T. C. Ġstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Akdeniz Dünyası AraĢtırmaları Bilim Dalı Yüksek Lisans Tezi VENEDĠK KAYNAKLARINA GÖRE II. BAYEZĠD VE I. SELĠM DÖNEMLERĠNDE OSMANLI DENĠZCĠLĠĞĠ VE KORSANLIK Volkan Dökmeci 2501080003 Tez DanıĢmanı: Prof. Dr. Ġdris BOSTAN Ġstanbul 2011 ii VENEDĠK KAYNAKLARINA GÖRE II. BAYEZĠD VE I. SELĠM DÖNEMLERĠNDE OSMANLI DENĠZCĠLĠĞĠ VE KORSANLIK Volkan Dökmeci 2501080003 ÖZ 16. yüzyıl baĢları, Osmanlı donanması tarafından gerçekleĢtirilen oldukça önemli deniz seferlerine Ģahitlik etmiĢtir. Akdeniz‟in kontrol edilmesinde önemli rol oynayan Anavarin, Ġnebahtı Modon ve Koron gibi deniz üsleri, bu dönemde ele geçirilmiĢtir. Bu dört deniz üssü Venedik‟in Akdeniz ile Adriyatik arasındaki ticaretinin Osmanlılar tarafından daha sıkı bir biçimde kontrol edilmesine yol açmıĢtır. Osmanlılar, aynı dönemde Suriye ve Mısır‟ı da topraklarına katmıĢ ve bunun sonucunda, Suriye ve Mısır kıyılarındaki ticareti de kontrol etmeye baĢlamıĢtır. Osmanlı donanması, Mora Yarımadası‟na yapılan seferlerde doğrudan etkili olduğu halde, Mısır ve Suriye‟nin fethindeki rolü bakımından aynı Ģey söylenemez. Osmanlı donanması, o sırada, orduya destek sağlayan yardımcı güç konumunda bulunuyordu. Donanma, seferden sonra Mısır ve Suriye‟nin denizden abluka altına alınması görevini yerine getirmenin dıĢında Osmanlı himayesine giren Memlüklü ilim adamları ve sanatçıları ile elde edilen ganimetleri Ġstanbul‟a götürme iĢini üstlenmiĢti. Venedik, Osmanlı donanmasını bütün bu seferler sırasında yakından takip etmiĢ ve onunla ilgili önemli bilgiler toplamıĢtır. Venedikli Senatör Marino Sanuto‟nun görüp kaydettiği mektup ve raporlardan derlenerek oluĢturulan Günlükler, bu bilgilerin yer aldığı temel kaynaklardan biri sayılmaktadır. Günlükler, Osmanlı donanmasındaki gemilerin inĢa edilme sürecine ve bu donanma tarafından yürütülen sefer hazırlıklarına tanıklık etmektedir. Bu tarih kaynağı, söz konusu gemilerin türleri, mürettebatı, tedarik ettiği erzak, kullandığı malzemeler ve uğradığı güzergâhlar hakkında dikkate değer bilgiler sunmaktadır. 16. yüzyılın önde gelen deniz gazileri olan korsanların adları da Günlükler‟deki mektup ve raporlarda sıklıkla anılmaktadır. iii VENEDĠK KAYNAKLARINA GÖRE II. BAYEZĠD VE I. SELĠM DÖNEMLERĠNDE OSMANLI DENĠZCĠLĠĞĠ VE KORSANLIK Volkan Dökmeci 2501080003 ABSTRACT The beginning of the 16th century witnessed crucial naval expeditions of the Ottoman fleet. In this period, the Ottomans obtained some strategically important naval bases like Navarin, Lepanto, Moton, and Coron which gave a great contribution to the Ottoman control upon the Venetian trade which occured between the Mediterranean and the Adriatic Sea. In the same period, Syria and Egypt were annexed and the Ottomans started to control the commercial activities of the Syrian and Egyptian coasts. The Ottoman fleet was directly included in the expedition of the Morean peninsula. However, its inclusion in the conquest of Syria and Egypt was indirect. It was just an auxiliary power and the supporter of the Ottoman army. It assumed the role of putting blocade along the coasts of Syria and Egypt which had been conquisted. Its other functions were the transfer of the Memlukid ulema and artisans who were taken under the Ottoman protection to Istanbul and the carriage of the booties which had been obtained. Venice observed the Ottoman State at the next door and it collected all sorts of information and all of great importance. The Diaries which consists of the letters and the reports which were examined and recorded by the Venetian Senator Marino Sanuto can be considered to be one of the main historical sources which include all that information given by the Venetians. The Diaries is a witness to the process of the construction of the Ottoman fleet and the preparations for the naval expeditions. This chronicle presents considerable information about the types, crew, provisions, materials and route of the Ottoman ships. The names of the corsairs which lived in the 16th century and which were the leading ghazis of the sea are also frequently memorized in its letters and reports. iv ÖNSÖZ Bu çalıĢma, esas itibariyle 16. yüzyıl baĢlarındaki Osmanlı denizciliği hakkında bilgi vermeyi amaçlamaktadır. Daha ziyade, Osmanlı denizciliğinin hareketli, gerçekçi, ölçülü ve tutarlı bir resmini çizmeye çalıĢmaktadır. Bu sebeple, doğrudan Venediklilere ait olan somut kaynaklara baĢvurulmuĢtur. Tezin temellendirildiği kaynaklara kusursuz veya tarafsız olma özelliği atfedilmediği gibi, verilen bilgilerden hatalı ve çeliĢkili olanlara da iĢaret edilmektedir. Ayrıca, Venedikliler‟in verdiği bilgilerin kimi zaman eksik olabileceği de göz önünde tutulmuĢtur. Osmanlıları denizden uzak, sadece bir kara imparatorluğu olarak gören bakıĢ açısının kırılması için bu teze baĢlanmıĢtır. Osmanlı donanmasının II. Bayezid ve I. Selim dönemlerindeki gücünü ortaya koyabilecek deliller, denizlerde en az Osmanlı Devleti kadar güçlü olan Venedik‟in dilinden aktarılmaktadır. Tezin temel kaynağını teĢkil eden “I Diarii Di Marino Sanuto” (Marino Sanuto‟nun Günlükleri) adındaki kronoloji, bahsi geçen padiĢahların himayesindeki donanma ve korsanlar hakkında sayısız bilgiler sunarak Osmanlıların denizden hiç de uzak kalmadığını kanıtlamaktadır. Osmanlı donanmasının yaĢadığı sorunlar da bu kaynak vasıtasıyla tezde dile getirilmektedir. Gemilerin çabuk yıpranması ile nitelikli mürettebat bulmada yaĢanılan sıkıntı bu sorunların en önde gelenlerindendir. Tez, beĢ bölümden oluĢmaktadır. Ġlk bölümde tezin temel kaynağını oluĢturan Günlükler‟in sahibi olan Marino Sanuto‟nun hayat hikayesi anlatılmaktadır. Ġkinci bölümde, Ġnebahtı‟nın fethinden önce ve sonraki donanmadan söz edilmekte, Ġnebahtı, Modon ve Koron‟un ele geçirilmesinden önce giriĢilen donanma faaliyetleri ele alınmaktadır. Ayrıca, bu bölümde Osmanlı tarihinde Anavarin Seferi olarak bilinen, Batı tarihinde Zonkiyo Deniz SavaĢı adıyla anılan tarihi olaya değinilmektedir. Yine, bu bölümde Avlonya Körfezi‟ne dökülen Viyosa Nehri bir Osmanlı donanma üssü olarak incelenmektedir. Üçüncü bölümde I. Selim‟in Ġstanbul ve Gelibolu‟da kurdurduğu tersaneler ile Mısır ve Suriye‟nin fethinden sonra Osmanlı donanmasında meydana gelen geliĢmelerden bahsedilmektedir. Son iki bölümde ise, II. Bayezid ve I. Selim dönemi denizciliğine v yön veren korsan ve denizcilerin konumu Venedik‟in gözünden anlatılmaktadır. Bunların içinde Venedik‟in en çok dikkatini çekenler Kemal Reis ile Muslihiddin Kurdoğlu‟dur. Daha çok Kanuni döneminin denizcisi olarak anılan Barbaros Hayreddin‟den az da olsa bahsedilmektedir. Bu çalıĢmanın oluĢmasında büyük katkısı olan ve tezin yazım süresi boyunca doğru ve güvenilir bir yöntem izlememi sağlayan danıĢmanım Prof. Dr. Ġdris BOSTAN‟a çok teĢekkür ederim. Tezin temel kaynağı olan Günlükler‟den faydalanmam hususunda bana kolaylık sağlayan ve benden yardımlarını esirgemeyen ĠSAM personeline de minnettarım. Volkan DÖKMECĠ vi ĠÇĠNDEKĠLER ÖZ……………………………………………………………………………………iii ABSTRACT………………………………………………………………………....iv ÖNSÖZ……………………………………………………………………………….v ĠÇĠNDEKĠLER……………………………………………………………………...vii KISALTMALAR……………………………………………………………………..x GĠRĠġ...……………………………………………………………………………….1 I. BÖLÜM MARĠNO SANUTO VE GÜNLÜKLER 1.1.Marino Sanuto‟nun Hayatı ve Yakın Çevresi Hakkında…...……………………8 1.2. Bir Tarihçi Olarak Marino Sanuto ve Günlükler‟i …………..…………………10 1.3. Günlükler‟de Zaman ve Mekân Algısı...……………………………………….16 II. BÖLÜM II. BAYEZĠD DÖNEMĠNDE OSMANLI DENĠZCĠLĠĞĠ 2.1. Ġnebahtı Seferi Ġçin Yapılan Donanma Hazırlıkları…………………………….20 2.1.1. Donanmanın Sefer Düzenleyeceği Yere ĠliĢkin Tahminler..…....……………20 2.1.2. Osmanlı Donanmasındaki Gemi Mevcudu…………………………………...29 2.1.3. Osmanlı Donanmasının Mühimmat ve Erzak Temini ……………………….44 2.1.4. Tersane ve Donanma Mürettebatı Hakkında Bilgiler…..........……………….48 2.1.5. Donanmanın Sefere ÇıkıĢ Zamanıyla Ġlgili Tahminler……………………….54 2.1.6. Donanma ve Ordunun Takip Ettiği Güzergâh………………..………………57 vii 2.2. Modon ve Koron Seferi Ġçin Yapılan Donanma Hazırlıkları..…………………64 2.2.1. Önemli Deniz Üsleri, Gemilerin ĠnĢa ve Onarımı……………………………65 2.2.2. Donanmanın Ġnebahtı‟da Toplanması………………………………………...70 2.2.3. Donanma Teçhizatı, Malzeme ve Erzak Temini……………………………...76 2.2.4. Donanma Mürettebatı ve SavaĢçılar.…………………………………………80 2.3. Modon ve Koron‟un Fethi ile Anabolu KuĢatmasına Kara ve Denizden BakıĢ..84 2.4. Avlonya Körfezi‟nde Bir Donanma Üssü: Viyosa Nehri………………………99 2.5. 1500-1511 Yılları Arasında Osmanlı Donanmasının Genel Durumu..………..106 III. BÖLÜM I. SELĠM DÖNEMĠNDE OSMANLI DENĠZCĠLĠĞĠ 3.1. Ġstanbul ve Gelibolu Tersanelerinin KuruluĢu ve Gemi Yapımı...……………137 3.2. Suriye ve Mısır‟ın Fethinden Sonra Osmanlı Donanma Faaliyetleri…….........142 IV. BÖLÜM II. BAYEZĠD DÖNEMĠNDE KORSANLIK VE DENĠZCĠ LEVENDLER 4.1. Kemal Reis ve Diğer Korsanların Osmanlı Hizmetine GiriĢi ve Ġlk Korsanlık Faaliyetleri…………………………...…………………………………………….157 4.2. Ġnebahtı Seferinden Kemal Reis‟in Ölümüne Kadar Korsanlık Faaliyetleri…183 4.3. Kemal Reis‟ten Sonraki Dönemde Korsanlık..……………………………......208 V. BÖLÜM I. SELĠM DÖNEMĠNDE KORSANLIK VE DENĠZCĠ LEVENDLER 5.1. Kurdoğlu Muslihiddin …………………………………………………….…..212 5.2. Barbaros Hayreddin…………………………………………………………...237 viii 5.3. Talaisman Reis………………………………………………………………...244 SONUÇ…………………………………………………………………………….247 BĠBLĠYOGRAFYA………………………………………………………………..249 ix KISALTMALAR A.e. Aynı eser A.y. Aynı yer çev. çeviren DİA Diyanet Vakfı Ġslam Ansiklopedisi ed. Editör x GĠRĠġ II. Bayezid ve I. Selim dönemleri Osmanlı denizciliğinin geliĢmesi açısından oldukça mühimdir. Donanma faaliyetleri bakımından