Türk Keneşi Ortak Etkinlikler Ve Işbirlikleri
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi Yayınları: 230 ORASAM Yayınları: 7 25 YILLIK TECRÜBENİN ARDINDAN TÜRK KENEŞİ BÜNYESİNDEKİ ÜLKELERDE ORTAK ETKİNLİKLER VE İŞBİRLİKLERİ Editör: Doç. Dr. Yunus Emre GÜRBÜZ Bişkek-2018 УДК 327 ББК 66.4 Ж 94 Ж 94 25 Yıllık Tecrübenin Ardından Türk Keneşi Bünyesindeki Ülkelerde Ortak Etkinlikler ve İş Birlikleri. Bişkek, 2018. 280 s. ISBN 978-9967-9074-5-4 25-жылдык тажырыйбанын аркасында түрк кеңеши алкагындагы өлкөлөрдөгү орток аракеттер жана иш биримдиктер. Кыргыз-Түрк «Манас» университетинин башкармалыгынын № 2018- 05.37 чечими боюнча басылды. Басууга 20.02.2018 кол коюлду. Нускасы 250. Бишкек ш., Жал к.р., КТМУнун Ч. Айтматов атындагы кампусу. Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi Yönetim Kurulu’nun 20.02.2018 tarih ve 2018-05.37 Nolu kararı ile basılmıştır. KTMÜ Cengiz AYTMATOV Kampüsü, Cal, Bişkek. Ж 0802000000-18 УДК 327 ББК 66.4 ISBN 978-9967-9074-5-4 © KTMУ, 2018 ORTA ASYA ARAŞTIRMALARI MERKEZİ (ORASAM) Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi bünyesinde 30 Aralık 2010 ta- rihinde kurulan Orta Asya Araştırmaları Merkezi (ORASAM), Orta As- ya’daki gelişmelerin yakından izlenebilmesi ve derinlemesine anlaşılabil- mesi için öncelikle Kırgızistan olmak üzere tüm bölgeyi kapsayan çalışma- lar yürütmektedir. Bu çerçevede Orta Asya ile ilgili projeler yürütmekte, kitap ve çalışma raporları hazırlamaktadır. Ayrıca bölge içi ve dışından yet- kililer ve akademisyenler ile toplantı ve seminerler düzenlemekte, aynı alanda çalışan kurum ve kuruluşlarla işbirlikleri gerçekleştirmekte, araştır- ma amacıyla Kırgızistan’a gelen akademisyenlere çalışmaları için gerekli desteği vermektedir. ORASAM’ın internet sitesinde (orasam.manas.edu.kg) dört dilde (Kırgızca, Türkçe, İngilizce ve Rusça) bölge ülkeleri hakkındaki haberler ile Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversi- tesi mensuplarının makale ve yorumlarına yer verilerek, Orta Asya’nın kavranmasına katkı sağlanmaktadır. TAKDİM 1991 yılında Azerbaycan, Kazakistan, Kırgızistan, Türkmenistan ve Özbekistan’ın bağımsızlığına kavuşmasıyla Türkiye ve bu kardeş ülkeler arasında yeniden bağlar kurmak için değerli bir fırsat doğdu. Ortak bir geçmişe, aynı dil ve kültür hazinesine sahip altı bağımsız Türk devleti yeni yüzyıla birlikte hazırlanma arzusuyla, Gaspıralı’nın tespit ettiği “dilde, fikirde, işte birlik” hedefine uygun olarak, işbirliğini geliştirmek için 1992 yılında "Türkçe Konuşan Devletler, Devlet Başkanları Zirveleri" ile yola çıktılar ve süreç içinde bu ülkeleri bir araya getiren ortak etkinlikler, işbir- likleri ve kuruluşların temellerini attılar. 25 yılı geride bıraktığımız bu süreçte; 12 Temmuz 1993’te kurulan ve “ortak kültüre sahip Türk Halklarının gönül birlikteliğini ve kardeşliğini güçlendirmek, ortak Türk kültürünü gelecek nesillere aktarmak ve dünyaya tanıtmak için” çalışan Uluslararası Türk Kültürü Teşkilatı (TÜRKSOY) ilk teşkilat olma onuruna sahiptir. 21 Kasım 2008’de Türk Dili Konuşan Ülke- ler Parlamenter Asamblesi’nin (TÜRKPA) kurulması ilişkilerin siyasi bir boyuta taşınarak, istikrarlı bir zemine oturtulması için atılan anlamlı bir adım olmuştur. 2010 yılında Türk Dili Konuşan Ülkeler İşbirliği Konseyi, kısaca Türk Konseyi veya Türk Keneşi (TDİK) adlı kurumun kurulmasıyla Türk devletleri arasındaki ilişkilerin geliştirilmesi kalıcı bir zemine taşın- mıştır. 20 Ekim 2011’de Türk Konseyinin himayesi altında Türk Dili Ko- nuşan Ülkeler Ortak İş Konseyi (Türk İş Konseyi), 23 Ağustos 2012’de Türk Kültür ve Mirası Vakfı, Uluslararası Türk Akademisi, 29 Mart 2013’te Türk Üniversiteler Birliği, 25 Ocak 2013’te Avrasya Askerî Statülü Kolluk Kuvvetleri Teşkilâtı (TAKM) kurulmuştur. Bu ortak kuruluşların yanı sıra Türkiye ve Türk cumhuriyetleri arasın- daki ilişkilerin derinleşip kök salması ve geleceğe birlikte yürüyecek nesil- lerin yetiştirilmesi için ortak üniversiteler de kurulmuştur. 31 Ekim 1992 tarihinde Kazakistan-Türkiye ikili ilişkileri çerçevesinde Hoca Ahmet Yese- vi Uluslararası Türk-Kazak Üniversitesi’nin kurulma kararı alınmış ve iki ülkenin bu ortak üniversitesi 15 Ekim 1993 yılında Kazakistan’ın Türkistan 5 şehrinde kurulmuştur. Ardından 30 Eylül 1995 tarihinde Kırgızistan- Türkiye ikili ilişkileri çerçevesinde imzalanan anlaşmayla Kırgızistan’ın başkenti Bişkek’te Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi (KTMÜ) ku- rulmuştur. Geride bıraktığımız çeyrek asırda atılan adımlar, gerçekleştirilen etkin- likler ve işbirlikleri sayesinde temelleri atılıp işlerlik kazandırılan kuruluş- lardan biri olan, iki kardeş ülkenin ortak üniversitesi Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi’nde hazırlanan bu raporu, atılan adımların kalıcı olması ve ortak bir geleceğin kurulabilmesi temenisiyle okurlara takdim etmekten onur duyuyorum. Prof. Dr. Sebahattin BALCI KTMÜ Rektörü, Bişkek, 2018 İÇİNDEKİLER ORTAK KURULUŞLAR İLİŞKİLER VE İŞBİRLİKLERİ.................................... 9 ORTAK EĞİTİM İLİŞKİLERİ VE İŞBİRLİKLERİ ........................................... 121 KÜLTÜR-SANAT İLİŞKİLERİ, İŞBİRLİKLERİ VE ETKİNLİKLERİ............ 149 SPOR İLİŞKİLERİ VE İŞBİRLİĞİ ..................................................................... 199 DEMOGRAFİK VE EKONOMİK ANALİZ....................................................... 217 ÖNSÖZ 1991 yılında Sovyetler Birliği’nin dağılmasıyla beş Türk cumhuriyetinin daha bağımsızlığını kazanması sayesinde, iş birliklerinin geliştirilmesi için beklenmedik bir fırsat doğdu. Ortak bir dil, kültür ve geçmişten gelen bu ülke- ler, geçmişten gelenle yetinmeyip, var olan temel üstüne kalıcı kurum ve kuru- luşlar inşa ederek, birbirlerinden alacakları destekle geleceğe birlikte yürümek için harekete geçtiler. Bu sayede 2016 yılına kadar geçen 25 yıllık süre zarfın- da Türkiye ve bu genç devletler arasında iş birliklerini başlatmak ve geliştir- mek için pek çok adım atıldı, somut sonuçlar elde edildi. Oluşan birikimi ortaya koymak için bağımsızlıkların 25. yılı olan 2016 yı- lında Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi Orta Asya Araştırmaları Merke- zi’nde (ORASAM) bir proje başlatıldı. “Bağımsızlığın 25. Yılında Türk Keneşi Bünyesinde Türk Cumhuriyetleri: İlişkiler ve İşbirlikleri” başlıklı bu proje çerçevesinde geride kalan çeyrek yüzyılda gerçekleştirilenleri derlemek ve bunları herkesin yararlanabileceği bir rapor halinde Türk Keneşi’ne sunmak hedef olarak belirlendi. Böylelikle 25 yılda biriken tecrübe derli toplu bir ça- lışma içinde bir araya getirilerek, yapılanların daha da ileriye götürülmesine katkı sağlanması amaçlandı. Ortak ilişkiler ile iş birliklerinin saptanması ve raporların hazırlanması için KTMÜ Rektörü Prof. Dr. Sebahattin BALCI’nın yürütücülüğü, ORA- SAM’ın 2015-2016 dönemindeki Başkanı Doç. Dr. Güner ÖZKAN’ın koordi- natörlüğünde proje kapsamında beş alt başlık belirlendi: ekonomi, eğitim ve bilim, kültür ve sanat, spor ve ortak kuruluşlar kapsamındaki ilişkiler ve işbir- likleri.1 Üniversitedeki bölümlerin kendi içlerinde yaptıkları iş bölümünün ardından Prof. Dr. Mehmet BAŞBUĞ, Prof. Dr. Kanat CANUZAKOV, Prof. Dr. Akmatali ALİMBEKOV, Prof. Dr. Nurbübü ASİPOVA, Doç. Dr. Hakan DÜNDAR, Doç. Dr. Yücel ÖKSÜZ, Doç. Dr. Murat GÖKALP, Doç. Dr. Bilal DEMİRHAN, Doç. Dr. Serdar GERİ, Doç. Dr. Mustafa BIYIKLI, Doç. Dr. Metin BAYRAK, Yrd. Doç. Dr. Aynura TURDALİYEVA, Yrd. Doç. Dr. Cu- nus GANİYEV, Öğr. Gör. Dr. Kadian BOOBEKOVA, Öğr. Gör. Sebahattin 1 “Bağımsızlığın 25. Yılında Türk Keneşi Bünyesinde Türk Cumhuriyetleri: İlişkiler ve İşbirlikleri” başlıklı proje için verilen destekten ötürü Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi’ne teşekkür ederiz. 8 SİVRİKAYA’dan oluşan ekipler kendi alanlarıyla ilgili raporları hazırlamaya giriştiler. Türk Keneşi üyesi Azerbaycan, Kazakistan, Kırgızistan ve Türki- ye’de resmi kurumlarla görüşülerek, rapor için gerekli bilgiler toplandı, çeviri- leri yapıldı ve sonuçta bir yıllık bir çalışmanın ardından elinizdeki eser ortaya çıktı. Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi olarak bu çalışmanın günümüze kadar atılan adımlar hakkında bir başvuru kaynağı olması ve bunların genel bir değerlendirmesinin yapılmasını sağlayarak, birliği pekiştirecek yeni girişimle- rin ortaya çıkmasına katkıda bulunmasını umuyoruz. Doç. Dr. Yunus Emre GÜRBÜZ ORASAM Başkanı, Bişkek, 2018 25 YILLIK TECRÜBENİN ARDINDAN TÜRK KENEŞİ BÜNYESİNDEKİ ÜLKELERDE ORTAK KURULUŞLAR İLİŞKİLER VE İŞBİRLİKLERİ Doç. Dr. Mustafa BIYIKLI İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ .................................................................................................................. 13 GİRİŞ ................................................................................................................... 15 I. ORTAK KURULUŞLAR TEŞKİLATLANMASINA GİDEN YOLDA ZİRVELER SÜRECİ ...................................................................................... 18 II. TÜRK DİLİ KONUŞAN ÜLKELER İŞBİRLİĞİ KONSEYİ (TDİK/TDKÜİK) ............................................................................................ 23 A- TÜRK KONSEYİ İÇİNDE YAPILAR VE ANA ORGANLAR ................ 27 1- Devlet Başkanları Konseyi ................................................................... 27 2- Dışişleri Bakanları Konseyi .................................................................. 27 3- Kıdemli Memurlar Komitesi ................................................................. 28 4- Aksakallar Konseyi ............................................................................... 28 5- Sekretarya ............................................................................................. 30 B- TÜRK KONSEYİ SEKRETERYASININ GELİRLERİ ............................ 34 C- TÜRK KONSEYİ’NİN İLİŞKİLER VE İŞBİRLİKLERİ ÇERÇEVESİNDE İLİŞKİLİ OLDUĞU