden birine yüklenmiĢtir. Farklı türdeki taĢlardan yapılmıĢ toplamda 32.000 kadar olan çeĢit çeĢit yuvalaklar diğer gemilerle taĢınmaktadırlar. Gemiler arasında barutla yüklü olanlar da vardır. 200 adet yelken direği, top taĢımada kullanılan oldukça büyük üç araba, yine top taĢımada kullanılan çok sayıda iki tekerlekli el arabası, köprü görevi gören çok sayıda iskele, tırmıklar, bileğiler, sabunlar, demir gülleler, at ve hırdavat gemilerdeki diğer yüklerdir. Bileği, tırmık ve hırdavat taĢıyan gemi 300 botte (192 ton) kapasitelidir. Bunların dıĢında, gemiler beĢ portatif kule ile topların korunmasında kullanılan çok sayıda siper taĢımaktadır. 900 botte (576 ton) kapasiteli bir gemi sırf arpa ile yüklüdür. Kemal Reis‟in mavnasında 3000 metre uzunluğunda bir zincir

158 A.e. , s. 828. 159 24 Nisan (1499) tarihinde Ġstanbul‟dan ayrılan Andrea Beri, 9 Mayıs günü Korfu‟ya ulaĢmıĢ ve oradaki Venedik heyetine Ġstanbul‟da gördüklerini anlatmıĢtır. Korfu‟daki heyet tarafından yollanan 10 ve 11 Mayıs 1499 tarihli mektuplar: A.e. , s. 838. 160 Ġstanbul‟dan 17 Nisan (1499) tarihli bir mektup yollayan Andrea Gritti ile Modon‟dan 21 ve 24 Temmuz (1499) tarihli iki mektup yollayan VardiyanbaĢı Niccolò Marcello bu 3000 metrelik zincirden bahsetmektedir. Andrea Gritti, Ġstanbul‟un 2 mil ötesinde dev bir zincirin gizlice üretildiğini Korfu‟ya haber vermektedir. Gritti, bu dev zincirin Kemal Reis‟e ait mavnaya konulacağını yazmaktadır. Bu bilgiyi veren mektup, Francesco da Lignago adlı rahip tarafından Korfu‟ya götürülüp oradaki Donanma Emini Dominico Malipiero‟ya teslim edilmiĢtir. 20 Nisan (1499) günü Ġstanbul‟dan ayrılan rahip, 1499 yılının Mayıs ayında Korfu‟ya ulaĢmıĢtır. A.e. , s.740 ve 1055. 161 Andrea Beri, bu bilgileri Andrea Gritti‟den öğrenmiĢ olabilir. Zira Andrea Gritti, 17 Nisan (1499) tarihli mektubunda dev bir zincirin imal edilmekte olduğundan söz etmiĢtir. A.e. , s. 740, s. 838. 162 VardiyanbaĢı bu iki mektubu Alvise Emo‟ya yollamıĢtır. A.e. , s. 1053-1055.

47 bulunmaktadır.163 Bu zincirin yerinden kımıldatılması için kullanılan ucu yuvarlak çok sayıda sırık yine Kemal Reis‟in gemisinde yer almaktadır.

Osmanlı donanmasının hazırlıklarını yakından takip edenlerden biri de Korfu‟lu casus Vola Lendari‟dir. Onun Korfu‟ya sunduğu raporda anlatıldığı üzere, Çandarlı Ġbrahim PaĢa (Embraj bassà) Bozcaada‟daki ormanlardan oldukça büyük boyda olan seksen bin adet kereste kestirmiĢtir. Bu kerestelerin altmıĢ bini adadan dıĢarı çıkarılmıĢtır. Söz konusu casus, bahsi geçen kerestelerin nerede kullanılacağını da açıklamaktadır: Ġbrahim PaĢa, bu kerestelerle Korfu‟ya bağlı olan Butrint‟e (Butrinto/Butintro/Botranto) doğru bir köprü kurmayı planlamaktadır.164

2.1.4. Tersane ve Donanma Mürettebatı Hakkında Bilgiler

Osmanlı donanmasının vazgeçilmez beĢ unsurundan biri olan zanaatkârlar, yani marangoz ve kalafatçılar eskimiĢ, yıpranmıĢ veya zarar görmüĢ gemilerin Osmanlı donanmasına geri kazandırılması hususunda önemli rol oynamaktadır. ĠnĢa edilen yeni gemilerin vücuda getirilmesi iĢi yine onların elinden çıkmaktadır. 1497 yılının Ekim ayı, Osmanlı marangoz ve kalafatçıları için yoğun bir hazırlığın baĢlangıcı olarak Günlükler‟de öne çıkmaktadır. Sakız‟daki Venedik Konsolosu Giovanni di Tabia Osmanlı marangoz ve kalafatçılarıyla ilgili önemli bir haber almıĢtır. 24 Ekim (1497) tarihli mektubunda, padiĢahın kalafatçıları toplamak için bir kulunu görevlendirdiğinden söz eden konsolos, bu kalafatçıların Gelibolu‟daki kadırgaların tamiri için çağrıldığını belirtmektedir.165 1497 yılının Kasım ve Aralık ayında hazırlıklar devam etmektedir. PadiĢah, bütün gemi reislerine emir verip barçaları, hafif kadırgaları ve üç tanesi üç fenerli olan büyük kadırgaları tamir ettirmiĢtir.166 Donanmadaki ağribarlar, top ve at gemileri, kalyata ve firkateler de tamir edilmektedir.167 Büyük gemi, barça ve büyük kadırgaların reisleri nizama

163 A.y. 164 Baylos Antonio Moro tarafından Korfu‟dan yolanan 2 Temmuz 1499 tarihli mektup ile Vola Lendari tarafından sunulan rapor: A.e. , s. 930 ve 939. 165 Sakız Konsolosu, Kâtip Alvise Sagundino tarafından Ġstanbul‟dan yollanan 26 Kasım 1497 tarihli mektupları görmüĢ, bu mektuplardan edindiği bilgileri sonradan Venedik‟in Napoli Elçisi olacak olan Piero Dolfin‟e ulaĢtırmıĢtır. A.e. , C. I/1, s. 846. 166 Baylos Andrea Gritti tarafından Sakız Konsolosu Giovanni di Tabia‟ya yollanan 26 Kasım 1497 tarihli mektup: Sakız Konsolosu tarafından Piero Dolfin‟ e yollanan 15 Aralık 1497 tarihli mektup: A.e. C. I/2, s. 909. 167 Ġstanbul‟dan yollanan 26 Kasım 1497 tarihli mektup, Sakız‟dan yollanan 15 Aralık 1497 tarihli mektup: A.y.

48 sokulmuĢtur.168 Gemilerin bakım ve onarımı için marangoz ve kalafatçılardan oluĢan üçbin kiĢi Ġstanbul‟a getirilecektir.169 1497 yılından baĢlayıp 1498 ve 1499 yılı boyunca devam eden onarım sırasında Sakız ve Selanik‟ten çok sayıda kalafatçı ve marangoz gelmiĢtir.170 1498 yılının Aralık ayında gelen marangoz ve kalafatçılarun toplam sayısı üçyüzdür.171

Marangoz ve kalafatçılar hem Venedik hem de Osmanlılar için oldukça değerlidir. Bu durum, Korfu‟daki Baylos Antonio Moro‟nun 2 Aralık (1498) tarihli mektubunda vurgulanmaktadır. Moro‟nun bu mektubuna göre, padiĢahın damadı Faik PaĢa çok sayıda Venedikli marangozun bulunduğu Parga‟yı ele geçirmek istemektedir.172 Bu marangozlar, firkate, kalyata ve ağribar inĢası konusunda ustadırlar.173

Osmanlı donanmasının tecrübeli denizci bulmak hususunda sıkıntı yaĢamaktadır. Bu Ġnebahtı Seferi‟nden hem önce hem de sonra yaĢanılan yaygın bir sorundur. Mesela Casus Vola Lendari, Osmanlı donanmasındaki mürettebatın Arnavutlardan ve çeĢitli yerlerden toplanan köylülerden oluĢtuğundan bahsetmektedir. Söz konusu casus, donanmada çok az sayıda tecrübeli denizci olduğunu vurgulamaktadır.174

Osmanlı donanmasının temel iĢ gücünü oluĢturan azaplar muhtemel bir sefer için nizama sokulmaya baĢlanmıĢtır. Sakız Konsolosu Giovanni di Tabia, kardeĢi Paolo tarafından Bursa‟dan yollanan 8 Haziran (1498) tarihli mektup vasıtasıyla Osmanlı donanma mürettebatının sıkı bir hazırlık içinde olduğunu haber almıĢtır. KardeĢi, Bursa‟daki tüm denizcilerin ve tüm azapların talim edildiğini orada bulunan

168 Baylos Andrea Gritti tarafından Sakız‟daki Konsolos Giovanni di Tabia‟ya yollanan 12 Aralık 1497 tarihli mektup: Sakız Konsolosu Giovanni di Tabia tarafından yollanan 8 ġubat 1498 tarihli mektup: A.e. , s. 910. 169 Baylos Andrea Gritti tarafından Sakız Konsolosu Giovanni di Tabia‟ya yollanan 26 Kasım 1497 tarihli mektup ile Sakız Konsolosu tarafından Piero Dolfin‟ e yollanan 15 Aralık 1497 tarihli mektup: A.e. , s. 909. 170 Sakız‟dan gelen marangoz ve kalafatçılar 12 Kasım (1498) günü Ġstanbul‟a varmıĢtır. 1499 yılında ise Selanik‟ten kalafatçı ve marangozlar gelmiĢtir. Korfu‟daki Baylos Antonio Moro tarafından yollanan 21 Kasım 1498 tarihli mektup, Ġstanbul‟daki Baylos Andrea Gritti tarafından yollanan 27 Ocak 1499 tarihli mektup: A.e. , C. II, s. 233 ve 542. 171 Ġstanbul‟daki Baylos Andrea Gritti tarafından Sakız‟daki Konsolos Giovanni di Tabia‟ya yollanan 12 Aralık 1497 tarihli mektup, Sakız Konsolosu Giovanni di Tabia tarafından yollanan 8 ġubat 1498 tarihli mektup: A.e. , C. I/ 2 s. 909. 172 A.e. , C. II, s. 234. 173 A.y. 174 Vola Lendari tarafından Korfu‟daki Baylos Antonio Moro‟ya1499 yılının Temmuz ayında sunulan rapor: A.e. , s. 939.

Lehler‟den ve Macarlar‟dan öğrenmiĢ, elde ettiği bu bilgiyi konsolosa ulaĢtırmıĢtır.175

Binlerce azabın bir araya toplanıp donanma üslerine sevk edilmesi, Venedik için bir sefer hazırlığı anlamına gelmektedir. Önemli bir Osmanlı donanma üssü olan Avlonya‟daki hareketlenme Dıraç‟ta bulunan Baylos Vido Diedo‟nun dikkatini çekmiĢtir. Vido Diedo, padiĢahın Avlonya Sancakbeyi Mustafa PaĢa‟ya 3000 Yeniçeri, 2000 azap ve 5000 atlı yolladığını176 yazmaktadır.177 Aynı Avlonya Sancakbeyi, Ġstanbul‟a 45 vardiyanbaĢı yollamıĢtır.178 Osmanlı donanmasına Yakup PaĢa ile Hersekzâde Ahmed PaĢa komuta edecektir.179

Osmanlı donanmasının temel iĢ gücünü oluĢturan diğer bir unsur olan kürekçilerin Ġstanbul‟a veya baĢka bir Osmanlı donanma üssüne çağrılması, sefer hazırlığının iĢaretlerinden biridir. Ġstanbul ve Gelibolu‟daki donanmanın yakında denize açılması anlamına da gelmektedir. Baylos Andrea Gritti padiĢahın 24.000 kiĢiyi kürekçi olarak görevlendirdiğini haber vermektedir.180 Bunun dıĢında, Ġstanbul‟da 15.000 azap181 bulunduğu bilgisini vermektedir.182 Kürekçilerle ilgili bir baĢka haber Ülgün‟den gelmiĢtir. Komutan Piero Nadal, Ġskenderiye Sancakbeyi Firuz Bey‟in padiĢaha 30.000 kürekçi temin ettiğini bildirmektedir.183 Bu kürekçilerin büyük bir kısmı Rumeli‟den toplanmaktadır. Mesela padiĢah, 1499 yılının Ocak ayında, Selanik, Eğriboz ve Kesriye (Kuzey Yunanistan) birkaç ulak

175 A.e. , C. I/1, s. 757. 176 Korfu, Avlonya‟da yoğun bir donanma hazırlığı olduğunun farkındadır. Sanuto, Venedik‟e Korfu‟dan bir heyet geldiğini not düĢmüĢtür. Bu heyet, Senato‟ya 27 ve 28 Mart ile 1 Nisan (1499) tarihli üç rapor sunduğunu sunmuĢtur. Kimlerden oluĢtuğu belirtilmeyen heyetin 27 ve 28 Mart tarihli iki raporu, Avlonya Sancakbeyi‟nin 500 azabı Korfu‟ya konuĢlandırdığını bildirmektedir. 1 Nisan (1499) tarihli rapor ise Avlonya‟daki donanma faaliyetlerinin yoğunlaĢtığını, padiĢahın para, erzak, araç gereç ve cephane toplattığını haber vermektedir. PadiĢah, güverte inĢası için Avlonya‟ya birkaç kiĢi göndermiĢtir. Bu bilgiyi veren mektup, Kont Velor Bregadin‟e aittir. Kont, ġibenik‟ten 8 Ağustos (1499) tarihli bir mektup yollamıĢtır. Ona bu bilgiyi veren kiĢi, Kotor‟dan gelmiĢtir. A.e. , C. II, s. 610, 624- 625 ve 1105-1110. 177 Baylos Vido Diedo tarafından Dıraç‟tan yollanan 16 Kasım (1499) tarihli mektup: A.e. , s. 247-248. 178 Niccolò Gondola tarafından Dubrovnik‟ten yollanan 4 Mayıs 1499 tarihli mektup: A.e. , s. 738. 179 Çandarlı Ġbrahim PaĢa da donanmaya komuta etmektedir. Ġstanbul‟daki Baylos Andrea Gritti, 17 Nisan (1499) tarihli mektubunda, Çandarlı Ġbrahim PaĢa ve Kemal Reis‟in donanmaya komuta ettiğini söylemektedir. Söz konusu mektup, 20 Nisan (1499) günü Ġstanbul‟dan ayrılan rahip Francesco da Lignago tarafından Korfu‟ya götürülmüĢtür. Rahip, 1499 yılının Mayıs ayı içinde Korfu‟ya ulaĢmıĢ, Gritti‟nin mektubunu orada bulunan Donanma Emini Dominico Malipiero‟ya teslim etmiĢtir. A.e. , s. 738 ve 740. 180 Baylos Andrea Gritti tarafından Pera‟dan yollanan 11 Aralık 1498 tarihli Ģifreli mektup: A.e. , s. 506-507. 181 Ġstanbul‟dan 2 Mart (1499) tarihli bir mektup yollayan Venedik elçisi Andrea Zanchani, Osmanlı donanmasında yer alacak kürekçi sayısını 17.000 olarak vermektedir. A.e. , s. 598-599. 182 A.e. , s. 506-507. 183 Komutan Piero Nadal tarafından Ülgün‟den yollanan 3, 6, 16, 23 ve 26 ġubat (1499) tarihli mektuplar: A.e. , s. 567.

50 yollayıp o yerlerdeki kürekçileri Ġstanbul‟a çağırmıĢtır.184 Kürekçilerin toplanması biraz uzun sürmüĢtür. 1499 senesi Mayıs ayında, yani donanmanın Ġnebahtı seferi için Ġstanbul‟dan ayrılmasından bir ay önce, kürekçiler hâlâ tam toplanamamıĢtır.185 Preveze‟deki donanmaya da yeni kürekçiler eklenmektedir: Oraya 6000 azap gelmiĢtir.186

Osmanlı kürekçilerinin toplanması iĢi 1499 yılının Haziran ayına kadar uzamıĢtır. 16 Haziran günü Ġstanbul‟dan Gelibolu‟ya geçen donanma, denize açılmak için 30 Haziran‟a kadar beklemek zorunda kalmıĢtır.187 Çünkü, donanmanın 1500 kürekçiye daha ihtiyacı vardır.188

Osmanlı donanması, mürettebat sayısının azlığı yüzünden sıkıntı yaĢamaktadır. Donanmaya reislik eden korsan Kemal Reis‟in emri altında az sayıda denizci ve reis bulunmaktadır.189 Mürettebatın çoğu Hıristiyanlara karĢı savaĢan gönüllülerden oluĢmaktadır.190 Kemal Reis, denizci eksiğini bir Ģekilde kapatmaya çalıĢmıĢtır. Trabzon‟da bulunan oğluna bir adam yollayıp elindeki 600 adamı kendisine göndermesini söylemiĢtir.191 Ġnebahtı BaĢpsikoposu Marco Saracco, Osmanlı donanma mürettebatının nizam bakımından oldukça kötü bir vaziyette

184 25 Ocak (1499) günü Selanik‟e uğrayan Giovanni Alvise Pisani oradaki bir rahiple sohbet ederken, Selanik, Eğriboz ve Kesriye‟de (Kuzey Yunanistan) bulunan binlerce kürekçinin padiĢah tarafından Ġstanbul‟a çağrıldığını öğrenmiĢtir. Söz konusu bilgi Ģu Ģekilde Venedik‟e ulaĢmıĢtır: Giovanni Alvise Pisani, öncelikle Ġstanbul‟da bulunan Baylos Andrea Gritti‟ye haber vermiĢtir. Andrea Gritti de 27 Ocak (1499) tarihli bir mektup yazarak Kerpe‟deki Venedik heyetini bilgilendirmiĢtir. Kerpe‟deki heyet ise 5 ve 6 Mart (1499) tarihli mektuplar vasıtasıyla söz konusu haberi Venedik‟e iletmiĢtir. A.e. , s. 542.

185 Ġnebahtı‟dan 28 Mayıs (1499) tarihli bir mektup yollayan Giorgio Tarona, kürekçiler dıĢında donanmanın tamamen hazır olduğunu dile getirmekte, çok sayıda kürekçinin Ġstanbul‟a gelmeye baĢladığını, onların da yakında nizama sokulacağını bildirmektedir. A.e. , s. 867. 186 Donanma Emini Francesco Querini, Bar (Antivari) ve Narda‟dan gelen birkaç kiĢiden Preveze‟ye 6000 azabın geldiğini öğrenmiĢtir. Ona bu bilgiyi verenler, azapların keçi sürüsü gibi dağınık bir halde oraya geldiklerini söylemektedir. Söz konusu azaplar seferden sonra Ġnebahtı‟ya nakledilmiĢtir. Donanma Emini Francesco Querini tarafından Kotor‟dan yollanan 31 Mayıs 1499 tarihli mektup, Zante‟de bulunan Komutan Niccolò Marcello tarafından 1500 yılının Nisan ayında yollanan mektup, 1500 yılının Nisan ayında yazılıp Korfu‟daki Onlu Reisler Konseyi‟ne (Conseio dei Capi di X) yollanan mektup: A.e. , C. II, s. 821- 822 ve A.e. , C. III, s. 236 ve 256. 187 Baylos Andrea Gritti tarafından Ġstanbul‟dan yollanan 22 Haziran 1499 tarihli mektup (Sakız‟daki Bortolo Coresi‟ye yollanmıĢtır), Bortolo Coresi tarafından Sakız‟dan yollanan 29 Haziran 1499 tarihli mektup: A.e. , C. II, s. 1013. 188 Baylos Andrea Gritti, söz konusu 1500 kürekçinin 19 Haziran‟dan beri, üç gündür, Ġstanbul‟da olduğunu yazmaktadır. Bu kürekçiler nizama sokulur sokulmaz Gelibolu‟daki donanmanın yanına yollanılacaktır. Andrea Gritti‟nin 22 Haziran 1499 tarihli mektubu: A.y. 189 Korfu‟daki Venedik heyeti tarafından yollanan 4 Mayıs (1499) tarihli mektuba göre, denizci ve reis sayısındaki azlık Kemal Reis‟in canını sıkmaktadır. Heyet, bundan baĢka Osmanlıların Korfu yakınında bir yerde peksimet piĢirdiklerini haber almıĢtır. 1499 yılının Mayıs ayında Ġstanbul‟dan mektup yollayan Andrea Gritti de donanmadaki denizcinin azlığından söz etmektedir. A.e. , s. 695-696, s. 710. 190 Donanma Emini Antonio Bon tarafından Modon‟dan yollanan 29 Nisan 1499 tarihli mektup: A.e. , s. 716. 191 Andrea Gritti tarafından 1499 yılının Mayıs ayında yollanan mektup: A.e. , s. 695-696.

51 olduğunu yazmaktadır.192 Bu BaĢpsikopos, donanmadaki kürekçilerin 1/3‟nin Yahudi asıllı olduğunu ileri sürmektedir.193

Osmanlı donanmasında görevlendirilen Gayrimüslimler, mürettebat sayısının azlığından kaynaklanan sıkıntıyı bir nebze hafifletse de çoğu Rum olan bu Gayrimüslimlerin donanmadan firar etmesi can sıkıntısına yol açmaktadır. Bu duruma örnek olacak nitelikteki bir olay 1499 yılının Temmuz ayında meydana gelmiĢtir. Donanma BaĢkomutanı Antonio Grimani tarafından Modon‟dan yollanan 19 Temmuz (1499) tarihli mektup, 25 adet Osmanlı gemisinin karaya oturduğunu tam da bu esnada 7000 Rum‟un donanmadan firar ettiğini haber vermektedir.194

Venedik kıyılarında dolaĢan Mağribli korsan ve denizciler Osmanlı donanmasına katılmaktadır. Bu durum Venediklileri rahatsız etmektedir. Osmanlı donanmasının daha da güçlü olmasından çekinen Venedikliler, son derece sert tedbirler almıĢ, pek çok Mağribli korsan ve denizciyi ortadan kaldırmıĢtır. 4 ve 5 Ağustos tarihleri arasında Koron‟dan Modon‟a geçen Donanma Emini Francesco Cicogna, Moli Kalesi‟nde alıkoyduğu Mağrib (Fas) elçisinden Mağribli korsan ve denizcilerin denize çıkarılmamasını talep etmiĢtir.195 Cicogna, onların Türklerle, yani Osmanlı denizci ve korsanlarıyla iĢbirliği yapmasını önlemek için elçiden böyle bir istekte bulunmuĢtur. Kendisi de sert tedbirler almıĢtır. Osmanlı tarafına kaçan üç Mağribli‟den ikisi yakalanmıĢtır, biri ise yakalanmak üzeredir. ĠĢbirliği yapma ihtimali olan 600 kadar Mağribli bir hendeğe atılmıĢtır.196

Donanmadan kaçanların olması mürettebat sayısında azalmaya neden olmaktadır. Bunun dıĢında yaĢanan kazalar hem gemilerin hem de mürettebatın yitirilmesine yol açmaktadır. Venedikli VardiyanbaĢı Niccolò Marcello, Modon‟dan yolladığı 21 ve 24 Temmuz (1499) tarihli iki mektupta Osmanlı donanmasının baĢına

192 Ġnebahtı‟dan 25 Temmuz (1499) tarihli bir mektup yollayan Donanma Emini Giovanni Moro, Marco Saracco‟yla hemfikirdir. Moro, Osmanlı donanmasındaki denizcilerin oldukça tecrübesiz olduğunu, donanmanın dalgalardan zarar gördüğünü yazmaktadır. Donanma Emini Giovanni Moro tarafından Ġnebahtı‟dan yollanan 25 Temmuz 1499 tarihli mektup, Ġnebahtı BaĢpsikoposu Marco Saracco tarafından yollanan 26 Temmuz 1499 tarihli mektup: A.e. , s. 1065. 193A.y. 194 Donanma BaĢkomutanı, bunu Anabolu‟dan yollanan 16 ve 17 Temmuz (1499) tarihli mektuplar ile Leccena‟dakiYönetici Leopoldo Marcello tarafından yollanan mektuplar vasıtasıyla öğrenmiĢtir. A.e. , s. 1062. 195 Donanma Emini Francesco Cicogna tarafından Modon‟dan yollanan 5 Ağustos 1499 tarihli mektup: A.e. , s. 1142. 196 A.y.

52 gelen talihsizlikleri anlatmaktadır. Üç Osmanlı gemisi Mandelon Burnu (Eğriboz‟un güneyinde) açıklarında parçalanıp sulara gömülmüĢtür.197 Bunlardan biri, üzüm pestili taĢıyan bir yük gemisidir.198 Diğer ikisi, iki büyük top taĢıyan bir top gemisi ile bir kalyatadır.199 30 kadar yeniçeri suda boğulmuĢ, birkaç denizci de yaralanmıĢtır.200 Osmanlı donanmasından kaçan forsalardan bu bilgileri edinen VardiyanbaĢı, kayıbın az olmasının nedenini top gemileri ve yük gemilerinde pek fazla kiĢinin bulunmamasıyla izah etmektedir.201

Osmanlı donanmasının baĢına gelen talihsizliklerden bahseden diğer bir kiĢi Ġnebahtı BaĢpsikoposu Marco Saracco‟dur. Marco Saracco, Ġzdin‟den (Yunanistan) aldığı bir habere istinaden, Osmanlılara ait olan 5 kadırga ve 4 firkatenin parçalandığını, bu gemilerde bulunan mürettebatın ve savaĢçıların suda boğulduğunu bildirmektedir.202 Ġstanbul‟dan ayrılan Osmanlı donanmasında 2500 kiĢi bulunduğunu ifade eden Marco Saracco 203 Ġstanbul‟daki donanmaya katılmak üzere Trabzon‟dan yola çıkan 50 kadırgalık filonun baĢına gelen aksiliklerden söz etmektedir. Her bir kadırgadaki 25 kiĢinin ölümüyle sonuçlanan bir hastalık204, bu kadırga filosunun dağılmasına yol açmıĢtır.205 Soslu peksimeti, peyniri, ve suyu tükenen filo mürettebatı arasında hastalık iyice yayılınca, çok sayıda kiĢi filodan firar etmeye, karaya kaçmaya baĢlamıĢtır. Kaçanların bir kısmı suda boğulmuĢ, yakalanan 80 kiĢi ise Eğriboz‟a götürülüp orada idam edilmiĢtir.206

Adı belirtilmeyen bir Komutan tarafından yollanan 21 Ağustos (1499) tarihli mektup207 da Osmanlı donanmasının baĢına gelen aksiliklerden söz etmektedir. Söz konusu mektup, Osmanlılara ait olan 1000 botte (640 ton) kapasiteli bir geminin

197 A.e. , s. 1053-1055. 198Bu yük gemisini batıran kiĢi Komutan Alvise Marcello‟dur. Alvise Marcello, 16 Ağustos (1499) tarihli mektubunda kendisi tarafından batırılan bu yük gemisinin en az 400 botte (256 ton) kapasiteli olduğunu, onun top ve erzak taĢıdığını ve içindeki adamların boğulduğunu belirtmektedir. A.e. , s. 1053- 1055 ve 1258. 199 A.e. , s. 1053- 1055 200 A.y. 201 A.y. 202 Ġnebahtı BaĢpsikoposu Marco Saracco tarafından 24 ve 25 Temmuz (1499) tarihli mektuplar: A.e. , s. 1073. 203 A.y. 204 Bu hastalığın ne olduğu belirtilmemiĢtir. Ancak, Niccolò Gondola, Dubrovnik‟ten yolladığı 7 ve 13 Ağustos (1499) tarihli mektuplarında, Osmanlı donanmasındakilerin akı (fluxo, flusso) yüzünden hastalandığını, ateĢlerinin yükseldiğini, yani vebaya tutulduğunu yazmaktadır. Aynı kiĢi tarafından yollanan 12 Eylül (1499) tarihli mektup, Osmanlı ordusunda veba görüldüğünü bildirmektedir. A.e. , s. 1073, 1154 ve 1214. 205 A.e. , s. 1073. 206 A.e. , s. 1073- 1074. 207 Söz konusu mektubun nereden yollandığı belirtilmemiĢtir. Komutan, bu mektubu Donanma BaĢkomutanı Antonio Grimani‟nin oğullarına yollamıĢtır. A.e. , s. . 1230-1232.

53 battığını, gemide bulunan adamlardan bir kısmının boğulduğunu, gemide taĢınan 800 caratelli (880 gram)208 barut ile iki havan topunun ve çok sayıda cephanenin gemiyle beraber suya gömüldüğünü haber vermektedir.209 Batan gemiden arta kalan gabya ve keresteleri suda bulan Venedikliler, bu gabya ve keresteleri kendi gemilerinde kullanmak için yanlarında götürmüĢlerdir.210

Donanma BaĢkomutanı Melchiorre Trevisano‟nun Sapienza‟dan (Modon‟un güneyindeki ada)211 yolladığı mektup212, Osmanlı donanması ve mürettebatı hakkında bir takım bilgiler içermektedir. BaĢkomutan, Osmanlı donanmasından kaçan üç köleden çeĢitli bilgiler edinmiĢtir. Onlardan, Osmanlı donanmasının 37.000 kiĢilik bir mürettebata sahip olduğunu öğrenmiĢtir.213 Bu köleler, mavnalar ve bu mavnalarda taĢınan askerî birlikler hakkında da bilgi vermektedirler.214 Donanmada bulunan üç mavnanın her biri 36 oturaklıdır. Her birinde 200 Yeniçeri bulunmaktadır.

2.1.5. Donanmanın Sefere ÇıkıĢ Zamanıyla Ġlgili Tahminler

1498 yılının Mayıs ayında, 20 gemiden oluĢan bir filo denize açıldığında, Venedik‟i pek endiĢelendirmemiĢtir. Donanma Emini Niccolò da Pesaro, 25 Mayıs 1498 tarihinde yolladığı mektubunda, 20 yelkenliden oluĢan bu donanmanın

208 “Carato” ya da “caratelli” “ons”un 1/24‟üne eĢittir. 1 “ons”: 26,7 gram ise 1 “carato”: 1,1 gram, 800 carato: 880 gram‟dır. Giuseppe Boerio, Dizionario Del Dialetto Veneziano, Venezia, Coi Tipi di Andrea Santini e Figlio, 1829, (Çevrimiçi), www.googlebooks.com. , 28.08.2010, s. 102. 209 Söz konusu Komutan bu bilgiyi Modon‟dan gelen 9 ve 11 Ağustos (1499) tarihli mektuplardan edinmiĢtir. Bu mektuplar, Osmanlı donanmasından kaçan bir köle tarafından yollanmıĢtır. Adı bilinmeyen bu firari esir, Mora Yarımadası‟nda bulunan 500 kölenin 1500 yeniçeri tarafından götürüldüğü bilgisini de vermektedir. Söz konusu köle, bu 500 esirin kürekçi olarak donanmada görev alacağını da belirtmektedir. A.e. , s. 1230, 1232 ve 1240. 210 A.y. 211 Ġnebahtı BaĢpsikoposu Marco Saracco, tarafından yazılan 26 Temmuz (1499) tarihli mektuplar, Osmanlı donanmasının önce Malyo Burnu‟nda (Çuha Adası‟nın kuzeyinde) daha sonra Sapienza‟da görüldüğünü haber almıĢtır. Bu bilgiyi Balyabadra‟dan gelen birinden öğrenmiĢtir. Donanma BaĢkomutanı Sapienza‟dan mektup gönderip Osmanlı donanmasından kaçan 3 kölenin söylediklerini aktarırken, Osmanlı donanması Sapienza yakınlarındadır. A.e. , s. 1062 ve 1065. 212 Bu mektup 24 Temmuz (1499) tarihlidir. A.e. , s. 1063. 213 Osmanlılara ait bir gemi top, at, un ve halatla yüklü bir halde Ġpsala civarında seyrederken 4 Venedik barçası tarafından sıkıĢtırılmıĢtır. Gemiyi ele geçiren Venedikli komutanlar, gemideki denizcileri sorgulamıĢ, onlardan Osmanlı donanmasının 40.000 kiĢiden oluĢtuğunu öğrenmiĢlerdir. 1499 yılının Temmuz ayında Hanya‟dan yollanan, göndereni belirtilmeyen mektup bu bilgiyi vermektedir. Onüçü Hıristiyan olan ve 45 kiĢiden oluĢan bu Osmanlı denizcileri, Osmanlı kara ordusunun 60.000 kiĢiden oluĢtuğunu itiraf edip donanmadaki gemilerin 300 yelkenliden oluĢtuğunu, bunların 67 tanesinin Gelibolu‟da inĢa edildiğini, geri kalanın (223) Ġstanbul‟da yapıldığını söylemiĢlerdir. Ġnebahtı‟dan 24 ve 25 Temmuz (1499) tarihli iki mektup yollayan Ġnebahtı BaĢpsikoposu Marco Saracco ise, Ġstanbul‟dan ayrılan Osmanlı donanmasında 2500 kiĢi bulunduğunu yazmaktadır. A.e. , s. 1063-1064 ve 1073. 214 BaĢkomutanın mektubunda belirtildiği üzere, bu üç köle firar etmeden evvel, Osmanlı mavnalarında kürek çekmiĢtir. A.e. , s. 1063.

54 saldırıyı amaçlamadığını, söz konusu donanmanın Osmanlı Devleti hâkimiyeti altındaki ada ve kıyıların muhafazasını sağlamak amacıyla denize açıldığını ileri sürmüĢtür.215

1498 senesi Mayıs ayında Ġstanbul‟dan bir filo daha ayrılmıĢtır. Önce Kandiye sonra San Sideros (Girit‟in doğusundaki küçük ada) limanında görülen filo iki büyük gemi, dört kadırga ve gerisi firkate ve kalyata olmak üzere toplam on dört gemiden oluĢmaktadır. Bu filo Kemal Reis‟in komutasındadır. 216 Bu filo da herhangi bir endiĢeye yol açmamıĢtır.

Venedikliler, az sayıda gemilerin Ġstanbul‟dan ayrılıĢına Ģahit olmaktadır. Bununla birlikte, büyük bir donanmanın denize açılmasını da beklemektedirler. Osmanlı donanmasının ne zaman denize çıkacağı konusunda farklı tarihler öne sürülmüĢtür. Ġstanbul‟daki Baylos Andrea Gritti ile Ġstanbul‟da bulunan Venedik elçisi Andrea Zanchani, Osmanlı donanmasının Mart, Mayıs, Haziran ve Temmuz aylarından birinde yola çıkacağını ileri sürmüĢtür. Baylos Andrea Gritti, 16 ġubat (1499) tarihli mektubunda217 donanmanın Haziran ya da Temmuz ayı içinde denize çıkacağını yazarken, 17 Nisan tarihli mektubunda218 fikir değiĢtirmiĢtir. Baylos, bunun ya Mayıs sonunda219 ya da 10 Haziran‟dan önceki herhangi bir günde gerçekleĢeceğini iddia etmeye baĢlamıĢtır. Gritti, 10 Haziran tarihini Ģuna dayandırmaktadır: 10 Haziran‟dan itibaren iki bayram arası diye adlandırılan süre baĢlamaktadır. Bayramlardan ilki, 10 Mayıs‟ta kutlanmıĢtır.220 Ġki bayram (Ramazan ve Kurban Bayramı) arasındaki toplam süre iki ay on gündür.

215 A.e. , C. I/2, s. 967. 216 Kandiye‟nin yöneticilerinden mektuplar alan, Girit‟teki Sitia‟dan (Sitia/Sythia: Girit‟in doğusunda kent) 23 Mayıs 1498 tarihli bir haber alan Donanma Emini (provedador dell‟armada) Niccolò da Pesaro tarafından Paros‟tan yollanan 3 Haziran tarihli mektup: A.e. , s. 1009. 217 Andrea Gritti, söz konusu mektubu Kâtip Zacharia di Freschi‟ye gizlice vermiĢtir. A.e. , s. 559. 218 Baylos Andrea Gritti tarafından Ġstanbul‟dan yollanan 17 Nisan 1499 tarihli mektup: A.e. , s. 740. 219 50 Osmanlı gemisi, 1499 yılının Mayıs ayında Ġstanbul Boğazı‟ndan ayrılmıĢtır. Andrea Gritti‟nin Mayıs ayı için olan öngörüsü kısmen de olsa gerçekleĢmiĢtir. Ancak, gemilerin çoğu hâlâ hareket etmemiĢtir. Korfu‟dan 13, 14 ve 18 Mayıs (1499) tarihli üç mektup yollayan Venedik heyeti bu 50 gemiden bahsetmektedir. A.e. , s. 677. 220 “…l‟armada si partiria a la fin di mazo, over fin a dì 10 di zugno, zoè fato la lhora pasqua chiamata bayran, zoè quella dil Signor, perhochè ne fa do pasque: et intisi ad ì 10 mazo era il ditto bayran”. (Donanma ya Mayıs ayının sonlarında ya da 10 Haziran‟dan önce herhangi bir gün yola çıkacak. Zaten, bayram denen kutsal günü kutlanıyor. PadiĢah iki bayramın tam arasına denk gelmemek için böyle yapıyor. Bayramın 10 Mayıs‟ta olduğunu iĢittim). A.y.

Elçi Andrea Zanchani ise önce 11 Mart tarihinden221 söz etmiĢ , daha sonra Mayıs ayı üzerinde durmuĢ222, son olarak yolladığı mektuplarda223 da donanmanın Mayıs ya da Haziran ayında denize çıkacağını bildirmiĢtir. Baylos ve elçiden baĢka, Donanma Emini Giovanni Moro da Osmanlı donanmasının Mayıs ayı içinde denize açılacağını tahmin etmektedir.224

Osmanlı donanmasının Yeniay zamanında (Zilka„de ayında) denize çıkacağını söyleyen de vardır. Donanma BaĢkomutanı Antonio Grimani, Osmanlı donanmasının Yeniay‟ın gökte belirdiği gün yola çıkacağını öğrenmiĢtir.225 Grimani, bu bilgiyi Faik PaĢa‟nın yazdığı bir mektuptan edinmiĢtir.226 Ġstanbul‟da bulunan Venedikli kâtipler Zacharia di Freschi ve Marco Rizo Osmanlı donanmasının ne zaman denize çıkacağı konusunda açık bir tarihten söz etmektedir. Bu ikisi, Osmanlı donanmasının 10 Mayıs ile 20 Haziran (1499) arasında Ġstanbul‟dan yola çıkacağını haber vermektedir.227

Venedikli kâtiplerin dediği gerçekleĢmiĢ, Osmanlı donanması 16 Haziran (1499) günü228 Ġstanbul‟dan ayrılıp Gelibolu tarafına gitmiĢtir.229 Gelibolu‟ya gelen

221 Andrea Zanchani, 11 Mart‟tan önce yazdığı bir mektupta böyle bir tahminde bulunmuĢtur. Söz konusu mektubu 18 Mart (1499) tarihinde yollamıĢtır. 11 Mart tarihi geride bırakıldığı halde Osmanlı donanması hâlâ denize açılmamıĢtır. Elçi, mektubunu geç yollamasına rağmen vermiĢ olduğu bilgiyi (donanmanın 11 Mart günü yola çıkacağıyla ilgili bilgiyi) düzeltmemiĢtir. Osmanlı yönetiminin önde gelenlerinden birkaçı, 1499 yılının Mart ayı içinde, deniz yoluyla Arnavutluk‟a gitmiĢtir. Bunu gören Elçi, Osmanı donanmasının onları takip edeceğini zannetmiĢtir. A.e. , s. . 625-626. 222 Venedik elçisi Andrea Zanchani tarafından Ġstanbul‟dan yollanan 2 Mart 1499 tarihli mektup: A.e. , s. 559. 223 Andrea Zanchani, Osmanlılar tarafından atanan tercüman Ali Bey‟e donanmanın ne zaman yola çıkacağını sormuĢ, ondan bunun Mayıs ayı sonunda gerçekleĢeceği cevabını almıĢtır. Andrea Zanchani tarafından yollanan 12 ve 17 Mart 1499 tarihli mektuplar: A.e. , s. 598-599. 224 Ġnebahtı‟dan yollanan 3 Mayıs 1499 tarihli mektup: A.e. , s. 738. 225 Antonio Grimani tarafından Korfu‟dan yollanan 24 Mayıs 1499 tarihli mektup: A.e. , s. 781. 226 Faik PaĢa‟nın yakın dostu olduğunu söyleyen Narda‟lı (Preveze‟deki liman) Manoli, Korfu‟ya gelip oradaki Donanma Emini‟ne Faik PaĢa tarafından yazılan bir mektubun kopyasını teslim etmiĢtir. Antonio Grimani‟nin 24 Mayıs 1499 tarihli mektubu: A.y. 227 Venedikli kâtipler Zacharia di Freschi ile Marco Rizo, Ġstanbul‟dan yolladıkları mektuplar 29 ve 30 Haziran (1499) tarihlidir. Bu iki kâtip, söz konusu mektupları çok daha önce yazmıĢ olmalıdır. Mektuplar Mayıs ayı içinde ya da Haziran ayının baĢlarında yazılmıĢ olmalıdır. Ancak, Haziran ayının sonunda gönderilmiĢtir. A.e. , s. 828. 228 Osmanlı donanmasının Ġstanbul‟dan Gelibolu‟ya ne zaman geçtiği konusunda farklı tarihlerden de söz edilmektedir. 18 ve 19 Haziran (1499) tarihli iki mektup yollayan Korfu‟daki Venedik heyeti, Osmanlı halkına yapılmıĢ olan bir duyuruyu esas alarak donanmanın 14 Haziran (1499) günü yola çıktığını bildirmektedir. Burada kastedilen Ġstanbul‟dan yola çıkıĢ tarihidir. Francesco D‟Avanzo takma adıyla Korfu‟daki Donanma Emini Simon Guoro‟ya 24, 27, 31 Haziran ve 4 Temmuz (1499) tarihli dört mektup yollayan Sakız Konsolosu Giovanni di Tabia, Osmanlı donanmasının 15 Haziran (1499) günü yola çıktığını yazmaktadır. O da Ġstanbul‟dan ayrılıĢı, baĢka bir deyiĢle Ġstanbul‟dan Gelibolu‟ya geçiĢi kastediyor olmalıdır. Donanmanın Ġstanbul‟dan ayrılıĢı hususunda daha erken bir tarihten de söz edilmektedir. 5 Temmuz (1499) tarihinde toplanan colleggio‟yu (Venedik Divanı) ziyaret edip yanında getirdiği 27 Haziran (1499) tarihli itimat mektubunu (lettera di credenza)

56 donanma 1500 kürekçiye daha gereksinim duyması yüzünden oradan hemen ayrılamamıĢtır.230 19 Haziran tarihinde Ġstanbul‟a gelen kürekçiler, orada nizama sokulmuĢtur.231 Bu iĢ birkaç gün sürmüĢ, donanma 24 Haziran (1499) günü232 Gelibolu‟dan ayrılmadan kısa bir süre önce kürekçiler Ġstanbul‟dan Gelibolu‟ya nakledilmiĢtir.233 Gelibolu‟dan ayrılan donanma ilk olarak Bozcaada‟ya uğramıĢtır.234 Donanma oradan Eğriboz‟a gidecektir.235 Bozcaada‟ya uğradığı sırada donanmada, toplam 350 yelkenli bulunmaktadır.236 Donanmada 100 kadırga, 3 mavna, 19 kare yelkenli gemi, top ve at gemilerinden oluĢan 90 gemi bulunmaktadır. Donanmanın geri kalanı yük gemisi, firkate ve kalyatalardan oluĢmaktadır. Donanmadaki gemilerde 80.000 büyük 60.000 küçük kereste taĢınmaktadır.237

2.1.6. Donanma ve Ordunun Takip Ettiği Güzergâh

Ġnebahtı‟nın fethi sadece donanma tarafından gerçekleĢtirilmemiĢtir. Bu fetih, donanma ve kara ordusunun iĢbirliğiyle baĢarıya ulaĢmıĢtır. Fetihten önce takip edilen güzergâh hem ordu hem de donanma açısından ele alınmalıdır.

ülkesi adına Doç‟a takdim eden Dubrovnikli asil Niccolò de Bona, Osmanlı donanmasının 10 Haziran (1499) günü Ġstanbul‟dan ayrıldığını ileri sürmektedir. A.e. , s. 871, 886, 979 ve 1013. 229 Baylos Andrea Gritti tarafından Ġstanbul‟dan Sakız‟daki Bortolo Coresi‟ye yollanan 22 Haziran 1499 tarihli mektup, Bortolo Cortesi tarafından Sakız‟dan Korfu‟daki Donanma Emini Simon Guoro‟ya yollanan 29 Haziran 1499 tarihli mektup: A.e. , s. 1013. 230 A.y. 231Bundan evvel Mayıs ayının sonlarında da birkaç kürekçi Ġstanbul‟a gelmiĢtir. Andrea Gritti tarafından yollanan 22 Haziran 1499 tarihli mektup, Giorgio Tarano adlı kiĢinin oğlu Francesco‟ya Ġnebahtı‟dan yolladığı Yunanca mektup (Venedikliler tarafından Latince‟ye çevrilmiĢtir): A.e. , s. 867 ve 1013. 232 Donanma Emini Dominico Malipiero, Edirne‟ye uğramıĢ olan kardeĢinden Osmanlı donanmasının ne zaman Gelibolu‟dan ayrıldığını öğrenmiĢtir. Ġnebahtı tebaasına mensup olan kardeĢi ona donanmanın 24 Haziran (1499) tarihinde Gelibolu‟dan ayrıldığını ve Eğriboz tarafına gitmekte olduğunu bildirmiĢtir. Vola Lendari adlı Venedik casusu da Osmanlı donanmasının 24 Haziran (1499) günü yola çıktığını söylemektedir. Söz konusu casus, Korfu‟daki Donanma Emini Antonio Moro‟ya bu bilgiyi vermiĢtir. Sakız‟dan 29 Haziran 1499 tarihli bir mektup yollayan Bortolo Coresi, Osmanlı donanmasının 30 Haziran‟da Gelibolu‟dan ayrılmasını beklemektedir. Ancak, onun beklentisi gerçekleĢmemiĢtir. Bortolo Coresi, daha mektubunu yollamadan Osmanlı donanması Gelibolu‟dan yarılmıĢtır. 29 Haziran günü yollanan bu mektup, çok daha önce yazılmıĢ olmalıdır. Hatta Osmanlı donanması Gelibolu‟dan ayrılmadan evvel yazılmıĢtır. Dominico Malipiero tarafından Ġnebahtı‟dan yollanan 5 Ağustos 1499 tarihli mektup, Baylos, aynı zamanda Komutan olan Antonio Moro tarafından Korfu‟dan yollanan 2 Temmuz 1499 tarihli mektup: A.e. , s. 930 ve 1056. 233 A.e. , s. 1013. 234 Baylos Antonio Moro tarafından Korfu‟dan yollanan 2 Temmuz 1499 tarihli mektup: A.e. , s. 930. 235 Donanma Emini Dominico Malipiero tarafından Ġnebahtı‟dan yollanan 5 Ağustos 1499 tarihli mektup: A.e. , s. 1056. 236 A.e. , s. 930. 237 Venedikli casus Vola Lendari, Korfu‟daki Baylos Antonio Moro‟ya padiĢahın Korfu‟yu iĢgal edeceği bilgisini vermektedir. Lendari, söz konusu kerestelerin Korfu‟nun iĢgali sırasında kullanılacağını söylemektedir. Osmanlılar bu kerestelerle bir köprü inĢa edeceklerdir. Bu Ģekilde Korfu‟da bulunan Butrinto kasabasına ulaĢıp orayı iĢgal edeceklerdir. A.y.

Donanma Ġstanbul‟dan ayrılmadan önce Osmanlı ordusu yola çıkmıĢtır. Anadolu‟dan toplanan ordu, 1499 yılınınn Nisan ayında238 önce Bursa‟da toplanmıĢ239, sonra Ġstanbul üzerinden Gelibolu‟ya240, yani Rumeli‟ye geçmiĢtir.241 Rumeli‟deki birlikler, 1499 yılının Mayıs ayında hareket etmeye baĢlamıĢtır. Bu süreç içinde bütün Rumeli askerleri Ġpsala‟da bir araya gelmiĢtir.242 Gelibolu‟ya geçen Anadolu ordusu ise farklı bir yolu takip etmiĢtir.243 Rumeli‟deki orduya Mora Sancakbeyi Ömer PaĢa komuta etmektedir.244 Onu Faik PaĢa takip etmektedir. PadiĢah, Ömer PaĢa‟ya Ġnebahtı‟nın fethedilmesini245 emretmiĢ, oranın fethedilememesi durumunda rotanın Suriye‟ye çevrilmesini söylemiĢtir.246 Ömer PaĢa‟nın dıĢında, Anadolu ordusunun baĢında Anadolu Beylerbeyi Sinan PaĢa ile Rumeli ordusunun baĢında Rumeli Beylerbeyi Musatafa PaĢa bulunmaktadır.247

238 Giovanni Foscari tarafından Modon‟dan yollanan 25 Nisan 1499 tarihli mektup, Andrea Gritti tarafından Pera‟dan yollanan 25 Nisan 1499 tarihli Ģifreli mektup (Tutsak olan Baylos bu mektubu Elçi Andrea Zanchani‟ye gizlice vermiĢtir): A.e. , s. 711, s. 771-772. 239 Ordu, 1499 yılının Nisan ayında henüz Rumeli‟ye ulaĢmamıĢtır, daha Bursa‟dadır. PadiĢah, donanma için Bursa kıyılarını boĢalttırmıĢtır. Korfu‟daki Venedik heyeti (rezimento/reggimento) tarafından yollanan 4 Mayıs (1499) tarihli iki mektup, padiĢahın Bursa‟daki orduyu görmeye gittiğini bildirmektedir. PadiĢah, Bursa‟nın sahil kesimini tahliye ettirmiĢtir. Ġstanbul‟dan yollanmıĢ ve, göndereni belirtilmemiĢ olan 6 Nisan (1499) tarihli mektup, kıyı ve ova kesimlerinde bazı yerlerin padiĢahın geliĢi nedeniyle boĢaltıldığını haber vermektedir. PadiĢah, ordu ve sonradan gelecek olan donanmanın rahat ve hızlı ilerlemesi için bunu yapmıĢtır. A.e. , s. 710 ve 712.

240 Ġstanbul‟dan yola çıkıp 13 Mayıs günü Ġnebahtı‟ya gelen biri, Ġnebahtı vatandaĢı Giorgio Tarano‟ya Osmanlı ordusu hakkında önemli bilgiler vermiĢtir. Ġnebahtı vatandaĢı Giorgio Tarano tarafından Ġnebahtı‟dan yollanan 28 Mayıs 1499 tarihli mektup (Giorgio Tarano oğlu Francesco‟ya yolladığı bu mektubu Yunanca yazmıĢtır. Venedikliler, onu Latince‟ye çevirmiĢtir. Sanuto, Ġtalyanca özetini çıkarmıĢtır). A.e. , s. 867. 241 Tommaso di Franceschi adlı Modon vatandaĢı Koron Körfezi civarında rastladığı ağribar reisi Teodoro Fornari‟den Osmanlı donanmasının Anadolu‟dan Rumeli‟ye geçtiğini öğrenmiĢ, yollamıĢ olduğu mektupla Zante ve Kefalonya Psikoposu olan kardeĢini bundan haberdar etmiĢtir. Tommaso di Franceschi tarafından Modon‟dan yollanan 24 Nisan 1499 tarihli mektup: A.e. , s. 711. 242 Anadolu ve Rumeli orduları Mayıs ayının baĢlarında Rumeli‟nin iç kesimlerine doğru hareket etmiĢtir. Korfu‟daki Venedik heyeti (rezimento: reggimento) tarafından yollanan ikisi 15 Mayıs, diğer ikisi 16 ve 21 Mayıs (1499) tarihli dört mektup, Ġnebahtı vatandaĢı Giorgio Tarano tarafından yollanan 28 Mayıs 1499 tarihli mektup: A.e. , s. 782 ve 867. 243Aslında Gelibolu ve Ġpsala birbirine yakın yerlerdir. Niccolò Gondola Gelibolu ve Venedik arasında 1,5 günlük yürüyüĢ mesafesi bulunduğunu söylemektedir. Korfu‟daki Venedik heyeti de iki yer arasındaki mesafenin 12 kilometre olduğu bilgisini vermektedir. Korfu‟daki Venedik heyeti tarafından yollanan 18 ve 19 Haziran 1499 tarihli mektup, Ġnebahtı vatandaĢı Giorgio Tarano tarafından yollanan 28 Mayıs 1499 tarihli mektup ile Niccolò Gondola tarafından Dubrovnik‟ten yollanan 28 Haziran 1499 tarihli mektup: A.e. , s. 834, 867 ve 871. 244 Giorgio Tarano‟nun 28 Mayıs 1499 tarihli mektubu: A.e. , s. 867. 245 Dıraç‟tan 13 Haziran 1499 tarihli bir mektup yollayan Baylos Vido Diedo, Anadolu Beylerbeyi ve Rumeli Beylerbeyi‟nden birinin Dıraç‟a diğerinin Mora‟ya sefer düzenleyeceğini ileri sürmektedir. A.e. , s. 861. 246 Ġnebahtılı Komün Reis Alphonsi Alicusbei, Ġnebahtı‟nın fethedilmesine iliĢkin emri, Galata‟da (Ġnebahtı‟daki Galata Kalesi) rastladığı derviĢlerden öğrenmiĢtir. O, Galata‟dayken, bir ulak gelip oradaki derviĢlere bir mektup teslim etmiĢtir. Bu derviĢler de mektupta yazılı olanı Alicusbei‟e anlatmıĢtır. Alicusbei, Eğriboz‟dan Ġnebahtı‟ya gitmekte olan bir ağribarda seyir etmektedir. Birkaç kiĢiyle beraber bindiği ağribar rüzgâr muhalefeti nedeniyle Galata kıyısına yanaĢmak zorunda kalmıĢ, o da orada bahsi geçen derviĢlere rastlamıĢtır. Alicusbei tarafından 1499 yılının Aralık ayında sunulan rapor: A. . e. , s. 289-290. 247 Venedikli Donanma Emini Niccolò Pesaro tarafından Modon‟dan yollanan 14 Mayıs 1499 tarihli mektup: A.e. , s. 791.

Rumeli ordusunda 28.000, Anadolu ordusunda 18.000 tımarlı sipahi bulunmaktadır.248 Orduya Ġskenderiye (ĠĢkodra) Sancakbeyi Firuz Bey de katılmıĢtır.249 Kemal Reis, donanmayla gelip orduya kıyıdan destek sağlayacaktır.250

Ġpsala‟daki Rumeli ordusu, 1499 yılının Haziran ayında, Filibe, Sofya ve Üsküp olmak üzere üç farklı kola ayrılmıĢtır.251 Ordunun ana kolu Üsküp‟tedir. Çünkü padiĢahın bizzat kendisi, Rumeli Beylerbeyi ve Anadolu Beylerbeyi oradadır.252 Anadolu Beylerbeyi ile Rumeli Beylerbeyi‟nin Üsküp‟e varmalarından evvel Anadolu ordusu, Rumeli ordusuyla Selanik‟te birleĢmiĢtir.253 Üsküp‟teki padiĢahın yanında 100.000 kiĢilik bir ordu bulunmaktadır.254 Üsküp‟teyken ağır bir veba hastalığı atlatan padiĢah, Ağustos ayının ilk günlerine kadar oradan ayrılamamıĢtır. Ağustos ayının ilk günlerinde iyileĢen padiĢah, 50.000 atlıyla beraber Mora tarafına gitmiĢtir.255 PadiĢahın ardından Rumeli Beylerbeyi ile Anadolu Beylerbeyi ve onların orduları Üsküp‟ten ayrılmıĢtır. Rumeli ordusu, 2 Ağustos (1499) günü Ġnebahtı‟nın dört günlük uzağındaki Vardar Yenicesi‟ne ulaĢmıĢtır. Yani, ordu, sefer düzenlenecek yere oldukça yaklaĢmıĢtır. Ordudan evvel oraya Rumeli Beylerbeyi gitmiĢtir. Mustafa PaĢa, emri altındaki 19 Sancakbeyi ile256 beraber Temmuz ayının sonlarında Vardar Yenicesi‟ne gelmiĢtir. Anadolu Beylerbeyi ise ordusuyla beraber Rumeli Beylerbeyi‟nin 12 mil ötesinde,

248 Bu bilgiyi veren Venedikli Donanma Emini Niccolò da Pesaro, Bâbıali‟de 8000 tımarlı sipahi ile 7000 Yeniçeri‟nin daha bulunduğunu söylemektedir. A.y. 249 Firuz Bey, orduya katıldığı sırada Rumeli ordusunun bir kısmı Ġpsala‟da bir kısmı da Pec‟dedir (Ġpek/Pejë/Peć: Kosova Cumhuriyeti‟nde yer alan kent) Firuz Bey, padiĢahın olduğu Pec Ģehrine uğramıĢtır. 13 Mayıs günü Ġstanbul‟dan ayrılan padiĢah Mayıs ayının sonlarına doğru Pec‟e varmıĢtır. Donanma Emini Francesco Querini tarafından Kotor‟dan yollanan 20 Mayıs 1499 tarihli mektup, Kâtip Alvise Sagundino tarafından Kotor‟dan yollanan 23 Mayıs 1499 tarihli mektup: A.e. , s. 806. 250 Alphonsi Alicusbei‟in raporu: A.e. , s. . 289-290. 251 Niccolò Gondola tarafından Dubrovnik‟ten yollanan 16 Haziran 1499 tarihli mektup: A.e. , s. 789. 252 27 Haziran tarihli, bir itimat mektubunu Venedik Doç‟una iletmek üzere Venedik‟e giden Dubrovnikli asil (nobel) Niccolò de Bona 5 Temmuz (1499) günü Venedik‟e ulaĢmıĢtır. Colleggio‟yu (Venedik Divanı) ziyaret eden bu Dubrovnik elçisi, padiĢah, Rumeli Beylerbeyi ile Anadolu Beylerbeyi‟nin Üsküp‟te olduğunu Venedik‟in üst makamlarına bildirmiĢtir. PadiĢah, 12 Haziran 1499 tarihinde Ġstanbul‟dan yola çıkmıĢ, 15 Haziran 1499 tarihinde Edirne‟ye uğramıĢ, Haziran ayının sonlarına doğru da Üsküp‟e varmıĢtır. Niccolò Gondola tarafından Dubrovnik‟ten yollanan 28 Haziran 1499 tarihli mektup, Bortolo Coresi tarafından Sakız‟dan Anabolu‟daki Donanma Emini Simon Guoro‟ya yollanan 29 Haziran 1499 tarihli mektup: A.e. , s. 834, 886 ve 1013. 253 Venedikli kâtip Alvise Sagundino tarafından Ülgün‟den yollanan 8 Temmuz 1499 tarihli mektup: A.e. , s. 920. 254 Bu 100.000 sayısı abartı olabilir. Kont Velor Bragadim tarafından ġibenik‟ten yollanan 8 Ağustos 1499 tarihli mektup: A.e. , s. 1105-1106. 255 A.y. 256 Donanma Emini Giovanni Moro tarafından Ġnebahtı‟dan yollanan 25 Ağustos 1499 tarihli mektup: A.e. , s. 1065.

Anabolu‟ya yakın bir yerdedir.257 Anadolu Beylerbeyi, ordunun çadır kurması için Korfu ve Anabolu‟ya komĢu olan Osmanlı meskenlerini tahliye ettirmiĢtir.258 Rumeli Beylerbeyi‟nin ordusunda 30-40.000 kiĢi bulunurken259, Anadolu Beylerbeyi‟nin yanında 8-10.000 asker vardır.260 Temmuz ayının sonlarında padiĢah da Vardar Yenicesi‟ne gelmiĢtir. Sefer düzenleyeceği yer konusunda oradaki paĢa ve sancakbeyleriyle istiĢare etmiĢ ve Ġnebahtı‟ya sefer düzenlenmeye karar vermiĢtir.261 Vardar Yenicesi‟ne gelen padiĢahın yanında 25.000 kiĢilik bir ordu bulunmaktadır.262 Bu ordunun beĢ bini yeniçerilerden oluĢmaktadır. PadiĢah, 29 Temmuz‟da (1499) söz konusu yerden ayrılıp Mora‟ya doğru hareket etmiĢtir.263 Rumeli Beylerbeyi Mustafa PaĢa, ondan üç gün önce yola çıkmıĢtır.264 O da Ġnebahtı‟ya gitmek üzeredir. Vardar Yenicesi‟nden ayrılan padiĢaha 60-70.000 kiĢilik bir ordu eĢlik etmektedir.265 Vardar Yenicesi‟nde bulunan denizciler ise Mora‟ya gönderilmiĢ ve orada donanmayı beklemeleri istenmiĢtir.266

Venedikliler bir yandan Osmanlı ordusunu diğer yandan Osmanlı donanmasını takip etmektedir. Bar‟dan (Antivari) 8 Haziran (1499) tarihli bir mektup yollayan Donanma Emini, Osmanlı donanmasının Bozcaada‟ya vardığını haber

257 Dıraç BaĢpsikoposu Martin Albanese tarafından yollanan 24 Temmuz 1499 tarihli mektup: A.e. , s. 1066. 258 A.y. 259 Ġnebahtı BaĢpsikoposu Marco Saracco Rumeli Beylerbeyi‟nin yanında 18 Sancakbeyi ile 30-40.000 kiĢiden oluĢan bir ordunun bulunduğunu ve her bir sancakbeyinin emrinde beĢ yüzer, toplamda 9000 tımarlı sipahinin görev aldığını bildirmektedir. Marco Saracco tarafından yollanan 24 Temmuz 1499 tarihli mektup: A.e. , s. 1073. 260 Donanma Emini Andrea Loredan, Anadolu Beylerbeyi‟nin Sapi denen bir yerde olduğunu ve onun 8000- 10.000 kiĢiden oluĢan bir orduya komuta ettiğini bildirmektedir. Donanma Emini Andrea Loredan tarafından Korfu‟dan yollanan 6 ve 9 Ağustos 1499 tarihli mektuplar: A.e. , s. . 1126-1127. 261PadiĢah Vardar Yenicesi‟a gelirken Manastır, Köstendil (Gusdena) ve Samakov‟dan geçmiĢtir. Niccolò Aurami adlı casus, padiĢahın önce Korfu‟ya sefer düzenlemek istediğini, ancak yapılan istiĢareden sonra Ġnebahtı‟ya sefer düzenlemeye karar verdiğini söylemektedir ve sunduğu raporda Ģöyle demektedir: “…concluseno non esser più tempo di andar a Corphù ma andar a Nepanto” (Korfu‟ya gidecek kadar zamanlarının olmadığı, ancak Ġnebahtı‟ya gidebilecek kadar zamanlarının olduğu sonucuna vardılar). Ġnebahtı BaĢpsikoposu Marco Saracco tarafından yollanan 24 Temmuz 1499 tarihli mektup, Korfu‟lu casus Niccolò Aurami tarafından Korfu‟daki Donanma Emini Andrea Loredan‟a sunulan 4 Ağustos 1499 tarihli rapor, Donanma Emini Francesco Querini tarafından Kotor‟dan yollanan 6 Ağustos 1499 tarihli mektup: A.e. , s. 1073, 1127 ve 1143. 262 II. Bayezid ile Napoli Kralı Federico arasındaki antlaĢmayı yapmak üzere Vardar Yenicesi‟a giden Napoli Elçisi Piero Nani tarafından yollanan 16 Ağustos 1499 tarihli mektup: A.e. , s. 1146. 263 PadiĢah ve Rumeli Beylerbeyi‟nden kısa bir süre sonra Anadolu Beylerbeyi de Ġnebahtı‟ya gidecektir. Korfu‟lu casus Niccolò Aurami tarafından Korfu‟daki Donanma Emini Andrea Loredan‟a sunulan 4 Ağustos 1499 tarihli mektup, Niccolò Gondola tarafından Dubrovnik‟ten yollanan 7 ve 13 Ağustos 1499 tarihli mektuplar: A.e. , s. 1127 ve 1154. 264 Korfu‟lu casus Niccolò Aurami tarafından sunulan 4 Ağustos 1499 tarihli rapor: A.e. , s. 1128. 265 Donanma Emini Andrea Loredan tarafından Korfu‟dan yollanan 6 ve 9 Ağustos 1499 tarihli mektup: A.e. , s. 1126-1127. 266 Andrea Loredan tarafından yollanan 29 ve 31 Temmuz (1499) tarihli mektuplar: A.e. , s. 1004-1005.

60 vermektedir.267 Ancak burada kastedilen bütün Osmanlı donanması değildir. Gelibolu‟daki birkaç gemi olmalıdır. Söz konusu mektubun gönderildiği tarihte Ġstanbul‟daki donanma henüz hareket etmemiĢtir. Ġstanbul‟daki donanma Gelibolu‟daki gemilerle birleĢmeden önce, etraf teftiĢ edilmiĢ olmalıdır. Sakız‟da bulunan Bortolo Coresi, Anabolu‟daki Donanma Emini Simon Guoro‟ya yolladığı 29 Haziran 1499 tarihli mektupta, Osmanlı donanmasının 16 Haziran‟da (1499) Ġstanbul‟dan Gelibolu‟ya geçtiği bilgisini vermektedir.268

Mora Yarımadası‟na doğru yol alan Osmanlı donanması, 1499 yılının Temmuz ayında ilk olarak Eğriboz‟daki Mandelon Burnu‟nda görülmüĢtür.269 Donanma, Temmuz ayının ortalarına doğru Collone Burnu‟na270 geçmiĢtir. Niccolò Marcello, Osmanlı donanmasının fırtına yüzünden rotasını o yöne çevirdiğini bildirmektedir.271Osmanlı donanması, Mandelon Burnu‟ndayken fırtına çıkmıĢ, donanmada bulunan üç gemi parçalanıp sulara gömülmüĢtür.272 Bu gemilerden biri üzüm pestili taĢıyan bir yük gemisidir.273 Diğer iki gemi, iki büyük top taĢıyan bir top gemisi ile bir kalyatadır. Bu gemilerin battığı sırada 30 yeniçeri suda boğulmuĢ, pek çok forsa donanmadan kaçmıĢtır.274 Osmanlı donanması Mandelon Burnu‟ndan sonra Collone Burnu‟nda, daha sonra Malyo Burnu‟nda, Malyo Burnu‟ndan sonra da Sapienza‟da görülmüĢtür.275 Donanma, 13 Temmuz ve daha öncesinde Mandelon Burnu‟nda bulunmaktadır.276 13 Temmuz ve 21 Temmuz tarihleri arasında Collone Burnu‟ndadır.277 21 ve 26 Temmuz tarihleri arasında Collone Burnu‟ndan Malyo

267 A.e. , s. 849. 268 A.e. , s. 1013. 269 Donanma BaĢkomutanı Antonio Grimani tarafından Donanma Emini Andrea Loredan‟a yollanan 13 Temmuz 1499 tarihli mektup, Andrea Loredan tarafından Korfu‟dan yollanan 29 ve 30 Temmuz 1499 tarihli mektuplar, Donanma Emini Simon Guoro tarafından Anabolu‟dan yollanan 9 Ağustos 1499 tarihli mektup: A.e. , s. 1004-1005, s. 1057. 270 Collone (Colone/Colonne) Burnu Calabria‟nın güney kıyısında, Taranto Körfezi‟ninn güneyinde, Yunan (Ġyon) Denizi‟nin kıyısında bulunan burun. Sami Öngör, Coğrafya Sözlüğü, “Colonne Burnu”, Ankara, Milli Eğitim Basımevi, 1961, s. 170. 271 VardiyanbaĢı Niccolò Marcello tarafından Modon‟dan yollanan 21 ve 24 Temmuz (1499) tarihli mektuplar: I Diarii, C. II, s. 1054. 272 Fırtına çıktığına göre, bu gemiler kayalara çarpıp parçalanmıĢ olabilir. A.y. 273 A.y. 274 A.y. 275 Ġnebahtı BaĢpsikoposu Marco Saracco tarafından yollanan 26 Temmuz 1499 tarihli iki mektup: A. ge. , s. 1065. 276 Andrea Loredano‟nun 13 Temmuz 1499 tarihli mektubundan yola çıkarak böyle bir tahminde bulunmak mümkündür. A.e. , s. 1004-1005. 277 Andrea Loredano‟nun 13 Temmuz tarihli mektubu ile Niccolò Marcello‟nun 21 Temmuz tarihli mektubundan yola çıkarak böyle bir sonuca varmak mümkündür. A.e. , s. 1004-1005 ve 1054.

Burnu‟na geçmiĢtir.278 26 Temmuz ve sonrasında da Sapienza‟dadır.279 Donanma, Sapienza yakınındaki Ponta di Gallo kıyısına demir atmıĢtır.280 Osmanlı donanması, Ponta di Gallo kıyısına yanaĢtığı anda karaya ayak basan Osmanlı askerleri Caurera ve Sapienza denen yerleri yağmalamaya baĢlamıĢtır.281 Osmanlı donanması, yağma yapanları karada bırakıp yoluna devam etmiĢtir. Yağmanın yapıldığı 28 Temmuz günü (1499) donanma, Portolanga limanına uğramıĢtır.282 Bu bilgiyi veren Komutan Alvise Marcello, Osmanlı donanmasının Venedik donanmasını görünce limanda bir süre beklemek zorunda kaldığını, Portolanga limanından ayrılmak için iki kere teĢebbüste bulunup geri döndüğünü övünerek dile getirmektedir.283 Donanma BaĢkomutanı Antonio Grimani, Modon civarından yolladığı 3 Ağustos (1499) tarihli mektupta Osmanlı donanmasının Portolongo limanına uğrama nedenini izah etmektedir. Suyu tükenen donanma su temin etmek için oraya uğramıĢtır.284 Portolongo limanına uğrayan Osmanlı donanması, 250 yelkenliden oluĢmaktadır.285 Osmanlı donanması sadece Portolongo‟ya uğramakla kalmamıĢ aynı zamanda oranın kıyısına birkaç top bırakmıĢtır.286

Portolongo‟dan çıkmayı baĢaran Osmanlı donanması, Anavarin‟e (Zonchio) ulaĢmıĢtır. Orada Osmanlı ve Venedik donanmaları karĢı karĢıya gelmiĢ, iki devletin donanması arasında çatıĢma yaĢanmıĢtır. Venedikliler tarafından Zonkiyo Deniz SavaĢı olarak adlandırılan bu olay, Osmanlı tarihine Anavarin Seferi olarak yansımıĢtır.

278 Marcello‟nun 21 Temmuz tarihli mektubu ile BaĢpsikopos Marco Saracco‟nun 26 Temmuz tarihli birkaç mektubu, bu geçiĢin tarihlendirilmesi hususuna dair önemli ipuçları barındırmaktadır. A.e. , s. 1054 ve 1065. 279 Donanma BaĢkomutanı Antonio Grimani tarafından Modon‟dan yollanan 28 Temmuz 1499 tarihli mektup: A.e. , s. 1122. 280 Antonio Grimani‟nin 28 Temmuz 1499 tarihli mektubu. A.e. , s. 1122. 281 Donanma BaĢkomutanı tarafından yollanan ve 30 Temmuz (1499) tarihini taĢıyan bir baĢka mektuptan yağmanın 2 gün sürdüğü (28-30 Temmuz 1499) anlaĢılmaktadır. BaĢkomutan, mektubu yazdığı günün Pazar (Domenega) gününe denk geldiğini söyleyip Hıristiyanlar için kutsal sayılan o günde Osmanlıların bir kiliseyi ateĢe verdiğini bildirmektedir. A.e. , s. 1122- 1123. 282 Komutan Alvise Marcello tarafından Modon yakınındaki Brodano‟dan yollanan 6 Ağustos 1499 tarihli mektup: A.e. , s. 1148. 283 A.y. 284 Donanma BaĢkomutanı Antonio Grimani tarafından yollanan 30 Temmuz 1499 tarihli mektup: A.e. , s. 1123. 285 Donanma Emini Francesco Cicogna, Portolongo limanındaki donanmada 250 geminin bulunduğunu söylemektedir. Donanma Emini, Osmanlı donanması Portolongo limanındayken Osmanlı ordusunun Modon‟a girdiğini haber almıĢtır. Cicogna, Osmanlı ordusunun Modon‟da yağmaladığını, oradaki 5 kiliseyi yaktığını ve aralarında bir papazın bulunduğu üç kiĢinin baĢlarının vurulduğunu ve çok sayıda Venedik gemisine el konulduğunu yazmaktadır. Donanma Emini Francesco Cicogna tarafından Koron‟dan yollanan 4 Ağustos 1499 tarihli mektup: A.e. , s. 1154. 286 Bu bilgi, 8 Ağustos (1499) tarihinde Fransız donanmasının yanından gelen bir ağribar (gripo) tarafından Venedik makamlarına iletilmiĢtir. A.e. , s. 1204.

Antonio Grimani‟nin bir komutanı tarafından yollanan 21 Ağustos (1499) tarihli mektup287, Zonkiyo Deniz SavaĢı‟na değinmesi bakımından önem taĢımaktadır. Osmanlı ve Venedik gemileri arasındaki çatıĢma, söz konusu mektupta 8 Venedik gemisinin firkate, kalyata ve kadırgalardan oluĢan 100 Osmanlı gemisine karĢı verdiği bir mücadele olarak anlatılmıĢtır.288 Bir saat süren ve Zonkiyo Deniz SavaĢı olarak bilinen bu çatıĢma 12 Ağustos‟ta (1499) gerçekleĢmiĢ289, Venedikli Komutan Andrea Loredano‟nun emrinde bulunan Armera ve Pandora adındaki iki Venedik gemisinin ve en büyük Osmanlı gemisinin290 yanması ve Brocheta adlı Venedik gemisinin batması ve pek çok geminin zarar görmesiyle sonuçlanmıĢtır. 291 Yanan geminin Kemal Reis‟e ait olduğunu belirten komutan, bundan tam olarak emin olmadığını da yazmaktadır.292 Hakikaten de bu gemi Kemal Reis‟in değil, Barak Reis‟indir. Söz konusu komutan, küçük bir gemi ile cephane ve erzak yüklü iki yük gemisinin de aralarında bulunduğu pek çok Osmanlı gemisinin batırıldığını çatıĢmadan iki gün sonra (14 Ağustos 1499) not düĢmüĢtür.293 ÇatıĢmanın yaĢandığı gün (12 Ağustos) Zonkiyo‟dan ayrılan Osmanlı donanması, on gün boyunca denizde ilerleyip, 22 Ağustos (1499) tarihinde Holomiç (Castel Tornese)294 kıyısına ulaĢmıĢtır.295 Bu sırada Osmanlı ordusu Modon‟da yağma yapmaktadır. Birkaç gün sonra oradan ayrılıp Ġnebahtı‟nın yolunu tutmuĢtur. Osmanlı ordusu 14 Ağustos

287 Sanuto, bu Komutan‟ın adından bahsetmemektedir. Antonio Grimani‟nin emrindeki Komutan, 9-24 Ağustos (1499) tarihleri arasındaki Osmanlı donanmasının durumunu anlatmaktadır. A.e. , s. 1230-1236. 288 A.e. , s. . 1232-1233. 289 ġövalye Niccolò Michiel‟in 1500 yılının Mart ayında kaleme aldığı yazıda Donanma BaĢkomutanı Antonio Grimani‟yi Ġnebahtı‟nın ele geçirilmesinden sorumlu tutmuĢ, onu cesaretsizlikle, Zonkiyo‟daki çatıĢmada yeterince aktif olmamakla suçlamıĢtır. Niccolò Michiel, bu yazısında Osmanlı donanmasının uğradığı güzergâhları belirtmiĢtir. Osmanlı donanmasının 12 Ağustos‟ta Zonkiyo‟dan (Burak Reis Adası‟ndan) ayrıldığını bildirmiĢtir. Osmanlı donanması çatıĢmanın yaĢandığı gün oradan ayrılmıĢtır. A.e. , C. III, , s. 172-174. 290 Osmanlı donanmasının en büyük gemisi bir tane değil, iki tanedir. Kandiye tebaasına mensup olan Venedik casusu Theodoro Vlasopulo tarafından yollanan, 1499 yılının Nisan ayına dahil olan rapor 2500 botte (1600 ton) kapasiteli iki gemiden söz ederken, Andrea Gritti‟nin 25 ġubat (1499) tarihli mektubunda ise 3000 botte (1920) kapasiteli iki geminin bahsi geçmektedir. Yani, Osmanlı donanmasndaki en büyük iki gemi 2500-3000 (1600- 1920) botte kapasitelidir. A.e. , C. II, s. 568-569 ve 703. 291 A.e. , s. 1232-1233. 292 Komutan, mektubunun sonraki satırlarında Giovanni Francesco tarafından kendisine iletilen bu bilginin yanlıĢ olma ihtimalinin söz konusu olduğunu belirtmektedir. Fakat bu Ģüpheye yol açan nedeni açıkca dile getirmemektedir. Yanan geminin donanım bakımından iyi durumdaki, top ve cephaneyle dolu bir gemi olduğunu ve bu geminin donanmanın en büyük gemisi olduğunu, sağlam kalan geminin kötü bir vaziyette olduğunu yazmaktadır. Venedikli Komutan, Kemal Reis‟in gemisinin kötü bir vaziyette olduğunu ima etmektedir. Fakat, böylesine meĢhur bir korsanın kötü vaziyette bir gemiye sahip olması ihtimali, düĢük bir ihtimaldir. Bununla birlikte, yanan geminin Kemal Reis‟e ait olduğundan Ģüphe etmekte haklıdır. A.e. , s. 1233, s. 1236. 293 A.e. , s. 1234. 294 Holomiç (Castel Tornese), Zante Adası‟nın karĢısında, Mora Yarımadası‟nın doğusunda yer almaktadır. Holumiç de denir. Pedani Fabris, I Documenti Turchi, Indice dei Nomi di Luogo, s. 616 ve Donald Edgar Pitcher, Osmanlı İmparatorluğu’nun Tarihsel Coğrafyası, Haritalar Kısmı, Yunanistan ve Ege Denizi Haritası. 295 I Diarii, C. II, s. 1238-1239.

63 tarihinden evvel Ġnebahtı‟ya ulaĢırken296, donanma 28 Ağustos‟ta297 Ġnebahtı Körfezi‟ne girmiĢtir.298 28 Ağustos (1499) tarihinde gerçekleĢmiĢtir. Osmanlı donanması, Ġnebahtı Körfezi‟ne girdikten bir süre sonra muhtemelen Balyabadra‟ya uğramıĢ, oradan gemi takviye etmiĢtir.299

2.2. Modon ve Koron Seferi Ġçin Yapılan Donanma Hazırlıkları

Ġnebahtı, Osmanlıların eline geçer geçmez, donanmanın tek vücut haline geldiği bir merkez halini almıĢ, Preveze, Balyabadra ve Sitira‟dan (Eğriboz‟un güneyi) gelen gemiler, Modon ve Koron seferlerinden evvel orada bir araya getirilmiĢtir. Osmanlı donanma faaliyetlerini yakından takip eden Venedikliler Ġnebahtı‟ya kulak kabartmıĢlardır. Oradan yayılan haberin ulaĢtığı her yerde Venedik‟in kulağı vardır. 100 kadırganın inĢa edilmesi hakkındaki haber300 bir ulak tarafından Manisa‟daki Ģehzadeye iletildiği sırada, Manisa‟nın bir gün uzağında yer alan Turgutlu (Tracomonti), Sakız vatandaĢlarından birinin casusluğuna Ģahit olmaktadır. Adı belirtilmeyen bu casus, söz konusu yerin Osmanlı tebaası olan sakinleriyle konuĢup padiĢahın 100 kadırga301 yaptırmakta olduğunu öğrenmiĢtir.302

296 Yönetici Francesco Bregadin ile Donanma BaĢkomutanı Yardımcısı Alvise Bon tarafından Anabolu‟dan yeni Donanma BaĢkomutanı Melchiorre Trevisano‟ya yollanan 14 Ağustos 1499 tarihli mektup: A.e. , s. 1287. 297 Baylos, aynı zamanda Komutan olan Antonio Moro tarafından Korfu‟dan yollanan 1 Eylül 1499 tarihli mektup, Komutan Alvise Marcello tarafından Zante‟den yollanan 2 Eylül 1499 tarihli mektup: A.e. , s. 1287 ve 1325. 298 VardiyanbaĢı Marin da Leze (Lecce), Ġnebahtı Körfezi‟ne giren donanmanın 178 yelkenliden oluĢtuğunu yazmaktadır. 1499 Eylül tarihli bir mektup gönderen VardiyanbaĢı, Osmanlı donanmasında 25.000 kiĢinin ve 25 reisin öldüğünü yazmaktadır. Fakat, onların neden öldüğünü belirtmemiĢtir. Osmanlı donanmasının Ġnebahtı limanına giriĢini haber veren bir diğer mektup, Venedik‟in Napoli Elçisi Leonardo Anselmo tarafından gönderilmiĢtir. 4 Eylül (1499) tarihini taĢıyan mektubun istihbarat kaynağı Lecce‟dir. Venedik Donanma Emini Dominico Malipiero, Lecce‟den Otranto‟ya mektup yollayarak Osmanlı donanmasının Ġnebahtı Körfezi‟ne giriĢ yaptığı bilgisini Napoli Krallığı‟yla paylaĢınca, Napoli Kralı Federico ile Venedik‟in Napoli Elçisi, söz konusu bilgiden haberdar olmuĢlardır. Napoli Elçisi de bu değerli bilginin bir an önce Venedik‟e ulaĢması için kısa süre içinde bir mektup yazıp yollamıĢtır. 2, 3 ve 4 Eylül tarihli mektupları büyük bir kadırga ile Zante civarından yollayan Donanma BaĢkomutanı (Capetanio Zeneral) Antonio Grimani, Osmanlı donanmasının körfeze girdiğini söylerken Ġnebahtı Körfezi‟ni kastetmektedir. Donanma BaĢkomutanı gibi Zante‟den mektup yollayan Alvise Marcello, 2 Eylül (1499) tarihli mektubunda Osmanlı donanmasının Ġnebahtı‟dan önce Papa Burnu‟na uğradığını yazmaktadır. A.e. , s. 1313, 1322, 1325 ve 1328. 299Komutan Alvise Marcello tarafından Zante‟den yollanan 2 Eylül 1499 tarihli mektup ile Donanma BaĢkomutanı Antonio Grimani tarafından Zante‟den yollanan 2, 3 ve 4 Eylül (1499) tarihli mektuplar: A.e. , s. 1322 ve 1325. 300 Sakız Konsolosu Giovanni di Tabia, Manisa‟ya gelen ulağın bu bilgiyi Ġnebahtı‟dan edindiğini yazmaktadır. A.e. , C. III, s. 127. 301 Ġstanbul ve Edirne‟de Osmanlılarla barıĢ müzakeresi yapan Onlu Reisler Konseyi (Conseio di X) kâtibi Alvise Manenti, Venedik‟e döner dönmez 1 Nisan (1500) tarihli bir rapor sunmuĢtur. Bu Venedik elçisi, söz konusu raporuna göre, Ġnebahtı‟da 50 hafif kadırga, ile Venedik‟inkilere benzer 20 büyük kadırga inĢa edilmektedir. Manenti, hafif kadırgaların sayısının yakında 100‟e ulaĢacağını söylemektedir. Sakız Konsolosu‟nun mektubunda geçen 100 kadırga, hafif kadırga türündedir. Manenti‟nin raporu bunu ortaya koymaktadır. Bir ağribarla 1 Kasım (1500) günü Sakız‟a varan, zanaatkar, terzi, hattat gibi mesleklere mensup olan 23 kiĢi, Sakız Konsolosu‟na Karadeniz kıyısında kadırga inĢa edildiğini haber vermiĢtir. A.e. , s. . 129-130.

Söz konusu casus, Sakız‟a döner dönmez duyduklarını Sakız Konsolosu Giovanni di Tabia‟ya anlatmıĢtır. O da bunu 15 Ekim-5 Aralık (1500) tarihleri arasında cereyan eden olayların anlatıldığı mektubuna yazmıĢ ve söz konusu mektubu Pietro Dolfin‟e göndermiĢtir.303

Günlükler‟de yer alan kaynaklar, Ġnebahtı‟nın fethinden sonra yapılan donanma hazırlıklarını üç farklı açıdan değerlendirmektedir. Bazı mektuplar (veya bazı raporlar) donanmada yer alan gemilerin sayı ve türleri ve inĢa edildikleri deniz üsleri hakkında bilgi verirken, bazıları ise gemilerde kullanılan malzeme (kürek, yelken bezi, lenger, üstüpü, sırıklar) ve cephanelerin (top ve barut) kaç tane veya ne kadar olduğu, ne zaman ve nereden temin edildiğiyle ilgilidir. Donanmada görev alan mürettebat ( azaplar, yeniçeriler ve kürekçiler) , donanma için çalıĢan marangoz ve kalafatçılar hakkında bilgi verenler de vardır. Donanmanın ihtiyaç duyduğu erzak (peksimet, buğday ve arpa) da bahis konusu edilmiĢtir. Bazen de bütün bu konular bir bütün halinde anlatılmaktadır.

2.2.1. Önemli Deniz Üsleri, Gemilerin ĠnĢa ve Onarımı

Günlükler‟de adı geçen baĢlıca deniz üsleri, donanma faaliyetlerin yoğunluğu esas alınarak, Ġnebahtı, Preveze (Narda Körfezi), Avlonya (Viyosa Nehri), Eğriboz Ģeklinde sıralanabilir. Bütün bu deniz üsleri, gemi üretim merkezleri olarak birbiriyle sıkı bir bağlantı içindedir. Bir yerden baĢka bir yere nakledilen gemiler, son olarak Ġnebahtı‟da bir araya gelmektedir. Osmanlıların en önemli iki deniz üssü olan Ġstanbul ve Gelibolu Osmanlı denizciliğinde her zaman önemli bir yere sahiptir. Ġnebahtı‟nın fethinden önceki donanma faaliyetleri daha çok bu iki üste toplanmıĢtır. Fethin gerçekleĢmesinden sonra ise yoğunluk Ġnebahtı‟ya geçmiĢtir. Bununla birlikte, Ġstanbul ve Gelibolu, fetihten sonra da önemlerini korumuĢlardır. Bu durum Günlükler‟deki mektuplar ve raporlarda da gözler önüne serilmektedir.

Günlükler‟deki mektup ve raporlar, Osmanlı gemilerini ilk olarak oluĢturdukları güç potansiyeli açısından değerlendirmektedir. Gemilerin sayı ve türleriyle ilgili bilgiler Venedikliler açısından hususi bir önem taĢımaktadır.

302 Sakız Konsolosu Giovanni di Tabia tarafından yollanan 15 ekim ve 5 Kasım (1500) tarihleri arasındaki olaylardan söz eden mektup: A.e. , s. 127. 303 A.y.

Venedikliler, onarılmakta olan gemiler hakkında da bilgi toplamaktadır. Ġnebahtı‟dan gelen birkaç ağribar baĢka bir donanma üssünde, Sitira‟da (Eğriboz)304 bakıma alınmıĢtır.305 Sitira‟daki denizciler on beĢ gün boyunca söz konusu gemileri onarma iĢiyle meĢgul olmuĢlardır. Bu bilgiyi Sakız Konsolosu‟na ulaĢtıran Ġnebahtı‟dan kaçmıĢ bir esirdir. Adı Galeazo di Smalini, doğum yeri Balyabadra‟dır.306 Galeazo di Smalini, Ġnebahtı ve San Dimitri arasında bir yerde 307 308 309 kıyıya çekilmiĢ 32 yük gemisi (schierazzo) ile 2 büyük kadırga da görmüĢtür.

Onarım sırasında gemi zâyiyâtıyla sonuçlanan kazalar da yaĢanmaktadır. Ġnebahtı‟daki mavnalardan biri bakım esnasında310 alev almıĢ, gemi suya değen kısmına kadar yanmıĢ, suda kalan tahta parçası kendiliğinden batmıĢtır.311 Yani, gemi tamamen yok olmuĢtur. Venedikli Donanma Emini Niccolò Marcello, Zante‟den yolladığı 10 Mart (1500) tarihli mektubunda bu kazadan bahsetmektedir.312 Donanma Emini, bu kazayı bir barçanın reisi olan Jani

304 Sitira‟daki kalyata ve firkatelerin bazıları Venedik kadırgaları tarafından yakılmıĢtır. Limni‟den tarafından gelen kalyata ve firkate türündeki on gemi ile Sitira limanından çıkan bir yük gemisi Sitira civarında sıkıĢtırılmıĢtır. Bu on geminin sekizi kıyıya yanaĢmıĢ, içindeki adamlar kaçmıĢtır. Venedikliler ele geçirdikleri 8 geminin altısını ateĢe verip diğer ikisini yanlarında götürmüĢtür. ĠĢkatos Yöneticisi Piero Donado, 1 Mayıs (1500) tarihli mektubunda bu olaya değinmektedir. A.e. , s. 493.

305 A.e. , s. 127. 306 A.y. 307 Ġnebahtı‟dan kaçıp Zante‟deki Donanma Emini Niccolò Marcello‟nun yanına sığınan barça reisi Jani Variprali Ġnebahtı kıyısında bulunan 25-30 yük gemisinin onarılmakta olduğunu söylemektedir. Niccolò Marcello, bu bilgiyi Zante‟den yolladığı 10 Mart (1500) tarihli mektuba yazmıĢtır. A.e. , s. 183. 308 “Schirazzo” veya “schierazzo” adı verilen yük gemisi, Sergio Bellabarba ile Edoardo Guerrieri tarafından yazılan “Vele Italiane della Costa Occidentale” adlı kitapta uzun uzun izah edilmektedir. Bu kitaba göre, bu gemi Osmanlı kökenli bir gemidir. Kovmak, yağmalamak anlamına gelen Farsça “sikjar” (sikar) kelimesinden türemiĢtir. 1500 ve 1600‟lü yıllarda Venedik tarafından kullanılmıĢtır. Küçük yük gemilerinin bir türüdür. Kare yelkenlidir. 3 yelken direği vardır. GeniĢ ve yüksek iki güvertesi bulunmaktadır. Pruva kısmında bir fener, pupa kısmında küçük bir kamara, orta kısımda ise bir cıvadra vardır. Yük kapasitesi en fazla 100 “tonel”, 87.120 litredir (1 tonel: 871.2 litre). Ġlk defa 1499 yılında Ġtalyanca‟da kullanılmıĢtır. Yani, Sanuto Günlükleri‟nin yazıldığı yıllarda Venedikliler bu gemi türüyle yeni tanıĢmaktadır. Edoardo Guerrieri, Sergio Bellabarba, Vele Italiane della Costa Occidentale, Milano, Ulrico Hoepli Editore, 2002, (Çevrimiçi), www.googlebooks.com, 26. 12. 2010, s. 232. 309 Sakız Konsolosu‟nun 5 Aralık (1500) tarihli mektubunda bu bilgiler sıralanmaktadır. Konsolos, bu mektubunda Francesco D‟Avanzo takma adını kullanmaktadır. Mektubun Osmanlıların eline geçme ihtimalini göz önünde bulundurduğu için bu takma adı kullanmıĢtır. I Diarii, C. III, s. 129. 310 17 mavna ile kalyata ve firkateden oluĢan 15 gemi Ġnebahtı‟da bakıma alınmıĢtır. Monopoli‟den yollanan 24 Nisan (1500) tarihli bir mektupta bu bilgi yer almaktadır. Sanuto, bu mektubun bir vali tarafından gönderildiğini söylemekle yetinmiĢ, mektubu gönderenin kim olduğunu not düĢmemiĢtir. Aynı mektup, Ġnebahtı‟da yanan mavnadan bahsetmektedir. A.e. , s. 183. 311 Venedikli Donanma Emini Lucha Querini, Korfu‟dan yolladığı 18 Nisan (1500) tarihli mektubunda Ġnebahtı‟da bulunan büyük gemilerden birinin battığından bahsetmektedir. Ona bu haberi veren Avlonya‟dan gelen bir köledir. A.e. , s. 281.

312 Yanan gemi, Ġnebahtı‟da bulunan 3 mavnadan biridir. Donanma Emini, 31 Mart (1500) tarihli mektubuna bunu yazmıĢtır. A.e. , s. 182-183 ve 262.

Variprali‟den öğrenmiĢtir.313 Söz konusu barça reisi, Ġnebahtı‟da bulunan büyük gemilerden birinin sintine kısmında 4 delik bulunduğunu da söylemektedir.314 Onarılan gemiler Kemal Reis‟in emrinde bulunan firkate ve kalyatalardan oluĢan 15 gemi tarafından korunmaktadır.315

Osmanlılar onaramadıkları gemileri yakmaktaydılar. Osmanlılar, gemiler Venedik‟in eline geçmesin diye bunu yapmıĢlardır. Korfu‟da bulunan Donanma BaĢkomutanı Melchiorre Trevisano‟yu ziyaret eden Giorgi Clin adlı kiĢi, Sitira‟da (Eğriboz‟un güneyi) bulunan denize çıkamaz haldeki firkate ve kalyatalardan oluĢan 25 geminin yakıldığını bildirmiĢtir.316 Korfu‟da bulunan Baylos Antonio Moro ile Donanma Emini Lucha Querini kullanılmaz haldeki 20 ağribarın yakılarak yok edildiğini haber vermektedir.317

Avlonya ve Preveze Osmanlıların önemli gemi barınakları arasında sayılabilirler. Avlonya Körfezi‟ne dökülen Viyosa Nehri‟nde 20 hafif 10 büyük kadırga, Preveze‟deki Narda318 Körfezi‟nde 7 hafif 3 büyük olmak üzere toplam 10 kadırga bulunmaktadır.319 Ġnebahtı‟yla ilgili antlaĢma, esirlerin serbest bırakılması, Venedik tüccarlarının korsan hücumlarından ötürü uğradığı zararı ve Osmanlı-

313 Bu barça reisi Ġnebahtı‟dan Balyabadra‟ya kaçmıĢ, son olarak Zante‟ye ulaĢmıĢtır. A.e. , s. 183. 314 Ġnebahtı‟da bulunup hasarlı olan baĢka büyük bir gemi daha vardır. 1500 yılının Mayıs ayında (tam tarih belirtilmemiĢ) Korfu‟daki Donanma BaĢkomutanı Melchiorre Trevisano‟ya bir mektup yollayan Baylos Andrea Foscolo Ġnebahtı‟daki büyük gemilerden birinin karina kısmının bir türlü tamir edilemediğini söylemektedir. A.e. , s. 183 ve 337. 315 A.e. , s. 183. 316 Donanma BaĢkomutanı Melchiorre Trevisano tarafından Korfu‟dan yollanan 25 Haziran 1500 tarihli mektup: : A.e. , s. 498. 317 Antonio Moro ile Lucha Querini, yakılan bu ağribarların nerede olduğu hakkında bilgi vermemektedir. Antonio Moro ile Lucha Querini tarafından yollanan 25 Haziran 1500 tarihli mektup: A.e. , s. 504. 318 Narda, Yunanistan‟ın Epir bölgesinde yer almaktadır. Günümüzdeki adı Arta‟dır. Osmanlı hâkimiyetinden önce Epir adıyla anılmaktadır. 1449 yılında Osmanlı hâkimiyeti altına girince Narda adını almıĢtır. Osmanlıların kente nüfuz etme süreci, Rumeli Beylerbeyi Sinan PaĢa‟nın 1429 yılında Yanya‟yı fethetmesi ve Epir despotu Karlo‟nun Osmanlı Devleti‟nin vasalı olmayı kabul etmesiyle baĢlamıĢtır. Narda, önce Yanya‟ya bağlı bir kaza merkezi olarak ortaya çıkmıĢ, 1668 yılında ise PaĢa sancağına bağlanmıĢtır. IX. yüzyılın baĢlarında kaza merkezi, aynı yüzyılın ortalarında Yanya eyaletine bağlı bir sancağın merkezidir. 1865 yılınnda ise Preveze sancağına bağlıdır. Narda, körfezinin elveriĢliliği sayesinde kısa sürede önemli bir donanma barınağı haline gelmiĢtir. Barbaros Hayreddin PaĢa, Preveze Deniz SavaĢı sırasında, gemilerini Narda Körfezi‟ne çektirmiĢtir. Narda‟dan kürekçiler de temin edilmiĢtir. Yunanistan, 1830 yılında bağımsızlığını ilan ettiği sırada, Osmanlı- Yunanistan sınırı, Narda Körfezi ile Golos Körfezi boyunca çizilmiĢtir. Narda, Berlin AntlaĢması (1878) ile Yunanistan‟a bırakılmıĢtır. Ġdris Bostan, “Narda”, DİA, C. XXXII, Ankara, Diyanet Vakfı Yayınları, 2006, s. 385-387. 319 I Diarii , C. III, s. 180.

Venedik barıĢı gibi bir takım önemli hususları müzakere etmek için Ġstanbul ve Edirne‟de bulunan Alvise Manenti tarafından bu bilgiler verilmektedir.320

Narda (Arta) Körfezi‟nde bulunan 10 kadırgadan baĢka Preveze‟nin kendi limanında da gemiler vardır.321 Baylos Antonio Moro322, Preveze‟de bulunan 10 büyük kadırganın (baĢtardanın) inĢaatının tamamlandığını bildirmektedir.323 30 kadırga daha inĢa edilmektedir.324 Moro, Ġnebahtı‟da 40 kadırganın onarıldığını da yazmaktadır.325

Avlonya Osmanlı gemi faaliyetlerinin yürütüldüğü bir merkez olarak pek çok geminin inĢasına yahut suya indirilmesine (avvarare) tanıklık etmektedir.326 Avlonya‟dan yollanan 8 Nisan (1500) tarihli birkaç mektup327, iki hafif kadırga ile akrep (scorpione) ve arpa gemisi (arbatozzo) olarak tabir edilen iki geminin suya indirildiğini328 haber vermektedir.329 Orada 18 kadırga ve 8 mavna daha inĢa edilmektedir. ĠnĢa edilmekte olan bu gemiler, ucunda el bombası olan büyük toplar taĢımaktadırlar. Söz konusu mektuplarda pek inandırıcı olmayan bir bilgiye daha rastlanmaktadır: Ġki Osmanlı Ģehzadesi (kimler olduğu belirtilmemiĢ) Avlonya‟ya

320 Bu Venedik kâtibi, Onlu Reisler Konseyi‟ne 1 Nisan (1500) tarihli bir rapor sunmuĢtur. Bu Venedik elçisi, Ġnebahtı‟nın kısa süre sonra 200‟den fazla yelkenliye sahip olacağını da bildirmektedir. A.e. , s. 178-180. 321 Preveze‟de hem yeni gemiler inĢa edilmekte hem de bir takım gemiler tamir edilmektedir. Donanma BaĢkomutanı Melchiorre Trevisano, Preveze‟de bulunan büyük kadırgalardan (galie grosse) birinin, hafif kadırgalardan ikisinin hasarlı olduğuna dair malumat vermektedir. Hasarlı olan iki hafif kadırgadaki tahtaların iyice aĢındığını yazan Donanma BaĢkomutanı, hasarlı gemilerin marangozlar tarafından tamir edilmekte olduğunu bildirmektedir. Bütün bu bilgiler Donanma BaĢkomutanı tarafından Korfu‟daki bir kadırgaya teslim edilen mektupta yer almaktadır. Söz konusu mektup, 23 Nisan (1500) günü yollanmıĢtır. , Preveze‟de bulunan 3 kadırga suya indirilmiĢtir. Bu kadırgalardan birinin tahtaları iyice aĢınmıĢtır. Orada bulunan büyük gemilerden biri denize çıkamaz haldedir. Bu bilgilerin yer aldığı mektup 18 Nisan (1500) tarihinde Korfu‟dan yollanmıĢtır. Mektubu yollayan Donanma Emini Lucha Querini‟dir. Lucha Querini, bu bilgiyi Avlonya tarafından gelen bir köleden edinmiĢtir. Lucha Querini, Ġstanbul‟a 60 yelkenli geldiğini de haber almıĢtır. A.e. , s. 303. 322 Baylos Antonio Moro tarafından Zante‟den yollanan 24 Nisan 1500 tarihli mektup: A.e. , s. . 253-254. 323 Tamamlanan kadırgalardan sadece üçü denize indirilmiĢtir. Bu bilgiyi veren Donanma Emini Lucha Querini‟dir. Querini, Korfu‟dan yolladığı 18 Haziran (1500) tarihli mektubunda bu üç kadırgadan söz etmektedir. A.e. , s. 253 ve 449. 324 Donanma BaĢkomutanı‟na tanıklık bildirisi (deposition) sunan Giorgia dlı tarım iĢçisi Preveze kıyısında 28 kadırga gördüğünü, bunlardan yirmisinin hafif sekizinin büyük kadırga olduğunu söylemektedir. 26 Nisan (1500) günü Preveze‟de bulunan bu kiĢinin görevi orada bulunan kadırgaları yıkayıp temizlemektir. A.e. , s. 253, s. 362. 325 A.e. , s. 254. 326 Avlonya, sadece gemilerin inĢa edilip suya indirildiği bir yer değildir. Orası aynı zamanda gemi bakım atölyesi iĢlevini görmektedir. Avlonya‟da bulunan kadırgaların güvertelerinin alt kısımları oradaki marangozlar tarafından tamir edilmektedir. Korfu‟daki Donanma BaĢkomutanı Melchiorre Trevisano‟nun 29 Nisan (1500) tarihli mektubunda bu bilgi yer almaktadır. A.e. , s. . 332-333. 327 Sanuto, bu mektupların kim tarafından ve nereden yollandığını belirtmemektedir. A.e. , s. 292. 328Donanma Emini Lucha Querini, Korfu‟dan yolladığı 18 Haziran (1500) tarihli mektup vasıtasıyla Avlonya‟da bulunan 20 kadırganın suya indirildiğini haber vermektedir. A.e. , s. 449. 329 A.e. , s. 292.

500 yelkenli göndermiĢtir.330 Ġnebahtı, Preveze, Eğriboz ve Balyabadra gibi önemli deniz üslerinde bulunan bütün Osmanlı gemilerinin toplamı 200-300 arasındadır. 500 geminin olma ihtimali söz konusu değildir.

Ġnebahtı‟da inĢa edilen gemilerin sayısı hızla artmaktadır. 1500 yılının Nisan ayında Korfu‟daki Donanma BaĢkomutanı‟na Melchiorre Trevisano‟ya bir tanıklık bildirisi (depositiom) sunan Michiali Vethialiti, Ġnebahtı‟da 10 büyük 24 hafif kadırga inĢa edildiğini, büyük kadırgalardan 9 tanesinin, hafif kadırgalardan 7 tanesinin denize indirildiğini söylemektedir.331 Her altı günde bir, bir kadırga denize çıkarılmaktadır.332 Ġnebahtı‟nın donanmanın ana merkezi olduğunu onun Ģu sözlerinden anlamak mümkündür: “29 Nisan (1500) günü Ġnebahtı‟ya 60 yelkenli gelecektir. BaĢka yerden gelen bu gemiler Ġnebahtı‟daki donanmayla birleĢecektir”.333

Ġnebahtı‟daki gemilerden bahseden bir baĢka kiĢi Giorgi adlı bir tarım iĢçisidir.334 Osmanlı gemilerini yıkayıp temizlemek için önce Preveze sonra Ġnebahtı‟da335 bulunan bu kiĢi, Ġnebahtı‟da tamamlanmamıĢ 1 hafif kadırga, ağribara benzeyen 10 küçük gemi ile firkate ve kalyatalardan oluĢan 10 silahlı gemi görmüĢtür. Bundan baĢka, 30 gemi suya indirilmiĢtir. Bu gemilerin 10 tanesi büyük gemidir. 4 tanesi karaveladır. Karavelalardan biri oldukça büyüktür. Ġnebahtı‟da bulunan 30-40 kadırga tamir görmektedir. Orada toplam 150 gemi bulunmaktadır.

Eğriboz bir baĢka önemli donanma merkezidir. Eğriboz ve Megara‟dan (Atina‟nın batısında) kaçan birkaç esir Leccena Yöneticisi Leonardo Marcello‟ya önemli bilgiler aktarmıĢtır. Bu köleler Eğriboz‟da 30‟dan fazla gemi336 gördüklerini Marcello‟ya söylemiĢlerdir.337 Bu firarî esirler, Sakız vatandaĢı olan bir

330 A.y. 331 Michali Vethialiti 2 Nisan (1500) günü Preveze‟den yola çıkmıĢ, oradan Korfu‟ya gitmiĢtir. A.e. , s. 336. 332 A.y. 333 Bu 60 geminin nereden geleceği belirtilmemiĢtir. A.y. 334 Giorgiadındaki bu tarım iĢçisi 1500 yılının Mayıs ayında Korfu‟ya ulaĢmıĢtır. Oradaki Donanma BaĢkomutanı Melchiorre Trevisano‟ya bir tanıklık bildirisi (depositiom) sunmuĢtur. A.e. , s. 363 335 Bahsi geçen Ģahıs, 26 Nisan günü Preveze‟dedir. 28 Nisan (1500) günü de Ġnebahtı‟ya uğramıĢtır. A.y.

336 Aya Saranda‟da (Santa Quarantia: Korfu Adası‟nın karĢısındaki, kuzeydoğusundaki kıyı kenti) yaĢayan Dominico da la Morea adlı kiĢi tarafından Donanma BaĢkomutanı‟na sunulan rapor, Eğriboz‟a 50 gemi geldiği bilgisini ihtiva etmektedir. Bu gemilerin nereden geldiğine iliĢkin herhangi bir malumat verilmemiĢtir. Dominico da la Morea tarafından 1500 yılının Mayıs ayında sunulan rapor: A.e. , s. 333 337 Yönetici Leonardo Marcello tarafından Leccena‟dan yollanan 31 Mayıs 1500 tarihli mektup: A.e. , s. s. 446.

Cenevizli‟nin 60 gemiyi silahlandırma hususunda padiĢaha söz verdiğini de iddia etmektedir.338

1500 yılının Mayıs ayında 10 büyük kadırga ile 16 hafif kadırga Preveze‟de denize indirilmiĢtir.339 Preveze‟den kaçan birkaç esir Korfu‟daki Baylos Piero Liom‟un yanınan gidip ona bu bilgiyi vermiĢtir.340 Bahsi geçen firarî esirler, 20-24 oturaklı birkaç kalyata da görmüĢlerdir.341 Suya indirilen gemiler muhafızların beklediği Vita‟ya götürülmüĢlerdir. Kalyatalardan 8 tanesi kalafatlanmıĢtır.

Osmanlı gemilerinin baĢka bir sığınağı, Balyabadra‟dır. Donanma BaĢkomutanı Melchiorre Trevisano, Korfu‟dan yolladığı 25 Haziran (1500) tarihli mektubunda Balyabadra‟da 2 mavna ve 20 adet gabyalı büyük gemi (göke olabilir) olduğunu haber vermektedir. Ona bu bilgiyi veren Giorgi Clin, büyük bir geminin Balyabadra kıyısına çekildiğini söylemektedir.342

2.2.2. Donanmanın Ġnebahtı‟da Toplanması

Osmanlı gemileri, Modon ve Koron seferlerinden kısa bir süre önce Ġnebahtı‟da bir araya gelmiĢtir. Günlükler‟de yer alan mektup ve raporlar bu birleĢmeyle ilgili olarak Ģu iki soruya yanıt aramaktadır: 1) Farklı donanma üslerinden gelen Osmanlı gemileri ne zaman Ġnebahtı‟da bir araya gelmiĢtir? 2) Gemilerin birleĢmesinden önce ve sonra Ġnebahtı‟da toplam kaç gemi bulunmaktadır ve bu gemilerin türleri nelerdir?

Donanma Emini Luca Querini tarafından Korfu‟dan yollanan 18 Haziran (1500) tarihli mektup, ilk sorunun cevaplanmasına yardımcı olacak bir ipucu vermektedir: Luca Querini, Balyabadra‟daki donanmanın Ġnebahtı‟daki donanmayla

338 Silahlandırılacak olan 60 geminin nerede olduğu belirtilmemiĢtir. A.y. 339 Korfu‟da bulunan Donanma BaĢkomutanı Melchiorre Trevisano‟nun yanına gelen Giorgi Clin adlı kiĢi Preveze‟de 15 kadırganın denize indirildiğini haber vermektedir. Söz konusu kadırgalar teçhizat bakımından donatılmıĢtır. Mürettebatı da hazırdır. ĠnĢa halinde olan 4 kadırganın tamamlanmasıyla birlikte denize indirilen kadırga sayısı 19 olacaktır. Bütün bunlardan bahseden Giorgi Clin, suya indirilen kadırgaların hafif kadırga mı yoksa büyük kadırga mı olduğuyla ilgili herhangi bir Ģey söylememektedir. Donanma BaĢkomutanı Melchiorre Trevisano‟nun 25 Haziran (1500) tarihli mektubu: A.e. , s. 450 ve 498. 340 Söz konusu esirler mektubun yazılmasından 12 gün önce, 5 Haziran günü Korfu‟ya varmıĢlardır. Bahsedilen gemiler Mayıs ayında denize indirilmiĢ olmalılar. Baylos Piero Liom tarafından Korfu‟dan yollanan 17 Haziran 1500 tarihli mektup: A.e. , s. 450. 341 A.y. 342 A.e. , s. 498.

70 birleĢtiğini yazmaktadır.343 Korfu‟dan yollanan bir baĢka mektup, Donanma BaĢkomutanı Melchiorre Trevisano‟nun 25 Haziran (1500) tarihli mektubu Sitira‟daki (Eğriboz‟un güneyi) donanmanın Ġnebahtı‟dakiyle birleĢtiğini bildirmektedir.344 Bu iki mektuptan Ģu sonuç çıkmaktadır: Sitira ve Balyabadra‟daki gemiler, 1500 yılının Haziran ayı içinde Ġnebahtı‟ya nakledilmiĢlerdir.

Sadece Sitira ve Balyabadra‟dakiler değil, bütün Osmanlı gemileri Ġnebahtı‟daki donanmayla tek vücut olacaktır. Bu bilgiyi veren mektubu yollayan Venedikli VardiyanbaĢı Marco Antonio Contarini345, kendisi gibi VardiyanbaĢı olan Anzolo Pasqualigo, Marco Grioni ve Sabastian Foscarini‟den bütün Osmanlı gemilerinin Ġnebahtı‟daki donanmayla birleĢeceğini öğrenmiĢtir. Preveze‟deki donanma da Ġnebahtı‟daki donanmayla birleĢecektir. Contarini, iki donanmanın birleĢmesinin, Dukato Burnu‟nda (Aya Mavra) gerçekleĢeceğini ve iki donanmanın hep birlikte Glarentsa‟ya (Chiarenza/Glarentsa: Modon‟un güneyindeki ada) gideceğini ileri sürmektedir.346 Ancak, bu gerçekleĢmemiĢ, Ġnebahtı‟dan yola çıkan donanma Preveze‟ye uğramıĢ, birleĢme orada gerçekleĢmiĢtir.

Preveze‟deki donanmanın Ġnebahtı‟dakiyle birleĢmesi Sitira ve Balyabadra‟dakinden farklıdır. Sitira ve Balyabadra‟daki gemiler, Ġnebahtı‟ya nakledilirken, aynı durum Preveze‟deki gemiler için söz konusu olmamıĢtır. Ġnebahtı‟daki donanma Preveze‟ye gidip oradaki gemileri kendi bünyesine katmıĢtır. Bunu yazan kiĢi, Komutan Giaccomo Venier‟dir.347 Komutanın Kefalonya Adası‟nın Custodi Burnu‟ndan yolladığı mektuba göre, Ġnebahtı‟daki donanma Preveze‟nin Narda Körfezi‟ne uğramıĢtır.348 Preveze ve Ġnebahtı donanmalarının ne zaman tek

343 A.e. , s. 449. 344 Donanma BaĢkomutanı‟na bu bilgiyi veren Giorgi Clin, bu birleĢmenin 10 gün evvel gerçekleĢtiğini söylemektedir. Sitira‟daki donanma 15 Haziran günü veya daha önce Ġnebahtı‟daki donanmaya katılmıĢtır. Giorgi Clin, Ġnebahtı‟da 250 gemi bulunduğunu söylemektedir. A.e. , s. 498. 345 Bu VardiyanbaĢı, Ġnebahtı‟daki toplam gemi sayısını 225-250 olarak vermektedir. VardiyanbaĢı Marco Antonio Contarini tarafından Korfu‟dan yollanan 25 Haziran 1500 tarihli mektup: A.e. , s. 499. 346 A.y. 347 A.e. , s. 561-562. 348 A.y.

71 vücut haline geldiğine iliĢkin ipucu, bu mektubun tarihinde saklıdır: Preveze ve Ġnebahtı donanmaları, 6 Temmuz (1500) tarihinden önce birleĢmiĢ olmalıdır.349

Avlonya‟daki donanmanın da Ġnebahtı‟dakiyle birleĢmesi beklenmektedir. Sitira‟dan kaçıp Korfu‟ya gelen, oradaki Donanma BaĢkomutanı Melchiorre Trevisano‟ya 3 Haziran (1500) tarihli bir rapor sunan Zaneto da Syo Ġnebahtı‟daki donanmanın Viyosa Nehri kıyısındaki ve Narda Körfezi‟ndeki (Preveze) donanmalarla birleĢeceğini söylemektedir.350 Preveze‟deki donanmanın birleĢtiğini haber veren mektuplardan yukarıda söz edilmiĢtir. Viyosa Nehri kıyısında bulunan donanmanın Ġnebahtı‟dakiyle birleĢmesine gelince, bu mümkün olmamıĢtır. Viyosa Nehri‟nin sığ olması, buna engel olmuĢtur. Donanma, Modon‟un fethedildiği sırada bile hâlâ nehirdedir; suyun sığ olması yüzünden gemiler Adriyatik‟e çıkamamıĢtır.351

Farklı donanma üslerindeki gemilerin Ġnebahtı‟dakilerle birleĢmesinden söz eden mektup ve raporlar, nereden ne kadar sayıda geminin Ġnebahtı‟daki donanmaya dâhil olduğuna iliĢkin herhangi bir malumat vermemekte, sadece Ġnebahtı‟daki gemilerin toplam sayısı ve türünden bahsetmektedir. Bu mektup ve raporlarda geçen toplam gemi sayısı 200 ile 250 arasındadır. Korfu‟dan 25 Temmuz (1500) tarihli bir mektup yollayan Donanma BaĢkomutanı Melchiorre Trevisano‟nun mektubundaki sayı 250 iken352, VardiyanbaĢı Marco Antonio Contarini 225-250 gemiden söz etmektedir.353 Donanma BaĢkomutanı Yardımcısı Marco Orio, Donanma BaĢkomutanı ile aynı sayıyı vermektedir; Korfu‟daki Guiscardo Kanalı‟ndan

349 Korfu‟dan 25 Haziran (1500) tarihli bir mektup yollayan VardiyanbaĢı, Ġnebahtı‟daki donanmanın henüz Preveze‟dekiyle birleĢmemiĢ olduğunu yazmaktadır. O halde, bu iki donanmanın birleĢmesi 25 Haziran-6 Temmuz tarihleri arasında gerçekleĢmiĢ olmalı. A.e. , s. 499. 350 A.e. , s. 442. 351 Viyosa Nehri‟ne konuĢlanan donanmanın Ġnebahtı‟yla birleĢmesi için epey yol katetmesi gerekmektedir. Önce nehir üzerinden güneye inip Avlonya Körfezi‟ne ulaĢmalı, sonra oradan Adriyatik‟e çıkmalıdır. Daha ayrıntılı bilgi için “Önemli Bir Donanma Üssü: Avlonya Körfezi‟ne Dökülen Viyosa (Vajussa/Vjosë) Nehri” baĢlıklı bölüme bakınız. 352 Giorgi Clin adlı biri Donanma BaĢkomutanı‟na bu bilgiyi vermektedir. Donanma BaĢkomutanı Temmuz ayında da aynı bilgiyi vermektedir; Dukato Burnu‟ndan (Aya Mavra) kadırgaya teslim edilen 27 ve 29 Temmuz (1500) tarihli mektuplar Ġnebahtı‟da 250 gemi bulunduğunu bildirmektedirler. Donanma BaĢkomutanı‟nın yanına gelen 5 kadırga (“La Meza”, “La Griona”, “La Pasqualiga di Candia” adlarını taĢıyan üç kadırga ile Marin Barbo ve Francesco Pasqualigo‟ya ait iki kadırga) bu bilgiyi ona iletmiĢtir. Kadırgadakiler Ġnebahtı‟daki donanmanın Batı Rüzgârı yönünde hareket ettiğini söylemektedirler. Ayrıca, onlar, donanmanın (Ġnebahtı donanması) Preveze‟ye gittiğini oradaki donanmayla birleĢeceğini de iĢitmiĢlerdir. A.e. s. 442, 486 ve 498. 353 Adı geçen VardiyanbaĢı‟nın mektubu 25 Haziran tarihlidir ve Korfu‟dan yollanmıĢtır. Marco Antonio Contarini, söz konusu bilgiyi kendisi gibi VardiyanbaĢı olan Anzolo Pasqualigo, Marco Grioni ve Sabastian Foscarini‟den edinmiĢtir. Bu üçü Balyabadra civarında seyrederken iki kayığa rastlamıĢlar. Bu kayıklarda Osmanlı tebaasından mensup 5 Müslüman ile 1 Hıristiyandan oluĢan 6 kiĢi seyahat etmektedir. Bu kiĢiler, Osmanlı donanmasıyla ilgili bir Ģeyler anlatmıĢlardır. A.e. , s. 499.

72 yolladığı mektubunda 250 yelkenliden söz etmektedir.354 Kefalonya Adası‟nda yer alan Custodi Burnu‟ndan 6 Temmuz (1500) tarihli bir mektup yollayan Komutan Giaccomo Venier de Osmanlı donanmasında 250 gemi bulunduğu bilgisini vermektedir.355 Korfu‟daki Baylos ve yine orada bulunan meclis üyeleriyle 25 Haziran (1500) tarihli ortak bir mektup yollayan Donanma Emini Lucha Querini, Osmanlı donanmasının 200 yelkenliden oluĢtuğunu yazmaktadır.356 Modon‟lu bir Yönetici tarafından Donanma BaĢkomutanı Melchiorre Trevisano‟ya yollanan 23 Temmuz (1500) tarihli mektuptaki sayı 200-220‟dir.357 Söz konusu Donanma BaĢkomutanı‟na 3 Haziran (1500) tarihli iki farklı rapor sunan Zaneto da Syo ile Cenevizli Agustin Taccone , Ġnebahtı‟da kadırga türünde (Latin yelkenli) gemilerin bulunduğu bilgisini vermiĢlerdir. Sitira‟daki donanmadan firar eden bu iki esirden Zaneto da Syo, kadırga türünde (Latin yelkenli) 250 gemiden söz ederken, Cenevizli olanın raporunda yer alan kadırga türü gemi sayısı 200‟dür.358 Taccone, 20 kare yelkenli gemiden de söz etmektedir.359 Donanma BaĢkomutanı Yardımcısı Girolamo Contarini, Osmanlı donanmasında 230-240 gemi olduğunu söylemektedir.360

Ġnebahtı donanmasında yer alan gemi sayısı Günlükler‟deki mektup ve raporlarda 200-250 olarak geçmektedir. Söz konusu mektup ve raporlar, donanmada yer alan gemilerin türleri hakkında bilgi vermekte, her bir türün kaç adet gemiyi kapsadığıyla ilgili önemli veriler sunmaktadır. Mektup ve raporların bazıları, bütün gemilerin hangi türde olduğunu ayrıntılı bir biçimde ele alırken, bazıları birkaç geminin türünü açıklamakla yetinmektedir. VardiyanbaĢı Marco Antonio Contarini, Korfu‟dan yolladığı 25 Haziran (1500) tarihli mektubunda, Ġnebahtı donanmasının 220-250 gemiden oluĢtuğunu yazmaktadır. Bu mektupta geçen gemiler, 1 adet büyük gemi, 2 mavna, kapasitesi 300-600 botte (192-384 ton) arasında olan 5 gemi, 14 karavela, 35 hafif kadırga, 22 adet gabyalı gemi, birkaç top, at ve yük gemisi , birkaç

354 Donanma BaĢkomutanı Yardımcısı, bu bilgiyi Galata (Balyabadra yakınındaki Galata Kalesi) tarafından dönen 4 Venedik kadırgasından edinmiĢtir. Bu kadırgalar tarafından esir alınan, biri padiĢahın hekimi diğerleri balıkçı olan 10 Hıristiyan esir, bu bilgiyi vermektedir. Söz konusu esirler, Balyabadra ve Ġnebahtı arasında 250 yelkenli bulunduğunu Venediklilere söylemiĢtir. A.y. 355 A.e. , s. . 561-562. 356 A.e. , s. 504. 357 A.e. , s. . 620-621. 358 Zaneto da Syo ve Agustin Taccone tarafından sunulan 3 Haziran 1500 tarihli iki rapor: A.e. , s. 442. 359 Osmanlı gemilerinin hepsinin çürümek üzere olduğunu söyleyen bu Cenevizli, söz konusu gemilerin top ve mürettebat bakımından donanımlı olduğuna dikkat çekmektedir. A.y. 360 Brodano‟dan yollanan 25 Temmuz 1500 tarihli mektup: A.e. , s. 610-612.

73 pergende ve birkaç ağribardır.361 Modon‟lu bir Yönetici‟nin Donanma BaĢkomutanı Melchiorre Trevisano‟ya yolladığı 23 Temmuz (1500) tarihli mektup, Ġnebahtı‟da 200-220 geminin bulunduğunu haber verdikten sonra, donanmada bulunan gemileri 60 hafif kadırga, 6 büyük kadırga, 18 adet kare yelkenli gemi, 2 mavna, 900 botte ( 576 ton) kapasiteli büyük bir gemi, firkate ve kalyatalardan oluĢan 40 gemi, birkaç ağribar ve 4-6 kürekli birkaç kayık olarak sıralamaktadır.362

VardiyanbaĢı‟nın bu mektubu Modon‟lu Yönetici‟nin mektubuyla kıyaslandığında aradaki benzerlikten çok farklılık dikkat çekmektedir. Osmanlı donanmasında 2 mavna ve birkaç ağribar olduğuna iliĢkin bilgi her iki mektupta da yer almaktadır. Her iki mektup, büyük bir geminin varlığından söz etmektedir. Modon‟lu Yönetici‟nin mektubu bu büyük geminin 900 botte (576 ton) kapasiteli olduğu bilgisini verirken, VardiyanbaĢı‟nın mektubunda böyle bir bilgiye rastlanılmamaktadır. Yönetici‟nin mektubundaki hafif kadırga sayısı 60 iken, VardiyanbaĢı‟nkindeki hafif kadırga sayısı, 35‟dir. Modon‟lu Yönetici‟nin mektubunda olup diğer mektupta olmayan gemi türleri büyük kadırga, büyük gemi, firkate ve kalyatadır. VardiyanbaĢı‟nın mektubunda yer alıp diğer mektupta bulunmayan gemi türleri, karavela, gabyalı gemi, yük, top ve at gemileri ve pergende Ģeklinde sıralanabilir.

Modon yakınlarındaki Brodano‟dan 25 Temmuz (1500) tarihli bir mektup yollayan Donanma BaĢkomutanı Yardımcısı Girolamo Contarini, Ġnebahtı donanmasındaki gemileri 60 hafif kadırga, 7 büyük kadırga, 2 mavna, 18 büyük gemi, firkate ve kalyatalardan oluĢan birkaç gemi, birkaç top gemisi, birkaç yük gemisi ve birkaç pergende Ģeklinde sıralamaktadır.363 Donanma BaĢkomutanı Yardımcısı‟nın bu mektubu, hem Modon‟lu Yönetici‟nin hem de VardiyanbaĢı‟nın mektubuna benzeyen bilgiler vermektedir. Her iki mektupta geçen 2 mavna, bu mektupta da geçmektedir. Modon‟lu Yönetici‟nin mektubunda yer alan 60 hafif kadırga, 18 büyük gemi ile birkaç firkate ve kalyata, Donanma BaĢkomutanı

361 Marco Antonio Contarini, Osmanlı donanmasıyla ilgili bu bilgiyi kendisi gibi VardiyanbaĢı olan Anzolo Pasqualigo, Marco Grioni ve Sabastian Foscarini adındaki üç kiĢiden edinmiĢtir. Onlara bu bilgiyi veren Osmanlı tebaasına mensup 6 kiĢidir. Biri Hıristiyan beĢi Müslüman olan bu 6 kiĢi, iki kayıkla Balyabadra civarında seyir ederken bahsi geçen 3 VardiyanbaĢı‟na rastlamıĢlar, Osmanlı donanması hakkında ne biliyorlarsa onlara anlatmıĢlardır. A.e. , s. 499. 362 A.e. , s. . 620-621. 363 Girolamo Contarini, Ġnebahtı‟da toplam 230-240 gemi olduğunu yazmaktadır. A.e. , s. 610-612.

Yardımcısı‟nın mektubunda da vardır. Modon‟lu Yönetici‟nin mektubunda sayısı 6 olan büyük kadırga, Donanma BaĢkomutanı Yardımcısı‟nın mektubunda 7‟dir. Donanma BaĢkomutanı Yardımcısı, VardiyanbaĢı‟nın mektubuna benzeyen bilgiler de vermektedir; Ġnebahtı donanmasında birkaç top ve at gemisi ile birkaç pergende olduğuna iliĢkin bilgi onun mektubunda da yer almaktadır.

Ġnebahtı donanmasındaki toplam gemi sayısı ile kastedilenin ne olduğu mektup ve raporlarda açıkça izah edilmemiĢtir. BaĢka donanma üslerinde (Preveze, Sitira ve Balyabadra gibi) inĢa edilip sonradan Ġnebahtı‟daki donanmaya katılan gemilerin mektup ve raporlarda geçen toplam sayıya dâhil edilip edilmediği belli değildir. Ġnebahtı‟daki donanmanın diğer donanmalarla ne zaman birleĢtiğini bilmek, meselesinin az da olsa açığa kavuĢmasını sağlamaktadır.

Donanma BaĢkomutanı Melchiorre Trevisano, yanına gelen 5 Venedik kadırgasından Ġnebahtı‟da 250 yelkenli olduğu bilgisini edinmiĢtir.364 Kadırgadakiler bu kalabalık donanmanın yakında Preveze‟ye gidip oradaki donanmayla birleĢeceğini söylemiĢlerdir. Donanma BaĢkomutanı‟nın mektubunda geçen bu 250 gemiye Preveze‟deki gemiler dâhil edilmemiĢtir. Bu 250 geminin, sadece Ġnebahtı‟da inĢa edilen gemiler olduğunu söylemek de güçtür. Sitira ve Balyabadra‟dan Ġnebahtı‟ya yollanan gemiler de bu sayıya dâhildir. Donanma BaĢkomutanı‟nın Korfu‟dan yolladığı mektubu 25 Temmuz (1500) tarihli mektup, bunu doğrulamaktadır. Söz konusu mektup, Sitira‟daki donanmanın Ġnebahtı‟daki donanmayla birleĢtiğini haber vermektedir.365 BirleĢme 10 gün önce gerçekleĢmiĢtir. Buradan Ģu sonuç çıkmaktadır: Sitira‟daki gemiler, 15 Temmuz günü veya daha önce Ġnebahtı‟ya nakledilmiĢtir. Balyabadra‟daki donanmanın Ġnebahtı‟dakiyle birleĢtiğini haber veren mektup, Donanma Emini Luca Querini tarafından Korfu‟dan yollanmıĢtır.366 18 Temmuz (1500) tarihli bu mektup ile Donanma BaĢkomutanı‟nın Korfu‟dan yolladığı 25 Temmuz (1500) tarihli mektup, Balyabadra ve Sitira‟daki

364 Melchiorre Trevisano‟nun Dukato Burnu‟ndan (Aya Mavra) yolladığı 27 ve 29 Temmuz (1500) tarihli mektuplar: A.e. , s. 486. 365 Sitira‟daki donanmanın Ġnebahtı‟dakiyle birleĢtiğini Donanma BaĢkomutanı‟na haber veren, Giorgi Clin adlı biridir. Giorgi Clin, tıpkı Korfu‟ya gelen 5 Venedik kadırgası gibi Ġnebahtı‟da 250 gemi bulunduğu bilgisini vermektedir. A.e. , s. 486 ve 498. 366 A.e. , s. 449.

75 gemilerin Ġnebahtı‟daki donanmaya dâhil edildiğini ortaya koymaktadır.367 Bu iki donanma üssündeki gemilerin Ġnebahtı‟ya varıĢı, Donanma BaĢkomutanı‟nın 27 ve 29 Temmuz tarihli mektupları, yani Ġnebahtı donanmasının Preveze‟ye gidiĢini haber veren mektupları yazmasından önce gerçekleĢmiĢtir. Preveze‟deki gemiler donanmaya Balyabadra ve Sitira‟dan sonra dâhil edilmiĢtir.

Ġnebahtı‟daki donanmanın Preveze‟dekiyle birleĢmek için yola çıktığını haber veren Komutan Giaccomo Venier, Ġnebahtı‟da 250 gemi bulunduğunu yazmaktadır.368 Giaccomo Venier, Preveze‟deki gemileri hesaba katmamıĢtır. Zirâ, verilen sayı, Ġnebahtı‟daki donanmanın Narda Körfezi‟ne gitmeden önceki mevcududur.369 Balyabadra ve Sitira‟daki gemilerin Ġnebahtı‟ya getirilmesinden sonra, Ġnebahtı‟daki donanma Preveze‟deki gemileri almaya gitmiĢtir.

2.2.3. Donanma Teçhizatı, Malzeme ve Erzak Temini

Osmanlı donanmasının iki temel silahı olan top ve barut, Venediklilerin mektuplarında önemli bir yer iĢgal etmektedir. Kürek, geminin vazgeçilmez malzemesi olarak mektuplarda yer almaktadır. Onu üstüpü, yelken bezi, halat, palanga ve lenger gibi malzemeler takip etmektedir. Venedik, bu cephane ve malzemelerin ne kadar olduğu ve nereden nereye nakledildiği meseleleriyle yakından ilgilidir. Zante‟deki Niccolò Marcello ile Sakız‟daki Konsolos Giovanni di Tabia, çok sayıda yük gemisinin Ġstanbul‟dan Ġnebahtı‟ya cephane malzemeleri ve kürek taĢıdığını haber almıĢlardır. Birbiriyle irtibat halindeki bu iki Venedikli‟den Niccolò Marcello, Sakız civarında görülen yük gemilerinin cephane, üstüpü ve ziftle yüklü olduğunu, yük gemilerinin içinde çok sayıda marangoz ve kalafatçının bulunduğunu

367 Bu iki mektup Sitira ve Balyabadra‟dan gelen gemilerin kaç tane olduğuna iliĢkin herhangi bir malumat vermemektedirler. A.e. , s. 449 ve 498. 368 Bahsi geçen Komutan bu iki donanmanın birleĢmesine bizzat tanık olmuĢtur. Custodi Burnu‟ndan (Kefalonya) yollanan 6 Temmuz (1500) tarihli bir mektup: A.e. , s. 612. 369 Donanma BaĢkomutanı‟nın 25 Temmuz tarihli mektubu Ġnebahtı‟da 250 gemi bulunduğunu haber vermektedir. Bu mektup, Ġnebahtı‟daki donanmanın Preveze‟deki donanmayla birleĢmesinden önce yazılmıĢtır. Aynı Donanma BaĢkomutanı tarafından daha sonra yollanan 27 ve 29 Temmuz (1500) tarihli iki mektup, Ġnebahtı‟daki donanmanın Preveze‟ye gitmekte olduğu bilgisini içermektedir. Yani, Osmanlı donanması Preveze‟ye gitmek için daha yeni yola koyulmuĢtur. Komutan Giaccomo Venier‟in 6 Temmuz (1500) tarihli mektubu bu iki mektupla bir arada ele alındığında, Preveze‟ye (Narda) varıĢ 6 temmuz‟dan -27 Temmuz „a (1500) kadar geçen sürede hâlâ gerçekleĢmemiĢtir. Ġnebahtı‟daki donanma 250 gemiden oluĢan bir donanma olarak Preveze‟ye (Narda Körfezi‟ne))gitmiĢtir. Balyabadra ve Sitira‟dan gelen gemiler ona katılmıĢtır. A.e. , s. 498, 504, ve 561-562.

76 yazmaktadır.370 Niccolò Marcello, bu bilgiyi Koron‟dan edinmiĢtir. Koron‟u bundan haberdar eden Sakız Konsolosu‟dur. Sakız Konsolosu, bunu Ġstanbul‟daki Baylos Andrea Gritti‟den öğrenmiĢtir. Nisan ayında da nakil devam etmiĢtir. Oldukça büyük 8 adet yük gemisi, çok sayıda top ve diğer cephane malzemeleri ve 8-10.000 kürekle yüklü bir halde Ġstanbul limanından ayrılmıĢ, Ġnebahtı‟nın yolunu tutmuĢtur.371 Andrea Gritti de yük gemilerinin Ġstanbul‟dan ayrılıĢını Sakız Konsolosu‟na haber vermiĢtir.372 Söz konusu kürekler gemilerle Eğriboz‟a götürülecek, oradan kara yoluyla Ġnebahtı‟ya ulaĢtırılacaktır.

Malzeme nakli sadece Ġstanbul‟dan yapılmamıĢ, Avlonya‟dan da bir Ģeyler yollanmıĢtır. Bir sandal yardımıyla Ġnebahtı‟dan kaçan 9 kiĢi, Niccolò Marcello‟nun bulunduğu Zante‟ye ulaĢmayı baĢarmıĢtır. Bu 9 kiĢiden biri olan Niccola Saravialoti, Avlonya‟dan Ġnebahtı‟ya 300 somme üstüpü ile biraz zift taĢındığını iĢitmiĢ, bu duyduğunu hemen Donanma Emini‟ne iletmiĢ, o da bunu 5 Mart (1500) tarihli mektubunda yazmıĢtır. Sitira‟da de bulunan Saravialoti, oradaki firkate ve kalyatalara ve diğer küçük gemilere zift yüklendiğini görmüĢtür.373 Bu gemiler de rotalarını Ġnebahtı‟ya çevirmiĢlerdir.

Ġnebahtı ve Avlonya‟da yoğun bir hazırlık söz konusudur. Bu iki yerde gemi tamiratı ve cephane üretimi için lazım olan malzemeler toplanmaktadır. Bu malzemeleri iĢleyecek zanaatkârlar da Avlonya ve Ġnebahtı‟da bir araya gelmektedir. Venedik‟in Sakız Konsolosu Giovanni di Tabia, Ġstanbul, Gelibolu ve Edirne‟den aldığı mektuplar aracılığıyla, 5000 kantar ağırlığındaki bakırı yüklenen 2000 atın Ġnebahtı‟ya gitmekte olduğunu haber almıĢtır.374 Bu bakırla yeni toplar dökülecektir. Konsolos, Ġmparatorluğun çeĢitli yerlerinden gelen çok sayıda demirci ve fıçı ustasının Ġnebahtı ve Avlonya‟da toplandığını da öğrenmiĢtir.

370 Donanma Emini Niccolò Marcello tarafından Zante‟den yollanan 10 Mart 1500 tarihli mektup: A.e. , s. 178. 371 A.e. , s. 448. 372 Andrea Gritti, Sakız Konsolosu‟na 18 Nisan 1500 tarihli bir mektup yazarak gemilerin Ġstanbul‟dan ayrılıĢını haber vermiĢtir. Sakız Konsolosu da Ġstanbul‟dan gelen bu haberi 5 Mayıs 1500 tarihli bir mektup ile Venedik‟e bildirmiĢtir. A.y. 373 A.e. , s. 671.

374 Bu bilgi, 12 Ocak (1500) tarihli mektupta yer almaktadır. A.e. , s. 182.

Venedikliler ve Rodoslular Osmanlı donanma hazırlıklarını sabote etmekten geri durmamaktadır. Osmanlıların denize açılmasını sağlayan kürekleri yakıp ortadan kaldırmak için büyük çaba sarf etmiĢlerdir. Onların bu sabotajları, Osmanlı küreklerinin adeti ve nereden nereye nakledildiği hakkında bilgi veren bir takım mektupların kaleme alınmasını sağlamıĢtır. 7 Mayıs (1500) tarihli bir tanıklık bildirisi sunan Antonio Parascato, Yanya‟dan gelen birkaç Rum tüccardan Mezovo Dağı yakınlarında bulunan birkaç kiĢinin Preveze‟ye kürek taĢıdığını öğrenmiĢtir.375 Osmanlıların Korfu ya da Anabolu‟ya sefer düzenleyeceğini ileri süren bu Rum tüccarlar 5000-6000 adet küreği Golos‟tan Eğriboz‟a taĢıyan bir subaĢı ile yanındaki birkaç adamın 8-10 Rodos gemisinin saldırısına uğradığını söylemiĢtir.376 Rodoslular subaĢı ve adamlarını öldürüp onlar tarafından taĢınan kürekleri ateĢe vermiĢtir. Olay 10-15 gün önce gerçekleĢmiĢtir.377

ĠĢkitos‟ta bulunan Yönetici Piero Donado, Osmanlıların nerelerde kürek ürettiği hakkında bilgi toplamaktadır.378 Piero Donado, ĠĢkitos‟un yakınında bir yerde 500 usta tarafından kadırga kürekleri üretildiğini, bunların Osmanlı kadırgalarında kullanılacağını öğrenmiĢtir. Donado, küreklerin kaç tane olduğu hakkında herhangi bir bilgi vermemektedir. Küreklerin yeterince iyi korunmadığı Ģeklinde bir duyum alan Venedikli Yönetici, emrindeki iki pergendeyi kürekleri yaksınlar diye yollamıĢtır. Bahsi geçen iki pergende, Ģu bilgiyle geri dönmüĢtür: Deniz kıyısında bulunan kürekler, 600 Osmanlı muhafızı tarafından korunmaktadır.379 Kıyıya yakın bir tepenin yamacına konuĢlanan 1000 Hıristiyan okçu, bu küreklerin muhafazasından sorumludur. Kısaca, söz konusu kürekler, Donado‟nun sandığından daha iyi korunmaktadır. Bahsi geçen pergendeler, onları ateĢe veremeden geri dönmüĢ olmalıdır. Söz konusu Venedikli Yönetici, emrindeki baĢka bir pergendeyi bilgi toplasın diye Eğriboz tarafına yollamıĢtır. Casus görevi gören bu pergende,

375 A.e. , s. 336-337. 376 Bir kadırganın idaresinde sorumlu olan Andrea Foscolo‟ya sözlü bir rapor sunan Andrea di Franceschi adındaki kiĢi, 3 Venedik kadırgası ve onların yanında bulunan Rodoslular tarafından 8000 kadırganın yakıldığını söylemiĢtir. Andrea Foscolo, onun bu söylediklerini kayda geçirip Donanma BaĢkomutanı Melchiorre Trevisano‟ya bir mektup göndermiĢtir. Donanma BaĢkomutanı‟na tanıklık bildirisi (depositiom) sunan, 26 Nisan (1500) günü Preveze‟de, 28 Nisan günü Ġnebahtı‟da bulunduğunu söyleyen Giorgi adındaki tarım iĢçisi haç iĢaretli birkaç geminin 3000 Osmanlı küreğini ateĢe verdiğini bildirmiĢtir. Söz konusu iki rapordan anlaĢıldığı kadarıyla, yakılan kürek sayısı en az 3000 en çok 8000‟dir. A.e. , s. . 336-337 ve 362-364. 377 Antonio Parascato‟nun raporu 7 Mayıs (1500) tarihli olduğuna göre, kürekler 28 Nisan (1500) günü veya daha önce yakılmıĢlardır. A.e. , s. 336-337. 378 1 Mayıs (1500) tarihli mektup: A.e. , s. 493. 379 A.y.

Eğriboz‟da bulunan 10 kalyonun bombart ve darbuzen (trabucho) ile dolu olduğu bilgisiyle dönmüĢtür.380

Piero Donado, Osmanlı küreklerinin yakılması iĢini adeta görev edinmiĢtir.381 Emrindeki kadırga, kalyata, firkate, pergendeler ve kadırgaların pruvasına bağlanan kayıklarla yanındaki 500 adamla birlikte Paliamento limanına hücum edip oradaki kürekleri yakmıĢ, orada bulunan çok sayıda Osmanlı sipahisini öldürmüĢ veya yaralamıĢtır. Piero Donado, ne kadar kürek yaktıklarını belirtmemiĢtir; sadece zâtı muhterem birinin tek baĢına 9560 kürek birden yaktığını söylemektedir. Yakılan bütün küreklerin sayısı bundan çok daha fazla olmalıdır. Küreklerden geriye bir kül yığını kalmıĢ; hepsi birden yanmıĢtır.382

Modon‟a gitmekte olan Osmanlı donanması, yeteri kadar erzakla yüklüdür. Rumeli Beylerbeyi Ömer PaĢa‟nın komutasındaki ordu Balyabadra ve Holomiç (Castel Tornese) kıyısı boyunca sıralanırken, onun yakınında bulunan, donanma383, odun kömürü, yuvalak, un ve pek çok yiyecekle yüklüdür.384 Donanmanın taĢıdığı erzak ve cephanenin büyük kısmı 1499 yılının Mayıs ayında tedarik edilmiĢtir. Korint‟e giden Mora Sancakbeyi Ali PaĢa oradan 1000 somme un ile 3000 somme arpa temin etmiĢtir.385 Ġnebahtı, 1499 yılının Mayıs ayında, bir cephane deposu halini almıĢtır. Eğriboz‟dan getirilen toplar386, top dökmede kullanılacak bakır ve tuncu Ġnebahtı‟ya getiren develer, Ġnebahtı‟daki gemilere yüklenen çok sayıda fıçı, kereste

380 A.y. 381 Piero Donada, Eğriboz Sancakbeyi‟nin emrinde 10 kalyon ve kalyata ve firkate türünde 5 gemi bulunduğu ve bu Sancakbeyi‟nin komutası altındaki 5000 askerle beraber Venedik‟e ait olan ĠĢkitos‟u almak istediği Ģeklinde birtakım haberler almıĢtır. Bu haberlerin verdiği huzursuzluk, onun donanmayı sabote etme isteğini körüklemiĢ olmalıdır. 1 Mayıs 1500 tarihli mektup: A.y. 382 A.y. , s. 493-494. 383 Bu donanma, Sitira ve Balyabadra‟daki donanmaları bünyesine katan Ġnebahtı donanmasıdır. Söz konusu donanma, Modon‟u hedef alacak topları Modon kıyısına bırakmakla meĢguldür. Komutan Yardımcısı Marco Orio tarafından Donanma BaĢkomutanı Melchiore Trevisano‟ya yollanan 20 Temmuz 1500 tarihli mektup: A.e. , s. 501. 384 Komutan Yardımcısı Marco Orio tarafından Balyabadra ve Sitira‟ye yollanan iki casus bu bilgiyle geri dönmüĢlerdir. Marco Orio tarafından yollanan 20 Temmuz 1500 tarihli mektup: A.y. 385 Yönetici Giaccomo di Renier ile Yönetici Alvise Barbarigo tarafından Anabolu‟dan yollanan 29 Mayıs 1500 tarihli mektup: A.e. , s. . 445-446. 386 Modon‟a gidecek olan Osmanlı donanmasındaki dört büyük toptan ikisi Eğriboz‟dan, diğer ikisi Ġnebahtı‟dan yüklenmiĢtir. Sitira‟daki Osmanlı donanmasından kaçan Zaneto da Syo adlı esir, Ġnebahtı‟dan yüklenen iki toptan birinin tunç diğerinin demirden dökülmüĢ olduğu bilgisini vermektedir. Bu firari esir, Eğriboz‟dan yüklenen iki topun Anabolu‟ya karĢı kullanılacağını iddia etmektedir. Zaneto da Syo tarafından Korfu‟daki Donanma BaĢkomutanı Melchiorre Trevisano‟ya sunulan 3 Haziran 1500 tarihli rapor, VardiyanbaĢı Marco Antonio Contarini tarafından Korfu‟dan yollanan 25 Haziran 1500 tarihli mektup: A.e. , s. 442 ve 499.

79 ve zincir böyle bir görünümün ortaya çıkmasına yol açmıĢtır.387 Anadolu Beylerbeyi de yanındaki 30.000 tımarlı sipahiyle Ġnebahtı‟ya uğramıĢtır.388 Bu tımarlı sipahilerin atları ağır toplar taĢıyan gemilerin kıyıdan açığa çekilmesini sağlamaktadır. Bu gemiler, atların yardımıyla denize açılmaktadır. Ġnebahtı‟ya getirilen mühimmatın bir kısmı Ġstanbul çıkıĢlıdır. 600 yük zırh, 300 yük barut ve 500 yük lengerden oluĢan 1500 yük mühimmat, Ġstanbul‟dan develere yüklenip Ġnebahtı‟ya götürülmüĢtür.389

Osmanlı donanmasından kaçan köleler, Osmanlı donanmasındaki malzeme akıĢı hakkında önemli bilgiler vermektedir. Preveze‟den kaçan birkaç forsa, Korfu‟da bulunan Baylos Piero Liom‟a Ģunları anlatmıĢtır:390 Rogos‟taki bir orman, Osmanlı donanmasının kereste deposu haline gelmiĢtir. 10.000 adet kürek omuzlarda taĢınmıĢ, Cranar adındaki nehirden geçirilmiĢtir. Yanya‟da sürekli yelken bezi dikilmektedir.391 Orada çok sayıda pamuklu kumaĢ vardır. Preveze‟de lengerler üretilmektedir. Ġnebahtı‟dan Narda‟ya (Preveze) halat ve hırdavat götürülmüĢtür. Avlonya‟dan gelen biri de Piero Liom‟a, Avlonya‟da palangalar hazırlandığını söylemiĢtir.392

2.2.4. Donanma Mürettebatı ve SavaĢçılar

Donanmanın savaĢçı birlikleri olan yeniçeriler ile donanmanın kürekçileri olan azaplar bir sefer hazırlığının sembolü gibidirler. Yeniçeri ve azapların donanmanın olduğu deniz üslerinde toplanması, yakında bir donanma harekâtının olacağı anlamına gelmektedir. Donanmanın ustaları olan marangoz ve kalafatçılar için aynı Ģey söylenemez. Marangoz ve kalafatçıların deniz üslerinin olduğu yerlere

387 Yönetici Leonardo Marcello tarafından Leccena‟dan yollanan 31 Mayıs 1500 tarihli mektup: A.e. , s. 446. 388 A.y. 389 3 Mayıs 1500 tarihli bir mektup bu bilgiyi vermektedir. Marino Sanuto, söz konusu mektubun kim tarafından ve nereden yollandığı hakkında herhangi bir bilgi vermemektedir. Sanuto, mektubun Venedikli kâtip Gasparo da la Vedoa tarafından “Colleggio”da okunduğunu not düĢmüĢ, mektubu gönderen için “güvene lâyık bir zât” kelimesini kullanmıĢtır. Söz konusu mektubun sahibi, Osmanlılar‟ın olası bir Ġspanyol müdahalesine engel olmak adına Midilli, Foça ve Limni‟yi toplarla donattığı bilgisini de vermektedir. Bu stratejik noktalar, iki denizci rakibe, Venedik ve Ġspanya‟ya karĢı korunmalıdır. Çünkü donanma, sefer sırasında Doğu Akdeniz‟in aĢağı kesiminde, Mora‟da olacaktır. A.e. , s. . 460-461. 390 Preveze‟den kaçan köleler, 2 Haziran (1500) günü Korfu‟ya ulaĢmıĢlardır. Korfu‟daki Baylos Piero Liom tarafından yollanan 17 Haziran 1500 tarihli mektup: A.e. , s. 450. 391 Yanya‟da kürek de üretilmektedir. Orada üretilen 10.000 kürek Ġnebahtı‟ya yollanmıĢtır. Bu bilginin sahibi, Donanma BaĢkomutanı Melchiorre Trevisano‟ya 16 Haziran (1500) tarihli bir rapor sunan Mathias Ungaro‟dur. Raporunu sunmadan 10 gün önce, 6 Haziran günü Preveze‟den kaçan ve yıllardır esir hayatı yaĢadığını söyleyen bu kiĢi, Preveze‟ye yelken bezi ve lenger taĢındığını görmüĢtür. A.e. , s. 443. 392 Korfu‟daki Baylos Piero Liom tarafından yollanan 17 Haziran 1500 tarihli mektup: A.e. , s. 450.

çağrılması baĢlı baĢına bir sefer nedeni olmayabilir. Pek çok yerden gelen çok sayıda marangoz ve kalafatçı, kısa bir zaman dilimi içinde deniz üslerine akın ediyorsa o zaman yoğun bir donanma faaliyeti var demektir. Bu da bir seferin olabileceği ihtimalini doğurmaktadır. Kürekçilerin toplanması ise donanmanın denize açılacağını büsbütün ortaya koymaktadır.

Bakımdan geçen Osmanlı gemileri için marangoz ve kalafatçı aranmaktadır. Venedik‟in Sakız Konsolosu olan Giovanni di Tabia, Francesco D‟Avanzo takma adını kullandığı 5 Aralık (1499) tarihli gizli mektubunda Avlonya, Yunanistan ve Ġnebahtı‟ya ulaklar yollanıp oralardan marangoz toplandığını bildirmektedir.393 Ġnebahtı ise yoğun bir biçimde azap akınına uğramaktadır. Barça reisi Jani Varila, Ġnebahtı‟ya 15.000 azap geleceği394 bilgisini Zante‟deki Donanma Emini Niccolò Marcello‟ya aktarmıĢtır.395 Donanma BaĢkomutanı Melchiorre Trevisano ise Avlonya‟ya 120 kalafat ustasının geldiğini haber vermektedir.396 Avlonya‟daki gemilerin mürettebatı da hazır edilmektedir.397 Orada bulunan kadırgaların güvertelerinin alt kısımları da marangozlar tarafından onarılmıĢtır.398

Korfu‟daki Donanma BaĢkomutanı Melchiorre Trevisano‟ya 12 Ocak (1500) tarihli bir mektup yollayan Sakız Konsolosu Giovanni di Tabia Anadolu ve Rumeli‟de kırkar bin azabın deftere yazıldığını bildirmektedir.399 Konsolos, söz konusu azapların Osmanlı donanmasında kürekçi olarak görev alacağını yazmaktadır.400 Ġnebahtı‟ya yeniçeri de yollanmaktadır. Korfu‟dan 18 Nisan (1500) tarihli bir mektup yollayan Venedikli Donanma Emini Lucha Querini, Avlonya‟ya kalafatçı, kürek mahkumları getirildiğini oradan kaçan bir köleden öğrenmiĢtir.401 Mektubun yazılmasından on bir gün önce, 11 Nisan‟da Avlonya‟dan yola çıkan, adı belirtilmeyen söz konusu köle, Avlonya‟ya 800-1000 kiĢinin geldiğini de

393 A.e. , s. 130. 394 1500 yılının Mayıs ayında (tam tarih verilmemiĢ) toplanan Onlu Reisler Konseyi‟ne (Conseio di X) tanıklık bildirisi sunan bir piyade (adı belirtilmemiĢ) Ġnebahtı‟ya 20.000 azap geldiğini bildirmektedir. A.e. , s. . 319-320. 395 Bu bilgi Niccolò Marcello‟nun 10 Mart (1500) tarihli mektubunda geçmektedir. A.e. , s. 181. 396 Korfu‟dan yollanan 27 Nisan (1500) tarili mektup: A.e. , s. . 332-333. 397 A.e. , s. 333. 398 A.y. 399 Sakız Konsolosu, Ġnebahtı ve Avlonya tarafına çok sayıda marangoz, kalafatçı ve fıçı ustası yollandığı bilgisini de vermektedir. FSöz konusu fçı ustaları gemilerin karina kısmı için fıçı üreteceklerdir. Bundan baĢka, gemilerin hırdavat ihtiyacı için demirciler getirilmiĢtir. A.e. , s. 182. 400 A.y. 401 A.e. , s. 281.

81 bildirmiĢtir.402 Fakat, bunların hangi görevle vazifelendirildiğini söylememiĢtir. Donanma BaĢkomutanı Melchiorre Trevisano‟nun 27 Nisan (1500) tarihli mektubu, yeniçeri ve azaplardan oluĢan 30.000 kiĢinin Ġnebahtı‟da bulunduğunu haber vermektedir.403 Kaptanıderya olarak atanan Yakup PaĢa da oradadır.404

Aya Saranda‟dan (Santa Quarantia: Korfu Adası‟nın karĢısında bulunan kıyı kenti) gelen Dominico da la Morea adlı kiĢi 1500 yılının Nisan ayında bir rapor sunmuĢtur. Bahsi geçen kiĢi, Eğriboz‟a 4 aydır (1500 yılının Ocak ve Nisan ayları arasında) her gün kalafatçı geldiği bilgisini vermektedir.405 Oraya gelen kalafat ustalarının çoğu Kefe‟den yollanmıĢtır.406

Rum tüccarlar, YeniĢehir‟de (Larisa/Yunanistan) 40-45.000 azap görmüĢlerdir.407 Yanya‟dan gelen bu tüccarlar yolda Venedik tebaasından olan Andrea Parascato‟ya rastladıklarında, bu bilgiyi hemen onunla paylaĢmıĢlardır.408

Ġnebahtı‟ya gelen azapların bir kısmı Trabzon‟dan yollanmıĢtır. Trabzon‟dan gelen bu azaplardan her biri adam baĢı 11 akçe almaktadır.409 Ġnebahtı‟ya gelen

402 A.y. 403 Donanma BaĢkomutanı söz konusu bilgiyi Zante‟deki Niccolò Marcello‟dan edinmiĢtir. Niccolò Marcello‟ya bunu söyleyenler, Lorenzo da Canal ve Vicenzo da Canal adlarını taĢıyan iki kiĢidir. Bu iki Venedikli, Osmanlılar tarafından esir alınıp Ġnebahtı‟ya getirilmiĢtir. Oradan kaçmayı baĢararak önce Peschiere denen yere sonra da Zante‟ye ulaĢmıĢlardır. Donanma BaĢkomutanı‟nın söz konusu mektubu, bu iki kiĢi tarafından sunulan raporla beraber yollanmıĢtır. A.e. , s. 304. 404 10‟lu Reisler Konseyi‟nin (Conseio di X) kâtibi sıfatıyla Osmanlılarla çeĢitli konuların (Ġnebahtı hususunda padiĢahla yapılan andlaĢma, esirlerin serbest bırakılması, Venedikli tüccarların soygunlar yüzünden uğradığı zarar, Osmanlı-Venedik barıĢının eskiden olduğu Ģekilde devam etmesi gibi meseleler) müzakere etmek için Edirne‟de bulunan Alvise Manenti, dönüĢte, yani 1 Nisan (1500) günü 10‟lu Reisler Konseyi‟ne rapor sunmuĢtur. Manenti, Kaptanıderya payesine yükselen Yakup PaĢa‟nın 200.000 duka, emrine verilen 4000 kiĢi ve bahĢedilen 600 kıyafetle padiĢah tarafından taltif edildiğini, kısa süre sonra da Ġnebahtı‟ya yollandığını söylemektedir. 1500 yılının Nisan ayı Ģeklinde tarihlenen ve göndereni belirtilmeyen bir mektup, Kaptanı Derya‟nın emri altında 6000 azap bulunduğu bilgisini içermektedir. Adı belirtilmeyen biri (Sanuto onu bir arkadaĢ, “un amico”, Ģeklinde çağırmaktadır) tarafından sunulan 12 Nisan (1500) tarihli rapor, Mora Sancakbeyi‟nin 27 Mart (1500) günü Mora‟dan ayrıldığını, Edirne‟deki padiĢahın 4 Nisan (1500) günü yola çıkıp Vardar Yenicesi tarafına gittiğini, Anadolu Beylerbeyi‟nin ordu halkıyla beraber Gelibolu tarafına gittiğini bildirmektedir. Bütün bunlar bir sefer hazırlığının iĢaretidirler. Istanbul‟daki Baylos , Sakız Konsolosu‟na yolladığı 18 Nisan (1500) tarihli mektubunda, Anadolu Beylerbeyi‟nin emri altında bulunan ordunun önce Gelibolu, sonra Ġnebahtı tarafına gideceğini haber vermektedir. Sakız Konsolosu, kendisine Ġstanbul‟dan ulaĢan bu haberi, 5 Mayıs (1500) tarihli mektubunda yazmıĢtır. A.e. , s. 180, 256, 304 ve 448.

405 A.e. , s. 333. 406 A.y. 407 A.e. , s. 337. 408 Bu duyduğunu 7 Mayıs (1500) tarihli bir tanıklık bildirisi (depositiom) vasıtasıyla dile getiren Parascato, Rum tüccarlardan baĢka önemli bilgiler de edinmiĢtir. PadiĢah, donanmaya Hıristiyan mürettebat almak istememektedir. Preveze‟deki donanmadan kaçıp Korfu‟da bulunan Baylos Piero Liom‟un yanına sığınan ve Osmanlı donanmasıyla ilgili ona malumat veren birkaç köle, bu Rum tüccarları haksız çıkaracak bir Ģey söylemektedir: Ġnebahtı‟daki donanmada 2000 Hıristiyan avarız bulunmaktadır. Bu bilgi, Piero Liom‟un 17 Haziran (1500) tarihli mektubunda yer almaktadır. A.e. , s. 337, s. 450.

82 azapların bir kısmı Sitira‟ye nakledilmektedir. Himara (Avlonya‟nın güneyindeki kent) yakınlarındaki Carnà çifliğinde tarım iĢçisi olarak çalıĢan Giorgi adlı kiĢi Osmanlı kadırgalarını yıkayıp temizleme göreviyle Preveze‟de bulunmuĢtur. 26 Nisan günü geldiği Preveze‟den 28 Nisan günü ayrılıp Ġnebahtı‟ya geçmiĢtir.410 Ġnebahtı‟ya giderken yolda 300 azape rastlamıĢ, onların Ġnebahtı‟dan Sitira‟ye gittiğini öğrenmiĢtir. Giorgi, azaplardan baĢka marangoz ve kalafatçılardan da bahsetmektedir. Osmanlıların kalafatçı ve marangoz bulmakta sıkıntı çektiğini, az sayıda kalafatçı ve marangoz bulunduğunu söylemektedir. Giorgi yolda rastladığı azaplardan Ģunu öğrenmiĢtir: Osmanlılar için kalafatçı bulmak, marangoz bulmaktan daha zordur. Ona göre, Preveze‟deki donanma faaliyetleri marangoz ve kalafatçı azlığı yüzünden yavaĢ ilerlemektedir. Mesela, Preveze‟nin yukarı kesiminden sadece 30 marangoz ustası gelmiĢtir.

Avlonya‟ya binlerce kiĢi getirilmektedir. Bu durum, Venedik‟in Napoli‟deki elçinin dikkatini çekmiĢtir. Napoli‟den 17 ve 20 Haziran (1500) tarihli iki mektup yollayan Francesco Morosini, Avlonya‟da 15.000 kiĢi411 bulunduğunu bildirmektedir. Bunların sayısının 25.000‟e çıkmasını412 beklemektedir.413 Venedikli Elçi, Avlonya‟daki bu hareketlenmenin Pulya için tehdit oluĢturduğunu endiĢeyle dile getirmektedir.414

1500 yılının Haziran ayına gelindiğinde Osmanlı donanmasındaki azap sayısı 8000‟e çıkmıĢtır. Preveze‟den kaçan birkaç köle Korfu‟daki Baylos Piero Liom‟a bu bilgiyi vermiĢlerdir. Piero Liom‟un 17 Haziran (1500) tarihli mektubu, Preveze‟deki donanmadA 8000 azap, 500 yeniçeri ve 2000 Hıristiyan avarız bulunduğunu haber vermektedir.415

409 Donanma BaĢkomutanı Melchiorre Trevisano‟ya 20 Mart (1500) tarihli bir mektup yollayan Pantaleo Coresi bu bilgiyi vermektedir. A.e. , s. 373. 410 A.e. , s. 363. 411 Francesco Morosini, bu kiĢilerin azap olduklarını belirtmemiĢtir. Kesin olmamakla birlikte bunlar azap olabilirler. A.e. , s. 427. 412 1500 yılının Mayıs ayında Avlonya‟da 30.000 azap bulunmaktadır. Leccena‟lı Yönetici Leonardo Marcello Anabolu‟daki yöneticilere yolladığı 31 Mayıs (1500) tarihli mektubunda bu bilgiye yer vermektedir. Marcello, bu 30.000 azabın bir paĢanın nezaretinde geldiğini söylemektedir. Fakat, onların nereden geldikleri hususuna dair herhangi bir izahatta bulunmamaktadır. A.e. , s. 446. 413 A.e. , s. 427. 414 A.y. 415 Korfu‟da bulunan Donanma BaĢkomutanı Melchiore Trevisano‟ya 16 Haziran (1500) tarihli bir rapor sunan Mathias Ungaro Preveze‟de 8000 azap, 500 Yeniçeri ve 2000 Hıristiyan avarızın bulunduğunu söylemiĢtir. Piero

Osmanlı bir baĢka donanma merkezi olan Balyabadra da azapların uğrak yeri haline gelmiĢtir. Modon‟daki yöneticilere rapor sunan Dimitri Peleri416 adlı kiĢi Balyabadra‟ya 30.000 azap geldiğini haber vermektedir. Gemilerdeki mürettebata taze kan gelmiĢtir; yaralı mürettebatın yerine yenileri donanmaya yerleĢtirilmiĢtir.417

Osmanlı donanmasında yeterli sayıda üst düzey mürettebat bulunmamaktadır. Donanma BaĢkomutanı Melchiorre Trevisano‟ya 3 Haziran (1500) tarihli bir rapor sunan Cenevizli Agustin Taccone, Osmanlı donanmasında oldukça az sayıda vardiyanı (seyir zâbiti/comito) ve reis olduğunu dile getirmektedir.418 Çünkü, mürettebatın önde gelen yöneticilerinin çoğu, bir önceki yılda meydana gelen çatıĢmalarda hayatını kaybetmiĢtir. Bu Cenevizli esir, Sitira‟daki donanmada çalıĢtırıldığı sırada böyle bir izlenim edinmiĢtir. Raporunu sunmadan 7 gün önce , 28 Mayıs‟ta Sitira‟dan kaçmayı baĢarmıĢ ve bu yedi gün içinde Korfu‟ya ulaĢmıĢtır.419

2.3. Modon ve Koron‟un Fethi ile Anabolu KuĢatmasına Kara ve Denizden BakıĢ

Modon ve Koron‟un fethi ve bu yerlerin fethini takip eden Anabolu kuĢatması, sadece deniz odaklı seferler değildir. Karadan taĢınan ve kıyı boyunca ilerleyen Osmanlı ordusu, sefer sırasında ortaya çıkacak herhangi bir karĢı saldırıdan, bilhassa Venedik eliyle gerçekleĢtirelecek muhtemel bir yakma giriĢiminden kıymetli gemileri korumakla görevlendirilmiĢtir.

PadiĢah, Rumeli Beylerbeyi ile Anadolu Beylerbeyi ve onların komuta ettiği orduların Mora Yarımadası boyunca ilerleyiĢi Venedikliler tarafından adım adım kayda geçirilmiĢtir. Modon fetih harekatının baĢlangıç noktası bir sene önce ele geçirilen Ġnebahtı‟dır. Haziran ayının ilk günlerinde Livadiye‟de (Vadia/Yunanistan)

Liom, bu bilgiyi Preveze‟den kaçan bu esirden edinmiĢ olmalıdır. Mathias Ungaro, bu donanma mürettebatından baĢka kalafatçı ve marangozlardan oluĢan 100 kiĢinin daha Preveze‟de olduğunu söylemektedir. A.e. , s. 443 ve 446. 416 Dimitri Peleri, Osmanlılara esir düĢen birkaç Venedik‟in fidyelerini ödemek için Balyabadra‟dadır. Modon‟daki yöneticiler tarafından yollanan 8 Temmuz (1500) tarihli mektupta Dimitri Peleri‟nin söz konusu raporundan bahsedilmektedir. A.e. , s. 502. 417 A.y. 418 A.e. , s. 442. 419 A.y.

84 bulunan padiĢah, Korint‟te (Ġnebahtı) yer alan “Ezamilyon”( Examilion/Lexamili) adlı mahali tahliye ettirdikten420 sonra, yanındaki Rumeli Beylerbeyi Mustafa PaĢa ile beraber Korint‟e gitmiĢtir.421 PadiĢah ve Rumeli Beylerbeyi yanlarındaki 60.000 askerle422 beraber423 3 Haziran günü söz konusu yere varırken, Anadolu Beylerbeyi Sinan PaĢa, onlardan bir gün sonra gelmiĢtir.424 Modon seferinde kullanılacak cephane de o tarafa götürülmektedir. Seferde kullanılacak büyük toplar arabalara konulup Korint‟e kadar taĢınmıĢtır.425 Rumeli Beylerbeyi padiĢahın emri üzerine 5 Haziran günü Balyabadra‟daki donanmanın426 yanına gitmiĢtir.427 PadiĢah, onu donanmayı muhafaza etmekle görevlendirmiĢtir. Oradaki donanma, 170-180 gemiden oluĢmaktadır.428 Rumeli Beylerbeyi, yanındaki 20.000 askerle beraber kıyı boyunca ilerleyen donanmayı korumuĢ, kıyıdan herhangi bir saldırı olmasını önlemiĢtir.429

Osmanlı ordusunun Korint‟ten sonraki istikameti Argos‟tur.430 Argos‟taki Osmanlı askerlerinin Anabolu‟ya hücum etmeye baĢladığı gün olan 6 Haziran günü Anadolu Beylerbeyi Korint‟ten ayrılmıĢtır. PadiĢah ise ondan iki gün sonra yola çıkmıĢtır. BeĢ gün Argos‟ta kalan Anadolu Beylerbeyi‟nin bir sonraki istikameti Niklena (Nicli/Modon‟un yakınında) olmuĢtur. Anadolu Beylerbeyi 11 ve 15 Haziran tarihleri arasında orada bulunmuĢtur. Son olarak Modon seferini yönetmek üzere, Leondari‟ye (Londari/Modon‟un kuzeyinde)431 konuĢlanmıĢtır. Yanında

420 Donanma Emini Niccolò Marcello‟nun Korfu‟daki Donanma BaĢkomutanı Melchiorre Trevisano‟ya Zante‟den yolladığı 12 Haziran 1500 tarihli mektup: A.e. , s. 444. 421 Donanma Emini Francesco Cicogna tarafından Koron‟dan yollanan 7 Ağustos 1500 tarihli mektup: A.e. , s. 729. 422 Anabolu‟daki birkaç Venedikli Yönetici tarafından yollanan 9 Haziran (1500) tarihli mektup, padiĢahın 6 gün önce, 3 Haziran günü Korint‟e geldiğini ve 50.000 kiĢiden oluĢan bir ordunun padiĢaha eĢlik ettiğini haber vermektedir. A.e. , s. 481. 423 A.e. , s. 444. 424 A.e. , s. 729. 425 A.e. , s. 444. 426 Balyabadra‟daki donanmada 170-180 gemi bulunmaktadır. Donanma, Haziran ayının baĢlarında Balyabadra‟dan ayrılıp Modon‟a gitmek üzere yola çıkmıĢtır. Eğriboz‟dan geçen donanma Venedik casuslarından biri tarafından görülmüĢtür. Söz konusu 5 kadırga ile çok sayıda top ve at gemisini Eğriboz sularında seyrederken görmüĢtür ve bu gördüğünü Anabolu‟daki Yöneticilere bildirmiĢtir. Anabolu‟daki Yöneticiler tarafından yollanan 8 Temmuz 1499 tarihli mektup: A.e. , s. 503. 427 A.e. , s. 729. 428 Francesco Cicogna‟nın 25 Haziran 1500 tarihli mektubu: A.y. 429 VardiyanbaĢı Marco Antonio Contarini tarafından Korfu‟dan yollanan 25 Haziran 1500 tarihli mektup: A.e. , s. 499. 430 A.e. , s. 729. 431 Pitcher, Osmanlı İmparatorluğu’nun Tarihsel Coğrafyası, Haritalar Kısmı, Yunanistan ve Ege Denizi Haritası.

85 padiĢah da vardır. PadiĢahın ordusu 40.000 askerden oluĢmaktadır.432 PadiĢah, Anadolu Beylerbeyi ile beraber Argos‟tan ayrılıp Niklena‟ya gittiğinde 5000 tımarlı sipahiyi Argos‟a nöbetçi olarak bırakmıĢtır.433 Osmanlı ordusu, 16 Haziran (1499) tarihinde Modon‟a ulaĢmıĢtır.434 Donanmayla beraber gelen Rumeli Beylerbeyi de bu orduya katılmıĢtır. Donanmada 200 yelkenli bulunmaktadır. Ordu, Modon‟a gelmeden evvel erzak sıkıntısı yaĢamıĢtır. Ekmeğin ve arpanın fiyatı pahalanmıĢtır. Ekmek 3 akçeye yükselirken435, bir at için yapılan masraf 6 akçe 9 paraya kadar çıkmıĢtır.436 Orduda açlıktan kırılanlar, hasta düĢüp ölenler olmuĢtur.437

Osmanlı ordusu, Haziran ve Temmuz ayları boyunca Modon ve Anabolu‟da talim yapmıĢtır. PadiĢah, orduyu üç koldan yönetmektedir. Bir kol, Modon yakınındaki padiĢah, Mora Sancakbeyi ve onların yanındaki ordudan oluĢmaktayken, Anabolu‟ya konuĢlanan Anadolu Beylerbeyi Sinan PaĢa bir baĢka kolu oluĢturmaktadır. Ordunun diğer bir koluna da donanmayı muhafaza eden Rumeli Beylerbeyi Mustafa PaĢa komuta etmektedir.438 Toplamda 50-60.000 kiĢiden439 oluĢan ordunun onbeĢbini440 Anabolu‟dadır.441 Rumeli Beylerbeyi‟nin emrinde ise

432 I Diarii , C. III, s. 499. 433 A.e. , s. 729. 434 A.y. 435 A.e. , s. 503. 436 Korfu‟daki Guiscardo Kanalı‟ndan 22 ve 23 Haziran (1500) tarihli iki mektup yollayan kadırga komutanı Giaccomo Venier, 4 pizoli ekmeğin fiyatının 2 akçeye çıktığını söylemektedir. Giaccomo Venier tarafından yollanan 22 ve 23 Haziran tarihli mektuplar, Donanma Emini Paolo Valaresso tarafından Koron‟dan yollanan 25 Haziran 1500 tarihli mektup: A.e. , s. . 480-481 ve 518. 437 A.e. , s. 480-481, s. 503. 438 Donanma BaĢkomutanı Melchiorre Trevisano, Osmanlı donanması ve onu koruyan Rumeli Beylerbeyi‟nin Ġnebahtı‟dan sefere müdâhil olacağını yazmaktadır. Yani, Rumeli Beylerbeyi ve onun ordusu kıyıda bir savunma hattı oluĢturmak suretiyle Ġnebahtı‟dan Modon‟a kadar donanmaya eĢlik etmiĢtir. Ġnebahtı‟daki donanma denize açılmadan evvel Rumeli Beylerbeyi, birkaç gemiyi yanına alıp Modon‟daki kalelere yağmalamaya gitmiĢtir. Yanındaki kürekçi ve avarızlarla beraber Francho ve Algriso Kaleleri‟ni yağmalamıĢtır. Donanma Emini Paolo Valaresso tarafından Koron‟dan yollanan 8 Temmuz 1500 tarihli mektup , Donanma BaĢkomutanı Melchiorre Trevisano Korfu‟dan yollanan 21 ve 25 Temmuz 1500 tarihli mektuplar: A.e. , s. 480 ve 586. 439 VardiyanbaĢı Marco Antonio Contarini Korfu‟dan yolladığı 25 Haziran (1500) tarihli mektupta padiĢah ve Anadolu Beylerbeyi‟nin emrinde 40.000 asker bulunduğunu, Rumeli Beylerbeyi‟nin ordusunun 20.000 kiĢiden oluĢtuğunu bildirmektedir. Donanma Emini Girolamo Contarini, Anabolu‟dan yolladığı 9 Temmuz 1500 tarihli mektupta, Mora‟daki ordunun 50.000 askerden oluĢtuğunu söylemektedir. Bir baĢka Donanma Emini Paolo Valaresso çok daha düĢük bir rakamdan bahseder. Valaresso, Koron‟dan yolladığı 25 Haziran (1500) tarihli mektubunda Mora‟daki orduda toplam 25.000 kiĢi bulunduğunu söylemektedir. Anadolu Beylerbeyi‟nin emrinde 12.000 kiĢinin olduğunu belirten bu Donanma Emini padiĢah ve Rumeli Beylerbeyi‟nin emrindeki ordularda kaç askerin bulunduğunu söylememektedir. Mora‟daki Osmanlı ordusu için en büyük rakamı veren Cenevizli Agustin Taccone‟dir. Sitira‟daki (Eğriboz Adası‟nın güneyinde) Osmanlı donanmasından kaçan Cenevizli bu esir, Korfu‟daki Donanma BaĢkomutanı Melchiorre Trevisano‟ya 3 Haziran (1500) tarihli bir rapor sunmuĢ, bu raporunda Osmanlı padiĢahının 300.000 kiĢiyle Mora‟ya sefer düzenleyeceğini bildirmiĢtir. Bu rakam da oldukça abartılı görünmektedir. A.e. , s. 442, 499, 504 ve 518. 440 Donanma Emini Paolo Valaresso, Anadolu Beylerbeyi‟nin yanında 10-12.000 asker olduğunu yazmaktadır. Orduda 7000 tımarlı sipahi ve çok sayıda piyade bulunmaktadır. Anadolu Beylerbeyi, komutasındaki bu orduyla

20.000 asker bulunmaktadır.442 Modon‟a giden Mora Sancakbeyi Ali PaĢa da 15.000 kiĢilik bir ordunun komutanıdır.443

Modon‟daki yöneticiler tarafından yollanan bir mektup, Osmanlı ordusunun seferden kısa bir süre önce Modon‟da nasıl konuĢlandığını anlatmaktadır. 20 Temmuz (1500) tarihinde Modon‟a ulaĢan Anadolu Beylerbeyi ve Rumeli Beylerbeyi 12.000 kiĢiden ve 600 yeniçeriden oluĢan bir orduyla iki kanat halinde kentin etrafına çadır kurmuĢtur.444 Doğu yönüne bakan kanatta veba salgını baĢ göstermiĢtir. PadiĢahın 6000 yeniçeriyle birlikte o tarafa gelmesi beklenmektedir. Ordu için 100 varil barut ve 500 zırhın getirilmesini emretmiĢtir.445

Mora‟da ilerleyen Osmanlı ordusunu yakından takip eden Venedikliler diğer yandan Osmanlı donanması hakkında bilgi toplamaktadır. Donanma Emini Lucha Querini Korfu‟dan yolladığı 6 Temmuz (1500) tarihli mektupta, Balyabadra‟daki donanmanın hazırlıklarını bitirip oradan Vati‟ye geçtiğini, Preveze‟deki donanmanın ise henüz tamamlanmadığını bu yüzden denize açılamadığını yazmaktadır.446 Querini, Preveze‟de inĢa edilen gemileri 10 büyük 24 hafif kadırga, 5 firkate, Faik PaĢa‟ya ait bir yük gemisi olarak sıralamaktadır.447 Söz konusu mektup, Preveze‟ye 5000 Bulgar, 4000 azap ve 1000 yeniçerinin geldiğini haber vermektedir.448 Mektup yazarı, padiĢahın Preveze‟deki donanmaya Ġnebahtı‟dakinden daha az önem verdiği Ģeklinde bir görüĢe sahiptir.449 Preveze donanmasındaki toplar da henüz bakımdan geçirilmemiĢtir.450

beraber önce Modon‟a sonra Anabolu‟ya uğramıĢtır. Modon‟a uğradığı sırada yanında Mora Sancakbeyi vardır. Onu Modon‟da bırakıp Anabolu‟ya geçmiĢtir. Ordu Modon‟a geldiğinde tahıl ve su ihtiyacını karĢılama hususunda sıkıntı çekmiĢtir. Donanma Emini Paolo Valaresso ile kale muhafızları Gabriele Venier ve Fantim Giorgi tarafından Koron‟dan yollanan 24 Haziran (1500) tarihli mektup, Paolo Valaresso tarafından Koron‟dan yollanan 25 Haziran 1500 tarihli mektup: A.e. , s. 518-519. 441 Donanma Emini Girolamo Contarini tarafından Anabolu‟dan yollanan 9 Temmuz 1500 tarihli mektup: A.e. , s. 504. 442 VardiyanbaĢı Marco Antonio Contarini tarafından Korfu‟dan yollanan 25 Haziran 1500 tarihli mektup: A.e. , s. 499. 443 A.e. , s. 519. 444 24 Temmuz (1500) tarihli mektup: A.e. , s. 488. 445 A.e. , s. 488-489. 446Donanma BaĢkomutanı Melchiorre Trevisano Preveze‟deki donanmanın 9 Temmuz (1500) tarihinde denize açıldığını ve Ġnebahtı‟daki donanmayla birleĢtiğini haber vermektedir. Donanma BaĢkomutanı, l!Anti Paxu denen yerden yolladığı 9 Temmuz (1500) tarihli mektubunda bu bilgiyi vermektedir. A.e. , s. 520 ve 526. 447 A.e. , s. 520. 448 A.y. 449 A.y. 450 A.y.

Ġnebahtı donanmasının destek birimlerinden biri de Eğriboz‟dur. Oradan gelen 50 kadırga, aslında Ģehzade Selim tarafından Trabzon‟dan yollanmıĢtır.451 Avlonya Sancakbeyi Mustafa Bey de birkaç kadırgasını denize salmıĢtır.452 Ülgün‟den gönderilen 9 Temmuz (1500) tarihli mektubun sahibi olan Komutan Piero Nadal bu bilgileri vermektedir.453

9 Temmuz (1500) tarihiyle birlikte Venedikliler Osmanlıların Modon‟a sefer düzenleyeceği gerçeğini kabullenip önlem almaya baĢlamıĢtır. Donanma BaĢkomutanı Melchiorre Trevisano‟nun 9 Temmuz (1500) tarihli mektubu, Modon‟un erzak durumu hakkında bilgi vermektedir.454 Trevisano, depolanan 3000 fıçı Ģarap sayesinde Modon‟un 1,5 ay susuzluğa dayanabileceğini belirtmektedir. Kadınlar yağmadan korunmak için Kandiye‟ye yollanmıĢtır. VatandaĢlar her ihtimale karĢı aralarında 1500 duka toplamıĢtır. Yağmanın baĢlamasıyla birlikte 2000‟den fazla ev hasar görmüĢtür. Yağmacılar, pek çok evdeki tahtaları yerlerinden sökmüĢtür.

Ġnebahtı‟daki Osmanlı donanması 12 Temmuz tarihinden kısa bir süre önce yola çıkmıĢtır. Donanma Emini Girolamo Contarini, Zante‟den yolladığı 12 Temmuz (1500) tarihli mektubunda Ġnebahtı‟daki donanmanın denize açıldığını bildirmektedir.455 Contarini, yola çıkan bu donanmada toplam 160 gemi olduğunu belirtmektedir. Donanma, içinde mavnaların bulunduğu 19 kare yelkenli gemi ile 25 hafif kadırga, birkaç firkate, kalyata, top ve at gemisinden ibarettir.456

BaĢka bir Donanma Emini, Girolamo Pisani, Zante‟den yolladığı 20 Temmuz (1500) tarihli mektubunda Osmanlı donanmasında daha fazla gemi sayısının

451 Donanma BaĢkomutanı Melchiorre Trevisano‟ya 3 Haziran (1500) tarihli bir rapor sunan Zaneto da Syo Viyosa ve Narda‟daki donanmalarla birleĢecek olan Ġnebahtı donanmasında kadırga türünde (Latin yelkenli) 250 gemi bulunacağını söyledikten sonra, oradaki gemilere baĢka yerden gelecek 50 kadırga daha ekleneceğini dile getirmektedir. Zenato da Syo, Eğriboz‟dan gelecek 50 kadırgayı kastediyor olmalıdır. Bu kadırgaların Ġnebahtı‟ya geliĢi Komutan Giaccomo Venier tarafından bildirilmektedir. Bu komutanın Guiscardo (Viscardo) Kanalı denen yerden yolladığı 21 ve 23 Haziran (1500) tarihli mektuplarda 50 kadırganın Ġnebahtı‟ya geliĢi haber verilmektedir. Giaccomo Venier, bu 50 kadırganın Osmanlıların donanma sahibi olduğu bir baĢka deniz üssünden yola çıktığı bilgisini vermektedir. Kastettiği yer Eğriboz olmalıdır. A.e. , s. 442, 480-481 ve 531. 452 A.e. , s. 531. 453 A.y. 454 A.e. , s. 574. 455 Preveze‟deki donanmanın denize açıldığı tarih Ġnebahtı‟dakiyle aynı döneme rastlamaktadır. Komutan Piero Nadal tarafından Ülgün‟den yollanan 20 Temmuz (1500) tarihli mektup, Narda‟daki donanmanın 9 gün önce, 11 Temmuz‟da denize açıldığını haber vermektedir. A.e. , s. 599 ve 638. 456 A.e. , s. 599.

88 olduğunu ve 250 gemi bulunduğunu belirtmektedir.457 Pisani, donanmadaki gemileri 60 hafif kadırga, 4 büyük kadırga, büyük gemi ve mavnalardan oluĢan 28 gemi, 800 botte (512 ton) kapasiteli büyük gemi (nave), 700 botte (448 ton) kapasiteli bir baĢka gemi, 200-300 botte (128-192 ton) kapasiteli birkaç gemi , biri 20 oturaklı geri kalanı 18 oturaklı olan 20 kalyata olarak sıralamaktadır.458

Ġnebahtı‟daki donanmanın denize açılmasından kısa bir süre önce Osmanlı ordusu Modon‟u kuĢatmıĢtır. Modonlu yöneticiler Marco Gabriel ile Antonio Zantani, 12.000 Osmanlı askerinin Modon‟a ayak bastığını, onlardan üç gün sonra gelen Rumeli Beylerbeyi Mustafa PaĢa‟nın taburlarıyla, beraber oradaki Osmanlı askeri sayısının 30.000‟i bulduğunu459 endiĢeyle bildirmektedir.460 Balyabadra‟dan gelen iki top Modon‟a atılmıĢ, ilk saldırı hamlesi gerçekleĢmiĢtir.461 Bu iki Yönetici tarafından yollanan 12 Temmuz (1500) tarihli baĢka bir mektup, Osmanlıların Modon‟a karĢı tam olarak ne zaman saldırıya geçtiğini de açıklamaktadır; söz konusu toplar mektubun yazılmasından 11 gün önce, 1 Temmuz (1500) günü Modon‟a fırlatılmıĢtır.462 Ayrıca, Osmanlılar, siperler kazarak yerin altından ilerlemektedirler. Modon, 10 gün yetecek kadar barut, 6 sandık okla ve oldukça azalan suyla, kendi baĢının çaresine bakamayacak durumdadır; dıĢarıdan gelecek yardıma muhtaçtır.

1500 yılı Temmuz ayının son günleri yaĢanırken, Osmanlı donanması Modon‟a çoktan varmıĢtır.463 Oraya varıĢından kısa bir süre sonra da Zonkiyo (Anavarin) limanına geçmiĢtir. Donanma, Venedik gemilerinin Modon‟a destek

457 A.e. , s. 600. 458 A.y. 459 Piero Marcello‟ya 23 Ağustos (1500) tarihli bir mektup yollayan Modonlu Kale Muhafızı Sabastiam da Moncelese, padiĢahın yanında Anadolu Beylerbeyi ile Rumeli Beylerbeyi‟nin bulunduğunu, Modon‟daki ordunun 100.000 kiĢden oluĢtuğunu söylemektedir. Bu mektuptan yola çıkarak birkaç tahminde bulunmak mümkün. Anadolu Beylerbeyi, Rumeli Beylerbeyi‟nden sonra Modon‟a gelmiĢ olabilir. O zaman söz konusu 30.000 kiĢilik ordu 100.000‟e yükselmiĢ olabilir. Diğer taraftan bu rakamın abartılı olabileceği ihtimalini de gözden uzak tutmamak gerekir. A.e. , s. 618. 460 7 ve 8 Temmuz (1500) tarihli mektuplar: A.e. , s. 602. 461 25 Temmuz (1500) tarihinde Brodano‟dan bir mektup yollayan Komutan yardımcısı Girolamo Contarini, Osmanlıların Modon‟a durmaksızın top yağdırdığını iĢitmiĢtir. Piero Marcello‟ya Modon‟dan 23 Ağustos (1500) tarihli mektup yollayan Kale Muhafızı Sabastiam da Moncelese, kentteki köprünün aĢağısında kalan bir kulenin Osmanlıların top atıĢıyla yıkıldığını yazmaktadır. Söz konusu mektupta kentin nasıl top menziline alındığı da izah edilmektedir: Osmanlılar üç köprü inĢa ederek kentin içine kadar sızmıĢlar ve bu kenti top yağmuruna tutmuĢlardır. A.e. , s. 602, 610 ve 618. 462 A.e. , s. 602. 463 Donanma Emini Francesco Cicogna, 7 Ağustos (1500) günü Koron‟dan yolladığı mektup vasıtasıyla Osmanlılara ait 200‟den fazla yelkenlinin Modon kıyısını kuĢattığını haber vermektedir. Donanma Emini, söz konusu gemilerin 18 Haziran (1500) günü San Bernardin (Modon‟da bir yer) civarındaki iskelede görüldüğünü belirtmiĢtir. Modon 50.000 tımarlı sipahi tarafından da karadan kuĢatılmıĢtır. A.e. , s. 729.

89 sağlamasını önlemek için Zonkiyo limanına demirlemiĢtir. BaĢka bir deyiĢle, Zonkiyo, deniz üzerinden gelecek herhangi bir Venedik müdahalesine karĢı tampon vazifesi görmektedir. Osmanlı donanmasının 23 Temmuz (1500) günü Modon‟dan Zonkiyo‟ya geçtiğini bildiren VardiyanbaĢı Marino Barbo, söz konusu donanmada 120 gemi bulunduğunu yazmaktadır.464 Bu VardiyanbaĢı, söz konusu 120 gemiyi türlerine ayırmamıĢ, sadece Preveze‟den gelen 7 kadırganın bu 120 gemi içinde yer aldığını belirtmiĢtir. Barbo, Zonkiyo sularında meydana gelen Osmanlı-Venedik çatıĢmasını da satırlarına taĢımıĢtır. ÇatıĢma sırasında Ģunlar yaĢanmıĢtır: Venedik kadırgalarından atılan bir top, iki Osmanlı kadırgasının batmasına ve çok sayıda mürettabatın yaĢamını yitirmesine yol açmıĢ, bu saldırıya tepkisiz kalamayan Osmanlılar Leza ve Contarini adındaki iki büyük Venedik kadırgasını ele geçirmiĢtir.465 Melchiorre Trevisano‟nun yerine Donanma BaĢkomutanı olan Benedetto Pesaro, Venedik tarihine Zonkiyo Deniz SavaĢı olarak geçen, Anavarin Seferi olarak da bilinen, bu çatıĢmanın ne zaman olduğuna dair ipucu vermektedir: Donanma BaĢkomutanı Yardımcısı Girolamo Contarini‟nin gemileri 24 Temmuz (1500) günü Osmanlı gemileriyle burun buruna gelmiĢtir.466 Venedik donanması 34 hafif kadırga, 11 büyük kadırga, 22 silahlı büyük gemi ile, yani toplam 67 gemi ile söz konusu çatıĢmada yer almıĢtır. Bu gemilerden ikisi (Leza ve Contarini adlı kadırgalar) Osmanlıların eline geçmiĢtir. Diğer 65 gemi, çatıĢmanın bitmesiyle birlikte Zante Adası‟na gitmiĢtir. Gemiler, Zante Adası‟ndaki üç ayrı kıyı kentine, Strofadi (Strivalli) , Aytolikon (Nata/Anatolico) ve Peloso‟ya (Peloso Burnu) dağılmıĢtır.

Venedikliler Zonkiyo‟daki Osmanlı gemileri hakkında da birtakım bilgiler vermektedir. ÇatıĢmanın aktörlerinden biri olan Donanma BaĢkomutanı Yardımcısı Girolamo Contarini, Zonkiyo civarına uğrayan gemilerin sayısı hakkında herhangi bir bilgi vermeden sadece çok sayıda kadırga, top gemisi, at gemisi, firkate ve kalyata gördüğünü yazmaktadır.467 Osmanlılar büyük gemilerini çatıĢmadan uzak

464 VardiyanbaĢı Marino Barbo tarafından Brodano‟dan yollanan 25 Temmuz 1500 tarihli mektup: A.e. , s. 622. 465 A.e. , s. . 622-623. 466 Donanma BaĢkomutanı Benedetto Pesaro tarafından Korfu‟dan yollanan 10 Ağustos 1500 tarihli mektup: A.e. , s. 667. 467 Donanma BaĢkomutanı Yardımcısı Girolamo Contarini tarafından Brodano‟dan yollanan 25 Temmuz 1500 tarihli mektup: A.e. , s. 610.

90 tutmuĢ, onları Zonkiyo‟ya götürmeyip Sapienza limanına çekmiĢlerdir.468 Osmanlılar, Modon‟a yönelen Venedik gemilerine iki ayrı yönden , Zonkiyo ve Sapienza‟dan saldırmayı veya onları bu iki liman arasında kıstırmayı planlamıĢ da olabilirler.

Zante‟deki Aytolikon limanından 31 Temmuz (1500) tarihli bir mektup yollayan Donanma Emini Girolamo Pisani469, bir kayıkla Zonkiyo‟ya gelen Francesco di Manfredi‟den470 Modon‟daki Osmanlı donanmasının kaç gemiden oluĢtuğunu ve bu gemilerin ne tür gemiler olduğunu öğrenmiĢtir.471 Francesco di Manfredi, Osmanlıların 300 yelkenliye sahip olduğunu belirttikten sonra donanmadaki gemi sayı ve türlerini 70 hafif kadırga, 8 büyük kadırga, oturak sayısı 20 ile 22 arasında olan 40 kalyata, 800 veya 900 botte (512 veya 576 ton) kapasiteli bir gemi, birkaç yük gemisi, çoğu pergende olan çok sayıda küçük gemi olarak sıralamıĢtır.472

Zante‟nin 4 mil uzağında seyretmekte olan Donanma BaĢkomutanı Benedetto Pesaro 13 Ağustos 1500 tarihli bir mektup473 yollayarak Modon‟un nasıl Osmanlıların eline geçtiğini anlatmıĢtır. Vardiyan Valerio Marcello‟nun emrindeki Reis Zaneto Draganello ile çok sayıda niĢancı ve denizciyi taĢıyan bir gondol Modon‟dan haber ulaĢtırmak için Donanma BaĢkomutanı‟nın yanına gelmiĢtir. Zante‟de bulunan Valerio Marcello, Modon‟un nasıl kaybedildiği hakkında Donanma BaĢkomutanı‟na bilgi versin diye emrindeki bu reisi yollamıĢtır.474 8 Ağustos akĢamı sabah 6‟da Modon‟a giriĢ yapan Vardiyan, erzak ulaĢtırmak için bulunduğu kentin nasıl iĢgal edildiğini kendi gözleriyle görmüĢtür.475 Modon‟un 28 gün boyunca gece gündüz top ateĢine maruz kaldığını476 söyleyen Marcello, kentteki

468 Donanma BaĢkomutanı Yardımcısı‟nın 25 Temmuz 1500 tarihli mektubu. A.y. 469 Donanma Emini , Zonkiyo Deniz SavaĢı‟ndan sonra Zante‟ye gitmiĢtir. Zonkiyo‟dan ayrılıp Zante‟nin yolunu tutan 65 gemiye o komuta ediyor olmalıdır. A.e. , s. 610 ve 640-641. 470 Francesco Manfredi, Zonkiyo‟yu muhafaza etmekle görevlendirilmiĢtir. Oraya gelmeden önce, Modon‟a uğramıĢtır. Pisani, Zante‟ye gitmeden önce ona rastlamıĢtır. A.e. , s. 640-641 ve 1803. 471 A.e. , s. 640-641 472 A.e. , s. 641. 473 A.e. , s. . 688-692. 474 A.e. , s. 689-690. 475 A.y. 476 Modon‟dan 7 Ağustos (1500) tarihli bir mektup gönderen Kale Muhafızı Gabriele Venier ve Komutan Fantin Giorgi hücumun padiĢahın Modon‟a ulaĢtığı 17 Temmuz (1500) günü baĢladığını, ordusuyla kentin doğu yakasına konuĢlanan Anadolu Beylerbeyi‟nin topçuları yönettiğini yazmaktadırlar. Söz konusu mektuba göre, ilk top ateĢi kentin ana kulesine yapılmıĢtır. Menzil değiĢtiren toplar daha sonra batıda kalan Mauria denen yeri

91 sarayın Osmanlı ordusu tarafından nasıl iĢgal edildiğini tarif etmektedir.477 Kentin batı ucundaki sarayı koruyan dev kuleye Osmanlı askerlerinin çıkıp büyük altın renkli bir sancak dikmesi, surların Osmanlı ordusu tarafından darmadağın ediliĢi, Osmanlı askerlerinin bir kısmının açılan hendeklere düĢmesi, geri kalanın saraya ulaĢmayı baĢarması, Yönetici ve BaĢvardiyan‟ların saraydan çıkıp kent meydanına doğru koĢması, saraydakilerin Osmanlı askerlerine fırlattığı yıkık surdan arta kalan taĢlar, kiriĢ parçaları ve ateĢ topları, bir sığınakta ele geçenlerin sakallarının yolunması ve yüzlerinin paramparça edilmesi sırasında attıkları çığlık ve iniltiler fethin dramatik yönünü ortaya koyan birkaç ayrıntı olarak Marcello tarafından dile getirilmektedir. Zante‟de bulunan Marcello, bütün bunları bir mektup vasıtasıyla Donanma BaĢkomutanı‟na anlatmıĢ olmalıdır.

Modon‟a erzak ulaĢtırmakla görevli 4 Venedik kadırgası478 sonunda Modon‟a ulaĢmayı baĢarmıĢtır.479 Söz konusu 4 kadırga Osmanlılar tarafından ele geçirilinceye kadar480, 22 gün boyunca Modon kıyısını turlamıĢtır. Bastia denen

hedef almıĢtır. Son olarak San Marco‟daki sarayın kulesi ve kapısı yıkılmıĢtır. Seferi yöneten Rumeli Beylerbeyi açılan hendekleri kerestelerle kapattırmıĢtır. Orada bulunan köleler ve özgür Müslümanlar bu iĢin yapılmasında ona yardım etmiĢlerdir. Donanma Emini Francesco Cicogna 7 Ağustos (1500) günü Koron‟dan yolladığı mektupta Osmanlıların ikisi Balyabadra‟dan yollanan 3 topun 23 Temmuz (1500) gününe dek kenti harap ettiğini bildirmektedir. Bunun dıĢında Osmanlı donanmasından 9 bombart ve iki havan topu (mortari) fırlatıldığı bilgisi Francesco Cicogna tarafından aynı mektupta dile getirilmektedir. Atılan topların ardından kentin giriĢ kapısındaki kule, doğuda yer alan hendek çitleri ile ana liman ve kale içindeki saray yıkılmıĢ, yerle bir olmuĢtur. A.e. , s. 728-729. 477 A.e. , s. 690. 478 Emrindeki gemilerle birlikte Brodano yakınlarında bulunan Donanma Emini Girolamo Contarini, bir kadırgayla yolladığı 6 Ağustos ve 18 Ağustos (1500) tarihleri arasında cereyan eden olayları özetlediği mektubunda 5 kadırgadan söz etmektedir. Diğer bir Donanma Emini olan Girolamo Pisani Donanma BaĢkomutanı Yardımcısı Girolamo Contarini tarafından erzak taĢıyan 5 kadırgayı muhafaza etmekle görevlendirilmiĢtir. Bu yüzden o ve yanında bulunan kadırgalar7 Ağustos akĢamı, saat 22:00‟de Zante‟deki Strofandi‟den yola çıkmıĢlardır. 19 Ağustos tarihinde Zante‟de bulunan ve o gün oradan bir mektup yollayan Girolamo Pisani bunları yazmaktadır. Girolamo Pisani 5 kadırganın Modon‟a ulaĢtığı anda neler yaĢandığını da aktarmaktadır. 5 kadırgadan dördü Modon‟a girmiĢken Griona adındaki beĢinci kadırga yarım mil uzaklıkta durup Modon kıyısında seyretmekte olan 13 Osmanlı kadırgasını gözlemektedir. Gözcü görevini icra eden bu beĢinci kadırga Donanma BaĢkomutanı‟nın 19 Ağustos (1500) tarihli mektubunda geçmemektedir. Girolamo Pisani‟nin emrindeki 13 hafif kadırga da onlara eĢlik etmektedir. Aniden Zonkiyo tarafından gelen kadırga, firkate ve kalyata türündeki 60 gemiden oluĢan Osmanlı donanması bu Venedik kadırgalarının üzerine yürümüĢtür. A.e. , s. 722, s. 724. 479 A.e. , s. . 693- 694. 480 Bu 4 Venedik kadırgasının Osmanlılar tarafından ne zaman esir alındığı mektupta belirtilmemiĢtir. Komutan Marco Orio tarafından 19 Ağustos (1500) günü Zante‟den yollanan mektup bu kadırgaların baĢına gelenlerden bahsetmektedir. 4 kadırgadan biri ateĢe verilmiĢ, diğer üçü birkaç Osmanlı kalyata ve firkatesi tarafından ele geçirilmiĢtir. Kadırgalarda bulunan Venedikliler kılıçtan geçirilip lime lime edilmiĢtir. Sasno (Arnavutluk) yakınlarından 25 Ağustos (1500) tarihli bir mektup yollayan Komutan Dominico Dolfin, erzak taĢıyan 5 Venedik kadırgasının Osmanlılar tarafından ele geçirildiğini bildirmektedir. Dominico Dolfin Korfu‟dan yollanan 24 Ağustos (1500) günü kendisine ulaĢan mektuplara istinaden bu bilgiyi vermektedir. Ġkisi de VardiyanbaĢı olan Paolo Nani ve Alvise da Canal Modon‟da bulunmuĢlar, Zante‟ye vardıklarında Donanma BaĢkomutanı‟na bildiri (depositiom) sunmuĢlardır. 22 Ağustos (1500) tarihli bir bildiri sunan bu iki VardiyanbaĢı, büyük kadırga türündeki bazı kadırgaların ele geçirildiği, bunlardan birinin yakıldığı bilgisini vermiĢtir. Bir gondolla Modon‟dan

92 yerden gelen Piero Arcudi adlı Venedik vatandaĢı Yanya‟lı tüccarlardan bu bilgiyi edinmiĢtir. Piero Arcudi söz konusu bilgiyi Benedetto Pesaro‟ya anlatmıĢ, o da bunu Korfu‟dan yolladığı 19 Ağustos (1500) tarihli mektubuna yazmıĢtır.481

Modon‟a erzak ulaĢtıran 4 kadırga, kentin Osmanlıların eline geçmesini dolaylı olarak kolaylaĢtırmıĢtır. Kentin surlarına yaklaĢan bu kadırgaları gören Venedikli muhafızlar surları savunmasız bırakıp kadırgaların yanına gidince482 Osmanlılar hemen surlara bir top atıp ardından çok sayıda askeri yıkılan surlara yollamıĢtır.483 Bu Osmanlı askerleri de surları geçip kent meydanına ulaĢmıĢtır. Benedetto Pesaro‟nun (Donanma BaĢkomutanı) Holomiç‟e (Castel Tornese) yolladığı pergende bu bilgiyle onun yanına dönmüĢtür. Pergendedeki adamlar, biri Müslüman ikisi Hıristiyan olan üç kiĢiyle konuĢtukları sırada bunları öğrenmiĢlerdir . Bu üç kiĢi olayın meydana geldiği günü hatta saati bile söylemiĢtir: 9 Ağustos (1500) Pazar günü, saat 23:00 ile 24:00 arasında.

Surların yıkılıp Osmanlı askerlerinin kent meydanına ulaĢması bir saati bulmuĢken, çatıĢma gece saat 03:00‟e kadar sürmüĢtür.484 Kentin neredeyse yarısı yakılmıĢtır. Osmanlı donanması Zonkiyo ve Modon arasındaki kıyı Ģeridini abluka altına almıĢtır. Zonkiyo‟ya gelen bir firkatenin Modon‟daki kaleye birkaç top atmasından sonra elinde bayrak taĢıyan bir Osmanlı askeri kaledekilere seslenip kaçıp Zante‟ye ulaĢan 10 kiĢi arasında bulunan Antonio Remer, Modon‟a erzak taĢıyan Venedik kadırgalarıyla ilgili bir Ģeyler öğrenmiĢtir. ÇatıĢma alanında bulunan Ġki Ġspanyol gördüklerini ona anlatmıĢtır. O da bunları Donanma Emini Girolamo Pisani‟ye aktarmıĢtır. Girolamo Pisani de bunları Zante‟den yolladığı 23 Ağustos (1500) tarihl, mektubunda yazmıĢtır. Ġspanyollar, erzak taĢıyan 4 Venedik kadırgasının 9 Eylül (1500) günü saat 20 sıralarında Modon‟a giriĢ yaptığını söylemiĢlerdir. Onların anlattığı kadarıyla, yüklerini boĢaltan 4 Venedik kadırgası, kendilerini fark eden Osmanlı kadırgaları tarafından San Bernardin (Modon‟da bir yer) denen yerde ateĢe verilmiĢtir. Kadırgaların ikisi tamamen yanmıĢ diğer ikisi Osmanlılar tarafından söndürülüp ganimet olarak alınmıĢtır. Bu iki Ġspanyol, beĢinci bir kadırgadan söz etmemektedir. Ayrıca, onlar, 18 Osmanlı kadırgasının 24 Ağustos (1500) günü battığı, aralarında bir paĢa ve amiralin bulunduğu 3000 kiĢinin öldüğü gibi bir takım bilgiler de vermektedirler. Ġspanyolların anlattıklarını Girolamo Pisani‟yle paylaĢan Antonio Remer, yanındaki diğer 9 kiĢiyle beraber bir gondola binip, 9 Ağustos günü saat 23:00‟te Modon‟dan ayrlmıĢtır. A.e. , s. . 693-694, s. 727, 731 ve 772-775. 481 A.e. , s. 693-694. 482 Napoli‟deki Venedik Elçisi Marin Giorgi tarafından yollanan 12 Eylül (1500) tarihli mektup Modon‟un ele geçirilme nedenini Donanma BaĢkomutanı‟nın söz konusu mektubundan farklı anlatmaktadır. Avlonya‟ya giden Napoli elçisinin (nontio) anlattıklarını aktaran Giorgi, Modon‟un fethi sırasında 16.000 Osmanlı askerinin hayatını kaybettiği bilgisini vermenin dıĢında Modon‟un nasıl ele geçirildiğini tarif etmektedir. Erzak taĢıyan kadırgalar Modon kıyısına vardığı sırada Osmanlılar tarafından kulelerden birine atılan top barut deposunda yangına yol açmıĢ, yangın bütün kenti sarınca muhafızlar savunma yerlerini terk etmek mecburiyetinde kalmıĢlardır. Korfu‟dan 15 Eylül (1500) tarihli bir mektup yollayan Baylos Piero Liom, Modon‟un ele geçirilme nedeni hususunda Donanma BaĢkomutanı‟yla hemfikirdir. O da kadırgaların kıyıya boĢalttığı erzak yüzünden muhafızların savunma mevzilerini terk ettiğini söylemektedir. A.e. , s. 821 ve 834. 483 Donanma BaĢkomutanı Benedetto Pesaro tarafından Zante‟den yollanan 15 Ağustos 1500 tarihli mektup: A.e. , s. 717. 484 A.e. , s. 718.

93 padiĢah ve Kaptanıderya adına oraya geldiğini, kentin Osmanlıların eline geçtiğini söylemiĢ, kalenin anahtarlarının kendisine teslim edilmesini istemiĢtir. Bu kiĢi muhafızlara kendi rızalarıyla teslim oldukları takdirde özgür bırakılacaklarını hatta orada yaĢamaya devam edebileceklerini söylemiĢtir. Ġçerideki kale muhafızlarından biri blöf yaparak içeride 3000 kiĢi olduklarını485 ve üç yıl yetecek kadar erzağa sahip olduklarını söylemiĢtir.486 Kaleyi topa tutan firkatenin oradan ayrılmasının ardından bir Sancakbeyi oraya gelip anahtarın teslimine iliĢkin talebi yinelemiĢtir. Bütün bu bilgileri veren Donanma BaĢkomutanı Benedetto Pesaro, Koron‟un da tehlike altında olmasından endiĢelidir. Komutan Giaccomo Venier ise kent nüfusunu çoğunu oluĢturan Yunanlıların teslim olma niyetinde olduklarını yazmaktadır.487

Modon‟un ele geçirilmesinin ardından Koron da teslim olmuĢtur. Zante‟den 21 Ağustos (1500) tarihli bir mektup yollayan Donanma BaĢkomutanı, Koron‟un 16 Ağustos‟ta (1500) Osmanlılara teslim olduğunu öğrenmiĢtir.488 Osmanlılar orayı iĢgal etmek zorunda kalmamıĢ, kent kendiliğinden teslim olmuĢtur. Ona bu bilgiyi veren Strofandi‟li (Zante‟de bir kent) bir papazdır.489 Osmanlıların eline esir düĢen bu papaz Zante‟ye ulaĢmayı baĢarmıĢtır. 19 Ağustos‟ta (1500) Balyabadra‟dan yola çıkıp 20 Ağustos (1500) akĢamı Zante‟ye ulaĢmıĢ ve oradaki Donanma BaĢkomutanı‟yla görüĢmüĢtür. Papaz, Modon kentinin ateĢe verildiğini, surların dıĢındaki her Ģeyin yandığını söylemektedir. BaĢkomutan tarafından aynı yerden yollanan 23 Ağustos (1500) tarihli bir baĢka mektuba göre padiĢah, Koron‟a 1000 asker yollamıĢtır. Ġlk olarak, 500 asker Modon‟dan Koron‟a geçmiĢ, onların ardından 500 asker daha yollanmıĢtır.490 Modon‟a erzak taĢımak üzere Otranto‟dan yola çıkan bir kadırganın niĢancısı olan, esir alınıp götürüldüğü Koron‟dan kaçmayı baĢaran Michiali da Corfù tarafından sunulan rapor, Modon‟un 9 Ağustos (1500) günü, saat gece 04:00‟e kadar süren çatıĢmanın sonunda ele geçirildiğini bildirmenin

485 Donanma BaĢkomutanı Benedetto Pesaro, kalede sadece 50 kiĢi kaldığını yazmaktadır. A.e. , s. 719. 486 A.e. , s. 718-719. 487 Komutan Giaccomo Venier tarafından Zante‟den yollanan 18 Ağustos (1500) tarihli mektup: A.e. , s. . 726- 727. 488Donanma Emini Girolamo Pisani‟nin Zante‟den yollanan 27 Ağustos (1500) tarihli mektubu ile aynı gün aynı yerden mektup yollayan Donanma Emini Niccolò Marcello‟nun mektubu da Koron‟un 16 Ağustos (1500) günü teslim olduğunu haber vermektedir. Donanma Emini Francesco Cicogna tarafından Hanya‟dan (Girit) yollanan 7 Eylül (1500) tarihli mektuba göre Osmanlı ordu ve donanması Koron‟a iyice yaklaĢmıĢtır. O sırada tarih 15 Ağustos‟tur (1500). A.e. , s. 770, 811 ve 874-875. 489 A.e. , s. 770. 490 A.e. , s. 774.

94 dıĢında Koron‟un Osmanlılara teslim edildiğini haber vermektedir.491 1500 yılının Ağustos ayı sonlarında yazılan bu rapora göre padiĢah, Koron‟a 500 Yeniçeri ve 1000 azap bırakmıĢtır. Michiali da Corfù hücuma uğramadan gönüllü olarak teslim olan Koron‟un nasıl vergi ödeyeceğini de dile getirmektedir. Koron‟dakiler ilk üç yıl vergiden muaf olacaklardır. Bu üç yıldan sonra kiĢi baĢı yıllık 26 akçe (aspri) ödenecektir. Kenti terketmek isteyenlere bir yıllık bir süre tanınmıĢtır. Osmanlı ordusunun ayın 22 Ağustos‟ta Anabolu‟ya gideceği bu kiĢi tarafından belirtilmektedir.

Koron teslim olurken, Modon seferin yıkıcı etkisinden kurtulamamıĢtır. Gondolla Modon‟dan kaçan 10 kiĢi arasında bulunan Vardiyan Antonio Remer, Modon‟da karĢılaĢtığı Marco Gabriele‟den hücum hareketinin ne kadar Ģiddetli olduğunu öğrenmiĢ, Zante‟ye vardığı zaman bu duyduklarını Donanma Emini Girolamo Pisani‟ye anlatmıĢ, o da bunu mektubuna yazmıĢtır.492 23 Ağustos (1500) günü Zante‟den yollanan söz konusu mektup Marco Gabriele‟nin Antonion Remer‟e söylediklerini nakletmektedir:493 Marco Gabriele Antonio Remer‟e Ģunu demiĢtir: “Buraya gel, Vardiyan. Sana ülkenin vaziyetini göstermek istiyorum. Nasıl darmadağın olduğumuzu gör”.494 Marco Gabriele, yanına çağırdığı Vardiyan‟a Osmanlılar tarafından atılıp etrafa saçılan ve paramparça olan topların oluĢturduğu 5000‟den fazla darbe izini, yeni açılmıĢ bir çukuru, tüm kuleleri ve kapanan hendekleri göstermiĢtir.495 Marco Gabriele, Osmanlıların ellerinde ölçüleri 9-11 karıĢ arasında olan 22 top bulunduğunu, bunlarla Ģehrin yıkıma uğratıldığını söylemiĢtir. Osmanlıların havan topları, passavolante ( kulverin sınıfındaki bir top türü)496 ve çeĢitli patlayıcıları da vardır.497

Modon ve Koron‟un ele geçirilmesinin ardından Osmanlı ordu ve donanması yakındaki Anabolu‟ya yönelmiĢtir. Zante‟den 27 Ağustos (1500) tarihli bir mektup yollayan Donanma Emini Niccolò Marcello Osmanlı donanmasının 23 Ağustos

491 A.e. , s. 810-811. 492 A.e. , s. . 774-775. 493 A.e. , s. 775. 494 Li disse: Vien qui, comito, te voio mostrar la terra, che tu vedrai che semo spazadi. A.y. 495 A.y. 496 Kulverin, diğer bir deyiĢle kolunburna türündeki topların çapı 16. yüzyıl için 1,5-7 kıyyedir. Gábor Ágoston, Barut, Top ve Tüfek Osmanlı İmparatorluğu’nun Askeri Gücü ve Silah Sanayisi, Çev. Tanju Akad, Ġstanbul, Kitap Yayınevi, 2006, s. 116-117. 497 I Diarii, C. III, s. 755.

(1500) günü Modon‟dan ayrıldığını yazmaktadır.498 Aynı kiĢi, padiĢahın orduyu Anabolu tarafına yolladığını belirtmektedir. Kısaca, ordu (ordunun bir kısmı) ve donanma eĢ zamanlı olarak Modon‟dan ayrılmıĢtır. PadiĢah yakılıp yıkılan kentin yeniden inĢası için 100 adet kireç taĢı hazırlatmıĢtır.499 Donanma da Anabolu tarafına gidecektir. Niccolò Marcello, Osmanlı donanmasının kıĢı Anabolu‟da geçireceğini iddia etmektedir.500

Niccolò Marcello‟nun iddia ettiği Ģey gerçekleĢmemiĢ,501 Osmanlı donanması kısa süre içinde Ġstanbul‟a gitmek üzere Anabolu‟dan ayrılmıĢtır. Donanma 4 Eylül 1500 tarihinde yola çıkmıĢtır.502 PadiĢah, Macaristan sınırında patlak veren savaĢ yüzünden Anabolu kuĢatmasıyla bizzat ilgilenememiĢtir.503 Kötü bir vaziyette olan donanma oradan ayrılıp Ġstanbul‟un yolunu tutmuĢtur.504 Osmanlı donanmasında bulunan büyük gemilerden birinin sintinesinde 7 delik bulunmaktadır.505 Donanma yola çıkmadan önce, Korint‟eki (Ġnebahtı) padiĢahın

498 A.e. , s. 811. 499 Zante‟den 12 Eylül (1500) tarihli bir mektup yollayan Niccolò Marcello, padiĢahın 7 Sancakbeyini Modon‟un inĢası için görevlendirdiğini yazmaktadır. Niccolò Marcello bu bilgiyi küçük bir sandalla Caratia‟ya gelen Modonlu üç stratiyottan edinmiĢtir. Donanma Emini (provedador del‟armata) Girolamo Pisani, Modon‟da kalan ve Anadolu Beylerbeyi‟nin komutasında olan 10.000 kiĢinin Modon‟un inĢası iĢiyle vazifelendirildiğini, padiĢahın oranın imĢası için kireç taĢları getirttiğini yazmaktadır. A.e. , s. 811, 874 ve 903-904. 500 Zante‟den 27 Ağustos (1500) tarihli bir mektup yollayan Donanma Emini Niccolò Marcello donanmanın birkaç gün Anabolu‟da kalacağını sonra Ġstanbul‟a döneceğini ileri sürmektedir. A.e. , s. 811. 501 Donanma Emini Niccolò Marcello, baĢlangıçta Osmanlı donanmasının Anabolu‟da kıĢlayacağın ı iddia etmiĢtir. Ancak, daha sonra kendisi de Osmanlı donanmasının yola çıktığını haber almıĢtır. Marcello, yola çıkan Osmanlı donanmasının Eylül ayında Kastri (Castri/ Mora Yarımadası‟nın güneydoğusunda, Anabolu‟nun güneyinde yer alır) denen yerde görüldüğünü yazmaktadır. Niccolò Marcello tarafından Zante‟den yollanan 27 Ağustos ve 8 Eylül 1500 tarihli mektuplar: I Diarii, C. III, s. 811, 832-833 ve Pitcher, Osmanlı İmparatorluğu’nun Tarihsel Coğrafyası, Haritalar Kısmı, Yunanistan ve Ege Denizi Haritası. 502 Malyo Burnu‟nun 50 mil açığından 8 Eylül (1500) tarihli bir mektup yollayan Donanma BaĢkomutanı Benedetto Pesaro, Osmanlı donanmasının 4 Eylül (1500) günü Anabolu‟dan ayrıldığını yazmaktadır. Modon‟da esir düĢen Komutan Giovanni Malipiero‟nun emrindeki bir kalyata reisi bir fustayla beraber Modon‟dan kaçıp Donanma BaĢkomutanı‟nın yanına gelmiĢ ve ona Osmanlı donanmasının ne zaman Anabolu‟dan ayrıldığını söylemiĢtir. Bunun dıĢında, Osmanlı donanmasının Eğriboz Adası‟ndaki Mandelon Burnu‟na uğrayacağını, Anabolu‟dan ayrılan donanmadaen az 250 gemi bulunduğunu, bunların 60 tanesinin kadırga olduğunu, geri kalanın kalyata, firkate ve diğer küçük gemi türlerinden oluĢtuğunu bildirmiĢtir. Donanma BaĢkomutanı, Osmanlı donanmasının ayrılmasının ardında iki neden olduğunu ileri sürmektedir. Ġlk neden, Venedik donanmasının Anabolu yakınlarında olmasıdır. Diğer neden, Osmanlılar ve Macarlar arasında yaĢanan çatıĢmalardır. Osmanlı tarafından olan köylüler ve donanma mürettebatından oluĢan 16.000 kiĢi, fetihler sırasında hayatını kaybetmiĢtir. Venedikliler bu bilgiyi Argos‟taki Osmanlı askerlerinden edinmiĢlerdir. I Diarii, C. III,, s. 874, ve 898-899 ve Nicolae Jorga, Osmanlı İmparatorluğu Tarihi 2 (1451-1538), Çev. Nilüfer Epçeli, Ġstanbul, Yeditepe Yayınevi, 2005, s. 252. 503Baylos Piero Liom tarafından Korfu‟dan yollanan 14 Eylül 1500 tarihli mektup: I Diarii, C. III, s. 831. 504 Donanma Emini Niccolò Marcello tarafından Zante‟den yollanan 8 Eylül 1500 tarihli mektup ile Baylos Piero Liom‟un Korfu‟dan yollanan 14 Eylül 1500 tarihli mektup: A.e. , s. . 831-833. 505 Niccolò Marcello‟nun Zante‟den yollanan 8 Eylül 1500 tarihli mektubu. A.e. , s. 833.

96 yanına uğramıĢ, oradan Balyabadra tarafına geçmiĢtir.506 Modon‟daki Mora Sancakbeyi‟ni de aldıktan507 sonra Eğriboz‟a gitmek üzere yoluna devam etmiĢtir.508

Osmanlılar Koron gibi Anabolu‟nun da kendiliğinden teslim olmasını beklemiĢler, bu yüzden Anabolu‟ya karĢı herhangi bir hücum hareketinde bulunmamıĢlardır.509 TeĢebbüsten çabuk vazgeçmek istemeyen padiĢah, Angeli Kasrı (Angelo Castro)510 Sancakbeyi önderliğindeki 9 Sancakbeyi‟ni Anabolu‟da bırakmıĢtır.511 Angeli Kasrı Sancakbeyi, Ġnebahtı, Balyabadra ve Preveze‟de bulunan birkaç geminin muhafazasını sağlamakla da görevlidir.512 Bu gemiler, Ġstanbul‟a giden donanmaya dâhil edilmemiĢtir.

Anabolu kuĢatması hakkında bilgi verenlerden biri Paolo Contarini‟dir. Daha önce Anabolu‟da kale muhafızı olarak görev alan Contarini, Modon seferi sırasında Osmanlılara karĢı savaĢmıĢtır. Esir düĢünce, anne tarafından akrabası olması sebebiyle doğrudan Mesih PaĢa‟ya teslim edilmiĢtir.513 Contarini, Mesih PaĢa‟nın isteği üzerine, bir subaĢının refakatinde Koron‟a gönderilip orada bulunan padiĢahın

506 Zante‟deki Donanma Emini Niccolò Marcello‟ya 1500 yılının Ekim ayında bir rapor sunan Venedikli casus Bortolo Gaurilopopulo, Osmanlı donanmasının Anabolu‟dan ayrıldıktan sonra nerelere uğradığını ayrıntısıyla anlatmıĢtır. Casus, Modon‟un fethi sırasında çok sayıda Osmnalı gemisinin battığını söylemektedir. Kaç geminin zâyi olduğu hakkında ise herhangi bir bilgi vermemektedir. Osmanlı Niccolò Marcello‟nun 11 Ekim 1500 tarihli mektubu. A.e. , s. 874. 507 Niccolò Marcello‟nun 11 Ekim 1500 tarihli mektubu: A.y. 508 Korfu‟daki Baylos Piero Liom tarafından Korfu‟dan yollanan 25 Ekim 1500 tarihli mektup: A.e. , s. 895. 509 Anabolu‟dan kaçan esir Paolo Contarini tarafından Vatika‟daki Donanma BaĢkomutanı‟na Benedetto Pesaro‟ya sunulan 2 Eylül 1500 tarihli tanıklık bildirisi (depositiom) ile Niccolò Marcello‟nun 11 Ekim 1500 tarihli mektubu. A.e. , s. 874, 901 ve 903. 510 Angeli Kasrı (Angelo Castro) Kefalonya Adası‟nın karĢısında (doğusunda) yer alan kıyı kentidir. Ġnebahtı‟nın batısında yer almaktadır. Pedani-Fabris, I Documenti Turchi, Indice dei Nomi di Luogo, s. 612 ve Pitcher, Osmanlı İmparatorluğu’nun Tarihsel Coğrafyası, Haritalar Kısmı, Yunanistan ve Ege Denizi Haritası. 511 Modon‟dan kaçan Marin da Corfù adlı esir de 9 Sancakbeyi‟nin Anabolu‟da kaldığını söylemektedir. Niccolò Marcello tarafından Zante‟den yollanan 18 Ekim (1500) tarihli mektupta bu bilgi yer almaktadır. PadiĢahın Mora‟dan ayrıldığı sırada Argos‟ta (Anabolu‟ya bağlı bir yer) 10.000 Osmanlı askeri bulunmaktadır. Niccolò Marcello‟ya ait olan 22 ve 23 Ekim (1500) tarihli iki mektup, bu bilgiyi ihtiva etmektedir. Donanma BaĢkomutanı Melchiorre Trevisano Malyo Burnu‟nun (Çuha Adası‟nın kuzeyinde) 50 mil açığından yolladığı 8 Eylül (1500) tarihli mektubunda 10.000 askerin Anabolu‟da kaldığı bilgisini vermektedir. Ordunun bir kısmı Anabolu yakınlarındaki San Giorgi‟dedir. Anabolu‟da yer alan Palamide Dağı Osmanlılar tarafından top menzili olarak kullanılmıĢtır. Donanma BaĢkomutanı, oradan Anabolu‟ya bir havan topu veya darbzen (zarbuzan/trabucho: 2. 5 kiloya kadar gülle atabilen hafif sahra topu) atıldığını duymuĢtur. Porto Botti yakınlarından 9 Eylül (1500) tarihli bir mektup yollayan Girolamo Pisani, Anadolu Beylerbeyi ile 10.000 askerin Anabolu‟da bulunduğunu, bunların darbzenler fırlatmak suretiyle kente zarar verdiğini yazmaktadır. . I Diarii, C. III, s. 895-899 ve 903-905 ve Ágoston, Barut, Top ve Tüfek, s. 117, s. 119. 512 14 Ekim 1500 tarihinde Balyabadra‟ya uğrayan Angeli Kasrı Sancakbeyi, söz konusu tarihten kısa bir süre önce Ġnebahtı‟da bulunmuĢtur. Her iki deniz üssündeki gemileri teftiĢ etmiĢtir. Sancakbeyi, oraları denetledikten sonra Preveze‟deki gemilerin hazır edilmesi iĢiyle meĢgul olmuĢtur. Gemilerle ilgilendikten sonra Anabolu‟ya geri dönecektir. Donanma Emini Niccolò Marcello tarafından Zante‟den yollanan 18 Ekim 1500 tarihli mektup: I Diarii, C. III, s. 895-896. 513 Paolo Contarini tarafından Vatika‟daki Donanma BaĢkomutanı‟na sunulan 2 Eylül 1500 tarihli tanıklık bildirisi (depositiom): A.e. , s. 901.

97 huzuruna çıkarılmıĢtır. Mesih PaĢa, bolca ikramla karĢılayıp giyip kuĢattığı bu akrabasını Koron‟dan Anabolu‟ya göndermiĢ ve oranın ele geçirilmesinde ondan faydalanmak istemiĢtir. PaĢa, 10-17 askerin gözetimi altında Anabolu Kalesi‟ne yolladığı Contarini‟yi kentin anahtarını almakla, baĢka bir deyiĢle nüfuzunu kullanarak kentin teslim olmasını sağlamakla vazifelendirmiĢtir. Anabolu‟nun teslim olmasını istemeyen Paolo Contarini, bir fırsatını bulup kaçmıĢ, o sırada Vatika‟da olan Donanma BaĢkomutanı Benedetto Pesaro‟nun yanına sığınmıĢ ve ona 2 Eylül 1500 tarihli bir rapor sunmuĢtur. Paolo Contarini, Mesih PaĢa tarafından Anabolu‟ya gönderildiği sırada oradaki Osmanlı ordusu ve donanmasını yakından görmüĢ, Ģahit olduklarını doğrudan Donanma BaĢkomutanı‟na anlatmıĢtır. Paolo Contarini‟nin anlattığı kadarıyla Anabolu‟ya uğrayan Osmanlı donanması toplam 200 gemiden514 ibarettir.515 Bu gemilerin 60 tanesi hafif kadırgadır. Contarini, geri kalan 140 gemiyi büyük gemiler yük, top ve at gemileri, firkate, kalyata, pergende ve barçalar olarak sıralamaktadır. Bu kale muhafızı, Anabolu‟daki Osmanlı ordusunun mevcut sayısı hakkında da bilgi vermektedir: Orada 60-70.000 kiĢilik bir ordu vardır.516 PadiĢah, Anabolu‟ya keĢif seferi düzenlemiĢ, orayı almayı hedeflememiĢ, sadece nabız yoklamıĢtır. PadiĢah ve donanmanın kısa süre sonra oradan ayrılması bunu doğrulamaktadır. Söz konsusu muhafız, padiĢahın Selanik‟te olduğunu, donanmasını Eğriboz‟a yolladığını, onun Anabolu‟yu ele geçirmek istediğini ve daha güçlü bir ordu ve daha güçlü bir donanmayla geri döneceğini söylemektedir. Osmanlı ordu ve donanması hakkında bütün bu bilgileri veren Contarini, padiĢahın ve Ali PaĢa‟nın (Mora Sancakbeyi) sağlık durumundan da söz etmektedir. Onun raporuna göre padiĢah, salgın bir hastalıktan muzdariptir. Ali PaĢa aynı hastalık yüzünden ölmek üzeredir.

514 Vatika‟daki Donanma BaĢkomutanı‟na 4 Eylül (1500) tarihli bir mektup yollayan Donanma Emini Girolamo Pisani, Modon‟da esir alınır alınmaz kaçan Giaccomo de Barbis adındaki VardiyanbaĢı‟ndan Osmanlı donanmasındaki gemi sayı ve türleri hakkında malumat almıĢtır. Osmanlı gemilerinden birinde 10 gün geçiren ve bu esnada Osmanlı donanmasını yakından görem Giaccomo de Barbis, söz konusu donanmanın toplam 208 gemiden oluĢtuğunu söylemektedir. Osmanlı donanmasındaki gemileri 75 hafif kadırga, 13 baĢtarda, top ve at gemilerinden oluĢan 36 gemi , 6 yük gemisi, 16, 18, 20 ve 22 oturaklı 50 kalyata, 10 pergende ve 18 büyük gemi olarak sıralamaktadır. Büyük gemilerin ikisi mavnadır. Bu büyük gemilerden biri 800 botte (512 ton) kapasitelidir. Geri kalan 16 tanesinin kapasitesi 300 botte (192 ton) ve altndadır . Aralarında kalyata, kadırga, top ve at gemilerinin bulunduğu bazı gemiler, Modon‟un fethi sırasında parçalanmıĢtır. Kalyatalardaki mürettabat nizamdan yoksundur. Donanmadaki kalyata ve firkateler, bakıma muhtaç bir haldedir. A.e. , s. 903-904. 515 Paolo Contari‟nin 2 Eylül 1500 tarihli tanıklık bildirisi: A.e. , s. 903. 516 A.y.

2.4. Avlonya Körfezi‟nde Bir Donanma Üssü: Viyosa Nehri

Viyosa Nehri, önemli bir donanma üssüdür. Avlonya Körfezi‟ne yakınlığı nedeniyle Osmanlılar‟ın Adriyatik‟e müdahalesini hızlandıran avantajlı bir konumda olsa da suyunun sığ olması gemilerin yürütülmesini güçleĢtirmekte, hatta imkansızlaĢtırmaktadır. Suyun sığ olduğu zamanlarda gemiler atların yardımıyla Körfez‟e indirilmektedir. Floransa‟lılarla ticaret yapan Avlonyalı bir tüccar,Viyosa Nehri ve Avlonya‟daki gemilere iliĢkin Venedikliler‟e bilgi sızdırmıĢtır. 6 Nisan 1500 tarihinde kaydedilen bilgiler Ģunlardır:517 “Avlonya‟nın 12 mil uzağında bulunan bir nehirde (Viyosa Nehri kastediliyor) 40 gemi bulunmaktadır. Bunlardan beĢ tanesi 500 botte (320 ton) kapasitelidir ve mavna türündendir. Yirmi tanesi hafif kadırga, geri kalan onbeĢi ise firkate ve kalyatadır. Firkate ve kalyataların haricindeki gemiler, yani kadırgalar nehir suyunda tek baĢına ilerleyememektedir. Onları atla çekmek gerekir. Çünkü suyun derinliği bir insanın dizine ancak ulaĢmaktadır. Gemidekiler ağırlık yapmamak adına suya inmekte, gemiler ancak o Ģekilde yürütülebilmektedir. Osmanlılar, firkate ve kalyatalardan oluĢan 7 gemiyi söz konusu ırmağın 24 mil uzağına, Sasno‟daki (Arnavutluk) Raguza Limanı‟na kadar götürmüĢtür. Ayrıca, onlar, Sasno‟ya çok sayıda kereste yığmıĢtır. Bunlar, gemi ve gemi direği yapımında kullanılacaktır. Sasno‟da 6 kadırga, bir küçük barça ve birkaç pergende (brigantini), Avlonya‟da ise firkate ve kalyatalardan oluĢan 7 silahlı gemi ile yine silahlı 2 büyük ağribar bulunmaktadır. Avlonya ve Sasno‟daki bu gemiler, her an Otranto‟ya saldırabilir.”

Donanma BaĢkomutanı Melchiorre Trevisano Viyosa‟daki donanmayı yakından takip etmektedir. Donanma BaĢkomutanı, Viyosa Nehri kıyısında bulunan 4 hafif kadırganın 16 Nisan (1500) tarihinde suya indirildiğini yazmaktadır.518 Karada duran 30 kadırga henüz kalafatlanmamıĢtır. Bunların yirmi tanesi büyük on tanesi hafif kadırgadır.519 Viyosa Nehri‟nin oldukça sığ olması kadırgaların nehirde

517 A.e. , s. 276-277. 518 Donanma BaĢkomutanı Melchiorre Trevisano tarafından Korfu‟dan yollanan 23 Nisan 1500 tarihli mektup: A.e. , s. 303. 519 Ġstanbul‟dan dönen Venedik elçisi Alvise Manenti tarafından Korfu‟daki Onlu Reisler Konseyi‟ne (Conseio di X) sunulan 1 Nisan 1500 tarihli rapor: A.e. , s. 179-180.

99 ilerlemesini güçleĢtirmektedir.520 Nehrin ağzındaki suyun derinliği 3 ayak (105 cm)521 civarındadır.522 Bir yandan kadırgalar atla çekilmekte bir yandan da ellerine sopa almıĢ olan 100 kiĢi nehrin suyunu derinleĢtirmeye, suyu dalgalandırmaya çalıĢmaktadır.523

1500 yılının Mayıs ayında Viyosa Nehri kıyısındaki 10 hafif kadırga daha suya indirilmiĢtir.524 Kadırgalardaki tahtalar oldukça yaĢtır. Gemilerden ikisinin yelkenleri de henüz tamamlanmamıĢtır. Haziran ayında nehirdeki gemilerin sayısı hızla artmaya baĢlamıĢtır. 15 kadırga ile firkate ve kalyatalardan oluĢan 7 gemi nehir üzerinde ilerlemektedir.525 Suya indirilen kadırga sayısı kısa süre sonra onsekize yükselmiĢtir.526 Temmuz aynın baĢlarında bunlara 4 kadırga daha eklenmiĢ ve suya indirilen kadırga sayısı 22 olmuĢtur.527 Bazı kadırgalar hâlâ nehre inmemiĢtir; karada bekletilmektedir.528 Avlonya‟dan kaçan köleleler, Haziran ayı içinde Viyosa Nehri kıyısında 8 büyük kadırga ile 6 hafif kadırga görmüĢtür.529 Venedikliler‟in elinden alınan Pagana adlı kadırga da nehrin kıyısında durmaktadır.Yine Haziran ayında

520 Donanma BaĢkomutanı tarafından yollanan 16 Nisan 1500 tarihli mektup ile Baylos Piero Liom ile Donanma Emini Lucha Querini tarafından Korfu‟dan yollanan 16 Nisan 1500 tarihli mektup: A.e. , s. 180-181 ve 280-281. 521 Frederic Lane bir ayağı (pie/piede) 34, 7735 cm olarak hesaplamaktadır. Frederic Chapin Lane, Venetian Ships and Shipbuilders of the Renaissance, Baltimore, The John Hopkins University Press, 1992, s. 245. 522 Bar‟dan (Antivari) 13 Ağustos (1500) tarihli mektup yollayan Arnavutluk‟tan sorumlu olan Donanma Emini Andrea Michiel bu bilgiyi vermektedir. Viyosa Nehri yakınlarından yollanan 31 Temmuz (1500) tarihli mektubun sahibi Komutan Dominico Dolfin oranın derinliğini 3,5 ayak (120-125 cm) olarak vermektedir. Kotor‟dan 22 Ağustos (1500) tarihli bir mektup yollayan Donanma Emini Giovanni Paulo Gradenigo, nehir ağzındaki en derin noktanın 3,5 ayak (120-125 cm) diğer kısımların 3 ayak (105)ve altı olduğu bilgisini vermektedir. Gradenigo, bu bilgiyi Dominico Dolfin‟den edinmiĢ olmalıdır. Zira, onun yanına bir ağribar yollamıĢtır. I Diarii, C. III, s. 641-642, 684 ve 767-768 ve Lane, Venetian Ships and Shipbuilders of the Renaissance, s. 245. 523 Donanma BaĢkomutanı, bunun dıĢında, Karedeniz kıyılarında inĢa edilen 100 kadırganın Ġstanbul‟a getirilmek üzere olduğunu haber almıĢtır. Donanma BaĢkomutanı „nın 16 Nisan 1500 tarihli mektubu: A.y. 524 Donanma Emini Andrea Michiel tarafından Curzolari‟den yollanan11 Mayıs (1500) tarihli mektup: I Diarii, C. III, s. 376. 525 Donanma Emini Francesco Capello tarafından Rimini‟den yollanan 16 Haziran 1500 tarihli mektup ilee Donanma Emini Girolamo Pisani tarafından Rodoni‟den (Dıraç‟ın kuzeyindeki Adriyatik kenti) yollanan 16 ve 30 Haziran 1500 tarihli mektuplar: A.e. , s. 383, 401 ve 404. 526 Kotor‟dan 1, 8, 17 ve 18 Haziran(1500) tarihli birkaç mektup yollayan Donanma Emini Giovanni Paolo Gradenigo, Viyosa Nehri kıyısındaki 19 kadırganın 5 Haziran günü suya indirildiğini bildirmektedir. Ona göre, Haziran ayı nihayet bulmadan evvel 11 kadırga daha nehre indirilecektir. Preveze‟den kaçıp Korfu‟daki Donanma BaĢkomutanı Melchiorre Trevisano‟ya 16 Haziran 1500 tarihli bir rapor sunan Mathias Ungaro, Avlonya‟daki kadırga sayısının Haziran ayı sonunda otuz olacağını söylemektedir. Firarî esir Mathias Ungaro tarafından Korfu‟daki Donanma BaĢkomutanı Melchiorre Trevisano‟ya sunulan 16 Haziran 1500 tarihli rapor, Dıraç‟taki Baylos Vido Diedo tarafından yollanan 16 Haziran 1500 tarihli mektup: Giovanni Paolo Gradenigo tarafından Kotor‟dan yollanan 1, 8, 17 ve 18 Haziran(1500) tarihli mektuplar: A.e. , s. 443, 457 ve 467. 527 Vido Diedo‟nun 16 Haziran (1500) tarihli mektubunda, 18 kadırganın, 5 Temmuz (1500) tarihili mektubunda ise 22 kadırganın nehre indirildiğini yazmaktadır. Yani, 16 Haziran ve 5 Temmuz (1500) tarihleri arasında 4 kadırga daha suya indirilmiĢtir. A.e. , s. 467 ve 494. 528 Vido Diedo „‟nun 16 Haziran 1500 tarihli mektubu: A.e. , s. 467. 529 Donanma BaĢkomutanı Melchiorre Trevisano tarafından Korfu‟dan yollanan 25 Haziran 1500 tarihli mektup: A.e. , s. 490.

100 nehrin kıyısına 7000 azap ile 400 Yeniçeri gelmiĢtir.530 Gelen azapların çoğu tecrübesizdir.531 Donanmadaki kürekçiler nitelikli değildir; çoğu köylülerden seçilmiĢtir.532 2000 at Viyosa Nehri kıyısına peksimet taĢımaktadır.533 Nehirdeki gemilerin Modon seferine dahil edilmesi beklenmektedir. Korfu tarafına gelen birkaç köle Donanma BaĢkomutanı‟na Viyosa‟daki gemilerin Ġnebahtı‟daki 50 kadırganın yola çıkmasıyla beraber harekete geçeceğini söylemiĢtir.534 PadiĢah da nehirdeki gemilerin bir an önce Avlonya Körfezi‟ne çıkarılmasını istemektedir. Yıllar süren bir esir hayatının ardından Preveze‟deki donanmadan kaçıp Korfu‟daki Donanma BaĢkomutanı‟na Melchiorre Trevisano‟ya 16 Haziran (1500) tarihli bir rapor sunan Mathias Ungaro , padiĢahın Viyosa Nehri kıyısındaki donanmayı çıkarmakla meĢgul olduğunu dile getirmektedir. Hatta padiĢah, bir adam gönderip donanmayı nehirden çıkarmayı baĢarırlarsa, kazmacıların her birini kazakla ödüllendireceğini, baĢaramazlarsa onları kazığa geçirteceğini söylemiĢtir.535 Nehirden çıkarmakla kastedilen, donanmayı Avlonya Körfezi‟ne ulaĢtırmaktır.

Kotor‟dan 4, 5 ve 6 Temmuz (1500) tarihli üç mektup yollayan Donanma Emini Giovanni Paolo Gradenigo Viyosa‟ya bir casus göndermiĢ, ondan Venedik eliyle Viyosa‟daki Osmanlı donanmasına yapılan sabotajı haber almıĢtır:536 Ġki büyük kadırga ile Dalmaçya tarafından gelen 4 hafif kadırga Viyosa Irmağı ağzını taĢla doldurmuĢtur.537 Giovanni Paolo Gradenigo‟ya Viyosa‟daki donanma hakkında bilgi veren diğer kiĢi oradaki Osmanlı donanmasından kaçmıĢ olan Kandiye‟li bir esirdir. Adı belirtilmeyen, 18 Haziran (1500) tarihinde donanmadan firar ettiğini Gradenigo‟ya söyleyen bu firarî esir, 1 Haziran günü Viyosa‟daki bazı kadırgaların suya indirildiği bilgisini vermektedir. Bu kadırgalardan bazıları büyük bazıları hafif kadırgadır. Bunlardan 24 tanesinin yelken direkleri hazırdır. Fakat, mürettebatları hazır değildir. Bu kadırgaların diğer altısı (toplam 30 kadırgadan söz ediliyor) ise

530 Donanma BaĢkomutanı‟nın 25 Haziran tarihli mektubu. A.y. 531 Baylos Vido Diedo tarafından Dıraç‟tan yollanan 16 Haziran 1500 tarihli mektup: A.e. , s. 467. 532 Sitira‟da (Stiri/Sthyra: Eğriboz Adası‟nın güney ucu) bulunan Osmanlı donanmasından kaçan Michiel d‟Ancona tarafından Donanma BaĢkomutanı Melchiorre Trevisano‟ya sunulan 3 Haziran (1500) tarihli rapor: A.e. , s. 443. 533 Donanma Emini Giovanni Paolo Gradenigo tarafından Kotor‟dan yollanan 1, 8, 17 ve 18 Haziran (1500) tarihli mektuplar: A.e. , s. 457. 534 Donanma BaĢkomutanı‟nın 25 Haziran tarihli mektubu. A.e. , s. 490. 535 A.e. , s. 443. 536 A.e. , s. . 489-490. 537 A.e. , s. 490.

101 hızla iĢlenmektedir. Bunların, 20 Haziran (1500) tarihine kadar tamamlanması öngörülmektedir. Viyosa‟daki donanmanın o tarihte yola çıkması (nehir üzerinden Avlonya Körfezi‟ne çıkması) beklenmektedir. Osmanlılar‟ın eline geçen Venedik kadırgası Pagana, firkate ve kalyatalardan oluĢan 6 gemi ile birlikte Avlonya Sancakbeyi Mustafa Bey‟in emrine verilmiĢtir. Firarî esir Viyosa‟da gördüğü gemileri 10 büyük 22 hafif kadırga, birkaç pergende, birkaç firkate ve birkaç kalyata ile Faik PaĢa‟ya ait olan bir yük gemisi olarak sıralamaktadır. Kürekler dıĢındaki malzemeler kullanıma hazır durumdadır. Bahsi geçen esir, Viyosa‟daki donanmanın Ġnebahtı‟dakiyle birleĢip Kotor‟a saldıracağı Ģeklinde bir söylenti duymuĢtur. Kotor‟un tehdit altında olduğunu düĢünmüĢ olacak ki Gradenigo‟yu hemen bundan haberdar etmiĢtir. Viyosa‟ya 8000 azap geleceğini bildiren esir, Ġnebahtı, Preveze ve Viyosa‟daki üç donanmanın birleĢeceğinden bahsedip, bunun 20 Haziran (1500) tarihinden evvel gerçekleĢeceği tahmininde bulunmuĢtur. Viyosa‟daki peksimet fırını kullanıma hazırdır. Bahsi geçen esir, Viyosa‟da bulunan çok sayıda zırh, eğer ve kuĢağın Milano çıkıĢlı olduğunu ileri sürüp Milano Dukalığı‟nın Venedik‟e karĢı Osmanlı‟ya yardımda bulunduğunu ima etmektedir. Bu firarî esir, 24 Haziran (1500) günü bir Ģey daha keĢfetmiĢtir: Osmanlılar, Viyosa‟nın doğusundaki köprünün oraya üç adet top sığınağı kurmuĢtur.

Donanma Emini Giovanni Paulo Gradenigo, Kotor‟dan yolladığı baĢka mektuplarda padiĢahın 17 Haziran‟da (1500) Mora‟ya giriĢini haber vermektedir.538 Ayrıca, o, Viyosa‟daki gemiler hakkında da bilgi vermektedir. Gradenigo, Viyosa‟daki 19 kadırga 5 Haziran‟da (1500) suya indirildiğini, geri kalan 11 kadırganın 20 gün içinde tamamlanacağını bildirmektedir.

Viyosa Nehri‟ni üs edinen Avlonya donanması, Modon seferine iĢtirak etmek için gün saymaktadır. Napoli Kralı, Avlonya‟dan gelen birinden Osmanlı donanmasına dair önemli bilgiler edinmiĢ ve edindiği bu bilgileri derhal Napoli‟deki Venedik Konsolosu Leonardo Anselmo ile paylaĢmıĢtır. Avlonya‟dan Napoli Krallığı‟na bilgi taĢıyan ve adı belirtilmeyen bu kiĢi, 21 Temmuz (1500) tarihinde Avlonya‟dan ayrılmadan evvel Osmanlı donanmasıyla ilgili bazı Ģeyler

538 1, 8, 17 ve 18 Haziran 1500 tarihli mektuplar: A.e. , s. 457.

102 duymuĢtur.539 Duydukları arasında, Osmanlı donanmasının Modon‟a gelmekte olduğu, padiĢahın Modon‟un 30 mil uzağında olduğu ve Osmanlı ordusunun Modon‟u çevrelediği gibi bilgiler vardır. Bu kiĢi tarafından verilen bilgiye göre, Avlonya‟da 15 hafif ve 10 büyük kadırga, birkaç firkate, birkaç kalyata ve baĢka türdeki diğer gemilerden oluĢan 40 gemi bulunmaktadır. Bu gemiler, Modon‟un fethine dâhil olmak için padiĢahtan gelecek emri beklemektedir. Anadolu‟dan gelen 17000 azap Avlonya‟ya ulaĢmıĢtır. Ayrıca, oraya peksimet ve çok sayıda ok taĢınmaktadır. Viyosa Nehri‟nin Avlonya Körfezi‟ne ulaĢtığı ağızda bekleyen 2 büyük 3 hafif kadırga ve bir barçadan oluĢan Venedik filosu Osmanlı donanmasının denize açılmasını engellemek için bomba yağdırmaktadır. Bundan baĢka, Venedikliler, Osmanlı donanmasının çıkıĢı zor olsun diye, nehrin ağzını taĢla doldurmaktadır. Osmanlılar da demir gülleler fırlatmak suretiyle suyu derinleĢtirmeye çalıĢmaktadır. Bütün bu bilgiler Venedik‟in Napoli‟deki elçisinin 29 Temmuz (1500) tarihli mektubunda yer almaktadır.

Ġnebahtı‟daki donanma 1500 senesi Temmuz ayının baĢlarında denize açılmıĢ, fetih harekâtına katılmak üzere Modon‟a doğru yol almıĢtır.540 Modon, Osmanlı donanması oraya ulaĢmadan, Rumeli Beylerbeyi Mustafa PaĢa komutasındaki 30.000 kiĢilik Osmanlı ordusu tarafından topa tutulmuĢtur.541 Kısaca, Modon‟un fetih süreci fiilî olarak baĢlamıĢ, hazırlık aĢamasından hareket aĢamasına geçilmiĢtir. Avlonya‟daki, baĢka bir deyiĢle Viyosa Nehri kıyısındaki Osmanlı donanması Modon Fethi‟ne destek verme hususunda biraz gecikmiĢtir. Venedikli Komutan Dominico Dolfin‟in Viyosa yakınlarından yolladığı 29 Temmuz (1500) tarihli mektup, Viyosa‟daki donanmanın geciktiğini haber vermektedir. 542 10 büyük 16 hafif kadırga ile firkate ve kalyatalardan oluĢan 7 gemiyi543 bünyesinde barındıran bu donanma, Viyosa Nehri‟nden Avlonya Körfezi‟ne çıkmak için yaptığı hazırlıkları

539 A.e. , s. 593-594. 540 Donanma Emini Girolamo Contarini tarafından Zante‟den yollanan mektup bu bilgiyi ihtiva etmektedir. A.e. , s. 599. 541 Bu bilginin kaynağı da Modon‟lu yöneticiler (rettori) Marco Gabriel ile Antonio Zantani tarafından yollanan 6, 7 ve 12 Temmuz (1500) tarihli üç mektuptur. A.e. , s. 602.

542 A.e. , s. 603. 543 Viyosa Nehri civarından 27 Ağustos (1500) tarihli bir mektup yollayan Tahıl Emini Marco TiePaolo ile BaĢvardiyan Daniel Pasqualigo 10 büyük kadırga ile firkate ve kalyatadan oluĢan 7 gemiden bahsetmektedir. Dominico Dolfin 16 hafif kadırgadan bahsederken onlar hafif kadırga sayısını 31 olarak vermektedirler. Oradaki donanma, Avlonya Sancakbeyi Mustafa PaĢa‟nın sorumluğundadır. A.e. , s. 628.

103 daha yeni tamamlamıĢtır.544 Venedikli kadırgalar (Marco Tiepolo, Daniel Pasqualigo, Andrea Marcello ve Sabastian Contarini komutasındaki 4 büyük kadırga ile Kerka, ġibenik ve Zadar‟dan gelen 3 hafif kadırga) Viyosa Nehri‟ndeki donanmanın körfeze çıkmasını engelleme çabası içinde nehrin ağzını taĢla doldurmaya çalıĢırken, Osmanlılar bunu fark edip kadırgalara doğru top atmaya baĢlamıĢtır. Temmuz ayının son günlerine gelinmesine rağmen Viyosa‟daki donanma, denize açılamamıĢtır. Sefer düzenlenen Modon‟un epey bir uzağında kalmıĢtır.

Viyosa Nehri‟ndeki donanmayı yakından takip eden Komutan Dominico Dolfin, donanmanın kısa süre içinde Adriyatik‟e çıkacağını yazmaktadır.545 Donanmayı denize çıkarmak için sabırsızlanan Osmanlılar tedbiri elden bırakmayıp Viyosa Nehri‟nin Avlonya Körfezi‟ne döküldüğü kısma bir hafif kadırga, bir firkate ve bir pergende yollayıp orayı hergün kontrol etmiĢtir.546

Donanma BaĢkomutanı Benedetto Pesaro tarafından Korfu‟ya yollanan 10 Ağustos (1500) tarihli mektup, Viyosa Nehri‟ndeki Osmanlı donanmasının Adriyatik‟e çıkmasını engelleme hususunda Venediklilerin ne kadar ısrarcı olduğunu ortaya koymaktadır. ġibenik çıkıĢlı olan iki büyük kadırga ile Tırogir çıkıĢlı olan iki hafif kadırga nehrin denize açılan ağzına top yağdırmaktadır.547

1500 yılının Ağustos ayı ortalarında Viyosa Nehri‟ndeki donanma hâlâ Adriyatik‟e çıkamamıĢtır. 22 Ağustos (1500) tarihinde Venedik‟e ulaĢan548 Venedik‟in Napoli elçisi Francesco Morosini, Lecce‟den Napoli‟ye gelen önemli bir bilgiyi Venediklilerle paylaĢmıĢtır: Avlonya Sancakbeyi Viyosa‟daki donanmayı derhal denize çıkarmasına iliĢkin ikinci bir emir almıĢtır.549 Bu emir, 12 ve 13 Ağustos tarihlerinde Avlonya Sancakbeyi‟ne iletilmiĢtir.550 Bu bilgiyi Napoli

544 A.e. , s. 603. 545 Komutan, donanmanın Adriyatik‟e çıkacağını 29 Temmuz (1500) günü haber almıĢtır. Bu haber, Dıraç‟taki yetkililer tarafından ona iletilmiĢtir. Komutan Dominico Dolfin tarafından Viyosa Nehri civarından yollanan 31 Temmuz 1500 tarihli mektup: A.e. , s. 641. 546 Dominico Dolfin tarafından Viyosa Nehri civarından yollanan 4 Ağustos 1500 tarihli mektup: A.e. , s. 642. 547 A.e. , s. 667. 548 A.e. , s. 714. 549 A.e. , s. 709. 550 Venedik‟in Napoli Elçisi‟nün mektubu 22 Ağustos (1500) tarihli olduğuna göre, Napoli Kralı Elçisi‟nün ondan daha önce mektup gönderdiği düĢünülürse, Avlonya Sancakbeyi Ağustos ayının baĢlarında bu emri almıĢ olmalıdır. A.y.

104

Kralı‟na ulaĢtıran Hâkim Giaccomo Rancho Viyosa‟daki donanma Modon‟daki donanmayla birleĢip Korfu‟ya saldıracağını ileri sürmektedir.

Komutan Dominico Dolfin, Adriyatik‟e çıkamayan Viyosa Nehri‟deki donanma için alınan tedbirlere değinmektedir.551 Ucu sivriltilen çok sayıda sopa suyun sığ olduğu kısımlara yerleĢtirilmiĢtir.552 Osmanlılar, bir yandan suyu bu Ģekilde derinleĢtirmekle uğraĢırken, diğer yandan da gemilerini olası bir Venedik saldırısına karĢı korumaya çalıĢmaktadır. Bu amaçla, söz konusu nehrin ağzına iki top bırakmıĢlardır.553 Dominico Dolfin, Viyosa‟daki gemi sayısı hakkında da bilgi vermektedir. 21 hafif kadırga, 10 büyük kadırga, kalyata ve firkateden oluĢan 7 gemi, 2 pergende ve 10 ağribardan oluĢan554 toplam 50 gemi Viyosa Nehri‟ne bırakılmıĢtır.555 Osmanlılar, bu gemileri Adriyatik‟e çıkarmaya çalıĢmaktadırlar.556 Dominico Dolfin, Viyosa‟dan yolladığı 1 Eylül (1500) tarihli bir baĢka mektubunda nehirdeki donanmanın denize çıkmayacağını söylemektedir.557

Viyosa Nehri‟ndeki donanmanın bir türlü denize çıkamaması padiĢahın damadı Avlonya Sancakbeyi Mustafa PaĢa hakkında idam fermanı çıkarmasına yol açmıĢtır. Komutan Dominico Dolfin‟in 5 Eylül (1500) günü Viyosa‟dan yolladığı mektup cezasının ifası için Mustafa PaĢa‟nın Bâbıali‟ye çağrıldığını haber vermektedir.558

Viyosa Nehri‟ndeki donanmayı takip eden Dominico Dolfin, 17 Eylül (1500) günü Viyosa yakınlarından bir mektup yollamıĢtır. Söz konusu mektup, Viyosa‟da

551 Dominico Dolfin tarafından Viyosa Nehri civarından yollanan 20 Ağustos 1500 tarihli mektup: A.e. , s. 731. 552 A.y. 553Donanma Emini, aymı zamanda Yönetici olan Giovanni Paulo Gradenigo, Kotor‟dan yolladığı 22 Ağustos (1500) tarihli mektubuna Ģunu yazmıĢtır: Viyosa Nehri‟nin deniza açılan ağzını geniĢletmek için ucu sivri iki büyük sopa kullanılmaktadır. A.e. , s. 731, s. 767-769. 554 Kotor‟dan 22 Ağustos (1500) tarihli bir mektup yollayan Donanma Emini ve Yönetici (rector) Giovanni Paulo Gradenigo, Viyosa‟ya yolladığı bir ağribarın orada bulunan Dominico Dolfin‟le irtibata geçtiğini belirtmektedir. Bu ağribardakiler Dominico Dolfin‟den Viyosa‟da kaç gemi bulunduğunu öğrenmiĢlerdir. Onların öğrendiği kadarıyla Viyosa‟da 10 büyük kadırga, 21 hafif kadırga, firkate ve kalyatadan oluĢan 7 gemi bulunmaktadır. Geri kalan gemiler pergende türündendir. Venedik‟in elinden alınan Pagana adındaki gemi orada onarılmıĢtır. Dominico Dolfin‟in mektubunda da 10 büyük kadırga, 21 hafif kadırga ve firkate ve kalyatadan oluĢan 7 gemiden söz edilmektedir. Dominico Dolfin, Giovanni Paolo Gradenigo‟nun mektubundan farklı olarak, 2 pergendeden bahsetmekte, geri kalan gemilerin ağribar olduğunu söylemektedir. Viyosa‟daki gemilerin sayı ve türlerinin Giovanni Paolo Gradenigo‟ya söylenenden farklı aktarılmıĢ olması ihtimal dâhilindedir. A.e. , s. -767-768. 555 A.e. , s. 731. 556 A.y. 557 A.e. , s. 763. 558 A.e. , s. 794-795

105

500 yeniçeri ve 500 azabın559 donanmayı muhafaza etmekle görevlendirildiğini bildirmenin dıĢında, Avlonya Sancakbeyi Mustafa PaĢa‟nın padiĢah tarafından affedildiğini haber vermektedir.560 PadiĢah, kızının ricası üzerine damadı olan bu paĢayı affetmiĢtir. Osmanlılar, suyun sığ olmasından ötürü kadırgalar yerine daha hafif olan firkate ve kalyataları denize çıkaracaklardır. Nehrin yakınında inĢa edilen kalyata ve firkateden oluĢan 10 gemi de buna dâhildir.

Donanma Emini Giovanni Paolo Gradenigo‟nun Kotor‟dan yolladığı 15 Eylül (1500) tarihli mektup, Herseknova‟da (Castel Novo) 300 azap ve 150 yeniçeri olduğunu haber almıĢtır.561 Bunlar büyük ihtimal Viyosa‟ya gitmek üzeredir. Avlonya Körfezi‟nde 4 (veya 5) hafif kadırga beklemektedir. Bu 4 kadırga, Viyosa Nehri‟ndeki 10 kadırganın Adriyatik‟e çıkmasından hemen önce etrafı teftiĢ etmekte ve güvenliği sağlamaktadır.

2.5. 1500-1511 Yılları Arasında Osmanlı Donanmasının Genel Durumu

1500-1511 yılları arasındaki Osmanlı donanma hazırlıklarından bahseden mektup ve raporlar, seferden dönen Osmanlı donanmasının durumu hakkında bilgi vermektedir. Ayrıca, bu mektup ve raporlar, Viyosa Nehri‟ndeki donanmanın Avlonya‟ya nasıl taĢındığını, oradan nasıl Ġstanbul‟a götürüldüğünü anlatmaktadır. PadiĢah tarafından korsanlara karĢı alınan tedbirler de bu mektup ve raporların konusunu oluĢturmaktadır. 1507 yılından itibaren kaleme alınan mektuplar, Memlük Sultanı‟na mühimmat ve donanma malzemesi götüren Osmanlı gemilerinden ve onların Ġskenderiye‟ye nasıl gittiklerinden söz etmektedir.

Donanma Emini Girolamo Pisani tarafından Vatika‟dan (Çuha Adası‟nın kuzeyine bakan kıyı kenti) yollanan 4 Eylül 1500 tarihli mektup, sefer sonrasındaki Osmanlı donanması hakkında bilgi veren ilk mektuptur. Modon seferi sırasında esir alınıp Osmanlı donanması tarafından götürülen, daha sonra bu donanmadan kaçmayı baĢaran VardiyanbaĢı Jacomo de Barbis, Donanma Emini Girolamo Pisani‟ye Osmanlı donanması hakkında bilgi vermiĢtir. VardiyanbaĢı Modon‟a sefer

559 Ülgün‟den 17 Eylül (1500) tarihli bir mektup yollayan Arnavutluk‟tan sorumlu olan Donanma Emini Andrea Michiel, Viyosa kıyısında 300 azap ile 300 okçu bulunduğu bilgisini vermektedir. A.e. , s. 876. 560 A.e. , s. 875. 561 A.e. , s. 877-878.

106 düzenleyen Osmanlı donanmasındaki gemileri 75 hafif kadırga, 13 baĢtarda, ikisi mavna, biri 800 botte (512 ton) kapasiteli bir gemi (göke ya da barça), on beĢi en çok 300 botte (192 ton) kapasiteli olan 18 büyük gemi, top ve at gemilerinden oluĢan 36 gemi, 6 yük gemisi, 20 ve 22 oturaklı iki kalyata, 16 ve 18 oturaklı 48 kalyata, 10 pergende olarak sıralamaktadır. Barbis, donanmanın toplam 208 gemiden oluĢtuğunu ayrıca belirtmektedir.562 VardiyanbaĢı, kalyataların kötü ve bakıma muhtaç durumda olduğunu ve mürettebatın talimden yoksun ehil olmayan kimseler oluĢtuğunu söylemektedir. Barbis, donanmadaki gemilerin bakım için Ġstanbul‟a ya da Eğriboz‟a götürüleceğini bildirmektedir.

Para ve erzağın bitmesi Osmanlı ordusunun Anabolu‟dan ayrılıp Ġstanbul‟a dönme kararı vermesinde etkili olmuĢtur. 16 Eylül (1500) günü Anabolu‟dan ayrılıp 21 Eylül (1500)günü Hanya‟ya, 22 Eylül günü de Kandiye‟ye ulaĢan Januli Stathi, sunmuĢ olduğu raporda Osmanlı ordusunun bu yüzden Anabolu‟dan ayrılmak zorunda kaldığını söylemektedir.563 Yine, onun raporuna göre, Venedik‟in Anabolu‟da üç yıllık buğday depolamıĢ olması, Osmanlı ordusuna karĢı direniĢi güçlendirmiĢtir. Anabolu‟nun 4 mil açığında ordudan gelecek haberi bekleyen donanma, ordunun Anabolu‟dan ayrıldığını haber alınca açığa yelken açmıĢtır.

Donanma BaĢkomutanı Benedetto Pesaro tarafından Leccena‟dan yollanan 10 Eylül 1500 tarihli mektup, Osmanlı donanmasının izlediği güzergâh hususunda önemli bilgiler vermektedir. Osmanlı donanmasından ayrılan firkate ve kalyatalardan oluĢan 34 gemi564 Leccena‟ya gidip orada yağma yaparken565, donanmanın geri kalanı Ġstanbul‟a gitmek üzere yoluna devam etmiĢtir. 4 Eylül (1500) günü Anabolu‟dan ayrılan566 donanma, 9 Eylül (1500) günü Eğriboz‟daki Mandelon

562 A.e. , s. 904. 563 A.e. , s. . 936-937. 564 Januli Stathi, Leccena‟ya uğrayan Osmanlı gemileri konusunda yanlıĢ bilgi vermektedir. Januli Stathi, bütün Osmanlı donanmasının 15 Eylül (1500) günü Leccena‟ya ulaĢtığı bilgisini vermektedir. Halbuki, Leccena‟ya uğrayan bütün Osmanlı donanması değildir. Oraya uğrayan gemi sayısı sadece 34‟tür. Bunlar firkate ve kalyata türündedirler.Yapılan yağma da 15 Eylül günü değil daha önce, 10 Eylül günü veya daha önce gerçekleĢmiĢtir. Donanma BaĢkomutanı Benedetto Pesaro tarafından Leccena‟dan yollanan 10 Eylül 1500 tarihli mektup, Januli Stathi adlı kiĢi tarafından Kandiye‟deki Yöneticilere sunulan 22 Eylül 1500 tarihli rapor: A.e. , s. . 936-937 ve 946-947. 565 Leccena halkı, hem Bâbıali‟ye hem de Argos‟ta bulunan padiĢaha birer elçi yollayıp Osmanlı donanmasının yaptığı yağmayı padiĢaha Ģikayet etmiĢ, yağmanın devam etmesini önlemiĢtir. Donanma BaĢkomutanı Benedetto Pesaro tarafından Leccena‟dan yollanan 10 Eylül 1500 tarihli mektup: A.e. , s. 946-947. 566 Modon‟da Osmanlılara esir düĢüp fidye ile kurtarılan, Zadar (Zara) Kontu Piero Sagredo ve Benedetto Cabriel‟e Skili Burnu‟ndan(Skileon/Schilo/Mora Yarımadası‟nın doğusunda) 24 Eylül (1500) tarihli bir mektup

107

Burnu‟nda görülmüĢtür.567 Donanma erzak temin etmek için oraya uğramıĢtır. Bundan baĢka, Januli Stathi, Leccena‟ya uğrama tarihi hususunda yanlıĢ bilgi vermiĢ olmalıdır. Collone Burnu‟nda (Taranto Körfezi‟ninn güneyindeki burun) görünen firkate ve kalyatalardan oluĢan birkaç gemi, Venedik kıyısına üç top atarken Mandelon Burnu‟ndaki donanma Pandora adındaki Venedik kadırgasını ele geçirip ateĢe vermiĢtir.568 Yanan gemiden kurtulmayı baĢaran bir marangoz ile bir kalafatçı, Osmanlılara esir olmaktan kurtulamamıĢ, Kemal Reis‟e ait olan büyük gemiye (mavna ya da göke) konularak Osmanlı donanması tarafından zorla götürülmüĢtür.569 Donanmanın bir kısmı Eğriboz‟da kalmıĢ, geri kalanı Ġstanbul‟a doğru yol almaya devam etmiĢtir.570 Donanma BaĢkomutanı‟na rapor sunan, Constantin de Michali adlı denizci Osmanlı donanmasındaki büyük gemilerin 10 hafif kadırga tarafından romörke edildiğini bildirmenin dıĢında, donanmadaki firkate ve kalyataların çok eski, hatta çürümek üzere olduklarını söylemektedir.571 Onun raporuna göre, donanmada toplam 250 gemi vardır.572 Bunların 100 tanesi hafif kadırga ve kalyatalardan, diğer 100 tanesi küçük gemilerden oluĢmaktadır.573 Donanmada kare yelkenli 16 gemi bulunmaktadır. Bunlardan en büyük olanı 1000 kiĢi, 700 botte (448 ton) kapasiteli olanı, 500 kiĢi taĢımaktadır. Donanmada kare yelkenli yük gemileri de bulunmaktadır. Osmanlılar tarafından ele geçirilen 10 Venedik kadırgası bu donanma tarafından götürülmektedir.574 Seferden dönmekte olan donanma, oldukça kötü bir

yollayan Modon vatandaĢı Alichi, Osmanlı donanmasının 28 Ağustos (1500) günü Anabolu‟ya uğradığını, oradan 4 Eylül (1500) günü ayrıldığını bildirmektedir. Anabolu‟dan 9 Eylül (1500) tarihli mektup yollayan Anabolu Yöneticileri Jacomo di Renier ile Alvise Barbarigo, Osmanlı donanmasının 28 Ağustos (1500) günü Anabolu‟ya ulaĢtığını, orada 8 gün kaldığını yazmaktadır. Yani, onlara göre, donanma oradan 6 Eylül (1500) günü ayrılmıĢtır. A.e. , s. 946, 972-973 ve 994. 567 Donanma BaĢkomutanı tarafından Mandelon Burnu‟ndan yollanan 13 Eylül 1500 tarihli mektup: A.e. , s. 948. 568 A.y. 569 Pandora adlı kadırgadan kaçmayı baĢaran Korfu vatandaĢı Constantin da Michali tarafından sunulan rapor: Donanma BaĢkomutanı tarafından Keos Adası‟ndan (Zia: Kiklad Adaları‟ndan biri) yollanan 12 Eylül 1500 tarihli mektup: I Diarii, C. III, s. 949-950 ve Pitcher, Osmanlı İmparatorluğu’nun Tarihsel Coğrafyası, Haritalar Kısmı, Yunanistan ve Ege Denizi Haritası. 570 Constantin da Michali tarafından sunulan rapor: Donanma BaĢkomutanı‟nın 12 Eylül 1500 tarihli mektubu: I Diarii, C. III, s. 949-950 571Constantin da Michali‟nin raporu. Donanma BaĢkomutanı‟nın 12 Eylül 1500 tarihli mektubu. A.e. , s. 951. 572 Anabolu‟daki Yöneticiler Giaccomo di Renier ile Alvise Barbarigo‟ya 8 Eylül (1500) tarihli bir mektup yollayan Leccena‟lı Yönetici Leonardo Marcello, Anabolu‟dan ayrılan donanmanın oldukça kötü bir vaziyette olduğunu, donanmada iki yüzden az gemi kaldığını, bunların çoğunun sağlam olmadığını yazmaktadır. A.e. , s. 951 ve 997-998. 573 Constantin da Michali‟nin raporu ile Donanma BaĢkomutanı‟nın 12 Eylül 1500 tarihli mektubu: A.e. , s. 951. 574 A.y.

108 vaziyettedir. Donanmadaki büyük geminin sintinesinde iki delik vardır.575 Bu geminin pupa kısmnda bulunan kapı oldukça aĢınmıĢtır.576 Çünkü, top atılırken sürekli olarak orası kullanılmaktadır.577 Constantin de Michali, padiĢahın 40 kadırga yaptırdığını bildirip onun bütün Arnavutluk‟u ele geçirmek istediğini, donanmayı ilk olarak Kotor‟a yollayacağını iddia etmektedir.

Skili Burnu‟ndan (Mora Yarımadası‟nın doğusunda yer alır) 24 Eylül (1500) tarihli bir mektup yollayan Venedikli Komutan Marco Orio, Osmanlı donanmasını Bozcaada‟ya uğradığını, oradan ayrıldıktan kısa bir süre sonra, 17 Eylül (1500) günü, Ġstanbul Boğazı‟na giriĢ yaptığını haber vermektedir.578 Marco Orio, Osmanlı ordu ve donanmasının Anabolu‟dan ayrılma nedenini Hanya‟da rapor sunan Januli Stathi‟den579 farklı açıklamaktadır. Ona göre sebep, Macarlar‟ın Osmanlılara savaĢ açmasıdır.580 PadiĢahın oraya acil ordu göndermek zorunda kalmıĢtır. Korfu‟da bulunan Baylos Vido Diedo, Osmanlı ordu ve donanmasının Anabolu‟dan ayrılmasına iliĢkin aynı sebep üzerinde durmaktadır. Korfu‟dan 8 Ekim 1500 tarihli bir mektup yollayan Baylos, Modon‟a uğramıĢ olan Korfu vatandaĢı Constantin de Michali‟den Ģunları öğrenmiĢtir: Modon‟a gelen iki Macar elçisi, orada bulunan

575 Korfu‟ya gidip oradaki Donanma BaĢkomutanı‟na 30 Kasım (1500) tarihli bir rapor sunan Korfu vatandaĢı Mathio Perozin, sintinesinde iki delik bulunan büyük geminin Kemal Reis‟e ait olduğunu söylemektedir. Bu kiĢi raporu sunmadan 45 gün önce (15 Kasım 1500 tarihinde) Ġstanbul‟dan yola çıkmıĢtır. A.e. , s. 951, s. 1222. 576 A.y. 577 A.e. , s. 952. 578 Osmanlı donanmasının 17 Eylül (1500) günü Ġstanbul Boğazı‟na girdiğini haber veren bir baĢka mektup, Alichi adlı Modon vatandaĢı tarafından Skili Burnu‟ndan (Mora Yarımadası‟nın doğusu) Zadar (Zara) Kontu Piero Sagredo ile Benedetto Cabriel‟e yollanmıĢtır. 24 Eylül (1500) tarihlidir. Osmanlı donanması, Ġstanbul‟a varmadan evvel, 13 Eylül günü Midilli Adası‟na uğramıĢtır. Bu bilgiyi veren Venedik Donanma BaĢkomutanı‟nın kendisidir. Osmanlı donanması Ġstanbul‟a girdiği gün (17 Eylül günü) yanındaki 28 hafif kadırga ve birkaç büyük kadırga ile Midilli kıyısına yanaĢan Donanma BaĢkomutanı, oradaki Osmanlı çiftliklerini yağmalayıp ateĢe vermiĢtir. Donanma BaĢkomutanı kendisinden üç gün önce (14 Eylül günü) Osmanlı donanmasının Midilli‟ye uğradığından söz etmektedir. Midilli‟nin hemen ardından Bozcaada‟ya giden Donanma BaĢkomutanı, orada hiçbir gemiyle karĢılaĢmayınca kadırgalarını kıyıya yanaĢtırmıĢtır. Kadırgalardan inen Venedikli 3000 asker, Bozcaada Kalesi‟ni koruyan Osmanlı askerleriyle çatıĢmıĢtır. Donanma BaĢkomutanı, emrindeki askerlere kellesi getirilen her bir Osmanlı askeri için 1 duka, canlı ele geçirilen her Osmanlı askeri için 3 duka vereceğini söylemiĢtir. Bundan baĢka, Ġstanbul‟dan gelmekte olan tüccarları taĢıyan Cenevizli geminin reisiyle konuĢan Donanma BaĢkomutanı, Osmanlı donanmasının 18 Eylül günü Bozcaada‟da olduğunu öğrenmiĢtir. Yani, Osmanlı donanması Ġstanbul Boğazı‟na 17 Eylül'den sonraki bir tarihte ulaĢmıĢ da olabilir. Bütün bu bilgiler, Donanma BaĢkomutanı‟nın (Benedetto Pesaro) Leccena‟dan yollanan 31 Eylül (1500) tarihli mektubunda yer almaktadır. Donanma BaĢkomutanı, Bozcaada‟nın top ve oklarla oldukça iyi korunduğunu, liman ağzının darlığı yüzünden gemilerini oraya sokamadığını, kadırgalara bağlı olan teknelerle (copano) kaleye sızabildiklerini ayrıca belirtmektedir. A.e. , s. 938, 972-973 ve 990-992. 579 Januli Stathi, Osmanlı donanmasının erzak ve para sıkıntısı yüzünden Anablou‟dan ayrıldığını iddia etmektedir. A.e. , s. 936-937. 580 Ġstanbul‟dan gelip Korfu‟daki Donanma BaĢkomutanı‟na 30 Aralık (1500) tarihli bir rapor sunan Mathio Perozin, padiĢahın Anabolu‟dan ayrılmasını Ģöyle izah etmektedir: PadiĢah, Kral Maximilan‟dan Venedik donanmasının Anabolu‟ya geldiğini, ona Fransız donanmasının da yardım edeceğini haber almıĢtır. Bunu haber almasaydı, padiĢah Anabolu‟ya savaĢ açacak, orada çatıĢacaktı. A.e. , s. 1222-1223.

109 padiĢaha krallarının Osmanlılara ait yerleri ele geçirdiğini söyleme cüretinde bulunmuĢlardır.581 PadiĢah, ateĢkese daha 6 ay olduğunu, Kral‟ın ateĢkese aykırı davrandığını onlara söyledikten sonra, bu iki Macar elçisinden birinin kellesini vurdurmuĢtur. Sağ kalan diğerine Modon‟da ölen Venediklilerden birine ait olan San Marco desenli kanlı mendili gösterip “Bak, San Marco‟yu nasıl kirlettim, nasıl hırpaladım, senin kralına da aynısını yapacağım” demiĢtir. PadiĢah, bu söylediklerini Macar Kralı‟na iletsin diye elçiyi serbest bırakmıĢtır. Bu mektuptan anlaĢıldığı kadarıyla, padiĢah Modon seferinden beri, yani Koron‟u teslim almadan, ve Anabolu‟yu alma teĢebbüsünde bulunmadan evvel Macarlar‟ın üzerine ordu göndermeyi tasarlamaktadır. Anabolu kuĢatması, bu yüzden bu kadar kısa sürmüĢ olmalıdır.

1500 yılının Eylül ayında kaleme alınan Venedik mektup ve raporları, daha çok Osmanlı donanmasının Anabolu‟dan ayrılıĢını ve oradan Ġstanbul‟a gidiĢini konu edinmektedir. Aynı yılın Ekim ayında yazılan mektuplar ise daha çok Viyosa Nehri‟ndeki Osmanlı donanmasından söz etmektedir. Dıraç‟tan 1 ve 10 Ekim (1500) tarihli iki mektup yollayan Baylos Vido Diedo, nehirdeki gemilerin nehirden çıkarılıp yakında Avlonya‟ya taĢınacağını haber vermektedir.582 Gemilerin sığ olan nehirden rahat çekilebilmesi için, içlerindeki hırdavat, lenger ve cephane boĢaltılmıĢtır. PadiĢah, bütün bu malzeme ve mühimmatın Yanya‟daki kaleye boĢaltılmasını emretmiĢtir.583 Nehirden ne zaman çıkabileceği belli olmayan donanma, elindeki erzağı yenilemiĢtir; elindeki peksimeti köylülere dağıtıp onlardan daha tazesini almıĢtır.584

1500 yılının Ekim ayında kaleme alınan Venedik mektup ve raporları, Viyosa Nehri‟nden Avlonya limanına çekilen gemilerin sayı ve türü hakkında bilgi vermekte, bunların ne Ģekilde söz konusu limana getirildiğini açıklamaktadır. Otranto‟dan 10 Ekim (1500) tarihli iki mektup yollayan Vali Alvise Contarini,

581 A.e. , s. 945-946. 582 A.e. , s. 926-927. 583 Venedik‟in Napoli Konsolosu Leonardo Anselmi tarafından Lecce‟den yollanan 17 Aralık 1500 tarihli mektup, Yanya kalesine lengerlerden biri çekilirken bir kaza yaĢandığını, kalede bulunan içi barutla dolu 2000 fıçı, yelken iskeleti ile çok sayıda cephanenin yandığını bildirmektedir. Yanan bu malzemeler yakındaki Avlonya donanması için getirilmiĢtir. Çıkan patlama Yanya Kalesi‟nde çatlak oluĢmasına yol açmıĢtır. Söz konusu kaza, 1 Aralık‟ta meydana gelmiĢtir. A.e. , s. 926-927 ve 1257-1258. 584 A.e. , s. 926-927.

110 yanına gelen bir esirden Viyosa Nehri‟ndeki Osmanlı donanması hakkında önemli bilgiler edinmiĢtir. Bu firari esir, Avlonya‟dan Napoli‟ye gitmekte olan bir ağribardan kaçmıĢtır. Bu ağribar, padiĢah tarafından yollanan Osmanlı elçisini585 Lecce üzerinden Napoli‟ye ulaĢtırmak üzere yola çıkmıĢtır. Adından söz edilmeyen esir, Viyosa Nehri‟nde 10 büyük kadırga, 20 hafif kadırga ile “spontone” adını alan küçük bir gemi gördüğünü söylemektedir.586 Venedik‟in elinden alınan “Pagana” adlı kadırga587 da oradadır.588 Top taĢıyan bir barça nehirde ilerlemektedir. Nehirden getirilen bir pergende Avlonya kıyısına çekilmiĢtir. Bahsi geçen esir, Avlonya‟da 18 oturaklı bir kalyata yapıldığını da bildirmektedir. Yeni yapılan bu kalyata ile Avlonya‟ya çekilen pergende Venedik kadırgalarını gözlemektedir. Viyosa‟daki donanma, Müslüman ve Hıristiyanlar‟dan oluĢan sadece 700 kiĢi tarafından muhafaza edilmektedir.589 Avlonya‟da ikamet edip de elinden iĢ gelen her erkek, Semendire‟nin (Smedro) yolunu tutmuĢ, geride çoğunlukla kadınlar ve kızlar kalmıĢtır. PadiĢah, Macarlar‟ın Osmanlı topraklarına saldırdığını haber alınca, Avlonya‟daki erkekleri Semendire‟ye çağırmıĢtır. Ulahlar tarafından yollanan ulak, Leh ve Macarların padiĢaha ait üç büyük yere saldırdığını haber verince hemen Semendire‟ye geçen padiĢah, Avlonya‟daki eli silah tutan herkesin o tarafa gelmesini emretmiĢtir.590 Venedik Osmanlı askeri gücünün Semendire‟ye aktarılmasını fırsat bilerek Avlonya‟daki gemilere saldırmaya baĢlamıĢtır. . Avlonya‟daki birkaç kadırga, Venediklilere ait 40 kadırga tarafından ele geçirildiğini söylemektedir.591 Bu olayın, mektubun yazılmasından 16 gün önce (24 Eylül 1500 tarihinde) vuku bulduğunu ayrıca belirtmektedir. Ona göre, Avlonya‟daki donanmayı yakmanın tam zamanıdır. 1500 yılının Kasım ayında yollanan birkaç mektup, Viyosa donanmasından kaç geminin Avlonya‟ya getirildiğini, bunların hangi türde gemiler

585 Söz konusu Osmanlı Elçisi‟nün kim olduğu belirtilmemiĢtir. A.e. , s. 998-999. 586 A.e. , s. 998-999. 587 Venedik‟in Napoli Konsolosu Leonardo Anselmi, Otranto‟dan yolladığı 17 Aralık (1500) tarihli mektubunda Pagana kadırgası ile birlikte Avlonya‟da bulunan 5 kadırganın nizama sokulmuĢ olduğundan, denize çıkmaya hazırlandığından söz etmektedir. Kont, aynı zamanda Komutan olan Piero Nadal, Ülgün‟den yolladığı 1 Ocak 1501 tarihli mektupta Pagana adlı kadırga ile firkate ve kalyatadan oluĢan 5 geminin nehirden çıkarılıp Avlonya‟ya götürüldüğünü ve Avlonya‟da 10 hafif kadırganın hazırlandığını bildirmektedir. A.e. , s. 1257-1258 ve 1383-1384. 588 A.e. , s. 999. 589 A.y. 590Otranto‟dan 17 Aralık (1500) tarihli bir mektup yollayan Venedik‟in Napoli Konsolosu Leonardo Anselmi Avlonya‟daki Yeniçeri‟lerin Macarlar‟a karĢı tedbir olarak Üsküp‟e nakledildiğinden söz etmektedir. A.e. , s. 999, s. 1257-1258. 591 A.e. , s. 999.

111 olduğunu bildirmektedir. Otranto‟dan 20 Kasım (1500) tarihli bir mektup yollayan Vali Alvise Contarini, Viyosa Nehri‟nden çıkan 5 kadırga ve Avlonya limanına ulaĢtığını haber almıĢtır.592

II. Bayezid, 1500 yılının Ekim ve Kasım aylarından itibaren donanma hazırlıklarına yeniden hız vermeye baĢlamıĢtır. Dubrovnik‟ten 17 Ekim(1500) tarihli bir mektup yollayan Girolamo Giorgi, padiĢahın Karadeniz, Rumeli, Ġstanbul ve Gelibolu‟da donanma hazırlıklarını artıracağını, Osmanlı donanmasının iyice güçlenmemesi için Viyosa‟daki donanmanın bir an önce yakılması gerektiğini yazmaktadır.593

Venedik‟in Napoli‟deki elçisi Francesco Morosini tarafından yollanan 24 Kasım (1500) ve 31 Kasım tarihli mektuplar, padiĢahın Venedik kadırgalarının mimarisinden nasıl etkilendiğini, onları taklit etmek için tebaasını nasıl seferber ettiğini gözler önüne sermektedir. Modon‟dan getirilen iki büyük Venedik kadırgasını inceleyen padiĢah bunlara benzer 50 kadırga yapılmasını istemiĢtir.594

1500 yılının Kasım ayında Ġstanbul‟da bulunan Mathio Perozin adlı Korfu vatandaĢı 30 Aralık (1500) günü Korfu‟ya vardığında oradaki Donanma BaĢkomutanı‟na Osmanlı donanması hakkında rapor sunmuĢtur.595 Mathio Perozin‟in raporuna göre, Osmanlılar Venedik‟in elinden aldıkları büyük kadırgayı donanmayla beraber Ġstanbul‟a getirmiĢlerdir. Söz konusu kadırga, Modon‟a erzak ulaĢtırmaya çalıĢırken Osmanlılar‟ın eline geçmiĢtir. Bu kadırganın Ġstanbul‟a getirilmesinin belli bir sebebi vardır: PadiĢah, marangoz ustalarını getirip bu gemiyi onlara incelettikten sonra, Sinop‟a gitmelerini, orada bu geminin aynısından 30 büyük kadırga yapmalarını emretmiĢtir.596 Söz konusu ustalar, bu gemi kadar zarif ve

592 Vali Alvise Contarini‟ye bu bilgiyi veren kiĢi VardiyanbaĢı Sebastian Marcello‟dur. VardiyanbaĢı‟na bu bilgiyi veren Baylos Vide Diedo‟dur. Video Diedo, Dıraç‟tan yolladığı 14 Ekim (1500) tarihli mektupla söz konusu bilgiyi ona iletmiĢtir. Vide Diedo, yine Dıraç‟tan yolladığı 29 Kasım (1500) tarihli mektupta kadırga ve firkate ve kalyatadan oluĢan 10 geminin, 7 ve 8 Kasım tarihleri arasında, Viyosa Nehri‟nden Avlonya‟ya çekildiğini yazmaktadır. Her gemide 20-25 kiĢi vardır. Bunların bir kısmı kürek çekmekte, diğer bir kısmı ellerinde oklarla gemileri korumaktadır. Gemilerin bazıları teknelerle romörke edilmektedir. Viyosa‟da bulunan firkate ve kalyatadan oluĢan 12 gemi tamir edilmektedir. Bunlar ilkbaharda Avlonya‟ya çekilecektir. A.e. , s . 1148, s. 1197. 593 A.e. , s. 1059-1060. 594 A.e. , s. . 1048-1049. 595 15 Kasım (1500) günü Ġstanbul‟dan yola çıkan Mathio Perozin, Korfu‟ya 45 günde ulaĢmıĢtır. A.e. , s. . 1222- 1223. 596 A.e. , s. 1223.

112 yine bu gemi kadar kullanıĢlı bir kadırga yapamayacaklarını, bu kadar güzel olanların ancak Venedik‟te yapılabileceğini, onları taklit etmenin çok zor olduğunu padiĢaha söylemiĢlerdir. Yine Venedik‟in elinden alınan Malipiera adlı hafif kadırga, bahsi geçen Korfu vatandaĢının anlattığı üzere, halkın epey bir ilgisini çekmiĢtir. Onu görmek isteyen herkes birer akçe ödemektedir. Bir kısmı Ġstanbul‟da, diğer bir kısmı Gelibolu‟da bulunan donanma, Ġnebahtı ve Koron‟dan gelen birkaç adam tarafından ziftlenmiĢtir.597

Zonkiyo Deniz SavaĢı sırasında ele geçirilen la Leggia adındaki hafif kadırga598, padiĢahın inĢa ettirdiği gemilere örnek teĢkil eden bir baĢka Venedik gemisidir. Ġstanbul‟daki tersaneye çıkarılan 50 hafif kadırga, bu geminin örnek alınmasıyla inĢa edilmiĢtir.599 Bu 50 hafif kadırga Preveze yakınındaki Voniça‟ya (Vandiza/Vonizza: Preveze‟nin güneyindeki liman) götürelecektir. PadiĢah, bu 50 kadırgaya ek olarak, 100 hafif kadırga daha yaptırmak istemektedir.600 Gemilerin inĢası sırasında, esir Andrea de Re‟nin601 bilgisine baĢvurulmuĢtur. PadiĢah, Ġnebahtı, Narda ve daha pek çok yerden ustalar da getirmiĢtir.602 Dubrovnik‟ten 20 Ocak (1500) tarihli bir mektup yollayan Girolamo Giorgi, Karadeniz‟de yapılan gemilerin Anavarin‟de ele geçirilen söz konusu geminin (la Leggia adlı hafif kadırga) örnek alınmasıyla inĢa edildiğini yazmaktadır.603 Leggia adlı kadırganın taklit edilmesiyle

597 Pegola: Pece. Ragia di pino trata dal legname col foco (Pegola: Terabentin. Gemilerde kullanılan, yangına karĢı kullanılan çam reçinesi). Vocabolario Veneziano e Padovano co‟ Termini e Modi Corrispondenti, Padova, Stamperia Gonzatti, 1725, (Çevrimiçi), www.googlebooks.com, 28.08. 2010, s. 233 ve I Diarii, C. III , s. 1223. 598 Bu kadırga Zonkiyo Deniz SavaĢı (Anavarin Seferi) sırasında bir top atıĢıyla öldürülen Vetor (Vittorio) da Leggia‟nın kadırgasıdır. Kadırga bu saldırı yüzünden epey zarar görmüĢtür. Mosta adındaki baĢka bir kadırganın kâtibi olan Christofaro Malaverti tarafından bu bilgi verilmektedir. Bu kiĢi, 14 Mart (1501) günü Korfu‟dan ayrılmıĢtır. Oradan ayrılmadan kısa bir süre önce Donanma BaĢkomutanı‟na bir rapor sunmuĢtur. I Diarii, C. III, s. 1613. 599 Korfu‟dan yollanan 22 ġubat (1501) tarihli mektupta bu bilgiler yer almaktadır. Söz konusu mektup Donanma Emini Girolamo Pisani ile Korfu‟daki Baylos tarafından yollanmıĢtır. A.e. , s. 1398-1399. 600 Kotor‟dan yollanan, göndereni belirtilmemiĢ olan 29 Ocak (1501) tarihli birkaç mektup, padiĢahın 100 hafif kadırga yaptırdığını bildirmektedir. Bu kadırgaların çoğu Ġzmit‟te inĢa edilecektir. Seferden dönen eski donanmanın ziyadesiyle yıpranmasından seyrüsefere çıkamaz hale gelmesinden dolayı padiĢah bu kadar çok yeni gemi yaptırmaktadır. Söz konusu mektuplar, Osmanlı donanmasının gelecek iki yıl, yani 1501 ve 1502 yılları boyunca sefere çıkmayacağını da vurgulamaktadır. PadiĢah seferler sırasında oldukça fazla iĢ ve vergi yüklediği tebaasını dinlendirmek istemektedir. A.e. , s. 1399 ve 1455-1456. 601 Modon seferi sırasında Osmanlıların eline geçen Mosta adlı kadırganın kâtibi olan Christoforo Malaverti, 500 duka fidye karĢılığında özgürlüğüne kavuĢtuktan sonra Korfu‟ya uğrayıp Donanma BaĢkomutanı‟na rapor sunmuĢtur. Donanma BaĢkomutanı‟nın 19 Mart (1501) tarihli mektubuna konu olan bu rapor, Andrea de Re‟den (Andrea Derè olarak da adlandırılır) söz etmektedir. VardiyanbaĢı olan Andrea de Re, Osmanlıların hizmetindeyken pruva ve pupa kısmında birer top taĢıyan kadırgalar tasarlamıĢtır. Konstantin adındaki bir usta onu himaye etmektedir. Ele geçirilen Venedik kadırgasının örnek alınıp yeni kadırgalarının inĢa edilmesi hususunda görevlendirilmiĢtir. Günde 9 akçe kazanmaktadır. A.e. , s. 1520-1521. 602 A.e. , s. . 1398-1399. 603 A.e. , s. 1404.

113 yapılan 50 hafif kadırgadan 11 tanesi Venedik Donanma BaĢkomutanı‟nın eline geçmiĢtir. BaĢkomutan, kadırgaların Voniça Kalesi‟ne ulaĢtığı sırada bu 11 gemiyi ele geçirmiĢtir.604 Donanma BaĢkomutanı ele geçirdiği gemilerdeki ganimetleri Ģöyle kayda geçirmiĢtir: Çapa, demir, çok sayıda halat, lenger, pamuk, yün kumaĢlar ve daha pek çok alet ve edevattan oluĢan 70 adet eĢya.

Kaptanıderya Yakup PaĢa, 1500 yılının Aralık ayında beyin ödemi yüzünden hastalanınca azledilmiĢtir.605 Yerine eski Rumeli Beylerbeyi Mustafa PaĢa getirilmiĢtir.606 PadiĢah, eski Anadolu Beylerbeyi olan damadı Sinan PaĢa‟yı Rumeli Beylerbeyliği‟ne getirmiĢtir. Bu bilgiler, Sakız Konsolosu Giovanni de Tabia‟nın 23 Ocak (1501) tarihli mektubunda yer almaktadır. Konsolos, Yakup PaĢa‟nın azlini Ġstanbul vasıtasıyla öğrenmiĢtir. Onun azlini, 28 Aralık (1500) günü haber almıĢtır.

Osmanlı donanma faaliyetleri, 1501 yılının Ocak ayında dikkate değer bir biçimde artmıĢtır. Girolamo Giorgi‟nin Dubrovnik‟ten yolladığı 4 ve 7 Ocak (1501) tarihli mektuplar, padiĢahın Karadeniz‟de 100 kadırga607 inĢa ettirmekte olduğunu haber vermektedir.608

Venedik ve Ġspanyol donanmaları, 1501 yılının Ocak ayında tek bir Ģeye odaklanmıĢtır. Bütün amaçları Avlonya‟daki Osmanlı kadırgalarını yakmaktır. Bunun için Venedikliler istihbarat toplamıĢ, Avlonya ve ona yakın yerlerdeki gemilerin nasıl korunduğunu öğrenmiĢlerdir. 7 Ocak 1501 tarihli bir mektup609, Avlonya ve Yanya‟nın nasıl korunduğu, oralarda ne kadar muhafız olduğu hakkında

604 Söz konusu bilgi, Donanma BaĢkomutanı‟nın Ayamavra yakınlarından yolladığı 29 Ocak (1501) tarihli mektupta yer almaktadır. A.e. , s. 1415. 605 A.e. , s. 1551. 606 A.y. 607Karadeniz‟de inĢa edilen bu 100 kadırga ġehzade Selim tarafından yaptırılmaktadır. Korfu‟dan 6 ġubat 1501 tarihli bir mektup yollayan Baylos Vido Diedo, Karadeniz‟deki bu Ģehzadenin çok sayıda hafif ve büyük kadırga yaptırmakta olduğunu haber vermektedir. Anabolu‟dan 31 Ocak (1501) tarihli bir mektup yolayan Donanma Emini Alvise Barbarigo, ġehzade Selim‟in bu gemileri Ġstanbul‟a göndereceğini söylemektedir. Donanma BaĢkomutanı tarafından yollanan 13 Mart 1501 tarihli mektup, Karadeniz‟den Ġstanbul‟a 40 büyük kadırga getirildiği bilgisini vermektedir. Sakız Konsolosu Giovanni de Tabia, Rodos‟taki Venedik Elçisi Dominico Dolfin‟e yolladığı 7 Ekim 1502 tarihli mektupta Karadeniz‟de yapılmıĢ olan 50 yeni kadırganın Ġstanbul‟a ulaĢtırıldığını yazmaktadır. Ġstanbul‟da da 100 adet hafif kadırga yapılacaktır. Rodos‟taki Venedik Konsolosu Piero di Mussi, Donanma BaĢkomutanı‟na yolladığı 16 Aralık (1500) tarihli mektupta, padiĢahın Ġstanbul‟daki tersane tezgahlarında 100 hafif kadırga, 40 mavna yaptırdığını haber vermektedir. Bu mektuba göre, padiĢah, Çok sayıda yeniçeriden oluĢan adeta bir kalafatçı-marangozcu ordusu kurdurmuĢtur. PadiĢah, kara ve deniz savaĢçılarının nizama sokulacağını pazar yerlerinde duyurmaktadır. A.e. , C. III, s. 1521-1522, 1546 ve 1548 ve A.e. , C. IV, s. 246 ve 480. 608 Sanuto, bu mektubun kimin tarafından ve nereden yollandığını belirtmemektedir. Sadece, güvenilir biri tarafından yollandığını söylemektedir. A.e. , C. III, s. 1304. 609 A.e. , s. 1312.

114 bilgi vermektedir. Avlonya‟da Müslüman ve Hıristiyanlardan oluĢan 1400 kiĢi ile 300 atlı bulunmaktadır. Sancakbeyi‟nin saray halkını da bunlara katmak gerekir. Yanya‟da ise atlılar ve piyadelerden oluĢan 200 kiĢi vardır. Osmanlı kadırgaları Yanya‟nın 1 mil uzağındaki Avlonya Körfezi boyunca sıralanmaktadır. Venedik ve Ġspanyol gemileri, Avlonya Körfezi‟ne girmek için uygun zamanı kollamaktadır. Bu gemilerin yanında küçük kayıklar ve tekneler bulunmaktadır. Bu kayık ve tekneler silahlandırılmıĢtır; pruvalarında küçük toplar taĢımaktadırlar. Venedik ve Ġspanyol gemileri, kadırgaların kıyıya çekildiği yerin 8 mil uzağında beklemektedir. Venedikliler ve Ġspanyollar, kıyıda duran Osmanlı kadırgalarının üzerine kayıklar yollanmıĢtır. Bu kayıklar, üç farklı yönde hareket etmektedir.610 Bir kısmı kadırgaların yukarısına geçmiĢtir. Bir kısmı kadırgaların aĢağısında kalmıĢtır. Üçüncü bir grup kadırgaların hemen arkasındadır. Kıyıya elinde ateĢ olan birkaç adam ile biraz cephane bırakılmıĢtır.611 Bu adamlar, Osmanlı kadırgalarını yakmak için oradadırlar. Bunlar kayıklarla kıyıya ulaĢmıĢtır.

Viyosa Nehri‟ndeki kadırga, firkate ve kalyataların Avlonya‟ya çekilmesi iĢlemine, 1501 yılının Ocak ayından itibaren hız verilmeye baĢlanmıĢtır. Napoli Elçisi Francesco Anselmi, Viyosa‟dan çıkarılan iki kadırganın Avlonya limanına çekildiğini ve Avlonya‟da firkate ve kalyatalardan oluĢan dört gemi daha bulunduğunu yazmaktadır.612 Ocak ayının ortalarında bir kadırga ve bir firkate daha bunlara eklenmiĢtir. Molla‟dan (Maglie/Napoli) 13 Ocak 1501 tarihli bir mektup yollayan Vali Girolamo Piggiamano, Avlonya‟da üç kadırga ile firkate ve kalyatalardan oluĢan beĢ gemi bulunduğunu bildirmektedir.613

Venedikliler, 1501 yılının Ocak ayında, padiĢahın büyük bir donanma yapacağını haber almıĢtır. Lazaro Padoano adındaki bir Yahudi, 3 Ocak (1501) günü Trani‟de (Bari‟nin kuzeybatısındaki Napoli Krallığı kenti) bulunan Vali Girolamo Pigiamano‟yu ziyaret edip ona Osmanlı donanma hazırlıklarıyla ilgili önemli bilgiler

610 A.e. , s. 1312-1313. 611 A.y. 612 Francesco Anselmi tarafından Otranto‟dan yollanan 4 Ocak 1501 tarihli mektup: A.e. , s. 1347. 613 Dubrovnik‟ten 21 Ocak 1501 tarihli bir mektup yollayan Girolamo Giorgi, üç kadırga ile firkate ve kalyatadan oluĢan 5 geminin Avlonya kıyısında bulunduğunu, kadırgaların suda bekletildiğini, daha pek çok geminin Viyosa Nehri‟nden çıkarılıp Avlonya‟ya taĢınacağını haber vermektedir. A.e. , s. 1348 ve 1405.

115 aktarmıĢtır.614 1,5 ay önce, 1500 yılının Kasım ayı ortalarında Selanik‟e uğrayan bu Yahudi casus, Vardar Yenicesi‟ne gidip padiĢahı ve onun ordusunu ziyaret etmiĢtir. Ordunun arasındayken, padiĢahın gelecek yıl, yani 1501 yılında, 400 yelkenliden oluĢan615 yeni bir donanma yaptıracağını öğrenmiĢtir. PadiĢah gemi mürettebatının önceki donanmadakinden daha nitelikli olmasına özen gösterecektir. Kendisi, gemilerin her birinde en az 10 denizcinin bulunmasını Ģart koĢmuĢtur.616 Kısaca, padiĢah, Osmanlı donanmasını belli bir standarda kavuĢturma ve donanmadaki iĢgücünün niteliğini yükseltme çabası içindedir. Geminin diğer gücünü oluĢturan yeniçeri ve azaplar, bu yeni donanma yapısında eski yerlerini koruyacaktır. Bununla birlikte, padiĢah, yeniçeri ve azap olan herkesin donanmaya alınmamasını, onların arasından öne çıkanların ve yetenekli olanların donanmada görevlendirilmesini emretmiĢtir.

PadiĢahın 400 yelkenli hazırlattığını haber veren bir baĢka kiĢi, Donanma Emini Girolamo Pisani‟dir. Girolamo Pisani, Anavarin limanından yolladığı 5 ġubat 1501 tarihli mektubuna, padiĢahın 200 hafif kadırga, 50 büyük kadırga, kalyata ve firkateden oluĢan 150 gemi olmak üzere toplam 400 yelkenli inĢa ettirmekte olduğunu yazmaktadır.617 Hafif kadırgaların her biri birer büyük bombart taĢıyacaktır.618 PadiĢah, artık, büyük gemi619, top ve yük gemisi yaptırmak istememektedir.620 Donanma Emini, bunun nedenini açıklamamaktadır. Ancak, padiĢahın hafif ve hızlı bir donanmaya sahip olmayı istediği ortadadır. Bahsi geçen

614 A.e. , s. 1348. 615 Korfu‟dan 19 Mart 1501 tarihli bir mektup yollayan Venedikli Donanma BaĢkomutanı Benedetto Pesaro, Modon Seferi sırasında esir düĢüp Ġstanbul‟a götürülen gemi kâtibi Christoforo Malaverti‟nin anlattıklarına değinmektedir. 500 duka fidye ile Ġstanbul‟daki esaretten kurtulan bu Venedikli, Korfu‟ya ulaĢır ulaĢmaz Donanma BaĢkomutanı‟na bir rapor sunmuĢtur. Onun raporunda Ģu bilgiler sıralanmaktadır: PadiĢah, 400 gemiden oluĢan bir donanma hazırlatmaktadır. Donanmanın kadırga tipi hafif gemilerden, yani büyük ve hafif kadırgalardan ve diğer küçük gemilerden oluĢmasını isteyen padiĢah, ağır olduğu için büyük gemi yaptırmayı düĢünmemektedir. Denize çıkamaz haldeki 37-38 gemi çöpe atılmayı beklemektedir. Narda‟da yapılan 55 hafif kadırga ile 4 büyük kadırga Gelibolu‟ya getirilmiĢtir. Gelibolu‟da denize çıkamaz, tamirle düzelemez haldeki gemiler vardır. 14 Mart 1501 tarihinde Korfu‟ya ulaĢıp orada rapor sunan VardiyanbaĢı Valerio Marcello, Gelibolu‟da bulunan 40 kadırganın seyrüsefer edemez halde olduğunu söylemektedir. Modon‟un fethi sırasında esir düĢen bu VardiyanbaĢı, 1200 dukalık fidyenin ödenmesi ile serbest bırakılmıĢtır. A.e. , s. 1520-1523 ve 1554- 1556. 616 A.e. , s. 1348. 617 A.e. , s. . 1525-1526. 618 A.e. , s. 1526. 619 Sakız Konsolosu Giovanni de Tabia, 10 ġubat 1501 tarihli mektubunda, padiĢahın 200 hafif kadırga, 50 büyük kadırga, firkate ve kalyatadan oluĢan 150 gemi ile 6 büyük gemi yaptıracağını bildirmektedir. Michiel Musuro, Kandiye‟den yolladığı 14 Mayıs (1501) tarihli mektubunda 4 büyük gemi yapılmakta olduğunu yazmaktadır. Yani, padiĢah, büyük gemi yapmaya devam etmiĢtir. A.e. , C. IV, Nisan 1969, s. 21-22 ve 51-52. 620 A.e. , C. III, s. 1526.

116

üç gemi türü donanmanın hız kabiliyetini düĢürdüğü için, artık o tür gemiler yaptırmaktan vazgeçmiĢ olmalıdır.

14 Mart 1501 günü Korfu‟ya ulaĢıp oradaki Donanma BaĢkomutanı‟na bir rapor sunan VardiyanbaĢı Valerio Marcello621, Ġstanbul‟dayken önemli bilgiler edinmiĢtir. Babıâli‟yi ziyaret eden Marcello, Veziriazam Mesih PaĢa ile görüĢmüĢtür. Ondan ve diğer Osmanlı vezirlerinden iĢittiklerini Ģöyle özetlemektedir: Vezirler, savaĢ istememektedir. Çünkü, barıĢ zamanında savaĢ zamanındakinden daha çok para hazineye girmektedir. Buna rağmen, padiĢah, savaĢmaktan geri durmayacaktır. Kendisi, 500 kadırga yaptırabilecek kudrete sahiptir.622 Venedikliler Osmanlılarla savaĢmaya devam edecek olursa (Venedik Donanma BaĢkomutanı‟nın Osmanlılara ait olan Anavarin, Aya Mavra ve Kefalonya‟ya saldırması kastediliyor) padiĢah Venedik limanına donanma çıkaracaktır.

Valerio Marcello, vezirlerin söylediklerine istinaden padiĢahın 500 kadırga yaptırmakta olduğunu rapor etmektedir.623 Bunların 200 tanesi hafif kadırga, 50 tanesi büyük kadırga olacaktır.624 Bu 250 kadırganın nerede yapıldığı hakkında herhangi bir bilgi vermeyen Marcello, Ġstanbul‟da, 85 hafif kadırga, 15 baĢtarda ve 25 ağribar bulunduğunu söylemektedir. Preveze‟den getirilmiĢ olan 12 kadırga da oradadır.

Vali Girolamo Piggiamano‟nun Trani‟den yolladığı 4 Ocak 1501 tarihli mektuba konu olan Yahudi casus625, Viyosa Nehri ile Avlonya Körfezi‟ndeki gemiler hakkında oldukça ayrıntılı bilgi sunmaktadır. Viyosa tarafına da giden Yahudi, orada 30 büyük kadırga ile mastinazi (?bekçi) tipi 4 büyük gemi görmüĢtür. Suda bekleyen bu gemilerin kürekleri ve diğer edavatı temin edilmiĢtir. Donanmayı bir voyvodanın emrinde olan 400 azab korumaktadır. Bunlar köylülerden seçilmiĢtir. Voyvoda, oranın 3 gün uzağında bulunan Avlonya Sancakbeyi Mustafa PaĢa‟ya bir mektup

621 Valerio Marcello, Modon‟un Fethi sırasında esir alınmıĢ, 1200 dukalık fidyenin ödenmesiyle de serbest bırakılmıĢtır. A.e. , s. 1554-1555. 622 A.e. , s. 1555. 623 A.e. , s. 1556. 624 A.y. 625 Adı belirtilmeyen bu casus, Selanik, Vardar Yenicesi ile Avlonya‟ya uğrayıp Osmanlı gemileriyle ilgili bilgi toplamıĢtır. A.e. , s. 1349.

117 yazarak bu adamlara tek kuruĢ vermeye gerek olmadığını yazmıĢtır. Sancakbeyi, Voyvodası‟na bu adamları kovması, orada sadece 40-50 adam bırakmasına iliĢkin bir cevap yollamıĢtır. PadiĢahın damadı olan Sancakbeyi o yıl (1500 yılı) donanmayı çıkaramadığı için padiĢahın öfkelenmesine neden olmuĢtur. Voyvoda, üç defa Viyosa kıyısına at koĢturmuĢtur. Avlonya‟dan getirdiği çok sayıda adamla Viyosa‟daki donanmanın bir kısmını çıkarıp, gemileri Avlonya‟ya götürmüĢtür. Viyosa nehrinin ağzındaki su 4 karıĢtır. Yoğun yağmur yüzünden nehrin ağzı toprakla dolduğundan nehrin ağzındaki gemiler çıkarılamamıĢtır. Oradaki Tükler Yahudi‟ye kar yağınca nehir ağzının geniĢleyeceğini, o zaman bu gemileri çıkarabileceklerini söylemiĢtir. Su derinleĢtiğinde 4 kadırga oradan çıkarılmıĢtır. Nehrin ağzında top gemisine benzeyen iki gemi bulunmaktadır.626 Üzerlerinde çok sayıda top vardır. Viyosa‟daki donanmanın baĢında duran 40-50 adamdan 10 tanesi mühtedidir; Hıristiyanlık‟tan dönmüĢlerdir.627 4 aydır orada olduklarını, tek kuruĢ para almadıklarını, zorla orada tutulduklarını söylemektedirler.

Viyosa Nehri‟nden Avlonya‟ya taĢınan gemilerin sayısı, 1501 yılının ġubat ayında daha da artmıĢtır. Dubrovnikli asil Bernardo Gondola tarafından yollanan 13 ġubat (1501) tarihli mektup, Viyosa Nehri‟nden 11 kadırga ile firkate ve kalyatalardan oluĢan 5 gemi çıkarıldığını, Avlonya Sancakbeyi Mustafa PaĢa‟nın emriyle bu gemilerin Avlonya‟ya götürüldüğünü bildirmektedir.628 Gemilerin çıkarılması iĢine aynı yılın Ocak ayında baĢlanmıĢtır.629 Osmanlılar, gemileri çıkardıktan sonra baĢarılarını kutlamak için Ģenlik ateĢi yakmıĢlardır.630 1501 yılının ġubat ayında donanma için erzak da hazırlanmaktadır. PadiĢah, Eğriboz, Ġstifa (Estives/Stives), Livadiye (Vadia) ve Ġzdin‟de (Sethines)631 peksimet üretilmesini emretmiĢtir.632

626 A.y. 627 A.e. , s. 1350. 628 Donanma BaĢkomutanı‟nın (Benedetto Pesaro 7 Mart 1501 tarihli mektubu, Viyosa‟dan 6 kadırga çıkarıldığını bildirmektedir. Yani onun mektubu ile Bernardo Gondola‟nın 13 ġubat (1501) tarihli mektubu arasındaki 25-26 gün içinde 5 kadırga çıkartılmıĢ olmalıdır. Çünkü Bernardo Gondola, 11 kadırganın çıkarıldığını söylemektedir. Donanma BaĢkomutanı, nehirden çıkarılan 6 kadırganın haricinde, Viyosa Nehri‟nde 32 kadırga daha bulunduğunu bildirmektedir. Bunların 22 tanesi hafif 10 tanesi büyük kadırgadır. Nehrin ağzı sığdır. Çok sayıda adam elinde kazmalarla çukur açmaktadır. A.e. , s. . 1457-1458 ve 1546. 629 A.e. , s. 1457-1458. 630 A.y. 631 Ġstifa, Livadya ve Ġzdin bugünkü Yunanistan‟da yer almaktadır. Bu kentler, Atina‟nın kuzeybatısındadır. 632 Korfu‟daki Baylos Vido Diedo tarafından yollanan 6 ġubat 1501 tarihli mektup: A.e. , s. 1548.

118

1501 yılının Mart ayına gelindiğinde, Donanma BaĢkomutanı Benedetto Pesaro, Avlonya kadırgalarını sabote etmeye, hatta onları ele geçirmeye baĢlamıĢtır. Korfu‟dan yolladığı 7 Mart (1501) tarihli mektubunda Osmanlılara ait 11 kadırgayı ele geçirdiği müjdesini veren Donanma BaĢkomutanı, gemilerin içindeki malzemeleri, baĢka bir deyiĢle elde ettiği ganimeti 1246 adet donanma bayrağı, 1073 adet zırh, 423 adet eğer, 31 adet Ģamandıra ipi633, 26 adet halat, 11 adet bocurgat ipi634, 25 adet çapa, 45 adet çengel olarak sıralamaktadır.635

Karadeniz‟deki donanma faaliyetleri, 1501 yılının Haziran ayında hız kazanmaya baĢlamıĢtır. Dubrovnik‟ten 2 Haziran 1501 tarihli bir mektup yollayan Troian Bolani, Karadeniz‟de 60 büyük kadırga inĢa edilmekte olduğunu haber vermektedir.636 Ġzmit Körfezi‟nde de hafif kadırgalar yaptırılmaktadır.637

Osmanlı donanması hakkındaki mektup ve raporların bir kısmı Osmanlı ve Venedik donanması arasındaki çatıĢmalara değinmektedir. Otranto‟dan 4 Kasım 1501 tarihli bir mektup yollayan Vali Alvise Contarini, Fransız ve Venedik donanmalarının Midilli‟ye düzenlediği ortak saldırıdan söz etmektedir.638 Venedik Donanma BaĢkomutanı, Fransız Donanma BaĢkomutanı Mösyö di Ravasten ve onun yanındaki 4 Fransız kadırgası ile 17 Ekim (1501) günü Midilli‟ye çıkarma yapmıĢtır.639 5 Aralık günü Midilli‟ye gelen, 120 gemiden oluĢan Osmanlı donanması640, Venedik-Fransız ortak teĢebbüsünün uzun soluklu olmasını engellemiĢtir. Osmanlı donanmasındaki 120 geminin kırkı kadırgadır. Geri kalan 80 gemi, firkate, kalyata, top, at ve yük gemilerinden oluĢmaktadır.

633 Grippia: Fune attaccata per l‟un dei capi al diamante dell‟ancorà per l‟altro al gavitello (Bir ucu çapanın elmasına, bir ucu kamara Ģamandırasına bağlanan ip). Luigi Fincati, Dizionario di Marina Italiano/Francese, Genoa-Torino, Luigi Beuf Libraio-Editore, 1870, (Çevrimiçi), www.googlebooks.com, 17.01.2011, s. 163. 634 Cavopiano: Fune che avvolta all‟argano e bozzata alla gomena serve a salpare l‟àncora in temrine di corderia il cavopiano è quello formato di legnuoli semplici (Bocurgatı saran ip. Halata bağlanır. Halatın çekilmesinden sonra çapanın atılmasını sağlar. Basit olanları tahtadan yapılır). A.e., s. 113.

635 I Diarii, C. III, s. 1547-1548. 636 A.e. , C. IV, s. 73. 637 A.y. 638 A.e. , s. . 180-181. 639 A.y. 640 Adı belirtilmeyen bir Venedik casusu, 22 Kasım (1501) günü Ġstanbul‟dan ayrılıp 2 Aralık günü Midilli‟ye ulaĢmıĢtır. 12 Aralık tarihine kadar Midilli‟de kalan bu casus, Osmanlı donanmasının oraya varıĢına bizzat Ģahit olmuĢtur. Söz konusu casus, Midilli‟de gördüklerini 18 Mart 1502 tarihinde Venedikli yetkililere rapor etmiĢtir. Bu raporun kime ve nerede takdim edildiği Sanuto tarafından belirtilmemektedir. Korfu ya da Venedik olabilir. A.e. , s. 242-243.

119

1502 yılının Eylül ayında padiĢahın yaptırmakta olduğu 40 kadırga tamamlanmıĢtır.641 Bu bilgiyi veren Baylos Leonardo Bimbo, Pera‟dan yolladığı 9 Eylül (1502) tarihli mektubuna Ģu bilgileri de yazmaktadır: PadiĢahın 100 adet eski kadırgası vardır. 100 tane daha kadırga yaptırmak istemektedir. PadiĢahın 100 adet küçük gemisi de bulunmaktadır. Bunların çoğu kalyata, firkate ve pergende türündedir.

Vasillikon‟dan (Vasilicha/Eğriboz Adası‟nın güneybatısındaki kent) yollanan 22 Eylül (1502) tarihli mektup642, eski donanmadaki gemilerin durumuna dair önemli ipuçları barındırmaktadır. Bu mektuptan anlaĢıldığı kadarıyla, Modon Seferi‟nden dönen büyük gemiler kullanılmaz haldedir. Çünkü, Yeni Kaptanıderya olan Davut PaĢa, eski donanmadan kalan birkaç büyük geminin sökülmesini, bu büyük gemilerin tahtalarıyla büyük ve hafif kadırgalardan oluĢan 8 gemi inĢa edilmesini emretmiĢtir.643 Üstelik, paĢa, bu hususta padiĢahtan icazet de almıĢtır.644 Mektupta geçen bir baĢka ilginç ayrıntı, Kemal Reis‟in harap haldeki gemisinin müzayedeye sunulmasıdır. Mektubu gönderen kiĢi, gemiyi müzayedeye sunanın Davut PaĢa olduğunu bildirmektedir.645 Geminin satıĢ fiyatı hakkında da bilgi verilmiĢtir. Kemal Reis‟in bu gemisi 400.000 dukadan646 alıcı bulmuĢtur.647 Ancak, onun kim tarafından satın alındığına iliĢkin herhangi bir bilgiye mektupta rastlanılmamaktadır. Söz konusu mektup, yapılmakta olan yeni kadırgalar için nasıl kürekçi temin edildiğini de izah etmektedir. Selanik‟te oturan Rum ve Müslüman tüccarlar, Davut PaĢa‟ya 60-70.000 kürekçi yollamıĢtır.648 Bu tüccarlar, söz konusu kürekçilerin 25 günlük ücretlerini de kendileri ödemiĢtir.649 Bundan baĢka, Davut PaĢa, oğullarından (kaç oğlunun olduğu belirtilmemiĢ) her birine 6 büyük kadırga yaptırmaktadır.650 Ocak ayına kadar bu kadırgaların kendisine teslim edilmesini onlardan istemektedir.

641 A.e. , s. 431-432. 642 Sanuto, bu mektubun Korfu‟daki Donanma BaĢkomutanı Melchiorre Trevisano‟ya yollandığını not düĢmüĢ, ancak kimin tarafından yazıldığını belirtmemiĢtir. A.e. , s. 480. 643 A.y. 644 A.e. , s. 609. 645 A.e. , s. 480. 646 Sanuto, Vasillikon‟dan (Vasilicha: Eğriboz Adası‟nın Güneybatısı‟ndaki kent)yollanan söz konusu mektuba Günlükler‟in baĢka bir kısmında tekrar değinmektedir. Ancak, orada Kemal Reis‟e ait geminin 300.000 dukaya satıldığını söylemektedir. A.e. , s. 609. 647 A.y. 648 A.e. , s. 480 ve 609. 649 A.y. 650 Burada Davut PaĢa‟nın kaç oğlu olduğu belirtilmediği için, tüm oğulları tarafından yaptırılan toplam kadırga sayısı hakkında bilgi vermek mümkün değildir. A.e. , s. 480.

120

Ayrıca, o, kendisine bağlı 3 sancakbeyinden her birine üçer hafif kadırga (toplam 9 hafif kadırga) inĢa ettirmektedir.

Ayamavra BarıĢ AntlaĢması‟nın Osmanlı ve Venedik arasında imzalanma süreci, iki devlet arasındaki iliĢkilerin yeniden hukuken düzenlenmesi bakımından büyük bir ehemmiyet taĢımaktadır. Bu önemli antlaĢmanın maddeleri Günlükler‟de de yer almaktadır. Ancak antlaĢma maddelerinin sadece denizcilikle ilgili olan kısımları teze konu edilmektedir.

“Çok meĢhur ve yüce ve büyük hayranlık uyandıran hakim, Müslüman sultanı Bayezid Tanrı‟nın kutsadığı Venedik Doçu Leonardo Loredano‟yu selamlıyor. Onun Ģeref, Ģanı ve mutluluğu artsın”651 ifadeleriyle baĢlayan, “PadiĢah tarafından Senyörlüğe yollanan antlaĢma maddeleri. PadiĢah bu maddeler üzerine yemin etti” açıklamasıyla devam eden mektup652 padiĢahın Ģahsından Venedik Doç‟una iletilmiĢtir. PadiĢahın mektubu, Venedik elçisi Andrea Gritti ile padiĢahın elçisi subaĢı Ali Bey tarafından Dukalık Sarayı‟nda bulunan Doç‟a takdim edilmiĢtir. Mektubun Doç‟a takdim ediliĢ tarihi, 22 Mayıs 1503‟tür. PadiĢah, tarafından sunulan bu antlaĢma maddeleri aynı zamanda yapılma ihtimali olan barıĢın koĢullarıdır. PadiĢah, bu koĢulların sağlanmaması durumunda barıĢ yapmayacağını ayrıca belirtmiĢtir. AntlaĢma maddeleri içinde denizcilikle ilgili olanlar Ģunlardır:

Madde 9: BarıĢ olduğu sürece Ġstanbul, Pera, Trabzon ve Kefe‟den gelen Venedik gemileri Boğaz‟dan girip çıkabilirler.653

651 “Illustrissimo et Exellentissimo domino Bayesit, mango admirato et sultano musulmanurum, Leonardus Lauredanus Dei gratia dux Venetiarum etc. , salutem et honoris ac gloriæ felicia incrementa”, A.e. , C. V, s. 42. 652 AntlaĢma maddelerinin oluĢturulma tarihi çok daha öncedir. Mektupta sıralanan maddelerden hemen sonra onların ne zaman kayda geçirildiğine iliĢkin Ģöyle bir not bulunmaktadır: “Questi capitoli el nostro gran propheta Cadratresul de l‟anno 908, del sexto mese a 24 dì, de la salute de Christo del milesimo 1502, a dì 17 dezembrio”. Bu ifade Türkçe‟ye Ģöyle çevirilebilir: “Bu antlaĢma maddeleri, Kadirülresul büyük Peygamberimizin (Hz. Muhammed) takviminde (Hicri takvim) sene 908, altıncı ay (Cemâziyelâhir) ve 24. gün (aslında 16. Günü olmalı) Ģeklinde tarihlendirilmektedir. Bunun Miladi takvimdeki karĢılığı 17 Aralık 1502‟dir”. PadiĢahın mektubu 1502 yılının Aralık ayında ya da bir sonraki yılın Ocak ayında yazılmıĢ olmalıdır. A.e. , s. 41.

653 “Et li merchadenti de la soprascritta Signoria et homeni et tutti quelli che sono viandanti, sì per m ar com eper terra, che passeranno in nome de‟ venitiani, che venivano nel mio dominio, sì per mar come per terra, con galie o nave, o con altri pizoli navilii a Constantinopoli, Pera, Trapesonda et Caffa, over in ogni loco aspectante al mio dominio quando li piace possino venir et andar dentro et fuora del stretto (Ve yukarıda bahsi geçen Venedikli tüccarlar, Venedik‟in bütün adamları, kara ve deniz üzerinden seyahat eden Venedikli bütün seyyahlar ve Venedik için çalıĢıp ülkemden geçen herkes, ister kadırgalar, büyük ve küçük gemiler vasıtasıyla deniz üzerinden ya da kara üzerinden Ġstanbul, Pera, Trabzon ve Kefe ve diğer meskenlere gelen bütün Venedikliler ülkemde bekleyebilir, isterse Boğaz‟dan girip çıkabilir). A.e. , s. 44.

121

Madde 11: Diğer devletlerin korsanlarına ait olan barça , kadırga ve diğer tür gemiler, Venedik limanlarına geldiklerinde kabul edilmeyecekler, orada kalmalarına izin verilmeyecek, onlara erzak temin edilmeyecek, mümkünse Venedik onların gemilerini ele geçirecek, onları alıkoyacak, cezalandıracak ya da oradan kovacak. Aynı Ģekilde bana ait liman veya adalara korsanlara ait barça, kadırga, kalyata veya firkate gelirse oraya girmelerine ve oradan geçmelerine izin verilmeyecek, onlara erzak temin edilmeyecek mümkünse gemileri ele geçirilecek. Onları alıkoyacağım, cezalandıracağım ya da oradan kovacağım.654

Madde 17: Venedik‟e ait herhangi bir gemi ülkeme geldiği sırada fırtınaya yakalanırsa, gemiden kaçmak zorunda kalan adamlar özgür kalacak (esir edilmeyecek). Bırakıp kaçtıkları mallar, söz konusu geminin reisine iade edilecek. Gemilerimden biri size ait yerlere uğradığı sırada fırtınaya yakalanırsa, mallarını bırakıp kaçmak zorunda kalan adamlar özgür kalacak, geride bıraktıkları mallar geminin reisine iade edilecek. Rencide edilmeyecekler.655

Madde 18: Hâkimiyetimdeki yerlerden çıkacak olan kadırga, kalyata, firkate ve diğer küçük gemiler denizde seyrederken, bu gemilerin reisleri, komutanın olmadığı durumda, Venedik ülkesine zarar verilmemesini ve Venediklilere engel çıkarılmamasını garanti altına almak, bunun için ellerinden gelen iyiliği yapmak ve gerekli tedbiri almakla yükümlüdür. Reisler, Venedik ülkesindekilerin güvenliğini sağlamayıp yollarına devam ederlerse suçlu sayılıp cezalandırılacaklar. Güvenliği sağlamalarına rağmen, zarar verme ve engel çıkarma durumu hâlâ söz konusuysa uğranılan zararı tazmin edecekler. Aynı Ģekilde Venedik tarafından denize açılan ve yanında komutanı bulunmayan gemi, güvenliği sağlayacak. Herhangi bir zarar verme

654 “Et se de altri paesi venisse barze de corsari, o galie, o altri navilii, venendo a li porti de la Signoria de Veniexia non li habino ad acceptar, et non li lassino star, et non li dagino vituarie, et se possibel sarà de pigliarli, prenderli et castigarli, o veramente chazarli via; et similiter si‟l venirà ne li mei porti, o mie isole, galie o barze de‟corsari o fuste, io non li lasserò intrar, et non li lasserò star, et non li darò victuarie, et se‟l sarà possibel de pigliarli, li prenderò et chastigherò, over li chazerò. A.y. 655 “ Et se alcun navilio de‟ venitiani, venendo al mio dominio, per cattivo tempo se remposse, li homeni che scapoleranno siano franchi, et le robe restituite ai sui patroni; et se alcun navilio de li mei per cativo tempo se rompesse a li sui lochi, li homeni che schapoleranno siano franchi, et le robe restituite ai patroni, et non ge sia facto alcun oltrazo”. A.e. , s. 45.

122 ve engel çıkarma durumunda, karĢı tarafın zararını ödemekle yükümlü olacak. Güvenliğin sağlanamamasında kabahati olanlar cezalandırılacak.656

Madde 23: Ġmparatorluğuma gelecek olan Venedikli denizciler, herhangi bir zanaat iĢi için alıkonulmayacak ve geldikleri gemiyle geri dönebilecek.657

Madde 28: Ticaret yapmak amacıyla ülkeme gelen, Mağribli, Berberi ve diğer milletlerden olan tüccarlar Venedik hâkimiyetindeki herhangi bir yere uğrar veya herhangi bir Ģekilde söz konusu yerden geçerse gümrük vergileri kesilirken ve oradan çıkıĢ yaptıklarında herhangi bir engel çıkarılmasın, herhangi bir zarara uğratılmasın. Venedik hâkimiyetindeki o yerlere istedikleri gibi gidip gelebilsinler. Kendilerini benim ülkemdeymiĢ gibi hissetsinler.658

Madde 29: Ticaret yapmak için Körfez‟de (Avlonya Körfezi‟nde) ve geçitte (Avlonya Körfezi‟ne ulaĢan geçit) bulunan gemiler ister Venedikli ister baĢka milletten olsun benden herhangi biri tarafından engellenmeyecek veya zarara uğratılmayacak, kötü bir Ģey baĢına gelirse kurtarılacak.659

31 Ağustos 1503 yılında Ayamavra‟yı Venedik‟ten teslim alan660, Ayamavra için istediği tazminatı tek tek sıralayan661 padiĢah, Venedik‟le yapılan barıĢın denizlerde güvenliği sağlamasını ve denizlerdeki ticaretin güvenli bir biçimde devam

656 “Et se dal mio dominio, da quelli luogi che ussirano galie o fuste o altri navilii andando in viazo per mar, et che con loro non sia mio capitanio, li patroni debiano dar bona et sufficiente segurtà de non far alcun danno o impedimento al paese de‟ venitiani, e se partirano senza dar securtà, serano delinquenti et serano castigati; et se, da poi data la securtà, anderano et farano alcun danno o impedimento, ogni danno et impedimento che farano la segurtà pagerano; et similmente da la banda de‟ venitiani, se l‟ussirà fuora alcun navilio senza capitanio, habiando dato bona segurtà a Veniexia, ogni danno o impedimento che fesseno nel paese le segurtà l‟habino ad pagar, et se anderano senza segurtà, come delinquenti siano puniti”. A.y. 657 “Et li marinari, che venirano con li navili venitiani nel mio imperio, non siano tolti per alcuna manual faction, ma cussì come vengono con le lor nave con quelle retornino”. A.e. , s. 46. 658 “ Et se alcuni mori barbareschi o de alcun altro luogo, merchadanti, che venissino in el mio imperio per merchadanter, o per mar o per terra, venendo et tochando in alcun luogo che comanda venitiani, le usanze et statuti habiando tolto i sui datii, non gli habino a dar impazo o far alcun danno o impedimento, et che in el mio dominio, come piace a lor, possino venir et andar. A.y. 659 “Et dal colpho in su, nel canal, li navilii che navigerano, siano de‟ venitiani o de altri che anderano a merchantizar a Veniexia et venirano, alcun di mei non li habi a dar alcun impazo over danno, resalvado se i avesseno facto alcun male”. A.y. 660 Donanma Emini Hironimo Contarini Korfu‟dan yolladığı 3 Eylül 1503 tarihli mektupta Ayamavra‟yı nasıl ve ne zaman teslim ettiğini anlatmaktadır. 31 Ağustos 1503 tarihinde, Ayamavra‟yı Angeli Kasrı (Angelo Castro) Sancakbeyi‟ne teslim eden Contarini, kaledeki top ve cephaneleri Osmanlılara bıraktığını söylemektedir. Sancakbeyi‟nin ulağıyla beraber 2 Eylül (1503) günü Korfu‟ya gelmiĢtir. Osmanlılara ait esirlerin serbest bırakılması iĢiyle ilgilenmektedir. A.e. , s. 85.

123 etmesini istemektedir. Bu nedenle kıyı kentlerinde görevli olan 13 Sancakbeyi‟ne (Mora, Eğriboz, Narda ve Avlonya baĢta olmak üzere) Ģu emri yollamıĢtır:662

“Geçmiş zamandaki şerefgüzâr emirlerimizle sana Venedik’le barış yapılmasını emrediyoruz. Bundan sonra onun sahip olduğu yerlere ve onun adamlarına, tebaasına, denizde seyreden gemisine ve adalarına hiçbir zarar verilmesin yahut engel çıkarılmasın. Şu anda görev mahalinde Venedik’e ve onun adamlarına yine zarar verildiğini işittik. Bu yüzden kulum olan bir ulakla emir yolladım. Bu akşam varacak. Buyruğun altındaki ülkede ikamet edenlere yeniden emredeceksin. Görev mahalinde Venedik’in adamlarına, denizdeki gemilerine, ticarî mal, eşya ve erzaklarına herhangi bir zarar veren veya zorluk çıkaranlar olursa onları etkili bir biçimde dağıt (bir araya gelmelerini engelle). Fakat, emrindeki adamlar Venediklilerle ticarî antlaşma yapabilir. Bir daha herhangi bir şekilde bu hususla ilgili bir emir yollarsam, anla ki bu aynı uygunsuz durumun bizim başımıza gelmesine izin vermek zorunda kalacağız ve bu yapılanlar tebaamızın başına gelecek felaketin sebebi olacak. Görevliler ticaret yapmaya veya başka bir nedenle gelen Venedikli tüccarlara herhangi bir engel çıkarmasınlar ki onlar da güven içinde gidip gelsinler. Malumun olsun. Emirlerime sadık ol.”

PadiĢah, Ayamavra‟nın teslim alınmasından evvel, Venedik elçisine bir mektup vermiĢtir.663 Bu mektup, Venedik‟in ödemesi gereken tazminatın miktarı hakkında bilgi vermektedir. Ayamavra‟nın sadece kendisi için1 milyon 200 bin akçe (24.000 duka) tazminat ödenmesini isteyen padiĢah, tüccarların zarar gören malları için ayrı bir tazminat talep etmektedir. Bunun için istediği tazminat miktarı 500.000 akçedir (10.000 duka). Esirler için de para ödenecektir. PadiĢah esaretten kurtardığı 65 Müslüman için 175.297 akçe (3518 duka) tazminat alacaktır. Diğer esirler için de 299.940 akçe (5998.19 duka) isteyecektir. Ayamavra Kalesi‟nde olup da Venedik tarafından iade edilmeyen cephane ve edevat için toplam 295.201 akçe (5904.15 duka) ödenecektir. Kalede bulunan her bir eĢyanın664 tek tek hesaplanması

662 Venedikliler, padiĢah tarafından yollanan bu emri Ġtalyanca‟ya çevirmiĢlerdir. Emrin tam tarihi belirtilmemiĢtir. 1503 yılında kaleme alınmıĢ olmalıdır. A.e. , s. 288. 663 A.e. , s. . 288-289. 664 Kaledeki bu cephane, Osmanlı donanması tarafından kullanılmaktadır. Ayrıca, orada birkaç gemi malzemesi de bulunmaktadır. A.e. , s. 290.

124 sonucunda bu toplam rakama ulaĢılmıĢtır. Bu eĢyalar Ģunlardır ve ederleri de Ģöyledir:665

- Bakırdan yapılmıĢ bir “passavolante” topu: 500 akçe

- Develerin taĢıdığı türden 8 küçük top (bombardelle de gambelli): 16.000 akçe

- 14 küçük top. Her biri için 500 akçe. Toplam: 7000 akçe

- 213 adet patlayıcı. Her biri için 200 akçe. Toplam: 42.600 akçe

- 208 çuval barut ile 8 fıçı barut (Çuvallardaki barutun çoğu tüketilmiĢ, sadece 60 çuval barut kalmıĢtır. 8 fıçı barut ise harcanmamıĢtır): 16.800 akçe

- 10 partesanelle. Her biri için 20 akçe. Toplam: 200 akçe

- 263 adet eyer (200 tanesi demirden, 43 tanesi bakırdan ve diğer 20 tanesi baĢka bir metalden): 22.860 akçe

- 288 adet yeniçeri zırhı. Her biri için 500 akçe; toplam: 44.000 akçe

- 1140 demir tel: 7. 125 akçe

- 131 adet çapa : 655 akçe

- 100 fıçı: 500 akçe

- 10 demir kürek (kazmak için kullanılan kürek; gemi küreği değil) : 200 akçe

-500.000 adet büyük bileği. 90 tanesi sayılacak. Her biri 100 akçeden: 9000 akçe

- 15 demir gülle: 255 akçe

- 100 ok: 2300 akçe

- çeĢitli tipte bileğiler: 30 tane. Her biri için 100 akçe. Toplam: 3000 akçe.

- 20 adet Ģilt: 400 akçe

- 2 çan: Her biri 2000 akçe. Toplam: 4000 akçe

665 Eksilen mühimmat, kaledeki hâmi, topçubaĢı, topçu emini ve cebecibaĢı tarafından tespit edilmiĢtir. A.y.

125

- Ġnebahtı‟dan getirilmiĢ olan 300 çapa ve demir gülleler: Her biri için 6 akçe. Toplam: 1806 akçe (Çapaların hepsi için istenen miktar, 1800 akçedir. 6 akçe de demir gülleler için istenmiĢtir. )

- 20 yük peksimet: 6000 akçe

-1 ton mal: 10.000 akçe

Ayamavra AntlaĢması‟nın imzalanmasından sonra Venedik elçisi sıfatıyla Ġstanbul‟a giden Andrea Gritti, Venedik‟e döndüğünde Senato‟ya bir rapor sunmuĢtur.666 23 Mayıs 1503 tarihinde yola çıkan Gritti, deniz üzerinden 42 gün süren bir yolculuğun ardından 4 Temmuz (1503) günü Ġstanbul‟a varmıĢtır.667 Onun tekrar Venedik‟e dönmesi 1503 yılının Aralık ayındadır. Raporunu da bu dönemde sunmuĢtur. Bu Venedik elçisi, Ġstanbul‟da bulunduğu sırada Osmanlı donanması hakkında pek çok bilgi toplamıĢtır. Veziriazam Hersekzâde Ahmed PaĢa, ona padiĢahın 126 gemiyi silahlandırdığını, bu gemilerin 46 tanesinin kadırgadan, geri kalanların küçük gemilerden oluĢtuğunu söylemiĢtir.668 Elçi, seferden dönen büyük gemi ve mavnaların iĢe yaramaz bir yığın haline geldiğini Ahmed PaĢa‟dan öğrenmiĢtir. Gritti, Modon‟un fethi sırasında esir düĢen Vardiyan Andrea de Re‟nin (Andrea Derè) Osmanlılar için yaptığı gemilerden de söz etmektedir. Bu Venedikli Vardiyan, Ahmet PaĢa için büyük bir kadırga yapmıĢtır.669 Bundan baĢka biri 30, biri 26, bir diğeri 22 oturaklı olan üç hafif kadırga daha yapmıĢtır.670 Gritti, Ġstanbul ve Gelibolu‟da kaç gemi olduğu ve bunların ne tür gemiler olduğu hakkında da bilgi vermektedir: Ġstanbul‟da 30 hafif kadırga vardır. Modon‟dan getirilen hafif kadırga türündeki 6 Venedik gemisi de Ġstanbul‟dadır ve onlar tamamen onarılmıĢtır. Venedik‟in elinden alınan 1200 botte (768 ton) kapasiteli büyük kadırga da oradadır. Preveze‟den getirilen 12 baĢtarda, denize çıkamaz haldeki 2 mavna, birkaç firkate, kalyata ve ağribar orada bulunan diğer gemilerdir. Buğday taĢıyan yük gemilerini korsanlardan korumak için kadırga ile kalyata ve firkateden oluĢan silahlı 8 gemi

666 A.e. , s. . 449-465. 667 A.e. , s. 449. 668 A.e. , s. 451. 669 A.y. 670 A.e. , s. 465.

126

Boğaz‟da durmaktadır. Gelibolu‟da da 60 gemi vardır.671 Bunlar daha çok kadırga, firkate ve kalyata türündedir. Andrea Gritti, Avlonya‟daki gemilere de değinmektedir. Viyosa‟dan 10-11 kadırga ancak çıkarılmıĢtır.672 Bunların bir kısmı suda beklerken bir kısmı kıyıya, Avlonya limanına çekilmiĢtir. Nehirden çıkarılan kalyata ve firkate türündeki 9 gemi de Avlonya kıyısında beklemektedir. Bu gemiler, nehirden çıkarılma sırasında yıpranmıĢtır ve seyrüsefere çıkamaz vaziyettedirler. Viyosa Nehri‟nden çıkarılmayı bekleyen 8 büyük kadırga ile 13 hafif kadırga daha vardır. Yine de padiĢah Avlonya ve Viyosa‟daki gemileri Ġstanbul‟a getirme hususunda kararlıdır.673 Gritti, bütün bu bilgilerin yanında, padiĢahın artık Hıristiyan gemilerini silahlandırıp donanmaya katma yöntemine baĢvurmayacağını, donanmada azapları öne çıkaracağını, daha güvenli bir donanmaya sahip olmak için Anadolu‟daki Türklerden daha çok kiĢiyi donanmaya alacağını öğrenmiĢtir.

Donanma Emini Girolamo Contarini tarafından 1504 yılının Mayıs ayında yollanan mektup, Viyosa Nehri‟nde Andrea Gritti‟nin söylediğinden çok daha fazla gemi olduğunu ortaya koymaktadır: PadiĢah, 31 kadırga ile firkate ve kalyatalardan oluĢan 15 geminin nehirden çıkarılmasını emretmiĢtir.674 Nehirde top ve at gemilerinden ve farklı türdeki küçük gemilerden oluĢan 60 gemi daha vardır. Nehirdeki gemilerin çıkarılması iĢi için 10.000 kiĢi seferber edilmiĢtir. Contarini, Viyosa‟dan çıkarılan gemilerin padiĢahın bizzat kendisi tarafından teslim alınacağını, çıkarılan gemileri teslim almak için padiĢahın ya Dıraç‟a ya da Kotor‟daki körfeze gideceğini ileri etmektedir.675

Nehirdeki gemilerin çıkarılması hakkında verilen emir, hızla yerine getirilmiĢtir. Girolamo Contarini, 5 kadırganın Viyosa Nehri ağzına kadar getirildiğini, oradan Avlonya‟ya taĢındığını bildirmektedir.676 Çekilme sırasında, bazı gemiler zarar görmüĢ, bazısı da batmıĢtır. Ġki büyük kadırga Avlonya limanına çekildiği sırada, suyun sığ olması yüzünden hasar görmüĢ; gemilerde yarıklar oluĢmuĢtur. Gemilerden biri Avlonya‟ya çekilemeden Raguseo limanında batmıĢtır.

671 A.y. 672 A.e. , s. 466. 673 A.y. 674 A.e. , C. VI, s. 22. 675 A.y. 676 Medola limanından (Dubrovnik) yollanan 12 Ağustos 1504 tarihli mektup: A.e. , s. 53.

127

Gemide açılan delikler buna neden olmuĢtur. Nehirden çıkarılan gemilerin bir kısmı Yanya‟ya götürülmüĢtür. Oraya götürülen 12 gemi kıyıya çekilmiĢtir. Viyosa Nehri‟nden çıkarılmamıĢ olan 4 kadırga daha vardır. Avlonya‟ya taĢınan gemiler, tamamen su aldıkları için hemen bakıma alınmıĢtır. Avlonya Sancakbeyi Mustafa PaĢa, bakım için gerekli olan malzemelerin temin edilmesini sağlamıĢ, bir ulak yollayıp Avlonya‟daki bütün üstüpüleri toplatmıĢtır.

Viyosa‟daki gemilerin büyük bir kısmı, 1504 yılının Ekim ayında nehirden çıkarılıp Avlonya‟ya çekilmiĢtir. Girolamo Contarini, Viyosa Nehri‟nden çıkarılan 35 geminin 23 Eylül (1504) günü Avlonya‟dan denize açıldığını haber vermektedir.677 Aynı yılın Ekim ayında Korfu‟dan geçen bu gemiler, Venediklilere selam vermiĢtir.678 Contarini, Avlonya‟dan denize açılan gemilerin Ġnebahtı‟ya demir attığını, orada bir süre bekledikten sonra taĢıdıkları topları bırakmak üzere Ayamavra‟ya gittiğini bildirmektedir.679 Ayamavra‟ya cephane temin eden bu gemiler, Ġstanbul‟a doğru yol almıĢtır.

1505 ve 1506 yılında yazılan mektuplar, padiĢahın Rodos‟a karĢı donanma hazırlığı içinde olduğunu ileri sürmektedir. Sakız Konsolosu Giorgio de Tabia tarafından 1505 yılının Ağustos (1505) ayında yollanan mektup, padiĢahın Rodos‟a karĢı donanma hazırlattığı, Koron‟daki kalafatçı ve marangozların Ġstanbul‟a çağrıldığı bilgilerini içermektedir.680 Baylos Leonardo Bimbo tarafından yollanan 28 Ekim 1506 tarihli mektup681 ile Baylos Niccolò Pisani ve Komutan Bernardo Barbarigo tarafından 1506 yılının Mart ayında yollanan mektup682, Rodos‟a karĢı donanma hazırlandığından bahsetmektedir.

Ġstanbul‟dan dönen ve 1507 yılının Mart ayında Senato‟ya bir rapor sunan elçi Giaccomo Contarini, Osmanlı donanmasında kaç gemi bulunduğu hakkında bilgi vermiĢtir. Ġstanbul ve Gelibolu arasında kadırga, kalyata ve firkateden oluĢan 120 gemi olduğunu söyleyen bu Venedik elçisi, bu gemilerin çoğunun kadırganın bir alt

677 1504 yılının Ekim ayında yollanan mektup: A.e. , s. 71. 678 A.y. 679 A.e. , s. 82. 680 A.e. , s. . 247-248. 681 A.e. , s. 277. 682 A.e. , s. 308.

128 türü olan baĢtardadan ibaret olduğu bilgisini vermektedir.683 “Galia bastarda” tabirini kullanan Contarini, söz konusu gemilere Osmanlıların “topgemi” dediğini ayrıca belirtmektedir. Topgemi tabirinin top kadırgası (galia da bombarde) anlamına geldiğini de söylemektedir. Gemileri Ģöyle tarif etmektedir: Tek fenerlidirler. Pruva kısımlarında güverte bulunmaktadır. Güvertenin altında büyük bir top durmaktadır. Bu Venedik elçisi, padiĢahın emriyle karaya çıkarılan söz konusu kadırga, kalyata ve firkatelerin iyi korunmadığını da dile getirmektedir. Hepsi açıktadır; üzerlerine bir tente örtülmemiĢtir. Gemiler, yağmur, kar ve rüzgâra maruz kalmıĢtır.

Viyosa Nehri‟nden çıkarılıp Avlonya üzerinden Ġstanbul‟a getirilen donanmadan da söz eden Contarini, söz konusu nehirden kaç geminin getirildiğini söylememektedir. Gemilerin nehirden çıkarılması iĢi, Ģikayetlere ve yakınmalara neden olmuĢtur. Çıkarılan gemilerin muhafazasından sorumlu olanlar, söylenerek görev yerini terk etmeye yeltenince, padiĢah görev yerinden ayrılanın vaat edilen 30 dukayı alamayacağına dair bir haber yollamıĢtır. Bütün bunlardan söz eden Venedik elçisi, sırası gelmiĢken kendi Ģikayetçi olduğu bir konuyu da değinmiĢtir. Ona göre Hıristiyanların hem vergi ödemesi hem de padiĢahın her iĢinde kullanılması, donanmada durmadan kürek çekmesi yadırganacak bir durumdur.684

Giaccomo Contarini, ünlü denizci Kemal Reis ile sahip olduğu gemilerden de söz etmektedir. Kemal Reis‟in Ġstanbul‟da pek itibar görmediğini, açgözlülüğü ve kurnazlığı sayesinde Osmanlılar arasında ün kazandığını söyleyen elçi, onun padiĢahın icazetini alıp 14 gemiyle denize açıldığını bildirmektedir.685 Devletin ileri gelenlerinin gemileri hakkında da bir Ģeyler yazmıĢtır: Ali PaĢa‟nın bir sürü gemisi vardır. Contarini, ona ait olan 400 botte (256 ton) kapasiteli bir kalyonun Berberistan‟a gitmek üzere olduğunu not düĢmüĢtür. Faik PaĢa‟nın oğlunun 300 botte (192 ton) kapasiteli kalyonu da Berberistan‟a doğru yol almıĢtır. ġehzadelerden biri Korfu‟dan bir usta getirip ona hafif bir kadırga ile 22 oturaklı bir kalyata ve daha pek çok gemi yaptırmıĢtır. Eğriboz Sancakbeyi‟nin emrinde bulunan kalyata ve firkateden oluĢan 5 gemi denize açılmĢ, korsanlara karĢı etrafı teftiĢ etmiĢtir.

683 A.e. , C. VII, Haziran, 1969, s. 5 ve 16. 684 A.e. , s. 17. 685 A.y.

129

Elçi, Modon‟un fethi sırasında kente erzak taĢırken ele geçirilen bir kadırgada esir düĢen ve daha da Ġstanbul‟a getirilen VardiyanbaĢı Andrea de Re ile konuĢma fırsatı bulmuĢ, ondan önemli bilgiler edinmiĢtir. Eski Kaptanıderya Davut PaĢa, sağken sık sık Andrea de Re‟yi yanına çağırmakta, onunla bir odaya çekilip, bir seyir haritasını önüne açmakta ve Venedik Körfezi‟ndeki (Adriyatikte‟ki) yerleĢim yerleri ve limanlar hakkında ona bir Ģeyler sormaktadır.686 Bazen de Pulya ve daha baĢka yerler için aynı soruları yöneltmektedir. Aniden Zadar‟ın (Zara) üstünde durup onunla ilgili her ince detayı, bu kentteki limanı, surların kapladığı alanı, kentin sahip olduğu cephaneyi, merak ettiği daha pek çok Ģeyi sormaktadır. Bütün bunlardan söz eden Andrea de Re, Osmanlılar için yaptığı gemileri kendi isteğiyle yapmadığını, bunları yapmak zorunda bırakıldığını, onun bu hizmetinin ileride Venedik için zararlı olacağını, o yüzden bir an önce kurtarılmasının gerektiğini Venedik Elçisi‟ne söyleyip bu söylediklerinin Venedik Doçu Leonardo Loredano‟ya iletilmesi ricasında bulunmuĢtur.

II. Bayezid‟in korsanlara karĢı aldığı tedbirler, 1507 yılında da devam etmiĢtir. PadiĢah, firkate ve kalyatalardan oluĢan 14 gemiyi silahlandırıp bunları baĢka bir korsanın687 komutasına vererek Takımadalar‟daki korsanların üzerine yollamıĢtır.688 Söz konusu korsan, diğerleriyle iĢbirliği yapınca, padiĢah onu geri getirmek için baĢka bir korsan daha yollamak zorunda kalmıĢtır.689 Baylos Leonardo Bimbo‟nun 11 Nisan 1507 tarihli mektubu, söz konusu korsanların padiĢah tarafından yakalatıldığını ortaya koymaktadır: PadiĢah ele geçirdiği birkaç korsanı Ġstanbul‟a getirip idam ettirmiĢtir.690

Osmanlılar, II. Bayezid döneminde Hindistan‟da Portekiz‟le nüfuz mücadelesine giriĢen Memlük Sultanı‟na yardım etmeye, ona donanma malzemesi ve mühimmat temin etmeye baĢlamıĢtır. Ġlk olarak Vize (Vise/Edirne) Sancakbeyi‟ne ait olan bir büyük kalyon, bir büyük gemi ile bir küçük kalyon Ġskenderiye‟ye toplar

686 A.e. , s. 19. 687 Korsanın adı belirtilmemiĢtir. A.y. 688 A.y. 689 A.y. 690 A.e. , s. 81.

130 taĢımak üzere 1507 yılının baĢlarında yola çıkmıĢtır.691 Daha sonra, padiĢah, Kastamonu‟dan çıkarılan 8000 milliaria (4096 ton)692 bakırı yüklenen iki yük gemisini, top yapımı için Memlük Sultanı‟na yollamıĢtır.693 Ġskenderiye‟ye gitmek üzere 1507 yılının Ağustos ayında Ġstanbul‟dan ayrılan bu gemiler, Kemal Reis‟in komutasındadır.694 25 yelkenli ile yola çıkan695 Kemal Reis, söz konusu bakırın yanında 500 parça top götürmektedir.696 1507 senesi Ekim ayında Ġskenderiye‟ye ulaĢmıĢtır.697 Ġskenderiye‟ye gelen bu donanmadaki gemilerden biri barçadır.698 Ġki tanesi de kalyatadır.699

Kemal Reis ve donanması, 1507 yılının Aralık ayında hâlâ Ġskenderiye‟dedir. Kemal Reis getirilen bakır için ödenecek para konusunda Memlük Sultanı‟yla görüĢmüĢtür. Venedik‟in Ġskenderiye Konsolosu Marin da Molin, Memlük Sultanı tarafından önerilen fiyatın ne olduğu konusunda bilgi vermektedir. 700Getirilen bakırdan Sultan, pek memnun kalmamıĢtır. Konsolos, onun birim (1 milliaria: 512 kilogram)701 baĢına 18 duka ödemekten vazgeçtiğini, bunun yerine 12 duka ödeyeceğini yazmaktadır. Sultan, teklifi 7 dukaya kadar düĢürme niyetindedir. Kemal Reis‟in istediği fiyat ise birim baĢına 14 dukadır.702

691 Venedik elçisi Giaccomo Contarini‟nin 1507 yılının Mart ayında Doç‟a (Andrea Loredano) takdim ettiği rapor: A.e. , s. 5, s. 12-13 ve Palmira Brummett, “Kemal Reis and Ottoman Gunpowder Diplomacy”, Studies on Ottoman Diplomatic History: The Ottomans in Africa, C. , V, s. 4. 692 “Milliaria”, Venedikliler tarafından kullanılan bir ağırlık ölçüsü birimidir. 1 milliaria, 0. 8 botte etmektedir. 8000 milliaria 6400 “botte”ye karĢılık gelmektedir. 1 botte = 640 kilogram ise, 6400 botte, 4. 096.000 kilogram, yani 4096 tondur. O halde 8000 milliaria, 4096 tondur. Frederic C. Lane, Venice and History, s. 357, s. 366. 693 Baylos Leonardo Bimbo tarafından yollanan 8 Temmuz (1507) ve 14 Ağustos (1507) tarihli iki mektupta bu bilgiler yer almaktadır. I Diarii, C. VII, s. 128 ve 152 ve Brummett, “Kemal Reis and Ottoman Gunpowder Diplomacy”, Studies on Ottoman Diplomatic History: The Ottomans in Africa, C. , V, s. 4. 694 Bu bilgi Baylos‟un 14 Ağustos (1507) tarihli mektubunda yer almaktadır. I Diarii, C. VII, s. 152. 695 Komutan Francesco Loredan‟ın emrinde bulunan bir reisin 27 Ekim 1507 tarihli raporu bu bilgiyi vermektedir. Söz konusu Venedikli reis, Ġskenderun‟dayken (Scandelorum) Kemal Reis‟in donanmasına rastlamıĢtır. A.e. , s. 167. 696 Baylos Leonardo Bimbo‟nun 18 Ekim (1507) tarihli mektubu: A.e. , s. 164. 697 A.y. 698 15 Eylül 1507 tarihinde Ġstanbul‟dan yola çıkıp Salona‟dan (Yunanistan) 29 Ekim 1507 tarihli bir mektup yollayan Venedikli reis Girolamo de Matio, Spina Longa‟dan (Kalydon/Girit‟in kuzeydoğusunda) yüklediği tuzu Beyrut‟a götürürken Ġskenderiye‟ye giden söz konusu donanma hakkında bir takım bilgiler edinmiĢtir. Söz konusu reis, Rodoslular‟ın bu donanmanın peĢinde olduğunu, Kemal Reis ve gemilerinin izlediği rota hakkında bilgi edinmek için casus olarak Sakız‟a silahlı bir pergende yolladıklarını da söylemektedir. A.e. , s. 168. 699 Venedikli reis Girolamo de Matio tarafından Salona‟dan yollanan 29 Ekim 1507 tarihli mektup: A.y. 700 Ġskenderiye Konsolosu Marin da Molin‟in 1507 yılının Aralık ayında yolladığı mektuplar: A.e. , s. . 252-253, ve 271. 701 1 milliaria, 0. 8 botte, 1 botte 640 kilogram ettiğine göre, Memlük Sultanı, 512 kilogram, yani yaklaĢık yarım ton baĢına ödeme yapmaktadır. Frederic C. Lane, Venice and History, s. 357, s. 366. 702 Ġskenderiye Konsolosu Marin da Molin‟in 1507 yılının Aralık ayında yolladığı mektuplar: I Diarii, C. VII, s. 271.

131

Memlük Sultanı top dökmek için yeteri kadar ustasının olmadığını söyleyip padiĢahtan top ustası göndermesini rica edince, Kemal Reis 1508 yılının Mayıs ayında tekrar Ġskenderiye‟ye yollanmıĢtır. Kemal Reis ustaların dıĢında biraz mühimmat ve top da götürmektedir.703 Venedikli Baylos Andrea Foscolo Ġskenderiye‟ye gitmekte olan Kemal Reis‟in söz konusu donanmayla yola çıkıĢını baĢka bir sebebe de bağlamaktadır. Dördü kadırga olan 12 gemiyle Ġstanbul‟dan ayrılan Kemal Reis, Rodosluların ve korsanların Osmanlılara buğday taĢıyan gemileri ele geçirmesini önlemek için denize açılmıĢtır.704 Zira buğday taĢıyan toplam 60 gemi Ġstanbul‟a henüz varmadan, baĢta Rodoslular olmak üzere çok sayıda korsan tarafından ele geçirilmiĢtir.705

Venedikliler, Kemal Reis‟in donanmasının Memlük donanmasıyla birleĢip ortak bir giriĢimde bulunacağından Ģüphelenmektedir. Teğmen (luogotenente) Lorenzo Giustiniani ile birkaç konsey üyesi tarafından Kıbrıs‟tan yollanan 10 Ağustos (1508) tarihli mektup Memlük donanmasının Kemal Reis‟in donanmasıyla birleĢeceğini haber vermektedir.706 Halep‟ten bir mektup yollayan Mafio Contarini, Memlük donanmasının Rodoslulara karĢı Kemal Reis‟le iĢbirliği yapacağını yazmaktadır.707 Ona göre diğer bir olasılık, Memlük Sultanı‟nın düĢmanı olan ġam Beyi‟ni denizden kıstırmaktır.

Ġskenderiye‟ye mühimmat ve malzeme taĢıyacak olan Kemal Reis, yola çıkmak için gün saymaktadır. Kemal Reis‟in Gelibolu‟da olduğunu haber veren Venedik elçisi Niccolò Giustiniani, bu denizcinin yanında üç kadırga ve bir firkateden oluĢan bir filo bulunduğunu yazmaktadır. Elçi, Edirne‟den yolladığı 29 Haziran 1510 tarihli mektubunda Kemal Reis‟in Ġskenderiye‟deki görevini Ģöyle izah

703 ġam‟da bulunan Giovanni Morosini bu bilgileri vermektedir. A.e. , s. 526 ve 534. 704 Baylos Andrea Foscolo Ġstanbul‟dan 2 Mayıs 1508 tarihli bir mektup yollayarak Kemal Reis‟in yola çıkıĢını bildirmiĢtir. Kemal Reis‟in gemileri kısa bir süre sonra Ġskenderiye‟den dönmüĢtür. Donanma Emini Antonio da Mulla, 1500 yılının Temmuz ayında Zante‟den yolladığı mektubunda Ġskenderiye‟den gelen gemilerin Modon‟da görüldüğünü haber vermektedir. A.e. , s. 538 ve 589. 705 Baylos Andrea Foscolo‟nun 2 Mayıs (1508) tarihli mektubu: A.e. , s. 538. 706 Dimyat‟ta bulunan VardiyanbaĢı Girolamo Lando Kıbrıs‟a bu bilgiyi vermiĢtir. Memlük donanmasının kaç gemiden oluĢtuğundan söz etmeyen VardiyanbaĢı, söz konusu donanmanın 1000 kiĢi taĢıdığını bildirmektedir. 1508 yılının Ağustos ayında Ġskenderiye‟den bir mektup yollayan Konsolos Marin da Molin, Dimyat‟tan kadırga ve kalyonların ayrıldığını yazmaktadır. Onun kastettiği Memlük donanmasıdır. A.e. , s. 630 707 A.y.

132 etmektedir: Kemal Reis, Kalküta‟ya gidecek olan708 Memlük donanmasına komuta edecek, Portekizlilerle mücadele konusunda Memlüklü denizcilere yardımcı olacaktır.709 Memlük Sultanı Kemal Reis‟le birlikte 30 kadırga göndermesini padiĢahtan rica etmiĢtir.710

Kemal Reis, Ġstanbul‟dan ayrılmadan evvel Memlük Sultanı‟nın bir elçisi Ġstanbul‟a varmıĢtır.711 Elçi, donanma için bir miktar malzeme ile birkaç top satın alsın diye o tarafa yollanmıĢ, bunun için yanında 40.000 duka getirmiĢtir.712 Ahmet Reis adındaki Ġskenderiye‟li reis de ona eĢlik etmiĢtir.713 Kemal Reis, Memlük elçisinin geldiği sırada Gelibolu‟dadır. Ġki kadırga ve bir kalyata hazırlatmıĢtır. Onlarla birlikte Ġskenderiye‟ye gidecek, oradan Kahire‟de bulunan ġehzade Korkut‟u714 ziyaret etmek üzere Kahire‟ye geçecektir.715

Kemal Reis, Ġstanbul‟dan ayrılmadan evvel önden 10 gemiden oluĢan bir filo Ġskenderiye‟ye yollanmıĢtır.716 Üç top gemisi , üç yük gemisi, Ġskender PaĢa‟ya ait

708 Venedik‟in Ġskenderiye Konsolosu Marino da Molin, 5 Ocak 1510 tarihli mektubunda Memlük Sultanı tarafından yürütülen donanma hazırlıklarına değinmektedir. Gize Körfezi civarında kesilen keresteler, Kızıldeniz boyunca gemilerle götürülüp SüveyĢ‟e taĢınmaktadır. Marino da Molin 1510 yılının Ağustos ayında yolladığı bir baĢka mektupta SüveyĢ‟e getirilen kerestelerin develerle üç günlük uzaktaki Kahire‟ye taĢındığını, orada gemi inĢa edildiğini yazmaktadır. Konsolos, Memlük Sultanı‟nın sahip olduğu gemiler hakkında da bilgi vermektedir. Ġskenderiye ve ReĢid arasında Sultan‟a ait 17 gabyalı gemi (göke olabilir) vardır. Bunlardan biri 800 botte (512 ton) kapasitelidir. ġehzade Korkut tarafından hediye edilen 800 botte (512 ton) kapasiteli kalyon da oradadır. Cenevizlilerin elinden alınan bir barça da orada durmaktadır. Memlük Sultanı 50 gemi daha inĢa etmek istemektedir. A.e. , C. X, Haziran, 1969, s. 432 ve A.e. , C. XI, Haziran, 1969, s. 75. 709 A.e. , C. X, s. 868-869. 710 A.y. 711 Baylos‟un kâtibi Lodovico Valdrino tarafından Edirne‟den yollanan 16 Temmuz 1510 tarihli mektup: A.e. , C. XI, Haziran, s. 164. 712 Bu bilgileri veren mektup, Venedik‟in Ġskenderiye Konsolosu Marin da Molin tarafından 1510 yılının Ağustos ayında yollanmıĢtır A.e. , C. X, s. 432.

713 Ahmet Reis adındaki bu denizcinin komutasında 2000 denizci bulunmaktadır. Bu reisin komutasındaki gemiler çapa ve top yüklenip Ġskenderiye‟den ayrılmıĢtır. Bu bilgiyi veren kiĢi Andrea da Cividal adlı bir hekimdir. Bu Venedikli hekim, Niccolò Venier adındaki birine 15 Temmuz 1510 tarihli bir mektup yollamıĢtır. Söz konusu mektup ġam‟dan yollanmıĢtır. A.e. , C. XI, s. 477

714 Amasya‟da görevli olan ġehzade Korkut bir sene önce (1509 yılında) Ġskenderiye‟ye gitmek üzere Ġstanbul‟dan yola çıkmıĢtır. Baylos Andrea Foscolo, 18 Haziran 1509 tarihli mektubunda ġehzade Korkut‟un 4 büyük gemi, firkate ve kalyatadan oluĢan 4 gemi ve 4 pergende ile denize açıldığını bildirmektedir. Baylos o sırada Ģehzadenin Ġskenderiye‟ye gittiğinden habersizdir. Onun ya Mekke‟ye ya da savaĢmak üzere Safevi ülkesine gittiğini tahmin etmektedir. Korkut Çelebi‟nin Kahire‟den ayrılıĢı 1510 yılının Ağustos ayında gerçekleĢmiĢtir. Vali Antonio Pesaro tarafından Andros‟tan (Andre/Eğriboz Adası‟nın güneydoğusundaki ada) yollanan 3 Eylül 1510 tarihli mektup, ġehzade Korkut‟un Antalya‟ya ulaĢtığını haber vermektedir. Ona eĢlik eden 16 Memlük gemisi geri döneceklerdir. Çünkü, Gize‟deki keresteleri SüveyĢ‟e taĢıyacaklardır. A.e. , C. IX, Haziran, 1969, s. 12 ve A.e. , C. XI, s. 704. 715 A.e. , C. XI, s. 164. 716 Vali Antonio Pesaro Andros‟tan (Andre) yolladığı 3 Eylül 1510 tarihli mektupta bu 10 geminin Ġstanbul‟dan ayrılıĢını haber vermektedir. A.e. , s. 704.

133 olan bir kadırga, bir kalyon, top, lenger, çapa, kereste ve demirle yüklü olan iki büyük gemiden oluĢan bu filo, 1510 yılının Ağustos ayında Ġstanbul‟dan ayrılmıĢtır.

1510 yılının Ekim ve Kasım ayında kaleme alınan mektuplar, Kemal Reis‟in Ġskenderiye‟ye gitmek üzere yeniden Ġstanbul‟dan ayrıldığını haber vermektedir.717 Memlük donanması da onunla birliktedir. Kemal Reis‟in filosunda 25 gemi bulunmaktadır.718 Önce Ġskenderiye‟ye gidecek, oradan Tunus‟a geçip Ġspanya‟ya karĢı Tunus Kralı‟na yardımcı olacaktır.719 Bu denizci, Memlük donanmasının taĢıdığı topların muhafazasından da sorumludur. Ancak Kemal Reis‟in filosu yola çıktıktan kısa bir süre sonra, 1510 yılının Ekim ayında fırtınaya yakalanmıĢtır.720 Sürüklenen gemiler, karaya oturmuĢtur.721 Sisam açıklarında seyreden iki kadırga ile iki firkate parçalanmıĢ ve peĢ peĢe batmıĢtır.722 Bu iki kadırgadan birinde bulunan Kemal Reis suda boğularak yaĢamını yitirmiĢtir. Fırtına yüzünden, toplam 27 gemi parçalanarak sulara gömülmüĢtür. Bunların bir kısmı Osmanlılara, bir kısmı ise Memlüklülere aittir.723 Kazadan sağ çıkan Memlük gemileri, Ġskenderiye‟ye gitmek üzere yola devam etmiĢtir.

Osmanlılar, Memlük donanmasının ihtiyacı olan malzemeleri sürekli olarak Ġskenderiye‟ye getirmektedir. 1510 yılının Aralık ayında gelen 18 adet Osmanlı gemisi, kereste, kenevir, hırdavat ile birkaç bombart getirmiĢtir.724 Söz konusu gemiler, Ġstanbul‟dan gelmiĢtir. Bu malzemeler, Hindistan‟a gidecek olan Memlük donanması içindir.

717 Venedik elçisi Niccolò Giustiniani, Ġstanbul‟dan yolladığı 16 Ekim (1510) tarihli mektupla Kemal Reis‟in ve onun beraberindeki Memlük donanmasının Ġstanbul‟dan ayrılıĢını haber vermektedir. A.e. , s. 620. 718 Ġdris Bostan, Ġskenderiye‟ye gitmek üzere yola çıkan Kemal Reis‟in yanında 25-30 gemi bulunduğunu, bunlardan sekiz tanesinin kadırga olduğunu yazmaktadır. Elçi Niccolò Giustiniani tarafından Ġstanbul‟dan yollanan 16 Ekim 1510 tarihli mektup da benzer bilgiyi vermekte, 25 gemiden söz etmektedir. I Diarii, C. XI, s. 620 ve Ġdris Bostan, “Kemal Reis”, DİA, C. XXV, Ankara, Diyanet Vakfı Yayınları, 2002, s. 226-227. 719 Elçi Niccolò Giustiniani ile Baylos Katibi Lodovico Voldrino, Edirne‟den yolladıkları 23 Kasım 1510 tarihli mektupta padiĢahın Tunus Kralı‟na yardım etmek istediğini, Tunus Kralı‟na yollamak için 100 kadırga yaptırmayı tasarladığını bildirmektedir. I Diarii, C. XI, s. 620 ve 759. 720 Ġdris Bostan, Kemal Reis‟in 1510 yılının Ekim ayında (916 Receb‟inde) fırtınaya yakalandığını yazmaktadır. Kemal Reis, Eylül ayının sonlarında yola çıkmıĢ olmalıdır. Kemal Reis, yola çıkmadan evvel, 17 Cemâziyelâhir 916‟da (21 Eylül 1510) 10.000 akçe ve bir hilatla mükafatlandırılmıĢtır. Ġdris Bostan, “Kemal Reis”, DİA, C. XXV , s. 226-227. 721 Korfu‟dan 21 Kasım 1510 tarihli bir mektup yollayan Komutan Bortolo da Mosto, bu olaydan söz etmektedir. Venedikli Komutan, bu olaya iliĢkin bilgiyi Anabolu‟dan edinmiĢtir. I Diarii, C. XI, s. 661. 722 Baylos Katibi Lodovico Valdrin tarafından Edirne‟den yollanan 8 Kasım 1510 tarihli mektup: A.e. , s. 663. 723 Ġstanbul‟dan yola çıkan Memlük gemilerinin sayısı belirtilmemiĢtir. Kazaya uğrayan gemilerden kaç tanesinin Osmanlı kaç tanesinin Memlük gemisi olduğu hakkında herhangi bir bilgi de verilmemektedir. A.y. 724 Savcı (prucuratore) Piero Loredano Kahire‟den yolladığı 6 Aralık 1510 tarihli mektupta bu Osmanlı gemilerinin Ġskenderiye‟ye geliĢini haber vermektedir. A.e. , s. 827 ve 829.

134

1511 yılında, padiĢahın donanmasında denize çıkacak durumda olan 70 kadırga vardır.725 Bunların 50 tanesi nizama sokulmuĢtur. PadiĢah bu 70 kadırgaya 50 kadırga daha eklemek istemektedir. BaĢka bir deyiĢle, 50 kadırga daha inĢa ettirecektir.726

1511 yılının Haziran ayında ġehzade Selim, tahta aday olduğunu göstermek, padiĢahın elini öperek bu konuda ondan icazet almak için Akkirman‟dan727 yola çıkıp Ġstanbul‟a gitmiĢti.728 ġehzade Selim, Ġstanbul‟a vardığında, Boğaz‟ı (Marmara Denizi kastediliyor) Karadeniz‟e bağlayan kıyıya 80 yelkenliden oluĢan donanmasını bırakmıĢtır.729 Ona ait olan 10 kalyata bu donanmanın gözcülüğünü yapmaktadır.730

1511 yılının Ağustos ayı, padiĢah ile ġehzade Selim arasındaki taht mücadelesine sahne olmuĢtur. ġehzade Selim, ordusuyla beraber Edirne‟yi tutup731 padiĢahın Ġstanbul‟a gelmesini önlemeye çalıĢırken, padiĢah bu Ģehzadenin donanmasını adamlar yollayıp yaktırmaktadır.732 Taraflar arasındaki çatıĢma, aynı yılın Eylül ayında dinince, yani Ġstanbul‟a çağrılan padiĢahın desteklediği ġehzade Ahmet Amasya‟ya, ġehzade Selim de Trabzon‟a dönünce733, padiĢah Memlük donanmasına gemi gönderilmesi hususuyla yeniden meĢgul olabilmiĢtir. 17 Eylül 1511 tarihinde, kalyon ve büyük gemilerden oluĢan 9 gemi Ġskenderiye‟ye gitmek

725 Elçi Niccolò Giustiniani tarafından 1511 yılının Mart ayında Edirne‟den yollanan mektup, bu bilgiyi vermektedir. A.e. , C. XII, Haziran, 1969, s. 7-8. 726 Elçi Niccolò Giustiniani tarafından Edirne‟den yollanan 9 Mart (1511) tarihli mektup: A.e. , s. 113. 727 Baylos Andrea Foscolo ġehzade Selim‟in Edirne‟nin 1,5 günlük uzağında bulunan, Tuna kıyısındaki Akkirman‟dan yola çıkmıĢtır. Akkirman‟dan önce Kefe‟dedir; oradan asker toplamıĢtır. Baylos Andrea Foscolo tarafından yollanan 18 Haziran ve 24 Haziran (1511) tarihli mektuplar: I Diarii, C. XII, s. 507 ve 510-511 ve Pedani-Fabris, Relazioni di Ambasciatori Veneti al Senato: Costantinopoli, Relazioni Inedite (1512-1789), C. XIV, Padova, Aldo Ausilio Editore, 1996, s. 18-19.

728 Ġstanbul‟dan 18 Haziran 1511 tarihli mektup yollayan Baylos Andrea Foscolo Selim‟in geliĢini haber vermektedir. A.e. , s. 507. 729 ġehzade Selim, bu gemilerle birlikte Ġstanbul‟a erzak da getirmiĢtir. Baylos Andrea Foscolo tarafından yollanan 18 Haziran ve 24 Haziran (1511) tarihli mektuplar: A.e. , s. 507 ve 510-511. 730 Baylos, 24 Haziran (1511) tarihli bir baĢka mektubunda söz konusu kalyataların sayısını 9 olarak vermektedir. Söz konusu kalyataları kadırgaya benzeyen fustalar olarak tanımlamıĢtır. A.y. 731 10 Mayıs 1511 tarihinde Kefe‟den yola çıkan Ģehzade Selim‟in yanında 8-10.000 askerden oluĢan bir ordu bulunmaktadır. Bunun üç bini Tatar birliklerden oluĢmaktadır. Tuna üzerinden gelen birkaç gemi de kıyıdan orduya eĢlik etmektedir. ġehzade, önce Ġstanbul‟un 6-7 gün uzağındaki Varna‟ya uğramıĢtır. 3 Haziran 1511 tarihinde ise Edirne‟nin yarım gün uzağındadır. PadiĢaha bir heyet yollayarak, onun tahtı kendisine bırakması ricasında bulunmuĢtur. Gelip padiĢahın elini öpmek istemektedir. Baylos Andrea Foscolo tarafından Senato‟ya sunulan 1512 tarihli raporda bu bilgiler yer almaktadır. Pedani-Fabris, Relazioni, C. XIV, s. 18-19. 732 PadiĢah bu taht mücadelesi sırasında Edirne‟dedir. Baylos Andrea Foscolo ile Elçi Niccolò Giustiniani tarafından Ġstanbul‟dan yollanan 24 Ağustos 1511 tarihli mektup: I Diarii, C. XIII, Temmuz, 1969, s. 46-47. 733 Dubrovnik‟ten yollanan 10 Ekim 1511 tarihli mektuplar (bu mektupların göndereni belirtilmemiĢtir): A.e. , s. 186.

135

üzere Ġstanbul‟dan yola çıkmıĢtır.734 Ġstanbul‟daki tüccarların desteğiyle tertip edilen bu gemiler, çok sayıda top, farklı ağaçlardan elde edilmiĢ çeĢitli keresteler, demir ve hırdavat taĢımaktadır.735 PadiĢah yine de her ihtimale karĢı, ġehzade Selim‟in olası bir saldırısına uğramamak adına Ġstanbul‟a dönmemiĢtir. PadiĢah, ġehzade Selim‟in Ġstanbul‟u denizden abluka altına almasını önlemek için harekete geçmiĢtir; Edirne‟de inĢa ettirdiği 20 kadırgadan oluĢan bir filoyu Ġstanbul‟a yollamıĢtır.736

734 Baylos Andrea Foscolo tarafından Ġstanbul‟dan yollanan 26 Eylül 1511 tarihli mektup: A.e. , s. 220. 735 A.y. 736 Venedik elçisi sıfatıyla Ġstanbul‟da bulunan Niccolò Giustiniani tarafından yollanan 30 Ekim ve 13 Kasım (1511) tarihli mektuplar: A.e. , s. 342.

136

III. BÖLÜM

I. SELĠM DÖNEMĠNDE OSMANLI DENĠZCĠLĠĞĠ

3.1. Ġstanbul ve Gelibolu Tersanelerinin KuruluĢu ve Gemi Yapımı

I. Selim dönemindeki donanma faaliyetleri II. Bayezid dönemindeki kadar yoğun değildir. II. Bayezid döneminde Ġnebahtı, Modon ve Koron seferlerinden ötürü donanma seferberlik halindeyken, I. Selim döneminde önemli bir deniz seferi olmamıĢtır. Bununla birlikte donanma faaliyetleri yoğun bir biçimde devam etmiĢtir. Bu dönemde, Ġstanbul ve Gelibolu‟da iki yeni tersane inĢa edilmiĢ, Portekizlilere karĢı Hindistan‟da mücadele eden Memlük Sultanı‟na gemi, kereste ve mühimmat yollanmıĢtır. Ġspanya‟ya karĢı mücadele eden Tunus Kralı‟na da benzer yardımlar yapılmıĢtır. Günlükler‟de yer alan mektup ve raporlar Ġstanbul ve Gelibolu‟da yapılmakta olan bu iki yeni tersaneyi ayrıntılı bir biçimde tarif etmekte, onlar hakkında önemli bilgiler vermektedir. Söz konusu mektup ve raporlar, Memlük donanmasına yapılan yardımlara da değinmektedir.

I. Selim, babası II. Bayezid gibi Portekizlilerle mücadele eden Memlük donanmasına gemi, kereste ve mühimmat teminine devam etmiĢse de bu destek uzun süreli olmamıĢtır. Günlükler‟deki mektup ve raporlara yansıdığı üzere, bu yardım, sadece iki yıl sürmüĢtür. I. Selim, Suriye ve Mısır‟ın fethinden kısa bir süre önce, Memlük donanmasına herhangi bir yardımın yapılmaması emrini vermiĢtir.1

Memlük donanması için padiĢah tarafından temin edilen malzemelerin neler olduğu ve nasıl nakledildiği hakkında bilgi veren mektuplar, Venedik‟in Ġskenderiye Konsolosu Tomasso Venier ile onun kâtibi Marco Stella tarafından 1512-1514 yılları arasında kaleme alınmıĢtır. Katip tarafından yollanan mektuplardan biri2, 18 Nisan 1512‟de Ġskenderiye‟den ayrılan bir filodan söz etmektedir. Altı büyük gemi, dört kadırga ve padiĢah tarafından hediye edilen bir kalyondan oluĢan bu Memlük

1 Baylos Niccolò Giustiniani, Ġstanbul‟dan yolladığı 10, 13 ġubat ve 6 Mart 1515 tarihli mektuplarında belirtildiği üzere, padiĢah tek bir geminin bile Suriye ya da Ġskenderiye‟ye gönderilmemesini emretmiĢtir. I Diarii , C. XIV, Temmuz, 1969, s. 342 ve A.e. , C. XX, Eylül , 1969, s. 109. 2 26 Nisan 1512 tarihli mektup: A.e. , C. XIV, s. 502.

137 filosu, Memlük donanması için gerekli olan keresteyi temin etmek üzere Ġstanbul‟a gitmektedir. PadiĢahın hediye ettiği kalyonun reisi Ahmet Reis adlı bir Türk‟tür. Dört kadırganın ikisinde Türkler, diğer ikisinde de Mağribli denizciler taĢınmaktadır. Filonun hemen ardından iki kalyon daha hareket etmiĢtir. Türk ve Mağribli denizcilerden oluĢan beĢ küçük karavela da bunlara katılmıĢtır.

Osmanlılar‟ın Memlük donanmasına yaptıkları yardım bazen bir ticari faaliyet görünümünü almaktadır. Yardım götüren gemiler, baharatla dönmektedir. Konsolosluk‟tan yollanan bir mektup3, 22 Nisan (1512) günü Ġskenderiye‟den ayrılan, sekiz büyük gemi ile Latin yelkenli üç kalyondan oluĢan filonun padiĢaha teslim edilmek üzere 160 torba karabiber ve daha pek çok kıymetli mal taĢıdığını haber vermektedir. Aynı gemilerin Ġstanbul‟a ulaĢtıklarında oradan kereste ve tunç yükleneceği söz konusu mektupta belirtilmektedir.

Konsolos‟un bir baĢka mektubunda Memlük Sultanı‟na yapılan son yardımdan söz edilmektedir.4 Konsolos, Memlük Sultanı‟nın yolladığı sekiz barçanın Ġskenderiye‟ye varıĢını yazmaktadır. Ġstanbul‟dan mühimmat getiren bu gemiler, padiĢah tarafından Memlük Sultanı‟na yollanan üç yüz kiĢiyi de taĢımaktadır. PadiĢah, yolladığı haberciyle, Safevi‟lerle olan savaĢ yüzünden talep edildiği gibi üç bin adam yollayamadığını Memlük Sultanı‟na iletmektedir.

PadiĢah Portekizlilere karĢı Memlükleri desteklerken, bir taraftan da Ġspanya‟nın Kuzey Afrika‟daki faaliyetlerine engel olmak adına Tunus kralına yardım etmektedir. Palermo‟daki Venedik elçisi Pelegrino Venier‟in Venedik Doçu‟na yolladığı mektup, padiĢaha ait iki kadırga ile kalyata ve firkateden oluĢan yirmi iki geminin Tunus Körfezi‟ne tunç ve demir toplar taĢıdığını bildirmektedir.5

Suriye ve Mısır‟ın fethinden önceki, yani 1512-1516 yılları arasındaki donanma faaliyetleri, Ġstanbul ve Gelibolu‟daki iki yeni tersanenin yapımı ve yüzlerce kadırga, kalyata, firkate ve top gemisinin inĢası Ģeklinde özetlenebilir.

3 9 Mayıs 1512 tarihli mektup: A.e. , s. 500. 4 8 Temmuz 1514 tarihli mektup: A.e. , C. XIX, Eylül, 1969, s. 40. 5 Esir düĢtüğü Tunus‟tan kaçıp karavelasıyla Palermo‟ya ulaĢan Petro da Patras adlı reis, bu bilgiyi Pelegrino Venero‟e iletmiĢtir. 15 ġubat 1515 tarihli mektup: A.e. , C. XX, s. 64.

138

Ġstanbul‟daki Baylos Niccolò Giustiniani söz konusu tersanelerin inĢa aĢamasını ilgiyle takip etmiĢtir. Onun tarafından yollanan mektuplar, bu iki tersanenin kaç gözden oluĢtuğu, ne kadar sürede kaç gözün tamamlandığı hakkında ayrıntılı bilgi sunmaktadır. Baylos‟un 30 Haziran 1513 tarihli mektubu6, padiĢahın Ġstanbul ve Gelibolu‟da yüzer gözden oluĢan iki tersane inĢa ettireceğini haber vermektedir. Baylos, bu tersanelerin her birinde yüz kadırga yapılabileceği bilgisini de söz konusu mektubuna yazmıĢtır. Gustiniani, iki tersanenin maliyeti hakkında bilgi verirken, toplam 200.000 dukalık bir harcamadan7 söz etmektedir.

Tersanenin yapımına Ģahit olanlardan biri de Ġstanbul‟a yollanan Venedik elçisi Domino Santo Barbarigo‟dur. Bu Venedik elçisinin yolladığı 4 Eylül 1513 tarihli mektup8 tersane yapım faaliyetinin çoktan baĢladığını ortaya koymaktadır. Elçi, oraya vardığı sırada Galata‟da inĢa edilen tersanedeki beĢ gözün tamamlandığını görmüĢtür. PadiĢah, Ġstanbul‟daki tersanenin üç ay içinde tamamlanmasını emretmiĢtir.

YavaĢ giden tersane inĢa faaliyeti, padiĢahın emrinden sonra iyice hızlanmıĢtır. Baylos, Ġstanbul‟dan yolladığı 12 Haziran 1514 tarihli mektubunda9 Galata‟daki tersanede bulunan 50 gözün bir ay içinde tamamlandığını bildirmektedir. PadiĢahın damadı olan Kaptanıderya Ġskender PaĢa10 tersanenin yapım iĢiyle yakından ilgilenmektedir.

Donanmanın geri kalanı 1514 yılının Temmuz ayı sonunda tamamlanmıĢtır. Baylos tarafından Edirne‟den yollanan 29 ve 31 Temmuz 1514 tarihli iki mektup11, tersanedeki göz sayısının 100‟e ulaĢtığı bilgisini vermektedir.

6 A.e. , C. XVI, Temmuz, 1969, s. 587. 7 1513 yılının Temmuz ayında Venedik‟e gelen Piero de Lenda adlı reis, Ġstanbul‟da bulunduğu sırada padiĢahın üstü kapalı bir tersane (Ġstanbul‟daki tersaneyi kastetmektedir) yaptırmak istediğini öğrenmiĢtir. Piero de Lenda, padiĢahın bu tersaneyi yaptırmak için 36.000 akçe harcayacağını duymuĢtur. A.e. , s. . 657-658. 8 A.e. , C. XVII, Temmuz, 1969, s. 160. 9 A.e. , C. XVIII, Eylül, 1969, s. 421. 10 Donanma Emini Piero Sagredo, Zante‟den yolladığı 10 Eylül 1515 tarihli mektubunda Ġskender PaĢa‟nın (Venediklilier önceden BostancıbaĢı olduğu için onu Bostancı PaĢa diye de adlandırır) padiĢahın emriyle baĢının vurdurulduğunu haber vermektedir. Söz konusu idam, 18 Ağustos 1515‟te gerçekleĢmiĢtir. Onun dıĢında 2000 Yeniçeri‟nin reisi olan Yeniçeri Ağası Seymen Ağa ile Anadolu Kazaskeri de idam edilmiĢtir. A.e. , C. XXI, s. 238. 11 Baylos tarafından Ġstanbul‟dan yollanan 14 Temmuz 1514 tarihli mektup tersanedeki göz sayısını 64 olarak vermektedir. Yani, 12 Haziran-14 Temmuz tarihleri arasındaki bir ayda sadece on dört göz yapılırken, 14

139

Tersanenin yapılması hususunda Ġstanbul‟a öncelik verilmiĢ, Gelibolu sonraya bırakılmıĢtır. PadiĢah, Gelibolu‟daki tersanenin inĢaatını 1514 yılında baĢlatmıĢtır. Girolamo Bidelli tarafından yollanan mektup12 BostancıbaĢı‟nın Gelibolu‟da tersane yapılmasına iliĢkin emir verdiğini haber vermektedir. Gelibolu‟daki tersane inĢaatı baĢlamak üzereyken, Ġstanbul‟daki yeni tersane çoktan faaliyete geçmiĢtir; orada onüç kadırga inĢa edilmiĢtir. Kadırgaların inĢasında kullanılan kereste, Süzebolu‟dan13 temin edilmektedir.14

1512-1514 yılları arasında padiĢah ağırlıklı olarak kadırga inĢa edilmesini emretmiĢtir. 1512 yılının Ekim ayında toplanan “Colleggio”yu (Venedik Divanı) ziyaret eden Dubrovnik Sözcüsü, kırk tanesi baĢtarda olan 200 hafif kadırga inĢa edileceğini söylerken15 Baylos Niccolò Giustiniani16, padiĢahın Karadeniz‟de yüz kadırga ile top ve at gemilerinden oluĢan yüz gemi inĢa ettirmekte olduğu bilgisini vermektedir. Baylos bir baĢka mektubunda17 söz konusu iki yüz gemiyi daha farklı bir biçimde, 100 kadırga, 40 kalyata, 20 firkate, top ve at gemilerinden oluĢan 20 gemi olarak sıralamaktadır. Baylos tarafından yollanan diğer mektuplarda18 ise at taĢıyabilecek kapasiteye sahip, at gemisi iĢlevi gören 100 baĢtarda ve 100 hafif kadırgadan söz edilmektedir.

Osmanlı donanması hakkında bilgi veren diğer bir Dubrovnik kaynağı, Bernardo Gondola‟ya ait mektuplardır. Gondola, her yolladığı mektupta farklı bir sayı vermektedir. Mektuplarından birinde19 top ve at gemilerinden oluĢan 50 gemi söz edilirken, bir diğer mektup20 kadırga ile top ve at gemilerinden oluĢan 200

Temmuz ve 29 Temmuz arasındaki on beĢ günde otuz altı göz daha tamamlanmıĢtır. Temmuz ayındaki inĢa faaliyeti Haziran ayındakinden iki kat daha hızlıdır. A.e. , C. XVIII, s. 444-445 ve A.e. , C. XIX, s. 24. 12 Bu mektup, 12 Eylül 1514 tarihlidir. A.e. , C. XIX, s. 83-85. 13 Süzebolu (Sozopol/Sozopolis/Xusopoli) bugünkü Bulgaristan sınırları içindedir. Bulgaristan‟ın doğusunda kalan bu kentin Karadeniz‟e kıyısı bulunmaktadır. 14 Girolamo Bidelli tarafından Korfu‟dan yollanan 15 Eylül 1514 tarihli mektup: A.e. , s. 223-224. 15 PadiĢah donanmanın hazırlanması için dört bin kiĢiyi seferber etmiĢtir. A.e. , C. XV, Temmuz, 1969, s. 324. 16 Baylos‟un Ġstanbul‟dan yolladığı mektubu 15 Nisan 1513 tarihlidir. A.e. , C. XVI, s. 260. 17 5 Kasım 1513 tarihli mektup: A.e. , C. XVII, s. 471. 18 Baylos Osmanlı donanmasının Pulya‟ya sefer düzenleyeceğini yazmaktadır. 1515 yılında kaleme alınan 10 ve 13 ġubat, 6 Mart, 5 ve 10 Nisan tarihli mektuplar: A.e. C. XX, s. 109 ve 225. 19 16 Ekim 1512 tarihli mektup: A.e. , C. XV, Temmuz, 1969, s. 324. 20 13 Haziran 1513 tarihli mektup: A.e. , C. XVI, Temmuz, 1969, s. 327.

140 geminin yapıldığını haber vermektedir. BaĢka bir mektupta21 da 300 kadırganın22 yapıldığı bilgisi yer almaktadır.

Venedik‟in Ġstanbul‟a yolladığı elçi Domino Santo Barbarigo ise, padiĢahın 150 kadırga inĢa ettirdiğini yazmaktadır.23 Elçi, Ġstanbul, Gelibolu ve Karadeniz‟in Anadolu‟ya bakan kıyılarında elliĢer kadırga inĢa edileceği bilgisini vermektedir.

Venedik‟in Roma‟daki elçisi Vittorio Lipomano 360 gemiden söz etmektedir.24 Elçi, bu bilgiyi Ġstanbul‟dan gelen Cenevizli birinden edinmiĢtir. Bu kiĢi, padiĢahın 160 kadırga, firkate ve kalyatalardan oluĢan 100 gemi, top ve at gemilerinden oluĢan 100 gemi yaptırdığını söylemektedir.

Donanmanın denizlerdeki faaliyetleri devam ederken Osmanlı ülkesinin dört bir yanındaki marangoz ve kalafatçılar Ġstanbul‟a çağrılmaktadır. Balyabadra‟ya yollanan ulaklar Ģu bilgileri halka duyurmuĢlardır: Bıçkı ve tokmağı iyi kullanan marangoz ve kalafatçılar Ġstanbul‟a götürülecektir. Ġlk önce Ġzmit‟e yollanacak olan marangozlar oradan kereste temin edeceklerdir. Lazım olan araç ve gereçlerin temini için her ustaya 100 duka verilecektir. Verilen parayı israf edenler yakılarak cezalandırılacaktır.25

1514 yılının Ağustos ayında hem BeĢiktaĢ‟ta (Besester/Besestem) hem de Galata‟daki tersane deposunda yangın çıkmıĢtır. BeĢiktaĢ‟taki yangın padiĢahın sarayı ile 20.000 evin yanmasına ve 2000.000 Osmanlı altını (60.000 florin) tutarındaki bir zarara yol açarken26 tersane deposundaki yangında Ģu malzemeler yanmıĢtır: Büyük ve hafif kadırgalar için kullanılan yedi yüz elli halat, padiĢahın

21 6 Haziran 1513 tarihli mektup: A.e. , s. 390. 22 Gemisiyle Ġstanbul‟a uğrayan, 1513 senesinin Temmuz ayında da Venedik‟e ulaĢan Piero de Lenda adlı reis, Gondola gibi 300 kadırgadan söz etmektedir. PadiĢahın 200 hafif, 100 büyük kadırga yaptırmakta olduğunu söylemektedir. Bu gemilerin hepsi birden Ġstanbul‟da yapılmıyor olabilir, aynı anda birkaç farklı yerde inĢa faaliyetleri söz konusu olmalıdır. A.e. , s. 657-658.

23 A.e. , C. XVII, s. 160. 24Söz konusu Cenevizli, top gemilerinde falkonetti (kulverin/kolunburna türünün alttürü olan, 1,5-7 kıyye çaplı 2 ile 9 kilogram yuvalak atabilen küçük sahra topu) türünde topların taĢınacağını, donanmada beĢ yüz silahlı mühtedinin ve üç bin tüfekçinin görev alacağını iĢitmiĢtir. 13 Aralık 1513 tarihli mektup: I Diarii, C. XVII, s. 398 ve Ágoston, Barut, Top ve Tüfek, s. 116-117. 25 Korfu‟dan 23 Mart 1515 tarihli bir mektup yollayan Girolamo Bidelli bu bilgileri vermektedir. I Diarii, C. XX, s. 134. 26 Baylos Niccolò Giustiniani, yangının çıktığı o günü San Bartolomeo katliamının yaĢandığı geceye benzetmektedir. Ġstanbul‟dan yollanan 24 Ağustos, 4 ve 9 Kasım 1515 tarihli mektuplar: A.e. , C. XXI, s. 160, ve 408.

141 yapılmakta olan yüz kadırga için getirttiği yelkenler, 600 milliaria (307. 2 ton)27 kendir, çok sayıda üstüpü, ağ , makara ve çivi.28

Suriye‟nin fethinden kısa bir süre önce, Edirne‟den birkaç mektup yollayan Baylos Niccolò Giustiniani, Osmanlı donanmasının ya Suriye29 ya da Rodos‟a30 sefer düzenleyeceğini ileri sürmenin yanında, birbirinden farklı gemi sayılarından söz etmektedir. Bir mektubunda31 padiĢahın 40 kadırga ile çok sayıda kalyata ve firkate yaptırdığı bilgisini veren Baylos, bir baĢka mektupta32 Karadeniz kıyısındaki 60 kadırganın hazır edildiğini, bir diğerinde33 de 100 baĢtarda ve çok sayıda hafif kadırganın inĢa edileceğini haber vermektedir. Baylos‟un bir baĢka mektubunda34 ise 120 baĢtarda, 100 hafif kadırga ve top ve at gemilerinden oluĢan 40 geminin inĢa edilmekte olduğuna iliĢkin bilgiye rastlanmaktadır.

Niccolò Giustiniani padiĢah tarafından korsanlara karĢı silahlandırılan gemilerden de söz etmektedir. 1515 yılının Kasım ayında35 Ġstanbul‟da on, Gelibolu‟da altı kadırga silahlandırılıp korsanların üstüne, yani Ege adalarına yollanırken, 1516 yılının Nisan ayında36 yirmi beĢ kadırga, Mayıs ayında37 on kadırga, bir barça ile kalyata ve firkateden oluĢan yedi gemi korsan avına çıkmıĢtır.

3.2. Suriye ve Mısır‟ın Fethinden Sonra Osmanlı Donanma Faaliyetleri:

PadiĢah Suriye‟nin fethi sırasında orduya at temin etmek için at taĢımaya uygun gemiler inĢa ettirmektedir. Yeni Baylos Leonardo Bembo tarafından yollanan mektup38, Ġstanbul‟da 130 kadırganın hazır olduğunu, bunlara baĢka yerlerde inĢa edilen 100 kadırga daha ekleneceği bilgisini vermektedir. Baylos, bütün bu gemilerin at taĢımaya uygun olduğunu belirtmektedir.

27 “Milliaria”, Venedikliler tarafından kullanılan bir ağırlık ölçüsü birimidir. 1 milliaria, 0. 8 botte etmektedir. 600 milliaria 480 “botte”ye karĢılık gelmektedir. 1 botte = 640 kilogram olduğuna göre, 480 botte, 307200 kilogram, yani 307. 2 tondur. O halde 600 milliaria, 307. 2 tondur. Lane, Venice and History, s. 357, s. 366. 28 Baylos Niccolò Giustiniani tarafından Ġstanbul‟dan yollanan 10 Eylül 1515 tarihli mektup, tersanedeki yangının 4 Ağustos 1515 tarihinde meydana geldiğini bildirmektedir. I Diarii, C. XXI, s. 238. 29 8 Ocak 1516 tarihli mektup: A.e. , s. 505. 30 30 Ocak 1516 tarihli mektup: A.e. , C. XXII, Eylül, 1969, s. 9. 31 8 Ocak 1516 tarihli mektup: A.e. , C. XXI, s. 505. 32 30 Ocak 1516 tarihli mektup: A.e. , C. XXII, s. 9. 33 14 ġubat 1516 tarihli mektup: A.e. , s. 66. 34 1 Nisan 1516 tarihli mektup: A.e. , s. 204. 35 Ġstanbul‟dan yollanan 4 ve 9 Kasım 1515 tarihli mektuplar: A.e. , C. XXI, s. 408. 36 Ġstanbul‟dan yollanan 1 ve 6 Mayıs 1516 tarihli mektuplar: A.e. , C. XXII, s. 276. 37 Ġstanbul‟dan yollanan 27 Mayıs 1516 tarihli mektup: A.e. , s. 348-349. 38 21 Ağustos 1516 tarihli mektup: A.e. , C. XXIII, Eylül, 1969, s. 40.

142

Osmanlı gemileri Suriye‟deki orduya erzak39 ve cephane temin edilmesinde de rol oynamıĢtır. Baylos Leonardo Bembo, Ġstanbul‟dan yolladığı 28 Kasım ve 10 Aralık 1516 tarihli mektuplarında padiĢahın TrablusĢam‟a 10 kadırga ile kalyata ve firkateden oluĢan 30-40 gemi göndereceğini, bu gemilere Kurdoğlu‟nun komuta edeceğini, ordu için erzak, mühimmat, papuç ve potur taĢıyacak olan bu gemilerin Bozcaada‟daki Osmanlı gemileriyle40 buluĢacağını yazmaktadır.41

PadiĢah Mısır‟ın fethi sırasında Ġskenderiye‟ye gemi göndermeye karar vermiĢtir. Baylos tarafından yollanan 13 Aralık 1516 tarihli mektuba42 göre, padiĢah, kırk büyük kadırga43, kırk hafif kadırga ve otuz at gemisinin silahlandırılmasını emretmiĢtir. 1517 yılının Mart ayı içinde hazır edilecek olan donanma Ġskenderiye‟ye yollanacaktır. Yapılan gemiler at ve top taĢımaya elveriĢlidir. Her tip topu taĢımaya uygun olan gemiler sur çökertecek kadar büyük toplar taĢımaktadır. Donanmada dört yüz bin yuvalak ile beĢ bin patlayıcı bulunmaktadır.44

Baylos Leonardo Bembo‟nun bir baĢka mektubunda45 40 büyük kadırga, 30 hafif kadırga ile top ve at gemilerinden oluĢan 20 gemi hazırlandığı bilgisi yer almaktadır. Bu gemilerin Mısır fethine iĢtirak etmesi beklenmektedir. Altı bin tüfekçinin bulunduğu donanma Salomon Burnu üzerinden Ġskenderiye‟ye geçecektir.

Korfu‟daki Baylos Alvise di Garzoni tarafından yollanan 15 ġubat 1517 tarihli mektup46, Gelibolu‟dan Ġstanbul‟a kırk kadırganın nakledildiği, bu gemilerin orada silahlandırıldığı bilgilerini içermektedir. Garzoni‟nin söz konusu mektubunda belirtildiği üzere, Gelibolu‟daki büyük ve küçük gemiler at nalıyla yüklüdür. Bunlar Suriye‟deki orduya götürülecektir. Garzoni, Osmanlı denizcisi Kurdoğlu

39 Niccolò Cavopena tarafından Komutan Bernardo Soranzo‟ya yollanan 15 Ocak 1517 tarihli mektup, Sakız‟da 10 günde 200.000 kantar peksimet üretildiğini bildirip bu peksimetin 15 gün sonra Kurdoğlu‟yla beraber gelecek olan 40 hafif ve 10 büyük kadırga tarafından teslim alınacağını haber vermektedir. Oradan Suirye‟ye geçecek olan bu gemilere, buğday ve arpayla yüklü küçük gemiler eĢlik edecektir. A.e. , C. XXIV, s. 157. 40 8 Mart 1517 tarihinde Venedik‟e gelen kuru etle yüklü ağribarın reisi 11 Aralık (1516) günü Ġstanbul‟dan yola çıktıktan sonra Bozcaada‟da ilerlerken orada 40 kadırga ile top ve at gemlerinden oluĢan 20 gemi görmüĢtür. Ġstanbul sularında 101 büyük ve 103 hafif kadırga gördüğünü söyleyen reis, bu gemilerden 60 tanesinin Bozcaada‟daki gemilerle birleĢmek üzere Ġstanbul‟dan ayrıldığını söylemektedir. Kurdoğlu‟da o sırada Foça‟da görülmüĢtür. A.e. , s. 48. 41 Baylos söz konusu on kadırgadan dördünün Ġstanbul‟da, altısının Gelibolu‟da inĢa edildiğini yazmaktadır. A.e. , C. XXIII, s. 547-548 ve 608. 42 A.e. , s. 549. 43 Baylos, 1 ġubat 1517 tarihli mektubunda 30 büyük kadırgadan söz etmektedir. A.e. , C. XXIV, s. 161. 44 1 ġubat 1517 tarihli mektup: A.y. 45 15 ġubat 1517 tarihli mektup: A.e. , s. 101. 46 A.e. , s. 125.

143

Muslihiddin‟in yanındaki otuz kadırgayla beraber Bozcaada‟da görüldüğünü yazmaktadır. Baylos, bütün bunları Kıbrıs‟tan Venedik‟e buğday götüren kalyonun reisinden öğrenmiĢtir.

Mısır‟a gidecek olan donanmanın bir kısmı önden yollanmıĢtır. Kurdoğlu‟nun komutası altında bulunan 32-36 Osmanlı gemisi 1517 yılının Mart ayında Rodos kıyılarında görülmüĢtür.47 Girit‟teki heyete rapor sunan iki ağribar reisinden biri otuz iki gemiden söz ederken, diğer reis otuz altı gemi gördüğünü söylemektedir. 32 gemiden bahseden reis, gördüğü gemileri sekiz büyük gemi (mavna olabilir), on iki kadırga, kalyata ve firkateden oluĢan on gemi ve iki pergende olarak sıralarken, 36 gemi gördüğünü söyleyen reis ise on iki kare yelkenli gemi, on altı kadırga ile kalyata ve firkate türündeki sekiz gemiden bahsetmektedir. Kurdoğlu komutasındaki bu gemiler, 17-18 Rodos gemisiyle 6 Mart (1517) günü48 Episkopi‟de (Fisco/Flisco/Psicopia) çatıĢmıĢtır. Reislerden biri Osmanlı gemilerinden birinin top atıĢıyla batırıldığını söylemektedir. Resmo (Retimo/ Retimnon: Rodos‟a bağlı bir ada) Yöneticisi Andrea Bondimier tarafından yollanan 18 Mart 1517 tarihli mektup49, Osmanlılara ait iki kadırga ve bir büyük geminin (mavna olabilir) Rodoslular tarafından batırıldığını haber vermektedir. Rodos metropolitine 8 Mart 1517 tarihli bir mektup50 yollayan Hakim (Domino) Stefano Visiti, Rodos‟a gelen Osmanlı donanmasının sekiz büyük gemi (mavna olabilir), baĢtarda ve hafif kadırgalardan oluĢan on dört kadırga ve kalyata ve firkate türündeki on gemiden, yani toplam 33 gemiden oluĢtuğunu bildirmektedir. Ayrıca o, Osmanlı ve Rodos gemileri arasındaki çatıĢmanın 5 Mart Cumartesi günü meydana geldiği bilgisini de vermektedir. Visiti‟nin mektubunda belirttiği üzere, çatıĢma sırasında bir Rodos barçası ile Osmanlılara ait bir büyük gemi ve iki kadırga batmıĢtır.

Rodos‟ta çatıĢan gemiler, Mart ayının sonlarına doğru, Kıbrıs‟a uğramıĢtır.51 Osmanlılara ait 33 gemi Kıbrıs‟taki Pendaya‟da (YeĢilyurt/LefkoĢe‟nin batısında)

47 Girit‟teki heyete 14 Mart 1517 tarihli rapor sunan iki ağribar reisi Osmanlı donanmasını Resmo civarında gördüklerini söylemektedir. A.e. , s. . 162-165. 48 Resmo Yöneticisi Andrea Bondimier tarafından yollanan 18 Mart 1517 tarihli mektup: A.e. , s. 166. 49 A.y. 50 A.e. , s. 172. 51 Komutan Vicenzo Capello tarafından Magosa‟dan yollanan 24 Mart 1517 tarihli mektup: A.e. , s. 257.

144 görülmüĢtür. Nisan ayının ortalarında onlara top ve at gemilerinden oluĢan 40 gemi ile çoğu kadırga olan 100 gemi daha katılacaktır.

1517 yılının Nisan ayında çok sayıda kadırga, kalyata, firkate, top ve at gemisi yola çıkmaya hazır bir halde Gelibolu‟ya geçmiĢtir. Korfu‟daki Baylos Alvise di Garzoni52, 20 büyük kadırga, 45 hafif kadırga, top ve at gemisi türündeki 10 gemi ile kalyata ve firkate türündeki 10 gemiden oluĢan bir donanmanın devletin ileri gelenlerini almak üzere Ġstanbul‟dan Gelibolu‟ya geçtiğini yazmaktadır. 2 Nisan (1517) tarihli bir mektup yollayan Baylos Leonardo Bembo, Ġstanbul‟dan Ġskenderiye‟ye gitmek üzere bir donanmanın ayrıldığını haber vermektedir. Ters esen rüzgâr yüzünden daha geç yola çıkmak zorunda kalan donanma 30 Mart (1517) günü Ġstanbul‟dan yola çıkmıĢtır. Çünkü, padiĢah donanmayı Mısır‟a çağırmıĢtır.53 Ġstanbul‟dan yola çıkan donanma 90 gemiden oluĢmaktadır.54 Bu donanmada 20 büyük kadırga, 4 hafif kadırga, 10 kalyata, 6 firkate, top ve at gemisi türünde 10 gemi, erzak, cephane, nal ve daha pek çok Ģeyle yüklü dört büyük nakliye gemisi ile farklı türde pek çok gemi bulunmaktadır.55 Ġstanbul‟dan ayrılan bu donanma, Gelibolu‟da bekleyen yüz altmıĢ gemiyle birleĢmiĢtir. Gelibolu‟daki donanmada 10 hafif kadırga ile 10 büyük kadırga bulunmaktadır. Oradaki kadırgalar patlayıcılar, 100 lirelik (209 kg)56 gülle atan bombart ve bacaluĢka topları ile yüklüdür. Her kadırgada elli yeniçeri bulunmaktadır. Gelibolu‟da da dört büyük nakliye gemisi cephaneyle doludur.

Ġstanbul‟dan Gelibolu‟ya gelen gemiler, yanlarına birkaç gemiyi daha alıp 1517 yılının Nisan ayında Gelibolu‟dan hareket etmiĢtir. Paros Adası Hâkimi

52 Alvise di Grazoni, Ġstanbul‟daki Baylos Leonardo Bembo tarafından yollanan, bir ulak aracılığıyla kendisine teslim edilen mektupları esas alarak bu bilgileri vermektedir. 13 Nisan 1517 tarihli mektup: A.e. , s. 189. 53 PadiĢah tarafından Mısır‟dan yollanan ve 61 gündür yolda olan iki ulak, 26 Mart (1517) günü Ġstanbul‟a ulaĢmıĢ, donanmanın yola çıkmasıyla ilgili emri duyurmuĢtur. Baylos Leonardo Bembo tarafından Ġstanbul‟dan yollanan 26 Mart 1517 tarihli mektup: A.e. , s. 203. 54 Teğmen Donato Marcello ile Konsey üyeleri Sebastian Badoer ve Alvise Corner, LefkoĢe‟den yolladıkları 31 Mart 1517 tarihli mektupta, Ġstanbul‟da yüz otuz geminin bulunduğundan söz etmektedir. Osmanlı donanmasında bulunan gemileri 45 baĢtarda, 40 hafif kadırga, firkate, kalyata, top ve at gemilerinden oluĢan 45 gemi olarak sıralamaktadır. Rodos Üstadıâzamıtarafından Magosa‟daki Komutan Giovanni Zantani‟ye yollanan 19 Mart 1517 tarihli mektup, Ġstanbul‟da 140 geminin bulunduğunu bildirmektedir. Üstadıâzam Ġstanbul‟daki gemileri 50 hafif kadırga, 40 baĢtarda, kalyata, firkate, top ve at gemilerinden oluĢan 50 gemi olarak sıralamaktadır. A.e. , s. 205 ve 214-217. 55 2 Nisan 1517 tarihli mektup: A.e. , s. 205. 56 1 lire: 2.09 kilogram. Lane, Venice and History, s. 358.

145 tarafından Girit‟ten yollanan mektup57, 120 gemiden oluĢan Osmanlı donanmasının 13 Nisan (1517) günü Sakız‟da görüldüğünü haber vermektedir. Paros Hâkimi Osmanlı donanmasındaki gemileri 30 mavna, kadırga ve kalyatalardan oluĢan 60 gemi, firkate ve diğer türdeki gemilerden oluĢan 30 gemi olarak sıralamaktadır. Sakız‟a uğrayan Osmanlı donanması hakkında bilgi veren diğer bir kaynak, Kandiye‟den 15 Nisan 1517 tarihli bir mektup58 yollayan Sakızlı bir tüccara aittir. Osmanlı donanmasının 120-130 gemiden oluĢtuğunu söyleyen tüccar, Osmanlı donanmasındaki gemileri sayı ve türlerine göre 30 büyük kadırga, 40 hafif kadırga, top ve at gemilerinden oluĢan 20 gemi, firkate ve kalyatalardan oluĢan 30-40 gemi olarak sıralamaktadır. Söz konusu tüccar gemideki mürettebatın nizamdan yoksun olduğunu, gemideki kürekçilerin çoğunun Hıristiyanlardan oluĢtuğunu ayrıca belirtmektedir. Osmanlı donanması 29 Nisan‟da (1517) Sakız‟dan ayrılıp59 yoluna devam etmiĢtir. Donanma, Sakız‟dan sonra korsan yatağı olan Seferihisar (Sovrassari/Ġzmir) ile Sisam‟a uğramıĢtır.60

1517 senesi Mayıs ayında Rodos civarında Osmanlılara ait yüz kırk yedi gemi görülmüĢtür. Rodos Üstadıâzamı, Korfu‟dan Rodos‟a gelen Venedik elçisi Giovanni Baptista‟ya bu bilgiyi vermektedir.61 12 Mayıs günü Kıbrıs‟taki Lango geçidinden geçen bu Osmanlı donanmasında 33 büyük kadırga, dördü Sakız civarında ele geçirilmiĢ olan 60 hafif kadırga, kare yelkenli 14 gemi, top gemisi, at gemisi ve kalyata ve firkateden oluĢan 36 gemi bulunmaktadır. Söz konusu gemiler, Ġncirli (Nisiros) ve Episkopi‟nin oradan geçip Rodos‟un güneydoğusundaki Kerpe Adası‟na gitmiĢtir.62

Osmanlı donanması, 1517 senesi Mayıs ayında Ġskenderiye‟ye varmıĢtır.63 Söz konusu donanmaya Kurdoğlu eĢlik etmektedir.64 Nil Nehri‟nden geçmek

57 27 Nisan 1517 tarihli mektup: I Diarii, C. XXIV, s. . 385-386. 58 15 Nisan 1517 tarihli mektup: A.e. , s. 385. 59 Baylos Leonardo Bembo tarafından Ġstanbul‟dan yollanan 22 Mayıs 1517 tarihli mektup: A.e. , s. 480. 60 Giritli bir Dük tarafından yollanan 6 Mayıs 1517 tarihli mektup: A.e. , s. 387 61 A.e. , s. 368. 62 Zante‟den 7 Haziran (1517) tarihli bir mektup yollayan Carlo Moro, Kerpe Adası‟ndan 150 geminin geçtiğini, bu donanmadan önce Ġskenderiye‟ye 100 geminin ulaĢtığını, Ġskenderiye‟deki gemilerin büyük kadırga ve hafif kadırgalardan oluĢtuğunu yazmaktadır. A.e. , s. 459. 63 Komutan Vicenzo Capello tarafından Magosa‟dan yollanan 19 Mayıs 1517 tarihli mektup ile Giaccomo di Giuliano tarafından Dubrovnik‟ten yollanan 25 Haziran 1517 tarihli mektup: A.e. , s. 456, s. 604-605. 64 Kıbrıs‟taki Venedik heyeti tarafından Baf‟tan yollanan 23 Haziran 1517 tarihli mektup, Ġskenderiye‟den gelen Dimitri Columbardo adlı reisin raporundan söz etmektedir. 5 Haziran (1517) günü Mısır‟da bulunan bu reis,

146 suretiyle Ġskenderiye‟den Kahire‟ye giden bu Osmanlı denizcisi, padiĢah tarafından yollanan iki gemiye çok sayıda esir bindirmiĢtir. Mağribli denizciler de onlara katılmıĢtır. Daha sonra Ġskenderiye‟ye dönen Kurdoğlu, orada büyük donanmanın gelmesini beklemiĢtir.65

Kurdoğlu‟nun hemen peĢinden baĢka bir donanma daha Ġskenderiye‟ye gelmiĢtir. 1517 yılının Nisan ayında Ġstanbul‟dan yola çıkan yüzlerce Osmanlı gemisi aynı yılın Mayıs ya da Haziran ayında Ġskenderiye‟ye ulaĢmıĢtır.66 Kurdoğlu, Ġskenderiye‟ye varan ve 170 gemiden oluĢtuğu söylenen67 bu donanmayı karĢılamak için kıyıda beklemiĢtir. Osmanlılar Sakız civarında ele geçirdikleri iki Ceneviz gemisini68 de yanlarında götürmüĢlerdir. Bu Ceneviz gemilerindeki malların değeri 100.000 dukadır.

Haziran ayında Ġstanbul‟da hâlâ yeni gemiler inĢa edilmektedir. Korfu‟dan 21 Haziran 1517 tarihli bir mektup yollayan Baylos Alvise di Garzoni, Ġstanbul‟da 50 büyük kadırga ile 100 hafif kadırga inĢa edildiğini yazmaktadır.69

1517 senesi Temmuz ayında Ġstanbul‟daki hazırlıklar süratle devam etmektedir. Ġstanbul‟daki 60 kadırganın hazırlıkları tamamlanmıĢtır. Gelibolu‟da ise 40 kadırga vardır.70 Çok sayıda peksimet yapılmaktadır. PadiĢah, kimseye peksimet

Kurdoğlu‟nun yanındaki 30 gemiyle beraber nasıl Kahire‟ye gittiğini anlatmaktadır. Ġskenderiye‟nin üç gün uzağındaki Fayyum‟a, oradan ReĢid‟e geçmiĢ, ReĢid‟den yola çıkıp son olarak Kahire‟ye ulaĢmıĢtır. Kurdoğlu ona Magosa limanı hakkında birtakım sorular sormuĢtur. Reise oraya gitmek istediğini söylemiĢtir. Söz konusu reis, Kahire‟deki bir caminin değerli taĢlarının yağmalandığını bizzat görmüĢtür. Kahire‟deki bir camiden sökülen somaki taĢlar ve yılankavi süslemeler, gemilerin bulunduğu Ġskenderiye‟ye götürülmüĢtür. Venedikli reis, bu taĢ ve iĢlemelerin gemilerle Ġstanbul‟a götürüleceğini duymuĢtur. Bahsi geçen reis, 20 Ağustos 1517‟de Venedik‟e ulaĢıp rapor sunmuĢtur. A.e. , s. 599-600. 65 Komutan Vicenzo Capello tarafından Magosa‟dan yollanan 19 Mayıs 1517 tarihli mektup: A.e. , s. . 604-605. 66 Pera‟dan 18 Haziran 1517 tarihli bir mektup yollayan Baylos Leonardo Bembo, Osmanlı donanmasının Ġskenderiye‟ye vardığını haber vermektedir. 17 gün önce Ġskenderiye‟den yola çıkan 4 ulak bu haberi Ġstanbul‟a duyurmuĢtur. Yani, donanma ya 1 Haziran günü ya da Mayıs ayının sonlarında Ġskenderiye‟ye ulaĢmıĢtır. A.e. , s. . 505-506. 67 Napoli‟deki Konsolos Francesco Anselmi‟ye Palermo‟dan yollanan (Palermo‟daki elçi Pelegrino Venero tarafından yollanmıĢ olmalıdır) 26 Haziran 1517 tarihli mektup: A.e. , s. 494. 68 Söz konusu iki Ceneviz gemisi Ġskenderiye‟den Ġstanbul‟a getirilmiĢtir. 7 Temmuz 1517 tarihinde Ġstanbul‟da bulunan Reis Matio Verde, iki Ceneviz gemisini orada görmüĢtür. Bu iki gemi Mısır‟ın fethinden sırasında yağmalanan malları Ġstanbul‟a taĢımıĢtır. Geminin içinde çok sayıda Mağribli vardır. Gemisinde bulunan Fransız asıllı denizci Ġskenderiye‟den dönen birkaç Osmanlı gemisini Rodos‟ta gördüğünü reise söylemiĢtir. A.e. , s. 580. 69 A.e. , s. 467. 70 Kadırgalardan oluĢan Osmanlı donanması, Ġskenderiye‟den gelen donanma Ġstanbul‟a varınca yola çıkacaktır. Matapan Burnu‟ndan 6 Eylül 1517 tarihli bir mektup yollayan Donanma Emini Sebastian Moro, bu bilgiyi vermektedir. Moro, bu bilgiyi Sakız‟a gitmekte olan 6 barçanın (ormancı barçası: barze forestiere) reislerinden öğrenmiĢtir. Kandiye‟den yükledikleri Ģarap, pamuk ve deve tüyünden yapılma kumaĢı (gambeloti) Sakız‟a götüren bu reisler, 27 Ağustos (1517) tarihinde Malyo Burnu‟na uğramıĢlardır. Moro‟ya Ġstanbul‟daki kadırgaların kalafatlanmakta olduğu bilgisini vermiĢlerdir. A.e. , C. XXV, s. 14.

147 satılmamasını emretmiĢtir. Karadeniz‟den Ġstanbul‟a çok sayıda kadırga nakledilmektedir. Silivri‟den (Silimbrea) yola çıkan hırdavatla yüklü üç yüz deve Gelibolu‟ya ulaĢmıĢtır. Bu malzemeler, gemi yapımında kullanılacaktır. PadiĢah, altı ay içinde 300 barça inĢa ettirecektir. Bütün bu bilgilerden söz eden Giaccomo Nani adlı reis, 7 Temmuz 1517 tarihinde Ġstanbul‟dan ayrılmıĢ, 26 Ağustos (1517) günü Venedik‟e ulaĢıp Colleggio‟nun (Venedik Senatosu‟nu) huzuruna çıkmıĢ ve rapor sunmuĢtur.71

Mısır‟dan Ġstanbul‟a dönecek olan Osmanlı gemileri beraberlerinde Memlük zanaatkâr ve ilim adamlarını ve varlıklı ailelerini de getireceklerdir. 1517 yılının Mayıs, Temmuz ve Ağustos aylarında yollanan birkaç mektup72, Memlük toplumunun ileri gelenlerinden olan 1000-1500 ailenin Kahire‟den Ġstanbul‟a götürülmekte olduğunu haber vermektedir. Osmanlılara ait kırk küçük gemiyle73 önce Antalya‟ya sonra Ġstanbul‟a götürülecek olanbu ailelerin doksanı Yahudi kökenlidir.74 Bu ailelerin Ġstanbul‟un neresinde ikamet edecekleri kayda geçirilmiĢtir.

PadiĢah, Ġskenderiye‟deki donanmanın Ġstanbul‟a dönmesi için emir vermiĢtir. 7 Temmuz (1517) günü Kahire‟de bulunan Rodos Üstadıâzamı‟nın casusları, Ġskenderiye‟deki donanmanın yola çıkması için padiĢah tarafından yollanan emri iĢitmiĢlerdir.75 Aynı zamanda bu casuslar, önde gelen Memlük ailelerinin Antalya ve Ġstanbul‟a yollanmak üzere gemilere yüklendiğini görmüĢlerdir. Ġstanbul‟a dönmekte olan Osmanlı donanması 12 Ağustos76 (veya 13 Ağustos)77 günü (1517) yola çıkmıĢtır. Donanma, Kaptanıderya Hadım Cafer

71 A.e. , s. 601. 72 Komutan Vicenzo Capello tarafından Magosa‟dan yollanan 19 Mayıs 1517 tarihli mektup, Bartolomeo Zaghirani adlı biri tarafından Resmo‟dan (Retimo/ Retimnon: Rodos‟a bağlı ada) yollanan 13 Temmuz 1517 tarihli mektup, Baylos Leonardo Bembo tarafından Ġstanbul‟dan yollanan 17 ve 20 Ağustos 1517 tarihli mektuplar: A.e. , C. XXIV, s. 604-605 ve 607 ve A.e. , C. XXV, s. 13. 73 Bartolomeo Zaghirani adlı biri tarafından Resmo‟dan yollanan 13 Temmuz 1517 tarihli mektup: A.e. , C. XXIV, s. 607. 74 Baylos Leonardo Bembo tarafından Ġstanbul‟dan yollanan 17 ve 20 Ağustos 1517 tarihli mektuplar: A.e. , C. XXV, s. 13. 75 Venedik‟in Palermo‟daki elçisi Pelegrino Venero tarafından yollanan 27 Ağustos 1517 tarihli mektup: A.e. , s. 19. 76 1517 yılının Ağustos ayında Ġskenderiye‟de bulunan ağribar reisi Michielin Balbi Osmanlı donanmasını 12 Ağustos 1517 tarihinde Ġskenderiye‟den ayrıldığını haber vermektedir. 3 Eylül günü Ġskenderiye limanından ayrılıp 18 Eylül (1517) tarihinde Hanya‟ya (Girit) varan reis, oradaki yöneticilere bu bilgiyi vermiĢtir. Oradaki yöneticiler de Çuha Adası‟ndaki Sebastian Moro‟yu bilgilendirmiĢtir. Donanma Emini Sebastian Moro tarafından Çuha Adası‟ndan yollanan 23 Eylül 1517 tarihli mektup: A.e. , s. 37-38. 77 Venedik‟in Ġskenderiye‟deki Konsolosu Niccolò Bragadin donanmanın 13 Ağustos günü yola çıktığını yazmaktadır. 2 Eylül 1517 tarihli mektup: A.e. , s. 186-187.

148

Ağa‟nın komutasındadır. Memlük‟ün önde gelenlerinden oluĢan Mısırlı 1300 aile78 de bu donanma tarafından Antalya ve Ġstanbul‟a götürülmektedir.79 Bundan baĢka donanmada Gazali‟nin yüz kölesi de taĢınmaktadır.80 Donanmadaki gemilerin bir kısmı somaki gibi çok değerli taĢlarla yüklüdür. Bu taĢlar, Memlük sarayları ve evlerindeki sütunlardan sökülmüĢtür.81 Osmanlı donanması ayrıldığı sırada Kurdoğlu, komutasındaki 25 gemiyle beraber hâlâ Nil Nehri üzerinde bulunmaktadır.82 Ġskenderiye‟den ayrılan donanma, 16 Ağustos tarihinde Kıbrıs‟taki Salamis limanına varmıĢtır.83 Kıbrıs‟a vardığında 110 gemiden84 ibaret olan Osmanlı donanmasında bir büyük kadırga, Memlük Sultanı‟ndan alınan 21 baĢtarda, 45 hafif kadırga, 7 büyük gemi ile çok sayıda kalyata, firkate ve küçük baĢtarda bulunmaktadır. Donanmada yer alan 7 büyük gemi Ģunlardır: 600 botte (384 ton) kapasiteli Kandiye gemisi, 1000 botte (640 ton) kapasiteli buğdayla yüklü Ceneviz gemisi, Sakız‟dan gelen Chaleza adlı gemi, bir barça ve Dubrovnik çıkıĢlı bir gemi. Osmanlılar bütün bu ticaret gemilerine Ġskenderiye‟deyken el koymuĢtu.

Osmanlı donanması kısa süre içinde Kıbrıs‟tan ayrılmıĢtır. Ağustos ayı içinde önce Antalya‟nın Finike limanında85 daha sonra da Rodos civarında görülmüĢtür.86 Rodos‟tan geçen donanmadaki gemi sayısı iki yüzdür.87 160 gemiden söz eden de vardır.88 Ekim ayına gelindiğinde donanma, Bozcaada‟dadır.89 Seyahat sırasında

78 Faustin Dolfin adlı reis tarafından Kandiye‟den Korfu‟daki Donanma Emini Sebastian Moro‟ya yollanan 2 Ekim 1517 tarihli mektup: A.e. , s. 61. 79 Mısırlı ailelerin bir kısmı sonradan yola çıkmıĢtır. Komutasındaki 15 küçük gemiyle 1 Eylül‟de (1517) Ġskenderiye‟den ayrılan Sinan PaĢa, Mısırlı ailelerin bir kısmını Antalya‟ya götürmektedir. Ġskenderiye‟deki Konsolos Niccolò Bragadin‟in 2 Eylül 1517 tarihli mektubu: A.e. s. 186-187. 80 Venedik Konsolosu Tommaso Venier tarafından Ġskenderiye‟den yollanan 7 Aralık 1517 tarihli mektup: A.e. , s. 123. 81 A.y. 82 Bu gemilerin kadırga, firkate ve kalyata türündedirler. Donanma Emini Sebastian Moro tarafından Çuha Adası‟ndan yollanan 23 Eylül 1517 tarihli mektup: A.e. , s. 37-38. 83 Faustin Dolfin adlı reis tarafından Kandiye‟den yollanan 2 Ekim 1517 tarihli mektup: A.e. , s. 61. 84 Ġskenderiye‟den 2 Eylül 1517 tarihli bir mektup yollayan Venedik Konsolosu Niccolò Bragadin, Ağustos ayında yola çıkan donanmanın 170 gemiden oluĢtuğunu yazmaktadır. Bragadin, donanmadaki gemileri, 45 hafif kadırga, onyedisi Sultan Kansu el-Gavri‟den alınan otuzu Osmanlılara ait olan 47 büyük kadırga, 2 baĢtarda, kare yelkeni 12 küçük gemi, 17 kalyata, firkate, top gemisi, at gemisi ve pergendeden oluĢan birkaç gemi olarak sıralamaktadır. A.e. , s. 186-187. 85. Moro, bu bilgiyi Kandiye‟li yöneticilerden edinmiĢtir. Onlar da bunu Rodos Üstadıâzamı‟ndan öğrenmiĢlerdir. Donanma Emini Sebastian Moro tarafından Çuha Adası‟ndan yollanan 18 Eylül 1517 tarihli mektup: A.e. , s. 37. 86 Kandiyeli Yöneticiler (rectori) tarafından yollanan 17 Eylül 1517 tarihli mektup: A.e. , s. 34. 87 Birkaç gemi daha sonra donanmaya katılmıĢ olmalıdır. Kıbrıs‟tayken donanmadaki gemi sayısı yüz ondur. Akdeniz kıyılarında dolaĢan Osmanlı gemileri bu donanmaya katılmıĢ olmalıdır. Venedik tarafından casus olarak yollanan ağribarın reisi Antonio Vardalaqua, Osmanlı donanmasının Rodos‟ta görüldüğünü ve 200 gemiden oluĢtuğunu söylemektedir. Venedik‟e ulaĢan 20 Ekim 1517 tarihli haber: A.e. , s. 36. 88 Rodos Üstadıâzamı tarafından yollanan 9 Ekim 1517 tarihli mektup: A.e. , s. . 94-95.

149 donanmadaki üç büyük kadırga hasar görmüĢtür.90 Hasar gören kadırgalardan biri Rodos sularında karaya oturmuĢtur.91

Osmanlı donanması Ekim ayı içinde Ġstanbul‟a varmıĢtır. Ġstanbul‟dan 20 ve 25 Ekim 1517 tarihli iki mektup yollayan Venedik elçisi Alvise Mocenigo, Mısır‟dan gelen gemilerin kalafatlandığını yazmaktadır.92 Donanmanın getirdiği Mısır‟lı aileler iyi muamele görmüĢ, giydirilip kuĢandırılıp onore edilmiĢtir.93

Kurdoğlu, Ağustos ayında yola çıkan donanmayla beraber gitmemiĢtir. Bu sebeple Ġskenderiye‟den daha sonra ayrılmıĢtır. 20 Eylül‟de (1517) Ġskenderiye‟den ayrılan Kurdoğlu, Ekim ayının baĢında Rodos‟a ulaĢmıĢtır.94 Yanında otuz iki gemi95 bulunmaktadır. Kurdoğlu Venedik Elçisi Alvise Mocenigo‟yu da Ġstanbul‟a götürmektedir.96 Gemilerde 500 yeniçeri de vardır.97 15 Ekim‟de98 Sakız‟da olan Kurdoğlu, 25 Ekim‟de Ġstanbul‟a ulaĢmıĢtır.99 Kurdoğlu‟nun donanması Ġstanbul‟a vardığında Ģenlik düzenlenmiĢ, toplar atılıp mehter çalınmıĢtır.100

Osmanlı donanması 1517 senesi Eylül ve Ekim aylarında yoğun bir hazırlık içindedir. Ġskenderiye‟den gelen donanma Ġstanbul‟a döndüğünde baĢka bir donanma Ġstanbul‟dan ayrılacaktır. Bir taraftan gemiler inĢa edilmekte, diğer taraftan mühimmat hazırlanmaktadır. Çok sayıda at gemisi inĢa edilmektedir.101 Sayısız top dökülmüĢtür. Gemilere yüklenecek olan bu topların 150 tanesi demir havan topudur. Osmanlılar mühimmat yapımında kullanılmak üzere 300-400 kantar kalay satın

89 Palermolu biri, Gelibolu‟dayken birkaç Osmanlı kadırgasına rastlamıĢtır. Ġstanbul‟dan gelen bu kadırgalarda bulunan denizciler, ona Ġskenderiye‟den yola çıkan Osmanlı donanmasının Bozcaada‟ya vardığını söylemiĢlerdir. Palermo‟lu biri tarafından Korfu‟daki Onlu Reisler Konseyi‟ne (Consejo di X) sunulan 26 Ekim 1517 tarihli rapor: A.e. , s. 51. 90 26 Ekim 1517 tarihli rapor: A.y. 91 Baylos Leonardo Bembo tarafından Ġstanbul‟dan yollanan 21 Eylül 1517 tarihli mektup: A.e. , s. 48. 92Venedik elçisi Alvise Mocenigo tarafından Ġstanbul‟dan yollanan 20 ve 25 Ekim (1517) tarihli mektuplar: A.e. , s. 144-146 ve 154-155. 93 Elçi Alvise Mocenigo tarafından Ġstanbul‟dan yollanan 5 Kasım 1517 tarihli mektup: A.e. , s. 147. 94 Rodos Üstadıâzamı tarafından yollanan 9 Ekim 1517 tarihli mektup: A.e. , s. 94-95. 95 PadiĢahı ziyaret etmek için Kahire‟ye uğrayan ve oradan, 20 Eylül (1517) tarihli bir mektup yollayan Venedik elçileri, Kurdoğlu‟nun 25 gemiden oluĢan bir donanmayla Ġskenderiye‟den ayrıldığını haber vermektedir. A.e. , s. 143-144. 96 1517 yılının Kasım ayında Ġstriya‟ya varan reis Tomà Duodo bu bilgiyi Rodos Üstadıâzamı‟ndan edinmiĢtir. Yafa‟dan dönen 60 kiĢilik hacı kafilesini taĢıyan geminin reisi olan bu kiĢi, 3 Ekim (1517) tarihinde Rodos‟a uğrayıp Üstadıâzam‟la konuĢmuĢtur. A.e. , s. 71-72. 97 Venedik elçi heyeti tarafından Kahire‟den yollanan 20 Eylül 1517 tarihli mektup: A.e. , s. 143-144. 98 Venedik elçisi Alvise Mocenigo tarafından Sakız‟dan yollanan mektup: A.e. , s. 153. 99 Alvise Mocenigo tarafından Ġstanbul‟dan yollanan 25 EkĠm 1517 tarihli mektup: A.e. , s. 154. 100 25 EkĠm 1517 tarihli mektup: A.y. 101 Baylos Leonardo Bembo tarafından Ġstanbul‟dan yollanan 21 Eylül 1517 tarihli mektup: A.e. , s. 48.

150 almıĢlardır.102 Kalayın bir kısmı Sakız‟dan gelmektedir.103 1517 yılında Ekim ayında Ġstanbul‟da at taĢıyabilecek özellikte 46 büyük kadırga ve 10 hafif kadırga bulunmaktadır.104 Kadırgalara konulacak kürek, çapa ve lengerleri taĢıyan küçük gemiler de Ġstanbul kıyısındadır.105 Söz konusu malzemeler kadırgalara aktarılmıĢtır. Gelibolu‟da 23 büyük kadırga ile 10 hafif kadırga bulunmaktadır.106 Büyük kadırgalar suda beklerken, hafif kadırgalar karaya çekilmiĢtir.

1517 yılının Ekim ayında Ġstanbul‟dan birkaç mektup yollayan Venedik elçisi Alvise Mocenigo, Gelibolu‟dan Ġzmit Körfezi‟ne kadar olan sularda 100 büyük kadırga, en az 120 hafif kadırga, 30 top gemisi, çok sayıda firkate ve kalyata bulunduğunu bildirmektedir.107 Top gemileri büyük kadırgalarla hemen hemen aynı büyüklükte inĢa edilmiĢtir. Bu gemilere bacaluĢka108, kanon109 ve cortaldi (bir top türü) türlerinde olan çok sayıda top yüklenecektir.110 Gemilere çok sayıda kürekçi de getirilmiĢtir. Venedik elçisi Alvise Mocenigo‟ya göre yapılan bütün bu hazırlıklar, Osmanlıların donanmayla sefere çıkaracağını iĢaret etmektedir. Venedik elçisi, Osmanlı halkı arasındaki söylentilere dayanarak, padiĢahın Pulya, Sicilya veya Rodos‟a sefer düzenleyeceğini ileri sürmektedir.111

Hazırlıklar, 1517 yılının Kasım ve Aralık ayı ile 1518 yılının Ocak ayında devam etmiĢtir. Avlonya‟da peksimet hazırlanmakta, oradaki buğdayın dıĢarı

102 A.y. 103 Ġstanbul‟dan 25 Ekim 1517 tarihli bir mektup yollayan Venedik elçisi Alvise Mocenigo, 100 milliaria (51. 2 ton) kalayın Ġstanbul‟a taĢındığına Ģahit olmuĢtur. Kalay taĢıyan gemilerin batıdan (batı rüzgârı yönünden) geldiğini söyleyen Mocenigo, bu 100 milliaria kalaydan baĢka Sakız‟dan 25 milliaria ( 12.8 ton) kalay getirildiğini yazmaktadır. I Diarii, C. XXV, s. 144-146 ve 154-155 ve Lane, Venice and History, s. 357 ve 366. 104 Palermo‟lu biri tarafından Korfu‟daki Onlu Reisler Konseyi‟ne (Consejo di X) sunulan 26 Ekim 1517 tarihli rapor: I Diarii, C. XXV, s. 51. 105 26 Ekim 1517 tarihli rapor: Venedik Elçisi Alvise Mocenigo tarafından Ġstanbul‟dan yollanan 20 ve 25 Ekim 1517 tarihli mektuplar: A.e. , s. 51, s. 144-146 ve 154-155. 106 Ġstanbul‟dan gelen, Thodarin da Corphù adlı birinin reislik ettiği “Faliera e Duoda” adlı geminin kâtibi tarafından 1517 yılının Ekim ayında Korfu‟ya sunulan rapor: A.e. , s. 51. 107 Alvise Mocenigo tarafından Ġstanbul‟dan yollanan 20 ve 25 Ekim (1517) tarihli mektuplar: A.e. , s. 144-146 ve 154-155. 108 BacaluĢka, Osmanlı kuĢatma ve kale toplarının en yaygın türlerinden biridir. Avrupa‟da kullanılan bir top türü olan “basilisk”ten türemiĢtir. Osmanlılar tarafından kullanılan küçük bacaluĢkaların en büyüğünün çapı 11 kıyyedir. Bu tür toplar 1-14 kilogram ağırlığındaki gülleleri atabilmektedir. 14-23 kıyye çapındaki büyük bacaluĢkalar ise 17-28 kilogram ağırlığındaki gülleleri atmaktadır. Ágoston, Barut, Top ve Tüfek, s. 113-114. 109 Kanon, çapı 11 kıyyenin altında olan küçük bacaluĢka için kullanılan bir terimdir. A.e. , s. 116. 110Alvise Mocenigo‟nun 20 Ekim 1517 tarihli mektubu: I Diarii, C. XXV, s. 144-146. 111 Alvise Mocenigo tarafından Ġstanbul‟dan yollanan 1 Kasım 1517 tarihli mektup: A.e. , s. 147 ve 157-158.

151 yollanmaması için çeĢitli tedbirler alınmaktadır.112 Bunun için iki kalyata, Avlonya kıyısında nöbet tutmaktadır. Avlonya‟dan Ġstanbul‟a kalafatçı ve marangoz yollanmaktadır.113 Ġstanbul‟daki gemiler 400 kalafatçı ve çok sayıda marangoz tarafından kalafatlanmaktadır.114 Sultan I. Selim, Osmanlı kıyılarından altmıĢ bin kürekçi toplanmasını emretmiĢtir.115 Bunların kırk bini Müslüman, yirmi bini Hıristiyan olacaktır.116 Karadeniz kıyısında 25 passa (43 metre)117 uzunluğunda iki kalyon inĢa edilmektedir.118 Bunlar top taĢıyacaklardır.

Yapılan hazırlıklara rağmen, Osmanlı devleti beklendiği gibi bir sefer düzenlememiĢ, Pulya, Sicilya veya Rodos‟a herhangi bir çıkarmada bulunmamıĢtır. 1518 yılında da donanmanın denize açılmayacağı haber verilmektedir. Baylos Leonardo Bembo, Ġstanbul‟dan yolladığı 24 Mart 1518 tarihli mektubunda o yıl donanmanın denize açılmayacağını bildirmektedir. PadiĢah, yapılmakta olan gemilerin tamamlanmasına kadar yeni gemilerin yapılmamasını emretmektedir. PadiĢahın bu emri Suriye‟den gelen iki ulak tarafından duyurulmuĢtur. ĠnĢa edilmekte olan gemilerin çoğu tamamlanmıĢtır. Donanmadaki 300 geminin inĢaatı bitmek üzeredir.119 Bu gemilerin bir kısmı mavna120, bir kısmı hem top hem at taĢıyan baĢtardadan oluĢmaktadır.121 Bu baĢtardalar 100 at ile beraber ayakta durmak

112 Sanuto, bu mektupların kim tarafından yollandığını belirtmemiĢtir. Sadece güvene layık biri tarafından yollandıklarını söylemekle yetinmiĢtir. Dubrovnik‟ten yollanan 2 Kasım ve 2 Aralık (1517) tarihli mektuplar: A.e. , s. . 147-148. 113 Korfu‟daki Baylos Alvise di Garzoni ve meclis üyeleri tarafından yollanan 24 Aralık 1517 tarihli mektup: A.e. , s. 212. 114 Donanma Emini Sebastian Moro tarafından Korfu‟dan yollanan 15 Ocak 1518 tarihli mektup: A.e. , s. 247. 115 Venedik elçisi Alvise Mocenigo, Eğriboz‟dan yolladığı 23 Ocak 1517 tarihli mektupta, Ocak ayı içinde toplanacak 60.000 azabın kürekçi olarak görevlendirileceğini yazmaktadır. A.e. , s. 265-266. 116 Elçi Alvise Mocenigo, Osmanlı donanmasında hem Müslüman hem de Hıristiyan azapların görev alacağını yazmaktadır. Ġstanbul‟daki Baylos Leonardo Bembo ise, 40.000 azaptan söz etmektedir. Baylos, elçiden farklı olarak Osmanlı donanmasına Hıristiyan alınmayacağını, donanmaya alınacak azapların yalnızca Müslümanlardan oluĢacağını ileri sürmektedir. Ancak, bu iddia, gerçeği yansıtmamaktadır. Azaplar, hem Hıristiyan hem de Müslümanlar arasından toplanmaktadır. Leonardo Bembo tarafından Ġstanbul‟dan yollanan 7 ve 8 Aralık 1517 tarihli mektuplar ile Alvise Mocenigo tarafından Eğriboz‟dan yollanan 11 Ocak 1517 tarihli mektup: A.e. , s. 239 ve 280-281. 117 Lane, 1 “passo”nun 5 ayağa (piedi/pie) eĢit olduğunu söylemektedir. Aynı zamanda o, 1 “piedi”nin ise 34, 7735 cm olduğu bilgisini vermektedir. 5passo= 5x35=4375 cm=43 metre 75 cm. Lane, Venetian Ships and Shipbuilders of the Renaissance, s. 245. 118 Donanma Emini Sebastian Moro tarafından Korfu‟dan yollanan 15 Ocak 1518 tarihli mektup: I Diarii, C. XXV, s. 247. 119 Venedik elçisi Alvise Mocenigo‟nun 19 Mayıs 1518 tarihli mektubu: A.e. , s. 428-429. 120 PadiĢah, mavnaya benzeyen top gemileri yaptırmaktadır. Bu gemilerin sancak kısmı mavnadaki gibi alçak olacaktır. Bu da topun yüklenip indirilmesini kolaylaĢtırmaktadır. LefkoĢe‟den yollanan Rodos‟tan gelen bilgileri ileten 28 Temmuz 1518 tarihli mektuplar: A.e. , C. XXVI, Ekim, s. 95. 121 Venedik elçisi Alvise Mocenigo‟nun 19 Mayıs 1518 tarihli mektubu: A.e. , C. XXV, s. 428-429.

152 koĢuluyla 100 adamı taĢıyabilmektedir.122 Bazı gemilerin güverteleri henüz inĢa edilmemiĢtir.

1518 yılında, sadece birkaç Osmanlı gemisi geri dönmek üzere Ġstanbul‟dan ayrılmaktadır. Bu gemiler, Müslüman ve Hıristiyan korsanların Takımadalar‟daki zararlı faaliyetlerini önlemek amacıyla denize açılmaktadır. 1518 yılının Nisan ayında Ġstanbul‟dan ayrılan 10-12 kadırga korsan faaliyetlerini önlemek için denize açılmıĢtır.123 Aynı yılın Mayıs ayında yola çıkan, altı kadırga, kalyata ve firkateden oluĢan dört gemi ve iki pergendeden oluĢan on iki gemi de korsanlarla mücadele etmiĢtir.124 Mayıs ayı içinde korsanların üstüne silahlı yirmi gemi daha yollanmıĢtır.125 Bu gemiler de firkate, kalyata ve kadırga türündedir. Talaisman Reis korsanlara karĢı mücadelede öncü rol oynamıĢ, komutasındaki altı kadırga, üç kalyata ve altı firkate ile korsanların üstüne yürümüĢtür.126 Korsanlara karĢı alınan sert tedbirler, 1518 yılının Eylül ve Aralık ayında da görülmektedir. Piri Mehmed PaĢa 1518 senesi Eylül ayında yakalattığı 120 korsanı idam ettirmiĢtir.127 Bu sırada kadırga, kalyata ve firkateden oluĢan yirmi yedi gemi korsanlara pusu kurmuĢtur.128 1518 senesi Aralık ayında Kurdoğlu ile Selim (Salih?) adındaki reisin emrine otuz beĢer gemi verilmiĢtir.129 Bu iki denizci söz konusu yetmiĢ gemiyle beraber korsan faaliyetlerine engel olacaktır.

PadiĢah, 1519 yılında Osmanlı ülkesinden epey uzağa gemiler göndermiĢtir. Talaisman Reis, 1519 yılının ġubat ayında, komutasındaki otuz kadırga ve birkaç barça130 ile beraber Hindistan‟a gitmek üzere Kızıldeniz‟den yola çıkmıĢtır.131 PadiĢahın aynı yıl Cerbe‟ye bir filo yollayacağı da söylenmektedir.

122 19 Mayıs 1518 tarihli mektup: A.y. 123 Baylos Leonardo Bembo tarafından Ġstanbul‟dan yollanan 14 ve 17 Nisan 1518 tarihli mektup: A.e. , s. 421. 124 Leonardo Bembo‟nun 15 Mayıs 1518 tarihli mektubu: A.e. , s. 461. 125 Niccolò Turchachi adlı biri tarafından Ġstanbul‟dan yollanan 20 Mayıs 1518 tarihli mektup: A.e. , s. 490. 126 Leonardo Bembo‟nun 2 Mayıs 1518 tarihli mektubu: A.e. , s. 462. 127 Donanma Emini Sebastian Moro tarafından Kandiye‟den yollanan 31 Eylül 1518 tarihli mektup: A.e. , C. XXVI, s. 160 ve 162. 128 31 Eylül 1518 tarihli mektup: A.y. 129 Teğmen Alvise D‟Armer tarafından LefkoĢe‟den yollanan 2 Aralık 1518 tarihli mektup: A.e. , s. 424. 130 Hindistan tarafına aynı yılın Mart ayında firkate ve kalyatadan oluĢan birkaç gemi yollanmıĢtır. Donanma Emini Sebastian Contarini tarafından Korfu‟dan yollanan 2 Nisan 1519 tarihli mektup: A.e. , C. XXVII, Ekim, 1969, s. 217. 131 Baylos Lorenzo Bembo tarafından Edirne‟den yollanan 21 ġubat 1519 tarihli mektup: A.e. , s. 141.

153

Venedikliler, 1519 yılının ġubat ve Mart ayında silahlandırılan 50-100 kadırganın132 ne tarafa yollanacağını tam olarak bilmemektedir. Piri Mehmed PaĢa tarafından komuta edilecek bu gemiler133 ya Cerbe‟deki Barbaros‟un yanına134 ya da Himara‟daki135 Arnavutların üstüne136 yollanacaktır. Rodos Üstadıâzamı‟na göre ise hedef Rodos olacaktır.137 PadiĢah, Rodos Üstadıâzamı‟na elçi yollayıp ondan yedi yıllık haracı ödemesini istemiĢtir.138 Osmanlılara haraç ödemeyi reddeden Üstadıâzam ona su bile vermeyeceği cevabını vermiĢtir.139 Baylos Leonardo Bembo ise bu kadırgaların korsanlara karĢı silahlandırıldığını yazmaktadır.140 Silahlandırılan kadırgalar Ekim ayında hâlâ denize açılmamıĢtır. Çanakkale Boğaz‟ında silahlı 100 kadırga beklemektedir.141

1520 yılında tekrar yeni gemiler inĢa edilmeye baĢlanmıĢtır. 1520 yılının Ocak, ġubat ve Mart aylarında yollanan mektuplar142, padiĢahın 100 hafif kadırga,

132 1519 yılında, Ġstanbul‟daki tersanede üç yüz gemi bulunmaktadır. Korfu‟dan 2 Nisan 1519 tarihli bir mektup yollayan Donanma Emini Sebastian Contarini, bu gemilerin yüz yirmi tanesinin büyük kadırga, yüz ellisinin hafif kadırga ve otuzunun top yahut at gemisi olduğunu bildirmektedir. Kaç kadırganın silahlandırıldığı hususunda farklı görüĢler mevcuttur. Rodos Üstadıâzamı 60 kadırgadan söz ederken, Donanma Emini Sebastian Contarini, Modon‟a gelen Osmanlı tebaasına mensup olan iki kiĢiden biri 50, diğeri 100 kadırgadan söz etmektedir. 11 Nisan 1519 tarihinde Koron‟da yapılan Rumca duyuruya Ģahit olan ağribar reisi Manoli Plagioti ise 100 kadırga ile firkate ve kalyatadan oluĢan 50 geminin silahlandırıldığını duymuĢtur. Baylos Leonardo Bembo, Edirne‟den yolladığı mektubunda 50-60 kadırganın silahlandırıldığını yazmaktadır. Rodos Üstadıâzamı Fabrizio del Careto tarafından yollanan 14 ġubat 1519 tarihli mektup, Donanma Emini Sebastian Contarini tarafından Korfu‟dan yollanan 10 Mart ve 2 Nisan 1519 tarihli mektuplar, , Baylos Leonardo Bembo tarafından Edirne‟den yollanan 3 Nisan 1519 tarihli mektup ile ağribar reisi Manoli Plagioti tarafından 1519 yılının Mayıs ayında sunulan tanıklık bildirisi: A.e. , s. 151, 177, 217, 243 ve 280. 133 Rodos Üstadıâzamı Fabrizio del Careto tarafından yollanan 14 ġubat 1519 tarihli mektup ile Donanma Emini Sebastian Contarini tarafından Korfu‟dan yollanan 10 Mart 1519 tarihli mektup: A.e. , s. 151, s. 177. 134 PadiĢah tarafından Modon‟a yollanan önemli bir Ģahsiyet, oradaki Venediklilere, padiĢahın Cerbe‟ye 50 kadırga yollayacağını söylemiĢtir. A.e. , s. 177. 135 Himara (Khimara/Zimera) Avlonya‟nın güneyindeki kentin adıdır. Bu kent, bugün Arnavutluk‟un sınırları içindedir. 136 Modon‟a gelen timar sahibi bir baĢka önemli Ģahsiyet, padiĢahın Himara‟daki Arnavutların üstüne 100 kadırga yollayacağını söylemiĢtir. A.y. 137 Rodos Üstadıâzam, padiĢahın 60 kadırga silahlandırdığını bunların Rodos için tehdit oluĢturduğunu yazmaktadır. Rodos Üstadıâzam ıFabrizio del Careto‟nun 14 ġubat 1519 tarihli mektubu: A.e. , s. 151. 138 Ağribar reisi Manoli Plagioti tarafından 1519 yılının Mayıs ayında sunulan tanıklık bildirisi (deposition). Kıbrıslı Francesco Zacharia tarafından Halep‟ten yollanan 12 Mayıs 1519 tarihli mektup: A.e. , s. 243 ve 619- 620. 139 Ağribar reisi Manoli Plagioti‟nin 1519 yılının Mayıs ayında sunduğu tanıklık bildirisi: A.e. , s. 243. 140 Baylos Leonardo Bembo tarafından Edirne‟den yollanan 3 Nisan 1519 tarihli mektup: A.e. , s. 280. 141 Korfu‟daki Baylos Bernardo Saranzo‟nun yolladığı 23 Ekim 1519 tarihli mektup ile Donanma Emini Dominico Capello‟nun Korfu‟dan yolladığı 26 Ekim 1519 tarihli mektup: A.e. , C. XXVIII, Ekim, 1969, s. 82- 83 ve 88. 142 Baylos Leonardo Bembo tarafından Ġstanbul‟dan yollanan 7 Ocak 1520 tarihli mektup ile Donanma Emini Dominico Capello tarafından Korfu‟dan yolladığı 16 ġubat ve 9 Mart (1520) tarihli mektuplar: A.e. , s. 339 ve 380.

154

100 büyük kadırga143 ve firkate ve kalyata türünde 50 gemi yapılmasını emrettiğini bildirmektedir. Büyük ve hafif kadırgalardan oluĢan 160 gemi144 de hazır edilmiĢtir.145 Bütün bu donanma için 80.000 azap kaydolmuĢtur.146 PadiĢah etrafa ulaklar yollayıp 24.000 kürekçi toplanmasını emretmiĢtir.147

1520 yılının Nisan ayında, Osmanlı donanmasındaki gemi sayısı üç yüz elliye ulaĢmıĢtır. Bu gemilerin yüz tanesi büyük kadırga148, yüz yirmi tanesi hafif kadırgadır.149 Geri kalan yüz otuz gemi, firkate, kalyata, top ve at gemisi türündedir.150 Bu donanmada 15.000 azap kürekçi olarak görev alacaktır.151 Onların dıĢında 3000 yeniçeri daha bulunacaktır.152 Donanmanın 10 Mayıs ya da Yeniay vakti olan 16 Mayıs‟ta153 (1520) denize açılması beklense de bu gerçekleĢmemiĢtir.154 Donanmanın Rodos, Kıbrıs ve Pulya‟dan birine155 gideceğinden söz edilmiĢtir. Bu da tahmin olmaktan öteye geçememiĢtir. Donanmanın baĢındaki Kaptanıderya ise kısa süre sonra değiĢecektir. Zindana atılan Hadım Cafer Ağa‟nın (Monucho/Zafir Agà) yerine Piri Mehmed PaĢanın getirileceği konuĢulmaktadır.156

143 Baylos Leonardo Bembo tarafından Ġstanbul‟dan yollanan 7 Ocak 1520 tarihli mektupta 30 büyük kadırgadan söz edilirken, Dominico Capello tarafından Korfu‟dan yollanan 9 Mart (1520) tarihli mektupta 100 büyük kadırganın bahsi geçmektedir. A.y. 144 Yünla yüklü bir gemiyle Ġstanbul‟dan ayrılan reis Giovanni Casaruolo, Korfu‟daki Donanma Emini Dominico Capello‟ya 1520 yılının Nisan ayında bir rapor sunmuĢtur. Bu raporda, Gelibolu‟da 30 Ġstanbul‟da ise 50 büyük kadırganın hazır edildiğini ve donanmada toplam 200 kadırga bulunduğunu söylemektedir. Baylos Leonardo Bembo ise Ġstanbul‟da 60 büyük kadırga ile 80 hafif kadırga bulunduğunu bildirmektedir Leonardo Bembo tarafından Ġstanbul‟dan yollanan 17 Nisan 1520 tarihli mektup ile Donanma Emini Dominico Capello tarafından Korfu‟dan yollanan 24 Nisan 1520 tarihli mektup: A.e. , s. 439 ve 443. 145 1520 yılının Mart ayında sunulan rapor: Sanuto, raporun Ġstanbul ve Edirne üzerinden Korfu‟ya gelen güvene layık biri tarafından sunulduğunu not düĢmüĢtür. A.e. , s. 409. 146 Dominico Capello tarafından Korfu‟dan yollanan 9 Mart (1520) tarihli mektup: A.e. , s. 380. 147 A.e. , s. 442. 148 Leonardo Bembo, Ġstanbul‟dan yolladığı 11 Nisan 1520 tarihli mektupta, 100 mavnadan söz etmektedir. A.e. , s. 551. 149 Leonardo Bembo‟nun 11 Nisan 1520 tarihli mektubu ile Meclis üyesi Giovanni Alvise Pisani‟nin Kandiye‟den yolladığı 3 Mayıs 1520 tarihli mektup: A.e. , s. 551-553. 150 A.y. 151Ġstanbul‟dan yollanan 16 Nisan 1520 tarihli bir mektup (göndereni belirtilmemiĢ) ile Nisan ayı içinde göreve baĢlayan yeni Baylos Tommaso Contarini tarafından Ġstanbul‟dan yollanan 2 Mayıs 1520 tarihli mektup: A.e. , s. 564 ve 568. 152 Tommaso Contarini‟nin 2 Mayıs 1520 tarihli mektubu: A.e. , s. 564. 153 Eski Baylos Leonardo Bembo, Yeniay vaktinin 16 Mayıs olduğunu belirtirken, Yeni Baylos Tommaso Contarini Yeniay vaktinin 18 Mayıs (1520) olduğunu yazmaktadır. Leonardo Bembo‟nun 11 Nisan 1520 tarihli mektubu ile Baylos Tommaso Contarini‟nin 4 Mayıs 1520 tarihli mektubu: A.e. , s. 551 ve 568. 154 Baylos Tommaso Contarini, Pera‟dan yolladığı 11 Mayıs 1520 tarihli mektubunda Osmanlı donanmasının tamamının o yıl denize çıkmayacağını, sadece Mayıs ayının ortasına kadar 50-60 geminin denize açılacağını bildirmektedir. A.e. , s. 553. 155 Tommaso Contarini‟nin Pera‟dan Dubrovnik‟e yolladığı 4 Mayıs 1520 tarihli mektup: A.e. , s. 568. 156 Baylos‟un yolladığı 11 Nisan ve 11 Mayıs (1520) tarihli mektuplar: A.e. , s. 551 ve 553.

155

PadiĢah, donanmayla Rodos‟a sefer düzenlemeyi düĢünmüĢ, son anda vazgeçmiĢtir. Kurdoğlu‟nun emrindeki 40 gemiyle beraber157 Rodos‟a giden 11 Sancakbeyi158, çok sayıda kiĢiyle Rodos‟un 18 mil uzağındaki Episkopi‟ye gelmiĢtir.159 Oradaki ormandan çok sayıda kereste temin etmiĢlerdir. PadiĢah, bu Ģekilde Rodos‟u teftiĢ etmiĢ, seferin yerinde olup olmayacağını kontrol etmiĢtir.

Donanmanın 18 Mayıs‟ta160 (1520) denize açılması beklenmektedir. Ancak, padiĢah tam da o gün donanmayı denize çıkarmaktan vazgeçmiĢtir. Emrindeki vezirleri, Anadolu ve Rumeli kazaskerlerini ve ulemayı huzuruna çağırıp onlarla istiĢare eden padiĢah, Osmanlı ordu ve donanmasının Rodos, Pulya ve Venedik‟ten herhangi birine karĢı teĢebbüste bulunması durumunda ortaya çıkacak sakıncalardan bahsetmiĢtir.161 Rodos‟a karĢı giriĢilecek herhangi bir teĢebbüsün meĢakkatli olacağını, donanmanın Pulya‟ya ulaĢmasının uzun zaman alacağını, Venedik‟e karĢı bulunulacak herhangi bir teĢebbüsün yapılan antlaĢma nedeniyle yemin bozmak anlamına geleceğini söyleyip, bunlara karĢı herhangi bir sefer düzenlemeyeceğini belirtmiĢtir.

157 Donanma Emini Sebastian Contarini tarafından Korfu‟dan yollanan 2 Mayıs 1520 tarihli mektup ile Baylos, Bernardo Soranzo tarafından Korfu‟dan yollanan 4 Mayıs 1520 tarihli mektup: A.e. , s. 532 ve 535- 536. 158 Bu sancakbeyleri yanında 30-40 gemi bulunan Kurdoğlu‟yla beraber Gelibolu‟dan yola çıkmıĢtır. Sancakbeyleri top ve at gemilerine bindirilmiĢtir. A.y. 159 Leonardo Bembo‟nun 11 Nisan 1520 tarihli mektubu: A.e. , s. 551. 160 Baylos Tommaso Contarini, Osmanlı donanmasının Yeniay vaktinde, yani 18 Mayıs günü denize açılmasını beklemektedir. Ancak bu gerçekleĢmemiĢtir. Tommaso Contarini tarafından Pera‟dan yollanan 4 Mayıs 1520 tarihli mektup: A.e. , s. 568. 161 Tommaso Contarini‟nin Ġstanbul‟dan yolladığı 18 ve 25 Mayıs 1520 tarihli mektuplar: A.e. , s. 629-630.

156

IV. BÖLÜM

II. BAYEZĠD DÖNEMĠNDE KORSANLIK VE DENĠZCĠ LEVENDLER

4.1. Kemal Reis ve Diğer Korsanların Osmanlı Hizmetine GiriĢi ve Ġlk Korsanlık Faaliyetleri

II. Bayezid‟in 1495 yılında Kemal Reis‟i himayesine alması, Osmanlı Devleti‟nde bir korsanın ilk defa devlet hizmetine nail olması bakımından önemlidir. Ayrıca, o, Müslüman korsanları bağıĢlayıp hizmetine almıĢ olan ilk padiĢahtır.1 II. Bayezid‟in ilk kez bir korsanı himaye etmesi, Nicolas Vatin‟in2 vurguladığı gibi, bu padiĢahın deniz akıncılığı siyasetinin bir yansımasıdır. Osmanlı donanmasının vasıflı deniz mürettebatına sahip olma konusunda sıkıntı yaĢaması, padiĢahı korsanlara yönelten nedenlerden biridir. Palmira Brummett, donanmadaki vasıflı insan gücü eksikliğinin Osmanlı‟nın daimî bir sorunu olduğunu vurgulamaktadır.3

II. Bayezid‟in, Kemal Reis haricindeki korsanlara gösterdiği müsamahanın geçici bir nitelik taĢıdığını, savaĢ ve seferberlik zamanı ile sınırlı olduğunu belirtmek gerekir. PadiĢah tarafından korsanlara gösterilen bu müsamaha, barıĢ zamanlarında, yani Venedik ile Osmanlı arasındaki barıĢ dönemlerinde, azalmaktadır.4 Bunun sebebi, devletin korsan hizmetine artık ihtiyaç duymamasıdır.5 Bu durumun somut örneği, Kara DurmuĢ adlı korsanın 1504 yılında elindeki silahların Osmanlı Devleti tarafından geri alınmasıyla yaĢanmıĢtır.6

Sanuto‟nun Günlükler‟inde adı geçen korsanlardan bahsetmeden evvel, Osmanlı ve Venedik‟in 16. yüzyıldaki korsan algısını izah etmek gerekir. Korsanlar, padiĢahın emrinde çalıĢtıkları sürece, Osmanlı Devleti açısından herhangi bir sorun

1 Nicolas Vatin, Rodos Şövalyeleri ve Osmanlılar, Çev. Tülin Altınova, Ankara, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2000, s. 125.

2 A.e. , s. 79. 3 Palmira Brummett, Osmanlı Denizgücü: Keşifler Çağında Osmanlı Denizgücü ve Doğu Akdeniz’de Diplomasi, s. 142. 4 A.e. , s. 146. 5 A.y. 6 I Diarii, C. V, s. 958 ve 973-974 ve A.e. , C. VI, s. 198.

157 teĢkil etmemektedir. Korsan, baĢına buyruk bir asi olarak hareket ediyorsa ve Osmanlı tebaasından olmasına rağmen Osmanlı menfaatlerini hedef alıyorsa, iĢte o zaman padiĢahın ve yöneticilerin gazabına maruz kalmaktadır. Bazen, hem Venedik hem de Osmanlı kıyıları aynı korsanın saldırısına uğramaktadır. Mesela, Kurdoğlu Muslihiddin adındaki Osmanlı korsanından baĢta sadece Venedikliler değil Osmanlılar da Ģikâyetçidir. 1516 yılında, bu korsanın faaliyetlerinden yakınan Venedik Baylos‟una Piri Mehmed PaĢa‟nın Ģakayla karıĢık söylediği sözler, bir yönüyle gerçekleri yansıtmaktadır. PaĢa, bir sene sonra padiĢahın himayesine girecek, hatta fetihten sonra Mısır‟a giden Osmanlı donanmasına liderlik edecek olan Kurdoğlu‟na iliĢkin Baylosa Ģunu demiĢtir: “O, bizimkilere de zarar veren bir korsan, yakalayın onu!”7

Venedik, sadece Osmanlı korsanlarının saldırısına uğramamaktadır. Rodos Üstadıâzamı‟nın himayesindeki korsanlar söz konusu olduğunda, korsanlık hem Osmanlılar hem de Venedikliler için ortak bir tehdit unsuru halini almaktadır. Ġspanya‟nın Bask bölgesinden gelip Rodos‟a yerleĢmiĢ olan Joan Rois, Venedikliler tarafından kiralanmıĢ olan bir yük gemisini Magosa‟da ele geçirmek isterken yakalanmıĢtır.8 Bu olayın gerçekleĢtiği yılda, yani 1509 yılında, bir Rodos karavelası Kandiye kıyılarına saldırıda bulunmakla suçlanmıĢtır.

Sanuto‟da geçen Osmanlı korsanları Türk korsanı olarak adlandırılmaktadır. Bu eserde geçen Türk tabiri Osmanlı kelimesine karĢılık geldiğinden adı geçen korsanların bazılarının Rum veya baĢka bir Osmanlı milletinden olma olasılığı söz konusudur. Mesela, adları Kemal Reis‟le birlikte anılan Enrichi9 adındaki Osmanlı korsanı ile Giritli olduğu söylenen ve Barbeta veya Ganbasat Enrichi (Enrichi adını taĢıyan diğer bir korsan)10 adıyla çağrılan Osmanlı korsanı, kesin olmamakla birlikte, Rum adlarını çağrıĢtırmaktadırlar. Caplici ve Comazoti (veya Cozomiti) Ģeklinde yazılan Osmanlı korsanlarının neseb tahlilini yapmak ise, elde bir kanıtın olmaması nedeniyle oldukça güçtür. Sanuto‟da geçen mektupları yazan Venediklilerin bu

7 I Diarii, C. XXIII, s. 385 ve Nicolas Vatin, Rodos Şövalyeleri ve Osmanlılar, s. 123. 8 I Diarii, C. XXIII, s. 391-393 ve Nicolas Vatin, Rodos Şövalyeleri ve Osmanlılar, s. 283. 9 Bu korsanın adı bazen Erichi bazen de Richi olarak fade edilmektedir. 10 Din değiĢtirmeden önce, yani Müslüman olmadan evvel bu korsanın adı Benedetto Barbeta olduğundan ve Enrichi adlı bir korsan daha bulunduğundan ötürü bu korsan Barbeta diye de bilinmektedir. I Diarii, s. 845.

158 korsanları Türk korsanı olarak adlandırması, ırkî bir yaklaĢımdan ziyade Osmanlı tebaasını esas alan bir düĢünceden ileri gelmektedir.

Sanuto, Ocak 1496‟dan itibaren yazılan mektupları ve onların içeriklerini aktarmadan evvel Aralık 1495‟te meydana gelen hadiseleri kaynak göstermeden sıralamıĢtır. Yani eser, 1495 yılının Aralık ayında vuku bulan olayların anlatımıyla baĢlamaktadır. Anlatılan bu olaylardan biri Kemal Reis‟in11 Eğriboz‟da Venedikliler tarafından kıstırılması hadisesidir.12 Nasıl ve kimin onu kıstırdığı söylenmemektedir. Sadece, o esnada Takımadalar‟ın, yani Venedik‟e ait Ege adalarının, savunulması için Limni‟de (Stalimine) bulunan Venedik Donanma Emini Bartolameo Giorgi‟nin Kemal Reis‟i ele geçirmek istediğinden bahsedilmektedir.13 Bu Donanma Emini Kemal Reis‟i ele geçirmek üzereyken II. Bayezid, 50 yeniçeri göndermek suretiyle müdahalede bulunmuĢtur. PadiĢah, bu yeniçerilere Kemal Reis‟i Bâbıali‟ye getirmelerini emretmiĢ ve Venedik‟e hiçbir tavizin verilmemesi konusunda onları tembihlemiĢtir. Donanma Emini ülkesi ile padiĢah arasındaki barıĢı bozmamak adına Kemal Reis‟in gitmesine izin vermek zorunda kalmıĢtır. Kemal Reis, Venedik‟in iç siyasetine kadar etki eden bir korsandır. 1497 yılının Ocak ayında, Istria‟da Adriyatik donanmasına mensup olan Venedikli donanma görevlileri arasından toplanan büyük danıĢma kurulunda yaĢanan sıkıntı bunun göstergesidir. Kemal Reis‟i son anda elinden kaçırması sebebiyle görevden alınan Bartalameo Giorgi‟nin yerine Berberi ülkesindeki (Kuzey Afrika‟daki) kadırgaların komutanı olan Girolamo Contarini da San Moisè Donanma Emini olarak atanmıĢtır.14 Dalmaçya‟daki VardiyanbaĢları henüz 4 aydır15 görevde olan yeni Donanma Emini‟ne itaat etmek istememiĢlerdir. Yeniçeriler tarafından teslim alınan Kemal Reis, Ġstanbul‟a getirildiği sırada, onun

11 Sanuto‟nun Günlükler‟i 1495 yılından itibaren baĢladığından dolayı Kemal Reis‟in evveliyatına iliĢkin bilgi vermemektedir. Bunun için Ġdris Bostan‟ın Ġslam ansiklopedi serisi içindeki “Kemal Reis” maddesine bakmak gerekir. Ġdris Bostan, bu maddesinde Kemal Reis‟in 1470 yılında Vezîrâzam Mahmud PaĢa‟nın emri altında, bir azap olarak Eğriboz seferine katıldığı, adanın fethinden sonra oraya yerleĢtiği ve Kemal Reis‟in o zamandan itibaren bir korsan olarak Venedik gemilerine ve kıyılarına karĢı akınlara baĢladığı Ģeklinde önemli bilgiler kaleme almıĢtır. Bu ansiklopedi maddesinde belirtildiği üzere, Kemal Reis, 1487 yılında, Endülüs‟ün Ġspanya eliyle parçalandığı yıllarda, Güneybatı Ġspanya kıyılarını vurmakla görevlendirilmiĢtir. Kemal Reis, Osmanlı hizmetine girmeden önce, Malaka‟yı yağmalamıĢ, Cerbe, Bicâye ve Bûne‟de nüfuz sağlamıĢ, Fransa kıyılarını ve Balear adalarını hedef almıĢ (1492), Malta‟dan ganimetler ve esiler elde ederek Gelibolu‟ya gitmiĢ ve onları kaptan Sinan PaĢa nezdinde, padiĢaha takdim etmiĢtir. Bostan, “Kemal Reis”, DİA, C. XXV, s. 226-227. 12 Burada kıstırmak, önüne çıkmak, alıkoymak mânasına gelen “ritenere” sözcüğü kullanılmaktadır. I Diarii, C. I/1, s. 10. 13A.y. 14 A.e. , s. 847. 15 Donanma danıĢma kurulunun 1497 yılının Ocak ayında toplandığına göre yeni Donanma emini, 1496 yılının Eylül ayında atanmıĢtır. A.y.

159

öldürüleceğini düĢünen ve buna engel olmak isteyen çok sayıda kiĢi, padiĢaha bir arzuhal sunmuĢtur.16 Bu arzuhallerde Kemal Reis‟in kendini savunduğu, bu nedenle öldürülmemesinin gerektiği yazılıdır. Kemal Reis‟in öldürüleceği hakkındaki endiĢe, Venedik gemilerine saldıran Türk korsanların ticarete verdikleri zarar sebebiyle padiĢah tarafından cezalandırıldığına dair ipucu vermektedir. Zirâ, daha sonraki yılları kapsayan Sanuto kaynaklarına yansıdığı biçimde, padiĢah, Anadolu Beylerbeyi olan paĢayı ara sıra Türk korsanların üzerine gönderecektir. Kemal Reis ise aynı akıbete uğramayacak kadar nâm salmıĢtır. Günlükler‟de kendisinin en feci Türk korsanı17 olarak nitelendirilmesi boĢuna değildir.18 Kemal Reis, Venedik‟e esir düĢme tehlikesini atlattıktan sonra, artık Osmanlı hizmetinde bir korsan olarak denizlerde dolaĢacaktır. Osmanlı himayesine alınmasının bir iĢareti olarak, Kemal Reis‟e hilat giydirilmiĢtir.19 Gördüğü bu muamelenin yanında Kemal Reis, önceden yaptığını yapmaması konusunda, yani Venedik gemilerini yağmalamaması konusunda uyarılmıĢtır. Bu uyarı, son derece tehlikeli ve güçlü bir korsanı son anda elinden kaçıran Venediklilerin öfke ve sıkıntısını bir nebze de olsa dindirmek içindir. Çünkü, 1496 yılının Ocak ayından itibaren ve daha sonraki yıllarda Venedikliler tarafından yazılan mektuplarda görüldüğü üzere, Kemal Reis, Venedik gemilerini ve hacı kafilelerini yağmalamaya devam etmiĢtir. Sakız‟dan yollanan 26 Ocak tarihli mektuplardan20 anlaĢıldığı kadarıyla, 9 Ocak‟ta (1496) Ġstanbul‟a vardığı haber alınan Kemal Reis, kısa bir süre sonra tekrar denize açılmıĢtır. 18 ġubat‟ta kalyatalarıyla birlikte tekrar Ġstanbul‟a gelip iki çocuk ile yetiĢkin on Hıristiyan köleyi Osmanlı padiĢahına takdim etmiĢtir.21 Yine bu mektuplarda bahsi geçen diğer bir olay, padiĢahın damadı olan Anadolu Beylerbeyi Sinan PaĢa‟nın Osmanlı sularında korsan avına çıkmasıdır. Burada korsan derken, Osmanlı hizmeti dıĢında

16 A.e. , s. 10. 17 Kemal Reis,Sanuto‟nun 1. cildinin 10. sayfasında Venedik Ġtalyancası ile Ģöyle nitelendiriliyor:”Camalì turco corsaro nephandissimo”. “Nefando” (veya nephando) kelimesi aslında argo söylemi taĢıyan bir kelime. Birebir çevrilecek olursa, pis, kirli mânasına gelmekte. “-issimo” eki ise üstünlük sıfatı oluĢturmaktadır ve eklendiği sıfata Türkçe‟deki “en” anlamını katmaktadır. “Nefando” sözcüğünün günümüz Ġtalyancası‟ndaki karĢılığı “sporchissimo” ve “sozzo”olarak geçiyor. “Sporchissimo” sözcüğü dıĢ görünüĢ olarak kirli anlamı taĢımakta. Fakat,”nefando” kelimesinin ardında mecâzî bir anlam gizli. Ruhen kirli mânasında. Bunu karĢılayan kelime ise “sozzo” sözcüğüdür. Giulio Nazari, Dizionario Veneziano-Italiano e Regole di Grammatica, Venezia, Arnaldo Forni Editore, ġubat, 1986, s. 108. 18 I Diarii, C. I/1, s. 10. 19 A.y. 20 Bu mektupların kim veya kimler tarafından yazıldığı belirtilmemiĢtir. A.e. , s. . 83-84. 21 A.e. , s. 83.

160 yağma yapan ve Osmanlı tebaası olan piratlar kastedilmektedir.22 Çünkü, bu mektuplarda Anadolu Beylerbeyi‟nin on kalyatayla beraber denize açılmasıyla birlikte, Enrichi23, Kaplancı (Caplanci/Caplici) ve Kara Hasan (Caracossam/Caracassan) adlarındaki Osmanlı korsanlarının korkuyla kaçıp altı kalyata ile Finike tarafına yelken açtıkları anlatılmaktadır.24 Yani, mektupların yazıldığı dönemde bu korsanlar henüz Osmanlı hizmetine girmemiĢtir. Anadolu Beylerbeyi‟nin adı geçen ve Osmanlı tebaasına mensup olan bu üç korsanı25 aradığı Nisan ayında (1496) Sakız‟dan gönderilen mektuplardan26 anlaĢılmaktadır. Bu mektuplarda, bahsi geçen üç korsandan biri olan Kaplancı‟nın Osmanlı tebaasından olan on beĢ kiĢiyi Sakız‟da, yirmi beĢ kiĢiyi ise Seferihisar‟da kazığa oturttuğu ve iki kalyatayı alıkoyduğu bilgisi verilmektedir.27 Yine bu mektuplara göre onları kovalayan Anadolu Beylerbeyi iki kalyatayı geri almayı baĢarmıĢtır. Bu esnada Enrichi ve Kaplancı adlı korsanlar yakalanmadan Eğriboz‟a kaçabilmiĢtir. Sanuto‟nun ilk cildinde, Mayıs ayındaki (1496) haberler baĢlığı altında Sakız‟dan gelen mektupların olduğu belirtilmektedir. Bu mektuplar Mora Sancakbeyi Ömer PaĢa‟nın yardım çağrısı üzerine padiĢahın birkaç kalyatayı Mora tarafına gönderdiğinden ve Mora Sancakbeyi‟nin korsanları yıldırmaya çalıĢtığından söz etmektedir.28 BaĢka bir deyiĢle, Mora Sancakbeyi Ömer PaĢa korsan avı konusunda Anadolu Beylerbeyi‟ne yardım etmektedir.

Sakız Konsolosu Giovanni di Tabia, 14 Nisan (1496) tarihli mektubunda devlet hizmeti dıĢında kalan tüm korsanların kökünün kazındığını yazmaktadır.29 Bu mektupta Comazoti ( veya Cozomiti) adındaki baĢka bir Osmanlı korsanı daha karĢımıza çıkmaktadır. Söz konusu mektuba göre, Enrichi, Kara Hasan ve Comazoti‟ye ait 3 kalyata, Seregola adındaki Cenevizli korsanın barçasına

22 Sanuto‟daki mektuplarda korsan- pirat ayrımına dikkat edilmemektedir. Daha çok “corsaro” kelimesi kullanılmaktadır. “Pirata” sözcüğü ise nadiren kullanılmaktadır. 23 Nicolas Vatin, Enrichi‟den kısaca bahsetmektedir. BaĢlangıçta 6 kalyatası olan bu korsanın sığınağı Milet‟tir. Vatin, onun 1497 yılında padiĢah hizmetine girdiğini söylemektedir. II. Bayezid‟in hizmetindeyken, bu korsanın yanında 1 mavna, 1 barça, 1 karavela, 2 kadırga ve 6 kalyata bulunmaktadır. 1501 yılına gelindiğinde ise 1 küçük kadırga, 2 kalyata ve pek çok çekdirisi vardır. Faaliyet gösterdiği baĢlıca yerler Seferihisar ve Eğriboz‟dur. Vatin, Rodos Şövalyeleri ve Osmanlılar, s. 75. 24 I Diarii, C. I/1, s. 84. 25 Bunlar henüz padiĢah hizmetine girmedikleri için pirat konumundadırlar. 26 Bu mektupların kimin tarafından gönderildiği belirtilmemiĢtir. Sadece Nisan ayında (merkeze) ulaĢan haberler baĢlığı altında bu mektuplardan bahsedilmektedir. A.e. , s. . 135-136. 27 A.e. , s. 136. 28 A.y. 29 A.e. , s. 204.

161 rastlamıĢtır.30 Barçadaki Cenevizli korsanlar, Osmanlı korsanlarına saldırıp Kara Hasan ve Comazoti‟ye ait olduğu sanılan iki kalyatayı ele geçirmiĢtir.31 Barçadaki zangoçun saldırısıyla yaralanan Korsan Enrichi kaçıp Midilli‟ye sığınmıĢtır. Enrichi‟nin Midilli‟de olduğunu haber alan Anadolu Beylerbeyi, on kalyatasını onun üstüne yollamıĢtır. Korsanı ele geçiren filo, onu Anadolu Beylerbeyi‟nin olduğu yere, Finike‟ye götürmüĢtür.32 Sakız Konsolosu, Midilli tarafından gelen mektuplar aracılığıyla Kaplancı adlı korsanın da Enrichi gibi beylerbeyinin eline geçtiğini haber almıĢtır. Bu korsan da Midilli‟ye kaçmıĢ olmalıdır. Midilli‟den Sakız‟a iletilen bir habere göre, beylerbeyi, ele geçen kalyatalardaki (Enrichi ve Kaplancı‟nın kalyatalarındaki) 23 kiĢiyi ceza olarak kazığa oturtmuĢtur. Konsolosun Midilli‟den edindiği haberlere göre Beylerbeyi bunu yapmakla kalmamıĢtır; Osmanlı Müslüman tebaasının önde gelenlerinden olan ve Midilli‟deki geçitte ikamet eden dört zengin Ģahsı bu korsanlarla iĢbirliği içinde oldukları gerekçesiyle astırmıĢtır. Sakız Konsolosu‟nun belirttiği üzere, bu asılanlardan biri korsan kalyataları sayesinde 10.000 dukalık bir servet elde etmiĢtir.

Kemal Reis‟in padiĢahın hizmetindeyken gerçekleĢtirdiği ilk faaliyetler, komutan Girolamo Barbarigo‟nun Korfu‟dan kardeĢlerine yolladığı 15 Ekim (1496) tarihli mektupta anlatılmaktadır. Komutan, mektubunda Kemal Reis‟in beĢ kadırga, beĢ kalyata, 1500 botte33 (960 ton) kapasiteli bir barça ile Ġstanbul‟dan denize açıldığını haber vermektedir.34 Girolamo Barbarigo, bu gemilerin yanında küçük bir barça daha bulunduğunu yazmaktadır. Kemal Reis‟in padiĢahın donanma komutanıymıĢ gibi muamele gördüğünden de bahsetmektedir. Barbarigo, Kemal

30 A.y. 31 A.e. , s. 205. 32 Daha önce bahsetmiĢ olduğum 26 Ocak (1496) tarihli Sakız mektuplarında Enrichi, Kara Hasan ve Kaplancı adlı korsanların Anadolu Beylerbeyi‟nin denize açılmasıyla birlikte Finike‟ye kaçtığı yazılmıĢtı. Sakız Konsolosu‟nun mektubundan anlaĢıldığı üzere Anadolu Beylerbeyi onları takip ederek Finike tarafına gelmiĢtir. A.y. 33 Lane “Venice and History” adlı kitabında “botte” adlı ölçü birimini tanımlamaktadır. “Botte”, Ģarap fıçısını esas alan bir Venedik ölçü birimidir. Yük kapasitesini ifade eder. Lane‟in hesaplamalarına göre “botte” 9. ve 15. yüzyıl arasında 640 kilogram etmektedir. Bu ölçünün hesaplanmasında fıçının hem kendi ağırlığı hem de bu fıçının içine konulacak malın ağırlığı esas alınmıĢtır. Lane, Venedik tarafından kullanılan “Girit botte”sinin 600 litrelik, yani 600 kilogramlık (bu fıçının içine konulacak malın ölçüsüdür) ölçüsüne, fıçının kendi ağırlığını eklemiĢtir. Lane, fıçının ağırlığını içine konulacak malın ağırlığının % 8‟i olarak hesaplamıĢtır. Elde ettiği oran 640 kilogramdır (aslında sonuç 648 kilogram olmalıydı). Palmira Brumett, “Kemal Reis and Ottoman Gunpowder Diplomacy” adlı makalesinde Lane tarafından verilen bu oranı esas almıĢtır. Frederic C. Lane, Venice and History, s. 357. Palmira Brummett, “Kemal Reis and Ottoman Gunpowder Diplomacy, Studies on Ottoman Diplomacy: The Ottomans in Africa, vol. V, The Isis Press, Ġstanbul, 1990, s. 3. 34 I Diarii, C. I/1, s. 387.

162

Reis‟in Taranto (Otranto‟nun kuzeybatısı) tarafına gitmesi ihtimalinden endiĢe duyulduğunu da belirtir. Ayrıca, o, tam olarak emin olmamakla birlikte, kötü havaya rağmen Kemal Reis‟in korsanların üzerine yürüyeceği rivayetinin etrafta dolaĢtığını söylemektedir. Ġstanbul‟dan dönmüĢ olan Venedik kâtibi Alvise Sagundino tarafından 1496 yılının Aralık ayında kaleme alınan rapor bu rivayeti doğrulamaktadır. Raporda, Kemal Reis‟in emri altında bulunan ve tamamı kalyatalardan oluĢan donanmanın denizlerde baĢıboĢ gezen haydutlar ve Osmanlı hizmeti dıĢında bulunan korsanlara karĢı kullanıldığı not düĢülmüĢtür.35 Osmanlı devletinin Kemal Reis‟e sunduğu deniz gücü söz konusu rapora yansımıĢtır. Alvise Sagundino‟nun söz konusu raporunda padiĢahın Gelibolu ve Ġstanbul arasında top gemisi ve kalyatalardan oluĢan 50 gemi ile ağribar ve pergendelerden36 oluĢan 50 gemiye sahip olduğu belirtilmektedir.37 PadiĢahın üç tane mavnası ve iki küçük barçası da vardır. Bunların dıĢında kare yelkenli üç büyük gemi bulunmaktadır. Ayrıca, kapasiteleri 600 ile 800 botte (384 ile 412 ton) arasında olan iki barça (göke olabilir) yaptırmaktadır. Sakız‟dan yollanan ve padiĢahın Rodos‟a sefer düzenleme ihtimalinden duyulan endiĢeyi ifade eden 12 Ocak (1497) tarihli mektuplar38, Kemal Reis‟in denizlerdeki faaliyetinden ve Osmanlı donanmasıyla bütünleĢtiğinden söz etmektedir. Bu mektuplar, Kemal Reis‟in Gelibolu‟daki bir komutanla birlikte iki barça ve üç kalyata ile denize açıldığını haber verip onun Montestrato (Tuna kıyısında bir kent) sularında bir korsan barçası39 ile karĢılaĢtığını, barçadakilerin bir karavelaya atlayarak kaçtığını anlatmaktadır. Korsan barçasını ele geçiren Kemal Reis, beraberindeki kalyatalarla birlikte Limni tarafına geçmiĢ, fakat padiĢahın bir adamı onu beklediğinden ötürü Bozcaada‟ya gitmek durumunda kalmıĢtır. 1497 yılının Ocak ayında Modon‟dan yollanan bir haber, Kemal Reis‟in Ġstanbul‟daki

35 A.e. , s. 399. 36 Pergandi (pergendi, pergende): Kürekle hareket eden, yardımcı unsur olarak yelkenden faydalanan çekdiri cinsinden seri savaĢ gemisi. 25-30 metre uzunluktadır. XVI. yüzyılda fırkate (10-17 oturaktan oluĢan en küçük çekdiri türü) ile bir kabul edilmiĢtir. Bostan, Osmanlılar ve Deniz, s. 129. 37 Burada toplam 100 kadırga diyerek, top gemisi, kalyata, yük gemisi ve pergendeleri kadırga türü gibi görüyor. I Diarii, C. I/1, s. 398. 38 Sanuto, mektubun kim veya kimler tarafından gönderildiğini belirtmemiĢtir. A.e. , s. 552. 39 Barçadaki korsanların hangi milletten olduğu, Hıristiyan mı yoksa Osmanlı‟nın Müslüman tebaasından mı olduğu belirtilmemiĢtir. A.y.

163 boğazdan çıktığını, Eğriboz kıyısında seyreden çok sayıda Venedik gemisini ele geçirdiğini ve bu gemilerdeki adamları boğdurduğunu bildirmektedir.40

Sakız‟dan gelen 5 Mart (1497) tarihli mektupların41 kopya nüshalarında, Anadolu Beylerbeyi‟nin emrindeki kalyatalar tarafından yaralı bir halde Midilli ‟de ele geçirilen Enrichi‟nin akıbetine iliĢkin ipucu verilmektedir. Bu mektuplardan anlaĢıldığı üzere Enrichi tıpkı Kemal Reis gibi Osmanlı padiĢahı adına denizlerde dolaĢmaya baĢlamıĢtır. Bu mektuplara göre Enrichi‟ye günde 15, Kemal Reis‟e ise 20 akçe tahsis edilmiĢtir.42 Kemal Reis Osmanlı‟nın elindeki iki büyük gemiden birine komuta ederken, Enrichi Osmanlı‟nın üç büyük mavnasından birinin baĢındadır. Bu mektuplarda Kemal Reis‟in Haziran (1497) ayında denize çıkacağı da haber verilmektedir.

Ġstanbul‟daki Venedikli kâtip Alvise Sagundino da mektubunda Kemal Reis- Enrichi ikilisine değinmiĢtir. Onun tarafından yazılan 5 Haziran (1497) tarihli mektuba göre Kemal Reis ve Enrichi, Osmanlı ülkesinin iaĢesi için gerekli olan kızıl buğdayın güvenli biçimde Ġstanbul‟a ulaĢtırılmasından sorumludur.43 BaĢka bir deyiĢle Ġstanbul‟a buğday taĢıyan gemileri korsanlardan korumak onların vazifesidir. Yine bu mektuba göre, padiĢah 10 kalyata, 3 barça ve birkaç kadırga yaptırmaktadır.44 Sakız‟dan yollanan 12 Haziran (1497) tarihli bir mektup45, 300 botte (192 ton) kapasiteli 1 barça,1 karavela, 2 kadırga ve 6 kalyatadan oluĢan 10 geminin 26 Mayıs‟ta (1497) Boğaz‟dan çıktığını haber vermektedir. Bu gemilerde korsan avına çıkan Enrichi, bir yeniçeri ağası ve 300 yeniçeri bulunmaktadır. Gemilerde toplam 8 adet top taĢınmaktadır. Barçada dört, karavelada iki ve kadırgalardan birinde iki tane top vardır. Söz konusu gemiler Selanik tarafına gitmiĢtir.

Sanuto, Ağustos ayında alınan haberler baĢlığı altında BenefĢe (Malvasia) ve Korfu‟dan ulaĢan bir haberden bahsetmektedir. Bu habere göre Alvise Giorgi adında bir Venediklinin reisliğini yaptığı adak dilemek için Ġsa‟nın Kudüs‟teki mezarını

40 A.e. , s. . 462-463. 41 Kim ve kimler tarafından gönderildiği belirtilmemiĢ. A.e. , s. 624. 42 Tahsis edilen bu paralar günlük veriliyor olmalı. A.e. , s. 625. 43 A.e. , s. 644. 44 A.y. 45 Mektubu yazanın adı belirtilmemiĢtir. A.e. , s. 707.

164 ziyaret etmeye giden hacı kafilesini Venedik‟e götürmekte olan Yafa çıkıĢlı kadırga Çuha adasında Osmanlı korsanlarının saldırısına uğramıĢtır. Aslen Giritli olan Babeta lakaplı korsan Ganbasat ile korsan Enrichi bu kadırganın önünü kesmiĢtir.46 Söz konusu korsanlar, 2000 dukaya kiralanmıĢ olan bu kadırgayı ele geçiremeyince onu ateĢe vermiĢtir. Bu sırada çok sayıda soylu, denizci ile beraber değerli bir simâ hayatlarını kaybetmiĢtir. Uğranılan maddi zarar da büyük boyuttadır. Söz konusu kadırganın reisi olan Alvise Giorgi, akrabası47 olan Ģövalye Girolamo Giorgi‟ye48 mektup göndererek bahsedilen yağma hakkında ona bilgi vermiĢtir.49 10 Temmuz 1497 tarihli bu mektup, Kandiye‟de bulunan Girolamo Giorgi‟ye 24 Ağustos (1497) günü, sabah vaktinde ulaĢmıĢtır.50 Mektubu yazan kadırga reisi olayın bir önceki ayın 30‟unda, yani 30 Haziran 1497‟de meydana geldiğini yazmaktadır. Reisin kadırgası Çuha Adası ile Malyo Burnu arasındaki kanaldan 4 saatlik bir çaba sonucunda çıkmayı baĢarmıĢtır. Tam o sırada Osmanlı donanması Malyo Burnu‟nun aĢağısında görünüvermiĢtir. Venedik kafilesi baĢta, onun Osmanlı donanması olduğunu anlamamıĢtır. Osmanlılara ait olan bu 5 kalyata, 2 hafif kadırga51 ve 2 barça birer birer kadırganın yanına gelmiĢtir. Barçalardan en büyük olanı 400 botte (256 ton) kapasitelidir. Alvise Giorgi, barçalardan birindeki komutanın kim olduğunu bilmemektedir.52 Bununla birlikte, diğer barçada Enrichi53 adlı korsanın olduğunu belirtmektediir. Bu Osmanlı gemilerin kafilenin baĢına büyük bir dert açmak için zaman kollamaktadır. Kadırga reisi bu donanmanın Kemal Reis‟e veya diğer Osmanlı korsanlarına ait olduğunu düĢünüp herhangi bir müdahalede bulunmayarak yönünü değiĢtirmeye karar vermiĢtir. Reis, rüzgârın muhalefetine rağmen 6 saat içinde baĢka tarafa demir atmayı baĢarmıĢtır. O sırada iki Osmanlı kalyata kadırganın pupa tarafında ortaya çıkmıĢtır. Kalyatadaki Osmanlı askerleri, Alvise Giorgi‟ye

46 A.e. , s. 702. 47Girolamo Giorgi, Alvise Giorgi‟nin kayınbiraderi veya eniĢtesi veya bacanağıdır. Ġtalyanca‟daki “cognato” sözcüğü (burada yazıldığı biçimde “cugnato”) Türkçe‟deki bu üç kelimeye karĢılık gelmektedir. 48 Girolamo Giorgi, Alvise Giorgi ile aynı soyadı taĢıdığına göre kız kardeĢ tarafından akraba olan bu iki kiĢi baba tarafından da akraba olmalılar. Yani, bir akraba evliliği söz konusudur. 49 A.e. , s. 728. 50 A.y. 51 15. yüzyılın baĢında inĢa edilmiĢ bir Venedik hafif kadırgası (Ġtalyancası: galia sottile, Ġngilizcesi: ordinary galley) 38 metre uzunluğunda, 5 metre geniĢliğindedir. Hafif kadırga, 150 tonluk bir kapasitye sahiptir. 16. yüzyılda 41metrye ulaĢan Venedik hafif kadırgasının kapasitesi 200 tona yükselmiĢtir. Hafif kadırgada 24 oturak bulunur. Tek kiĢi ya da üç kiĢi bir küreği çeker. Angus Konstam, Renaissance War Galley 1470-1590, s. . 8-9. 52 Kendisi tarafından teslim alınınca bu komutanın yeniçeri ağası olduğunu öğrenecektir. Fakat onun adını öğrenemediğinden dolayı kim olduğunu mektubunda söylemez, sadece “komutan” der. I Diarii, C. I/1, s. 729- 730. 53 Burada Enrichi adlı korsanın adı baĢka bir Ģekilde, Richi olarak yazılmıĢ. A.e. , s. 728.

165 kullandığı kadırganın hangi ülkeye ait olduğunu sormuĢtur. O da, San Marco‟dan gelen hacıların kadırgası olduğunu söylemiĢ, iyi görsünler diye de San Marco sembollerini taĢıyan sancak ve rüzgârlıkları göndere çektirmiĢtir. Reis, kalyataların padiĢaha ait olup olmadığını sorduğunda “Osmanlı‟nındır”54 yanıtını almıĢtır. Alvise Giorgi, donanmanın komutanının kim olduğunu sorunca , kalyatadakiler “Yelken indir”55 diye bağırmaya baĢlamıĢtır. Donanmanın Kemal Reis‟e ait olduğunu düĢünen reis kadırgasını hemen savaĢ nizamına sokmuĢtur. Bu sırada bir hafif kadırga ve bir kalyata daha gelerek “Aman dile, aman dile” diye bağırınca reis Giorgi,“Komutanınız kim söyleyin ki ben de vazifemi yapayım” diye karĢılık vermiĢ ve yelken indirmemiĢtir. Yelken indirmemesinin nedenini Ģu sözlerle dile getirmektedir: “ Benim için ölüme katlanmak, her tehlike karĢısında aman dilemekten ve bir yabancıyı gururlandırmaktan önce gelir. Bu benim vazifemin ve Senyörlüğümün Ģânının bir gereğidir”.56 Venedikli reis yelken indirmeyince bahsi geçen 4 yelkenli (ilk gelen 2 kalyata ile onlardan sonra gelen 1 hafif kadırga ve 1 kalyata) Venedik kadırgasına savaĢ açıp, çok sayıda top atıĢında bulunmuĢtur.57 Ona sayısız ok, taĢ ve ateĢli kozalak atmıĢtır. Bir saate kalmadan kadırganın pupa yelkeni ve dümen tarafını alevler içinde kalmıĢtır.58 Bir saati geçmiĢken, bir hafif kadırga ile kalyata daha gelmiĢtir. Onlar da top, ok ve ateĢ atmadan, acımasızca savaĢmadan kadırganın olduğu yere varmıĢtır. Kadırga reisi, vücuduna saplanan 5 ok nedeniyle yaralıdır. Kadırganın gözcü kulesi tutuĢmuĢ ve kadırgadaki mahzenin tamamı yanmıĢtır. Alvise Giorgi, yaklaĢık olarak gece yarısına, yani saat 24:00‟e dek, 11 saat boyunca çatıĢmanın sürdüğünü yazmaktadır. Venedik kadırgasına yeniçeriler tırmanmaya baĢlamıĢtır. Ġskeleye çıkan 3, elinde sancakla dümene çıkan bir baĢkası ile Osmanlı barçasının pupasından atlayan diğer iki yeniçeri kadırgadakiler tarafından öldürülmüĢtür. Tam yangından korunuyorlarken iki barça gelip kadırgalarının etrafını sarmıĢ ve birkaç top ateĢleyip kadırganın üstüne çok sayıda ok yağdırmıĢtır. Bütün feneri, üst kısımdan itibaren bütün iskele tarafı ile iskeledeki dümeni yanan bitik haldeki kadırganın halini görünce, biraz da ok ve ateĢ

54 “Türk‟ündür” (turchesca) demiĢlerdir. A.y. 55 Teslim olun anlamında söylenen söz. Ġtalyancası: “Calla amaina”. A.y. 56 “Me parse, per debito mio e per honor de la nostra illustrissima Signoria, più presto dover patir morte et ogni altro pericolo che dover amainar, nè honorar persone che non era cognosciute”. A.e. , s. 729. 57 A.y. 58 A.y.

166 fırlatmaktan yorulunca, Osmanlılar çatıĢmaya son vermiĢtir. Osmanlı donanmasının baĢındaki yeniçeri ağası59, ateĢkes için bayrak kaldırmıĢtır. Venedik kadırgasının reisi Alvise Giorgi de aynı Ģeyi yapmıĢtır. Bütün bu olanları anlatan reis Osmanlı tarafından kendisine gönderilen ve 5 yeniçeriyi taĢıyan bir barça ile bir Osmanlı komutanına60 götürüldüğünü yazmaktadır. Bu yeniçeri ağası ile arasında geçen diyaloğu da mektubunda aktarmaktadır. Yeniçeri ağası , tercüman aracılığıyla61 ona Ģunları söylemiĢtir: “Takip ettiler ve kim oldukları bilinmiyor diye kimsenin bunu yapmaya hakkı yok. Kadırgayı Fransız mavnası zannettiler. Bir barçanın onlara eĢlik etmesi için orada bekliyorlardı. Yelken açmak istemeyen ve çok kudretli ve dost padiĢahı hakettiği biçimde onurlandırmak istemeyen ben değilim”. Kadırga reisi ona Ģöyle cevap vermiĢtir: “En azından benim tarafımdan herhangi bir Ģeye sebep olunmadı. Hiç tanımadığım birine aman dileyerek onu onurlandıramayacağım için kalyatanıza pek çok defa komutan kimdir diye sordum. Bana ne bir cevap verdi ne de bir Ģey dedi. Bu nedenle, suç onundur (kalyatanındır), benim değil”.62 Yeniçeri ağası, onun söylediklerini iĢitince tercüman aracılığıyla ona Ģu cevabı vermiĢtir: “Reis, takip edildiğin zaman sabırlı olman gerekir, çünkü bunu yapmak zorundasındır. Alna ne yazıldıysa odur.63 Takip ediliyorsan artık yapılacak bir Ģey yoktur. ġimdi doğruca kadırgana gidiyorsun ve seni limana çektiriyorum. Ne olacağına, neye karar vereceğime sabah bakarım. Ġyi niyetli ol ve herhangi bir korkuya kapılma”.64 Venedikli reis‟in kadırgası yeniçeri ağasının söylediği gibi limana çekilmiĢtir. 1 Temmuz 1497 sabahı, yeniçeri ağası, reise adam gönderip suç bendedir Ģeklinde itirafta bulunmasının lazım geldiğini bu adam vasıtasıyla tekrar tekrar belirtmiĢtir. Daha sonra Barbeta‟nın (Ganbasat)65 kendisi gelmiĢtir. Barbeta‟nın ona Ģöyle

59 Alvise Giorgi bu yeniçeri ağasından komutan (capitano) diye bahsetmektedir. A.y. 60 Komutanın adı zikredilmiyor. Fakat mektubun daha sonraki satırlarında bu komutanın yeniçeri ağası olduğunu söylemektedir. A.e. , s. 30 61 Mektupta geçen, “ġu sözleri dedirtti “(fece dir queste parole), “Ģu cevabı verdirdi “(fexe /fece far sta risposta) Ģeklindeki ifadeler, yeniçeri ağası olan komutan ile Alvise Giorgi arasında doğrudan bir diyaloğun kurulmadığını, onların tercüman vasıtasıyla iletiĢim kurduklarını göstermektedir. A.e. s. 729-730. 62 A.y. 63 “È descrito sopra la nostra fronte che tu dovessi aver questo”. Türkçesi: “Neyin olacaksa o alnına yazılmıĢtır” A.e. , s. 730. 64 A.y. 65 Andrea Gritti Senato‟ya takdim ettiği 2 Aralık 1503 tarihli raporunda Barbeta ile Alvise Giorgi‟nin karĢılaĢmasından söz etmektedir. Alvise Giorgi‟nin komutasındaki büyük kadırga Ġskenderiye‟ye doğru yol alırken Barbeta ile karĢılaĢmıĢtır. Asıl adı Enrichi olan bu korsan, söz konusu kadırgayı görünce herhangi bir barıĢ iĢaretinde bulunmamıĢ, yani yelken indirmemiĢtir. Daha da ileri giderek komutanın gemisini zorla kıyıya yanaĢtırıp içindeki top ve gülleleri boĢalttırmıĢtır. . Eugenio Albèri, Le Relazioni Degli Ambasciatori Veneti al

167 seslenmiĢtir: “Reis, komutanım (yeniçeri ağasını kastediyor) takip edilmendeki bütün suçun sana ait olduğuna ve onun bir kabahati olmadığına dair tanıklık etmeni istiyor. Sadece bir hata için yemin etme yükümlülüğü altındasın. Altına imzanı atarken yazacağın Ģey doğru olacak. Onu (yeniçeri ağasını) lekelemeyeceksin. Çünkü, bu komutanım, kendini her yerde savunabilmen için kendisine sadık kalmanı istiyor”. Reis, ona Ģu cevabı vermiĢtir: “Barbeta, söyle komutanına ben bildiğimden ĢaĢmam.66 Müzakere yaparken (ateĢkes müzakeresi yaparken) her Ģeyi imzalayıp ne istiyorlarsa onu beyan edeceğim. Fakat, daha sonra hakikat herkes tarafından bilinecek”. Barbeta ona Ģunu söylemiĢtir: “ġu anda baĢka bir açıklama yapmak ya da hatanın sende olduğunu söylemek istemediğini mi ima ediyorsun?” Kim olduğundan iyice emin değildin de onun için mi yelken indirmek istemedin?67 Bu kadar da kibirlenmene gerek yoktu. Senden daha büyük ve da güçlü olanı onurlandırma vazifeni yerine getirmeliydin”. Kadırga reisi onun bu sözlerine Ģöyle yanıt vermiĢtir: “9 yelkenliye karĢı tek bir gemi olmamın dıĢında bir kabahatimin olmadığı çok doğru. Benden çok daha güçlü durumda olmanızdan çekinip yelken indirebilirdim. Fakat, tanımadığım, hele ki kendini tanıtma zahmetinde bulunmayan birini Senyörlüğümün onurunu korumak adına onore etmedim. Kendini tanıtmamasında bir kötülüğün (kötü niyetin) olmadığını düĢünemezdim ve müdahalede bulundum”. Daha sonra Alvise Giorgi‟nin komutan dediği yeniçeri ağasının kendisi gelip tercüman aracılığıyla reise Ģunları söylemiĢtir: “Reis, Ģu anda padiĢahımın 17.000 yeniçerisinden birini tanıyorsun ki ben o 17.000 yeniçerinin lideriyim (yeniçeri ağasıyım). Onlar çok değerlidirler. Onlardan birinin baĢı için 100.000 dukadan fazlasını alırım. Senin ölümün ise 40 dukadan fazla etmez. Buna ne cevabın olur? Bu kusurla padiĢahımın huzuruna nasıl çıkarım? Bunu ona da söyleyemem”. Alvise Giorgi ona kendi sözüyle cevap vermiĢtir: “Komutan, takip ediliyorsan alın yazısı gereği bu böyle olmak zorundadır, diyen sendin. Ben de sana Ģunu diyorum: Eğer bu yeniçerilerin bu çatıĢmada ölecekleri alınlarına yazıldıysa Tanrı‟nın isteğine karĢı

Senato Durante Il Secolo Decimosesto, Dizin III, C. III, Firenze, Società Editrice Fiorentina, 1855, (Çevrimiçi), www.googlebooks.com, 04. 05. 2011, s. 22. 66 “ che atrovandomi dove mi atrova”. Doğrudan tercümesi: Olduğum yerde dururum. I Diarii, C. I/1, s. 729- 730. 67 Barbeta, reise bu soruyu yönelterek, karĢısındaki gemilerin Osmanlı gemileri olduğunu bile bile reisin yelken indirmediğini söylemek istemektedir. A.e. , s. 730.

168 gelinemez. 150‟den fazla yaralısı ve 90 ölüsü olan ben kadar sabırlı ol”.68 Yeniçeri ağası ona Ģu karĢılığı vermiĢ: “Reis! Takip oldu. Kabahat hem bende hem de sende. Sabırlı olmak lazım. Kötülüğü kim ortaya atmıĢ olursa olsun zarar onun (padiĢahın) zararıdır. Fakat, sana söylemek istediğim Ģu: Yelken indirmek istemediğinden dolayı kabahatin sende olduğunu söylersin”. Yeniçeri ağasının bu sözüne “Zaten öyle yazdım” diye cevap veren Alvise Giorgi daha sonraki geliĢmeleri anlatmaya devam etmektedir. Yeniçeri ağası pek çok söz daha söyledikten sonra baĢka bir açıklama yapmadan onu serbest bırakmıĢtır. Ona Modon‟a mı yoksa Kandiye‟ye mi gitmek istediğini sorduğunda Venedikli reis yakın olduğundan Kandiye‟ye gitmesinin kendisi için daha hayırlı olacağını söyleyip, nereye gitmeliyim diye yeniçeri ağasına sormuĢtur. Yeniçeri ağası, ”Sakız‟a” demiĢtir. Yeniçeri ağası, iki gemiyle Kemal Reis‟in oraya girdiğini söylemiĢtir. Kadırga reisi, bu gemilerden birinin 700 botte (448 ton) diğerinin 400 botte (256 ton) olduğunu, Ġstanbul‟da bakımlarının yapılacağını öğrenmiĢtir. Yeniçeri ağası padiĢahın emri nedeniyle Sakız‟dan aĢağı inen bu gemilere eĢlik edecektir. Reis daha sonra kadırgasının yanına varmıĢtır. Yanlarında doymak bilmez dediği korsan Enrichi bulunmaktadır. Enrichi bir adam yollayıp ona beĢ adet kor kırmızı ve yünlü skarlat (Venedikli soyluların kullandığı bir tür kumaĢ ve ondan yapılan giysi) hediye etmiĢtir. Yeniçeri ağası esir alınsınlar diye tüm hacıların onlarla gelmesine karar vermiĢtir. Yeniçeri ağası‟nın huzuruna iyi bir görünümle çıksın diye reise beĢ skarlat daha verilmiĢtir. Bunun yanında kendisine bir fıçı BenefĢe (Malvasia) Ģarabı, birkaç kutu badem Ģekeri ve çeĢit çeĢit ibrik hediye edilmiĢtir. Yeniçeri ağası bütün bunları dostluk göstergesi olarak göndermiĢtir. Alvise Giorgi, ateĢ, su ve kılıçtan oluĢan üç tehlikeyi atlattıklarını ve kadırgadaki yangının mucizevî bir Ģekilde söndürüldüğünü söylemektedir. Venedikli reis, “kılıçtan kaynaklanan tehlike” sözüyle kadırgalarına tırmanan yeniçerileri kastetmektedir. Alvise Giorgi, söz konusu gemilerin, altın taĢıyan hacı kafilesinden haberdar olan Barbeta adlı korsan ve onun tayfası tarafından üzerlerine salındığını ileri sürmektedir. Reis, 1 Temmuz 1497 tarihinde Cumartesi günü , kendisine eĢlik eden Enrichi ile birlikte yola çıkmıĢtır. Bir gün sonra da diğer Osmanlı yelkenlileri yola koyulmuĢtur. Reise eĢlik edenler Kandiye tarafına yönelmiĢ, diğer yelkenliler ise Sakız‟a doğru yol almıĢtır. Reis ve beraberindekiler 3 Temmuz‟da (1497)

68 A.e. , s. 731.

169

Kandiye‟ye varmıĢtır.69 Alvise Giorgi, orada bulunan Venedikli bir komutan ve birkaç yöneticinin yardımıyla kadırgayı tamir etmiĢtir. Ancak kadırgada 400 dukalık bir zarar vardır. Geminin iskele tarafı, pupa yelkeninin direkleri, dümen tarafı, çatı kısmı, mahzen, bütün fener ve çok sayıda kürek yanmıĢtır.70 Gemideki ahır üç defa tutuĢmuĢtur. Gemide ocağın bulunduğu kısım da yanmıĢtır. Denizciler ve hacılar arasında 90‟dan fazla ölü vardır. Kandiye‟ye vardıklarında Cristofalo adındaki Alman Ģövalye, reisin kürek gardiyanı Alegreto di Budua, Biasio adındaki bir denizci ve üç kürekçi olmak üzere toplam altı yaralı hayatını kaybetmiĢtir. Kadırgadaki hacılarla ilgili haberler Alvise Giorgi‟nin mektubuyla sınırlı kalmamaktadır. 1497 senesi Aralık ayında ulaĢan bir habere göre, korsan Barbeta, hacı kafilesini serbest bırakmasına karĢılık 15.000 duka tutarında fidye almıĢtır.71 Kaynağı ve tarihi belirtilmeyen bu mektupta Barbeta‟nın Hıristiyanlığını yitirmiĢ bir korsan olduğu, yani din değiĢtirmiĢ, mühtedi bir korsan olduğu da belirtilmektedir.72 Kadırgaya atılmıĢ olan 11.000 ok ile 4 karıĢlık bir top hâlâ kadırganın gövdesinde durmaktadır. Kadırgayı karĢılamaya gelen Kandiyeli Hâkim Marco Malipiero korsan Barbeta‟ya 500, kurtarılan hacılara ise 200 duka vermiĢtir.

Venedik‟in Sakız Konsolosu Giovanni di Tabia tarafından Hâkim Pietro Delfino‟ya yollanan 1 Ağustos (1497) tarihli mektup, Kandiyeli tüccar Dominico Venier‟e ait olan bir geminin Osmanlı korsanı Camensa tarafından ele geçirildiğini bildirmektedir. Ġstanbul‟a Ģarap taĢıyan 300 botte (192 ton) kapasiteli bu geminin etrafı söz konusu korsanın emrindeki dört kalyata ve iki yük gemisi (schierazzo) tarafından sarılmıĢtır. Bu hadise Ayamavra civarında meydana gelmiĢtir.73 Aynı tüccara ait olan bir baĢka gemi baĢka bir Osmanlı korsanının eline geçmiĢtir. Kandiye‟den Ġstanbul‟a gitmekte olan gemi, Karafa (Charafa) adlı Osmanlı korsanının eline geçmiĢtir. Bu korsana iki küçük barça, iki kadırga ve altı kalyata eĢlik etmektedir. Karafa, gemide bulunan 32 kiĢiyi kılıçtan geçirmiĢtir.74 Matio di Savona adlı baĢka bir tüccarın gemisi de Osmanlı korsanlarının eline geçmiĢtir. 2300 yük zeytinyağını Mayorka‟dan Kefe‟ye götürmekte olan küçük barçayı ele geçiren

69 A.e. , s. 732 70 A.y. 71 A.e. , s. 845. 72 A.y. 73 A.e. , s. 756-757. 74 1497 senesi Eylül ayında Sakız‟dan alınan haberler: A.e. , s. 744.

170 korsan Dominico Venier‟in gemisini de alıkoyan Camensa‟dır. Korsan Enrichi‟nin emriyle ele geçirilen bu gemi Foça‟ya götürülmüĢtür. Sakız Konsolosu bu geminin iadesi için epey uğraĢmıĢ, ancak Camensa‟dan padiĢahın müsaadesi olmadan gemiyi geri veremeyeceği cevabını almıĢtır. Bunun üzerine Konsolos bir mektup yazıp durumu Baylos Andrea Gritti‟ye bildirmiĢtir.75

Yazanı belirtilmeyen 30 Ekim (1497) tarihli mektupta baĢka bir Osmanlı korsanı Kara Hasan‟ın bahsi geçmektedir. Bu korsan, üç kalyatası ile denizlerde dolaĢırken Kurcula ve Zara‟dan gelmiĢ olan iki karavela ile karĢılaĢmıĢtır.76 Mektuba göre, Kara Hasan, Zara‟dan gelen karavelayı ele geçirmiĢ ve içindeki 7 adamı öldürmüĢtür. Diğer karavela ise kıyıya doğru kaçarken karaya çarpmıĢtır. Ġçindeki adamlar kıyıya kaçmıĢtır. Çarpmadan kısa bir süre sonra karavela batmıĢtır. Kara Hasan, üç kalyatası ve ele geçirdiği karavelayla birlikte Leccena Adası‟na (Adriyatik‟te bir ada) gitmiĢtir. Baylos Andrea Gritti tarafından Pera‟da yazılıp 2 Mart 1498 tarihinde Girit dükü Andrea Gabriele‟ye ulaĢan 17 Ocak 1498 tarihli mektup da aynı olaydan bahsetmektedir. Andrea Gritti, mektubunda Kara Hasan‟dan soyguncu diye bahsetmektedir. Baylos, bu mektubunda korsanların denizlerde yarattığı tehlikeden yakınmaktadır. Gritti, mektubunda, Venedik‟in silahlı korsanlara rağmen Ege Takımadaları‟nı baĢıboĢ bıraktığını, bu nedenle ele geçirilip serbest bırakılan Yafa (Zapho/ Zaffo) kadırgasının tekrar ve tekrar Osmanlı korsanlarının eline geçtiğini ve bütün bunlara sebep olan Enrichi denen korsanın para ile serpilip daha da yükseldiğini belirterek tedbir alınmasını istemektedir.77 Baylos, 15 gün önce, korsanların gücünü ispatlayan önemli bir olaya Ģahit olduğunu yazmaktadır. 1700 sandık Medera (Medela/Dubrovnik) Ģekeriyle yüklü bir Portekiz barçasının Ġstanbul‟daki boğazın içine doğru gittiğini görüp onu takip etmiĢtir.78 Bir sesin (Kemal Reis ya da Enrichi‟nin sesi), bu Portekiz barçasını “Buraya gelin” diye çağırdığını duymuĢtur. Portekiz barçası, kendisini çağıran Kemal Reis ve Enrichi‟ye haraç vermek zorunda kalmıĢtır. Kara Hasan 1498 senesi Ocak ve ġubat aylarında

75 Giovanni di Tabia‟nın 1 Ağustos 1497 tarihli mektup: A.e. , s. 757. 76 A.e. , s. 811. 77 A.e. , C. I/2, s. 916. 78 A.y.

171

Bozcaada‟da dolaĢmaktadır. Yanında bir karavela, bir yük gemisi, bir pergende ve iki kalyata vardır.79

Andrea Gritti, mektubunda Dominico Venier‟in gemisini (Camensa adındaki Osmanlı korsanı tarafından ele geçirilen Ģarapla yüklü gemi)80 kurtarma çabasından da bahsetmektedir. Karavelanın içindeki Ģarapların Yahudi tebaa tarafından satıldığını söyleyen Gritti, Osmanlı yöneticilerinin hakka duyarlı olmadığını, bu nedenle onların eline düĢenin kendisini dikkatlice kollaması gerektiğini yazmaktadır. Ayrıca Baylos, Sakız‟a zeytinyağı ve diğer Ceneviz mallarını taĢırken Osmanlılar tarafından ele geçirilen Ġspanyol barçası ile yine onların eline geçen Korfu çıkıĢlı üç Venedik gemisinin Ġstanbul‟da tutulduğunu bildirmektedir.81 Andrea Gritti, bu gemilerde ele geçen esirlerin durumunu yakından takip etmektedir ve bunun için sıklıkla Divan‟a baĢvurmaktadır.82

Venedik‟in Sakız Konsolosu Giovanni di Tabia tarafından yazılıp Hâkim Piero Dolphin‟e yollanan 5 Nisan 1498 tarihli mektup, padiĢahın büyük bir donanma yaptırmak için elindeki edavatı seferber edip korsanları Ġstanbul‟a çağırdığını haber vermektedir.83 PadiĢah, ferman yazdırarak donanmanın bir sonraki yılın Ocak ayında hazır olmasını emretmiĢtir. Sakız Konsolosu, Kemal Reis‟in 6 kadırga, 12 kalyata, büyük toplar taĢıyan 4 top gemisi ve 4 barçadan oluĢan 26 yelkenli ile beraber Ġstanbul‟daki boğazdan çıkacağını yazmaktadır. Levend reisi Kara Hasan ise Limni civarındadır. PadiĢahın daveti üzerine Ġstanbul‟a gitmiĢtir. Emrindeki iki büyük kalyata ve bir pergendeyi kendisi gibi korsan olan kardeĢi Kara DurmuĢ‟a (Caratornus) bırakmıĢtır. Kara DurmuĢ kendisine bırakılan kalyatalarla birlikte ve yanındaki silahlı ağribarla birlikte Limni civarında bir ağribarı ele geçirmiĢtir. Ele geçirilen ağribar, Limni‟nin yöresel peynirleriyle ve daha pek çok yiyecekle yüklüdür.84 Kara DurmuĢ‟un yanında iki barça daha bulunmaktadır.85 Bu iki barçada toplam 8 balıkçı vardır. Bu balıkçılardan biri kaçmıĢtır.

79 Giovanni di Tabia tarafından yollanan 8 ġubat 1498 tarihli mektup: A.e. , s. 909-910. 80A.e. , s. 756-757. 81 A.e. , s. 916-917. 82 A.y. 83 A.e. , s. 977. 84 A.e. , s. 977-978. 85 A.e. , s. 978.

172

Sakız‟dan yollanan 5 Mayıs (1498) tarihli mektup86, padiĢah tarafından çağrılan Kara Hasan‟ın Ġstanbul‟a varıĢını haber vermektedir. Ġstanbul tarafından Sakız‟a iletilen habere göre, Kara Hasan Ġstanbul‟a varmadan evvel, çok güvendiği bir adamını bir muhafızla beraber önceden Gelibolu‟ya yollamıĢtır. Bu kiĢi, dostu gibi gördüğü prangalı bir esirdir.87 Kara Hasan‟ın yanında ise bir Sancakbeyi (framburio) bulunmaktadır. Gelibolu‟daki kadırgalarla ve bahsi geçen Sancakbeyi ile birlikte Ġstanbul‟daki boğazdan içeri giren Kara Hasan, oraya varınca önden yolladığı kölesini azat etmiĢtir. Ayrıca, ona günde 20 akçe tahsis etmiĢtir.88 PadiĢahın Kara Hasan‟ı yanına çağrmasının nedeni, donanmanın kısa süre sonra bir sefere çıkacak olmasıdır. PadiĢah, savaĢacak gönüllü leventler aramaktadır. Bunun için Kara Hasan‟a danıĢmıĢtır. Sakız‟dan yollanan söz konusu mektup, iki barça, bir karavela, dört kadırga ile geri kalanı kalyatalardan oluĢan 20 geminin padiĢahın emriyle yeni ay vaktinde Ġstanbul‟dan ayrılacağını bildirmektedir.89 Bu filonun görevi marifetli korsanları bulup Ġstanbul‟a getirmektir.90 Söz konusu mektupta, padiĢahın niyetinin denizlerde savaĢmak olduğu bilgisi yer almaktadır. Bununla birlikte, mektubu yazan kiĢi (muhtemelen Sakız Konsolosu Giovanni di Tabia) padiĢahın Venedikliler, Floransalılar, Dubrovnikliler ve Sakızlılar‟a karĢı sefer düzenlemeyeceğini, onlarla olan barıĢı devam ettireceğini düĢünmektedir.

Donanma Niccolò da Pesaro tarafından Paros‟tan yollanan 3 Haziran (1498) tarihli mektup iki büyük gemi, dört kadırga ve sekiz kalyatadan oluĢan bir filonun San Sideros Adası‟na (San Sydro. Girit Adası‟nın doğusundaki adacık) uğradığını bildirmektedir.91 Bu filoya Kemal Reis komuta etmektedir. Niccolò da Pesaro, Sitiya‟dan (Sitia/Sythia: Girit Adası‟nın en doğusundaki kentin adı) gelen mektuplar vasıtasıyla bundan haberdar olmuĢtur. Oradan gelen mektuplarda anlatıldığı üzere, Kemal Reis ve adamları baĢta adaya herhangi bir zarar vermemiĢtir. Ancak kısa süre sonra adayı yağmalamaya baĢlamıĢlar, adadaki Azize Meryem Kilisesi‟nin

86 Bu mektubun kim tarafından gönderildiği belirtilmemiĢtir. Mektubun Pera‟dan alınan 12 Nisan tarihli haberlerden söz etmesi, yazanın Venedik‟in Sakız Konsolosu Giovanni di Tabia olma ihtimalini güçlendirmektedir. A.e. , s. 994. 87 A.y. 88 Ġstanbul‟dan yollanan ve Sakız üzerinden ulaĢtırılan 4 Mayıs (1497) tarihli mektup (Baylos Andrea Gritti tarafından gönderilmiĢ olabilir): A.e. , C. I/1, s. 640. 89 A.e. , C. I/2, s. 994. 90 A.y. 91 A.e. , s. 1009.

173 gümüĢlerini sökmüĢler ve çok sayıda hayvanı çekip almıĢlardır. Osmanlılar, San Sideros Adası‟nın yakınındaki Sitiya‟yla da ilgilenmektedir. Oradan gelen gemileri gözlemiĢ, Sitiya Kalesi‟ndeki mühimmatın durumu hakkında bilgi toplamıĢlardır.

Kemal Reis‟in Osmanlı Devleti hizmetindeyken görevlerinden biri de deniz yoluyla Mekke‟ye ulaĢan hacıların güvenliğini sağlamaktır92 Kemal Reis, Mekke‟ye gidecek olan ve yanında 400.000 duka bulunan 300 kiĢilik hacı kafilesini Mısır‟a kadar götürmüĢtür.93 Kemal Reis, komutasındaki beĢ kadırga, yedi kalyata ve üç barçayla birlikte, ReĢid‟e varmıĢtır. O sırada tarih, 29 Mayıs 1498‟dir.94 Korfu‟da bulunan Baylos Antonio Moro ise Kemal Reis‟in hacı kafilesi taĢımadığını ileri sürmektedir. Ona göre, hacı kılığına giren yeniçeriler Kemal Reis‟le beraber Ġskenderiye‟ye aniden saldırıda bulunacaktır.95

Venedik‟in Ġskenderiye‟deki kadırgalarına komuta eden Piero Lando tarafından gönderilen 4 Haziran (1498) tarihli mektup96 da ReĢid‟e giden Kemal Reis‟ten bahsetmektedir. Bu mektup, yukarıda bahsi geçen diğer mektuptan daha fazla ayrıntıya yer vermektedir. Ġskenderiye‟den yollanan bu mektup, Kemal Reis‟in padiĢahı temsilen Memlük Sultanı‟na bir hediye sunduğu bilgisini vermektedir.97 Fakat, bu hediyenin ne olduğundan bahsetmemektedir. Kemal Reis‟in ReĢid kentinde olduğunu Modon‟lu yöneticilere haber veren bu Venedikli Komutan, ReĢid‟de beĢ kadırga, iki barça ve altı kalyatadan oluĢan bir Osmanlı filosunun bulunduğunu yazmaktadır.98 Bu filonun komutanı Kemal Reis‟tir. Kemal Reis, Beheira‟da

92 Oruç Beğ Tarihi‟nde Kemal Reis‟in Ġskenderiye‟ye neden yollandığı izah edilmektedir: Santuriyyeoğlı diye tabir edilen Hıristiyan korsan (Rodoslu korsan Santuryon) Müslümanlara karĢı zararlı faaliyetlerde bulunmaktadır. Bu yüzden, Kemal Reis, deniz yoluyla giden hacıları ondan korumakla görevlendirilmiĢtir. Oruç Beğ Tarihi‟nde Santuryon‟un 500-600 gemiyle denizi kuĢattığından ve hiçbir geminin seyrüsefer etmesine izin vermediğinden bahsedilmektedir. PadiĢah, hem güvenliği sağlasın hem de denizdeki durumdan haberdar olsun diye Rumeli‟deki bütün vakıf gelirlerini seferber edip Kemal Reis‟i Mısır tarafına yollamıĢtır. Kemal Reis top, tüfek ve zemberekle dolu 6 pare gemi ve emrindeki 300 yeniçeri ile Mısır‟a gitmiĢtir. Nicolas Vatin de adı geçen Rodoslu korsandan bahsetmektedir. Nicolas Vatin, 1516, 1517 ve 1518 yılı korsan faaliyetlerinden söz ederken bu korsanın adını anmaktadır. Oruç Beğ Tarihi (1288-1502) ):Tevârih-i Âl-i Osman (tıpkı basım), haz. Necdet Öztürk, Çamlıca Basım Yayın, Ġstanbul, 2007 , s. 183 ve Vatin, Rodos Şövalyeleri ve Osmanlılar, s. 443-444. 93 Ġskenderiye‟den yollanan 1 Haziran 1498 tarihli mektup (Göndereni belirtilmemiĢtir): I Diarii, C. I/2, s. 1032. 94 A.y. 95 Baylos Antonio Moro tarafından Korfu‟dan yollanan 13 ġubat (1499) tarihli mektup: A.e. , C. II, s. 421. 96 Söz konusu mektup, Modon‟un yöneticilerinden biri olan Alvise Arimondo‟ya yollanmıĢtır. Mektup, 9 Ağustos‟ta (1498) Modon‟a ulaĢmıĢtır. A.e. , s. 1032-1033. 97 A.e. , s. 1033. 98 Göndereni belli olmayan ve Ġskenderiye‟den yollanan 1 Haziran 1498 tarihli mektupta 2 barça ve 7 kalyatadan söz edilmekteyken, 4 Haziran 1498 tarihli mektubu gönderen Venedikli komutan, 3 barça ve 6 kalyatadan bahsetmektedir. Yani, birinin kalyata dediğine diğeri barça demiĢtir. Ayrıca, her iki mektupta da toplam 13 geminin olduğu belirtilmektedir. A.e. , s. 1032-1033.

174

(Bichieri)99 Portekizli korsanlara ait bir barça ve bir kalyon ile çatıĢmıĢtır. Bu sırada, Kemal Reis‟in yanında barça, kadırga ve kalyatalar bulunmaktadır. Portekiz barçasında 180 adam taĢınmaktadır.100 Portekiz kalyonu ise yeterince büyük olmadığından Osmanlı barçalarının üstüne gidememiĢ, kalyata ve kadırgalarla çatıĢmakla yetinmiĢtir. Osmanlı kadırga ve kalyataları çatıĢma sırasında büyük kayıplar vermiĢtir. Büyük toplar taĢımalarından ötürü barçaları peĢinden sürüklemekte zorlanan Kemal Reis, onları bırakıp Portekiz barçasını ele geçirmeye çalıĢacakken, kalyondaki Portekizliler bu barçanın imdadına yetiĢmiĢtir. Barçaya atlayıp gün boyunca Kemal Reis ve yanındakilerle çatıĢmıĢlardır. Sonunda, Kemal Reis, bir top atıĢıyla barçanın reisini öldürmüĢ ve bu barçayı ele geçirmiĢtir. Ele geçirilen Portekiz barçası 300-400 botte (192-256 ton) kapasiteli bir gemidir. Barçanın üst kısmındaki Portekizliler, Osmanlı denizcileri tarafından lime lime edilmiĢtir. Alt kısmında çatıĢanlar ise esir alınmıĢtır. Kemal Reis, bu esirlerin genç olanlarını Bâbıali‟ye götürmek niyetindedir. Geri kalanını, yani yaĢlı olanları ise kazığa oturtacaktır. ÇatıĢmada ölen Osmanlıların sayısı 250‟den fazladır ve çok sayıda da yaralı vardır. Kemal Reis, bu Portekizli korsanların sularında dolaĢmasına engel olmadığı için Memlük Sultanı‟nı suçlamaktadır. Kemal Reis, oradan Berberistan‟a geçecektir.

Deniz üzerinden Mekke‟ye gidecek olan Osmanlı hacı kafilesini korumak için ReĢid‟e gelen Kemal Reis, korsan faaliyetlerine Mısır kıyılarında da devam etmiĢtir. 1498 yılının Haziran ayı içinde Bernardo Cercasso adlı kiĢi tarafından Kahire‟de yazılıp komutan Marino Malipiero‟ya gönderilen mektup, Kemal Reis‟in 19 gemiyle Mısır kıyılarında bulunduğu bildirmektedir.101 Kemal Reis, Bernardo Cercaasso‟nun babasına ait olan Santorin102(Santurino) çıkıĢlı bir barçayı ele geçirmiĢtir.103 Kemal Reis, merhamet edip babasını serbest bırakmıĢtır. Ancak, barça için fidye istemektedir.104

99 Beheira, günümüzde Mısır‟ın güneyindeki idari bölgenin adıdır. Öngör, Coğrafya Sözlüğü, “Mısır”, s. 572- 574. 100 I Diarii, C. I/2, s. 1033. 101 A.e. , s. 1070-1071. 102 Girit adasının kuzeyinde bulunan Kiklad ada grubuna dahil olan adacık. Santoron da denir. Ege Adaları’nın İdarî, Malî ve Sosyal Yapısı, ed. Ġdris Bostan, Ege Adaları Ġndeksi, Ek-1, s. 180. 103 I Diarii, C. I/2, s. 1071. 104 A.y.

175

Kemal Reis‟in adamları Batı Akdeniz‟de de faaliyet göstermektedir. Berberistan‟daki Venedik kadırgalarının Komutanı Girolamo Bragadin ile Reis Piero Bragadin‟i taĢıyan iki Venedik kadırgası Sardunya sularında seyrederken tuz ve saman yüklü bir barçaya rastlamıĢtır.105 Venedikli komutan ve reis, barçanın yanında Venedik sembolünü taĢıyan bir gemiyi görünce, baĢka bir deyiĢle bu barçanın Venedik‟e ait olan bir gemiyi ele geçirdiğini anlayınca, söz konusu barçayı batırmaya çalıĢmıĢtır. Bunun üzerine barçadaki denizciler kaçıĢmaya baĢlamıĢtır. Kaçamayıp barçada kalanlar yanlarındaki geminin Mayorka‟dan gelen bir gemi olduğunu söyleseler de Venedikliler bu yalana inanmamıĢtır. Bragadin, yakalananları cezalandırmak için beraberinde götürmüĢtür. Söz konusu barçanın Kemal Reis‟e ya da Trablus‟tan gelen Mağribli korsanlara ait olduğunu düĢünmektedir.106

Kemal Reis‟in adamlarını ele geçiren baĢka bir Venedikli de VardiyanbaĢı Paolo Nani‟dir. Bu kiĢi, 1498 yılının Eylül ayında yazdığı mektubunda Kemal Reis‟in birkaç adamını kalyatalarıyla birlikte ele geçirdiğini ve herhangi bir Ģey yapmadan bu adamları ve onların kalyatalarını Korfu‟ya getirdiğini belirtip merkezden gelecek emri beklediğini not düĢmüĢtür.107 Bu mektuptan ve bir önceki mektuptan yola çıkarak Kemal Reis‟in adamlarının Batı ve Doğu Akdeniz‟de, yani bütün bir Akdeniz‟de faaliyette bulunduğunu söylemek mümkündür.

Venedik gemilerini ele geçiren diğer Osmanlı korsanları Kara Hasan ile onun kardeĢi Kara DurmuĢ‟tur. Yanında iki kalyatası ile bir barçası bulunan Kara Hasan Venedikli reis Alvise Muscatello‟nun Kandiye çıkıĢlı gemisini ele geçirmiĢtir.108 Alvise Muscatello‟nun emrindeki bir baĢka gemi söz konusu korsanın kardeĢi Kara DurmuĢ‟un eline geçmiĢtir. Ġnebahtı‟lı Yönetici Giovanni Viaro, reis Alvise Muscatello ve reis Lucha Premarim‟e ait olan ve Ģarap taĢıyan Kandiye çıkıĢlı iki geminin Kara Hasan‟ın kardeĢi Kara DurmuĢ tarafından ele geçirildiğini ve bu korsanın yanında 7 kalyatanın bulunduğunu haber vermektedir.109 Kısaca söylemek

105 Flandra çıkıĢlı kadırgaların Komutanı Giaccomo Capelo tarafından Cartagena (Ġspanya) limanından yollanan 24 Eylül 1498 tarihli mektuplar: A.e. , C. II, s. 100. 106 A.y. 107 A.e. , s. 101. 108 Ġskenderiye sularında korsanlara karĢı devriye gezen Venedikli kadırgaların Komutanı olan Piero Sagredo tarafından Ġskenderiye‟den yollanan 21 Eylül (1498) tarihli mektup: A.e. , s. 112. 109 Ġnebahtılı Yönetici Giovanni Viaro tarafından Modon‟a yollanan 13 Ekim 1498 tarihli mektup, Donanma Emini Niccolò da Pesaro tarafından Modon‟dan yollanan 17 Ekim 1498 tarihli mektup: A.e. , s. 147.

176 gerekirse, Alvise Muscatello‟ya ait olan iki gemi Eylül ve Ekim aylarında iki korsan kardeĢ tarafından ele geçirilmiĢtir.

Kemal Reis‟in emrindeki denizciler Akdeniz‟de dolanırken, Kemal Reis Ġstanbul‟da beklemektedir. PadiĢah, 1499 yılının Eylül ayında, Kemal Reis‟e 10 kadırga ve 4 büyük gemi110 tahsis edip denize açılmasını111 emretmiĢtir.112 Kandiye vatandaĢı Dominico Venier tarafından yollanan 10 Eylül 1498 tarihli mektup, Osmanlı donanmasının o yıl denize açıldığını ileri sürmektedir. BaĢka bir mektup ise bunun tersini söyler: LefkoĢalı Vali Ambruoso Contarini, 6 Ekim tarihli mektubunda Kemal Reis‟in kuraklık sebebiyle o yıl denize çıkmayacağını, erzak biriktirdiğini yazmaktadır.113 Söz konusu mektuba göre, Kemal Reis‟in savaĢabilecek durumda olan sadece 600 adamı vardır.114 Diğer adamları yaralıdır. Yeteri kadar barutu da yoktur. Kemal Reis‟in o yıl denize açılma konusunda sergilediği tereddütün bir nedeni de donanmadaki bazı gemilerin çürümüĢ olmasıdır. Bu nedenle kendisi uzun süre Ġstanbul‟da beklemiĢtir. Korfu‟daki Venedikli heyet tarafından gönderilen 4 Mayıs (1499) tarihli iki mektup, Faik PaĢa‟nın meskeni, tımarlığı olan Kesriye‟den (Castoria/Kuzey Yunanistan) ulaĢan haberlerden edinilen Ģu bilgiyi aktarmaktadır: Kemal Reis ümitsizce Ġstanbul‟da beklemektedir. Onun reis ve denizci bakımından eksik olan, üstüne üstlük çürümekte olan bir donanma ile denize açılması, kendisiyle birlikte bütün donanmanın sulara gömülmesine neden olabilirdi.115

Kemal Reis‟in Ġstanbul‟da beklediği sırada, Kara Hasan oraya uğramıĢtır. Donanma Emini Niccolò Ferro tarafından gönderilen 12 ġubat (1499) tarihli mektupta Kara Hasan‟ın ele geçirdiği Permarina116 adlı gemi ile Ġstanbul‟a ulaĢtığını

110 Rodos‟tan aldığı haberleri aktaran Kandiye‟li Venedik vatandaĢı Dominico Venier, bu 10 kadırgadan söz etmektedir. Ancak, o, 4 büyük gemi yerine 4 kalyata demektedir.Venier, bir Osmanlı yük gemisinin Rodoslu bir karavelayı ele geçirdiğini de haber vermektedir. Dominico Venier tarafından Kandiye'den yollanan 10 Eylül 1498 tarihli mektup: A.e. , s. 120. 111 Donanma Emini Niccolò da Pesaro, Kemal Reis‟in Rodos‟a erzak ulaĢmasını engellemek için denize açılacağını duymuĢtur. Donanma Emini, Kemal Reis‟le gidecek donanmanın önce Rodos‟a sonra Berberi tarafına gideceğini tahmin etmektedir. A.e. , s. 790. 112 Kandiye‟deki Venedikli yöneticiler tarafından gönderilen 23 Eylül 1498 tarihli mektuplar (Rodos Üstadıâzamı Piero D‟Aubuso‟dan gelen haberleri aktarmaktadır): A.e. , s. 119. 113 A.e. , s. 130. 114 A.y. 115 A.e. , s. 710. 116 Permarina adındaki bu gemi, adını Lucha Permarin adındaki Venedikli reisinden almıĢtır. Donanma Emini Niccolò da Pesaro‟nun Modon‟dan gönderdiği ve 17 Ekim (1498) tarihli mektupta belirttiği üzere ve kendisine 13 Ekim (1498) tarihli bir mektup gönderen Ġnebahtılı Yönetici Giovanni Viaro‟nun yazdığı üzere bu gemi

177 ve yanında üç kalyatanın bulunduğunu bildirmektedir.117 Bu mektuba göre, padiĢah, Ġstanbul‟a varan Kara Hasan‟a ve onun adamlarına para bahĢetmiĢtir.118

Emrindeki yedi kalyata119 ile beraber Ġstanbul‟dan ayrılan120 Kara Hasan, kısa süre sonra Sakız‟ı yağmalamıĢtır.121 Söz konusu korsan bu yağma sırasında 200 genci esir almıĢ, çok sayıda yaĢlıyı da kılıçtan geçirmiĢtir. Söz konusu yağma 1499 yılının ġubat ayında gerçekleĢmiĢtir.122 Yağmadan bir yıl sonra Kara Hasan‟ın kardeĢi Kara DurmuĢ Sakız‟a uğramıĢtır.123 Kara DurmuĢ, 1500 yılının Nisan ayı sonlarında Sakız‟dan ayrılıp Bozcaada‟ya doğru gitmiĢtir.124 Bu korsanın yanında kalyata ve pergendelerden oluĢan 18 gemi bulunmaktadır. Kara DurmuĢ, aynı yılın Mayıs ayında Limni civarında görülmüĢtür. Venedik yöneticisi Giaccomo Giustiniani tarafından ĠĢkiros (Ġskir/Schyros: Eğriboz Adası‟nın doğusunda yer alan küçük ada) Adası‟ndan gönderilen 13 Mayıs 1500 tarihli mektup, Kara DurmuĢ‟un Kaplancı adındaki Osmanlı korsanıyla beraber Limni civarında olduğunu ve bu adaya saldırmak istediğini bildirmektedir.125 Korsanların yanında 10 kalyata vardır.126 Bu kalyatalarda da 380 Türk bulunmaktadır.127

Venedikli devlet görevlileri arasında Kemal Reis‟in gemisini yakından görmüĢ olanlar da vardır. VardiyanbaĢı Niccolò Marcello, Ayamavra civarında

Alvise Moscatelli adlı Venedikli reisin gemisiyle beraber Kara Hasan ve onun kardeĢi Kara DurmuĢ tarafından ele geçirilmiĢtir. Kandiye çıkıĢlıdır ve Ģarap taĢımaktadır. A.e. , s. 147. 117 A.e. , s. 570. 118 A.y. 119 Donanma Emini Cosimo Guoro, Kara Hasan‟ın yanında yedi kalyata olduğunu yazarken diğer bir Donanma Emini Girolamo Guoro 6 kalyatadan bahsetmektedir. Donanma Emini Girolamo Guoro tarafından Korfu‟dan yollanan 14 Mart 1499 tarihli mektup, Donanma Emini Cosimo Gouro tarafından Korfu‟dan yollanan ve 23 Mart (1499) tarihli mektup: A.e. , s. 601 ve 607. 120 Donanma Emini Cosimo Gouro tarafından Korfu‟dan yollanan ve 23 Mart (1499) tarihli mektup: A.e. , s. 601. 121 Venedik‟in Rodos Konsolosu Alvise Malipiero bu yağmanın padiĢahın emri doğrultusunda gerçekleĢmediğini yazmaktadır. PadiĢah, yağmadan kaçan Arfan adlı kiĢinin korsanlara verilmesine izin vermemiĢ, onun Kandiye‟ye gitmesini sağlamıĢtır. Alvise Malipiero tarafından yollanan 20 Mayıs 1499 tarihli mektup: A.e. , s. 698-699. 122 Sakız Konsolosu Giovanni di Tabia tarafından yollanan 19 ġubat (1499) tarihli mektup ile Venedikli Vali Ambruoso Contarini tarafından LefkoĢa‟dan yollanan 22 ġubat (1499) tarihli mektup, Sakız‟daki bu yağmadan bahsetmektedir. A.e. , s. 630-631. 123 Sakız Konsolosu Giovanni di Tabia tarafından Kandiye‟ye yollanan 5 Mayıs 1500 tarihli mektup (23 Mayıs günü Kandiye‟ye ulaĢmıĢtır). A.e. , s. 448. 124 A.y. 125 A.e. , s. 492. 126 A.y. 127 Giaccomo Giustiniani, bütün bunları içinde 18 Türk‟ün olduğu 300 botte (192 ton) kapasiteli bir yük gemisinden öğrenmiĢtir. ĠĢkiros Adası‟na gelen bu yük gemisi , kuru üzüm ve incir taĢımaktadır. A.e.

178

Osmanlı mavnalarının arasından geçmiĢtir.128 Bunların içinde Kemal Reis‟inkadırgası da vardır. Kemal Reis ona herhangi bir zarar vermemiĢtir. Mektubun yazarı, Kemal Reis‟in kadırgasına iliĢkin birtakım bilgiler de vermektedir: Gemi 3000 botte (1920 ton) kapasiteli kocaman bir kadırgadır, yani mavnadır. Rotası Maylo Burnu‟dur. Orada Yeniçeri ağası ile buluĢacaktır. BaĢgardiyan, Kemal Reis‟in gemisinin yanı sıra bir mavnadan da mektubunda söz eder. Bu mavna 1000 botte (640 ton) kapasiteye sahiptir. Dümeninde Barbeta adlı korsan vardır.Niccolò Marcello mektubu vasıtasıyla öğrendiği Ģu bilgileri de merkezle paylaĢmıĢtır: “Kemal Reis‟in kadırgasından 700, Barbeta‟nın mavnasından ise 600 adam firar etmiĢtir. Donanmada 5000 yeniçeri bulunmaktadır. Boğazdan çıkmıĢ olan ve toplamda 267 parçadan oluĢan donanmada 60 kadırga, her biri iki kürekli olan 30 kalyata, 40 firkate, 21 gabyalı gemi ve 3 mavna bulunmaktadır. Donanmanın geri kalanı ise top, at ve yük gemilerinden oluĢmaktadır. Bu donanmada oldukça büyük 15 adet top taĢınmaktadır. Bu toplardan ikisi bir top gemisine yüklenmiĢtir. Ayrıca çoğu taĢtan yapılmıĢ çeĢitli türde yaklaĢık 32.000 yuvalak bulunmaktadır. Gemilerde barut da taĢınmaktadır. Gemilerde yer alan 200 sırıktan üçü tanesi oldukça büyüktür ve topların sürüklenmesi esnasında bu üç büyük sırık kullanılmaktadır. Kemal Reis‟in gemisinde 3000 metre uzunluğunda olan upuzun bir zincir vardır. Bu zinciri taĢımak için ucu yuvarlatılmıĢ olan çok sayıda sopa kullanılmaktadır. Kemal Reis‟in kadırgasında beĢ fener, topların saklandığı bölmeler ve köprü vazifesi gören tahtalar bulunmaktadır. Korsan Enrichi‟nin 300 botte (192 ton) kapasiteli gemisi bileği, saban (pirona)129 ve hırdavatla yüklüdür. Diğer gemiler de demir gülleler, sabunlar ve atlar taĢımaktadır. Niccolò Marcello, bütün bunlardan sonra arpa ile yüklü 900 botte (576 ton) kapasiteli gemiyi görmüĢ ve Osmanlı donanmasının bir sefer hazırlığı içinde olduğunu anlamıĢtır.130

Kemal Reis‟e rastlayanlardan biri de Donanma Gözetmeni Niccolò Pesaro‟dur. Niccolò Pesaro, Kemal Reis‟i gördüğünü Melchiorre Trevisano‟ya rapor

128 VardiyanbaĢı (sopracomito) Niccolò Marcello tarafından Modon‟dan yollanan 24 Temmuz 1499 tarihli mektup (Bu mektup 21 ile 24 Temmuz tarihleri arasında yaĢanan geliĢmeleri aktarmaktadır): A.e. , s. 1054-1055 129 Pirona: forca a tre rebbi (üç uçlu çatal, saban). Giulio Nazari, Dizionario Veneziano-Italiano e Regole di Grammatica, s. 118. 130 I Diarii, C. II, s. 1055.

179 etmiĢtir.131 Pesaro, Kemal Reis‟i gördüğünde barıĢ iĢareti olarak beyaz bayrak göstermiĢtir.132 Kemal Reis de aynı Ģeyi yaparak ona karĢılık vermiĢtir.

Sanuto, mektupların yanı sıra belirli bir zaman dilimi içinde meydana gelen olayları da eserine konu edinmiĢtir. Örneğin, 1499 yılının Eylül ayında, denizlerdeki geliĢmeleri haber verecek olan ve büyük bir hevesle beklenen mektupların Otranto ve Trani‟den (Ġtalyan Yarımadası‟nın güneydoğusunda yer alan ve Adriyatik‟e kıyısı bulunan küçük bir Ģehir) geliĢi oldukça mühim bir hadise olarak Sanuto satırlarına yansımıĢtır.133 Hatta bu mektuplar gelince Pregadi yarıda bırakılmıĢtır. Mektupların halka okunmasından sonra Osmanlı donanmasının yakıldığını öğrenen Rialto‟daki herkes, bunu kutlamak istemiĢ ve bunun için San Marco Meydanı‟na koĢmuĢtur. Bu büyük kalabalığın arasından geçmek mümkün değildir. San Marco Meydanı‟ndan çığlıklar yükselmektedir. Mektuplarda, Fransız ve Venedik donanmasının beraber hareket ederek Kemal Reis‟e ait olan 12 kalyatayı ele geçirdiği, geri kalan donanmanın (Osmanlı donanmasının) Portolongo‟ya (Modon‟un güneybatısındaki ada) gittiği yazılıdır.134

Venedikli bir komutan135 tarafından Donanma BaĢkomutanı Melchiorre Trevisano‟ya gönderilen bir mektup, Zonkiyo (Burak Reis Adası/Anavarin) civarında Venedikliler tarafından yakılan Osmanlı gemisi hakkında bilgi vermektedir. 8 ve 21 Ağustos (1499) tarihleri arasında cereyan eden olaylardan bahseden bu mektup, yakılan gemiyi Venedikli Reis Giovanni Peracho‟nun gözlemine dayanarak tarif etmektedir. Bu Venedikli Reis, yakılan geminin Kemal Reis‟e ait olduğunu iddia etmektedir. Yanan gemi, nizam bakımından diğer Osmanlı gemilerinden daha iyi bir durumdadır. Reis, gemiyi hareket eden tahta bir eve benzetmektedir. Gemi, top ve mühimmat ile yüklüdür. Geminin içinde çuvallar bulunmaktadır. Bu çuvallarının 18 tanesinin içi akçe ile doludur. Komutan, 14 Eylül (1499) tarihli bir habere göre, yanma esnasında Kemal Reis‟e herhangi bir Ģey olmadığını öğrenmiĢtir. Ayrıca, komutan, reis Giovanni Peracho‟nun iddia ettiği gibi yakılan geminin Kemal Reis‟in

131 Donanma BaĢkomutan Melchiorre Trevisano tarafından Modon‟dan yollanan 19 Temmuz 1499 tarihli mektup: A.e. , s. 1062-1063. 132 Pesaro, Kemal Reis‟i nerede gördüğünü söylememektedir. A.y. 133 A.e. , s. 1215. 134 Osmanlı donanmasının Portolongo limanına sığınması hadisesi, 1499 yılılnın Eylül ayında Korfu‟ya rapor sunan Ġnebahtı baĢpsikoposu Marco Saracco tarafından da anlatılmaktadır. A.e. , C. III, s. 12-14. 135 Komutanın adı belirtilmemiĢtir. A.e. , C. II, s. 1235.

180 gemisi olmadığını, bunun Kemal Reis‟in gemisinden daha büyük bir gemi olduğunu, hatta Osmanlı donanmasının en büyük gemisi olduğunu söylemektedir. Ancak, elde baĢka bir kanıt bulunmadığından bunu tespit etmek güçtür.

Kemal Reis‟in adının zikredildiği diğer bir kaynak, Ġnebahtı BaĢpsikoposu Marco Saracco‟ya ait bir rapordur. 1499 yılının Eylül ayı içinde kaleme alınan bu rapor, Ekim ayında Korfu‟ya takdim edilmiĢtir.136 Ġnebahtı‟nın Osmanlılar tarafından nasıl ele geçirildiğini137 anlatan bu rapor, Ġnebahtı‟nın fethinden evvel meydana gelen Zonkiyo Deniz SavaĢı (Anavarin Seferi) öncesinde ve sonrasında yaĢananlar hakkında bilgi vermektedir. Rapor, Anavarin‟de vuku bulan çatıĢmadan söz ederken, Kemal Reis‟in adını anmaktadır. Raporda anlatıldığı üzere, pruva tarafından kendisine yaklaĢmakta olan Venedik donanmasını gören Osmanlı donanması hemen Portolongo limanına sığınmıĢtır. BaĢpsikopos, raporunu sunarken, Venediklilerin Kemal Reis‟e karĢı duyduğu korkuyu azaltma çabası içindedir ve Ģöyle der: “Kemal Reis‟in ve diğerlerinin hünerlerine rağmen Osmanlı donanması ancak üçüncü teĢebbüsünde Portolongo limanından dıĢarı çıkabildi. Donanma bizimkiler (Venedikliler) gemilerini sıkıĢtırıp parçalanmasına yol açar diye üç defa geri dönmüĢtü”.138 Söz konusu raporda Kemal Reis‟in adı ikinci defa Ģu Ģekilde zikredilmiĢtir: Marco Saracco, Anavarin‟de meydana gelen çatıĢmadan sonra Venedikli komutan Alban D‟Armer‟in Kemal Reis tarafından esir alındığına dair bir Ģeyler iĢitmiĢ ve komutanın akıbeti hakkında söylenenleri raporuna yazmıĢtır.139 Kimisi Kemal Reis‟in eline esir düĢtüğünü, kimisi onun Armera adındaki gemisinde bir rahiple beraber yandığını söylemiĢtir. Girolamo Vianello adındaki Venedikli ise komutanın kafasının kazığa geçirilmiĢ ve derisi yüzülmüĢ bir halde Modon‟da bulunan bir Berberi kadırgası tarafından dolaĢtırıldığını ileri sürmektedir.140 Ġnebahtı BaĢpsikoposu, Sakız Konsolosu Giovanni di Tabia‟nın Komutan Piero Dolfin‟e yolladığı mektuptan haberdar olmadığı için, Venedikli komutan Alban D‟Armer‟in baĢına gelenleri tam olarak bilmemektedir. Oysa ki, onun raporundan iki ay önce,

136 A.e. , C. III, s. 12-14. 137 Raporun Ġnebahtı‟nın fethiyle ilgili kısmına tezin “II. Bayezid Döneminde Osmanlı Denizciliği” baĢlıklı bölümde değinilecektir. 138 “Tamen, cum astuzia de Camallì et altri, l‟armata ussite per tre volte, da paura d‟esser rota da nostri, ritornò”. A.e. , s. 13. 139 A.e. , s. 14. 140 A.y.

181

Sakız Konsolosu tarafından kaleme alınan 8 ve 19 Ağustos (1499) tarihli iki mektup141, Alban D‟Armer‟e ne olduğunu açıkça izah etmektedir: Kemal Reis, Faik PaĢa‟ya “Bu kadar önemli birinin öldürülmesine izin veremem” diyerek üzerinde beyaz ve ince bir gömlek bulunan komutan D‟Armer‟i âzât etmiĢtir.142 Komutanın yanında bulunan ve Caprera Adası‟ndan (Calabria) esir olarak getirilmiĢ olan Agustin Foscolo adındaki genç de o sırada serbest kalmıĢtır.

Marco Saracco‟nun 1499 yılının Ekim ayında takdim edilen raporundan kısa bir süre sonra takdim edilen baĢka bir rapor da Kemal Reis‟ten bahsetmektedir. Modon tarafından gelmiĢ olan bir piyade143 tarafından sunulan bu rapor, öncelikle büyük bir Osmanlı gemisinin su aldığı için sığ bir yere yanaĢtığını haber vermektedir.144 Raporun daha sonraki satırlarında ifade edildiği üzere, Kemal Reis, Osmanlı‟nın eline geçen on Venedik kadırgasını kendi adamları için kullanmak istemiĢ, ancak donanmanın baĢında bulunan komutan, yani Yeniçeri ağası padiĢahın izni olmadan kadırgaları ona vermek istememiĢtir.145 Kemal Reis, söz konusu 10 kadırgayı padiĢahın bizzat kendisinden istemek için Ġstanbul‟a gidecektir.146

Venedik‟in Sakız Konsolosu Giovanni di Tabia tarafından komutan Piero Dolfin‟e gönderilen ve 15 Ekim ve 5 Aralık (1499) tarihleri arasında konsolosa ulaĢan haberleri kapsayan mektup, Kemal Reis, Kara Hasan, onun kardeĢi Kara DurmuĢ ve Enrichi adlı Osmanlı korsanlarından söz etmektedir. Urla (Vorla /Ġzmir) denen yerde 12 Osmanlı kalyatasının bulunduğunu haber alan Sakız Konsolosu, bu kalyataların DurmuĢlu‟da (?Domisli) bulunan bir Ģehzadeye ait olduğunu öğrenmiĢtir.147 Ayrıca, konsolos, Kara DurmuĢ adlı korsanın beĢ kalyata ile Seferihisar‟da görüldüğünü belirtmektedir. Giovanni di Tabia, Kara Hasan‟ın gemileri ile Ģehzadenin gemileri arasındaki çatıĢmadan da söz etmektedir. Rodos civarında dolaĢan ve Ģehzadeye ait olduğu söylenen 12 kalyata, Seferihisar tarafına

141 Sakız Konsolosu Alban D‟Armer‟in baĢına gelenleri Pera‟dan öğrenmiĢtir. Konsolos, Pera‟dan 27 Temmuz 1499 tarihli bir mektup almıĢtır. A.e. , s. . 15-16. 142 A.y. 143 Bu piyade 26 Ekim (1499) tarihinde Modon‟dan yola çıkmıĢtır. Raporunu baĢpsikopos gibi Korfu‟ya , orada bulunan Donanma BaĢkomutanı Antoni Grimani‟ye takdim etmiĢtir. 26 Ekim‟de Modon‟dan yola çıktığına göre raporunu bir sonraki ayda, Kasım (1499) ayında sunmuĢ olması muhtemeldir. A.e. , s. . 27-28. 144 A.y. 145 A.e. , s. 28. 146 Mathio Perozin adındaki Korfulunun Venedik Donanma BaĢkomutanı Melchiorre Trevisano‟ya sunduğu 30 Kasım 1500 tarihli rapor: A.e. , s. . 1222-1223. 147 ġehzadenin adı belirtilmemiĢtir. A.e. , s. 128.

182 gelip Kara DurmuĢ‟un beĢ kalyatasını yakmıĢ, bunun sonucunda Kara DurmuĢ ve adamları kaçıp bir dağa sığınmıĢtır.148 Bütün bunları anlatan Giovanni di Tabia, Ģehzadenin 12 kalyatasına dair ayrıntılı malumat vermektedir: Kalyatalardan ikisi büyüktür. Bu iki büyük kalyatadan biri 22, diğeri 18 oturaklıdır. Diğer 10 kalyata ise daha küçüktür.

Sakız Konsolosu, söz konusu mektubunda, Kara Hasan‟ın atılan bir topla öldürüldüğünü149 bildirmektedir.150 Ayrıca, konsolos, Kemal Reis ve Enrichi‟nin Zonkiyo Deniz SavaĢı‟ndan sağ çıktığını, fakat çok kötü bir vaziyette olduklarını haber vermektedir.151 Bununla birlikte, yaralı olup olmadıklarını söylememektedir. Söz konusu mektup Kemal Reis ve Rumeli Beylerbeyi Mustafa PaĢa‟nın Ġnebahtı‟da bulunduğunu haber vermektedir.152 PadiĢah onların muhafazası için birkaç gemi yollamıĢtır.

4.2. Ġnebahtı Seferinden Kemal Reis‟in Ölümüne Kadar Korsanlık Faaliyetleri

Ġnebahtı, fetihten kısa bir süre sonra Osmanlıların donanma üssü haline gelmiĢtir. Kemal Reis de sık sık bu donanma üssüne uğramaktadır. 1 Nisan‟da (1500) alınan habere göre Kemal Reis, donanmayı tamir ettirmek için oradadır.153 Ġnebahtı, Kemal Reis‟le ilgili bilgilerin edinildiği önemli bir merkez de olmuĢtur. Osmanlı donanmasında görevli bir reisken oradan firar edip Zante‟ye sığınan Jani Variprali, rapor sunduğu Donanma Emini Niccolò Marcello‟ya Kemal Reis‟in Osmanlı kıyılarının muhafazası için 15 kalyata hazırlattığı bilgisini vermiĢtir.154

148 A.y. 149 Nicolas Vatin, Sanuto‟nun eserinde 1499 yılında öldüğü söylenen Kara Hasan‟ın aynı eserin sonraki C. lerinde tekrar karĢımıza çıkmasını Ģöyle izah etmektedir: “1499 yılında ölmüĢ olsa da, bir adaĢı vardı ya da Venedikliler üçüncü bir kiĢinin olaylarını yanlıĢlıkla ona mâl ettiler”. Nicolas Vatin‟in bu iki tahmininden ilki, yani ölen Kara Hasan ile aynı adı taĢıyan baĢka bir korsanın olduğuna iliĢkin tahmini doğrudur. Anabolu‟daki yöneticiler Paolo Valaresso ve Niccolò Corner ile Donanma Emini Girolamo Contarini tarafından yollanan 31 Mart 1514 tarihli mektup bunu doğrulamaktadır. Bu mektup, Kemal Reis ve Kara DurmuĢ‟un Kara Hasan adlı bir korsanı kovalamasından bahsetmektedir. Yani, Kara DurmuĢ‟un ölen ağabeyi dıĢında baĢka bir Kara Hasan daha vardır. I Diarii, s. 195 ve Nicolas Vatin, Rodos Şövalyeleri ve Osmanlılar, s. 75. 150 I Diarii, C. III, s. 128. 151 A.y. 152 A.e. , s. 129. 153 A.e. , s. 181. 154 Bu reisin anlattıkları Donanma Emini Niccolò Marcello‟nun 10 Mart (1500) tarihli mektubunda yer alır. A.e. s. 182-183.

183

Kemal Reis‟e iliĢkin diğer bir kaynak, Sitira‟daki (Eğriboz‟un güneyi) donanmadan kaçan Zaneto adlı esir tarafından sunulan rapordur. 3 Haziran 1500 tarihli bu rapor, Osmanlı donanmasının kadırga türünde (Latin yelkenli) 250 gemi yaptıracağını ve 20 gün içinde denize açılacağını bildirmektedir.155 Bu donanmada Kemal Reis de görev alacaktır. Kemal Reis ve Mora Sancakbeyi Ömer PaĢa aralarında üç mavnanın bulunduğu 20 gemiye komuta edecektir. Monopoli‟deki bir Vali156 ise baĢka bir korsana dair bilgi vermektedir. Söz konusu Vali, 24 Nisan (1500) tarihli bir mektup vasıtasıyla Barbeta adlı korsanın Bâbıali‟de bulunduğunu haber vermektedir.157 Diğer bir Osmanlı korsanı Enrichi‟ye iliĢkin haber ise Zante Adası‟ndan gelmiĢtir. Donanma Emini Niccolò Marcello tarafından yollanan 11 Haziran (1500) tarihli mektupta Enrichi‟nin 14 kalyata ile denize açıldığı bilgisi yer almaktadır.158

Ġnebahtı‟da bulunan Kemal Reis‟in ne tarafa gideceğinden bahseden mektup, Komutan Dominico Dolfin tarafından gönderilmiĢtir. Sasno (Arnavutluk) civarından yollanan 25 Ağustos (1500) olarak tarihli bu mektup, Kemal Reis önderliğindeki donanmanın Anabolu‟ya gitmek üzere Ġnebahtı‟dan ayrıldığını bildirmektedir.159 Kemal Reis‟in komutasında 100 gemiden oluĢan bir donanma vardır. Kemal Reis, Viyosa Nehri kıyısında bulunan gemilerden de sorumludur. Oradaki gemiler, Avlonya Körfezi‟ne inmek için ondan gelecek emri beklemektedir. Dominico Dolfin‟in Viyosa Nehri160 civarından yolladığı 27 Ağustos 1500 tarihli mektupta bu bilgi verilmektedir.161

Kemal Reis‟in donanmasından kaçan Venedikli esirler önemli bilgiler vermektedir. Bu esirlerden biri Korfulu Costantin de Michali‟dir. Zonkiyo Deniz SavaĢı (Anavarin Seferi) sırasında Kemal Reis‟in eline geçen Pandora adlı kadırgada bulunan bu kiĢi, yanındaki bir marangoz ve kalafatla beraber prangalanarak zorla

155 A.e. , s. 442. 156 Vali‟nin adı verilmemiĢtir. A.e. , s. 327. 157 A.y. 158 A.e. , s. 366. 159 Dominico Dolfin, Korfu‟dan gelen 24 Ağustos tarihli mektuplardan bu bilgiyi edinmiĢtir. A.e. , s. 731-732. 160 Viyosa (Vjosë/Vajussa) Nehri Avlonya‟dan itibaren bugünkü Yunanistan içlerine kadar akan nehirdir. Osmanlı donanması Avlonya Körfezi‟ne çıkmadan evvel burada korunmaktadır. 161 A.e. , s. 777.

184

Kemal Reis‟in gemisine bindirilmiĢtir.162 AteĢe verilen gemiden sağ çıkmayı baĢaran, ancak esir olmaktan kurtulamayan Costantin de Michali, Kemal Reis‟in gemisi Collone Burnu‟na (Calabria‟nın güneyinde) geldiği zaman kaçmayı baĢarmıĢtır. Bu Venedikli esir, Kemal Reis‟in gemisinin pupasından bir Venedik pergendesine atlayarak kaçmıĢtır.163 O sırada tarih 9 Eylül‟dür. Yanındaki marangoz ve kalafatçıyla birlikte kaçan Costantin de Michali‟nin Donanma BaĢkomutanı Melchiorre Trevisano‟ya sunduğu rapor, Kemal Reis‟le ilgili önemli bilgiler içermektedir. 24 Ağustos (1500) tarihinde, yani henüz Osmanlı esiriyken Mosta ve Leza adlı iki büyük Venedik kadırgasının ele geçirilmesine Ģahit olan bu zât, Kemal Reis‟in gemisinde bulunan Türkler‟in yiyecek bulamamaktan ötürü sakallarının döküldüğünü görmüĢtür.164 Söz konusu esir, Kemal Reis‟in gemisine gelen padiĢahın bu Osmanlı korsanını azarlamasına bizzat Ģahit olmuĢtur. Kemal Reis, Modon tam olarak alınmadan Rodos‟a yönelmek isteyince padiĢah tarafından azarlanmıĢtır.165 PadiĢah Kemal Reis‟e “Modon tam olarak alınmadan ne yüzle Rodos‟a gideceksin” diye bağırmıĢtır. Costantin Michali padiĢah ve Kemal Reis arasındaki konuĢmları gizlice dinleyip Ģunları öğrenmiĢtir: PadiĢah önce Koron‟a daha sonra Anabolu‟ya gidecektir. SavaĢmadan onların kendilerinden teslim olmasını bekleyecek, teslim olunmaması durumunda baĢka bir sene bu iki yere sefer düzenleyecektir.166

Kemal Reis, 1500 yılının Ekim ayında, yani Korfu‟lu esir Costantin de Michali‟nin kaçmasından bir ay sonra Ayamavra ve Bozcaada civarında görülmüĢtür.167 Kemal Reis‟in Ġstanbul‟a doğru gittiği168 Mathio Perozin adındaki Korfulu‟nun 30 Kasım (1500) tarihli raporundan anlaĢılmaktadır.169 Donanma,

162 Donanma BaĢkomutanı Melchiorre Trevisano tarafından Eğriboz‟daki Mandelon Burnu‟ndan yollanan 13 Eylül 1500 tarihli mektup: A.e. , s. 948. 163 A.y. 164 A.e. , s. 950. 165 A.y. 166 A.e. , s. 951. 167 Leccena‟da bulunan Donanma BaĢkomutanı, Kemal Reis‟in bu iki yerde görüldüğünü 18 Ekim tarihli bir haber aracılığıyla öğrenmiĢtir. Sanuto, bu haberin kim tarafından ve nereden yollandığını izah etmemiĢtir. A.e. , s. 990-991. 168 Kemal Reis‟in Ġstanbul‟a gitme nedeni, Yeniçeri Ağası‟nın Osmanlı‟nın elinde bulunan 10 Venedik kadırgasını padiĢahın izni olmadan ona vermek istememesidir. Kemal Reis, bu kadırgaları kendi adamları kullansın diye Ġstanbul‟a gidip padiĢahın bizzat kendisinden müsaade istemiĢtir. Bu kadırgalardan baĢka padiĢahtan birkaç kalyata daha istemiĢtir. Donanma BaĢkomutanı Melchiorre Trevisano‟ya Ülgün‟den (Dulcigno) 26 ġubat 1501 tarihli bir mektup yollayan VardiyanbaĢı Valerio Marcello, Kemal Reis‟in büyük gemisini tamir etmek için Ġstanbul‟a uğradığını yazmaktadır. A.e. , s. 28, 1223 ve 1583. 169 Söz konusu rapor Donanma BaĢkomutanı‟na sunulmuĢtur. O sırada Donanma BaĢkomutanı Korfu‟dadır. Raporu sunan Mathio Perozin, 45 gün önce, yani 15 Ekim günü Ġstanbul‟dan yola çıkmıĢtır. A.e. , s. 1222.

185

Ekim ayı içinde önce Ayamavra ve Bozcaada‟ya uğramıĢ, sonra da Ġstanbul‟a ulaĢmıĢtır. Barbeta adlı korsanın akıbeti de bu raporda izah edilmiĢtir. Barbeta, verilen emre itaat etmeyip bir mavnayı170 yaktığı için, Selanik‟te kazığa oturtulmuĢtur.171 Esirlikten kurtulup172 1501 yılının Mart ayında Venedik‟e dönen VardiyanbaĢı Valerio Marcello173, Barbeta‟nın Hıristiyanlardan oluĢan donanmasının dağıtıldığı bilgisini vermektedir.174 Bu VardiyanbaĢı, Kemal Reis‟in Venedik adalarını yağmalamak amacıyla firkate ve kalyata türündeki en az 25 gemi ile denize açıldığını da söylemektedir.

1500 yılının Ekim ayı içinde Ġstanbul‟a ulaĢan Kemal Reis ertesi yılın Ocak ayında oradan ayrılmıĢtır. Bu bilgiyi Venedik Donanma BaĢkomutanı Melchiorre Trevisan‟a ileten Cristoforo Malaberti adlı gemi kâtibidir.175, Malaberti, baĢkomutana gönderdiği 7 Ocak (1501) tarihli mektubunda176, Kemal Reis‟in korsan Enrichi‟yi ve Haydar Ağa adındaki birini yanına alarak 40 kadırga, kalyata ve firkateden oluĢan 10 gemi ile denize açıldığını yazmaktadır.177 Kemal Reis‟in donanması, 1501 yılının Ocak ayında Eğriboz‟da görülmüĢtür.178 Bahsi geçen 40 kadırga ile kalyata ve firkate türündeki 10 gemi179 de oradadır.180 Kemal Reis‟in

170 Mavnanın kime ait olduğu belirtilmemektedir. A.y. 171 A.e. , s. 1224. 172 Modon‟un fethi esnasında esir alınıp Ġstanbul‟a köle olarak getirilen bu VardiyanbaĢı, 1200 duka tutarındaki fidyenin ödenmesiyle esaretten kurtulmuĢtur. A.e. , s. 1554-1556. 173 Bu VardiyanbaĢı, Venedik‟e vardığında 14 Mart‟ta (1501) toplanan “Colleggio”ya (Venedik yönetim zirvesi/Venedik Divanı) katılmıĢtır. Valerio Marcello‟nun adı baĢka bir mektupta da zikredilmektedir. Donanma BaĢkomutanı Melchiorre Trevisano tarafından Korfu‟dan yollanan 6 Mart (1501) tarihli mektup, bu VardiyanbaĢı hakkında Ģu bilgileri vermektedir: 27 Ocak (1501) tarihinde Ġstanbul‟dan yola çıkan Valerio Marcello, ġubat ayında Ülgün Ģehrine varmıĢ ve oradan Korfu‟daki BaĢkomutan‟a birkaç mektup yollamıĢtır. A.e. , s. 1554 ve 1583. 174 A.e. , s. 1554-1556. 175 Cristoforo Malaberti, VardiyanbaĢı Francesco da Mosto‟nun komutasındaki Mosta adlı kadırganın kâtibidir. Söz konusu kadırganın Modon‟un fethi sırasında Osmanlılarınn eline geçmesiyle esir düĢmüĢtür. Kaptanıderya‟nın kölesi sıfatıyla Gelibolu‟ya götürülen bu kiĢi, 500 duka tutarındaki fidyenin ödenmesiyle serbest bırakılmıĢtır. Donanma BaĢkomutanı Melchiorre Trevisano tarafından Korfu‟dan yollanan 19 Mart 1501 tarihli mektup: A.e. , s. 1520. 176 Bu mektup Kandiye‟den yollanmıĢtır. A.e. , s. 1522-1523. 177 Cristoforo Malaberdi, Kemal Reis‟in nereye gittiğini bilmemektedir. A.y. 178 Donanma Emini Alvise Barbarigo‟nun Anabolu‟dan yolladığı 31 Ocak 1501 tarihli mektup ile Baylos Piero Lion‟un Korfu‟dan yolladığı 6 ġubat 1501 tarihli mektup: A.e. , s. 1548 ve 1558-1559. 179 Kemal Reis ile Eğriboz‟a giden donanmanın kaç gemiden oluĢtuğu hakkında farklı görüĢler ortaya atılmıĢtır. Cèrvia‟dan (Ravenna) 10 Mart tarihli birkaç mektup yollayan Venedik casusu Francesco da Ponte (Rum kıyafetiyle Lavrana‟da dolaĢırken Osmanlılara esir düĢen bu casus önce Zadar‟a, sonra Bosnasaray‟a , son olarak da Ġstanbul‟a götürülmüĢtür), Kemal Reis‟in emrindeki donanmada 35 kadırga ve kalyata ve firkateden oluĢan 35 gemi olmak üzere toplam 70 gemi bulunduğunu yazmaktadır. Modon‟da esir düĢüp köle olarak getirildiği Ġstanbul‟dan fidye ödenerek kurtarılan ve 1501 yılının Mart ayında Venedik‟e gelen VardiyanbaĢı Valerio Marcello, Kemal Reis‟in 25 kalyata ile Ġstanbul‟dan ayrıldığını söylemektedir. A.e. , s. 1554 ve 1556- 1557.

186

Eğriboz‟u 6 gün içinde geri alması beklenmektedir.181 Kemal Reis‟e karadan destek vermek için bir sancakbeyi de oraya gelmiĢtir. Sancakbeyi‟nin emrinde 2500 tımarlı sipahi bulunmaktadır.182

Kemal Reis, ġubat ayı içinde Eğriboz‟dan ayrılıp Ġstanbul‟a geri dönmüĢtür. Dubrovnikli tüccar183 Girolamo Giorgi‟nin Dubrovnik‟ten yolladığı 5 Mart (1501) tarihli mektup, Kemal Reis, Enrichi‟nin yanlarındaki Reis adlı bir korsanla birlikte Ġstanbul‟dan Gelibolu tarafına gittiğini, bu üçünün oradaki 20 gemiyi teslim aldığını bildirmektedir.184 Yine bu mektuba göre bu üç Osmanlı korsanı, ellerindeki gemi sayısı kırka ulaĢtığında, Kıbrıs tarafına yelken açıp oradaki zengin tüccar kadırgalarını yağmalayacaktır.185 Baylos Piero Lion‟un Korfu‟dan gönderdiği 10 Mart (1501) tarihli bir mektupta ise Gelibolu‟da bulunan Kemal Reis‟in komutasında 100 geminin olduğu iddia edilmektedir.186

Ġstanbul‟da bulunan Venedikli birkaç tüccar tarafından yollanan 8 Nisan (1501) tarihli mektuplar, Kemal Reis‟in her an denize çıkacağını187 haber vermektedir.188 Zonkiyo ve Korfu‟dan yollanan 22 ve 29 Nisan tarihli mektuplar189 bu endiĢenin yersiz olmadığını göstermektedir. Bu mektuplar, Kemal Reis‟in beraberindeki 50 gemi ile denize açıldığını bildirmiĢtir.190 Kemal Reis‟in denize çıkacağına iliĢkin söylentiler bir ay önce, Mart ayında baĢlamıĢtır. Firkate ve kalyatalardan oluĢan 30 ya da 40 gemiyle denize çıkacağına iliĢkin tahminde bulunanlar olmuĢtur

180 PadiĢah, Venedik‟in elinden alınan ve Kemal Reis‟in istediği 10 kadırgayı da ona vermiĢtir. Modon‟dan gelen bir piyade tarafından Korfu‟ya sunulan 26 Ekim 1499 tarihli rapor, Donanma BaĢkomutanı Melchiorre Trevisano tarafından Kefalonya‟dan yollanan 2 Aralık 1500 tarihli mektup, Korfu‟daki Baylos Piero Lion‟un 6 ġubat 1501 tarihli mektup ile Donanma Emini Girolamo Pisani tarafından Zonkiyo‟dan yollanan 1501 yılının Mart ayında yollanan mektup: A.e. , s. . 27-28, 1220, 1223, 1548 ve 1585-1586. 181 Donanma Emini Girolamo Pisani‟nin 1501 yılının Mart ayında yolladığı mektup: A.e. , s. 1585-1586. 182 A.y. 183 Bu kiĢinin kim olduğu belirtilmiyor. Ancak 3. cildin “Ġsim Ġndeksi” kısmından kim olduğunu bulmak mümkün. A.e. , Indice dei Nomi, s. 1875. 184 A.e. , s. 1589. 185 A.y. 186 A.e. , s. 1592. 187 Sanuto Mart ayında ulaĢan haberlerin arasına kendi gözlemlerini sıkıĢtırmıĢtır. Kemal Reis‟in denize açılmasının Venedik tüccar gemileri açısından sıkıntı yarattığını not düĢen Sanuto, Venedikli tüccarın ticaret yapacak huzurlu ortamı bulamadığını ve ellerindeki malların fiyatının bekleme yüzünden düĢtüğünü yazmaktadır. Mesela, oldukça kıymetli bir meta olan karabiberin fiyatı yük baĢı 130 dukadan yük baĢı 62 dukaya düĢmüĢtür. A.e. , s. 1639. 188 A.e. , C. IV, s. 12. 189 KimiN yolladığı belirtilmemiĢtir. A.e. , s. 21. 190 A.y.

187

Beklenen gerçekleĢmiĢ, Kemal Reis 1501 yılının Mayıs ayında denize açılmıĢtır. VardiyanbaĢı Lorenzo Loredan, 13 Mayıs tarihli mektubunda191 Kemal Reis‟in 40 yelkenli ile Ġstanbul‟dan denize açıldığını ve Bozcaada‟ya (Tenedo) gitmekte olduğunu yazmaktadır.192 4 Mayıs‟ta Ġstanbul‟dan ayrılan193 Kemal Reis, Bozcaada Kalesi‟nin onarılması için gerekli olan usta ve malzemeleri temin etmiĢtir.194 Sakız Konsolosu Giovanni di Tabia, VardiyanbaĢı‟ndan farklı olarak 21 gemiden söz etmektedir. Konsolos, bu gemilerden sekizinin kalyata onüçünün kalyata ve firkate türünde olduğunu ve kalyataların her birinde en az 20 en çok 22 oturak, firkatelerin her birinde de en az 12 en çok 16 oturak bulunduğunu bildirmektedir. Konsolos kalyatalardaki küreklerin öndeki oturakta iki kürek sonrakinde bir kürek Ģeklinde dizildiğini ve firkatedeki her bir oturakta birer kürek bulunduğunu yazmaktadır. Konsolos, bütün bunları, Kemal Reis‟e bir tavsiye mektubu sunmak üzere Ġstanbul‟a gitmiĢ olan bir ağribar reisinden edinmiĢtir.195 Adı verilmeyen bu reisin Kemal Reis‟inn donanmasındaki bütün gemileri görmemiĢ olma ihtimali söz konusudur. Bahsi geçen reis, Kemal Reis‟in gemisinde Georgi adında yaĢlı bir adam gördüğünü söylemektedir.196 Hıristiyanlık dinine mensup olan bu kiĢi aslen Katalandır. Reis, onun dıĢ görünümünü “irice” ve “hafif kambur” sözleriyle tarif etmektedir. Reisin konsolosa anlattığı kadarıyla bu yaĢlı Katalan bir yük gemisi ile ġubat ayında (1501) Sakız‟dan Pera‟ya gelip Kemal Reis‟i ziyaret etmiĢtir. Söz konusu Katalan bu esnada padiĢah tarafından onurlandırılmıĢ; kendisine hilat giydirilmiĢtir. Gelibolu‟dan gelen Joan de Sibilia adındaki Messina‟lı tüccar da söz konusu Katalan‟dan bahsetmektdir. Kendisi konsolosa Ģu bilgileri vermiĢtir: Georgi Andero adındaki bu korsan aslen Ġbiza‟lıdır. Ġspanya, Fransa, Venedik ve Rodos gibi çeĢitli ülkelerin emri altında korsanlık yapmıĢtır. Son olarak da padiĢahın hizmetine girmiĢtir.197 Sakız Konsolosu, Enrichi‟den de söz etmektedir. Onun bir kalyata, iki firkate ve iki pergende ile Seferihisar‟dan denize çıktığını haber vermektedir.

191 Lorenzo Loredan‟ın bu mektupları nereden gönderdiği söylenmemiĢtir. Sadece, mektupların Otranto üzerinden Venedik‟e ulaĢtırıldığı bilgisi verilmektedir. Söz konusu mektup, Ġstanbul‟dan yollanmıĢ olmalıdır. A.e. , s. 43. 192 A.y. 193 Sakız Konsolosu Giovanni di Tabia tarafından yollanan 10 Mayıs 1501 tarihli mektup: A.e. , s. 88. 194 A.e. , s. 43. 195 A.e. , s. 88. 196 A.y. 197 A.e. , s. 88-89.

188

Venedik, Kemal Reis‟in yanı sıra Kara Hasan adlı korsanı da takip etmektedir. Ceneviz‟den yollanan 26 Mayıs tarihli bir mektup198, Lecce‟den (Ġtalyan Yarımadası‟nın güneydoğusunda yer alan Adriyatik‟e kıyısı olan kent) alınan haberleri Venedik‟e iletmektedir. Bu mektup, Kara Hasan‟ın kalyatalarıyla NakĢa adasındaki bir kasabada görüldüğünü, daha sonra Ġstanbul Boğazı‟na doğru yol aldığını bildirmektedir.199 Bu bilgilerin NakĢa‟lılardan öğrenildiği mektupta ayrıca belirtilmektedir.

1501 yılının Haziran ayına gelindiğinde Zonkiyo, yani Anavarin artık Osmanlıların elindedir. Komutan Marin da Milon‟un Zonkiyo‟dan yolladığı 23 Mayıs (1501) tarihli birkaç mektup200, Anavarin‟in Osmanlılar tarafından nasıl ele geçirildiğinden bahseder.201 Seferberlik ilan eden Donanma BaĢkomutanı Melchiorre Trevisano‟nun kendisini Anavarin‟e çağırması üzerine o tarafa giden Beyrut‟taki Venedik kadırgalarının komutanı Marin da Milon, oradayken aldığı haberleri mektubunda anlatmaktadır. Bu komutan, Kemal Reis‟in Venedik ve Osmanlı arasında yapılan antlaĢmaya202 riayet etmek adına, Modon üzerinden, kara yoluyla Anavarin‟e geldiğini bildirmektedir.203 Marin da Milon Kemal Reis‟in yanındaki gemilerden bahsetmemektedir. Baylos Piero Lion da Korfu‟dan yolladığı 26 Mayıs tarihli mektubunda Anavarin‟de olanlardan söz etmektedir. Kemal Reis‟in varmasından en az 10 saat sonra da 14 firkate ve 5 kalyatanın Anavarin‟e ulaĢtığını bildiren Piero Lion, Kemal Reis‟in oradayken, 3 tane Venedikli kadırgayı ele geçirip içindeki adamları öldürdüğünü yazmaktadır.204 Bu komutan tarafından yazılan mektuba göre, Kemal Reis, peksimet, peynir ve Ģarap taĢıyan bir karavelayı ve çok sayıda ağribarı da ele geçirmiĢtir. Mektupta Ģunlardan da bahsedilmektedir: AntlaĢma gereği, Anavarin kıyısında bulunanlara, baĢka bir deyiĢle kayalıkların olduğu kısımda ikamet edenlere dokunulmamıĢtır. Kemal Reis, onları esir almayacağına söz vermiĢtir. Ġç kesimde, yani kasabada oturanlar ise teslime

198 Mektubu gönderenin kim olduğu belirtilmemiĢtir. A.e. , s. 40. 199 A.y. 200 Bu mektuplar, 8 Haziran (1501) tarihinde Venedik‟e ulaĢmıĢtır. Büyük ihtimal Zonkiyo‟dan yollanmıĢtır. A.e. , s. 47. 201 Marin da Milon, Anavarin‟deki kasabanın 20 Mayıs tarihinden itibaren Osmanlılar‟ın hâkimiyeti altına girdiğini söylemektedir. A.y. 202 Bahsedilen antlaĢma, Modon‟un Osmanlılara teslim edilmesi sırasında yapılan antlaĢmadır. Anavarin‟in statüsü de bu antlaĢma kapsamında değerlendirilmiĢtir. A.y. 203 A.y. 204 A.e. , s. 48.

189 zorlanmıĢtır. Osmanlı askerleri tarafından lime lime edilmiĢlerdir. Kemal Reis, bir kere daha Modon‟a gidip gelmiĢ, daha sonra da orada bulunan Venedik Donanma BaĢkomutanı Melchiorre Trevisano ile görüĢmüĢtür. Kemal Reis, Anavarin‟in kıyı kesimindeki Venedik vatandaĢlarını ona teslim etmiĢtir. Buradan Ģu sonucu çıkarabiliriz: Kemal Reis, Osmanlı Devleti‟nin yaptığı antlaĢmalara riayet etmekle yükümlü bir korsandır. Modon‟a gidip sonra tekrar Anavarin‟e dönmüĢ olan Kemal Reis, ne yapması gerektiğine dair Mora sancakbeyinden emir almıĢ olabilir. Ancak bundan emin olmak mümkün değil. Çünkü, Piero Lion‟un mektubunda onun neden Modon‟a gittiğinden bahsedilmemiĢtir. Piero Lion, Enrichi adındaki korsandan da söz etmektedir. Baylos, Enrichi‟nin 30 yelkenli ile Kemal Reis‟in yanına geldiğine dair bir söylenti duymuĢ, kulağına gelen bu rivayeti mektubuna taĢımıĢtır.205

Kemal Reis 1501 yılının Haziran ayında Anavarin‟den (Burak Reis Adası/Zonkiyo) uzaktadır. Venedik Donanma BaĢkomutanı Melchiorre Trevisano tarafından Korfu‟dan yollanan 8 Haziran (1501) tarihli mektupta, Kemal Reis‟in Avlonya‟ya gittiğini haber vermektedir. Viyosa Nehri kıyısındaki donanmanın Avlonya Körfezi‟ne taĢınmasını denetleyecektir. Donanmanın körfezden denize açılması, baĢka bir deyiĢle Adriyatik‟e çıkması gerekmektedir.206

Kemal Reis, Anavarin‟i ele geçirdikten sonra Doğu Akdeniz ve Adriyatik‟teki (o zamanki adıyla Venedik Körfezi) Venedik üslerine akınlar düzenlemeye devam etmiĢtir. Donanma BaĢkomutanı Melchiorre Trevisano tarafından yollanıp Otranto üzerinden Venedik‟e ulaĢan 23 Haziran (1501) tarihli mektuplardan birinde Kemal Reis‟in emrindeki 12 gemiyle Modon‟dan ayrıldığı haber verilmektedir.207 Onun Modon‟dan ayrılma nedeni aynı kiĢi tarafından gönderilen ve 28 Haziran (1501) tarihini taĢıyan baĢka bir mektupta açıklanmaktadır: Kemal Reis ve beraberindeki gemiler Leccena‟ya gidip orayı yağmalamıĢ, oradaki kaleyi yıkmıĢ ve oradan 2000 esir almıĢtır.208 Yanında birkaç firkate ve kalyata bulunan Kemal Reis‟in bir sonraki rotası Eğriboz olacaktır.209 Kemal Reis Mayıs ya da Haziran ayından Leccena‟dan ayrılmıĢtır. Bu arada, Venedik Donanma

205 A.y. 206 A.e. , s. 57-58. 207 A.e. , s. 74. 208 A.e. , s. 83 209 A.y.

190

BaĢkomutanı Melchiorre Trevisano boĢ durmamaktadır. Korfu‟dan gönderilen 2 ve 28 Haziran (1501) tarihli mektuplardan anlaĢıldığı kadarıyla, Venedik Donanma BaĢkomutanı Osmanlıların hâkimiyetindeki Koron‟dan çoğu marangoz olan 2000‟den fazla ustayı zorla götürüp Kefalonya ve Eğriboz‟a yerleĢtirmiĢtir. Bir bakıma Osmanlı‟nın iĢgücünü ele geçirmiĢtir.210

Kemal Reis‟in gemilerinin bir kısmı 1501 yılının Haziran ayında Tunus civarında görülmüĢtür. Ceneviz‟den yollanan 20 Temmuz (1501) tarihli mektuplar211 bu bilgiyi vermektedir. Kemal Reis‟in komutası altındaki 6 kadırga, kalyata ve firkate türünde 8 gemi ve 3 küçük barça212 22 Haziran (1501) tarihinde, Tunus Körfezi yakınındaki Kebili‟ye (Calibia) gelmiĢtir.213 Bu gemiler önden gidip Osmanlı donanmasının geleceğini Tunus kralına haber vermiĢtir.. Osmanlı donanmasının Berberi ülkesine geleceğini duyan Cenevizli birkaç tüccar, 1200 botte (768 ton) kapasiteli bir gemiyle Tunus‟tan kaçmıĢtır. Onların oradan kaçmasının nedeni, donanmanın yağma yaparak Berberi ülkesine doğru ilerlemesidir. Çünkü, bu Cenevizli tüccarlar, Osmanlıların 10 Temmuz‟da (1501)Piombino yakınlarında yer alan Chianose Adası‟nı214 yağmalayıp oradaki herkesi esir aldığını öğrenmiĢlerdir. 215 Tüccarları taĢıyan gemi, Tunus‟tan kaçmasına rağmen Osmanlı donanması ile karĢılaĢmaktan kurtulamamıĢtır. 14 Temmuz‟da Sardinya Adası‟ndaki Torosa limanında216 Osmanlı donanmasına rastlayan Ceneviz tüccar gemisi, Kemal Reis‟in yanından geçerken yelken indirmiĢtir.217 Buna rağmen, Osmanlılar üç kez onlara saldırmıĢ ve çatıĢma çıkmıĢtır. Çıkan çatıĢmada Cenevizliler top atarak iki Osmanlı kadırgasına zarar verince Osmanlılar geri çekilmek zorunda kalmıĢtır. Ceneviz

210 A.e. , s. 74, s. 83. 211 Mektupların kimin tarafından gönderildiği belirtilmemiĢ. A.e. , s. 71. 212 Cenevizliler, mektuplarında, Kemal Reis‟in nereden yola çıktığını söylememiĢlerdir. Komutan ve aynı zamanda Baylos olan Venedikli Piero Lion tarafından Korfu‟dan yollanan 11 Temmuz (1501) tarihli mektup, Kemal Reis‟in 20 kadırga ile Zante‟den yola çıkıp doğu yönünde, Napoli tarafına doğru ilerlediğini haber vermektedir. Piero Lion, Sicilya‟dan yüklediği buğdayla Korfu‟ya ulaĢan bir karaveladan Kemal Reis‟in 4 kadırga, kalyata ve firkateden oluĢan 9 gemi ile Berberi kıyılarında görüldüğü bilgisini almıĢtır. A.e. , s. 83- 84. 213A.e. , s. 71. 214 Pianosa Adası, Ġtalya Yarımadası‟nın batısında yer almaktadır. Korsika Adası‟nın doğusunda, Elba Adası‟nın güneyindedir. 215 Venedik‟in Donanma BaĢkomutanı Melchiorre Trevisano tarafından gönderilen 27 Temmuz tarihli mektup, Piombino yakınlarında bir adada bulunan Kemal Reis‟in yanında 60 geminin bulunduğunu bildirmektedir. Hıristiyan esirin Tunus‟ta bulunan Cenevizli tüccarlara okuduğu mektup Kemal Reis‟in 6 kadırga, kalyata ve firkateden oluĢan 8 gemi ve 3 küçük barça ile Berberi ülkesine gelmekte olduğundan bahsetmektedir. Burada iki ihtimal söz konusu: Donanma BaĢkomutanı‟na gemi i sayısı olduğundan daha çok söylenmiĢtir, ya da donanmaya katılan takviye kuvvetlerle gemi sayısı 60‟a yükselmiĢtir. A.e. , s. 71 ve 74. 216 Torosa, Sardinya Adası‟nın kuzeybatısında yer alan limanın adıdır. 217 A.e. , s. 71.

191 gemisi ise büyük hasar görmüĢ, etrafı oklarla dolu bir halde, Ceneviz‟e zar zor ulaĢabilmiĢtir. Kemal Reis‟in Sardinya Adası civarında dolaĢmaya devam ettiği, Venedik‟in Berberistan‟daki kadırgalarının Komutanı Girolamo Bragadin tarafından gönderilen 15 Ağustos 1501 tarihli mektuplardan218 anlaĢılmaktadır. Bu mektuplardan birinde Zante‟ye gelen Kefalonya‟lı bir asker tarafından Girolamo Brigadin‟e iletilen bir haber yer almaktadır. Söz konusu asker, Kemal Reis‟in Sardinya‟da 1050 kiĢiyi esir aldığını söylemiĢtir.219 Yine Ceneviz‟den yollanan 25 Ağustos (1501) tarihli birkaç mektup220, benzer olaylardan bahsetmektedir. Bu mektuplar, Kemal Reis‟in yanında bulunan 16 kalyata ve 3 kadırgayla221 beraber Piombino civarındaki Ceneviz gemilerini ele geçirdiğini, daha sonra Trablus‟a inip oradan ganimet elde ettiğini ve Berberi kıyılarında bulunan Venedik gemilerinin peĢine düĢtüğünü bildirmektedir.222 Ayrıca, bu mektuplarda Kemal Reis‟in eĢinin Trablus‟ta ikamet ettiği bilgisine rastlanmaktadır.

Venedikliler Temmuz ayında Kara Hasan‟a dair bilgi toplamaktadır. Kıbrıs‟tan gelen 6 Temmuz (1501) tarihli bir haber223, Kara Hasan‟ın 16 kalyatasıyla beraber Girne‟nin 20 mil uzağında olduğunu, kıyıları yağmaladığını ve hayvanlara el koyduğunu bildirmektedir.

Kemal Reis‟e hizmet eden gemileri ele geçirmek Venedikli komutanlar için büyük bir hadisedir. Bu yüzden, ne zaman Kemal Reis‟in emrindeki bir gemiyi ele geçirseler, o anda bunu kaydetmiĢlerdir. Malyo Burnu‟ndaki çatıĢmada Venedik‟in eline geçen ve Kemal Reis‟e ait olduğu iddia edilen dört gemi, bir belge suretinde tarihteki yerini almıĢtır. Sicilya‟dan Kandiye‟ye tahıl taĢıyan ve Niccolò Sadacta adındaki reise ait olan Kandiye çıkıĢlı geminin önce kalyata ve firkateden oluĢan yedi Osmanlı gemisiyle daha sonra da Suriye‟den gelen Osmanlı gemileriyle

218 Söz konusu mektuplar, Berberistan‟daki Venedik kadırgaları vasıtasıyla Otranto‟ya ulaĢtırılmıĢlardır. A.e. , s. 106. 219 A.y. 220 Mektupların kim veya kimler tarafından yollandığı belirtilmemiĢtir. A.y. 221 Ceneviz‟den yollanan 20 Temmuz (1501) tarihli mektuplar, Kemal Reis‟in komutası altında bulunan 6 kadırga, kalyata ve firkateden oluĢan 8 gemi ve 3 küçük barçadan, toplam 17 gemiden söz etmektedir. Aynı yerden gönderilen 25 Ağustos tarihli mektuplar ise kalyata ve firkateden oluĢan 16 gemi ve 3 kadırgadan, yani toplam 19 gemiden bahsetmektedir. A.e. , s. 71 ve 106. 222 A.e. , s. 106. 223 Haberin kim tarafından iletildiği belirtilmemiĢtir. A.e. , s. 144.

192 yaĢadığı çatıĢmanın sonucunda dört gemi Venedik‟in eline geçmiĢ, içindekiler esir düĢmüĢtür.224

Venedikliler Kemal Reis‟in faaliyetlerini önleyemezken, baĢka bir korsanın faaliyetlerine son vermeyi baĢarmıĢtır. Korsan Enrichi, 1501 yılının Aralık ayında Venedik tebaasına esir düĢmüĢtür. Suriye‟den gelen bir geminin reisi olan Tommaso Duodo, Enrichi adlı korsanın Milos Adası‟ndaki225 kaleye hapsedildiğini gözüyle görmüĢ ve bunu 3 Aralık‟ta Venedik‟e bildirmiĢtir.226 Donanma BaĢkomutanı Melchiorre Trevisano tarafından Milos Adası‟ndan yollanan 12 Aralık (1501) tarihli mektup227, Enrichi‟nin nasıl esir düĢtüğüne ve akıbetinin ne olduğuna dair bilgi vermektedir. Berberi diyarından gelen Enrichi‟nin gemisi, Milos Adası‟nda karaya oturunca yanındaki 132 adamın bir kısmı suda boğulmuĢ, bir kısmı da adalılar tarafından öldürülmüĢtür. Sağ kalan 34 adam ise ada sakinleri tarafından esir alınmıĢtır. Adalılar, esir aldıkları bu adamları bir küreğe bağlayıp döndüre döndüre diri diri yakmıĢlardır. Bu olay 9 Aralık günü gerçekleĢmiĢtir. Hapsedilen Enrichi de Donanma BaĢkomutanı Melchiorre Trevisano‟nun emriyle aynı akıbete uğratılmıĢtır. Onun yakılarak öldürülmesinin ardında bir intikam duygusu yatmaktadır. Donanma BaĢkomutanı, Selanik‟ten tahıl yüklerken Enrichi‟yi öldüreceği iftirasına uğrayıp Enrichi‟nin emrindeki denizciler tarafından yakılan Ambruoso Contarini‟nin intikamını almak için Enrichi‟nin yakılması emrini vermiĢtir. Donanma BaĢkomutanı, yaptığını haklı çıkarmak istercesine mektubuna Ģu sözleri yazar: “Enrichi adlı bu korsan barıĢ zamanında bile bize (Venediklilere) yani padiĢahın haraçgüzarlarına büyük zararlar vermiĢtir. ġikâyetler sonucunda, padiĢah onu her yerde aratmıĢ, yakalanıp Bâbıali ‟ye getirilmesi için baĢına ödül koymuĢ ve Eğribozlu subaĢıya onun yakalanmasını emretmiĢtir”.228

224 Venedik‟e ulaĢan 28 Ekim (1501) tarihli haber. Haber, Niccolò Sadacta adlı gemi sahibi tarafından Malyo Burnu‟ndan yollanmıĢtır. A.e. , s. 158-159. 225 Milos Adası‟nın Türkçesi, “Değirmenlik”tir. Kiklad ada grubu içinde yer almaktadır. Ege Adaları’nın İdarî, Malî ve Sosyal Yapısı, ed. Ġdris Bostan, Ege Adaları Ġndeksi, Ek-1, s. 180. 226Tommaso Duodo‟nun mektubu da 1501 yılının Aralık ayında yollanmıĢtır. Tommaso Duodo, Enrichi‟yle beraber 27 leventin daha hapsedildiğini yazmaktadır. I Diari, C. IV, s. 178. 227 Bu mektup Korfu‟ya yollanmıĢtır. A.e. , s. 205-206. 228 “Questo Erichi, corsaro, in tempo di pace con turchi fece gran danni a‟ nostri, et etiam charazari dil turcho. E, fato lamento al signor, quello zerchò, per via di taje, farlo prender e condur a la Porta, e feze comandamento al subassì di Negroponte…”. A.y.

193

Venedikliler, Enrichi adlı korsanı ortadan kaldırdıktan sonra da rahat edememiĢtir. Enrichi‟nin yeğeni olduğu söylenen bir korsan yanındaki 14 gemiyle beraber Ege Adaları‟nda bulunan Venedik‟e ait bir yeri yağmalamıĢtır.229 Bu korsan Preveze‟nin Narda limanından yola çıkmıĢtır.

Kemal Reis ve Kara DurmuĢ, Venedikli ve Fransızlar tarafından 1501 yılının Ekim ayında iĢgal edilen Midilli‟yi kurtarmak için savaĢmıĢtır.230 Venedik ve Fransa donanmaları, aynı yılın Aralık ayında Osmanlı donanması231 ile Midilli‟de karĢı karĢıya gelmiĢtir. PadiĢah bir yandan da adaya erzak nakletme telaĢı içindedir. Kemal Reis232 ve Kara DurmuĢ adanın savunulmasının yanında erzak taĢımaktan da sorumludur. Kemal Reis, Ġzmir‟den aldığı firkate, kalyata ve kadırgalardan oluĢan 12 gemiyle233 Midilli‟ye gitmiĢtir. 234 Kara DurmuĢ, Sinan PaĢa‟nın emri doğrultusunda firkate ve kalyatalarıyla beraber Kemal Reis‟in yanında bulunmuĢ, herhangi bir saldırıya karĢı onu ve gemilerini korumakla görevlendirilmiĢtir.235 Osmanlılar tarafından atılan toplar 400 Fransız‟ın ölümüne sebep olmuĢtur.236 Midilli geri alınınca, yıkık haldeki kalenin inĢası çalıĢmalara baĢlanmıĢtır. Anadolu Beylerbeyi Sinan PaĢa, kale için gerekli olan malzemelerin getirilmesini emretmiĢtir.237 Midilli‟yi kurtarmak için acaleyle yola çıkan kalafatlanmamıĢ haldeki 30-40 Osmanlı kadırgası da Ayamavra Burnu civarında karaya oturmuĢtur.238

229 Donanma BaĢkomutanı Melchiorre Trevisano tarafından Korfu‟dan yollanan 19 Nisan 1502 tarihli mektup: A.e. , s. 264. 230 Bu bilgi, Ġstanbul‟dan gelen 22 Kasım (1501) tarihli ve Sakız Konsolosu‟nun yolladığı 19 Aralık (1501)ve 2 ġubat (1502) tarihli mektuplarda yer almıĢtır. A.e. , s. 242. 231 Ġstanbul‟dan gelen biri padiĢahın 40 tanesi kadırga olan 120 gemiyi Midilli‟ye yolladığını, ona Latin, Rum, tüccar ve denizci demeden herkesi doldurduğunu Sakız‟daki Konsolos‟a söylemiĢtir. Sakız‟daki Konsolos Giovanni di Tabia tarafından yollanan 19 Aralık ve 2 ġubat 1501 tarihli mektup: A.y. 232 Oruç Beğ, Kemal Reis‟in olanlardan haberdar olur olmaz Mağrib tarafından yetiĢtiğini yazmaktadır. Oruç Beğ Tarihi, C. IV, s. 216. 233 A.y. 234 I Diarii, s. 242. 235 A.y. 236 s. 242-243. Bu Osmanlı vekayinüvisi, çatıĢmadan arta kalan düĢman toplarının gemilere yüklenip kullanılmak üzere Ġstanbul ve Gelibolu‟ya götürüldüğünü de belirtmektedir. Ayrıca, Midilli‟den dönerken Osmanlı donanmasının fırtınaya yakalandığı ve çok sayıda adamın boğulduğu Oruç Beğ tarafından bildirilmektedir. A.e. , s. 242-243 ve Oruç Beğ Tarihi, s. 217. 237. Oruç Beğ, Frankların (Efrenc) yani, Venedikli ve Fransızların çatıĢma sonrasında olay mahalinden kaçmasıyla birlikte yıkık haldeki kalenin tamiri için Anadolu Beylerbeyi Sinan PaĢa ile Kaptanıderya Davut Bey‟in duvarcı, ırgat ve marangozları (bennâ, ırgad, neccâr) görevlendirip taĢ ve kireç getirterek askerlerin de yardımıyla Midilli‟deki kaleyi 22 günde eski haline döndürdüklerini yazmaktadır. Oruç Beğ Tarihi, s. 216-217 ve I Diarii, C. IV, s. 243. 238 I Diarii, C. IV, s. 243.

194

Venedik Donanma BaĢkomutanı Melchiorre Trevisano, Enrichi gibi Kemal Reis‟i de pusuya düĢürmek istemektedir. Rodos‟tan gelen mektuplardan Kemal Reis‟in 20 yelkenli ile Anabolu‟ya gittiğini öğrenen Trevisano, oranın yakınındaki Spetsai‟ya (Spezie‟ye)239 gidip pusuda beklemiĢtir.240 Ancak, gemilerini tehlikeye atmak istemeyen Kemal Reis oradan uzaklaĢmıĢtır.

Venedikliler, Kemal Reis‟in akrabalarıyla ilgili de bilgi toplamaktadır. Osmanlıların eline geçen Mosta adlı kadırgada bulunduğu sırada esir düĢüp uzun süre Ġstanbul‟da hapis hayatı yaĢayan ve bir süre sonra kaçmayı baĢaran Venedikli bir denizcinin 1502 yılının Haziran ayında sunduğu rapor, Kemal Reis‟in kayın biraderinin (eniĢtesi veya bacanağı)241 Osmanlı ve Kemal Reis adına Venedik‟te casusluk faaliyetinde bulunduğunu bildirmektedir.242

Venedik Donanma BaĢkomutanı, Kemal Reis‟i yakından takip etmeye devam etmektedir. Onun Kefalonya‟dan gönderdiği 6 Haziran 1502 tarihli mektup, Kemal Reis‟in 100 gemi ile denize çıkmak üzere olduğunu haber vermektedir.243 Melchiorre Trevisano, Mayıs ayında da benzer bir haberden bahsetmiĢtir; 18 Mayıs (1502) tarihli mektubunda, Osmanlı donanmasının 120-150 yelkenli ile denize çıkacağını söylemiĢtir.244

Donanma BaĢkomutanı, Korfu‟dan yolladığı 12 Ekim (1502) tarihli mektubunda Zante‟den aldığı ilginç bir haberden bahsetmektedir: Ayamavra‟ya gitmek üzere245 olan Kemal Reis‟in 60 gemisinden yirmisi yıldırım düĢmesi sonucu alev almıĢtır. Gemilerin içindekiler yanarak can vermiĢtir.246 Bu olay, Midilli sularında meydana gelmiĢtir. Aynı olaydan haberdar olan biri daha vardır. Donanma

239 Spetsai, Yunanistan‟da bulunan bir adadır. Korent Bölgesine dâhildir. Argolis Körfezi‟nde yer alır. Öngör, Coğrafya Sözlüğü, “Spetsai”, s. 794. 240 Donanma BaĢkomutanı Melchiorre Trevisano tarafından Korfu‟dan yollanan 28 Nisan 1502 tarihli mektup: I Diarii, C. IV, s. . 250-251. 241 Ġtalyanca‟daki “cognato” kelimesinin Türkçe‟de üç farklı karĢılığı bulunmaktadır: Kayınbirader, eniĢte, bacanak. 242 A.e. , s. 267. 243 A. g. e, s. 277. 244 A.e. , s. 261. 245 Sakız Konsolosu, Giovanni di Tabia, Venedik‟in Rodos Elçisi Dominico Dolfin‟e yolladığı 7 Ekim 1502 tarihli mektupta Kemal Reis‟in Rodos kadırgalarının peĢine düĢüneceğini ileri sürmektedir. Eylül ayında Gelibolu‟dan yola çıkan küçük barça Sakız‟a uğrayıp Konsolos‟a önemli bilgiler iletmiĢtir. Barçadakiler, kadırgaların birer birer suya indirildiğini görmüĢtür. 4 kalyata, 8 firkate ve 2 pergendenin hazırlandığına da Ģahit olmuĢlardır. A.e. , s. 480. 246 A.e. , s. 402-403.

195

Emini Girolamo Contarini, Korfu‟dan gönderdiği 11 Ekim (1502) tarihli mektubunda, Kemal Reis‟in 30‟u hafif kadırga olan 60 yelkenli ile Ġstanbul‟dan ayrıldığını bildirmektedir.247 Donanma Emini, Midilli‟ye düĢen yıldırım nedeniyle 20 geminin değil 30 geminin yandığını yazmaktadır. Bu yangın esnasında bir Sancakbeyi de hayatını kaybetmiĢtir.

Kemal Reis, Midilli‟de yaĢanan kazadan sonra rotasını Modon‟a çevirmiĢtir. Modon‟a gitmesinin nedeni, eksilen gemi sayısını telafi etmektir. Baylos ve Donanma Emini Yardımcısı Antonio Loredan, Ayamavra‟da bulunan Donanma BaĢkomutanı‟ndan Kemal Reis‟in 30 gemi ile Modon‟a gittiği haberini almıĢtır.248

Kemal Reis‟in Ayamavra‟ya yakın olması, orayı daha yeni ele geçirmiĢ olan Venediklileri tedirgin etmektedir. Donanma BaĢkomutanı, Ayamavra‟yı yanında 5 kadırga bulunan Donanma Emini Girolamo Contarini‟nin muhafazasına bırakıp 27 kadırga ve 5 kalyata ile beraber Zante tarafına gitmiĢtir.249 Melchiorre Trevisano, Kemal Reis‟in orayı ele geçirme ihtimalini de göz önünde bulundurmuĢtur.250 Tedbiri elden bırakmamıĢ, Ayamavra‟nın Korfu, Zante ve Kefalonya tarafından korunması hususunda oldukça titiz davranmıĢtır.251 Donanma Emini Girolamo Contarini de Ayamavra‟nın nasıl korunacağı konusunda kendi fikrini belirtmiĢtir. Ona göre yeni Ayamavra Kalesi kayaların arasında kalan dar bir geçide inĢa edilmelidir.252 Böylece, Osmanlıların kaleye ulaĢması güçleĢecektir. Bundan baĢka, Ayamavra Kalesi, muhafazasının kolay olması için Korfu, Zante ve Kefalonya‟dan görünecek bir konumda olmalıdır.

Kemal Reis‟in gemileri devletin ileri gelenleri tarafından satın alınmıĢtır. Altı oğlunun her birine birer büyük kadırga yaptıran Kaptanıderya Davut PaĢa, Kemal

247 A.e. , s. . 403-404. 248 Donanma BaĢkomutanı Melchiorre Trevisano, bu bilgiyi Holomiç‟te (Castel Tornese) bulunmuĢ olan Niccolò Avrami adındaki birinden öğrenmiĢtir.Donanma BaĢkomutanı tarafından Ayamavra‟dan yollanan 27 Ekim 1502 tarihli mektup ile Antonio Loredan tarafından Korfu‟dan yollanan 1 Kasım 1502 tarihli mektup: A.e. , s. 479.

249 A.y. 250 Donanma BaĢkomutanı, Kefalonya ve Ayamavra‟dan yolladığı 16 Kasım ve 3 Aralık 1502 tarihli mektuplarında Kemal Reis‟in denize çıktığı haberinin doğru olmayabileceğini yazsa da tedbiri elden bırakmamıĢtır. A.e. , s. 564, s. 584-585. 251 A.e. , s. 584. 252 Donanma Emini Girolamo Contarini tarafından Ayamavra‟dan yollanan 11 Ekim 1502 tarihli mektup: A.e. , s. . 403-404.

196

Reis‟e ait olan büyük bir gemiyi oldukça beğenmiĢ, onun için tam 300.000 akçe253 ödemiĢtir. 254

Ġstanbul‟dan dönen Baylos Andrea Gritti, 1503 yılının Aralık ayında255 Venedik Senatosu‟na bir rapor sunmuĢtur. Osmanlı donanmasına dair pek çok bilgiyi ihtiva eden bu rapor Osmanlı korsanları Kemal Reis ve Kara DurmuĢ‟tan da söz etmektedir. Kemal Reis‟in Gelibolu‟da bulunduğunu belirten Andrea Gritti, bu korsanın eskisi kadar Ģöhretli olmadığını raporunda dile getirmiĢtir.256 Kemal Reis‟in eskisi kadar Ģöhretli olmamasının nedeni Osmanlı-Venedik savaĢlarındaki durulma dönemi ile izah edilebilir. Palmira Brummett‟in belirttiği gibi, Osmanlı padiĢahları Venedik‟le olan savaĢ zamanlarında Müslüman korsanlara karĢı müsamahakâr davranmakta, ancak bu müsamaha barıĢ dönemlerinde ziyadesiyle azalmaktadır.257

Andrea Gritti, Kara DurmuĢ adlı korsanın Manisa‟daki Ģehzade258tarafından korunduğunu yazmaktadır. Sakız‟a giden bu korsana önce bir kalyata ve pek çok pergende, daha sonra kalyata ve firkateden oluĢan 22 gemi katılmıĢtır.259 Kara DurmuĢ‟un Milos adasındaki bir kasabayı yakıp yağmalaması260 ve Anabolu‟ya yakın bir yer olan Kastri‟den pek çok esir alması padiĢahı rahatsız etmiĢtir ve padiĢah onu yakalatıp cezalandırmak istemektedir.261 PadiĢahın bu korsana karĢı böyle bir tavır sergilemesinde Divan‟daki paĢalar etkili olmuĢtur. Bu paĢalar, Kara DurmuĢ ve diğer pek çok korsanın Ġstanbul‟daki Boğaz‟a girmek isteyen gemilere zarar verdiğini padiĢaha Ģikayet edince, padiĢah onu yakalatmaya karar vermiĢtir. Baylos, padiĢahın yakalatmak istediği bir korsanın bir Ģehzade tarafından desteklenmesine

253 Adı bilinmeyen biri tarafından Donanma BaĢkomutanına Anabolu‟dan gönderilen 22 Eylül 1502 tarihli bir mektuba göre ise Davut PaĢa, söz konusu gemi için 400.000 akçe ödemiĢtir. A.e. , s. 480. 254 A.e. , s. 608-609. 255 Sanuto, bu raporun tam tarihini belirtmemektedir. Eugenio Albèri tarafından kaleme alınan “Le Relazioni Degli Ambasciatori Veneti al Senato Durante Il Secolo Decimosesto” adlı eserde Andrea Gritti tarafından Senato‟ya sunulan 2 Aralık 1503 tarihli bir rapordan söz edilmektedir. Albèri, Le Relazioni, Dizin III, C. III, s. 9- 43. 256 I Diarii, C. V, s. 451. 257 Palmira Brummett, Osmanlı Denizgücü: Keşifler Çağında Osmanlı Denizgücü ve Doğu Akdeniz’de Diplomasi, s. 146. 258 Bu Ģehzade ya Manisa sancakbeyi olan ġehzade Mahmud olabileceği gibi Saruhan (Manisa) Sancakbeyi ġehzade ġehinĢah da olabilir. Jorga, Osmanlı İmparatorluğu Tarihi 2 (1451-1538), s. 261. 259 I Diarii, C. V, s. 465. 260 Kara DurmuĢ Milos‟tan 160 kiĢiyi esir almıĢtır. Milos‟tan önce Tine‟yi yağmalamıĢtır. O sırada yanında yirmi altı firkate ve bir kalyata bulunmaktadır. Bu korsan yağmaladığı malları Seferihisar‟a götürmüĢtür. Andrea Gritti tarafından Senato‟ya sunulan rapor: Albèri, Le Relazioni, Dizin III, C. III, s. 14. 261 I Diarii, C. V, s. 465

197 pek inanmamaktadır ki Ģehzade tarafından verilen desteğinin yağma yapma konusunda olmadığını tahmin etmektedir.262

Donanma Emini Antonio Condulmer tarafından Rodos‟tan yollanan 17 Ocak (1504) tarihli mektup, hakkında yakalama emri çıkan Kara DurmuĢ‟un neler yaptığı hakkında bilgi vermektedir. Antonio Condulmer, Kara DurmuĢ‟a iliĢkin bilgileri Meğri‟de (Macri/Bugünkü Fethiye) oturma izni olan Rodoslu bir tüccardan edinmiĢtir. Bahsi geçen Rodoslu tüccar, Venedikli gözetmene Ģunları yazmıĢtır: Seferihisar‟da ikamet eden Kara DurmuĢ, dostlarına ait olan kalyataları dahi ele geçirmeye baĢlamıĢtır.263 Osmanlı yöneticileri, önce bu korsanın elinden sahip olduğu tüm silahları almıĢ, sonra da onun annesiyle beraber yaĢadığı Seferihisar‟daki evi yaktırmıĢtır.264 Kara DurmuĢ, oradan kaçarken yaklaĢık 70 azap askerini kılıçtan geçirmiĢtir.265

Sakız Konsolosu Giovanni di Tabia tarafından Kandiye‟ye gönderilen 1 Aralık 1503 tarihli mektup266, Osmanlı donanmasının korsanlara karĢı yürüttüğü faaliyetlerden söz etmektedir: 12 kalyatadan oluĢan Osmanlı filosu, Kara DurmuĢ‟a ait olan 8 kalyatayı ateĢe verdikten sonra, Seferihisar ve Balat civarında dolaĢan önce 10, daha sonra da 34 kalyatayı yakmıĢtır. Bu 12 kalyatadan 4 tanesi, Karaburun Yarımadası‟nın yakınındaki Urla‟ya (Vorla) geçip oradaki 9 korsan kalyatasını da ateĢe vermiĢtir. Korsanlarla baĢ edebilmek için daha çok gemiye ihtiyaç vardır. Hersekzade Ahmed PaĢa beĢ, Ġskender PaĢa ise iki mektup yazarak yeni kalyatalar göndermesini padiĢahtan rica etmiĢtir. Kara DurmuĢ ise kıĢ vaktinde Osmanlı kalyatalarının Boğaz‟dan ayrılamayacağını tahmin etmektedir. Kara DurmuĢ ve onun yanındaki reisler, Osmanlı kalyatalarının Seferihisar‟a gelmesinden kısa bir süre önce, gece yarısı kaçmıĢtır. Onun yaĢadığı eve giren Osmanlı askerleri çok sayıda akçe ve altın ele geçirmiĢtir. Seferihisar civarında ele geçirilen korsan kalyatalarında yakalanan 6 reis ceza olarak kazığa oturtulmuĢtur.

262 A.e. , s. 466. 263 A.e. , s. 958. 264 Palmira Brummett, Osmanlı Denizgücü adlı eserinde bu olaydan bahseder. Brummett, Osmanlı Denizgücü: Keşifler Çağında Osmanlı Denizgücü ve Doğu Akdeniz’de Diplomasi, s. 146 ve I Diarii, C. V, s. 958. 265 I Diarii, C. V, s. 958. 266 A.e. , s. 973-974.

198

Sakız Konsolosu Giovanni di Tabia, Osmanlı Yeniçeri Ağası tarafından kardeĢi Tommaso‟ya söylenen sözleri de mektubunda aktarmaktadır. Bu Yeniçeri Ağası, konsolosun kardeĢine Hersek PaĢa‟nın emrinden söz etmiĢtir. Hersek PaĢa, Yeniçeri Ağası‟na Kara DurmuĢ adlı korsanı ölü ele geçirip kellesini yollamasını emretmiĢtir.267 Kara Hasan‟ı arayan Osmanlı kalyataları padiĢahın emriyle Midilli tarafına geçmiĢtir.

1505 yılının ġubat ayında Venedik‟e ulaĢan haberleri sıralayan Sanuto, 27 ġubat baĢlığı altında pek çok haberden söz etmektedir. Bu haberlerden biri de Kemal Reis hakkındadır. Kemal Reis, karĢı üçü kadırga, geri kalanı kalyata ve firkateden oluĢan 40 gemilik bir filo ile Ġstanbul‟dan denize açılmıĢtır.268 Vazifesi Ġstanbul‟a erzak getiren gemilere saldıran Rodosluları geri püskürtmektir. Ġstanbul‟daki Baylos Leonardo Bembo tarafından yollanan 13 Mart (1505) tarihli mektup da Rodoslulara karĢı alınan önlemlerden bahsetmekte, Kemal Reis‟in dört kadırga ile kalyata ve firkate türündeki üç gemi ile Rodoslu korsanların üstüne yürüdüğünü haber vermektedir.269 Yine bu mektuba göre, padiĢah ĠĢkiros (Ġskiri/Schyros)270 civarında Rodoslular tarafından zarara uğratılan üç yük gemisinin tazmin edilmesini istemektedir.271 Kemal Reis, Rodoslu korsanların verdiği zararlara karĢılık olarak Rodos ġövalyeleri‟nin hâkimiyetindeki yerlere hücum etmektedir. En son 20 gemi ile Lango‟ya gidip orayı yağmalamıĢtır.272 Oradan sonra ise Sicilya‟nın doğusunda görülmüĢtür.273 Kemal Reis‟in dıĢında Kara Musa274 adlı bir levend de yanında bulunan kalyata ve firkate türündeki beĢ gemi ile beraber Rodoslu korsanlara meydan okumaktadır.275

Kemal Reis bir yandan Rodoslu korsanlarla mücadele etmekte bir yandan hakkında yakalama emri verilen korsan Kara DurmuĢ‟un izini sürmektedir. Sakız

267 A.e. , s. 974. 268 Baylos Leonardo Bembo tarafından Ġstanbul‟dan yollanan 18 ġubat (1505) tarihli mektup: A.e. , C. VI, s. 137 ve 151. 269 A.e. , s. 163. 270 Eğriboz Adası‟nın doğusunda yer alır. Kuzey Sporad Adaları diye tabir edilen adalar kümesine dahil olan bir adadır. . Ege Adaları’nın İdarî, Malî ve Sosyal Yapısı, ed. Ġdris Bostan, Ege Adaları Ġndeksi, Ek-1, s. 179. 271 I Diarii, C. VI, s. 163. 272 Donanma Emini Girolamo Contarini tarafından yollanan 9 Haziran (1505) tarihli mektup: A.e. , s. . 178-179. 273 Sicilya ve Korfu‟dan ulaĢan 5 Haziran tarihli mektuplar: A.e. , s. 190. 274 Kara Musa‟nın adı Donanma Emini Girolamo Contarini‟nin 1505 yılının Eylül ayı içinde yolladığı mektuplarda geçmektedir: Mora‟lı bir paĢa Venedikliler tarafından ele geçirilen ve bu korsana ait olan kalyatanın sahibine geri verilmesini istemektedir. A.e. , s. 238. 275 A.e. , s. 190.

199

Konsolosu Giovanni di Tabia tarafından Anabolu‟ya iletilen habere göre, Kemal Reis, Kara DurmuĢ‟un Sakız‟da olduğunu öğrenmiĢ ve onu yakalamak için o tarafa gitmiĢtir.276 Kemal Reis Kara DurmuĢ‟un izini sürerken Kara DurmuĢ da Kara Hasan277 adlı bir korsanın peĢindedir. Kemal Reis, Kara DurmuĢ‟u kısa süre içinde yakalamıĢtır. Donanma Emini Contarini, Anabolu‟ya yolladığı 28 Temmuz (1505) tarihli mektupla bunu haber vermektedir.278 Kemal Reis, yakaladığı bu korsanı Gelibolu‟ya getirmiĢtir.

Kemal Reis, Kara DurmuĢ‟u Gelibolu‟ya bıraktıktan sonra, Modon‟un yolunu tutmuĢtur. Oradaki iki kadırga ile kalyata ve firkate türündeki üç gemiyi teslim alıp Ġstanbul‟a getirmiĢtir.279 Kara DurmuĢ‟un peĢine düĢtüğü korsan Kara Hasan ise Donanma Emini Girolamo Contarini‟nin emrindeki yedi kadırga tarafından kovalanıp kıstırılmıĢ, ancak son anda kaçmayı baĢarmıĢtır.280 Kemal Reis, Ġstanbul ve Modon‟dan sonra Sicilya‟da görülmüĢtür. Kemal Reis‟in Sicilya civarında olduğu, tahıl taĢıyan iki Sicilya ve bir Dubrovnik gemisini ele geçirdiğine iliĢkin haber, 10 Eylül‟de (1505) toplanan “10‟lu Reisler Konseyi”ne (Conseio di X: Consiglio dei Capi X) iletilmiĢtir.281

Donanma Emini Donà da Leze‟nin 1505 yılının Aralık ayında Zante‟den yolladığı mektup282, Cerbe‟den yola çıkan ve Mağriblileri taĢıyan bir geminin Modon yakınlarındaki Glarentsa‟ya uğradığını haber vermektedir. Söz konusu mektuba göre, bu gemide bulunan Mağrib elçisi padiĢahın huzuruna çıkıp Ġspanya‟ya

276 Venedikli yöneticiler Paolo Valaresso ve Niccolò Corner ve Donanma Emini Girolamo Contarini tarafından Anabolu‟dan gönderilen 30 Mart (1505) tarihli mektup: A.e. , s. 195. 277 Kara DurmuĢ‟un ölmüĢ olan ağabeyi Kara Hasan‟ın dıĢında aynı adla çağrılan baĢka bir korsan daha vardır. Kara DurmuĢ‟un ağabeyi olan Kara Hasan‟ın adı ilk kez Sakız Konsolosu Giovanni di Tabia‟nın 26 Ocak 1496 tarihli mektupta geçmektedir. Bu mektupta Kara Hasan‟ın Anadolu Beylerbeyi tarafından Finike‟ye kadar kovalandığı ve yanında Enrichi ve Kaplancı adlı iki korsan olduğu bilgisi yer almaktadır. Bu Kara Hasan‟ın adı son olarak yine Sakız Konsolosu tarafından 1499 yılının Aralık ayında kaleme alınan bir mektupta geçmeketedir. Konsolos,bu mektubunda Kara Hasan‟ın atılan bir top nedeniyle hayatını kaybettiği bilgisini vermektedir. Diğer Kara Hasan‟ın adı ise Anabolu‟dan yollanan 30 Mart 1505 tarihli mektup ile Donanma Emini Vicenzo Capello tarafından yollanan 6 Haziran 1513 tarihli mektupta zikredilmektedir. Ġlkinde Kara DurmuĢ ile Kara Hasan arasındaki kovalamaca anlatılırken, diğer mektup, Kara Hasan‟ın Kandiye çıkıĢlı iki kadırgayı ele geçirdiğini, Galia‟dan (Ponta di Gallo/ Girit‟in güneyi) 100 esir alıp onların baĢını vurduruğunu haber vermektedir. A.e. , C. I/1, s. 84, C. III, s. 128, C. VI, s. 195 ve A.e. , C. XVI, s. 418. 278 A.e. , C. VI, s. 198. 279 Donanma Emini Leonardo da Leze‟nin 1505 senesi Ağustos ayında Zante‟den yolladığı mektup ile Donanma Emini Girolamo Contarini‟nin 1505 senesi Eylül ayında Zante‟den yolladığı mektuplar: A.e. , s. 218 ve 223. 280A.e. 281 Haberin nereden ve kim tarafından iletildiği belirtilmemiĢ. A.e. , s. 230. 282 Bu mektubun tarihi verilmemiĢtir. 1505 yılının Aralık ayı baĢlığı altında yer almasından ötürü bu ayda yazıldığını tahmin etmek mümkündür. A.e. , s. 277.

200 karĢı ondan yardım dileyecek, Kemal Reis‟i baĢlarına reis tayin etmesini isteyecektir. Kemal Reis‟in Sicilya‟daki faaliyetleri Mağribli bu denizcileri etkilemiĢ olmalıdır. Aynı kiĢi tarafından 1505 yılının ġubat ayında gönderilen bir baĢka mektup283, Mağribli denizcilerin bu taleplerinin padiĢah tarafından kabul gördüğünü ortaya koymaktadır. Bu mektupta anlatıldığı Ģekilde, Kemal Reis, Berberi diyarına gitmiĢ, orada Tunus‟lu bir kadının (un cayto di Tunis) kızıyla evlenmiĢtir.284 Kemal Reis, silahla donatılmıĢ kalyata ve firkate türündeki 11 gemi ile oradan ayrılmıĢtır.285 Berberistan‟dan dönen Kemal Reis, çoğu Ġspanyollara ait olan pek çok kelleyi de beraberinde götürmüĢtür.286 Berberistan‟dan yola çıkıp Sicilya üzerinden yola devam eden Kemal Reis‟in yanında 22 gemi bulunmaktadır.287 11 gemiyle Tunus‟tan ayrılan Kemal Reis‟in filosuna üç büyük kadırga ile türü belirtilmeyen sekiz gemi daha eklenmiĢtir. BaĢka bir deyiĢle, sonradan gelen 11 gemiyle birlikte filodaki gemi sayısı yirmi ikiye çıkmıĢtır. 1506 yılının ġubat ayında Berberistan‟da görülen Kemal Reis, aynı yılın Mayıs ayında Ġstanbul‟a dönmüĢtür.288

Kemal Reis, Ġstanbul‟a varıĢından kısa bir süre sonra tekrar denize açılmıĢtır. Donanma Emini Girolamo Contarini tarafından 1506 yılının Ekim ayında yollanan mektup, Kemal Reis‟in Çuha Adası (Cerigo) civarında görüldüğünü haber vermektedir. Contarini, Kemal Reis ve onun komutasındaki üç kadırga ile iki firkatenin yanından geçmiĢtir.289 Contarini, dostluk göstergesi olarak, Kemal Reis‟e iki gümüĢ fincan hediye etmiĢtir. Bu Donanma Emini, Kara DurmuĢ‟un elinden kaçan korsan Kara Hasan hakkında da bilgi vermektedir. Bu korsan iki kalyatası ile Takımadalar‟da seyrederken görülmüĢtür. Contarini‟nin 1506 yılının Kasım ayında Korfu‟dan yolladığı bir mektup, Kemal Reis tarafından Gelibolu‟ya götürülen Kara DurmuĢ‟un serbest bırakıldığına dair ipucu vermektedir. Bu mektuba göre, Kara

283 A.e. , s. 300. 284 A.y. 285 Korfu‟daki yöneticiler (rettori) ve orada bulunan bir Donanma Emini tarafından 1506 senesi Mayıs ayında yollanan mektuplar: A.e. , s. 343-344. 286 Baylos Leonardo Bembo tarafından Ġstanbul‟dan yollanan 29 ve 30 Ekim ve 3 Kasım (1506) tarihli mektuplar, Kemal Reis‟in Ġstanbul‟a gelip padiĢaha 100‟den fazla kelle takdim ettiğinden bahsetmektedir. A.e. , s. 519. 287 Napoli ve Sicilya‟dan yollanan 3 Temmuz 1506 tarihli mektuplar ile Ġspanyol Donanma BaĢkomutanı Ulixes Salvador „un1506 senesi Temmuz ayında Palermo‟dan yolladığı mektuplar : A.e. , s. 368-369. 288Bir Donanma Emini ve birkaç Yönetici tarafından 1506 yılının Mayıs ayında Korfu‟dan yollanan mektup: A.e. , s. 343-344. 289 A.e. , s. 449.

201

DurmuĢ Kandiye‟de yağma yapmıĢ, oradan 60 hayvan ile bir bebeği (uno puto) alıp götürmüĢtür.290

Kemal Reis‟in son yıllarına iliĢkin bilgiyi veren kiĢi Ġstanbul‟da bulunmuĢ olan “partici” Giaccomo Contarini‟dir. Bu kiĢi, Ġstanbul‟dan ayrılmadan evvel Osmanlı ile ilgili pek çok konu ve kiĢi (ordu, yeniçeriler, paĢalar, kazaskerler, defterdarlar, beylerbeyleri, Gelibolu Sancakbeyi Ahmet PaĢa, Mora Sancakbeyi Ali PaĢa, Ģehzadeler, Osmanlı donanması, Kemal Reis ve Eğriboz sancağı gibi) hakkında gözlemlerde bulunmuĢ, 1507 yılının Mart ayında yazdığı mektubunda291 bu gözlemlerini ayrıntısıyla anlatmıĢtır. Onun Venedik‟e yolladığı bu mektupta Kemal Reis‟in adı da geçmektedir. Onun anlatımıyla, Kemal Reis, Ġstanbul‟daki Türkler nazarında pek bir nam sahibi değilken kurnazlığı ve zekası sayesinde yükselmiĢtir. Bu korsan, padiĢahtan icazet alıp komutasındaki 14 yelkenliyle beraber Ġstanbul‟dan denize açılmıĢtır.292 Giaccomo Contarini mektubunun baĢka bir yerinde daha Kemal Reis‟ten bahsetmektedir. Contarini, “PadiĢah tarafından deniz komutanı yapılan biri hakkında” (Del uno capitanio da mar facto per el signor) baĢlığı altında, padiĢahın 14 yelkenliyi silahlandırıp bir kiĢiyi de bu gemilerin baĢına komutan edip korsanları yakalasın diye Takımadalar tarafına yolladığı bilgisini vermektedir. Bu komutan, oradaki korsanlarla ortak hareket edip birlikte yağma yapmaya baĢlayınca padiĢah onu geri çağırmak için adam yollamıĢtır.293 Söz edilen bu korsan, Kemal Reis‟tir.

Baylos Leonardo Bembo‟nun Ġstanbul‟dan yolladığı 7, 8 ve 15 Temmuz (1507) tarihli mektuplarda Eğriboz ve Koron‟daki korsanların zararlı faaliyetlerinden ötürü Kemal Reis‟ten Ģikâyetçi olma niyetinde olduklarını yazmaktadır. 294

Kemal Reis, 1507 yılının Ağustos ayında Ġskenderiye‟ye gitmek üzere 25 gemiyle295 Ġstanbul‟dan ayrılmıĢtır.296 Memlük Sultanı‟na bakır ve top götürmekle

290 A.e. , s. 502. 291 A.e. , C. VII, s. 5-18. 292A.e. , s. 17. 293 A.e. , s. 18. 294A.e. , s. 137. 295 Ġskenderun‟dan (Sacandalorum) gelen bir ağribarın reisi olan Francesco Loredano tarafından Kıbrıs‟taki yöneticilere sunulan 27 Ağustos (1507) tarihli rapor: A.e. , s. 167. 296 Baylos Leonardo Bembo tarafından Ġstanbul‟dan yollanan 14 Ağustos 1507 tarihli mektup: A.e. , s. 152.

202 vazifelendirilmiĢtir.297 Kemal Reis, Ġskenderiye‟ye varmadan evvel Ġskenderun‟da görülmüĢtür.298 Beyrut‟a tuz taĢıyan bir geminin reisi olan Girolamo de Matio tarafından sunulan rapora göre, Kemal Reis, bir barça, bakırla dolu koca bir yük gemisi ve iki kalyata ile Ġstanbul‟dan ayrılmıĢtır.299 Kemal Reis‟in Ġskenderiye‟ye varıĢı Eylül ayında gerçekleĢmiĢtir.300

1508 senesinin Mart ayına gelindiğinde Kemal Reis Ġskenderiye‟den çoktan dönmüĢtür. Dük Girolamo Donado ile Komutan Piero Marcello tarafından Kandiye‟den yollanan 24 Mart (1508) tarihli mektup, Kemal Reis‟in Ġstanbul‟da bulunduğunu, donanmayı silahlandırmakla meĢgul olduğunu ve Eğriboz tarafına gideceğini haber vermektedir.301 Korfu‟daki Venedik yöneticileri tarafından yollanan 6 Mayıs tarihli mektup, Kandiye‟den gönderilmiĢ olan mektubu doğrulamaktadır. Korfu‟lu yöneticiler, Ġstanbul‟dan gelen birinden Kemal Reis‟in 12 kalyata302 ile Ġstanbul‟dan ayrıldığını öğrenmiĢlerdir.303 Ġstanbul‟a gelmekte olan buğday yüklü 60‟dan fazla gemi Rodoslular ve diğer korsanlar tarafından ele geçirilince, Kemal Reis, bunları cezalandırmakla vazifelendirilmiĢ ve bu yüzden de söz konusu kalyatalarla denize açılmıĢtır.304 Kemal Reis‟in denize açılması Kıbrıs‟ta heyecan yaratmıĢtır. Kıbrıs‟lı Teğmen Lorenzo Giustiniani, Kemal Reis‟in yanına 60 gemiyi alacağını ve bunlarla beraber Kıbrıs‟a saldıracağını haber almıĢtır.305 Ona bu bilgiyi verenler Rodoslulardır. Rodoslular, iĢin içine Venediklileri de dâhil etmek istemiĢ olmalıdır. Kıbrıs‟ta bulunan bir heyet tarafından yollanan 6 Mayıs (1504) tarihli mektup, Venedikli Teğmen‟in endiĢesini daha ileri götürmektedir. Heyet, Giustiniani gibi Kemal Reis‟in 60 gemi ile Kıbrıs‟a saldıracağını bildirmesinin dıĢında, Memlük Sultanı‟nın ona yardımcı olacağını ileri sürmektedir.306 Bu endiĢe verici haberin kaynağı da Rodos‟tur. Kotor‟dan 28 ve 31 Temmuz (1508) tarihli iki mektup

297Kandiye‟den yollanan 18 Ekim (1507) tarihli mektuplar ile Patriçi Giovanni Morosini tarafından ġam‟dan yollanan 5 Mayıs 1517 tarihli mektup: A.e. , s. 164, 526 ve 535 298 Francesco Loredano‟nun 27 Ağustos 1507 tarihli raporu. A.e. , s. 167. 299 A.e. , s. 168. 300 Baylos Leonardo Bembo tarafından gönderilen 7 ve 12 Eylül (1507) tarihli mektuplar, Kemal Reis‟in Ġskenderiye‟ye vardığını haber vermektedir. A.e. , s. . 172-173. 301 A.e. , s. 440. 302 Donanma Emini Girolamo Contarini, Korfu‟dan yolladığı 25 Mayıs (1508) tarihli mektupta Kemal Reis‟in komutasındaki 12 gemiden dördünün hafif kadırga olduğunu yazmaktadır. A.e. , s. 538. 303 A.e. , s. 476. 304 Donanma Emini Girolamo Contarini, Korfu‟dan yolladığı 25 Mayıs (1508) tarihli mektup: A.e. , s. 538. 305 Teğmen Lorenzo Giustiniani tarafından 1508 yılının Mayıs ayında yollanan mektup: A.e. , s. 579. 306 A.e. , s. 580.

203 yollayan Donanma Emini Girolamo Contarini, Kemal Reis ve Memlük sultanına ait donanmaların Akdeniz‟de dolanmasından ötürü Kıbrıs‟taki Venedikli heyetin endiĢelendiğini ve Kıbrıs için duyulan bu endiĢenin söz konusu heyet tarafından kendisine iletildiğini dile getirmektedir.307 Kemal Reis‟in Eğriboz‟da olduğunu Kandiye‟den bildiren 18 Ağustos (1508) tarihli mektuplar Kıbrıs‟ın bir nebze rahatlamasını sağlamıĢ olsa da bu sefer Venedik, Eğriboz için endiĢelenmeye baĢlamıĢtır.308 Andre Adası‟nda (Andre /Andros: Eğriboz Adası‟nın güneydoğusundaki ada) bulunan Donanma Emini Antonio da Pesaro derhal Eğriboz tarafına geçmiĢtir.309 Eğriboz‟da oturanlar Kemal Reis‟in kendilerini tehdit ettiğini ona Ģikâyet etmiĢtir.310 Bir baĢka Donanma Emini Girolamo Contarini, Kemal Reis‟in yanındaki gemilere dair bilgi vermektedir: Eğriboz‟daki Kemal Reis‟in yanında iki kadırga, üç barça ve birkaç kalyata ve firkate bulunmaktadır.311

Kıbrıs adına duyulan endiĢeyi daha önce de dile getirmiĢ olan Lorenzo Giustiniani, 10 Ağustos (1508) tarihli mektubunda Memlük Sultanı‟na ait donanmanın Dimyat civarında olduğunu, yaklaĢık 1000 kadar Memlüklü‟nün Kemal Reis‟in donanmasıyla birleĢeceğini bildirmektedir. Giustiniani‟ye Halep‟ten mektup gönderen patriçi Mafio Contarini, Kemal Reis‟in hedefinin Kıbrıs değil ġam Beyi ve Rodoslu korsanlar olacağını söyleyerek Venedikli bu Teğmen‟i yatıĢtırmaya çalıĢmıĢtır.312 Andre‟den mektup yollayan Donanma Emini Girolamo Contarini de hedefin Eğriboz olmadığını vurgulamaktadır. Ona göre Kemal Reis, Ġstanbul‟a gelen gemileri korsanlardan, bilhassa Rodoslulardan korumak için Eğriboz‟a gelmiĢtir. Orayı ele geçirme niyeti yoktur.313 Bu Donanma Emini, Memlük donanmasının Kıbrıs için tehlike oluĢturmadığını da belirtmektedir.314 Kemal Reis Eğriboz‟dan sonra Bozcaada‟ya uğramıĢ, Ekim ayında da Ġstanbul‟a dönmüĢtür.315

Kandiye‟den yollanan 3 Kasım (1508) tarihli bir mektup, Kemal Reis‟in Rodoslu korsanların peĢinde olduğunu doğrulamaktadır. Bu habere göre Kemal Reis

307 A.e. , s. . 612-613. 308 A.e. , s. 628. 309 A.y. 310 Antonio da Pesaro tarafından Andros‟tan yollanan 16 Ağustos 1508 tarihli mektup: A.e. , s. 630. 311 Girolamo Contarini tarafından Kandiye‟den yollanan 16 Ağustos 1508 tarihli mektup: A.y. 312 A.y. 313 Bu mektup,16 Ekim‟de (1508) “pregadi”de okunmuĢtur. A.e. , s. 649 314 A.y. 315 Donanma Emini Dominico Malipiero‟nun Anabolu‟dan yolladığı 26 Eylül (1508) tarihli mektup: A.e. , s. 658.

204

Sitiya (Girit Adası‟nın doğusundaki kent) civarında Rodoslu korsanlara ait bir gemiye zarar vermiĢtir.316

Kıbrıs‟tan yollanan 2 Ocak 1509 tarihli mektuplar317, Kemal Reis‟in 17 gemi ile Ġstanbul‟a doğru yol aldığını, dönüĢ yolunda zengin bir Floransa mavnasını ele geçirdiğini bildirmektedir.318 Kemal Reis, Savona‟dan gelen, Ceneviz ve Floransalılara ait çok değerli mallar taĢıyan bu gemiyi Bozcaada civarında, Kasım ayında ele geçirmiĢtir.319 Kemal Reis, Aralık ayında da Leryos Adası‟ndaki320 Rodoslu muhafızlarla çatıĢmıĢtır.321 Kemal Reis‟in emrindeki iki kalyata, Leryos Adası‟na hücum etmiĢtir. Bu kalyatalarda iki komutan ile çok sayıda yeniçeri ve topçu bulunmaktadır. Bu kalyatalar neredeyse kadırga kadar büyüktür. Onları adadan uzak tutmaya çalıĢan Rodoslu kalyata, iki saatlik çatıĢmadan bitap düĢtüğünde 20 gemi daha gelmiĢtir. Bu 20 gemi, 1 mavna, 1 barça, 1 küçük barça, 4 kadırga, 2 kalyata, 10 firkateden oluĢmaktadır.322 Bu gemiler, 8 Aralık (1508) günü kıyıya yanaĢmıĢ, içlerindeki askerler de karaya çıkmıĢtır.323 Kasaba halkı ve topçuların çabası ile ada az bir zararla çatıĢmayı atlatmıĢken bir baĢka korsan Kurdoğlu (Cartoli) 13 gemi ile Balat‟tan (Ġzmir) yola çıkıp Leryos Adası‟na ulaĢmıĢtır ve onun geliĢiyle orada tekrar çatıĢma çıkmıĢtır. Bu korsan, adanın savunulmasında rol oynayan çok sayıda kiĢiyi esir almıĢtır.324 Üstâdıazam, asıl hedefin bu ada değil Rodos donanması olduğunu yazmaktadır. 4 kadırgayı adanın limanına bırakan Kemal Reis, Rodos donanmasını aramaya baĢlamıĢ, onu bulmak niyetiyle 3 büyük kadırga ve 3 kalyata ile 19 Aralık‟ta (1508) Kerpe Adası‟na (Capra: Rodos‟un güneybatısındaki ada) gitmiĢtir.325 Daha sonra Leryos Adası‟na geri dönüp tekrar hücum etmiĢtir. Osmanlılar çatıĢmada büyük zayiyat vermiĢlerdir. Adadaki dağın

316 A.e. , s. 657. 317 Bu mektupların kim veya kimler tarafından gönderildiği belirtilmemiĢtir. A.e. , s. 710. 318 A.y. 319 Üstadâzam tarafından Kandiye‟deki Venedik heyetine yollanan 30 Kasım 1508 tarihli mektup: A.e. , s. 767- 768. 320 Leryos Adası (Ġllleros /Lero) Rodos‟un kuzey batısında yer alan küçük adalardan biridir. Burası 1522 tarihine (Rodos‟un fethi) kadar Rodoslulara ait bir topraktır. Bu tarihten sonra Osmanlıların eline geçmiĢtir. Pitcher, Osmanlı İmparatorluğu’nun Tarihsel Coğrafyası, Haritalar Kısmı,Yunanistan ve Ege Denizi. 321 Üstâdıazam tarafından yollanan 1509 yılının Ocak ayında Venedik‟e ulaĢan mektuplar: I Diarii, C. VII, s. 747. 322 Üstâdıazam gemilerden birinin türü hakkında bilgi vermemektedir. A.y. 323 A.e. , s. 768. 324 A.y. 325 A.e. , s. 769.

205 eteğine 230 Türk gömülmüĢtür.326 Kemal Reis‟e 3 öküz, 6 keçi, 6 koyun, 30 yük Ģarap ve daha pek çok hediye sunan Parisonisi‟deki (Pelamosa/Palmosa: Rodos‟un güneyindeki kent) asker hizmetçiler ise, 500‟den fazla Türk‟ün öldüğünü, sonsuz miktarda da yaralının olduğunu, Osmanlı donanmasının kötü bir vaziyette olduğunu söylemektedir.

Kemal Reis‟in cesaretsiz bir adam gibi davranıp karaya çıktığını ve Cano Dağı‟na doğru kaçtığını dile getiren Üstadıâzam, düĢmanını küçümsemektedir. Ona göre Kemal Reis, Rodos emrindeki 40 gemiye ve Osmanlı donanmasında bulunan 4000‟den fazla adama rağmen baĢarılı olamamıĢtır. Kurdoğlu‟nun donanmaya erzak temin etmek için durmadan çabalaması ve donanma için Anadolu‟dan sürekli adam toplaması da onu baĢarılı kılmamıĢ, Sakız‟a dönmek zorunda kalmıĢtır.327

Kemal Reis‟ten bahseden bir baĢka mektup, Venedikli Komutan Priamo Contarini tarafından Korfu‟dan yollanmıĢtır. Priamo Contarini, oğlu Girolamo‟ya yolladığı 27 Haziran (1509) tarihli mektubunda Kemal Reis‟in 40 yelkenli ile Ġstanbul‟dan ayrıldığını, Eğriboz tarafına gittiğini haber vermektedir. 328

Kemal Reis, Ġskenderiye‟ye yardım götüren Osmanlı gemilerine liderlik etmiĢtir. Venedik elçisi Niccolò Giustiniani Edirne‟den yolladığı 29 Haziran (1510) tarihli mektubunda, Kemal Reis‟in 3 kadırga ve 1 firkate ile Gelibolu‟da bulunduğunu ve kısa süre sonra Ġskenderiye‟ye gideceğini yazmaktadır.329 Kemal Reis, Memlük donanmasına komuta etmekle vazifelendirilmiĢtir.330 Memlük donanması Kalküta‟yı ele geçirmek için Portekizlilerle mücadele etmektedir. Baylos‟un kâtibi Lodovico Valdrim ise, Kemal Reis‟in Ġskenderiye‟ye gitme sebebini her yıl Mekke‟ye götürülen vakıf geliriyle izah etmektedir: Gelibolu‟dan yola çıkacak olan bu meĢhur denizci, Ġskenderiye‟ye yelken açacak ve Mekke için gerekli olan parayı Kahire‟de bulunan Ģehzade Korkut‟a teslim edecektir.331 Bahsi

326 A.e. , s. 770. 327 A.y. 328Venedik elçisi Niccolò Giustiniani ile Baylos Andrea Foscolo‟nun kâtibi Niccolò Baldani tarafından Edirne‟den gönderilmiĢ olan 8 Aralık (1509) tarihli mektup, aynı bilgiyi vermektedir. A.e. , C. VIII, Haziran, 1969, s. 505-506 ve A.e. , C. IX, s. 486. 329 A.e. , C. X, s. 868-869. 330 A.y. 331 Lodovico Valdrim tarafından Edirne‟den yollanan 16 Temmuz 1510 tarihli mektup: A.e. , C. XI, Haziran 1969, s. 164

206 geçen kâtip, Kemal Reis‟in yanında 3 kadırga ile 1 kalyatanın bulunduğunu bildirmektedir. Kemal Reis‟in Ġskenderiye gitmek için ayrılmasından evvel, Memlük elçisi, birkaç gemiyle Ġstanbul‟a gelmiĢtir. PadiĢahın bahĢettiği top ve keresteleri332 yüklenen bu gemiler, Kemal Reis‟in kılavuzluğunda ülkelerine dönmüĢlerdir.333 Memlük elçisi, tek bir nedenden ötürü, yani sırf donanmaya kereste ve top tedarik etmek için Ġstanbul‟a gelmemiĢtir. Ġstanbul‟da olmasının baĢka bir sebebi de vardır: Elçi, Rodos‟luların eline geçen Memlük gemilerini kurtarma hususunda padiĢahtan yardım görmek umuduyla Ġstanbul‟a gelmiĢtir.334

Niccolò Giustiniani, Kemal Reis‟in Ġskenderiye seyahatini, sadece Memlük donanmasıyla açıklarken, Kâtip Lodovico Valdrim Mekke vakıf mallarının taĢınması hususuna vurgu yapar. Her ikisi de haklıdır. Osmanlı vekâyınüvisi Hadîdî, Lodovico Valdrim‟in söylediklerini doğrulamaktadır. Onun Tevârih-i Âl-i Osman adlı eserinin “Firistâden-i Sultan Bayezid Be-Ġskenderiyye Ez-Derya Beray-ı Bürden-i Mâl-ı Evkāf-ı Mekke ve Medine” (Sultan Bayezid‟in Mekke ve Medine Vakıf Mallarının Deniz Üzerinden Ġskenderiye‟ye TaĢınması Ġçin Gönderdiği Elçiler) baĢlığı altındaki dizeleri, Kemal Reis‟in Ġskenderiye yolculuğundan bahsetmektedir.335 Ayrıca, Hadîdî‟nin bu eseri, Lodovico Valdrim‟in bahsetmediklerine de değinmektedir. Hadîdî, Osmanlı donanmasının Ġskenderiye‟den dönüĢte Hıristiyan bir devlete ait bir donanmanın saldırısına uğradığını, her iki taraftan çok sayıda kiĢinin öldüğünü, Hıristiyan donanmasındaki bir reisin baĢının vurulduğunu, çarpıĢmadan baĢarıyla çıkan ve ele geçirdiği beĢ gemiyi getiren Kemal Reis‟in Ġstanbul‟a dönüĢte hilâtla ödüllendirildiğini söylemektedir:

Gemiler hâzır idi bindi aĢdı

Varup Ġskenderiyye‟ye eriĢdi

Beğine mâlı hoĢ teslîm itdi

332 Baylos Andrea Foscolo Ġstanbul‟dan yolladığı 24 Temmuz (1510) tarihli mektubunda Memlük donanmasının Ġstanbul‟dan kereste ve top aldığını belirtmektedir. A.e. , s. 294. 333 Baylos Andrea Foscolo, Ġstanbul‟dan kereste ve top alan Memlük donanmasının Ġskenderiye‟ye gitmek üzere yola çıktığını 24 Temmuz (1510) tarihli mektubuna yazmıĢtır. Ayrıca, bu baylos, Kemal Reis‟in Memlük donanmasına eĢlik etmesinden duyduğu rahatsızlığı yeniçeri ağası‟na bildirdiğini, ağanın bunu umursamadığını mektubunda dile getirir. A.y. 334 Ġdris Bostan, “Kemal Reis”, DİA, C. XXV, s. 226-227. 335 Hadîdî: Tevârih-i Âl-i Osman (1299-1523) (transkript metin), haz. Necdet Öztürk, Ġstanbul, Marmara Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Basımevi, 1991, s. 348-349.

207

Temessük aldı andan döndi gitdi

Gelürken nâ-gehân kâfir gemisi

Ġçi pür yaragile âdemisi

Çatup birbirine oldı aceb ceng

Kırıldı niçe Türk ü niçe Efreng

Müslimânlar çalıĢup düriĢürler

Re‟is-i kâfirün baĢın düĢürler

…

Getürler beĢ gemiyi taht-gâha

PaĢalar arz iderler pâdiĢâha

Kemâl‟e virdiler Ģâhâne hil„ât

Bulur Ģâh kapusında izz ü hürmet336

4.3. Kemal Reis‟ten Sonraki Dönemde Korsanlık

Sanuto‟nun 10. cildi, korsan Kurdoğlu‟ndan (Cartulli) bahsetmesi ve Kemal Reis‟in vefatını haber vermesi bakımından büyük önem taĢımaktadır. Yönetici Antonio Pesaro‟nun Andros Adası‟ndan yolladığı 9 Ocak (1510) tarihli mektup, korsan Kurdoğlu‟nun firkate ve kalyata türündeki dokuz gemi ile Andros kıyısına yanaĢtığını, nüfusunun çoğu Arnavutlar‟dan oluĢan “Molaco” çiftliğini yağmaladığını bildirmektedir.337 Söz konusu mektuba göre korsan Kurdoğlu, adayı yağmaladıktan sonra ardında dört ölü ile on iki yaralı bırakarak kadın ve çocuklardan oluĢan 88 kiĢiyi esir almıĢtır. Bu yağma sırasında adada yaĢayan çok sayıda Türk‟ün yaralandığını, hatta öldüğünü mektubunda yazan Antonio Pesaro, yağmadan sağ olarak kurtulan bir Türk‟ten edindiği bilgiyi de paylaĢmaktadır. Canını kurtarmayı baĢaran bu Türk, esirlerden dördünün Kurdoğlu tarafından Eğriboz sancakbeyi

336 A.y. 337 I Diarii, C. XI, s. 44.

208

Ġskender PaĢa‟ya teslim edildiğine Ģahit olmuĢ, bunu yönetici Antonio Pesaro‟ya söylemiĢtir.338 PaĢanın emrindeki donanma, Berberistan‟da yoğun bir faaliyet içindedir. Katalanlar‟a ait olan üç kadırgayı ele geçirmiĢtir. Eğriboz sancakbeyinin esire ihtiyacı olmalı ki Kurdoğlu ona esir temin etmiĢtir. Antonio Pesaro, Kurdoğlu tarafından esir alınıp Seferihisar‟a götürülen Venedik tebaasını kurtarmak için Ġstanbul‟daki Baylos Andrea Foscolo‟ya mektup yazmıĢtır.

Kemal Reis‟in vefatından söz eden ilk mektup, kardinal Marco Corner tarafından Roma‟dan gönderilmiĢtir. Roma‟lı kardinal bu mektubu babasına yollamıĢtır. Adı geçen kardinal, Kemal Reis‟in 15 ġubat (1510) tarihinde vefat ettiğini Rodos‟tan Vatikan‟a yollanan mektuplardan öğrenmiĢ, 12 Nisan (1510) tarihli bir mektup ile bu önemli bilgiyi babasıyla paylaĢmıĢtır.339 Ancak, bu bilgi gerçeği yansıtmamaktadır. Kemal Reis, 1510 yılının Ekim ayında vefat etmiĢtir. 340 Ġskenderiye‟ye gitmek üzereyken, filosu fırtınaya yakalanan Kemal Reis, Sisam civarında batan bir kadırgada341 boğularak hayatını kaybetmiĢtir.342 Kemal Reis‟in ölümüne neden olan fırtına çıkmadan evvel 40 gemiden oluĢan bir donanma Ġstanbul‟dan ayrılmıĢtır.343 Söz konusu donanma, 17 hafif kadırga, 1 mavna ve 18-20 oturaklı birkaç kalyata ile kare yelkenli birkaç gemiden oluĢmaktadır. Kemal Reis‟in344 emrindeki gemi sayısı 30‟dur.345 Geri kalan 10 gemi Memlüklülere aittir. Donanmadaki 23 gemi fırtına sırasında parçalanmıĢtır.346 Biri kadırga üçü kalyata olan 4 gemi de hasar görmüĢtür. Sadece 13 gemi sağlam kalmıĢtır. Parçalanan ve hasar gören gemilerin Kemal Reis‟in emrindeki gemiler olup olmadığı bilinmemektedir. Bununla birlikte, bu gemilerin çoğu Kemal Reis‟e ait olmalıdır.

338 A.e. , s. 45. 339 A.y. , s. 162. 340 Ġdris Bostan, “Kemal Reis”, DİA, C. XXV, s. 226-227. 341 Baylos Katibi Lodovico Valdrin tarafından Edirne‟den yollanan 8 Kasım 1510 tarihli mektup: I Diarii, C. XI, s. 663. 342 Komutan Bortolo da Mosto, tarafından Korfu‟dan yollanan 21 Kasım 1510 tarihli mektup ile Baylos‟un kâtibi Lodovico Valdrino tarafından Edirne‟den yollanan 8 Kasım 1510 tarihli mektup: A.e. , s. 661 ve 663. 343 Konsolos Pelegrino Venero tarafından Palermo‟dan yollanan 24 Aralık 1510 tarihli mektup: A.e. , s. 736. 344 Kemal Reis, Ġstanbul‟a gelmiĢ olan ve kısa süre içinde de Mısır‟a dönecek olan Memlük donanmasını Rodoslular‟dan korumakla vazifelendirilmiĢtir ve bu sebepten ötürü Ġskenderiye limanına dek Memlük donanmasına eĢlik edecektir. A.e. , s. 661. 345 Ġdris Bostan Kemal Reis‟in komutasında 25-30 gemi bulunduğunu ve bu gemilerden on sekizinin kadırga olduğunu ifade etmektedir. Ġdris Bostan, “Kemal Reis”, DİA, C. XXV, s. 226-227. 346 Komutan Bortolo da Mosto‟nun 21 Kasım 1510 tarihli mektubu: I Diarii A.e. , C. XI, s. 661.

209

Marco Corner tarafından verilen yanlıĢ bilgi Venedikli komutan Bortolo da Mosto tarafından tekrarlanmaktadır. Bu komutan 9 Nisan‟da (1510) Korfu‟daki Kassiopi (Casopo: Korfu Adası‟nın güneydoğusunda liman) limanından mektubunu teslim etmiĢtir.347 Bortolo da Mosto, mektubunda Kemal Reis‟in vefatının Ġstanbul‟da halka duyurulduğunu da iddia etmektedir. 348 Bu bilgiyi Avlonya‟dan edinmiĢtir. Bortolo da Mosto, 1510 yılının Kasım ayında yolladığı mektubunda tekrar Kemal Reis‟in ölümünden söz etmektedir.349 Bu kez doğru bilgi vermektedir.

Kemal Reis‟in ölümünden sonra Kurdoğlu, Sanuto kaynaklarında en ünlü Osmanlı korsanı olarak yer almaya baĢlamıĢtır. GöndermiĢ olduğu 9 Ocak tarihli mektupla Kurdoğlu‟nun Andre (Andros) Adası‟nda yaptığı yağmayı ihbar eden yönetici Antonio Pesaro, bu yağmanın sonuçlarını aktarmaya devam etmektedir. Yine Andre‟den 25 Mayıs (1510) tarihli bir mektup göndererek Kurdoğlu‟na ve onun emrindeki kalyata ve firkatelerin zararlı faaliyetlerine dair birtakım bilgiler vermiĢtir. Onun mektubunda bahsi geçtiği üzere, kalyata ve firkate türündeki dört Osmanlı gemisi, 3 Mayıs tarihinde, Eğriboz‟un güneydoğusundaki Andre Adası‟nda bulunan “Teni” adındaki çiftliğe (casale) uğramıĢtır. Bu çiftlikten 5 esir alan gemilerden firkate türünde 10 ve 12 oturaklı olan ikisi bir kaza sonucu kıyıya vurmuĢ ve parçalara ayrılmıĢtır. Karaya çıkartılan bu iki firkatede bulunan oniki esir Venedikliler tarafından kurtarılmıĢtır. Pesaro‟nun mektubu, söz konusu on iki esirin geldikleri yerler hakkında da bilgi vermektedir. Osmanlılar, bahsi geçen on iki esiri Andre (Andros) Adası‟nın güneyindeki Tinos (Tines) ile ve güneybatısındaki Kitinos‟tan (Setines /Kythnos) getirmiĢlerdir.350 Venedik‟in Andre‟deki yöneticisi, parçalanan iki firkatede yer alan Osmanlıların akıbetini de açıklık getirmiĢtir: Ġki firkatede toplamda kırk yedi Türk bulunmaktadır. Bunların otuz ikisi ya boğulmuĢ yahut Andre‟li Arnavutlar tarafından öldürülmüĢtür. Sağ olarak ele geçenlerden biri

347 Venedikli komutan tarafından gönderilen bu mektubun kime teslim edildiği belirtilmemiĢtir. A.e. , C. X, s. 254. 348 A.y. 349 Komutan Bortolo da Mosto, Kemal Reis‟in filosundaki gemilerin battığını ve bu gemilerden birinde bulunan Kemal Reis‟in boğularak öldüğünü haber almıĢtır. Kemal Reis ve filosu ile yanındaki Memlük gemileri, Sisam açıklarında fırtınaya yakalanmıĢtır. Bortolo da Mosto, Osmanlı ve Memlük gemilerinden 27 tanesinin parçalandığını, 13 tanesinin sağlam kaldığını bildirmektedir. Osmanlı ve Memlük gemileri en az 40 gemiden oluĢmaktadır. Kemal Reis‟in filosunda ise 25-30 gemi bulunmaktadır. Elçi Niccolò Giustiniani tarafından Ġstanbul‟dan yollanan 16 Ekim 1510 tarihli mektup, Komutan Bortolo da Mosto Korfu‟dan yollanan 21 Kasım 1510 tarihli mektup: A.e. , C. XI, Haziran, 1969, s. 661 ve Ġdris Bostan, “Kemal Reis”, DİA, C. XXV, s. 226- 227. 350 A.e. , s. 209.

210 yüzerek olay mahalinden uzaklaĢırken, sağ olarak Venedik yönetiminin eline geçen on dört Türk bir Venedikli süvari tarafından teslim alınmıĢ, bunların altısı kılıçtan geçirilmiĢtir. Geri kalanların fidye ile kurtarılmasına Andre‟li Arnavutlar razı olmayınca, Venedikli yönetici iki esiri kendine almıĢ, geri kalan altı esiri de Arnavutlara satmıĢtır. Yağmanın intikamını almak isteyen Andre‟li Arnavutlar, bu Türk esirlerin her biri için epey bir duka ödemeye bile razı olmuĢlardır. 351

25 Mayıs tarihli mektubunda bütün bunlardan bahseden Antonio Pesaro, Kurdoğlu‟nun emrindeki gemileri yakından takip etmektedir. Dört kadırga ve beĢ fustadan oluĢan Rodos donanmasının 16 Osmanlı kalyatasını ele geçirdiğini Sakız‟dan öğrenen Pesaro, bu gemilerin arasında Kurdoğlu‟na ait bir kadırganın bulunduğunu da iĢitmiĢtir. En az yirmi sekiz Türk esir alınmıĢtır. Rodoslular bunları yaparken Kurdoğlu boĢ durmamıĢ, Malyo Burnu‟nda seyreden üç ağribarı ele geçirip mürettebatını esir almıĢtır.352

351 A.y. 352 Ağribarların kime ait olduğu belirtilmemiĢtir. Rodoslular‟a ait olmalıdır. A.y.

211

V. BÖLÜM

I. SELĠM DÖNEMĠNDE KORSANLIK VE DENĠZCĠ LEVENDLER

5.1. Kurdoğlu Muslihiddin

I. Selim (1512-1520) babası II. Bayezid gibi bazı korsanları himaye edip Osmanlı gemilerini onlara emanet etmiĢtir. Bu padiĢahın saltanatından kısa bir süre önce Kemal Reis vefat etmiĢtir. Osmanlılar, onun boĢluğunu Kurdoğlu1 adıyla bilinen korsanla doldurmaya çalıĢmıĢtır. Kurdoğlu, Suriye ve Mısır‟ın fethi sırasında alınan ganimet mallarını Ġstanbul‟a getirecek olan gemilerin baĢına geçirilmiĢ önemli bir korsandır. O aynı zamanda Hıristiyan gemilerini huzursuz edecek derecede mücadeleci bir korsandır. Kurdoğlu‟nun devlet hizmetine giriĢi II. Bayezid döneminde, henüz Kemal Reis sağken gerçekleĢmiĢtir. Kurdoğlu‟ndan söz eden ilk mektup. Rodos Üstadıâzamı tarafından Kandiye‟deki heyete yollanan 30 Kasım 1508 tarihli mektuptur. Bu mektup, Kemal Reis‟in Rodos‟un Leryos Adası‟nda yağma yaptığını ve Kurdoğlu‟nun onun yardımına koĢarak Anadolu‟dan adam topladığını ve donanmaya erzak temin etmeye çalıĢtığını bildirmektedir. 2

Palermo‟da bulunan Venedikli Konsolos Pelegrino Venero, kardeĢlerine yazdığı 22 Mayıs 1514 tarihli mektubunda Kurdoğlu‟ndan söz etmektedir. Söz konusu mektupta anlatıldığı üzere, Kurdoğlu‟nun komutasındaki bir kadırga Tunus civarında, Goletta‟da3 bulunan 1400 salme (1022 hl) kapasiteli bir Napoli barçasını ele geçirmiĢtir.4 Cerbe‟den gelmiĢ olan kalyata ve firkate türündeki beĢ gemi ona yardım etmiĢtir.5

Girolamo Bidelli adındaki Venedikli peksimet sorumlusu (soprastante di biscoti) ġövalye Zacaria Trevisano‟ya yazdığı 7 Ekim 1514‟ tarihli mektubunda,

1 Günlükler‟de Kurtoğlu için “Cargoli, Cartogli, Cartoldo, Cartugli, Cartulli” gibi ifadeler kullanılmaktadır. 2 I Diarii, C. VII, s. 767 ve 770. 3 Golleta, bugünkü Tunus kentinin kuzeyinde yer alan, Tunus Körfezi‟ne kıyısı olan bir kenttir. Pitcher, Osmanlı İmparatorluğu’nun Tarihsel Coğrafyası, Haritalar Kısmı, Berberistan Sahili Haritası. 4 I Diarii, C. XVIII, s. 278. 5 A.y.

212

Kurdoğlu‟nun baĢka bir hücumundan söz etmektedir.6 Söz konusu mektup, bir Türk korsanın 23 Eylül 1514 tarihinde, Livorno kentine yakın bir iskele olan Gorgona‟da Ceneviz‟e ait bir kadırgayı ele geçirdiğini ve kadırganın içinde bulunan çok sayıda kiĢiyi öldürdüğünü bildirmektedir. Mektubun bahsettiği korsan, Kurdoğlu‟dur. Bidelli, söz konusu korsanın yanında dört kalyata7 ve bir kadırga olduğu bilgisini vermektedir.8

Rodos ġövalyeleri‟nin Üstadıâzamı tarafından Papa X. Leo‟ya gönderilen tarihsiz Latince mektup da Kurdoğlu hakkında bilgi vermektedir. Üstadıâzam, Yargıç (præterea) Beatissime Pater‟den önemli bilgiler edinmiĢtir. Beatissime Pater Kurdoğlu‟nun durumuna iliĢkin Üstadıâzam‟a Ģu bilgileri aktarmıĢtır: Ġki kardeĢinden birini yitiren hem bu sebepten ötürü hem de Ġskender PaĢa‟nın kendisini davet etmesi nedeniyle Gelibolu‟nun yolunu tutan Kurdoğlu, oradan geri dönüp evi ve eĢini ziyarete geldiğinde ona ait olan bir gemi Rodoslu bir trireme‟nin (üçer kürekli kadırga) saldırısına uğramıĢtır.9 Onun gemisini ele geçiren Rodoslular, gemideki Hıristiyan esirleri serbest bırakmıĢlardır.10 Bütün bunlardan söz eden bu mektup, bu olayın nerede vuku bulduğunu belirtmemektedir.

Daha önceden göndermiĢ olduğu 22 Mayıs 1514 tarihli mektupla Kurdoğlu‟nun Goletta‟da bir Napoli barçasını ele geçirdiğini haber veren Venedik‟in Palermo Konsolosu Pelegrino Venero, Palermo‟dan bir mektup daha göndermiĢtir. Venero, 29 Temmuz 1515 tarihli mektubunda kalyata ve firkate türündeki dokuz gemi ve iki kadırga ile Sakız‟dan yola çıkmıĢ olan Kurdoğlu‟nun Lampedusa‟da (Lamploxa)11 Napoli çıkıĢlı bir barçayı ele geçirdiğini haber vermektedir.12

1515 yılının yaz aylarında Berberi kıyıları iyice hareketlenmiĢ, Hıristiyan ve Müslüman korsanların yıpratıcı faaliyetlerine, Hıristiyan ve Müslüman denizciler arasındaki çetin mücadeleye sahne olmuĢtur. Pelegrino Venero‟nun söz konusu mektubu, Cenevizli bir kalyonun komutanı olan Centurione‟nin Tunus‟taki

6 A.e. , C. XIX, Eylül, 1969, s. 223, s. 225. 7 Pelegrino Venero‟in 22 Mayıs 1514 tarihli mektubu Kurdoğlu‟nun yanında firkate ve kalyatadan oluĢan beĢ gemi olduğu bilgisini içermektedir A.e. , C. XVIII, Eylül, 1969, s. 278. 8 A.e. , C. XIX, Eylül, 1969, s. 225. 9 A.e. , s. 463 ve 465. 10 A.e. , s. 465. 11 Lampedusa, Tunus ile Malta Adası arasında yer alan küçük bir Akdeniz adasıdır. 12 A.e. , C. XX, Eylül, 1969, s. 579.

213

Goletta‟yı yağmaladığını, aynı süre zarfında Oruç Reis (Rugio) veya Barbaros‟a ait olan kalyata ve firkate türündeki on altı gemi ve üç kadırganın Mayorka çıkıĢlı bir kadırga ile çok sayıda barça ve kalyonu ele geçirdiğini bildirerek Berberi sularındaki bu hareketliliği vurgulamaktadır.13 Söz konusu Konsolos tarafından yollanan ve 18 Mayıs 1515 olarak tarihlenen baĢka bir mektupta da Barbaros‟un adı geçmektedir. Tunus Körfezi‟nde on beĢ kalyata ile iki kadırganın bulunduğunu öğrenen Konsolos, onların Barbaros‟a ait olduğunu tahnmin etmekte, söz konusu mektubu yazarak o tarafa gidecek olan Venediklileri önceden uyarmaktadır.14

Takvimler 1515 yılının Eylül ayını gösterirken Kurdoğlu‟na dair baĢka bir mektup daha kaleme alınmıĢtır. Patriçi Marco Antonio Contarini kardeĢi Battista‟ya yolladığı 19 Eylül 1515 tarihli mektubunda Kurdoğlu‟nun takip ettiği güzergâha dair ayrıntılı malumat vermektedir. Söz konusu mektupta, Kurdoğlu‟nun beraberindeki on sekiz firkate ve dört kalyata ile birlikte Osmanlı kıyılarına uğramadan Sakız‟a geçip oradan erzak aldığından ve Mokene (Mikonos), ġira (Syra), Ġspinos (Yavuzca/Syphno/Sifnos) ve Değirmenlik (Millo/ Milos)15 adalarında vuruĢtuğundan söz edilmektedir. Mektup, bu çatıĢmalardan sonra Kurdoğlu‟nun Berberistan‟a geri döndüğünden de söz eder.16 Baylos Alvise d‟Armer tarafından Korfu‟dan yollanan mektup17 Kurdoğlu‟nun Napoli çıkıĢlı silahlı kadırgaları ele geçirdiğini haber vermektedir.18 Alvise d‟Armer, Santurin Ģehrinden gelen mektuplardan bu bilgiyi edinmiĢtir.

Sanuto, patriçi Leonardo Marcello tarafından kendisine ulaĢtırılan kötü bir haberi19 tarihsiz olarak, 1515 senesi Aralık ayı baĢlığı altında kaydetmĢtir. Leonardo Marcello‟nun Sanuto‟ya ilettiği haber Ģudur: Koton, biber, kuru karanfil ve arpa gibi değerli metalarla dolu olan 730 adet çuvalı (Bunun 400 çuvalı kotondur) Suriye‟den yüklenen 900 botte (576 ton) kapasiteli tüccar gemisi, Dıraç‟ın Pallòs Burnu (Cao di Pali) denen bölgesine demir atmıĢ bir haldeyken halatlardaki kötü vaziyetin de

13 A.y. 14 A.e. , s. 309. 15 Bu küçük Ege adaları Eğriboz Adası‟nın güneydoğusunda yer almaktadır. Kiklad Ada grubuna dahildirler. . Ege Adaları’nın İdarî, Malî ve Sosyal Yapısı, ed. Ġdris Bostan, Ege Adaları Ġndeksi, Ek-1, s. 179-180. 16 I Diarii di Marino Sanuto, ed. Federico Stefani v. d. , C. XXI, s. 140-142. 17 Mektubun tam tarihi belirtilmemiĢtir. Bu mektup 1515 yılının Ekim ayı baĢlığı altında yer almaktadır. A.e. , s. 241. 18 A.y. 19 A.e. , s. 342.

214 etkisiyle parçalanıp batmıĢ, 30.000 dukalık bir zarar ortaya çıkmıĢtır.20 Korsanlara fırsat vermeden kendi kendine batan bu gemiden evvel o taraftan geçen ve çok sayıda fıçı taĢıyan Francesco Foscari‟nin gemisi aynı talihe uğramamıĢtır: Bu gemi 11 firkate ve 3 kalyatadan oluĢan Osmanlı filosunun eline esir düĢmüĢtür. Söz konusu gemiler, Kurdoğlu‟nun komutasındadır.21 Bu olay, 20 Ağustos‟ta vuku bulmuĢtur.

Napoli‟deki Venedik Konsolosu Leonardo Anselmi tarafından yollanan 24 Kasım (1515) tarihli mektup, hem Kurdoğlu hem de Barbaros hakkında bilgi vermesi bakımından önemli bir kaynaktır. Kurdoğlu‟nun 3 kadırga, kalyata ve firkate türündeki 10 gemi ile Sardinya Adası‟nda olduğunu haber veren mektup, Barbaros‟un Bicaye‟de (Bugia)22 olduğunu bildirmektedir.23

Baylos Alvise d‟Armer‟in Korfu‟dan yolladığı 13 ġubat 1516 tarihli mektup, Venediklilerin Kurdoğlu‟na karĢı ne gibi tedbirler aldığını gözler önüne serer. Bu mektuba göre, 5 gemisi Berberi kıyılarında görülen Kurdoğlu‟na karĢı tedbiri elden bırakmak istemeyen Venedikli Komutan Giovanni Contarini, Beyrut‟tan Korfu‟ya gidecek olan 6 kadırgadan 5‟ini silahlandırmıĢtır. Aynı mektupta, bahsi geçen Venedik komutanının hem Doğu Akdeniz‟de seyreden Venedik kadırgalarını koruma altına almak hem de Kurdoğlu‟na pusu kurmak maksadıyla Malyo Burnu‟nda bekleyeceği yazılıdır.24

Roma‟daki Venedik Elçisi Marin Giorgi, 1515 yılının Mayıs ayında yolladığı mektupta25, Barbaros ve Kurdoğlu‟nun Elba Adası‟na (Korsika‟nın kuzeydoğusunda) düzenlediği saldırıdan söz etmektedir. Elçi, bu iki meĢhur korsanın Osmanlılar ve Mağriblileri taĢıyan kalyata ve firkate türündeki 27 gemi ile beraber Elba kıyısına yanaĢtıklarını, karaya çıkarak adadaki kaleyi ele geçirmeye çalıĢtıklarını ve bunun için adadakilerle çarpıĢtıklarını yazmaktadır. Roma‟daki bu Venedik Elçisi, kalyata

20 Ġstanbul‟daki Venedik Baylosu Leonardo Bembo, 24 Ekim (1516) tarihinde yolladığı mektubunda Piri Mehmed PaĢa‟yla (Peri bassà) olan görüĢmesini anlatmıĢtır. Piri Mehmed PaĢa, Dıraç sularında batan “Pasqualiga” adlı geminin yağmalanmasından üzüntü duyduğunu belirterek, Dıraç kadısının bu hadiseden haberdar edilip gereğini yapmakla görevlendirildiğini Baylos‟a söylemiĢtir. A.e. , C. XXIII, s. 384-385. 21 A.e. , s. 343. 22 Bicaye, Cezayir‟in doğusunda yer almaktadır. Pitcher, Osmanlı İmparatorluğu’nun Tarihsel Coğrafyası, Haritalar Kısmı, Berberistan Sahili Haritası. 23. I Diarii, C. XXIII, s. 381. 24A.e. , C. XXI, s. 518. 25 Bu mektubun 9 Mayıs(1516) sabahında Venedik‟e ulaĢtığı Sanuto tarafından ayrıca belirtilmiĢtir. A.e. , C. XXII, Eylül, 1969, s. 200.

215 ve firkateden oluĢan on geminin daha bu korsan birliğine ekleneceğini haber almıĢ, mektubunda bu haberden de bahsetmiĢtir. Bu elçinin yolladığı, 28 ve 29 Mayıs tarihlerini taĢıyan iki mektup da Kurdoğlu‟ndan bahsetmektedir. Bu kez Kurdoğlu, Pulya‟yı (Puia) yağmalamıĢtır.26 Kurdoğlu oradan 800 kiĢiyi esir almıĢtır. Aynı haber, Napoli‟deki Venedik Konsolosu Leonardo Anselmi tarafından da dile getirilmektedir. O da 800 kiĢinin esir alındığını yazmaktadır.27 Öncü korsan Kurdoğlu‟nun yanındaki korsanların Osmanlılardan ve Mağriblilerden oluĢtuğunu da söylemektedir. Bahsedilen konsolos tarafından 1516 yılı içinde yazılan ve yine Napoli‟den yollanan bir baĢka mektuba28 göre yanındaki gemi sayısı 40‟ı aĢan Kurdoğlu, 800 botte (412 ton) kapasiteli bir Sicilya gemisini ele geçirmiĢtir. Leonardo Anselmi, bu Sicilya gemisinin bir süre Ġngiltere‟de bulunduğu, daha sonra Ceneviz‟de mal boĢalttığı ve Sicilya‟ya dönerken saldırıya uğradığı bilgilerini vermekle birlikte geminin tam olarak ne zaman ve nerede saldırıya uğradığını belirtmemektedir. Bu yüzden, geminin Napoli civarında saldırıya uğradığına iliĢkin yapılan yorum, tahminin ötesine geçmemektedir.

Kurdoğlu‟nun düzenlediği akınlar kimi zaman Hıristiyan devletler içinde görevden almalara neden olacak kadar etkili olmuĢtur. Venedik‟in Roma Elçisi Marino Giorgi‟nin Roma‟dan gönderdiği 25 Haziran 1516 tarihli mektubunda belirttiği üzere, Papalık yönetimi, kadırgaları Kurdoğlu‟na karĢı koruyamamasından ötürü bir komutanını görevden almıĢtır.29

Kurdoğlu‟nun akınları, Papalık‟ın askerlerinin yanında Venedik askerleri ve denizciler için de bir takım zararlı sonuçlar doğurmuĢtur. Yine bahsi geçen mektup, Orsini30 denen yerdeki bir teğmenin Kurdoğlu tarafından esir edildiğini haber vermektedir.31 Venedik‟in Roma Elçisi Marin Giorgi, Anglia‟dan yolladığı 24 Eylül 1516 tarihli mektubunda Foscari, Donado ve Malipiero32 gibi Venedikli denizcilerin Kurdoğlu adlı korsan tarafından esir alınmalarına yol açan hadiselerin Roma

26 A.e. , s. 269. 27 A.y. 28 A.e. , s. 290. 29 A.e. , s. 323. 30 Orsini (Ursini) Roma‟da yer alan bir prensliktir. A.e. , C. XXIII, Indıce dei Nomi di Persone e di Cose, s. 705. 31 A.e. , s. 323. 32 Mektupta Kurdoğlu‟nun eline esir düĢen komutanlar sıralanmaktadır. Adları değil, sadece soyadları zikredilmiĢtir. A.e. , s. 606-607.

216 sularında meydana geldiğini vurgulayarak Papalık ve “En Hıristiyan Kral”ın, yani Fransa Kralı‟nın donanmalarını silahlandırmamalarından, Kurdoğlu‟na karĢı hiçbir eylemde bulunmamalarından yakınmaktadır.33 Yukarıda adı geçen Venedik Elçisi, Bizistre üzerine düzenlenecek ortak bir donanma harekâtı ile Kurdoğlu gibi korsanların önlenebileceğini yazmaktadır.34

Parga‟daki (Yunanistan) bir kale muhafızı tarafından gönderilen 19 Eylül 1516 tarihli mektup, Calabria‟dan gelen Filippo Marangon adlı kiĢiden duyulan bir haberden söz etmektedir. Filippo Marangon adındaki bu kiĢi, Kurdoğlu‟nun on beĢ gemiyle beraber Crotone (Cotron: Taranto Körfezi‟nin batısındaki kent) kıyısına ayak basıp orayı topla dövdüğünü söylemiĢtir. Söz konusu kale muhafızı tarafından gönderilen öncekinden bir gün sonra yazılmıĢ olan mektup, Kurdoğlu‟nun yanındaki onbeĢ gemiyle beraber Adriyatik‟te seyrettiğini bildirerek bu denize çok yakın olan Korfu‟nun kadırgasız ve korumasız bırakılmaması konusunda Venedikli komutanları uyarmaktadır.35 Kurdoğlu‟nun on beĢ gemi ile Adriyatik‟te bulunduğunu haber alan bir baĢka kiĢi, Venedik Donanma Emini Sebastian Moro‟dur. 1516 senesi Ağustos ayı olarak tarihlenen mektubunu36 Adriyatik kıyısında bir ada olan Leccena‟dan yollayan bu Komutan, Kurdoğlu‟yla ilgili bilginin doğruluğunu araĢtırmak için, Pulya tarafına iki kadırga yollamıĢtır.37

Leccena‟dan Dubrovnik‟e geçen Sebastian Moro, Taranto tarafından gelen Dubrovnikliler‟den Kurdoğlu‟nun dördü kadırga olan 22 gemiyle beraber Santa Maria Burnu‟nda (Otranto Körfezi‟ne açılan Santa Maria di Leuca Burnu) dolaĢtığını öğrenmiĢtir. Kurdoğlu, burada içinde pek çok ticarî mal bulunan Zante çıkıĢlı bir yük gemisi ile Papalık ve Fransa‟ya (En Hıristiyan Kral‟a) ait olan iki fustayı ele geçirmiĢtir.38 Kurdoğlu‟na ilĢkin bu haberleri 21 Ağustos‟ta öğrenen Moro, Venedik‟i haberdar etmek amacıyla bir mektup kaleme almıĢ ve bu mektubu 6 Eylül‟de (1516) Dubrovnik‟ten yollamıĢtır.

33 A.y. 34 A.e. , s. 607. 35 A.y. 36 Mektubun hangi gün yazıldığı belirtilmemektedir. A.e. , s. 547. 37 A.y. 38 A.e. , s. 616.

217

Venedikli Donanma Emini Sebastian Moro‟nun mektubundan üç gün sonra (9 Eylül günü) yazılan ve Kıbrıs‟taki Venedik heyeti39 tarafından yollanan bir mektup, misket üzümü (muschatelli) taĢıyan Kandiye çıkıĢlı üç ağribarın Kurdoğlu‟nun eline geçtiğini haber vermektedir.

Donanma Emini Sebastian Moro Kurdoğlu‟na dair edindiği bilgileri Venedik‟e aktarmaya devam etmiĢtir. Moro tarafından Pulya‟ya yollanan40 Kurdoğlu‟nun Adriyatik‟te olup olmadığını öğrenmekle vaziflendirilmiĢ olan iki kadırga41 Eylül ayında Leccena‟ya dönmüĢtür.42 Pulya‟dan dönen iki kadırga, eli boĢ dönmemiĢ, Kurdoğlu‟na dair pek çok bilgiyle yüklü bir halde Moro‟nun yanına gelmiĢtir. Otranto çıkıĢlı iki gemiyle Monopoli‟de (Otranto‟nun batısı) karĢılaĢan bu iki Venedik kadırgası, onlardan ne öğrendiyse bunu Moro‟ya rapor etmiĢtir. Kadırgadakiler tarafından sunulan raporun içeriği Ģöyledir: Kurdoğlu, iki kadırga, üç kalyata ve altı firkateden oluĢan toplam on iki gemi43 ile 31 Ağustos‟ta Santa Maria di Leuca Burnu‟nda görülmüĢtür. Bundan birkaç gün önce de Otranto yakınlarındaki Soprasano‟yu yağmalamıĢtır. Oradan aldığı esirler için 1200 duka fidye talep etmektedir.44 Kurdoğlu‟nun komutasındaki gemiler, Zante çıkıĢlı bir yük gemisini de ele geçirmiĢtir. Bu olay, Otranto‟nun 3 mil açığında meydana gelmiĢtir. Ele geçirilen gemi, Kurdoğlu‟nun adamları tarafından kıyıya çekilmiĢtir.

Beraberindeki on bir kadırga olduğu halde, Korfu‟dan ayrılan Sebastian Moro, Kurdoğlu‟nu bulmak için önce Malyo Burnu‟na gitmiĢtir.45 Kurdoğlu nereye uğrasa oraya gitmeyi ihmal etmeyen Donanma Emini, Kurdoğlu‟nun peĢinden Kandiye‟ye kadar gidip onun gittiği yer hakkında bilgi toplamıĢtır: Kurdoğlu,

39 Sanuto, Suriye‟den yola çıkan Venedik gemilerinin Kıbrıs‟a uğrayıp heyet tarafından yollanan bu mektubu Venedik‟e ulaĢtırmak için teslim aldığını belirtmektedir. A.e. , s. 658. 40 Sebastian Moro tarafından Leccena‟dan (Liezna) yollanan mektup (1516 yılının Ağustos ayında yollanmıĢtır). A.e. , s. 547. 41 Sebastian Moro, 18 Eylül 1516 tarihinde, Kotor yakınlarında Venedik kadırgalarına bir mektup teslim etmiĢtir. Bu mektubunda Pulya‟ya gönderilen iki kadırganın adlarından da söz eder: “Contarena” ve “Zena”. A.e. , s. 663. 42 Sebastian Moro tarafından Dubrovnik‟ten yollanan 10 Eylül 1516 tarihli mektuplar: A.e. , s. 662. 43 Sebastian Moro, Kotor‟dan yolladığı 18 Eylül 1516 tarihli mektubunda da Pulya‟dan gelen iki kadırganın anlattıklarına yer vermiĢtir. Moro, bu mektubunda Kurdoğlu‟nun 12 değil 11 yelkenlinin Santa Maria di Leuca Burnu‟nda görüldüğünü, daha sonra Otranto yakınlarındaki “Rocha” (?) denen yere uğradığını, orada buğday taĢıyan Dubrovnik çıkıĢlı bir gemiyi ele geçirdiğini, beĢ gün sonra da Berberi kıyılarına gitmek için Taranto tarafına geçtiğini söyler. Bütün bunları Pulya‟ya yolladığı iki kadırgadan öğrenmiĢtir. Bu iki kadırga ise Monopoli‟de rastladıkları Otranto çıkıĢlı iki gemiden bunları öğrenmiĢtir. A.y. 44 A.y. 45 Sebastaian Moro‟nun Zante‟den yolladığı 10 Ekim 1516 tarihli mektup: A.e. , C. XXIII, s. 248.

218

Kandiye‟den sonra Anadolu kıyılarına gitmiĢ, kalyata ve firkatelerin silahlarını boĢaltıp kadırgalarını bir ırmağın46 kıyısına demirlemiĢtir.47

1516 yılının Eylül ayında Korfu, Kandiye ve Kıbrıs‟tan yollanan mektuplar48 Kurdoğlu‟nun Kandiye ve Fraschia koyunda yağma yaptığını haber vermektedir. Bu mektuplarda Ģu bilgiler yer almaktadır: Marin Falier adındaki Komutan Fraschia‟da esir alınmıĢ, yanındaki 2000 duka Osmanlı korsanlarının eline geçmiĢtir. Bu komutan için 3000 duka fidye talep edilmektedir. Diğer Venedikli esirlerden fidyesi ödenmemiĢ olanlar Kurdoğlu‟nun adamları tarafından öldürülmüĢtür. 49

Dük Marco Orio ile Komutan Antonio Giustiniani tarafından Kandiye‟den yollanan 21 Eylül (1516) tarihli mektup, Komutan Marin Falier‟in Kurdoğlu‟na nasıl esir düĢtüğünü ve onun esir düĢmesinden sonra yaĢananları ayrıntısıyla anlatmaktadır. Komutan Marin Falier‟in emrindeki bir gemi, Kurdoğlu‟nun komutasındaki iki kadırga, kalyata ve firkateden oluĢan yedi gemi ile Malyo Burnu‟nda karĢılaĢmıĢtır.50 Bu sırada, Kurdoğlu, yanındaki yoldaĢıyla51 beraber Çuha Adası yakınındaki iki Venedik ağribarı ile çatıĢmıĢtır.52 Ağribarlardan biri Kurdoğlu‟nun eline geçerken, diğeri kıyıya yanaĢmıĢ, bu geminin içindeki adamlar kaçmıĢtır.53 Venediklilere ait bir kalyon ile bir karavela da Kurdoğlu‟nun karĢısına çıkıp onunla çarpıĢmıĢtır. Bu gemilerden birinde bulunan komutan Marin Falier Kurdoğlu‟na esir düĢmüĢtür. Bu gemilerden esir alınanların bir kısmı Kurdoğlu tarafından öldürülürken, Marin Falier fidye karĢılığı bağıĢlanmıĢtır.54 21 Eylül tarihli mektup, Kurdoğlu‟nun 15 Eylül‟de Girit Adası‟nda bir koy olan Fraschia‟da (Girit Adası‟nda bir koy) görüldüğünü, önüne çıkan Hanya ve Resmo‟lu balıkçı barçalarını ele geçirdiğini haber vermektedir. Marin Falier‟in fidyesinin Kandiye‟li yöneticiler

46 Irmağın adı belirtilmemiĢtir. A.e. , s. 289. 47 Sebastian Moro‟nun Kandiye‟den yolladığı 23 Ekim 1516 tarihli mektup: A.y. 48 Korfu‟dan yollanan mektup, Baylos Alvise di Garzoni tarafından yollanmıĢtır. Ancak tarihsizdir. Kandiye‟den yollanan mektubun tarihi ise 28 Eylül‟dür (1516). Sanuto, bu mektubun kim tarafından yollandığını belirtmemiĢ, sadece mektubun bir ağribar ile Kandiye‟den Korfu‟ya getirildiğini söylemiĢtir. A.e. , s. 78. 49 A.y. 50 A.e. , s. 109. 51 Kurdoğlu‟nun yanındaki korsanın adı mektubu yazanlar tarafından zikredilmemiĢtir. A.y. 52 A.y. 53 A.y. 54 A.y.

219 tarafından ödenmesini isteyen55 Kurdoğlu‟nun Kandiye kıyısına yaklaĢtığını gören Venedikli yöneticiler surlara sığınıp oradaki dört büyük kadırgayı silahlandırmıĢtır. Dük Marco Orio da “Simitecola” adlı gemisini silahlandırıp 500 adam toplamıĢtır. Kurdoğlu, alınan bu savunma tedbirleri nedeniyle, herhangi bir saldırı giriĢiminden kaçınıp oradan ayrılmıĢtır.56 Sitiya‟dan (Girit‟in doğusu) gönderilen mektuplardan57 yola çıkılarak Kurdoğlu‟nun 26 Eylül tarihinde Kandiye limanında olduğunu tespit etmek mümkündür. Bu mektuplar Kandiye limanının yeterince korunaklı olmadığından da bahsetmektedir. Limanda kadırga bulunmamaktadır. Söz konusu liman, ikisi kötü durumda olan silahlı altı gemi58 tarafından korunmaktadır. Göndereni belirtilmeyen bu mektuplar, Venedikli yöneticilerin neden sur civarına sığındığını da açıklamaktadır. Bunun iki nedeni vardır: Ġlk neden, Kurdoğlu‟nun limana ayak basmasıdır. Diğer neden ise silahlı ve büyük dört kadırganın surların arkasını korumasıdır. Limanda ise kadırga bulunmamaktadır. Kurdoğlu, Kandiye‟ye uğradıktan sonra bir Rodos gemisini ele geçirmiĢ59, daha sonra da Zante‟ye uğrayıp, orada seyreden beĢ gemiyi el koymuĢtur.60

Kurdoğlu, Doğu Akdeniz‟deki Venedik kolonilerinden esir almaya devam ederken, Venedikliler, bu korsanın zararlı faaliyetlerini önleyememiĢtir. Donanma Emini Niccolò Lipamano ile Donanma Emini Bernardo Navaier tarafından Anabolu‟dan yollanan mektup, Kurdoğlu‟nun Anabolu‟da yetmiĢten fazla esir aldığını bildirmektedir. 61

I. Selim‟in saltanat yıllarında, Akdeniz‟de dolaĢan Türk korsanlar Kurdoğlu‟ndan ibaret değildir. Korsan Tuğrul‟un (Troylo) adı da anılmaktadır. Baylos Leonardo Bembo‟nun Pera‟dan yolladığı 24 Ekim 1516 tarihli mektupta

55 Resmo‟lu (Réthymnon/Retimo) yönetici (retor/rettore) Andrea Bondimier de 3 Aralık‟ta (1516) teslim ettiği mektubunda Kurdoğlu‟nun karaya çıkıp Resmo‟daki kasabaları yağmalamasından yakınmaktadır A.e. , C. XXIII, s. 109 ve A.e. , C. XXIV, 147. 56 A.e. , C. XXIII, s. 109. 57 Sitiya‟dan (Girit) yollanan 27 Eylül 1516 tarihli mektuplar: A.e. , s. 110. 58 Kandiye limanını koruyan gemilerin kadırga olmadığının altını çizen bu mektuplar, bahsedilen gemilerin türü hakkında herhangi bir bilgi vermemektedir. A.y. 59 Baylos Alvise Garzoni‟nin Korfu‟dan yolladığı 3 Ekim 1517 tarihli mektup: A.y. 60 Alvise Garzoni‟nin 24 Eylül 1517 tarihli mektubu: A.y. 61 Aralık 1516‟da gönderilen mektup: A.e. , s. 263.

220 korsan Tuğrul‟un62 adına rastlanmaktadır. Bu mektupta yazılı olduğu üzere korsan Tuğrul‟un olduğu gemiye Venedikliler zarar vermiĢtir.63 Hatta, veziriazam Piri Mehmed PaĢa, bu zararın tazmin edilmesini Baylos‟tan istemiĢtir.64 Bembo‟nun mektubunda Kurdoğlu‟nun da adı geçmektedir. Venedik Baylosu, PaĢa‟ya Kurdoğlu‟nu Ģikâyet edince, paĢanın ona verdiği cevap Ģöyle olmuĢtur: “Bizimkilere de zarar veren bir korsan o. Alın sizin olsun”.65 Venedikliler, bu sözün doğru olmadığının farkındadır. Çünkü padiĢah, zırhla donattığı 10 kadırgayı Bozcaada‟daki Kurdoğlu‟nu yanına yollamıĢtır.66 Kurdoğlu, bu kadırgalarla Suriye‟ye gidecektir. I. Selim Kurdoğlu‟nu cezalandırmak bir yana, ona donanmasını emanet etmektedir. Kurdoğlu‟nun Suriye‟ye gideceğini duyan Bembo, Piri Mehmed PaĢa‟ya sitemde bulunmuĢtur. Piri Mehmed PaĢa, emrin padiĢahtan geldiğini söyleyip yapacak bir Ģey olmadığı cevabını vermiĢtir.67 Venedikli tüccarlar da Kurdoğlu‟nun denize açılacak olmasından büyük bir endiĢe duymaktadır. Baylos, Ģarap taĢıyan birkaç Kandiye gemisinin Kurdoğlu‟yla karĢılaĢmamak için yola çıkmadığını haber almıĢtır.68

Trablus‟tan ġam‟a gidecek olan Osmanlı donanması Kıbrıs‟tan geçecektir. Baylos, bu donanmanın geçiĢ koĢullarını Gelibolu Sancakbeyi Cafer Ağa ile müzakere etmiĢtir.69 Mühimmat ve erzakla yüklü, 10 kadırga ve kalyata ve firkate türünde 30-40 gemiden oluĢan bu donanma için Ģöyle bir karar alınmıĢtır: Gelibolu Sancakbeyi Osmanlı donanmasına Kıbrıs‟taki Venedik gemilerine dokunmamaları emrini vermiĢ, Baylos da, Kıbrıs tarafına gidecek olan Osmanlı donanmasının barıĢçıl amaçlarla ve ticaret yapma niyetiyle orada olacağı bilgisini yönetici merciye

62 Korsan Tuğrul‟un (Troylo) adı Baylos‟un bir baĢka mektubunda da geçmektedir. 18 Temmuz 1517 tarihli bu mektupta Ģu bilgiler verilmektedir: ĠĢketos‟ta (Schiati/Skiatos/ĠĢkatos/ĠĢkados:Eğriboz Adası‟nın kuzeyindeki ada) esir alınan Eğriboz‟un Saraylı (?Sarali) kasabasına mensup olan Osmanlı tebaasının durumuna iliĢkin Eğriboz Sancakbeyi ile görüĢen Baylos, fırsattan istifade ile korsan Tuğrul‟un Takımadalar‟da (Venedik‟in Doğu Akdeniz‟dek kolonileri olan adalarda) yaptığı yağmayı Ģikayet etmiĢtir. PaĢa ise esir alınan Eğriboz‟lu tebaanın teslimi için 2 aylık bir süre tanıdığını Baylos‟a söylemiĢtir. Donanma Emini Sebastian Moro tarafından ĠĢkiros (Ġskir/Schyros)62 Adası‟ndan yollanmıĢ olan 3 Kasım 1517 tarihli mektuplarda korsan Tuğrul‟dan söz etmektedir. Sebastian Moro, ĠĢkire civarında dolanan bu korsanı Ģu cümleyle tanımlamaktadır: “ Tuğrul adlı bir korsan vardır ki buradaki (ĠĢkiros‟daki) tüm Rodoslu ve Batı Akdenizli korsanlar tarafından en çok onun izi sürülür” A.e. , C. XXIV, s. 626-627 ve A.e. , C. XXV, s. 181-184 ve Ege Adaları’nın İdarî, Malî ve Sosyal Yapısı, ed. Ġdris Bostan, Ege Adaları Ġndeksi, Ek-1, s. 179. 63 I Diarii, C. XXIII, s. 385. 64 A.y. 65 “È corsaro, fa danno anche agli nostri, prendetelo vui”. A.y. 66 Baylos Leonardo Bembo tarafından yollanan 28 Kasım 1516 tarihli mektup: A.e. , s. 547. 67 A.e. , s. 548-549. 68 A.e. , s. 549. 69 Baylos Leonardo Bembo‟nun Ġstanbul‟dan yolladığı 28 Kasım 1516 tarihli mektup: A.e. , s. 608.

221 iletmiĢtir. PadiĢahın icazetini alan Gelibolu Sancakbeyi Kıbrıs‟ın Osmanlı donanmasına para karĢılığında erzak temin etmesi hususunda Baylos‟la mutabakata varmıĢtır. Erzak temininin bedel karĢılığında yapılması, korsan yağmasını önlemek içindir. Söz konusu mutabakatı önemli kılan asıl nokta, pek çok Hıristiyan gemisini yağmalayan Kurdoğlu‟nun Osmanlı donanmasına komuta edecek olmasıdır. Kurdoğlu dıĢında baĢka Osmanlı korsanlarının da donanmada yer alması, Venedik Kıbrıs‟ı açısından ürkütücü olacağından ve bu kadar Osmanlı korsanını bir arada gören ada, saldırıya geçeceğinden ötürü, Baylos, Osmanlı donanmasının barıĢçıl olduğunu yöneticilere bildirme ihtiyacı duymuĢtur.

11 Aralık (1516) tarihinde Ġstanbul‟dan yola çıkan kuru etle yüklü ağribarın reisi Quaresema (adı belirtilmemiĢ), takvimlerin 8 Mart 1517 tarihini gösterdiği bir Pazar günü Venedik‟e ulaĢmıĢ, toplanmıĢ olan Venedik “coleggio”sunun huzuruna çıkmıĢ ve Osmanlı donanması ve Kurdoğlu hakkında iĢittiği ve Ģahit olduğu bir takım bilgileri Venedikli yetkililere iletmiĢtir.70 Bu reisin Venedik‟e varıĢı Sanuto tarafından önemli bir hadise olarak kayda geçirilmiĢtir. Bahsi geçen reis, Ġstanbul limanında 101 büyük, 103 adet hafif kadırga olduğunu, Bozcaada‟da 40 kadırga ve top ve at gemilerinden oluĢan 20 gemi olduğunu belirttikten sonra, Kurdoğlu‟nun Foça civarında gezindiğini haber vermektedir.71

Baylos Leonardo Bembo, Kurdoğlu‟na dair bilgi toplamayı sürdürmektedir. Bir ara donanmanın yanından ayrılıp Ġzmir limanına giden Kurdoğlu, önceden esir aldığı aralarında Venedik tebası ve diğer Hıristiyanların bulunduğu 150 kiĢiyi orada öldürmüĢtür. Baylos, bu hadiseden son derece rahatsız olmuĢ ve yapılanı gaddarlık olarak tanımlamıĢtır.72

Suriye ve Mısır‟a yollanan gemilere kılavuzluk eden Kurdoğlu, Korfu‟daki Baylos‟un da yakın takibindedir. Alvise di Garzoni, peksimet almak için Kıbrıs‟a uğrayan ve yirmi gün önce de (25 veya 26 Ocak tarihinde) oradan ayrılan gemi reisi Piero Vasallo ile görüĢmüĢtür. Baylos, reisin verdiği bilgileri 15 ġubat 1517 tarihli mektubunda yazmıĢtır. Piero Vasallo adlı bu reis, Kıbrıs‟tan ayrıldıktan sonra Milos

70 A.e. , C. XXIV, s. 48. 71 A.y. 72 Leonardo Bembo tarafından yollanan 15 Mart 1517 tarihli mektup: A.e. , s. 101.

222

Adası civarında bir yük gemisinin reisiyle karĢılaĢmıĢtır.73 Ġstanbul‟dan gelen bu reis, Gelibolu‟da silahlandırılmıĢ halde 40 kadırga gördüğünü ve Kurdoğlu‟nun komutasında bulunan 30 yelkenlinin bu gemilerle birleĢtiğini ona söylemiĢtir. Piero Vasallo‟yla konuĢan bu reis, Gelibolu‟da bulunan büyük küçük bütün gemilere atlarla hırdavat ve mühimmat taĢındığını da görmüĢtür. Bütün bu anlatılanlardan haberdar edilen Korfu‟daki Baylos, Kıbrıs‟tan Venedik‟e buğday taĢıyan kalyonlar tarafından benzer bilgilerin iletildiğini yazmaktadır.

Donanmayla beraber Mısır‟a gitmekte olan Kurdoğlu, yolda rastladığı Hıristiyan gemilerini ele geçirmektedir. Nisan ayı içinde Venedik‟e ulaĢan önemli haberleri art arda sıralayan Marino Sanuto, 9 Nisan‟da Kıbrıs tarafından gelen bir gemi reisinin Senato‟ya sunduğu bir rapordan bahsetmektedir.74 Bu gemi reisi, Rodos‟lulara ait bir filonun Kurdoğlu tarafından ele geçirildiğini rapor etmektedir. Ele geçirilen filo, iki tanesi büyük kadırga olmak üzere toplam 17 gemiden oluĢmaktadır.75 Kurdoğlu‟nun yanında ise 35 gemi bulunmaktadır. Olay, Episkopi‟de meydana gelmiĢtir.

Anabolu‟daki Venedik vatandaĢlarından biri olan Niccolò Cavopena tarafından yollanan 15 Ocak 1517 tarihli mektup76, Kurdoğlu‟nun komutasındaki gemilerin sayı ve türleri hakkında önemli bilgiler vermektedir. Niccolò Cavopena‟nın bu mektubuna göre, ġam üzerine yürüyen padiĢah, erzak sıkıntısı nedeniyle Ceneviz Mahonası olan Sakız‟a haber salmıĢ ve ondan on gün içinde 200.000 kantar peksimet temin etmesini istemiĢtir. PadiĢah tarafından verilen bu emrin Sakız‟a ulaĢmasından 15 gün sonra, Kurdoğlu Sakız‟da görülmüĢtür. Kırkı büyük onu hafif olmak üzere toplam 50 kadırga ile oraya gelen Kurdoğlu, ısmarlanan peksimetleri teslim almıĢtır. Sakız‟dan sonra Anadolu kıyılarına uğrayan ve oralarda hazırlanan peksimeti de anbarına katan Kurdoğlu, Trablus tarafına doğru yol almıĢtır.77 Kurdoğlu‟nun gemileri peksimetten baĢka Ģeyler de taĢımaktadır: Cavopena, padiĢahın Anadolu‟da çift çift papuç, çizme ve poturu yaptırdığını

73 A.e. , s. 125. 74 A.e. , s. 154. 75 A.e. , s. 154-155 76 Bu mektup, Anabolu‟dan yollanmıĢtır. Mektup, 11 Nisan‟da (1517) Korfu‟daki Baylos Bernardo Soranzo‟ya ulaĢmıĢtır. A.e. , s. 157. 77 A.e. , s. 157-158.

223 yazmaktadır. Trablus kıyısına ulaĢan Kurdoğlu, padiĢahın emri üzerine orada bulunan büyüklü küçüklü bütün gemileri alıkoymuĢtur. Kurdoğlu, bu gemilerle ġam‟daki orduya buğday ve arpa taĢıyacaktır.78 Bunun yanı sıra, Gelibolu ve Ġstanbul‟da donanma hazırlatan padiĢahın topraklarında yaĢayan her 10 erkeği bir denizcinin masraflarını karĢılamakla yükümlü kılan vergi ihdas edilmiĢtir. Niccolò Cavopena, bu bilgiyi Sakız‟daki Mahona yönetiminin ileri gelenlerinden biri olan yakın dostu Paolo Giustiniani dei Campi‟den edindiğini belirtmektedir.79

Dimyat‟tan gelen iki ağribarın reisleri, Girit‟e uğrayıp, oradaki Venedik heyetine rapor sunmuĢtur. 14 Mart 1517 tarihli bu rapor, Kurdoğlu ile Rodos gemileri arasındaki çatıĢmadan bahsetmektedir. Kurdoğlu‟nun komutasındaki 36 gemi, önce Rodos‟un Episkopi limanına hücum etmiĢ, daha sonra Simie‟ye (Signi, Symi, Simia) gitmiĢtir.80 Osmanlı donanmasındaki gemilerin on ikisi büyük gemi, on altısı kadırga ve sekizi kalyatadır.81 Reisler, Dimyat‟ta rastladıkları bir Osmanlı subaĢısından bunları öğrenmiĢtir.

PadiĢah, Suriye ve Mısır‟ı fethettikten sonra, Osmanlı ordusuna mühimmat ve erzak sevkedilmesini emretmiĢ ve bu uğurda donanmasını seferber etmiĢtir.82 Baylos, bir önceki ayın 30‟unda, yani 30 Mart 1517 tarihinde Ġstanbul‟dan ayrılmak için harekete geçen Osmanlı donanmasının yola çıkma teĢebbüsünün ters yönde esen rüzgârın muhalefeti nedeniyle akamete uğradığını belirtmenin yanında, ihtimal Suriye ve Mısır‟a gidecek olan bu donanmadaki gemi türü ve gemi sayısı hakkında malumat vermektedir. Ġstanbul‟da bulunan 90 geminin ellisini 20 büyük kadırga, 4 hafif kadırga, 10 kalyata, top ve at gemilerinden oluĢan 10 gemi ve 6 firkate olarak sıralayan Baylos, geri kalan 40 geminin türü hakkında herhangi bir bilgi vermemektedir. Baylos donanmadaki dört büyük geminin erzak, cephane, demir ve papuçla yüklü olduğunu da not düĢmüĢtür. Gelibolu‟yu ziyaret eden Baylos, orada da onu hafif onu büyük olmak üzere toplam 20 kadırga görmüĢtür. Leonardo Bembo‟nun Ġstanbul‟daki 90 gemiye ve Gelibolu‟daki 20 kadırgaya Kurdoğlu‟ndaki gemiler eklendiğinde 160 yelkenli ettiğini söylemesinden yola çıkarak Kurdoğlu‟nun

78 A.e. , s. 158. 79 A.y. 80 A.e. , s. 162, s. 164. 81 A.e. , s. 164. 82 Baylos Leonardo Bembo tarafından Pera‟dan yollanan 2 Nisan 1517 tarihli mektup: A.e. , s. 205.

224 komutası altında bulunan gemi sayısının 50 olduğu sonucuna varmak mümkündür. Baylos, Osmanlı donanmasındaki mühimmat hakkında da önemli bilgiler vermektedir. Patlayıcılarla yüklü olan kadırgaların her birinde elliĢer yeniçerinin bulunduğunu söyleyip her kadırgada ikiĢer tane bulunan bacaluĢkanın her birinin 100 libre (209 kg)83 ağırlığındaki gülleleri atabildiğini ifade etmektedir.

Venedik Baylosu bunları anlatırken, Kurdoğlu o sırada Ġstanbul civarında değildir. Rodos sularındadır. Magosa‟dan 2 Nisan 1517 tarihli bir mektup gönderen Venedikli Komutan Vicenzo Capello, Kurdoğlu‟nun Ġskenderiye limanına gelmeden önce Rodos ve Girne‟ye uğradığını yazmaktadır.84 Bu denizcinin komutasındaki donanma, Venedikli ve Rodoslulara göz dağı vermek için iki ayrı grup halinde bu iki yerden geçmiĢtir. Girne‟ye uğrayanlar 12 gemiden ibarettir. Bu gemiler, doğudan esen rüzgârın yardımıyla Girne‟den Anadolu‟nun güney kıyısına geçmiĢtir.85 Vicenzo Capello Anadolu‟ya uğrayan bu gemilerin kısa süre sonra Ġskenderiye ya da Suriye‟ye gideceğini yazmaktadır. Kalyata ve firkateleriyle birlikte Berberistan‟a gidecek olan Kurdoğlu denizci ve korsan toplamak için Anadolu kıyılarına uğramıĢtır. Zira, orası tam bir korsan yatağıdır.

Giaccomo di Giuliano adındaki kiĢi, Dubrovnik‟ten yolladığı 25 Haziran (1517) tarihli mektupla, Osmanlı donanmasının Ġskenderiye limanına varıĢını haber vermektedir.86 Bu Ģahıs, mektubu yazdığı günün akĢamında Osmanlı donanmasının Ġskenderiye limanına ulaĢtığını belirtmektedir. Ġskenderiye‟ye gelen Kurdoğlu ele geçirdiği gemileri beraberinde götürmek suretiyle Nil Nehri üzerinden Kahire‟ye inmiĢtir.87 Ayrıca bahsi geçen bu Venedikli, padiĢahın ganimet, esir ve özgür Mağriblileri taĢıyan iki gemiyi Ġskenderiye limanından Ġstanbul‟a yolladığını bildirmektedir.88

83 1 lire: 2.09 kilogram. Lane, Venice and History, s. 358. 84 Rodos Üstadıâzamı ona bu haberi iletmiĢtir. A.e. , s. 216. 85 Venedikli Komutan, Rodos‟a uğrayan gemilerin sayısı hakkında herhangi bir bilgi vermemektedir. A.y. 86 Söz konusu mektup 10‟lu Reisler Konseyi (Consilio dei Capi di X) Sekreteri Niccolò Aurelio‟ya yollanmıĢtır. A.e. , s. 456. 87 A.y. 88 PadiĢah Mağriblilere ait gemilere de el konulmasını emrettiğinden ötürü, bu özgür Mağribliler‟in ele geçirilen gemilerdeki Mağribliler olmalı. Gemi reisi Dimitri Columbardo‟nun Kıbrıs‟taki Venedik heyetine Baf‟tan yolladığı 23 Haziran 1517 tarihli mektup, Türk, Kandiyeli ve Mağribli olduğuna bakılmaksızın Ġskenderiye‟deki tüm gemilerin padiĢah emri ile alıkonulduğu bilgisini vermektedir. Ġskenderiye kıyısını Osmanlı donanması

225

Venedik‟in Napoli Konsolosu Leonardo Anselmi, Kurdoğlu‟nun 170 yelken ile Ġskenderiye limanına girdiğini ve çok sayıda Hıristiyan için tehdit oluĢturduğunu Venedik‟e gönderdiği 11 Temmuz 1517 tarihli mektupla bildirmektedir.89 Ġstanbul‟daki Baylos da ona yakın bir rakam zikretmekte, Ġskenderiye‟ye 160 gemi geldiğini bildirmektedir.90 Giaccomo di Giuliano, 25 Haziran (1517) tarihli mektubunda Kurdoğlu‟nun ele geçirdiği gemileri Kahire tarafına götürdüğünü söylemiĢ, fakat bu gemilerin özelliklerini ve de kimlere ait olduklarını izah etmemiĢtir.91 Bu hususta, Napoli Konsolosu‟nun az önce bahsi geçen mektubuna baĢvurmak gerekir: Napoli Konsolosu, Kurdoğlu‟nun ele geçirdiği gemilerin Cenevizliler‟e ait iki tüccar gemisi olduğu, söz konusu gemilerin Sakız‟a mal taĢırken Kerpe Adası‟nda (Rodos‟un güneybatısında) Kurdoğlu‟na yakalandığını ve gemideki malların değerinin 100.000 dukaya kadar ulaĢtığı gibi birtakım bilgiler vermektedir.92 Ancak, bu iki Ceneviz gemisi tarafından taĢınan malların neler olduğuna dair herhangi bir Ģey söylememektedir.93

Baylos Leonardo Bembo tarafından yollanan 20 Haziran 1517 tarihli mektup Mısır‟daki Osmanlı donanması hakkında bilgi veren diğer bir kaynaktır. Baylos, donanmasını yakından görmek isteyen padiĢahın Kahire‟den Ġskenderiye tarafına geçtiğini, bu esnada Ġskenderiye limanında bulunan tüm gemilerdeki topların boĢaltıldığını ve onun Ģerefine kocaman ateĢler yakıldığını yazmaktadır.94 Kurdoğlu Kahire‟den Ġskenderiye‟ye geçen padiĢaha eĢlik etmiĢtir.95 PadiĢah, Kahire‟den Ġskenderiye‟ye geçerken Osmanlı donanması tarafından alıkonulan bir Venedik pergendesine binmiĢtir.96 Kurdoğlu, bu pergendenin dümenine geçmiĢtir. PadiĢah ve

haricindeki gemilerden arındıran padiĢah, bunu yaparak Osmanlı donanmasına yapılacak herhangi bir saldırı ihtimalini ortadan kaldırmıĢ oluyordu. A.e. , s. s. 456 ve 599. 89 A.e. , s. 456. 90 Baylos Leonardo Bembo tarafından Ġstanbul‟dan yollanan 2 Nisan 1517 tarihli mektup: A.y. 91 A.e. , s. 494. 92 A.e. , s. 494. 93 A.y. 94 A.e. , s. 506. 95 Önceki satırlarda bahsedilen iki mektup, Kurdoğlu‟nun Nil Nehri üzerinden, Ġskenderiye‟den Kahire‟ye doğru hareket ettiğini bildirmektedir. Yeniden anımsatmak gerekirse, bu mektuplardan biri, Giaccomo di Giuliano adındaki Ģahsa ait olan 25 Haziran 1517 tarihli mektuptur. Diğer mektup ise, Venedik‟in Napoli Konsolosu olan LeonardoAnselmi‟ye aittir. Onun tarihi de 11 Temmuz 1517‟dir. A.e. , s. 456, s. 494 96 Kıbrıs‟taki heyete Baf‟tan 23 Haziran 1517 tarihli bir mektup yollayan reis Dimitri Columbardo, Kahire‟de ele geçirilen bu pergende hakkında bilgi vermektedir. Columbardo, Venedik pergendesinin değeri 1500 dukanın üstünde olan mallar taĢıdığını yazmaktadır. Fakat, Venedikli bu reis pergendenin içindeki malların neler olduğundan bahsetmemekte, sadece pergendenin içindeki ganimetle beraber ya Ġstanbul‟a ya da Antalya‟ya

226

Kurdoğlu, önce üç gün97 Ġskenderiye‟de kalmıĢ, oradan ReĢid‟e (Rosseto/Rosetta) geçmiĢ98, kısa süre sonra da Kahire‟ye dönmüĢtür.99 Yanlarında da kalyata ve firkateden oluĢan 30 gemi100 vardır. PadiĢah, Ġskenderiye‟deki donanmasını korumak adına, Kahire ve Ġskenderiye kıyılarındaki bütün Kandiye, Mağrib gemilerini, hatta donanma dıĢında kalan Türk gemilerini alıkoydurmuĢtur.101 PadiĢahın emriyle alıkonulan gemilerden bir tanesi Venedik‟e ait bir kadırgadır. Bu kadırga, Kandiye çıkıĢlıdır ve çok sayıda çekiç taĢımaktadır.102 Çekiç taĢıyan bu kadırga padiĢah tarafından Kahire‟den Ġskenderiye‟ye nakledilmiĢtir. Alıkonulan bir diğer Venedik kadırgası Memlük Sultanı‟na ödenecek olan 10.000 duka tutarındaki haracı taĢırken durdurulmuĢtur. Lucha Loredan, Hanya‟dan yolladığı 18 Eylül 1517 tarihli raporunda bu kadırgadan bahsetmektedir.103 Çekiç taĢıyan Venedik kadırgasını da yanında götürmüĢtür. Dubrovnik‟e ait bir gemi de Osmanlıların eline geçmiĢtir. Kurdoğlu‟nun ele geçirdiği bu Dubrovnik gemisinin içinde Osmanlı donanması hakkında bilgiler içeren, Üstadıâzam‟a yazılmıĢ mektuplar bulunmuĢtur.104

gönderileceğini söylemektedir. Söz konusu reis 5 Haziran‟da Ġskenderiye‟ye uğramıĢ ve bütün bu bilgileri o sırada edinmiĢtir. A.y. 97 Vicenzo Capello adlı Venedikli komutan, 19 Mayıs 1517 tarihinde Magosa‟dan yolladığı mektubunda, Kurdoğlu‟nun beĢ gün Ġskenderiye‟de kaldığını ileri sürmektedir. A.e. , s. 604-605. 98 Kahire‟ye dönmekte olan padiĢaha eĢlik eden Kurdoğlu‟nun izlediği rotadan söz edenlerden biri de Venedikli komutan Vicenzo Capello‟dur. Bu komutan, Magosa‟dan yolladığı 19 Mayıs 1517 tarihli mektubunda bu rotayı Ģöyle çizer: ReĢid, Dimyat, Nil Nehri ve Kahire. A.e. , s. 599 ve 604-605 99 Dimitri Columbardo tarafından yollanan 23 Haziran 1517 tarihili mektup: A.e. , s. 599. 100 Vicenzo Capello, Kurdoğlu‟nun kalyata, firkate ve kadırgalardan oluĢan 26 gemi ile Kahire‟ye doğru yelken açtığını yazmaktadır. 19 Mayıs 1517 tarihli mektup: A.e. , s. 604-605. 101 Alıkonulan Venedik gemilerinin iadesi ayları bulmuĢ, Ağustos ayı ile Eylül ayının ilk günlerinde birkaç geminin salıverilmesine padiĢah müsaade etmiĢtir. Lucha Loredan, Hanya‟dan Venedik‟e yolladığı 18 Eylül 1517 tarihli raporunda Michelin Balbi adındaki ağribar reisinin anlattıklarına istinaden, alıkonulan Venedik gemilerinin nasıl iade edildiğini izah etmektedir. Venedik gemilerinin iadesi iĢiyle Gelibolu Sancakbeyi ve aynı zamanda Kaptanıderya olan Cafer Ağa‟nın ilgilendiğini öğrenen Lucha Loredan, iade iĢinin 5-6 güne kalmaz tamamlanacağı Ģeklinde bir söylentinin kulağına geldiğini, ancak 8 gün geçmesine rağmen iadenin hâlâ gerçekleĢmediğini yazmaktadır. Kandiye‟li Yönetici bu gecikmenin nedenini de öğrenmiĢtir. Kahire‟nin önde gelen ailelerini gemi ile Ġstanbul ve Anadolu‟nun çeĢitli yerlerine dağıtacak olan 8 gemiye komuta edecek olan Sinan PaĢa Ġskenderiye‟den henüz ayrılmadığından Venedik gemilerinin bir kısmı iade edilmemiĢtir. Güvenlik kaygısı bunun nedeni olabilir. El konulup salıverilmeyen gemilerden üç tanesi baharat taĢıdıkları için, daha doğrusu baharat ürünlerinin korunmaya muhtaç olacak kadar kıymetli olmalarından ötürü bırakılmamıĢlardır. Memlük Sultanı‟na iletilecek olan 10.000 duka tutarındaki vergiyi taĢırken alıkonulan kadırganın serbest bırakılması için nihayet padiĢahtan icazet alınmıĢtır. Fakat denizde ilerlerken su alan kadırga, yükünü hafifletmek zorunda kalmıĢtır. Demek ki bu kadırga aynı zamanda ticari mallar taĢımaktadır. A.e. , C. XXIV, s. 599 ve A.e. , C. XXV, Ekim1969, s. 38-39, 790 ve 832. 102 A.e. , C. XXIV, s. 599. 103A.e. , s. 38. Vicenzo Capello adlı Venedikli komutan ise, 19 Mayıs 1517 tarihinde Magosa‟dan yolladığı mektubunda bu kadırganın Venedik‟e iadesi için Venedik‟in Ġskenderiye Konsolosu Niccolò Bragadin‟in devreye girdiğini haber vermektedir. 19 Nisan‟da (1517) Ġskenderiye‟den ayrılan söz konusu elçi (consulo) padiĢahın huzuruna çıkmak için Kahire‟ye uğramıĢtır. Vicenzo Capello tarafından aynı yerden yollanan 31 Mayıs tarihli bir baĢka mektup, padiĢahın kadırgayı geri vermediğini bildirmektedir. A.e. , s. 604-605. 104 Dimitri Columbardo adındaki Venedikli reis, Ġskenderiye‟de bulunduğu 5 Haziran (1517) günü bu bilgiyi edinmiĢtir. Venedikli bu reis, patriçi Girolamo Lando‟nun oğlundan bunu öğrenmiĢtir. Osmanlılara esir düĢen bu

227

Donanma Emini Sebastian Moro tarafından yollanan 23 Eylül 1517 tarihli mektuplar105 el konulan Venedik gemilerinin akıbetinden bahsetmektedir. Söz konusu mektuplar, Ġskenderiye civarında alıkonulan Venedik gemilerinin çoğunun serbest bırakıldığını haber vermektedir.106 Ancak padiĢah, çekiçle yüklü olan büyük kadırga107 ile ganimet taĢımak için alıkonulan birkaç gemiyi salmamıĢtır.108 Sebastian Moro bütün bu bilgileri Ġskenderiye‟den gelen Hanya‟lı ağribar reisi Michelin Balbi‟den109 öğrenmiĢtir. Moro, bu reisten Kurdoğlu hakkında önemli malumat edinmiĢtir. Michelin Balbi, Kurdoğlu‟nun 25 yelkenli ile Nil Nehri‟nin sularında bulunduğunu Moro‟ya bildirmiĢtir.110 Osmanlı donanmasının Ġstanbul‟a gitmekte olduğu, yakında oraya varacağı bilgisi de adı geçen reis tarafından Donanma Emini‟ne iletilmiĢtir.111

Kandiye‟den 2 Ekim 1517 tarihli bir mektup112 yollayan Patriçi Faustin Delfino Kurdoğlu‟nun Osmanlı donanmasından azledildiğini iddia etmektedir.113 Ancak, onun günde 80 akçe aldığını da söylemektedir. Kurdoğlu‟na maaĢ bağlandığına göre azl kelimesi abartılı bir ifadenin ürünü olmalıdır. Kurdoğlu, azledilmemiĢ, sadece donanmadan uzaklaĢtırılmıĢtır. Kurdoğlu‟nun donanmadan uzaklaĢtırılması onun padiĢah himayesinden mahrum edildiği anlamına gelmese de,

Venedikli padiĢahın kadırgalarından birine yerleĢtirilmiĢtir. Dimitri Columbardo‟nun 23 Haziran 1517 tarihli mektubu: A.e. , s. 599. 105 Bu mektuplar Çuha Adası‟ndan Korfu‟ya gönderilmek üzere “Marzela” adlı bir kadırgaya teslim edilmiĢtir. A.e. , C. XXV, s. 37-39. 106 A.e. , s. 38. 107 Bahsi geçen büyük kadırga Venedik için son derece değerlidir. Ġki kiĢinin mektubuna konu olmuĢtur. Bunlardan biri Dimitri Columbardo adlı gemi reisidir. Onun tarafından Kıbrıs‟taki Venedik heyetine (rezimento: reggimento) yollanan ve 23 Haziran 1517 tarihinde, Gazibaf (Baffo/Kıbrıs) limanından teslim edilen mektup, bu kadırganın Osmanlılar tarafından ele geçirildiğini haber vermektedir. Komutan Vicenzo Capello da bu gemiden söz etmektedir. Bu Venedikli Komutan tarafından Magosa‟dan yollanan19 Mayıs 1517 tarihli mektup Ģu bilgiyi vermektedir: Ġskenderiye elçisi söz konusu kadırganın iadesi için padiĢahın bizzat kendisiyle görüĢmüĢtür. A.e. , C. XXIV, s. 599, s. 604-605. 108 A.e. , C. XXV, s. 38. 109 Michelin Balbi, 3 Eylül (1517) günü Ġskenderiye‟den yola çıkmıĢtır. A.y. 110 Michelin Balbi adındaki bu reis, Kurdoğlu‟nun 25 gemi ile Nil Nehri‟nde bulunduğunu baĢka birine daha haber vermiĢtir. Bu kiĢi, Kandiyeli Yönetici Lucha Loredan‟dır. 18 Eylül 1517 tarihli bir raporu Hanya‟dan Venedik‟e yollayan Lucha Loredan, Kurdoğlu‟nun bir süre Nil sularında bekledikten sonra Kahire tarafına geçtiğini adı geçen reisten öğrenmiĢtir. A.e. , s. 37-39. 111 Girit‟li Yönetici Lucha Loredan tarafından Hanya‟dan yollanan 18 Eylül (1517) tarihli rapor, padiĢahı taĢıyan donanmanın Ġskenderiye‟den nasıl ve ne zaman yola çıktığını anlatmaktadır. Söz konusu mektupta geçtiği biçimde, Osmanlı donanması bir heyetle beraber Ġstanbul‟a gitmek için, 12 Ağustos‟ta (1517) Ġskenderiye limanından denize açılmıĢtır. Lucha Loredan‟a bu bilgileri veren kiĢi de Michelin Balbi adlı reistir. Lucha Loredan, bu reisin 20 Haziran‟da (1517) Hanya‟dan yola çıktığını yazmaktadır. Söz konusu Yönetici, el konulan Venedik gemileri hakkında bilgi toplasın diye bu reisi Ġskenderiye‟ye yollamıĢ ve dönüĢte ondan bu bilgileri edinmiĢtir. A.y. 112 Söz konusu mektup, Donanma Emini Sebastian Moro‟ya yollanmıĢtır. A.e. , s. 62 113 “Curtogoli sono restà dismesso di l‟armada et havea di provisione aspri 80 al zorno”. A.y.

228

Kurdoğlu, yağma faaliyetlerini meĢrulaĢtıran bir vasıtanın, yani donanmanın dıĢında bırakılmıĢtır. I. Selim, Kurdoğlu‟na geçimlik temin ederek onu yağmadan alıkoymak istiyor olabilir. Bu, padiĢahın Venedik tüccarlarını korsanlardan korumak için aldığı tedbirlerden biridir. Mısır zenginliğinin devam etmesi, Mısır etrafında dönen ticaretin devam etmesiyle doğru orantılıdır. Osmanlı padiĢahı, bu nedenden ötürü, Mısır ticaretinin gediklisi olan Venedik tüccarına sırt çevirmemiĢ, onu koruyucu kanatları altına almıĢtır.

Yavuz Sultan Selim, Kurdoğlu tarafından yürütülen yağma faaliyetlerini engellemek adına birtakım tedbirler almıĢtır. Kurdoğlu‟na maaĢ bağlayıp onu yağmadan uzak tutarken, bu korsanın emrindeki diğer korsanları alıkoydurmuĢtur. Alıkonulan korsanlardan biri olan Rum korsan Cavasitais114 yanındaki 43 korsanla birlikte bir firkateye binip Ġskenderiye‟den kaçmıĢtır.115 Bahsi geçen firkate, saldırmaya niyetlendiği Kandiyeli bir kadırga tarafından Skili Burnu (Mora Yarımadası‟nın doğusu) açıklarında alabora edilince gemideki korsanların bir kısmı boğulmuĢtur. Bu olaya bizzat Ģahit olan Donanma Emini Sebastian Moro, sağ kalan korsanların boğdurulmasını emretmiĢtir. Donanma Emini Kurdoğlu‟nun araya girip bu korsanları elinden almasından çekindiği için böyle davranmıĢtır.

Kurdoğlu‟nun emrindeki firkate ve kalyatalar Venedik gemilerine saldırmaya devam etmektedir. LefkoĢe‟den Ġstanbul‟a gelen birkaç Venedikli tüccar, orada bulunan Venedik elçisi Alvise Mocenigo‟ya116 Kurdoğlu‟nu Ģikayet etmiĢtir. Venedikli tüccarlar, Kurdoğlu‟nun firkate ve kalyataları tarafından zarara uğratıldıklarını, gemi ve mallarına el konulduğunu söylemiĢlerdir. Alvise Mocenigo, kendisine anlatılanları Piri Mehmed PaĢa‟ya iletmiĢ, bu paĢa da birkaç mektup yazıp ele geçirilen gemilerin ve esirlerin serbest bırakılmasını emretmiĢ, sorumluları cezalandırmak adına kocaman bir kadırgayı silahlandırmıĢtır.117 Bütün bu anlatılanlar, Ġstanbul‟daki Baylos Leonardo Bembo‟nun yolladığı 7 ve 8 Aralık

114 Cavasitais, 1516 yılında Seferihisar‟dadır. O sırada Kurtoğlu‟nun himayesinde Takımadalar‟da yağma yapmaktadır. Aynı korsan, 1517 yılında Ġskenderiye‟dedir. Donanma Emini Sebastian Moro tarafından Leccena‟dan yollanan 17 Ekim 1517 tarihli mektup: A.e. , s. 224-225. 115 Bu olay, Donanma Emini‟nin mektubu yazmasından dört ay önce gerçekleĢmiĢtir. Yani, Cavasitais, 1517 yılının Haziran ayında Ġskenderiye‟den kaçmıĢtır. A.y. 116 Alvise Mocenigo, Kahire‟deki padiĢahın huzuruna çıkan Venedik li birkaç Elçi‟den biridir. ReĢid‟den yola çıkan Osmanlı donanması tarafından Ġstanbul‟a götürülmüĢtür. Kurdoğlu ona eĢlik etmiĢtir. A.e. , s. 274. 117 A.e. , s. 239.

229

(1517) tarihli mektuplarda geçmektedir. 118 Baylos, bu mektuplarında 1517 yılının Kasım ayı içinde cereyan eden olayları anlatmaktadır. Dolayısıyla, söz konusu Ģikayet, 1517 yılının Kasım ayında dile getirilmiĢtir.

Kurdoğlu‟na bağlı firkate ve kalyatalar, Kıbrıs civarındaki gemileri yağmalarken, bu korsanın kendisi Mısır‟dan ayrılmak için hazırlık yapmaktadır. Kurdoğlu yola çıkmadan önce emrindeki 32 gemiyi önden yollamıĢtır.119 Bu gemiler 12 Ağustos‟ta (1517) Ġskenderiye‟den yola çıkmıĢtır.120 Kurdoğlu ise çok daha sonra, 20 Eylül‟de (1517) Kahire‟den denize açılmıĢtır.121 Yanında, kadırga, firkate ve kalyatalardan oluĢan 25 gemi vardır.122 Bu gemiler 500 yeniçeriyi taĢımaktadır. Ayrıca Kurdoğlu, Venedik elçisi Alvise Mocenigo‟yu Ġstanbul‟a götürmekle vazifelendirilmiĢtir.123 Onun az sayıda gemiyle yollanmıĢ olması yağma yapmasını önlemek için alınmıĢ bir tedbirdir. Aynı nedenden dolayı, Kurdoğlu‟nun donanmayla beraber gitmesine izin verilmemiĢtir. 160 yelkenliden oluĢan Osmanlı donanması Kurdoğlu‟ndan birkaç gün önce Rodos civarında görülmüĢtür.124 Kurdoğlu, I. Selim ile Rodos Üstadıâzamı arasında yapılan iki yıllık ateĢkes antlaĢması125 yüzünden Rodos gemilerini yağmalayamamıĢtır. PadiĢah, bu korsanın artık zararsız olduğunu Venedik‟e göstermek istemektedir ki Venedik elçisi Alvise Mocenigo‟yu kadırgasıyla beraber ona emanet etmiĢtir. Kurdoğlu aynı yılın Ekim ayında Ġstanbul‟a varmıĢtır.126

118 A.y. 119 Üstad-ı Âzam (Rodos) tarafından yollanan 6 Ekim 1517 tarihli mektup: A.e. , s. 94-95. 120 Kandiyeli Yönetici (rettore) Lucha Loredan tarafından yollanan 18 Eylül 1517 tarihli mektup (Bu mektup, Michelin Balbi adındaki reis tarafından sunulan rapordan söz etmektedir). A.e. , s. 37-39. 121 Venedik elçi heyeti tarafından Kahire‟den yollanan 20 Eylül 1517 tarihli mektup: A.e. , s. 143-144. 122 Venedik elçi heyeti tarafından yollanan 20 Eylül 1517 tarihli mektup: A.e. , s. 144. 123 Elçi heyetinin kâtibi Daniel di Lodovico tarafından Kahire‟den yollanan 12 Eylül 1517 tarihli mektup, Kahire‟den dönen Kıbrıs elçisi Bortolo Contarini tarafından Teğmen (luogotenente) Donado Marcello „ya sunulan rapor (Söz konusu rapor, 1517 yılının Ekim ayında sunulmuĢtur. Kasım ayında Venedik‟e uğrayan teğmen, bahsi geçen raporu Senato‟ya iletmiĢtir). A.e. , s. 79-80, s. 131-132. 124 Üstadıâzam tarafından yollanan 6 Ekim 1517 tarihli mektup: A.e. , s. 94-95. 125 PadiĢahla görüĢmek için Dimyat‟ta bulunan Venedik elçi heyeti, Tommaso Duodo adlı bir reisten Osmanlı ile Rodos arasında ateĢkes antlaĢması yapıldığını öğrenmiĢtir. Söz konusu reisin gemisi 60 kiĢiden oluĢan bir hacı kafilesiyle Yafa‟dan (Zafo) dönmektedir. Söz konusu reis, gemisi su almaya baĢlayınca Rodos kıyısına yanaĢmak zorunda kalmıĢtır. Rodoslular tarafından çok iyi ağırlanan reis, Rodos Üstad-ı Âzamı‟yla da konuĢmuĢtur. AteĢkes yapıldığını da ondan öğrenmiĢtir. Venedikli elçi heyet tarafından Dimyat‟tan yollanan 7 Kasım 1517 tarihli mektup: A.e. , s. 71-72. 126 Venedik Elçisi Alvise Mocenigo tarafından Ġstanbul‟dan yollanan 20 Ekim 1517 tarihli mektup: A.e. , s. 145- 146.

230

Carlo Moro tarafından Anabolu‟dan yollanan 8 Ocak 1518 tarihli mektup127, önemli bilgiler içermektedir. Sakız civarında turlayan 31 kalyatadan bahseden mektup, top ve patlayıcılarla donanmıĢ olan kalyataların tehlike saçtıklarını, bilhassa Sakız‟da bulunan iki Ceneviz ve bir Dubrovnik gemisi için tehdit oluĢturduklarını bildirmektedir.128 Sakız civarında dolanan 31 kalyatanın reisleri, Kurdoğlu‟nun yeğeni (veya torunu) ve kayınbiraderidir (veya bacanağı yahut eniĢtesi).129 Mektupta yer alan diğer bir önemli bilgi Ģudur: Kurdoğlu, Baylos‟un Leonardo Bembo‟nun baĢvurusu üzerine Ġstanbul‟daki bir zindana kapatılmıĢtır. 130

Yağma istemeyen padiĢahın, bu tavrına rağmen özgürce hatta isyankârca davranan korsanlar yok değildir. Venedik Elçisi Alvise Mocenigo131, tarafından Eğriboz‟dan yollanan 23 Ocak 1518 tarihli mektupta 132 üç âsi denizciden bahsedilmektedir. Bunlardan biri meĢhur Piri Reis‟tir. Bahsi geçen mektuba göre, Piri Reis ile Tachialis Suliman ve Bronzus 24 gemi ile uğradıkları Sakız‟dan padiĢahın icazeti olmadan 800 adam toplamıĢlar ve bu adaki bir kaleyi cebren ele geçirip padiĢahın tebaası olan 400 kiĢiyi esir almıĢlardır.133 Bu üç denizci daha da ileri giderek Midilli berzahında duran Osmanlı top gemisine el koyup berzahtan denize çıkmıĢtır.134 Venedikli elçi söz konusu mektubu yardım istemek için yazmıĢtır. Adı geçen üç korsan elçinin gemisine saldırıp gemideki komutana kılıç çekmiĢtir. Alvise Mocenigo, Sakız ve Midilli‟den bahsettiğine göre, bu olaylar, onun

127 Söz konusu mektup, Donanma Emini Sebastian Moro‟ya yollanmıĢtır. A.e. , s. 247. 128 A.y. 129 Burada yeğen için kullanılmıĢ olan Ġtalyanca “nipote” sözcüğünün aslında Türkçe‟de iki karĢılığı vardır: Bunlardan biri yeğen, diğeri torundur. Ġtalyanca “cognato” (cugnado) sözcüğü ise, Türkçe‟de üç karĢılık (kayınbirader, bacanak ve eniĢte) bulduğundan ötürü, çevirilirken karıĢıklığa yol açabilmektedir. Bu nedenle bu iki kelimenin diğer Türkçe karĢılıkları parantez içinde verilmiĢtir. Adları dahi belirtilmeyen bu iki akrabanın Kurdoğlu‟yla olan akrabalık derecesini saptamak, son derece güçtür. A.y. 130 Kurdoğlu‟nun zindana kapatıldığını ileri süren baĢka bir mektup, Sanuto‟nun kaynakları arasında bulunmamaktadır. Bu nedenle, Carlo Moro‟nun Anabolu‟dan yolladığı 8 Ocak 1518 tarihli mektupta ileri sürülen bu iddia desteklenememektedir. A.y. 131 Alvise Mocenigo, 1517 yılının Ekim ayında Ġstanbul‟a varmıĢtır. Kahire‟den yola çıkan elçiye Kurdoğlu eĢlik etmiĢtir. Ġkisi aynı yılın Eylül ayında Kahire‟den denize açılmıĢtır. Venedik elçi heyeti tarafından Kahire‟den yollanan 20 Eylül 1517 tarihli mektup ile elçi heyetinin kâtibi Daniel di Lodovico tarafından Kahire‟den yollanan 12 Eylül 1517 tarihli mektup: A.e. , s. 131-132 ve 143-144. 132 Alvise Mocenigol, bu mektuptan kısa bir süre önce 19 Kasım 1517 tarihli bir mektup yollayıp oldukça çarpıcı bilgiler vermiĢtir. Ġstanbul‟da pek çok Bizans anıtının harap edildiğini söyleyen Venedikli Elçi, Bizans Ġmparatoru Theodosius‟un at üstündeki bronz heykeli ile süslü olan bir sütunun Osmanlılar tarafından yok edildiğini büyük bir üzüntüyle bildirmektedir. Mocenigo, Kurdoğlu‟nun kalyata ve firkate türündeki beĢ gemi ile NakĢa Adası‟nı yağmaladığından da bahsetmektedir. Söz konusu mektupta Ģu bilgi de yer almaktadır: Kurdoğlu, Midilli‟de ele geçirdiği Venedik ağribarındaki adamları yanında elçi olmasına rağmen suda boğdurmuĢtur. A.e. , s. 274. 133 A.e. , s. 265. 134 A.y.

231

Ġstanbul‟dan ayrılmasından135 sonra cereyan etmiĢ olmalıdır. Eğriboz‟a sığındığını söylediğinden ötürü de Venedik elçisinin Eğriboz‟a gitme niyetinin olmadığını, baĢka bir tarafa gitmek istediğini söylemek mümkündür.136 Venedik Elçisi, olanları Ġstanbul‟a bildirsin ve bu korsanları ihbar etsin diye çatıĢmadan sağ kurtulan komutanı Ġstanbul‟a yollamıĢtır. Yazdığı mektubu Korfu‟daki bir Donanma Emini‟ne yollayan Alvise Mocenigo, bahsi geçen korsanların Sakız ve Midilli civarında olduğunu haber vermektedir. Mocenigo, ĠĢketos Ada‟sına (Schiati/Skiatos/ĠĢkatos/Ġskados)137 bağlı olan küçük adalara erzak temin edilmesi ve bu adaların korunması hususunda bu Donanma Emini‟ni uyarmaktadır. Adı belirtilmeyen Donanma Emini, çok kısa süre sonra cevap yazmıĢtır. Donanma Emini, adaları mutlaka koruyacağını, deniz üzerinden gelemezse, kara üzerinden Zante tarafına geleceğini yazmaktadır138

Piri Reis ve onun yanındaki denizcilerin saldırısına uğrayan ve onların padiĢahın izni olmadan Sakız‟daki bir kaleyi yağmalamasına Ģahit olan Alvise Mocenigo, Piri Reis ve onun yanındaki firkate ve kalyatalardan oluĢan 11 gemiyi Talaisman Reis‟e Ģikâyet ettiğini Eğriboz‟dan yolladığı 29 Aralık 1517 tarihli mektubunda söylemektedir.139 Talaisman Reis ise, bu olanları Piri Mehmed PaĢa‟ya anlatmıĢ, Piri Mehmed PaĢa da bu duyduklarını Kaptanıderya Cafer Ağa‟ya (Zaffir agà) iletmiĢtir. ġikâyetinin hangi mercilere ulaĢtığını takip eden Alvise Mocenigo, Cafer Ağa‟nın güçlü bir otoriteye sahip olduğunu vurgulamaktadır.

135 Sakız Konsolosu Tommaso di Gabia, Alvise Mocenigo‟nun 18 Kasım‟da (1517) Ġstanbul‟dan ayrıldığını yazmaktadır. Mocenigo‟nun yanında ĠĢkiros‟a kadar ona eĢlik edecek olan iki Osmanlı kalyatası bulunmaktadır.Venedik elçisinin kendisi, 20 Kasım‟da (1517) Ġstanbul‟dan Gelibolu‟ya geçtiğini söylemektedir. Ona Talaisman Reis eĢlik etmiĢtir. Mocenigo, kendisiyle birlikte Gelibolu‟ya gelen Talaisman Reis‟in inĢa edilen kalyata ve firkateleri incelediğini ve yapılan harcamalara dair oradaki Emin‟den bilgi aldığını yazmaktadır. Alvise Mocenigo‟nun Gelibolu‟dan yolladığı 27 Kasım 1517 tarihli mektup ile Sakız Konsolosu‟nun Kandiye‟deki heyete yolladığı 31 Aralık 1517 tarihli mektup: A.e. , s. 274-275 ve 281. 136 Alvise Mocenigo, Eğriboz‟dan yolladığı 13 Ocak 1517 tarihli mektupta, Kandiye‟ye (Girit‟e) gitme niyetinde olduğunu ifade etmektedir. Alvise Mocenigo, bu mektubunda, kendisini Türk korsan kalyata ve firkatelerinin saldırılarından koruyanların yine Türk gemileri olduğunu dile getirmektedir. ĠĢketos Adası (Schiati/Skiatos/ ĠĢkatos/Ġskados/Eğriboz Adası‟nın kuzeyindeki ada) civarında karĢılaĢtığı kalyata ve firkate türündeki üç geminin koruması altında Sakız‟dan Eğriboz‟a kadar getirildiğini yazmaktadır. Mocenigo, Anabolu‟ya gidip oradan Kandiye‟ye ulaĢacağını söylemektedir. I Diarii, C. XXV, s. 272-273 ve Ege Adaları’nın İdarî, Malî ve Sosyal Yapısı, ed. Ġdris Bostan, Ege Adaları Ġndeksi, Ek-1, s. 179. 137 Ege Adaları’nın İdarî, Malî ve Sosyal Yapısı, ed. Ġdris Bostan, Ege Adaları Ġndeksi, Ek-1, s. 179. 138 Korfu‟dan yollanan 31 Ocak 1518 tarihli mektup: I Diarii, C. XXV, s. 266. 139 A.e. , s. 275.

232

Alvise Mocenigo Piri Reis ve onun yanındaki denizcileri Talaisman Reis‟e Ģikâyet etmekle yetinmeyip padiĢahın bizzat kendisine mektup yazmıĢtır.140 Kurdoğlu‟nun, emri altında bulunan firkate ve kalyatalara reislik yapan bazı korsanların padiĢahın emrine aykırı davrandığını, onların saldırısı yüzünden ölümden döndüğünü ve bu yüzden Eğriboz‟a sığınmak zorunda kaldığını padiĢaha bildirmiĢtir.141 Elçi, kendisini kurtaran Talaisman Reis‟e duyduğu minnetti padiĢaha yazdığı bu mektupta dile getirmiĢtir. Mocenigo, bu reisin erdemi sayesinde esir olmak ve ölmekten kurtulduğunu yazmıĢtır.142

Sanuto, Alvise Mocenigo‟nun 29 Mayıs (1518) akĢamı Venedik‟e vardığı haberini not düĢtükten sonra, bu elçinin Senato‟ya anlattıklarından bahsetmektedir.143 Elçi tarafından verilen bilgilerden en çarpıcı olanlar, Kurdoğlu‟yla ilgili olanlardır. Alvise Mocenigo, Piri Mehmed PaĢa‟nın Ġstanbul‟a gelen Kurdoğlu‟ndan hesap sorduğunu, ona beĢ soru yönelttiğini söylemektedir.144 Ġlk soru, ĠĢketos Adası‟nda (Schiati/Skiatos/ĠĢkatos/Ġskados)145 ikamet etmekte olan padiĢah tebasına verilen zararla ilgilidir. Diğer bir soru, Dimitri Spandolin‟den alınan paraların (Milano altınlarının) ödenmesi hakkındadır. Üçüncü soru, Suda‟daki146 zararın tazmin edilmesine yöneliktir. Dördüncü soru, bu zararlara yol açan korsanların teslimine iliĢkindir. Son soru da eski Baylos Niccolò Giustiniani‟den alınan borcun ödenmesi hakkındadır.

Kurdoğlu‟yla ilgili Ģikayetlerin ardı arkası kesilmemekte, Baylos Leonardo Bembo bu Ģikayetleri Divan‟a iletmeye devam etmektedir. Leonardo Bembo, yeni vezir olan ve bunun için kendisine birer kadife, saten, damasken ve skarlat kumaĢ hediye eden Piri Mehmed PaĢa‟ya Ģunları söylemiĢtir: “BarıĢta olduğumuzu

140 Alvise Mocenigo, Eğriboz‟dan yolladığı 29 Aralık (1517) tarihli mektubunda padiĢaha bir mektup yazdığını belirtmektedir. A.e. , s. 275-276. 141 Alvise Mocenigo, burada Piri Reis (Peri rais), Tachialis Suliman ve Bronzus adlı reisleri kastetmektedir. Onların reislik ettiği kalyata ve firkatelerin Kurdoğlu‟nun komutası altında bulunduğunu söyleyen Venedik elçisi, üstü kapalı da olsa, Kurdoğlu‟nu olanlardan sorumlu tutmaktadır. A.e. , s. 276 142 A.y. 143 A.e. , s. 438. 144 A.e. , s. s. 440. 145 Eğriboz Adası‟nın kuzeyindeki adadır. Kuzey Sporad Ada Grubu‟na dahildir. Ege Adaları’nın İdarî, Malî ve Sosyal Yapısı, ed. Ġdris Bostan, Ege Adaları Ġndeksi, Ek-1, s. 179. 146 Suda, Girit‟in kuzeyindeki körfezin adıdır. Öngör, Coğrafya Sözlüğü, “Suda”, s. 801.

233 zannediyorduk. SavaĢtakinden daha beter kötülük yapılıyor!”147 Baylos, kendisini dinlemek istemeyen paĢaya Venedik devletinin rahatsızlık duyduğu meseleleri iletmekten vazgeçmemiĢtir. Osmanlı devletinin korsanlara arka çıkmasından duyulan rahatsızlığı dile getirmek adına Ģöyle bir tespitte bulunmuĢtur: Kurdoğlu‟nun eline esir düĢüp Anadolu‟da hapis altında tutulan 3000 Venedik vatandaĢı bulunmaktadır. Bembo, Avlonya‟daki firkate ve kalyataların komutanı olan zatın (adı belirtilmemiĢ) Venedik toprağı olan ġibenik‟ten 80 kiĢiyi esir aldığını da paĢaya Ģikayet etmiĢtir. Baylos‟a göre paĢanın meseleyle yeterince ilgilenememesinin nedeni, yeni vezir olması ve bundan dolayı diğer vezirlerden daha az itibar görmesidir. PaĢa, Venedik‟e bir kölesini yollayarak padiĢahın hiçbir Ģeyden haberinin olmadığını Venedik makamlarına iletmekle yetinmiĢtir. PadiĢahın ateĢlenip hastalandığını haber alan Baylos, zamanın para harcama, yani para dağıtma zamanı olduğunu148 yazmaktadır. Bununla kastettiği Ģey vezirlerin yönetimde artık daha güçlü olacağıdır. Bu vezirler verilen hediyelerle daha çok tatmin edilmelidir. Dolayısıyla, paĢaları Venedik tarafına çekmenin tam sırasıdır. PadiĢahın bir ayağının çukurda olduğunu (fa disordeni in caze) söyleyen baylos, korsan meselesiyle ilgili padiĢaha acil bir mektup yazılmasının önem arz ettiğini belirtmektedir.149 Avlonya firkate ve kalyatalarının zararlı faaliyetlerini önlemek adına padiĢah aracılığıyla Avlonya kadısına ulaĢılması, yapılması gerekenlerden biridir.150 Baylos, Rodos fustalarını ele geçiren Korsan Tuğrul‟un (Troylo) zararlı faaliyetlere devam ettiğini, büyük zararlara yol açtığını da bildirmektedir.151

Venedikli Teğmen Alvise d‟Armer tarafından LefkoĢe‟den yollanan 2 Aralık 1518 tarihli mektup, padiĢahın 70 gemi inĢa ettirdiğini bildirmektedir.152 Modon tebaasından olan Piero153 adındaki bir kiĢi Beyrut‟a gittiği sırada oradaki Türkler‟den padiĢahın gelecek yıl (1519 yılında) donanma yapmayacağını, sadece Kurdoğlu ve Salih Reis (Selim Reis?) adlı korsanlar için otuz beĢer yelkenli yaptıracağını

147 “ Credevamo aver paxe; ma si fa pezo che si se fusse in guera!”. Leonardo Bembo tarafından Ġstanbul‟dan yollanan 12 Ekim 1518 tarihli mektup I Diarii, C. XXVI, s. 263-264. 148 “Sichè danari è in precio de lì al presente, e bisogna dar e dar”: “Burada para (asıl) Ģimdi kıymette. Vermek ve de vermek (bol bol vermek) lazım”. A.y. 149 A.e. , s. 264. 150 A.y. 151 A.y. 152 A.e. , s. 424-425. 153 Bu kiĢinin adının ardından 3 nokta gelmektedir. Editör tarafından konan bu iĢaret, soyadın okunaklı olmadığı anlamına geliyor. A.e. , s. 425.

234

öğrenmiĢ, bu bilgiyi bir rapor halinde Venedikli Teğmen‟e yollamıĢtır.154 Kurdoğlu ve Salih Reis bu gemilerle korsanların üstüne gidecektir.

Kurdoğlu, 1518 ve 1519 yıllarında Ġskenderiye‟dedir. Kıbrıslı Donanma Emini Bartolomeo Contarini155 tarafından sunulan 10 Mart 1519 tarihli rapor, Kurdoğlu‟nun Ġskenderiye‟de olduğuna ve pek yakında Ġstanbul‟a gitmek üzere oradan ayrılacağına dair bilgi vermektedir.156 Donanmanın Ġstanbul‟a gitmeden evvel, Venedik haracını teslim almak için, Kıbrıs‟a uğrayacağı bu gözetmen tarafından bildirilmektedir.157 Söz konusu rapora göre padiĢah, Osmanlı donanmasına komuta eden Kurdoğlu‟nun Venedik gemilerine zarar vermesini önlemek adına, paĢalarından birini ona refakat etmekle görevlendirmiĢtir. Yine bu rapora göre, padiĢah Kahire‟den Dimyat‟a geçip oradan da LefkoĢe‟ye gidip 10.000 dukalık haracın bir an önce ödenmesi hususunda Venedikli Teğmen (luogotenente) Fantin Michiel‟i uyaracaktır.158 Mektup, padiĢahın Kıbrıs için Osmanlı‟ya ödenecek verginin ödenme Ģeklinde değiĢiklik yaptığını, para yerine buğday, arpa ve Ģeker Ģeklinde ödenmesini emrettiğini de haber vermektedir. PadiĢah, denizde para taĢımanın tekin olmayacağı kanısında olduğu için bu karara varmıĢtır.

I. Selim, Kurdoğlu‟nun yağma yapmasını önlemiĢ ve onu bir süreliğine donanmadan uzak tutmuĢ olsa da Kurdoğlu hâlâ donanmaya kılavuzluk vazifesini yitirmemiĢtir. 1520 yılının Nisan ayına gelindiğinde, Kurdoğlu‟nun komutasında bulunan 60-70 gemiden oluĢan159 donanma, Ġstanbul‟dan yola çıkmak için padiĢahın emrini beklemektedir.160 Roma‟da bulunan iki Venedik elçisi, bu donanmanın Cerbe‟ye gideceğini ve Ġspanyollara karĢı Mağribli denizcilere yardım

154 A.e. 155 Bartolomeo Contarini, daha önce Kıbrıs elçisi olarak Kahire‟deki padiĢahın huzuruna çıkmıĢtır. 156 A.e. , C. XXVII, s. 36 ve 39. 157 A.e. , s. 39. 158 A.e. , s. 41. 159 Bu donanmanın kaç gemiden oluĢtuğuna iliĢkin farklı görüĢler mevcuttur. Donanma Emini Dominico Capello, Kurdoğlu‟nun komutasında 30 kadırga olduğunu yazarken, Kandiye‟den yollanan mektuplarda 36 gemiden söz edilmektedir. Bu gemilere sonradan 40 geminin daha ekleneceğini, yani Ġstanbul‟dan ayrılacak gemi sayısının yetmiĢi aĢacağını bildiren mektuplar da vardır. Kandiye‟den yollanan 17 Nisan (1520) tarihli mektup, Donanma Emini Dominico Capello‟nun Korfu‟dan yolladığı 24 Nisan (1520) tarihli mektup ile Baylos Bernardo Saranzo‟nun Korfu‟dan yolladığı 4 Mayıs 1520 tarihli mektup: A.e. , C. XXVIII, s. 439, 527 ve 532. 160 Venedikli barça reisi Manoli Coresi tarafından bu bilgi Korfu‟ya iletilmiĢtir. Korfu‟dan yollanan 6 Nisan 1519 tarihli mektup ile Roma‟da bulunan iki Venedik elçisi (adları belirtilmemiĢ) tarafından yollanan 17 Mayıs 1520 tarihli mektup : A.e. , C. XXVII , s. 220-221 ve A.e. , C. XXVIII, s. 534.

235 edeceğini ileri sürmüĢtür.161 Ancak, 1520 senesinin Mayıs ayında donanmanın rotasının Rodos olduğu haber alınmıĢtır. Donanma Emini Sebastian Contarini, Kurdoğlu‟nun 26-30 gemiyle Rodos‟a gitmekte olduğunu, bir top gemisine binen ve on bir sancakbeyinden oluĢan bir kafilenin onu takip ettiğini bildirmektedir.162 Söz konusu kafile önce Anadolu‟nun güney kıyılarına uğrayacak, oradan Rodos‟a geçecektir. Bütün bu haberler Rodos‟u da endiĢelendirmiĢ; Üstadıâzam tüm adalılara haber salıp Osmanlılar adaya girecekmiĢ gibi hazırlık yapılmasını emretmiĢtir.

Sanuto‟da geçen mektuplardan biri Kurdoğlu‟nun bir yeğeninden bahsetmektedir. Bu mektup, Venedik‟in Palermo Konsolosu Pelegrino Venero tarafından yollanan 25 Ağustos 1519 tarihli bir mektuptur. Palermo‟daki konsolos, 25 Türk denizcisinin Tunus civarında dolaĢtığı, bunların arasında Kurdoğlu‟nun yeğeninin de olduğu bilgilerini Venedik‟e iletmektedir.163 Mektupta yazılı olduğu üzere, Kurdoğlu‟nun yeğeni olan bu korsan, kendisi gibi reis olan üç kiĢiye önderlik etmektedir.164 Bunlar, geçen gemileri ele geçirip fidye almaktadırlar.165

Sakız‟dan yollanan 20 Nisan (1520) tarihli mektuplardan söz eden Sanuto, bu mektupların kim veya kimlerce yollandığını izah etmeden mektubun içeriğine değinmektedir. Bu mektuplar, Kurdoğlu‟nun 70 gemi ile Ġstanbul‟dan ayrıldığını ve firkate ve kalyatalardan oluĢan 32 geminin Sakız‟a yakın bir yerde bulunan bir adaya doğru yol aldığını endiĢeyle bildirmekte166, bu endiĢeyi Ģu temenni ile dindirmeye çalıĢmaktadır: Efendimiz olan Tanrı onları yıldırsın!”167 Sakız‟dan gelen bu mektuplar, Kurdoğlu‟nun Sakızlılar nezdinde yarattığı korkunun yazıya dökülmüĢ biçimidir.

Zaman ilerledikçe Kurdoğlu‟nun komutasındaki geminin sayısı giderek artmaktadır. AnlaĢılan, uğranılan her güzergâhta, Kurdoğlu komutasındaki donanmaya yenileri eklenmektedir. Donanma Emini Kont Zacaria Valaresso tarafından Leccena‟dan yollanan 7 Haziran (1520) tarihli mektuba göre, Kurdoğlu

161 Roma‟dan yollanan 17 Mayıs 1520 tarihli mektup: A.e. , C. XXVIII, s. 534. 162 Donanma Emini Sebastian Contarini‟nin Zante‟den yolladığı 2 Mayıs 1520 tarihli mektup: A.e. , s. 535-536. 163 A.e. , s. 644-645. 164 A.e. , s. 645. 165 A.y. 166 A.e. , s. 586. 167 “Nostro Signor Dio li sconfondi!” A.y.

236

80 gemi ile168 Rodos‟a, berzahın olduğu tarafa gitmiĢtir.169 2 Mayıs 1520 tarihli bir mektubu Zante‟den yollayan Donanma Emini Sebastian Contarini de Kurdoğlu‟nun Rodos‟a gittiğini yazmaktadır.170 Zacaria Valaresso, Zante‟deki Donanma Emini‟nden farklı olarak, Kurdoğlu‟nun Ġstanbul‟dan ne zaman ayrıldığını söylemektedir: “Ġki buçuk ay önce” diye not düĢmektedir. 171 Valaresso‟nun mektubu 7 Haziran tarihini taĢıdığına göre, Kurdoğlu, 1520 yılının Mart ayında yola çıkmıĢ olmalıdır.

Zacaria Valaresso tarafından aktarılan diğer bir bilgi Ġspanyol ve Fransız barçalarının ve karakalarının adı verilmeyen bir limanda Kurdoğlu‟nun etrafını sarmaları ve padiĢahın ona yiyecek ulaĢtırmak için 100 gemiyi seferber etmesi duyumundan ibarettir. 172

5.2. Barbaros Hayreddin

Barbaros‟un (Barbarossa) adı ilk kez, Berberi diyarındaki Venedik kadırgalarından Komutanı Vincenzo Guoro‟nun mektubunda geçmektedir.173 Cartagena‟dan (Ġspanya‟nın güneybatısında yer alan Akdeniz‟e kıyısı bulunan kent) yollanan 24 Aralık 1517 tarihli bu mektup, Barbaros ile Ġspanyollar arasındaki mücadeleyi konu edinmektedir. Söz konusu mektup, Barbaros‟un Ġspanyol hâkimiyetindeki Cezayir‟e (Cezayir-i Garb/Al Zer) hücum ettiğini haber vererek baĢlamaktadır: Yanındaki çok sayıda firkate ve kalyata ile kenti denizden abluka altına alan Barbaros kentteki kaleyi ele geçirememiĢtir. Bahsi geçen mektubun sonraki satırları, Barbaros‟un Tlemsen (Tremissen/Trimissen)174 Kalesi‟ni ne Ģekilde ele geçirdiğinden bahsetmektedir. Bu Türk korsan, yanındaki 350-400 kiĢiyle birlikte Tlemsen Kalesi‟ni kuĢatmıĢ ve oradaki sultanın Arap ve Mağriblilerden oluĢan ordusunu yenilgiye uğratmıĢtır. Barbaros‟un kaleye girmesinin hemen ardından,

168 Kurdoğlu, Mayıs ayının baĢında henüz Rodos‟a varmamıĢtır. Takımadalar civarında seyretmektedir. O sırada yanında 50 gemi görülmüĢtür. Diğer 30 gemi sonradan ona katılmıĢ olmalıdır veya önden gidip onunla sonradan bir araya gelmiĢ olmalıdır. Andrea Sanuto tarafından LefkoĢe‟den yollanan 5 Mayıs 1520 tarihli mektup: A.e. , s. 661. 169 A.e. , s. 626. 170 A.e. , s. 535-536. 171 A.e. , s. 626. 172 A.y. 173 A.e. , C. XXV, s. 279. 174 Tlemsen (Tlemcen) Cezayir‟in batısında yer alan bir kenttir. Fas sınırına yakındır.

237 sultan Ġspanyollardan yardım istemek için Oran‟a (Vahran) kaçmıĢtır. Mektup bu olayın devamını Ģöyle anlatmaktadır: Barbaros kaleye girdiğinde kendisine karĢı çıkan olmadığını görünce oradaki halka sultanın üç oğlundan hangisini tercih ettiklerini sormuĢ, onlar da “Barbaros‟tan baĢkasını kral olarak istemedikleri cevabını vermiĢtir.175 Barbaros, kaleye girdiği gece, sultana bağlı Arap birliklerinin komutanı olan kiĢiyi176 ve onun oğlunu kalenin dıĢına çıkartmıĢ ve onları oracıkta öldürtmüĢtür. Herhangi bir saldırı ihtimaline karĢı kalenin etrafını boĢaltan Barbaros, kaleye döner dönmez, sultan yanlısı Yahudilerin mülklerini yağmalatmıĢ, onların kaleden kaçmasına sebep olmuĢtur. Barbaros‟un Tlemsen Kalesi‟nin hâkimi olduğu sırada, ülkeden kaçmıĢ olan eski sultan Ġspanyol hâkimiyetindeki Oran‟a varmıĢtır. Eski sultanın oraya sığınması nedeniyle Oran‟ın Barbaros‟un hücumuna maruz kalabileceğini düĢünen Ġspanyollar tedbiri elden bırakmak istememiĢler, 500 piyade ve 150 tüfekçiyi bir barça ile limanda tutmuĢlardır. Yahudileri yağmalama iĢlemi bittikten sonra, kalede barıĢ ilan eden Barbaros, kalenin savunulmasında kullanılmak üzere cephane toplamıĢtır. Tunus‟un Goleta limanına demirleyen Barbaros oradan çok sayıda top ve daha pek çok silah yüklenmiĢtir. Vicenzo Guoro, Barbaros‟un bu limanda tam olarak ne yaptığını Komutan Piero Michiel‟den öğrenmiĢtir. Piero Michiel, Barbaros‟un kendisine söylediklerini Guoro‟ya aktarmıĢtır: Barbaros, Batı Akdeniz‟e gitmekte olan bir Portekiz gemisini ve bu gemide taĢınan çok sayıda baharatı ele geçirdiğini, bu baharat yüklerini bir an önce Tlemsen‟e götürmek için kadırga kiralamak istediğini komutana söylemiĢtir. Ele geçirilen bu Portekiz gemisinde kadırga yapımı için gerekli olan balmumu ve deri gibi malzemeler vardır. Barbaros onları da söz konusu yere götürmek istemektedir.

Barbaros‟un adının geçtiği bir diğer mektup, Venedik‟in Ġspanya Elçisi Francesco Corner tarafından Valladolid‟den gönderilmiĢtir. 24 ġubat 1518 tarihini taĢıyan bu mektup, Barbaros‟un Tlemsen yakınındaki bir kaleyi ele geçirmek amacıyla 1000 kadar Mağribli‟yi Ġspanyolların üzerine yolladığını haber vermektedir.177 Söz konusu mektupta anlatıldığı üzere, bu Mağribli savaĢçılar Ġspanyollara tarafından lime lime edilmiĢtir. Ayrıca, bu mektup, Barbaros‟un

175 Et vedendo lui non haver più contrasto, domandò al populo qual di quelli reali voleano per suo Re; el qual populo rispose volerlo lui Barbarossa e non altri. A.e. 280. 176 Bu komutanın adı mektupta belirtilmemiĢtir. A.y. 177 A.e. , s. 306.

238 padiĢah adına Tlemsen Kalesi‟ni aldığını belirterek, Kanuni devrinde tamamen Osmanlı hizmetine girecek olan bu korsanın Selim döneminden itibaren Osmanlılarla iĢbirliği içinde olduğunu gözler önüne sermektedir.

Barbaros‟un adını anan üçüncü mektup, 31 Mayıs 1518 tarihinde gönderilmiĢ, 22 Haziran 1518 tarihinde de Venedik‟e ulaĢmıĢtır. Göndereni belirtilmeyen bu mektupta anlatıldığı kadarıyla, Barbaros, bir pergende ile Tunus‟tan kaçan Ġspanyol kont Pedro Navarro‟yu178 kıstırıp onu lime lime etmiĢtir.179 Büyük ihtimal, Pedro Navarro, Barbaros tarafından yapılan hazırlıkları Ġspanyollara bildireceği için bu korsan tarafından canından edilmiĢtir. Bu hazırlıklar, kısa süre sonra fethedilecek olan Cerbe için olmalıdır.

Venedik‟in Roma Elçisi Marin Giorgi tarafından yollanan 23 Haziran (1518) tarihli mektup, Tlemsen‟in Ġspanyol donanması tarafından geri alınmasını haber vermektedir. Barbaros, bu mektupta Tlemsen diyarının eski sahibi olarak geçmektedir.180 Ġspanyollar, Tlemsen‟i ele geçirince, tahtı eski sultanın en büyük oğluna vermiĢtir.181 Barbaros‟un Tlemsen‟i kuĢattığı sırada sultan Oran‟a kaçınca, Ġspanyollar sultanın büyük oğlunu tahta geçirmiĢtir. Barbaros, Tlemsen‟i ele geçirince, Katolik Kralı‟na (Ġspanya Kralına) haraç verecek diye bu büyük oğlu ülkeden kovmuĢtur. Ancak, sonra onu bağıĢlayıp 4000 doble haraç karĢılığında kalmasına izin vermiĢtir.182 Ġspanyol Komutan Arcaito di le Donzele ve onun emrindeki 8000 piyade, Tlemsen Kalesi‟ni muhafaza etmekle görevlendirilmiĢtir. Bu askerler, sultanı Barbaros‟tan koruyacaktır. Venedik‟in Palermo Konsolosu Pelegrino Venero, bu bilgiyi vermektedir.183 Konsolos, Barbaros‟tan söz ederken “Urve Turco” sözcüğünü kullanmaktadır. “Urve” sözcüğü deniz canavarı manasına gelmektedir. Konsolos, Barbaros‟un Arapları kollayarak Tlemsen üzerinde nüfuz sahibi olduğunu iddia etmektedir.

178 Bu Ġspanyol kont, 1510 yılında Cezayir‟i ele geçirmiĢ, Barbaros‟tan önceki kısa Ġspanyol hakimiyetinin temelini atmıĢtır. E. Hamilton Currey, Akdeniz’in Büyük Korsanları (Ġngilizce‟den çeviren: Kerem Özdural/ orijinal adı: Sea Wolves of the Mediterranean), Ġstiklal Kitabevi, 2007, Ġstanbul, s. 79. 179I Diarii, C. XXV, s. 306. 180 A.e. , s. 497. 181 A.e. , s. 497-498. 182 A.e. , s. 498. 183 Pelegrino Venero tarafından Palermo‟dan yollanan 13 Haziran 1518 tarihli mektup: A.e. , s. 572.

239

13 Haziran 1518 tarihli mektubu ile Tlemsen‟deki Ġspanyol zaferini müjdeleyen Pelegrino Venero, mektubu yazmasının üzerinden iki ay bile geçmeden Ġspanyollar‟ın hayal kırıklığına Ģahit olmuĢtur. Bu hüsran, Konsolos tarafından yollanan 2 Ağustos (1518) tarihli bir mektupta dile getirilmektedir. Pelegrino Venero, Ġspanyol Donanma BaĢkomutanı Don Ugo de Monchada‟nın Barbaros tarafından ağır bir yenilgiye uğratıldığını haber vermektedir. Konsolos, Barbaros‟un bu Ġspanyol Komutan‟ın baĢını kılıçla kestiğini, kesik baĢı hâkimiyeti altındaki Cezayir (Zier/ Al Zer/ Algieri) Kalesi‟ne astığını ileri sürmektedir.184 Pelegrino Venero, Ġspanyollarca tahta geçirilen sultanın Barbaros tarafından tahttan indirildiğini de bildirmektedir. Barbaros, yeniden diğer kardeĢi tahta geçirmiĢtir. Konsolos, Tlemsen‟i Babaros‟tan koruyacak olan ve emrinde 8000 piyade bulunan Ġspanyol komutan Arcaito di le Donzele‟nin akıbeti hakında da bilgi vermektedir. Komutan hastalanmıĢ ve yüksek ateĢten ölmüĢtür. Yani, Ġspanyol komutan Barbaros ile çatıĢmaya fırsat bulamadan vefat etmiĢtir. Onun bu ölümü, 8000 Ġspanyol piyadesini komutasız, Tlemsen (Tremissen) Kalesi‟ni de savunmasız bırakmıĢtır.

Venedik‟in Macaristan elçisi Alvise Bon tarafından 1518 yılının Ağustos ayında Budin‟den yollanan mektup, Ġspanyollar‟ın Barbaros‟u ele geçirdiğinden söz etmektedir.185 Bu kiĢi, olayın nasıl ve nerede meydana geldiğini açıklamazken, bunları Baviera dükünden öğrendiğini söylemektedir.186 Ancak bu olayın gerçekleĢmiĢ olması ihtimali düĢüktür. Olayın içeriğinin yeterince anlatılmamıĢ olması, benzer bilgiyi veren baĢka bir mektubun Sanuto kaynakları arasında bulunmaması bu olayın gerçekleĢmemiĢ olduğunu düĢündürmektedir. Macaristan elçisinin mektubundan 1-2 ay önce kaleme alınan bir baĢka mektup, Barbaros‟un baĢına bir Ģeyin gelmediğini, aksine onun Tlemsen Sultanı olduğunu dile getirmektedir. Söz konusu mektup, Berberi diyarındaki Venedik kadırgalarının Komutanı Piero Michiel tarafından Valensiya‟dan yollanmıĢtır. 1 Temmuz 1518 tarihli bu mektup, Barabaros‟un Tlemsen Sultanı olduğunu187 haber vermenin

184 Konsolos tarafından verilen bu bilgi doğru değildir. Günlükler‟in 28. cildinde yer alan 1520 tarihli mektuplarda Don Ugo de Monchada‟nın adına sıklıkla rastlanmaktadır. Yani, Donanma BaĢkomutanı Barbaros tarafından öldürülmemiĢtir. A.e. , s. 600-601. 185 Bu mektubun gün olarak hangi tarihte yollandığı belirtilmemiĢ. A.e. , s. 679. 186 Bu Baviera dükünün adı belirtilmemiĢtir. A.y. 187 Berberi diyarındaki Venedik kadırgalarının Komutanı olan Piero Venier, Ġspanyolların desteğini alan Tlemsen Kralı‟nın Barbaros tarafından kovulduğunu ve yanına 60.000 duka tutarındaki bir serveti alarak Annaba‟ya

240 dıĢında, bu durum karĢısında ne gibi tedbirler aldığından bahsetmektedir. Venedikli reislerden oluĢan Onikili Konsey acele olarak Cartagena‟da (Ġspanya)188 toplanıp Ģu kararı almıĢtır: Venedik yönetimi Tlemsen iskelesini terk edecektir.189 Yönetim, tüccar ve reislerinin Barbaros ve Ġspanyollar arasındaki çatıĢmadan zarar görmesini önlemek için bu kararı almıĢtır. Berberi diyarındaki Venedik kadırgaları, Tlemsen yerine Annaba (One/Bone/Bona)190 iskelesini kullanacaktır.

Venedik‟in Ġspanya elçisi Francesco Corner‟in adıyla Siraküz‟den (Saragosa) yollanan 10 ve 11 Eylül 1518 tarihli iki mektup, Berberistan‟daki Venedik kadırgalarının Barbaros‟a silah yardımında bulunduğunu ortaya koymaktadır.191 Marino Sanuto, bahsi geçen Venedik elçisinin Barbaros‟un adamlarına yapılan yardımdan haberdar olduğunu not düĢmüĢtür.192 Ġspanya‟ya bağlı olan Navarra Kralı ve onun elçileri bu yardıma iliĢkin Venedik Elçisine bir Ģey demeyince, elçinin sessiz kalmayı tercih ettiği yine Sanuto tarafından belirtilmektedir.193 Sanuto, Mağribliler‟e silah taĢımama hususunun Navara Kralı ile Venediklilier arasında yapılan imtiyaz antlaĢmasının maddelerinden biri olduğunu hatırlatarak mektup izahını sonlandırmaktadır. 194

Barbaros hakkında yazılmıĢ diğer bir mektup, Milano‟daki elçinin kâtibi olan Gian Giacomo Caroldo‟nun kaleminden çıkmıĢtır. Kâtibin yolladığı 20 Eylül 1518 tarihli mektubun temel meselesi, Barbaros-Ġspanyol çatıĢmasıdır. Caroldo, mektubunda Barbaros‟un Ġspanyol komutan Don Ugo (Hugo) de Monchada‟yı

(One/Bone/Bona) sığındığını rapor etmektedir. Barbaros, Kral‟ın servetinin büyük bölümüne, 1. 5 milyon duka tutarındaki kısmına el koymuĢtur. 13 Temmuz 1517 günü Pula‟dan (Hırvatistan/Ġstriya Yarımadası‟nın güneyinde) yola çıkan Komutan, Siraküz, Cerbe, Tunus, Sardinya ve Oran kentlerine uğrayarak bu bilgileri toplamıĢ, 1517 yılının Mart ayında Venedik‟e gelip Senato‟ya rapor sunmuĢtur. A.e. , C. XXVI, s. 82. 188 Ġspanyollar Berberistan‟daki Venedikli komutan ve reislerin Ġspanya kıyılarına gelmelerine ve oraya kadırga demirlemelerine izin veriyor olmalı. 189 A.e. , C. XXV, s. 689. 190 Annaba (Bona/Bone/One) bugünkü Cezayir‟de yer almaktadır. Cezayir‟in en doğusunda, Tunus sınırına yakın yerde bulunmaktadır. Pedani-Fabris, I Documenti Turchi, Indice dei Luoghi, s. 614 ve Pitcher, Osmanlı İmparatorluğu’nun Tarihsel Coğrafyası, Haritalar Kısmı, Berberistan Sahili Haritası. 191 I Diarii di Marino Sanuto, ed. Federico Stefani, C. XXVI, s. 9-10. 192 A.y. 193 A.y. 194 Bu Navara Kralı‟nın adı belirtilmemiĢtir. O ile Venedikliler arasında yapılan imtiyaz antlaĢmasının ne zaman yapıldığı da Sanuto tarafından belirtilmemiĢtir. A.y.

241

Tlemsen‟den kovduğu, Mağribli bir Kralı oranın baĢına geçirdiği gibi bir takım bilgiler vermektedir.195

Gian Giacomo Caroldo‟nun mektubu Ġspanyol-Mağribli çatıĢmasından da söz etmektedir. Ġspanyol Donanma BaĢkomutanı Don Ugo de Monchada, 10.000 piyadeyi taĢıyan donanmasıyla birlikte, Tlemsen‟den ayrılıp Mağribli hâkimiyetindeki Argilla‟ya (?) çıkarma yapmıĢtır. Kaleyi topa tutan Komutan, Araplar ve Mağribliler‟den oluĢan en az 80.000 muhafızla savaĢmıĢtır.196 Ġspanyollar, kalenin yeteri kadar erzağa sahip olması yüzünden, güçlü bir direniĢle karĢı karĢıya kalmıĢtır.197 Caroldo, çatıĢmanın sekiz gün sürdüğü, Ġspanyollar‟dan baĢta sadece 50 kiĢinin öldüğü, karĢı tarafta ise 4000‟den biraz fazla kiĢinin sağ kaldığı bilgilerini vermektedir. Ġkinci çatıĢmada, Ġspanyollar karaya çıkmak zorunda kalmıĢtır. Kaledeki Arap ve Mağriblilerin hücum etmesi sonucunda, kıyıdaki 20 Ġspanyol gemisi paramparça olmuĢtur. Gemilerdeki piyadelerin bazıları esir düĢmüĢtür. Ġspanyol BaĢkomutan, çatıĢmada 6000 piyadesini kaybetmiĢtir.198 Esir düĢmekten ve ölmekten kurtulan piyadenin sayısı sadece 600‟dür. Bunlar sağlam kalan gemilere binip oradan uzaklaĢmıĢtır. Ġlk çatıĢmada zararlı çıkan taraf Arap ve Mağriblilerken, ikinci çatıĢma, Ġspanyolların mağlubiyetiyle sonuçlanmıĢtır. Venedikli Kâtip, Ġspanyol piyadelerinin baĢına gelen bu felaketi ilahi adalet olarak tanımlamaktadır. Ona göre, Ġspanyol piyadeleri zamanında Ġtalya‟ya, bilhassa Brescia‟ya büyük acılar yaĢattığı için baĢlarına bunlar gelmiĢtir.199

Venedikli Kâtip Gian Giaccomo Caroldo, Barbaros‟a dair malumat vermeye devam etmektedir. Onun tarafından yollanan, tarihsiz bir mektup200, Cezayir‟de hâkimiyet kuran Barbaros‟un 1.5 milyon altın tutarında büyük bir servete sahip olduğunu hayretle bildirmektedir.201 Caroldo, Barbaros‟un himayesinde sadece 200 Türk bulunduğunu söylemektedir. Barbaros‟un tiran gibi davranması ve birkaç

195Kâtip Caroldo, Milano Valisi di Lautrec‟in Fransız asıllı kâtibi Mösyö de Tarbe‟ye yazılan birkaç mektubu okuma fırsatı bulmuĢtur. Caroldo, Ceneviz‟den yollanan bu mektuplardan Barbaros‟un Tlemsen‟de neler yaptığını öğrenmiĢtir. A.e. , s. 58 196 A.y. 197 A.y. 198 Komutanın yanında bulunan 10.000 piyadenin 6000 tanesi çatıĢmada ölmüĢtür. Geri kalan 4.000‟in akıbetiyle ilgili bilgi verilmemektedir. Mektupta esir düĢenlerin olduğundan söz edildiği için, onların esir düĢmüĢ olma ihtimali söz konusudur. A.y. 199 A.y. 200 Sanuto, 1519 yılının Mart ayı baĢlığı altında bu mektuptan söz etmektedir. A.e. , C. XXVII, s. 23. 201 A.y.

242

Mağribliyi öldürtmesi, Mağriblilerin eski sultanı yönetime çağırmasına neden olmuĢtur. Böylece , Mağribliler yönetimde yeniden söz sahibi olmaya baĢlamıĢtır.202

Barbaros‟un kendisi gibi korsan olan ağabeyi Oruç Reis, Venedik mektuplarında adından söz edilen isimlerden biridir. Onun adını anan mektup, Palermo‟daki Konsolos Pelegrino Venero tarafından gönderilmiĢtir. 19 ġubat1518 tarihinde Palermo‟dan yollanıp, bir ay sonra, 26 Mart 1518 tarihinde Venedik‟e ulaĢan bu mektup, Oruç Reis ile Tunus Kralı arasındaki iĢ birliğine değinmektedir.203 Mektupta anlatıldığı üzere, Oruç Reis, Annaba‟da çıkan isyanı bastırmakla meĢgul olan Tunus Sultanı‟ndan erzak talep etmektedir. Bunun karĢılığında geçen yılın (1517) Ağustos ayında ele geçirdiği 40 Hıristiyan esiri krala teslim edecektir. Oruç Reis ile Tunus Sultanı arasındaki karĢılıklı alıĢveriĢ sona ermiĢ olmalı ki Oruç Reis, sultanı kısa süre sonra ülkeden kovmuĢtur. Venedik‟in Ġspanya‟daki elçisi olan Francesco Corner, Barselona‟dan gönderdiği 15 Nisan 1519 tarihli bir mektup vasıtasıyla bu olayı haber verirken, Ġspanyolların bu olaya nasıl tepki verdiklerini de anlatır:204 8000 piyadeyi taĢıyan Ġspanyol donanması, Tunus Sultanı‟nı tekrar tahta çıkarmak için Berberistan‟a doğru yol almıĢtır. Bundan önce, sultan, Ġspanya‟ya uğramıĢ, tacına kavuĢma hususunda Ġspanyollar‟dan yardım sözü aldıktan sonra ülkesine geri dönmüĢtür.

Kuzey Afrika‟nın Ġspanya kıyılarına bakan topraklarında gerçekleĢen Barbaros-Ġspanyol mücadelesinin Ġspanya‟ya ağır malî yük getirdiği bir gerçektir. Bu hakikat, Milano‟daki elçi kâtibi Gian Giaccomo Caroldo‟nun 29 Eylül 1519 tarihli mektubunda ifade edilmektedir.205 Papalık‟ın Ġspanya elçisi olarak Milano‟da bulunan Francesco Chieregato, oradan ayrılmadan206 önce ziyaret ettiği Venedik elçisine Ġspanya‟dan aldığı haberleri ona anlatmıĢtır. Bu Papalık elçisi, Ġspanyol donanmasının hala Cartagena‟dan yola çıkmadığını, fakat bunu yapmaktan baĢka bir çaresinin olmadığını, çok sayıda geminin denize indirildiğini, içi piyade ve süvari ile dolu olan yüzlercesinin ise Berberi kıyısına geçmeyi beklediğini Venedik elçisine

202 Caroldo, Berberistan‟daki Venedik kadırgalarının Komutanı Piero Michiel‟den bu bilgileri edinmiĢtir. A.y. 203 A.e. , s. 106. 204 A.e. , s. 251-252. 205 A.e. , s. 611-612. 206 Papalık elçisi 6 Eylül‟de Milano‟dan ayrılmıĢtır. A.y.

243 söylemiĢtir.207 Papalık elçisinin edindiği bilgilerden biri de Chievers (Clevers/Flandra) Kralı ve naibinin karĢı taraf olan Mağriblilerle barıĢ yapmak zorunda kalacağına iliĢkindir. Kral ve onun naibi, barıĢın ucuz, savaĢın pahalı bir Ģey olduğunun farkına varmıĢtır. ĠĢin gerçeği, paraları tükenmiĢtir ve savaĢ masraflarıyla baĢ edebilecek kadar zengin değildirler. 208

5.3. Talaisman Reis:

Talaisman (Tarisiman/Talaismano/Talusmano) adındaki Osmanlı reisi, 1517 yılının Kasım ayından itibaren Günlükler‟de yer almaya baĢlar. Venedik elçisi Alvise Mocenigo209, bu reisten bahsetmektedir. Kahire‟den yola çıkan Osmanlı donanmasıyla beraber seyahat edip 1517 senesi Ekim‟inde Ġstanbul‟a gelen210 bu elçi, aynı yılın Kasım ayında Talaisman Reis‟le birlikte Ġstanbul‟dan ayrılmıĢtır. Talaisman Reis‟in vazifesi seyahati sırasında elçiyi korsan saldırılarından korumaktır. Venedik elçisi, 20 Kasım 1517 tarihinde, Talaisman Reis‟le birlikte Gelibolu‟ya gittiğini bildirmektedir.211 Elçi, Talaisman Reis‟le ilk karĢılaĢtığı anda edindiği izlenimleri 7 Kasım 1517 tarihli mektubunda yazmaktadır. Talaisman Reis‟i keskin zekâlı ve tecrübe sahibi biri olarak tasvir eden elçi, onun Osmanlı sarayındaki sırlardan haberdar olduğunu, bütün bu nedenlerden ötürü padiĢahın Kıbrıs politikasını iyi bilme ihtimalinin söz konusu olduğunu vurgulamaktadır.212 Alvise Mocenigo, Talaisman Reis‟in korsan meselesine dair söylediklerine de mektubunda yer vermektedir. Piri Mehmed PaĢa‟nın yanından geldiğini ifade eden Talaisman Reis, Venediklilerin ve Osmanlı tebaasının korsanlarca zarara uğratılmasından ve korsanların bu hatalı davranıĢlarından padiĢahın haberdar olduğunu ve gerekli tedbirleri alacağını söylemiĢtir. PadiĢahın bunu Baylos veya herhangi birinin demesinden ötürü yapmadığının, adalet ve haysiyet uğruna böyle davrandığının altını

207 A.e. , s. 612. 208 A.y. 209 Kahire‟de padiĢahın huzuruna çıkan Venedik elçi heyetinin kâtibi olan Daniel di Lodovico tarafından 12 Eylül 1517 tarihinde Kahire‟den yollanan mektup, Venedik Elçisi Alvise Mocenigo‟nun bulunduğu kadırgaya Kurdoğlu‟nun eĢlik edeceğini haber vermektedir. Kurdoğlu ile Venedik Elçisi 1517 yılının Eylül ayında Kahire‟den yelken açmıĢ olmalılar. A.e. , C. XXV, s. 131-132. 210 Kurdoğlu ile beraber Kahire‟den yola çıkan Alvise Mocenigo‟nun 1517 yılının Ekim ayında Ġstanbul‟a vardığını söylemek mümkün. Elçinin kendisi tarafından yazılıp (yazdırılıp) Ġstanbul‟dan yollanan 20 Ekim 1517 tarihini taĢıyan mektubun varlığı bunu ispatlamaktadır. A.e. , s. 145-146. 211 Alvise Mocenigo tarafından Gelibolu‟dan yollanan 27 Kasım 1517 tarihli mektup: A.e. , s. 274-275. 212 A.e. , s. 614.

244

çizen Talaisman Reis, padiĢahının adalet ve haysiyet için yeri geldiğinde her Ģeyi yaptığını, aĢılmaz, geçit vermeyen dağları aĢtığını, ordusunun açlıktan heba olması pahasına çöllerden geçtiğini, insanı yutan derin ırmaklarda çarpıĢtığını dile getirmiĢtir. Talaisman Reis, padiĢahın kiĢiliğinde vücut bulan devlet gücünü Venedik‟e göstermek adına bu sözleri sarf etmiĢtir. 213 Talaisman Reis padiĢahın adalet duygusuna da vurgu yapmaktadır:“PadiĢah, diğerleri gibi siz elçinizin de yurda döndüğünü görecek. Senyörlüğünüzün karĢısına geçip dikilmek için haklı bir neden bulursa Ġskiri (Scyro), ĠĢketos Adası (Schiati/Skiatos/ĠĢkatos/Ġskados)214 ve daha pek çok yeri yerle bir edecek. Kudret sahibi o olduğundan, iĢin gerisine onun iradesi karar verecek. Kim kötülük edecekse, kendi zararına olacak”.215 Talaisman Reis‟in Ġskiri, ĠĢketos gibi yerleri saymasının nedeni yine kendisi tarafından izah edilmektedir: “ (Bir zamanlar) ĠĢketos Adası‟nda esir olduklarını söyleyen kadırgadaki Ģu yeniçeriler, bu kadırga ile sizi oraya (Elçi Kıbrıs‟a gidecektir) götürmek ve oradaki yöneticinize teklifte bulunup esaret ücretiniz olan parayı onun eline saymak için iyi bir fırsat elde ettiler. Bu da herhalde onu epey mutlu eder.”216 Talaisman Reis‟in elçiye söyleyecekleri daha bitmemiĢtir: “Ben kocaman iki kalyata ile beraber sizi hırsız korsanlardan korumakla görevlendirildim… PadiĢahım Senyörlüğünüzle barıĢ içinde olmaktan hoĢnuttur… Zamanı geldiğinde, sizi buraya getiren Ģu delik deĢik kadırgaya bineceksiniz. PadiĢahın emri olduğundan, gidiĢiniz geliĢiniz kadar haysiyetli ve özgür olacaktır”.217 Venedikli elçi Talaisman Reis‟in konuĢmasından birkaç gün sonra Gelibolu‟dan ayrılıp yoluna devam etmiĢtir. Sakız ve Midilli dolaylarında seyrederken Piri Reis, Tachialis Suliman ve Bronzus gibi denizcilerin firkate ve kalyatalarıyla burun buruna gelmiĢ ve onların hücumundan

213 A.y. 214 Eğriboz Adası‟nın kuzeyinde yer alır. Kuzey Sporad Ada Grubu‟na dahildir. . Ege Adaları’nın İdarî, Malî ve Sosyal Yapısı, ed. Ġdris Bostan, Ege Adaları Ġndeksi, Ek-1, s. 179. 215 “Sichè s‟il Signor vederà vui orator tornar a la patria al modo de li altri, averà justa causa de tirarsi contra la Signoria e destuzerà Scyro, Schiati e altri lochi, e come Signor potente farà dil resto quello el vorà, e chi averà mal sarà suo danno”. I Diarii, C. XXV, s. 614. 216 “El mezo avete trovato di andarvi e offerirvi di menar in galia questi janizari che dicono eser stati prigionieri a Schiati, e a quel retor aver numerato i danari del suo rescato, et questol‟ha molto satisfato”. Burada, Talaisman Reis, elçiyi tehdit ediyor. Yeniçerilerin onu Kıbrıs‟ın Venedikli yöneticisinden (rettore) esir olarak satın alabileceğini açıkça söylüyor. A.y. 217 “Io son asignato con doi fuste grosse di venir con voi per asecurarvi dai ladri corsari. . . el Signor ama la pace con la Signoria vostra…e quando sia tempo, intrate in galia con trombe come seti venuto, per esser el comandamento dil Signor che‟l venir e partir vostro sia onorevole et in vostra libertà”. A.y.

245 canını zor kurtarmıĢtır.218 Meydana gelen bu hadise, Talaisman Reis‟in canını epey bir sıkmıĢtır. O da bu yüzden, 6 kadırga, 3 kalyata ve 6 firkateyi yanına katıp korsan yakalamaya gitmiĢtir. 2 Mayıs 1518 tarihinde Ġstanbul‟dan yollanan ve göndereni belirtilmemiĢ olan bir mektup219 tarafından bu bilgi verilmektedir. Aynı mektup, Talaisman Reis‟in hangi yöne yelken açtığı hakkında herhangi bir bilgiden söz etmemektedir.220 Bütün bu mektuplardan Ģu iki çıkarıma ulaĢmak mümkündür: 1)Talaisman Reis, Gelibolu‟dan sonra Venedik elçisine eĢlik etmemiĢtir. 2) Tek baĢına yola devam eden elçi, korsanların saldırısına uğramıĢtır. Saldırı 1517 yılının Kasım ayında gerçekleĢirken, Talaisman Reis‟in sorumluları cezalandırmak için denize açılması bir sonraki yılın Nisan ayında mümkün olmuĢtur. Yani, Talaisman Reis, saldırıdan beĢ ay sonra harekete geçmiĢtir.

218 Alvise Mocenigo tarafından Eğriboz‟dan yollanan 23 Ocak 1518 tarihli mektup, A.e. , s. 265, Aynı kiĢi tarafından aynı yerden, daha önce yollanan 29 Aralık 1517 tarihli mektup, A.e. , s. 275 219 Bu mektup büyük ihtimal Baylos Niccolò Giustiniani tarafından yollanmıĢtır. A.e. , s. 462. 220 A.y.

246

SONUÇ

Venedikliler Osmanlı donanması hakkında önemli veriler sunmuĢlardır. Verilen bilgiler Osmanlı donanması hakkında belli bir fikrin oluĢmasına yardımcı olmaktadır. 16. yüzyıldaki donanma, dünyanın en büyük gemisini içinde barındırabilecek kadar güçlüdür. Ancak, Osmanlılar, Venedikliler kadar zarif bir kadırga yapabilecek tekniğe henüz sahip değildiler. Ele geçirilen Venedik kadırgaları bile tam olarak taklit edilememektedir. Cephane bakımından zengin sayılabilecek donanma, oldukça az sayıda denizciye sahiptir ve donanmadaki mürettebatın büyük bir kısmı denizci değildir. BaĢka bir deyiĢle, mürettebat nizamdan yoksundur. Venedikliler, Osmanlı gemilerinin kısa sürede çürüdüğünü de aktarmaktadırlar. Bu durum, kalafatlama tekniği ve kalafatçıların marifetiyle alakalıdır. Donanmada görülen en yaygın tipteki gemilerin kadırga, kalyata ve firkate olduğu da yine Venedik kaynaklarında gözler önüne serilmektedir. Bunları, ağribar ve barça takip etmektedir. 16. yüzyılda üretilen gemi sayısı en çok 350‟dir.

Venedikliler‟in mektup ve raporları, meĢhur korsanlar Kemal Reis, Kurdoğlu ve Barbaros‟tan baĢka Enrichi, Camozoti, Barbeta, Kara Hasan, Kara DurmuĢ ve Talaisman Reis adındaki Osmanlı korsanları hakkında da önemli bilgiler vermektedir. Seferihisar, 16. yüzyılın baĢlıca korsan yatağı olarak Venedik kaynaklarına yansımaktadır. Bu kaynaklar, söz konusu korsanların yaĢam biçimine dair önemli ipuçları vermektedir. Ünlü korsanlar Kaptanıderya‟nın yardımcısı gibi muamele görürken, etrafa yeterince nâm salamamıĢ olanlardan sadece sefer zamanı faydalanılmaktadır. PadiĢah, Venedik‟le barıĢ içinde olunduğu zamanlarda, onların faaliyetlerini hoĢ görüyle karĢılamamıĢ, onları bizzat cezalandırmıĢtır. Bu korsanların içinde Kara DurmuĢ gibi Osmanlı kıyılarına saldıranlar da olmuĢtur. PadiĢah, cezalandırma hususunda onlara öncelik tanımıĢtır.

Venedik Doçu, Osmanlı donanmasıyla ilgili önemli geliĢmeleri, Ġstanbul, Edirne, Sakız ve Korfu‟dan gelen mektuplardan öğrenmektedir. Viyosa Nehri kıyısındaki donanma, Venedik Adriyatik‟i tarafından ilgiyle izlenmektedir. Ancak, Ġstanbul ve Gelibolu‟daki donanmalar kadar dikkat çekmemiĢtir. Nehirdeki gemilerin

247

Avlonya Körfezi‟ne kadar çekilmesi ve oradan Adriyatik‟e açılması sürecinde yaĢanan zorluklar, mektup ve raporlarda ayrıntılı bir biçimde anlatılmaktadır.

Osmanlı korsanları, yaptıkları yağmalar kadar sefer esnasında icra ettikleri kılavuzluk göreviyle mektuplara konu olmaktadır. Venedik ticaretine önemli zararlar veren bu korsanlar, özellikle Mora Yarımadası‟nın seferi sırasında birkaç Venedikli mürettebatı esir almıĢtır. Osmanlılar, gemi yapımı sırasında bu esirlerden fikir almıĢtır.

248

BĠBLĠYOGRAFYA

1. KAYNAK ESERLER

I Diarii di Marino Sanuto, C. I, II, III, IV, V, VI, VII, VIII, IX, X , XI, XII, XIII, XIV, XV, XVI, XVII, XVIII, XIX, XX, XXI, XXII, XXIII, XXIV, XV, XVI, XVII, XVIII, ed. Federico Stefani v. d. , Bologna, Forni Editore, 1969.

Hadîdî: Tevârih-i Âl-i Osman (1299-1523) (transkript metin), haz. Necdet Öztürk, Ġstanbul, Marmara Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Basımevi, 1991.

Oruç Beğ Tarihi (1288-1502) (tıpkı basım), haz. Necdet Öztürk, Ġstanbul, Çamlıca Basım Yayın, 2007.

2. ARAŞTIRMA VE İNCELEMELER

Albèri, Eugenio: Le Relazioni Degli Ambasciatori Veneti al Senato Durante Il Secolo Decimosesto, Dizin III, C. III, Firenze, Società Editrice Fiorentina, 1855, (Çevrimiçi) , www.googlebooks.com, 04.05.2011.

Ágoston, Gábor: Barut, Top ve Tüfek Osmanlı İmparatorluğu’nun Askeri Gücü ve Silah Sanayisi, çev. Tanju Akad, Ġstanbul, Kitap Yayınevi, 2006.

Arıkan, Zeki: “15. ve 16. Yüzyıllarda Seferihisar, Sığacık ve Korsanlık” Türkler ve Deniz, ed. Özlem Kumrular, Ġstanbul, 2007, s. 79-92.

Boerio, Giuseppe: Dizionario Del Dialetto Veneziano, Venezia, Coi Tipi di Andrea Santini e Figlio, 1829, (Çevrimiçi) , www. googlebooks.com, 28.08.2010.

Bostan, Ġdris: Adriyatik’te Korsanlık Osmanlılar, Uskoklar, Venedikliler 1575-1620 , Ġstanbul, TimaĢ Yayınları, Haziran, 2009.

______: “Akdeniz‟de Korsanlık: Osmanlı Deniz Gücü”, Başlangıçtan XVII. Yüzyılın Sonuna Kadar Türk Denizcilik Tarihi, C. I, ed. Ġdris Bostan, ed. Salih Özbaran, 1. bs. , Ġstanbul, T.C. Deniz Basımevi, Temmuz, 2009, s. 227-239.

249

______: Ege Adaları’nın İdarî, Malî ve Sosyal Yapısı , ed. Ġdris Bostan, Stratejik AraĢtırma ve Etüdler Milli Komitesi AraĢtırma Projeleri Dizisi 2/2002, Ankara, Ankara Üniversitesi Basımevi, 2003.

______: “Gemi Yapımcılığı ve Osmanlı Donanmasında Gemiler” Başlangıçtan XVII. Yüzyılın Sonuna Kadar Türk Denizcilik Tarihi, C.I, ed. Ġdris Bostan, ed. Salih Özbaran, 1. bs. , Ġstanbul, T.C. Deniz Basımevi, Temmuz, 2009, s. 325-339.

______: “Kemal Reis”, DİA, C. XXIII, Ankara, Diyanet Vakfı Yayınları, 2002.

______: “Narda”, DİA, C. XXXII, Ankara, Diyanet Vakfı Yayınları, 2006.

______: Osmanlılar ve Deniz: Deniz Politikaları, Teşkilat ve Gemiler, Ġstanbul, Küre Yayınları, 1. bs. , Ekim 2007.

______: “II. Bayezid Döneminde Osmanlı Denizciliği”, Başlangıçtan XVII. Yüzyılın Sonuna Kadar Türk Denizcilik Tarihi, C. I, ed. Ġdris Bostan, ed. Salih Özbaran, 1. bs. , Ġstanbul, T. C. Deniz Basımevi, Temmuz, 2009, s. 111-119.

Brummett, Palmira: “Kemal Reis and Ottoman Gunpowder Diplomacy”, Studies on Diplomatic History, C.V, The Ottomans in Africa, Ġstanbul, The Ġsis Press, 1990, s. 1-15.

______: Osmanlı Denizgücü: Keşifler Çağında Osmanlı Denizgücü ve Doğu Akdeniz’de Diplomasi, çev. H. Nazlı PiĢkin, Ġstanbul, TimaĢ Yayınları, 2009.

Chojnacki, Stanley: “In Search of the Venetian Patriciate: Families and Factions in the Fourteenth Century”, Venice Renaissance, ed. J. R. Hale, London, Faber and Faber, 1973, s. 47-90.

Currey, E. Hamilton: Akdeniz’in Büyük Korsanları, çev. Kerem Özdural, Ġstanbul, Ġstiklal Kitabevi, 2007.

Eickhoff, Ekkehard: Venedig, Wien und Osmanen: Umbruch in Südosteuropa (1645-1700) , München, Callwey, 1973.

250

Fincati, Luigi: Dizionario di Marina Italiano-Francese, Luigi Beuf Libraio-Editore, Genoa-Torino, 1870, (Çevrimiçi) , www.googlebooks.com, 17.01.2011.

Fisher , S. Nettleton: The Foreign Relations of Turkey 1481-1512, Urbana, University of Illinois Press., 1948.

Finlay, Robert: “Politics and History in the Diary of Marino Sanuto”, Renaissance Quarterly, ed. Bridget Gellert Lyons, Edward P. Mahoney, 1980, Chicago, The University of Chicago Press, s. 585-598.

Bellabarba, Sergio &

Edoardo Guerrieri: Vele Italiane della Costa Occidentale, Milano, Ulrico Hoepli Editore, 2002, (Çevrimiçi) , www.googlebooks. com, 26. 12. 2011.

Johnson, Edgar N. &

James W. Thompson: An Introduction to Medieval Europe 300-1500, Newyork, W. W. Norton & Company Inc. Publishers, 1937.

Jorga, Nicolae: Osmanlı İmparatorluğu Tarihi (1451-1538) , C. II, çev. Nilüfer Epçeli Ġstanbul,Yeditepe Yayınevi, 2006.

Konstam, Angus: Renaissance War Galley 1470-1590, Oxford, Osprey Publishing, 2002.

Lane, Frederic C. : “Naval Actions and Fleet Organization 1499-1502”, ed. J. R. Hale, Venice Renaissance, London, Faber and Faber, 1973, s. 146-173.

______: Venetian Ships and Shipbuilders of the Renaissance, Baltimore, The John Hopkins University Press, 1992.

______: Venice and History, Baltimore, The John Hopkins University Press, 1966.

Nasoni, Angelus: La Storia dei Papi di Sua Eminenza il Cardinale Hergenröther , Milano, Carlo Aliprandi Editore, 1898.

Nazari, Giulio : Dizionario Veneziano-Italiano e Regole di Grammatica, Bologna, Arnoldo Forni Editore, ġubat, 1986.

251

Öngör, Sami: Coğrafya Sözlüğü , “Mısır” , “Colonne Burnu”, “Suda”, Ġstanbul, Milli Eğitim Basımevi, 1961.

Patriarchi, Gaspero: Vocabolario Veneziano e Padovano co’ Termini e Modi Corrispondenti, Padova, Stamperia Gonzatti 1725, (Çevrimiçi) , www.googlebooks.com, 28. 08. 2010.

Pedani-Fabris, Maria Pia: I Documenti Turchi Dell’Archivio di Stato di Venezia, ed. Alessio Bombaci, Venezia, Ministro per I Beni Culturali e Ambientali Ufficio Centrale per I Beni Archivistichi, 1994.

______: “Beyond the Frontier: The Ottoman-Venetian Border in the Adriatic Context from the Sixteenth to the Eighteenth Centuries”, Zones of fracture in Modern Europe, Baltic Countries-Balkans-Northen Italy, ed. Almut Bues, Wiesbaden, 2005, s. 45-60.

______: Relazioni di Ambasciatori Veneti al Senato: Costantinopoli, Relazioni Inedite (1512-1789), C. XIV, Padova, Aldo Ausilio Editore, 1996.

Pitcher, Donald Edgar: Osmanlı İmparatorluğu’nun Tarihsel Coğrafyası, çev. Bahar Tırnakcı, 3. bs. , Ġstanbul, Yapı Kredi Yayınları, ġubat, 2007.

Roberts, J. M. : A History of Europe, Oxford, Helicon Publishing Ltd, 1996.

Tansel, Selahattin: Sultan II. Beyazıt’ın Siyasî Hayatı, Ġstanbul, Milli Eğitim Basımevi, 1966.

Vatin, Nicolas: Rodos Şövalyeleri ve Osmanlılar, çev. Tülin Altınova, Ankara, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2000.

252