Nr. 84, juli/augustus 2005

Molen Kinderdijk maalt roe af!

Molen De Hoop in Dokkum

Molens Malta schreeu - wen om erkenning

Maandblad over molens en hun opvolgers 8ste jaargang, nr. 7/8 Inhoud pagina

Molensactueel 227 Molen Kinderdijk maalt Roe af! 244 J.S. Bakker COLOFON ‘t Betere werk: Brandhorst en Lindhout 246 NVVM-molenmakers actief 248 Redactie & administratie: Moerdijkstraat 39 2751 BE Moerkapelle, Molen de Hoop in Dokkum 250 Tel./fax: +31 (0)79-5931303 Popke Timmermans E-mail adres: [email protected] Zoeker 257 Verschijning: elf maal per jaar, als regel op de eerste woensdag van de Molens Malta schreeuwen om erkenning 258 maand. Gedurende de maanden juli en augustus verschijnt Willem Staat één gecombineerd nummer Grensmolens 265 Uitgave: De 'Molenwereld' is een uitgave van de Stichting Molenwereld ‘t Betere werk: Korenmolen Gieterveen; Molen Serooskerke 266 Benedenrijweg 521 2987 VA Ridderkerk Tel.: 0180-411018

Uitgever: Redactioneel dhr. Sj. J. Veerman Neptunushof 28 2931 XS Krimpen a/d Lek Het vakantieseizoen is weer begonnen. Voor sommige molenliefhebbers is Tel.: 0180-524509 dat wat de Engelsen noemen: a busman’s holiday: de buschauffeur die voor E-mail adres: [email protected] zijn plezier een busreis maakt. Dat neemt niet weg dat er in meer en minder verre oorden windmolens staan die of door hun overeenkomst of juist door Redactie: hun verschillen de aandacht van de molenliefhebber trekken. Zo treft u in dit dhr. J.S. Bakker nummer een artikel van Willem Staat aan met veel foto’s over molens op het Moerdijkstraat 37 2751 BE Moerkapelle, eiland Malta in de Middellandse Zee. Nog niet zo lang geleden kregen de Tel/fax 079-5931303 molens op dit eiland ook aandacht in International Molinology (2004-68) en E-mail adres: [email protected] dit artikel is er in zekere zin een aanvulling op. Het Friese stadje Dokkum trekt ‘s zomers ook veel toeristen. Ook molenlief - dhr. B.H.J. Mols hebbers weten de stad te waarderen omdat er op twee bastions van de stad Provincialeweg Zuid 42, 4286 LM Almkerk, nog steeds molens staan. Popke Timmermans beschrijft in dit nummer de ge - Tel.: 06-50283248 schiedenis van De Hoop, de molen van Broekema. E-mail adres: [email protected] Toeristen die het wereldvermaarde molengebied van Kinderdijk bezoeken treffen daar sinds 2 juni een geamputeerde molen aan. Op die dag maalde Advertenties: molen 2 van de Overwaard een roe af. Een fotoreportage geeft een indruk J. Ottevanger van het gebeurde. Verder zijn er natuurlijk de gebruikelijke rubrieken met weer Molenviergang 2 2761 BK Zevenhuizen veel molennieuws. JSB Tel.: 0180-638180 / Fax: 0180-638179 E-mail adres: [email protected] Afsluitdatum van de kopij voor het septembernummer van Molenwereld: 12 augustus 2005 . Abonnementen: Tel.: +31 (079)-5931303 (na 18.00 uur) / Fax: +31 (079)-5931303 Nederland ( f 47,50) per jaar (incl. 6% BTW)

Overige landen Europa ( f 65,-) Andere landen prijs op aanvraag

De abonnementsprijs dient bij vooruitbetaling te worden ALMENUM voldaan. Houthandel Abonnementen kunnen op ieder gewenst moment ingaan Zagerij en worden automatisch verlengd tenzij een abonnement Voor molenrestauraties uiterlijk 1 december van het lopende abonnementsjaar Import schriftelijk wordt opgezegd De in het lopende abonnementsjaar (van januari t/m EikEn- En Bilinga stammEn in Voorraad december) reeds verschenen nummers worden na In te zagen volgens bestek en tekening ontvangst van het abonnementsgeld direct toegezonden, indien nog voorradig Verder: Prijs losse nummers: in Nederland f 6,-; overig Europa f 7,- (exclusief porto) Iepen • Bolletrie • Steenbeuk • Douglas Larix • Azobé • Noord Noors Grenen Donateurs van de Stichting Molenwereld ontvangen het blad gratis bij een minimum-donatie van f 62,50 Op schenkingen en legaten aan de Stichting Molenwereld is Kanaalweg 108 • 8861 KJ Harlingen • Tel. 0517 - 41 33 77 • Fax 0517 - 41 48 73 • www.houtcompagnie.nl artikel 24 lid 4 van de Successiewet van toepassing

Bankrelatie: Voor Nederland: Postbank 4506935 / Rabobank 3750.30.867 Voor België: Postcheque 000-1746998-28

Kopij: Zenden aan de redactie van de Molenwereld, Moerdijkstraat 39, 2751 BE Moerkapelle

Lay-out en Druk: Vis Offset, Alphen aan den Rijn

ISSN 1387-2974

© COPYRIGHT 2005 Stichting Molenwereld Moerkapelle Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar worden gemaakt op welke wijze dan ook zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever ACTUEEL Informatie voor deze rubriek: Redactie Molenwereld, p/a B.H.J. Mols, Provincialeweg Zuid 42, 4286 LM Almkerk. Tel.: 06-50283248 E-mail: [email protected]

organisatie. Op 10 juni werd bij De Lelie te opheffing van de vereniging alsnog ver - Eenrum het startsein gegeven voor het wezenlijkt te krijgen. Met het oprichten Groninger Molenhuis. In de ochtend vond van het Groninger Molenhuis is een het symposium ‘Groninger Molens in Be - aparte vereniging met parallelle belan - weging’ plaats voor een goed gevulde gen overbodig. Daarnaast is er altijd een zaal. Tijdens het symposium werd de meerderheid geweest voor samenvoe - plaats van het Groninger Molenhuis in de ging van de organisaties en kan het niet erfgoedwereld belicht: één adres voor ie - zo zijn dat met een minderheid van de dereen die de Groninger molens in bewe - aanwezigen het meerderheidsbeleid ge - ging houdt. Daarna werd het bord met blokkeerd wordt. De vergaderingen zijn het nieuwe logo onthuld door de gede - uitgeschreven op 28 juni en 19 juli, waarbij Prins Friso beschermheer van De puteerde van de provincie Groningen, H. aan alle leden het verzoek is gedaan per Hollandsche Molen Gerritsen. In de middag was er een info- volmacht te stemmen indien men niet ter en doemarkt georganiseerd met als vergadering aanwezig kan zijn. Z.K.H. Prins Friso van Oranje Nassau is de hoofdonderwerp de Groninger molenwe - nieuwe beschermheer van Vereniging De reld. Op de markt waren stands aanwezig Hollandsche Molen. Hij treedt in de voet - van het Groninger Landschap, het Gilde Vernieuwd gevlucht in Kantens sporen van zijn vader Prins Claus der Ne - van Vrijwillige Molenaars, afd. Groningen derlanden, die vanaf 1981 tot zijn overlij - en natuurlijk het Groninger Molenhuis. Met Op 18 mei zijn de roeden van koren- en den op 6 oktober 2002 deze erefunctie het einde van het openingsfeest werd het pelmolen De Grote Geert te Kantens op - vervulde. De Hollandsche Molen is ver - startschot gegeven voor het Groninger nieuw gestoken. De bestaande roeden heugd dat Prins Friso het beschermheer - Molenweekend op 11 en 12 juni. Tegelij - (binnenroede 1979 Fabr. Bremer en bui - schap van de vereniging heeft aanvaard kertijd worstelt de Vereniging Vrienden tenroede 1991 Fabr. Bremer/Dunning) zijn en heeft er alle vertrouwen in dat hij van de Groninger Molens nog met haar in maart 2005 uitgehaald en naar de evenals zijn vader een sterke betrokken - identiteit. De relatie met de in het Gronin - werkplaats van Dunning te Adorp ge - heid zal tonen, niet alleen met molens en ger Molenhuis verenigde Stichting De bracht. Daar zijn de roeden aan de bin - het molenbehoud, maar vooral ook met Groninger Molens en het Gilde van Vrijwil - nenzijde behandeld om roestvorming te - de mensen achter de molens. Een extra lige Molenaars afd. Groningen staat nu gen te gaan. Daarna is het gevlucht van positief punt in de ogen van de vereni - echter wel onder druk. Het demissionaire nieuwe heklatten, kleppen en windbor - ging is dat de technische kant van de bestuur van de vereniging heeft opnieuw den voorzien. Op 11 juni werd het ver - molens de prins niet geheel vreemd zal twee vergaderingen uitgeschreven om nieuwde gevlucht weer officieel in ge - zijn, gezien zijn opleiding in de luchtvaart - techniek. De 36-jarige prins is ingenieur in de luchtvaarttechnische bedrijfskunde en doctorandus in de bedrijfseconomie. Mo - menteel is hij mededirecteur van TNO Space in Delft. De Hollandsche Molen heeft het Jaar 2007 uitgeroepen tot het Jaar van de Molens. De vereniging is vast van plan de prins in dat jaar een promi - nente rol te laten vervullen. Vereniging De Hollandsche Molen.

Start Groninger Molenhuis en opheffing Vrienden van de Groninger Molens

De activiteiten van het nieuw opgerichte Groninger Molenhuis zijn inmiddels volop van start gegaan. Het feit dat het voorstel van de Vereniging Vrienden van de Gro - ninger Molens tot ontbinding over te gaan op 18 mei is afgestemd ( Molenwe - reld 2005-6-188), waarmee hun participa - tie op het spel werd gezet, heeft voorals - nog weinig impact gehad op de nieuwe Het steken van de buitenroede te Kantens (foto: G. Werkman, 18 mei 2005).

8ste jaargang 2005 nr. 7/8 227 MOLENSACTUEEL bruik genomen. Dit gebeurde door afge - vaardigden van het College van B en W van de gemeente Eemsmond, onder aanwezigheid van diverse genodigden. Hiertoe werden door wethouder Van War - ners de kleppen met de zwichtketting dichtgetrokken. Na bezichtiging van het nieuwe houtwerk en de behandelde roe - den werd de vang gelicht.

Opening bed- en breakfast in molen te Onderdendam

Na een periode van zeven maanden (Molenwereld 2005-1-13) is de eerste fase in het herstel van Molen Hunsingo (ter plaatse bekend als Molen Haitsma) te Onderdendam voltooid. De restauratie omvatte het aanbrengen van een stel - ling, het opmetselen tot en met de maal - zolder en het inrichten van drie zolders. Naast de molen is een aanbouw in oude stijl gerealiseerd. In deze aanbouw zal de keuken worden ingericht voor het lunch - café, dat op de begane grond in de mo - len gehuisvest wordt. Op twee zolders zijn Volop belangstelling voor de Goliath (foto: H. Noot, 21 mei 2005). ruime en comfortabele logementen gere - aliseerd met eigen woon- en slaapkamer, badkamer en een eenvoudige keuken. Een derde zolder is ingericht als expositie - bed- & breakfastkamers en het lunchcafé Gemeente Zuidhorn verdubbelt ruimte voor het museum Het Hoogeland tracht de stichting het geleende kapitaal onderhoudssubsidie te Warffum. Ten behoeve van de finan - terug te verdienen. Op 10 juni heeft ge - poldermolens ciering heeft eigenaar Molenstichting On - deputeerde H. Bleker de molen aan de derdendam ook een subsidie uit het Euro - Uiterdijk officieel geopend. Tijdens de Het College van B & W van de gemeente pese Leader Plus fonds ontvangen, naast plechtigheden werd tevens het eerste Zuidhorn heeft besloten aan de gemeen - een al eerder toegezegde provinciale en exemplaar van de nieuwe voorlichtings - teraad voor te stellen om de subsidie voor gemeentelijke bijdrage ( Molenwereld brochure uitgereikt. De brochure verhaalt het onderhoud van de poldermolens in 2004-9-288). Voor de resterende kosten over de mogelijkheden van het project haar gemeente te verdubbelen. Dit be - heeft de stichting aanvullend een hypo - Loket Levende Dorpen van de provincie sluit volgt op een noodkreet van de Mo - theek afgesloten. Door exploitatie van de Groningen. Dit project vormde de aanlei - lenstichting Westerkwartier. Deze stichting ding tot de uiteindelijke herstelwerkzaam - heeft zeven molens in eigendom, waar - heden. Burgemeester Everts van de ge - van vier in de gemeente Zuidhorn: De meente Bedum hield een toespraak, Zwakkenburgermolen te Niezijl, De Eolus waarin hij het werk van de stichting prees. te Aduard, De Westerhornermolen te In de toekomst hoopt de stichting de 150 Grijpskerk en De Hilmahuistermolen te Vis - jaar geleden oorspronkelijk gebouwde vliet. De stichting heeft te kennen gege - molen verder te kunnen voltooien. De ven dat de kosten voor het onderhoud en molen is als incomplete molen op de rijks - de verzekering dusdanig stijgen, dat de monumentenlijst geplaatst (zie Molenwe - stichting nauwelijks meer kan rondkomen. reld 2004-2-67). Hierdoor wordt het voortbestaan van de vier molens in de toekomst bedreigd. Jaarlijks werd voor het molenonderhoud Start restauratie Goliath te aan 3.400 euro subsidie door de ge - Uithuizermeeden meente verstrekt. In het voorstel wordt dit bedrag verhoogd naar 6.800 euro per Bij poldermolen Goliath te Uithuizermee - jaar. De gemeenteraad heeft zich op 14 den is op 21 mei het startsein gegeven juni over het voorstel uitgesproken. voor de restauratie. De molen zal in sep - tember voorzien worden van een nieuw gevlucht. Vrijwilliger Wierenga startte in Vraagtekens bij werelderfgoed 2004 een actie om geld in te zamelen Woudagemaal voor onder andere nieuwe roeden ( Mo - lenwereld 2004-10-323). Er is circa 33.000 Het Nederlandse uitgangspunt om een euro verzameld via particulieren en fond - monument op de Unesco-lijst te krijgen is sen, voldoende voor een begin van de dat iets uniek moet zijn. Zo staan onder werkzaamheden. Reden om tijdens de meer de molens van de Kinderdijk en de jaarlijkse promotiemarkt de restauratie op droogmakerij in de Beemster op de lijst. ludieke wijze te starten. Oud-gedepu - Dit vanwege de strijd tegen het water. In teerde Boertjens overhandigde hiertoe 1998 is het Woudagemaal te Lemmer aan op symbolische wijze een timmermanskist de werelderfgoedlijst toegevoegd. Re - De eerste restauratiefase van de koren - aan molenmaker R. Dunning. De firma den hiervoor was het feit dat dit het enige molen van Onderdendam is voltooid Dunning te Adorp zal de werkzaamheden nog in de oorspronkelijke functie wer - (foto: H. Noot, 5 mei 2005). uitvoeren. kende stoomgemaal in Nederland is. In

228 8ste jaargang 2005 nr. 7/8 MOLENSACTUEEL het kader van zijn proefschrift deed pro - eindelijk komen van de Europese Unie, de movendus Van der Aa in zes landen, provincie en de gemeente. Wanneer de waaronder Nederland, onderzoek naar goedkeuring er komt dan hoopt men in 67 vermeldingen op de werelderfgoed - het voorjaar van 2006 alles afgerond te lijst. Hierbij concludeerde Van der Aa, dat hebben. De molen is dan naast Den Hal - Unesco wel wat kritischer mag zijn bij het ler te Diepenheim een tweede belangrijk toelaten van nieuwe monumenten. Ook speerpunt in de ontwikkeling van het toe - zou er sprake moeten zijn van een inter - risme in de Hof van Twente ( Molenwereld nationale filter op de aanvragen. Uniciteit 2005-6-190). en bekendheid zijn de belangrijkste drijf - veren achter de toekenning tot werel - derfgoed. Doch wanneer over enkele Onderscheiding voor tientallen jaren geen sprake meer is van Denekamper molenaar Derkman het functioneel in bedrijf zijnde Wouda- gemaal, dan vervallen die criteria en Tijdens de jaarlijkse donateursdag op 11 wordt het gemaal een van de velen die juni 2005 van Stichting De Overijsselse Mo - nog resteren in Nederland. In zijn proef - len (SOM) is voor de tweede maal de on - schrift stelt Van der Aa ook de bescher - derscheiding ‘Strijder voor molens in Over - ming van de monumenten aan de kaak. ijssel= uitgereikt. Deze tweejaarlijkse on - Vaak is het zo dat de waterschappen het derscheiding is in 2003 in het leven geroe - onderhoud betalen als eigenaar. Aange - pen ter gelegenheid van het vijftigjarig zien Nederland bepaalt welke monumen - bestaan van de SOM. De prijs is uitgereikt ten voorgedragen worden, zou het rijk aan J.A.J. Derkman uit Denekamp. Een ook de lasten hiervan in belangrijke mate jury onder leiding van SOM- bestuurslid moeten dragen. P.R. van de Molen heeft de verschillende voordrachten beoordeeld. Zij is van me - ning dat Derkman zich gedurende een Jozef Derkman (links) ontvangt uit Uitgebreid project rond De langere tijd bijzonder verdienstelijk heeft handen van de heer Lanning de prijs Noordmolen te Azelo gemaakt voor de Overijsselse molenwe - ‘Strijder voor molen (foto: A. Laagland, reld. Sinds de restauratie van de St. Nico - 11 juni 2005). Het waterrad van De Noordmolen te laasmolen te Denekamp in 1976 is Derk - Azelo vraagt om een restauratie. De res - man op deze molen als vrijwillig molenaar tauratie is echter niet omvangrijk genoeg actief. Vanaf 1987 maakt Derkman deel om gefinancierd te worden in het kader uit van het bestuur van de Molenstichting Lattrop - Tilligte. Bij terugkomst te Dene - van het Europese Leader Plus. Om toch in Lattrop B Tilligte. Met zijn kennis en kunde kamp stond de St. Nicolaasmolen versierd aanmerking te kunnen komen voor een op molengebied heeft hij een belangrijke in de vreugd. subsidie is door een lid van de plaatselijke bijdrage geleverd bij restauraties van en Groep Leader Plus een initiatief bedacht. het onderhoud aan de molens van deze In het door de streekgroep Leader Plus stichting. Derkman treedt al jaren op als Restauratie Bolwerksmolen van Zuid-Twente uitgewerkte plan staan De instructeur voor wind - en watermolenaars start Noordmolen (vlasproductie), de marskra - in de regio en is lid van de opleidings - merroute, de Twickelervaart en de textiel - commissie en van de landelijke examen - De restauratie van de Bolwerksmolen te industrie centraal. Het ‘Het draait om de commissie van Vereniging De Holland - Deventer bevindt momenteel in de aan - Noordmolen= genaamde plan omvat sche Molen. Tenslotte is de heer Derkman bestedingsfase. Er zijn vijf bedrijven uitge - een educatief programma, het realiseren biotoopwachter voor de Denekamper nodigd een offerte op te stellen op basis van een molenaarsonderkomen en het molens. De oorkonde en het bijbeho - van het restauratiebestek. De nog ontbre - uitgeven van een leesboek voor de rende molenbeeldje werden in watermo - kende dekking voor de circa 1.000.000 jeugd. Het projectvoorstel waarmee len Den Haller te Diepenheim overhan - euro kostende restauratie is door de Stich - 250.000 euro gemoeid is, is kortgeleden in - digd door SOM-voorzitter drs. R. Lanning. ting Bolwerksmolen gevonden. De provin - gediend en moet in oktober worden De uitreiking van de onderscheiding werd cie zegde reeds eerder 455.000 euro toe goedgekeurd door de wethouders uit het bijgewoond door een delegatie van be - en de gemeente 400.000 euro ( Molenwe - gebied Twente-Zuid. Het geld moet uit - stuur en molenaars van de Molenstichting reld 2004-9-289). Na de zomer zal de Bol - werksmolen tijdelijk uit de karakteristieke skyline van Deventer verdwijnen. Dit is no - dig om het scheefgezakte fundament on - der de molen nagenoeg volledig te kun - nen vernieuwen. Er zullen nieuwe palen worden geheid, waarna de poeren waarop de molen staat opnieuw opge - metseld zullen worden. Het hoogtever - schil tussen de ene kant van de zaag - schuur en de andere kant bedraagt circa 38 centimeter. Tijdens de vorige restaura - tie in de zeventiger jaren bedroeg dit ver - schil ‘slechts= 16 centimeter. Destijds werd de kap van de molen rechtgezet om de scheefstand kunstmatig te elimineren. De molen zal in de werkplaats gerestaureerd worden. De stelling wordt vernieuwd, het rietdek wordt vervangen en de kap wordt grotendeels vernieuwd. Daarnaast wacht de spruiten, schoren en het wiekenkruis een forse ingreep. De molen zal uitgerust De Noordmolen van Azelo, een wateroliemolen, in bedrijf (foto jsb, 23 mei 1992). worden met het wieksysteem Fauël.

8ste jaargang 2005 nr. 7/8 229 Het gaat De Noordermolen weer voor de wind!

In april 2004 is met het afnemen van de De Noordermolen uit de tijd van het kap een start gemaakt met de restauratie echte Groninger molenleven: nog van de Noordermolen te Noordbroekster - met zelfzwichting en de in 1934 hamrik ( Molenwereld 2004-7-264). De mo - aangebrachte verdekkering, beide in len is sinds 2002 in het bezit van de Molen - 1964 weggerestaureerd. Ook het stichting Oldambt te Scheemda. Alle molenhuis met het bakhuis is gesloopt, goede bedoelingen van de gewezen ei - terwijl aan de molen ook verder het genaar S. Graafhuis ten spijt, die de mo - nodige is veranderd, zoals de ramen in len in 1963 verwierf en in 1964 nog deels het achtkant (foto coll. G. Manting). liet restaureren, lukte het hem niet om de molen in goede staat te houden. In de periode na 1980 verwerd de Groninger molen uit 1805 tot een van Nederlands Noordermolen in feesttooi tijdens grootste crepeergevallen. In 2001 werd heropening, tevens viering van het eindelijk overeenstemming verkregen om 200-jarig bestaan (foto H. Noot, de molen via de gemeente Menterwolde 4 juni 2005).

door te verkopen aan de Molenstichting Oldambt ( Molenwereld 2001-6-207). Op 23 november 2004 kon de (nieuwe) kap weer worden geplaatst. De restauratie is uitgevoerd door Dunning te Adorp. De tot 1964 aanwezige zelfzwichting is niet op - nieuw aangebracht. Op 4 juni 2005 was het dan zover dat de officiële opening van de molen plaats kon vinden. Nabij de molen is als een soort van relikwie een van de oude geklonken vijzels opgesteld. De officiële openingshandeling werd verricht door de gedeputeerde van cultuur van de Provincie Groningen, de heer H. Gerrit - sen. Tijdens deze handeling werd de ge - deputeerde bijgestaan door vrijwillig mo - lenaar G. Manting. De vang werd gelicht in het bijzijn van twee bestuursleden van de Molenstichting Oldambt, de heren De Vries en Mantingh (laatstgenoemde is tij - delijk voorzitter). Na het lichten van de

Ondanks de in 1964 uitgevoerde restauratie sloeg het verval weer toe en in 2001 staat de Noordermolen er als een ruïne bij (foto H. Noot, 12 mei 2001)

230 8ste jaargang 2005 nr. 7/8 MOLENSACTUEEL vang kon deze er direct weer op, omdat er flink gezwicht moest worden. Na ruim veertig jaar zat er weer beweging in de Noordermolen, die juist dit jaar haar 200- jarig bestaan mag vieren. Uiteindelijk kon de molen de hele middag zonder zeil met een aardige snelheid malen. Als eerder gesteld was de molen in het verleden uit - gerust met twee vijzels. De huidige vijzel is gemaakt naar een ontwerp van Gijs van Reeuwijk van Monumentenzorg. De smalle schroefgang(en) op de lange en dikke balk vallen direct op. De molen maalt nu in een rondmaalcircuit. De mo - len was voorheen zowel aan de oost- als westzijde van een dubbele toegangsdeur voorzien. Het is jammer dat aan de west - zijde nu een enkele toegangsdeur is aan - gebracht. De achterwaterloop is in oor - spronkelijke vorm gerestaureerd. De mo - len is een plaatje in het Groninger land - schap en heeft een, ondanks de in de na - De officiële bijheid aanwezige hoogspanningsmas - openingshandeling met ten, biotoop heeft waar vele molenaars op de voorgrond molenaar jaloers op kunnen zijn. bhjm. Manting en op achtergrond (vlnr) de Vries, Mantingh en gedeputeerde Gerritsen (foto: H. Noot, 4 juni 2005).

Na ruim veertig jaar geeft de molen weer water. Opvallend is de gebogen muur om de gronddruk op te vangen. (foto: H. Noot, 4 juni 2005).

Een nieuwe vijzel met een opvallend smalle ‘beschoeping’ brengt het water omhoog (foto: H. Noot, 4 juni 2005).

8ste jaargang 2005 nr. 7/8 231 MOLENSACTUEEL

Kappen bomen rond Wissinks de bezwaarmakers niet te frustreren Möl einde dit jaar wordt niet teveel gewag gemaakt van het heuglijke feit. Tevens zal de kap pas Eind juli 2004 adviseerde de Commissie aan het einde van dit jaar plaatsvinden, Bezwaarschriften het College van B & W wanneer het blad gevallen is. om de kapvergunning ten aanzien van bomen bij Wissinks Möl te Usselo groten - deels in stand te houden. Ondanks weer - Dringende restauratie koren - stand van de Vereniging Milieudefensie molen Apeldoorn-Wenum rond concludeerde de commissie dat het overgrote deel van de bomen daadwer - De huidige korenmolen te Apeldoorn-We - kelijk gekapt zou mogen worden ( Molen - num is een uit Baambrugge afkomstige wereld 2004-9-290). Naar aanleiding hier - poldermolen die in 1913 door de familie van heeft de gemeente uiteindelijk een Vorderman ter plaatse als korenmolen is kapvergunning verstrekt, waarna de ge - herbouwd. Het is de derde molen op de - bruikelijke bezwaarprocedures zijn gaan zelfde locatie, de twee voorgangers lopen. Na bijna twee decennia strijd te brandden in respectievelijk 1908 en 1913 hebben gevoerd is voor het bestuur van af. De windmolen bevindt zich in een soort de Stichting Wissinks Molen het gewenste molendriehoek in een mooi stuk van Apel - resultaat in zicht. De kapvergunning doorn. Op een steenworp afstand liggen wordt definitief verstrekt. Bij de rechtbank de Wenumse watermolen en een gere - zijn geen nieuwe bezwaren meer inge - construeerde rosmolen. Sinds 1872 oefent bracht tegen de afgegeven kapvergun - de familie Vorderman haar bedrijf uit in de ning. Deze betreft een groot aantal bo - korenmolen te Apeldoorn-Wenum. In 1965 men aan de Haaksbergerstraat en de is de molen buiten bedrijf gekomen en na Helmerstraat. Er is alleen een vergunning een enkele restauratie steeds verder in afgegeven voor de bomen die daadwer - verval geraakt. De laatste jaren draaide Klusdag De Leijen succesvol initiatief kelijke windbelemmering vormen. Het de molen niet meer. Na de zomer zal de (foto: K. Vanger, 4 juni 2005). mag duidelijk zijn dat sinds de eerste ver - molen een gedeeltelijke restauratie on - zoeken de hoogte van de bomen enorm dergaan. De inmiddels 85-jarige molenaar gegroeid is, maar ook de weerstand om F. Vorderman is blij met deze ontwikkelin - ze te kappen vanuit andere partijen. Om gen, de molen is immers al 133 jaar fami - Klusdag De Leijen te Staphorst

Op 4 juni hebben een dertiental vrijwillige molenaars uit Drenthe en Overijssel molen De Leijen te Staphorst een flinke opknap - beurt gegeven. De eigenaren hadden hiervoor ladders, verf en kwasten gere - geld. Het hekwerk van het in 2004 vervan - gen gevlucht ( Molenwereld 2004-11-368) is in de lijnolie gezet. De kistramen, deu - ren, kozijnen en stormluiken zijn bijgewerkt en geschilderd. De kap is eveneens onder handen genomen en het kruiwiel ziet er weer als nieuw uit. De kruipalen glimmen weer en de schoren zijn schoongemaakt, waarbij rotte onderdelen zijn weggesto - ken. Verder is de hele molen schoonge - maakt. Ondanks de soms dreigende luch - ten bleef het de gehele dag droog, waardoor er flink doorgewerkt kon wor - den. Voor de molenmaker blijven nog een aantal klussen over, aangezien de staart, korte schoren en de lange spruit hun beste tijd gehad hebben. De eigena - ren zijn van goede wil om dit op termijn aan te pakken, maar willen eerst het prijs - kaartje weten. De pas geslaagde Bertel Zomer uit Meppel wordt de nieuwe mole - naar. Al met al was het een zinvolle dag, waarbij maar weer eens blijkt dat de on - derlinge betrokkenheid van de Drentse molenaars erg groot is. Het zou een goed initiatief zijn om hier een jaarlijkse traditie van te maken, waarbij ook andere mo - lens aan de beurt kunnen komen. Kees Vanger.

De standerdmolen van Usselo is een indrukwekkende kast (foto H. Noot, 2 juni 2003).

232 8ste jaargang 2005 nr. 7/8 MOLENSACTUEEL

naarszoon Dirk Ottevanger een molen - Molenonderhoud aan Utrechtse makersbedrijf in Moerkapelle, dat na de molens oorlog ook de klassieke molenmakerij ver - liet. Inmiddels is de leiding overgegaan Het Utrechts Landschap beschermt na - op de vierde generatie Ottevanger. Otte - tuur en cultuur in de provincie Utrecht. vanger en Wynveen zullen zelfstandig Vanaf januari 2005 heeft Het Utrechts werkende bedrijven blijven. jsb. Landschap 22 molens in beheer gekre - gen en is daarmee ook verantwoordelijk voor het restaureren en onderhouden Molenrestant Hertog Reijnout van de molens. Deze zomer wordt gestart toch in particuliere handen met een aantal restauratieprojecten. Deze restauraties worden mogelijk ge - De Stichting Stoomgemaal Hertog Rei - maakt door een financiële bijdrage van jnout is druk doende met het vergaren de provincie Utrecht. Met de definitieve van de benodigde middelen voor de start van de zomer zal ook worden gestart aankoop van het molenrestant Hertog met een aantal molenonderhoud- en res - Reijnout te Nijkerk ( Molenwereld 2005-5- tauratieplannen. Half juni is de Spengense 154). Net nu een aantal wezenlijke giften Molen in Breukelen ingepakt met steigers. zijn toegezegd is de eerder uitgesproken Deze kostbare en ingewikkelde operatie vrees bewaarheid geworden. De romp is nodig om de molenmakers de gelegen - van de voormalige poldermolen is door heid te geven de kap van de molen op - de eigenaars verkocht en daardoor in nieuw van hout te voorzien en daarna particuliere handen gevallen. Hiermee van een goede dakbedekking. Molen - De Wenumse korenmolen omstreeks gaat het molenrestant aan de neus van kappen werden voorheen geregeld ge - 1995; hij begint dan al te ‘tekenen’. de stichting voorbij en de toegezegde gif - teerd. Aanscherping van milieunormen ten zullen dus niet aan de stichting toeko - heeft ervoor gezorgd dat teer niet meer men. Eigenaar Van Rossum heeft de ver - mag worden gebruikt. Vervangende dak - koop bevestigd, maar de identiteit van bedekking heeft als voordeel dat het lan - liebezit. Hij nam de molen in 1962 over van de koper is (nog) niet bekendgemaakt. ger meegaat. En dat is maar goed ook, zijn vader. Ook al takelde de molen zien - Door deze transactie zijn de ambitieuze want eveneens aangescherpte Arbo-ei - derogen af, verkoop van de molen aan plannen van de stichting van de baan. sen hebben ervoor gezorgd dat steiger - de gemeente of een stichting heeft hij De stichting beschikte over een bedrag kosten aanzienlijk zijn gestegen. De stei - nooit overwogen. De restauratie betreft van circa 300.000 euro, daarmee aange - ger wordt ook door de molenaars ge - het exterieur van de molen. Zo worden vend dat ze een van de meest serieuze bruikt om het bovenhuis te schilderen. Het werkzaamheden aan het gevlucht uitge - gegadigden was tot aankoop van het houten bovenhuis van een wipwatermo - voerd en krijgen romp en kap een nieuw restant over te gaan. Dit ondanks het feit len staat in weer en wind en heeft veel te rietdek. Aangetaste houten onderdelen dat men in eerste instantie niet over vol - verduren. Op woensdag 22 juni is de kap zullen na inspectie worden gerepareerd doende middelen beschikte. Eigenaar van korenmolen =t Wissel in Elst eraf geta - of vervangen. Na veel overleg tussen ei - Van Rossum is uiteindelijk niet bereid ge - keld. Er zullen nieuwe spruiten worden ge - genaar Vorderman, de gemeente Apel - vonden langer te wachten. Met de aan - stoken en het kruiwerk kan hierdoor ook doorn, de Stichting Apeldoornse Monu - koop en eventuele restauratie was een beter worden bekeken. Hiermee wordt menten en Vereniging Oud Apeldoorn is uniek complex ontstaan. Door de aanwe - een belangrijke stap gezet in het maal - het er eindelijk van gekomen. zigheid van een poldermolen, een stoom - vaardig maken van de molen. De ver - gemaal en een elektrisch gemaal zou de wachting is dat de restauratie eind van totale geschiedenis van de strijd tegen dit jaar klaar zal zijn. Wijnveen overgenomen door het water in beeld zijn gebracht. Zowel de Tenslotte is molenmaker Groot Wesseldijk Ottevanger stichting als een van de belangrijkste in de week van 20 juni begonnen met het geldschieters, het Waterschap Vallei & onderhoud aan de Loenderveense Mo - Zoals veel molens uitgroeiden tot meng - Eem, zijn bijzonder teleurgesteld in de af - len in Loenen aan de Vecht. Naast schil - voederfabrieken, groeiden molenmakers - loop van de verkoop en het einde van de derwerk en een aantal andere zaken zal bedrijven uit tot machinefabrieken voor plannen. de buitenroe worden voorzien van twee deze bedrijfstak. Wijnveen, oorspronkelijk nieuwe zeilen. Het Utrechts Landschap. in Voorthuizen, later in Ede, behoort tot de oudste ervan. De bekendste ‘wapenfei - ten’ op molengebied is het maken van de eerste gelaste ijzeren roeden (zie Mo - lenwereld 2005-6-191, 192) en het voor de Nederlandse markt vervaardigen van het wieksysteem-Bilau. Daarnaast bouwde zij rond 1900 nog vele nieuwe (overge - plaatste) korenmolens in hun regio. Na de oorlog stapte Wijnveen geheel uit de tra - ditionele molenmakerij. De geschiedenis van het bedrijf gaat te - rug tot in de achttiende eeuw. In 2002 gaat het bedrijf failliet, maar maakte een doorstart in Heteren onder de vlag van de Kroymansgroep. Per 1 mei j.l. is Wijn - veen evenwel overgenomen door bran - chegenoot Ottevanger in Moerkapelle/ - Aalten, waarbij de naam is gewijzigd in Wynveen International b.v. Ook Ottevanger heeft van oorsprong een molenachtergrond. In 1909 begon mole - De Spengense Molen in de steigers (foto Stichting Het Utrechts landschap).

8ste jaargang 2005 nr. 7/8 233 Molen Etersheimerbraakpolder officieel geopend

De molen van de Etersheimer Braakpolder: Noord-Hollands polderlandschap op zijn best (alle foto’s, tenzij anders vermeld: Joop Vendrig, 26 mei 2005).

Men kent de ruïne van weleer niet meer terug.

234 8ste jaargang 2005 nr. 7/8 MOLENSACTUEEL

Op 26 mei is de De Etersheimer Braakmo - len te Etersheim (gemeente Zeevang) of - ficieel in bedrijf gesteld. De ingebruikstel - ling is verricht door de gedeputeerde van de provincie Noord-Holland, Mw. drs. A. Kruisinga. Gelijktijdig werd het nabijgele - gen bezoekerscentrum geopend. Onder bezielende leiding van voorzitter de heer D. den Hartog heeft de molenstichting Zeevang zich jarenlang voor herstel van de in 1920 tot stilstand gekomen polder - molen ingezet. Sinds 1930 resteerde een tot de kapzolder afgezaagde molen - romp, die de laatste tientallen jaren steeds verder verzakte. De opening is een kroon op de restauratie die in 1998 be - gonnen is. In het vorige nummer is een uit - gebreid ‘portret= van deze molen, inclu - sief historie en restauratie, opgenomen (Molenwereld 2005-6-208 t/m 219). bhjm.

De ruïne zoals die er in mei 2000 bij stond. Het is nauwelijks te geloven dat Het nieuwe bezoekerscentrum, de opvolger van de oude bliksemschuur. de foto vrijwel uit dezelfde richting is genomen als die met de koe, op een paar dagen na, vijf jaar later! (foto jsb)

Samen met Bart Slooten, de secretaris van de molenstichting, licht de gedepu - teerde, mevr. Kruisinga, de vang.

Het interieur van de molen is met de grootst mogelijke zorg ingericht, zoals de keuken met zijn petroleumstellen en een wasketel. Zelfs de Sunlightzeep ontbreekt niet.

8ste jaargang 2005 nr. 7/8 235 MOLENSACTUEEL

Nieuw convenant voor daadwerkelijke start gemaakt met de Aarlanderveense molenviergang omvangrijke restauratie. Nadat in de och - tend de Potroeden verwijderd waren, is in In 1992 werd door een actiecomité de de middag het bovenhuis naast de mo - grondslag gelegd om de Aarlander - len gezet. De binnenroede dateert uit veense molenviergang in bedrijf te hou - 1889 en de buitenroede dateert uit 1880 ! den. Johan Slingerland, die hierbij een Er zal worden onderzocht of de Potroe - belangrijke rol speelde, ontving eerder dit den met wat reparaties nog gebruikt kun - jaar nog het Certificaat van Verdienste nen worden. Hiertoe is het hekwerk van De Hollandsche Molen. De molen - slechts op een deel van elke roede ver - viergang is de enige viergang die nog wijderd. De restauratie wordt uitgevoerd functioneel draait om het waterpeil onder door De Gelder uit Nieuw-Lekkerland. controle te houden. Na intensief ambtelijk en bestuurlijk overleg werd in 1994 een convenant met een looptijd van 10 jaar Werk aan kappen van twee gesloten. Het Hoogheemraadschap van Schiedamse molens Rijnland (destijds Waterschap De Oude Rijnstromen), de gemeente Alphen aan De kap voor De Nolet te Schiedam is in den Rijn, de provincie Zuid-Holland en de ruwbouw gereed gekomen de giganti - Stichting Molenviergang Aarlanderveen sche onderdelen zijn vanuit de Restaura - legden hierin afspraken vast ten aanzien tie Werkplaats Schiedam (RWS) naar het van de continuïteit van de viergang. Vol - terrein van Kloos-Hollandia te Krimpen gens het convenant had eind 2003 een aan den IJssel overgebracht. Hier wordt beslissing moeten vallen over een eventu - de kap verder in elkaar gezet, nadat de De gigantische romp van De Nolet - ele voortzetting ervan. Door onderbezet - onderdelen overigens ook in de werk - molen in Schiedam in opbouw (foto ting bij de provincie heeft het even ge - plaats al gedeeltelijk in elkaar hebben H. Van Steenbergen, 24 april 2005). duurd voordat deze afspraak ingelost kon gezeten ( Molenwereld 2005-5-157). Door worden. Met enkele aanpassingen is dit Hollandia wordt het stalen basisframe ge - voorjaar een nieuwe overeenkomst voor maakt, dat als draagconstructie dient de komende tien jaar opgesteld. Voor de voor de generator en alles wat daarbij een kraan zijn de roeden uitgenomen en molens en molenaars van de molenvier - hoort. Hieromheen komt vervolgens de is de staartconstructie verwijderd. Aanslui - gang met een grote cultuurhistorische authentieke kap, met voeghouten en tend is de kap afgenomen en naast de waarde is de continuïteit opnieuw gega - een windpeluw die ongekende afmetin - molen aan de kant van het water op de randeerd. gen hebben. Wanneer alles volgens plan - Noordvest gelegd. Hier wordt in de open ning verloopt, zal de bijna 50 ton we - lucht, zichtbaar voor alle voorbijgangers, gende kap in september via de Maas een deel van het restauratiewerk uitge - Na symbolische volgt daadwer - naar Schiedam gevaren worden, waarna voerd. Het groot onderhoud omvat het kelijke start Graaflandse Molen deze op de molen geplaatst wordt. Na herstel van de keerkuip (twee delen ver - voltooiing van de kap voor De Nolet kon vangen en alle neuten), de rolvloer en rol - Op 7 april vond de symbolische start RWS aan het geplande groot onderhoud wagens, herstel van de overring (twee plaats van de restauratie van De Graaf - van molen De Noord beginnen. Op delen vervangen), slagstukken, rooster - landse Molen te Groot-Ammers ( Molen - woensdag 8 juni is de molen onttakeld. houten (acht vervangen), spantring wereld 2005-5- 156). Met het uitnemen Het hekwerk (Russische larix) was nog in (twee delen vervangen), roostervloer. van de roeden en het afnemen van het goede staat. Het heeft dus enig tijd ge - Verder worden een nieuwe korte spruit bovenhuis werd op 24 mei zichtbaar een kost om het gevlucht te demonteren. Met aangebracht, de voeghouten aangego - ten, de kapbedekking vervangen en vindt herstel aan het achter- en voorkeu - velens plaats. Tenslotte wordt de molen voorzien van nieuwe korte schoren en een nieuwe staart. Wellicht moet een roede vervangen worden, maar dat moet nog doorgemeten worden. Daar - naast moet het werk dat wijlen Jan Kies begonnen was, het terugbrengen van het derde koppel stenen, worden afge - maakt. De nieuwe steenspil is er met de kraan al in gehesen.

Een nieuwe locatie voor de Meerburgermolen

De Meerburgermolen te Zoeterwoude is de zoveelste molen waarvoor gezocht is naar een nieuwe geschikte standplaats. Al lange tijd is de Rijnlandse Molenstich - ting in overleg hierover ( Molenwereld 2005-1-9). Vijf jaar nadat de gemeente Zoeterwoude voor het eerst tot verplaat - sing aandrong, is het dan zover. De molen kan verhuizen naar de Papenwegsepol - der tussen Voorschoten en Wassenaar. De De Graaflandse Molen te Groot-Ammers onthoofd ten behoeve van restauratie gemeente Zoeterwoude zal opdraaien (foto: J. de Vries, 24 mei 2005). voor de verplaatsingskosten, naar schat -

236 8ste jaargang 2005 nr. 7/8 MOLENSACTUEEL

dens zijn toespraak pleitte de wethouder voor meer publiciteit vanuit de gemeente ten aanzien van de molens binnen haar werkgebied. De gemeente doet dit on - der andere door het uitgeven van een molenfolder. De voorzitter van de Stich - ting Molenbehoud bracht de vochtpro - blematiek opnieuw onder de aandacht. Door de brand in 1974, het verwijderen van de kalklaag en de weersinvloeden is de molenromp poreus geworden. De vochtdoorslag heeft negatieve gevolgen voor bijvoorbeeld de balkkoppen die aan de binnenzijde in de molenromp steken. De stichting hoopt dat de gemeente op - nieuw in overweging wil nemen de oude kalklaag weer aan te brengen.

De kap van De Noord op reis naar de begane grond (foto: R. Batenburg, 8 juni 2005).

ting enkele honderdduizenden euro’s. De Rijksdienst voor de Monumentenzorg niet Rijnlandse Molenstichting heeft de afge - zitten ( Molenwereld 2004-11-364). lopen jaren een flink aantal verhuismoge - De molen heeft opnieuw veel last van lijkheden onder de loep genomen. De vochtdoorslag, en tijdens de Nationale voorkeur van het gemeentebestuur ging Molendag trok een groot spandoek op in eerste instantie uit naar een locatie bin - de romp de nodige aandacht hierom - nen haar eigen gemeentegrenzen. Dit trent. Wethouder Kamphuis van de ge - De Korenhalm in ‘s-Gravenpolder bleek echter geen optie, waarna locaties meente Sluis verrichtte de opening van (foto G.H. Varwijk). in Voorhout, Warmond, Wassenaar en de molendag te Cadzand. Hij bracht Voorschoten aan de orde kwamen. Alle twee schildjes aan op een nieuw hek dat ideeën liepen stuk op grondeigenaren toegang biedt tot het molenerf. Op de die niet bereid waren mee te werken of schildjes is de tekst anno 1898 vermeld. Tij - Geldnood voor Stichting Behoud een te hoge vraagprijs bedongen voor Borselse Molens de grond. De stichting Twickel, die in Was - senaar onder andere de buitenplaats De Stichting Behoud Borselse Molens Zuidwijk bezit, was wel bereid medewer - heeft in de toekomst een mogelijk pro - king te verlenen. De Rijnlandse Molen - bleem met de financiering van De Koren - stichting kan een stuk grond pachten op halm te ‘s-Gravenpolder. Het is een puur een steenworp afstand van de Zuidwijkse - financieel probleem, want qua onder - molen. De Meerburgermolen krijgt een houd is de molen op zich in orde. De mo - plek in een open polderlandschap aan len onderging in 2000 nog een grote res - de Dobbewatering en zal de Zuidwijkse - tauratie ( Molenwereld 2000-9-181). Wel is polder bemalen. De verhuizing naar deze de vernieuwing van een aantal kuipstuk - locatie is de beste van alleen maar ken noodzakelijk. De exploitatie van de slechte oplossingen in geval van een ver - enige molen in eigendom van de stich - plaatsing. Deze oplossing wordt in deze tingstaat onder druk. In 2004 kon nog een regio door gemeenten te vaak geop - sluitende begroting worden gepresen - perd, wanneer men verlegen zit om teerd, doch voor 2005 is een verlies de bouwgrond. Alvorens de verplaatsing waarschijnlijke uitkomst. Dit wordt mede plaats gaat vinden moet vrijstelling van veroorzaakt door sterk gestegen verzeke - het bestemmingsplan verkregen worden ringspremies. De stichting is van mening om een molen op agrarische grond op te dat er snel sponsors gevonden moeten richten. Gemeente, provincie en de Rijks - worden, waardoor de financiële midde - dienst voor de Monumentenzorg hebben len extra kunnen groeien. De stichting hun medewerking toegezegd. heeft bij de gemeente Borsele aan de bel getrokken, met het verzoek of de molens in de gemeente kunnen worden onder - Opnieuw verzoek voor oude gebracht in een collectieve verzekering. regenjas Nooit Gedacht te Molen Nooit Gedacht in Cadzand Hieraan heeft de gemeente haar mede - Cadzand was tot aan de brand van 1974 getooid werking verleend, maar de stichting moet met een wit gekalkte romp. Dat was zelf de premie voor De Korenhalm beta - Tot 1976 was de Nooit Gedacht te Cad - in Zeeuws-Vlaanderen niet algemeen len. Daarnaast heeft de stichting verzocht zand voorzien van een witte kalklaag om gebruikelijk en het zal dan ook ook om kwijtschelding van gemeentelijke be - vochtdoorslag te voorkomen. Het voorstel niet zonder reden zijn gedaan lastingen. Hierop moet nog een uitspraak deze opnieuw aan te brengen zag de (foto jsb, 26 februari 1974). volgen.

8ste jaargang 2005 nr. 7/8 237 Opening molen Windlust te Nieuwerkerk aan de IJssel

De Nieuwerkerkse molen als onderdeel van een mengvoederfabriek die na de oorlog uit de molen groeide (foto jsb, 29 oktober 1997).

Vrijdag 20 mei zijn in Nieuwerkerk aan de siaste liefhebbers op 9 januari 1999 de De maalzolder van de Windlust. IJssel korenmolen Windlust en Dagcen - 18 e- eeuwse molenstomp aanschafte. trum Korenaer officieel geopend. Gede - Zaterdag 21 mei was er een feestelijke puteerde mevrouw L. Huizer lichtte de open dag met veel muziek. Honderden vang van de geheel maalvaardig geres - belangstellenden kwamen langs zodat taureerde stellingkorenmolen Windlust. onderaan de trap naar de maalzolder Het was het meest memorabele moment een wachtrij van soms wel een uur werd in de geschiedenis van de Stichting Mo - gevormd. Molenmaker Verbij Hoogmade len Kortenoord sinds die groep enthou - en bouwbedrijf Valkenburg hebben een

Vooral vanuit de richting Gouda heeft de molen zijn oorspronkelijk aanzien herkregen (alle foto’s, tenzij anders vermeld, Joop Vendrig).

238 8ste jaargang 2005 nr. 7/8 MOLENSACTUEEL prachtig stuk werk geleverd, daar was ie - dereen het over eens. Vele mensen uit de regio, sommigen hadden nog nooit een korenmolen van binnen gezien, verbaas - den zich over de vernuftige techniek waarmee men vroeger optimaal van de wind gebruik wist te maken. De bestuurs - leden en vrijwilligers van de Stichting Mo - len Kortenoord bleven onvermoeid en - thousiast vertellen over de schuddebak en de regulateurs en ze demonstreerden vol trots het luiwerk. Hoe het toch nog goed kon komen met korenmolen Wind - lust staat beschreven in het boekje dat Jaap Reijm schreef over het project. Als webmaster en later als bestuurslid voor de public relations sinds 2000 betrokken bij het project, had hij ruim voldoende stof Het lichten van de vang door gedeputeerde, mevrouw Huizer. Stichtingsvoorzitter voor een 14-tal verhalen. Het boekje Maarten Molenaar en tijdelijk molenaar Nico van den Bos kijken toe. geeft in detail de gebeurtenissen weer die er toe geleid hebben dat de koren - molen in weer volle glorie is hersteld. Dat het zo af en toe heel spannend is ge - weest omdat de molen ook eerst nog ver - plaatst moest worden en er altijd geld te weinig was moge duidelijk zijn. Zij die er van het begin in geloofden, geloofden nu bijna niet dat het toch echt is gelukt. De korenmolen is elke woensdagochtend van 9:00 tot 12:00 uur en elke zaterdag van 10:00 tot 14:00 uur open voor bezoe - kers. En natuurlijk ook als de molen draait en de blauwe wimpel wappert. De thee - schenkerij van Dagcentrum Korenaer is elke werkdag van 10:00 tot 16:00 uur open en dan is er tevens het door de ko - renmolen geproduceerde meel verkrijg - baar. Elke dinsdag en donderdag van 14:00 tot 16:00 uur zijn er broodjes verkrijg - baar die door de cliënten van ASVZ Zuid West zijn gebakken met het meel van hun

De molen vanaf de Rotterdamse kant. De oude pakhuizen zijn verdwenen en in plaats daarvan is nieuwbouw gekomen, in gebruik bij het dagcentrum. Door de verhoging/verplaatsing staat de eigenlijke molen organiek gezien los van zijn aan- en onderbouw en is bereikbaar via buitentrappen waarlangs men bij de inrijdeuren komt die uiteraard niet meer als zodanig gebruikt worden.

eigen molen. De molen kan ook bezocht worden door groepen. Dit kan op af - spraak via de voorzitter van de Stichting Aandachtig gehoor tijdens de gebruikelijke toespraken. Het is nauwelijks Molen Kortenoord, Maarten Molenaar, te - voorstelbaar dat men als het ware onder de molen staat. Het metselwerk verbergt lefoon: 0180-312228. bhjm. de staalconstructie waarop de eigenlijke molen staat.

8ste jaargang 2005 nr. 7/8 239 MOLENSACTUEEL

Herstel aan voegwerk en zolder verhuur als optie wel is bekeken, maar herstel van de molen brengt zeer hoge te Heinkenszand dat de gemeente dan nog verantwoor - kosten met zich mee, die alleen kunnen delijk is voor het onderhoud. Dat ze meer worden gefinancierd als de molen als In december 2004 is de restauratie van structurele inkomsten genereert ten be - economisch rendabele eenheid kan De Vijf Gebroeders te Heinkenszand offi - hoeve hiervan is niet volledig meegeno - functioneren. Dit maakt echter woning - cieel begonnen ( Molenwereld 2005-1-11). men. De campingeigenaar wacht het bouw gedeeltelijk onmogelijk, waardoor Het rechtzetten van de molen en het her - nieuwe voorstel af, en staat in beginsel ook de door gemeente en Van Gorp ge - stel van de fundering luidde de eerste niet negatief tegenover huren hoewel ko - wenste verhuisplannen niet door kunnen fase in. Achter de met groen gaas geca - pen zijn voorkeur blijft genieten. gaan. In het verleden is niet eerder een moufleerde steigers gaat het werk aan doorslaggevende betekenis toegekend de romp onverstoord verder. De firma aan de cultuurhistorische waarden van Peeters uit Middelburg vervangt een deel Romp De Hoop te Waspik de molen c.q. is de molen niet be - van het metselwerk, zo’n 20.000 nieuwe geen monument maar wel schouwd als een noodzakelijk te behou - bakstenen worden in de romp verwerkt. behouden ? den monumentaal element. Een en an - Op andere plekken beperken de werk - der laat onverlet dat het restant van de zaamheden zich tot herstel van het voeg - In 1923 brandde molen De Hoop te Was - molen een historische waarde heeft en werk. De werkzaamheden zullen nog tot pik uit, nadat al in 1921 door een storm behoud van (een gedeelte daarvan) de het najaar in beslag nemen. In de molen wiekenkruis en kap vernield werden. Na voorkeur heeft. Besloten is toe te staan is een ongediertebestrijdingsbedrijf bezig de brand werd de voormalige stelling - om de oppervlakte van de molen als ex - met het herstel van onder andere de zol - molen, in 1850 gebouwd in opdracht van tra vierkante meters bijgebouw per kavel derbalken. Vooral aan de regenzijde heb - Martens als opvolger van een standerd - toe te staan boven het gebruikelijke aan - ben de balken op de plekken waar ze in molen, afgebroken tot stellinghoogte. De tal van 70 vierkante meter. Dit teneinde de romp ingelaten zijn door zwamvor - molen is sinds 1923 in het bezit van de fa - toch het behoud te stimuleren. Tevens ming veel te lijden gehad. De balkkop - milie Van Gorp. In de beginjaren werd al - mag het molenrestant gebruikt worden pen worden versterkt met glasfiber en op - leen graan gemalen in het molenrestant. voor beperkte beroeps- of bedrijfsmatige nieuw aangegoten. Na afronding van de In latere jaren werd de molenromp on - activiteiten. Inmiddels zijn de silo’s leeg - bovengenoemde werkzaamheden en derdeel van een bloemfabriek. Begin ja - gemaakt en is het terrein opgeruimd. het beschikbaar zijn van de financiële ren zestig is de stap gezet naar de pro - Hiermee komt een einde aan een indus - middelen kan de molenmaker aan de ductie van diervoeders. Sinds 1990 produ - trieel bedrijf dat gedurende ruim tachtig slag met het draai- en maalvaardig ma - ceert het bedrijf biologische voeders en jaar een explosieve groei heeft doorge - ken van de molen. wordt een fabriek aangekocht in Schalk - maakt op en rond de plaats van de voor - wijk. Het bedrijf in Waspik past niet meer in malige molen De Hoop. Straks herinnert de huidige omgeving en zal plaats gaan wellicht slechts de molenromp toch nog Verkoop geniet voorkeur boven maken voor woningbouw. De molenromp aan de bedrijvigheid die hier eens tierde. verhuur in Nieuw-Vossemeer is heden ten dage onzichtbaar tussen de bijgebouwen verdwenen. De verhuizing Gemeentes die een molen in eigendom naar het industrieterrein van Waalwijk is Gevlucht Aurora te Baexem toe hebben, krijgen steeds vaker te maken mogelijk door de opbrengst van de ver - aan herstel met financiële problemen. Door de ver - koop van een viertal kavels die vrijkomen anderende wet- en regelgeving, waaron - op het terrein in Waspik. Deze plannen Standerdmolen Aurora te Baexem onder - der de aanstaande Brim-regeling, is de werden echter door de Waspikse heem - gaat waarschijnlijk nog dit jaar herstel aan verwachting dat men de met het onder - kundekring ‘Op ‘t goede spoor’ door - wiekenkruis en standerdkast. Het dertig houd gepaard gaande kosten nog slech - kruist. Zij dienden een verzoek in tot plaat - jaar oude hekwerk is dringend aan ver - ter op kan brengen. Dit is dan ook aanlei - sing van de molenromp op de gemeen - vanging toe. De toestand van de roeden ding om alternatieven te zoeken, bijvoor - telijke monumentenlijst. Hierover bracht zal worden bezien nadat deze uitgeno - beeld de verkoop aan een bereidwillige de monumentencommissie op 15 de - men zijn. De in 1972 gestoken Pannevis- particulier. Ook de gemeente Steenber - cember 2004 een positief advies uit aan roeden zijn namelijk veel ouder en komen gen denkt in deze constructie een uit - het de gemeenteraad. Op 31 maart be - uit De Roosdonck te Nuenen, waar ze in komst gevonden te hebben. Camping - sloot de gemeenteraad echter een be - 1971 uitgehaald zijn. Aan de standerdkast eigenaar Tonissen is bereid de molen en stemmingsplanherziening voor te berei - worden de nodige schilderwerkzaamhe - de exploitatie over te nemen ( Molenwe - den en de molen niet als gemeentelijk den verricht. De kosten van de restauratie reld 2005-3-83). De gemeente stuitte ech - monument aan te merken. Behoud van zijn nog niet bekend. Eigenaar gemeente ter op verzet van de Vereniging Vo - het huidige restant van de molen en/of Heythuysen wacht nog op de offerte. smeerse Molens. Overdracht aan een Vooruitlopend op de restauratie van is particulier zou verder strekkende gevol - door de Monumentenwacht geadviseerd gen hebben dan de gemeente overzag. rustig met de molen te draaien. Mede op aandringen van de vereniging werden de plannen door een meerder - heid van de gemeenteraad op de lange Groen licht ‘herbouw’ molen baan geschoven ( Molenwereld 2005-5- Blitterswijck 162). Wethouder Van der Ploeg kreeg de opdracht een nieuw voorstel te formule - Nadat uiteindelijk in 2002 plannen voor de ren. Uit de nieuwe plannen blijkt dat er bouw van een molen te Blitterswijck wer - nauwelijks wat is gewijzigd en wordt we - den afgewezen, heeft T. Wijnhoven begin derom van verkoop uitgegaan. De ver - 2005 opnieuw plannen ingediend. Het eniging stelde de wethouder voor uit te wachten was op toestemming van de gaan van verhuur in plaats van verkoop. provincie ( Molenwereld 2005-1-12). De Zo kan de gemeente uit de huurpennin - gemeente Meerlo-Wanssum zegde eer - gen het noodzakelijk onderhoud voldoen der al steun toe, maar Rijkswaterstaat en staat het Tonissen tot bepaalde gooide bij de eerdere plannen die in 1995 hoogte vrij de molen winstgevend te ex - al vorm kregen roet in het eten. Nu zijn ploiteren. Tonissen wil rond de molen een alle hindernissen van de baan en kunnen terras aanleggen en het monument vaker Achter silo’s verscholen ligt de molen - de plannen daadwerkelijk uitgevoerd openstellen. De wethouder gaf aan dat romp van Waspik (foto: 12 juni 2005). gaan worden. De beltmolen met een

240 8ste jaargang 2005 nr. 7/8 MOLENSACTUEEL vlucht van 24 meter krijgt het uiterlijk van - Eind 2004 werd met voorbereidingen een traditionele korenmolen, maar de voor de restauratie van De Vier Winden te techniek van een moderne windmolen. Monster begonnen ( Molenwereld 2005-2- Naar verluid wordt de molen met een 45). Op vrijdag 3 juni is door de gemeente computer op wind gezet. Momenteel Westland een feestelijke bijeenkomst ge - wordt de fundering gestort voor de molen houden om de start officieel te onderstre - die naar verwachting in oktober 2005 pen. klaar moet zijn. De molen gaat dienst - Ter vervanging van de verweerde doen als een multifunctionele ontvangst - zachte zandstenen originele gevelsteen ruimte en stroomgenerator voor de forel - heeft Molen Korpershoek te Schipluiden lenkwekerij van Wijnhoven. vanaf 26 mei 2005 een nieuwe arduinen replica met dezelfde tekst. De steen is ge - schonken door de jubilerende bakkersfa - Grensoverschrijdende tentoon - milie Holtkamp. stelling te Knokke-Heist In mei is de romp van De Stadsmolen te Hulst ontdaan van algen en ander vuil. Op initiatief van het Interreg IIIa-project Ook zijn voegwerk en raamdorpels waar ‘Ruimte voor Molens’ en in samenwerking nodig bijgewerkt. met de Werkgroep West-Vlaamse Molens - Adriaens Molenbouw uit Weert is op 23 vzw en het Cultureel Centrum ‘Schar - mei door het afnemen van staartcon - poord’ van de gemeente Knokke-Heist Molen nummer 1 van de Overwaard structie, wiekenkruis en kap gestart met wordt de tentoonstelling ‘Molens zonder wordt van een grotendeels nieuwe jas de restauratie van molen Sint Victor te grenzen, Molens inventief bekijken, Mo - voorzien (foto: J. de Vries, 8 juni 2005). Heeze (Molenwereld 2005-5-159). De res - lens van de Zwinstreek’ georganiseerd. tauratie moet begin augustus zijn afge - Het project ‘Ruimte voor Molens’ nam rond. aanvang in augustus 2002 en is nog - De gemeente Rucphen krijgt van de Ar - steeds in volle ontplooiing. In het project 324). Voorwaarde is wel dat de inzet op beidsinspectie een boete opgelegd in wordt gestreefd naar zinvol, respectvol en korte termijn mogelijk is en geldt voor een verband met het ongeval op De Hoop te duurzaam gebruik van de kwaliteitsvolle hele polder. Het bestuur van het water - Sprundel , waarbij molenaar M. van den ruimten in en rond wind- en watermolens, schap moet nog instemmen en nadien Broek gewond raakte ( Molenwereld 2005- die verspreid liggen over de euregio moet overleg plaatsvinden om rondmaal - 2-47). Van den Broek ondergaat nog Scheldemond. ‘Ruimte voor Molens’ or - circuits geschikt te maken voor deze re - steeds revalidatie. ganiseert een reizende tentoonstelling servefunctie. - De nieuw opgerichte Molenstichting om de doelstellingen van het project aan - Molen De Rietvink in Nijetrijne staat te Weerterland ( Molenwereld 2005-6-197) de praktijk te kunnen toetsen en aan het koop voor een bedrag van 169.000 euro heeft op 25 juni een studiereis naar Xan - publiek kenbaar te maken. Als proefregio k.k. In 1964 is de molen stil komen te staan ten gemaakt en tevens onderweg speci - werd gekozen voor de grensregio ‘de en heeft daarna een recreatieve bestem - fiek gekeken naar molens die een andere Zwinstreek van België en Nederland’. De ming gekregen. Het exterieur verdient in bestemming hebben gekregen. geografische afbakening bestaat uit de elk geval de nodige aandacht. - In augustus zal Adriaens Molenbouw te gemeenten Sluis, Brugge, Knokke-Heist en - Op 27 en 28 augustus wordt in en om de Weert een aanvang maken met de res - Damme die rond de vroegere Zwingeul historische papierfabriek De Middelste tauratie van de Broekmolen in Stramproy . zijn ontstaan en gegroeid. De molens in Molen te Loenen een unieke kunstmani - Onderdeel van de restauratie is herstel de regio rond en in het vroegere Zwin festatie gehouden. De organisatie is in van de buitengevel, die losgekomen is worden elk in detail toegelicht, met hun handen van de molenaar en enkele be - van het watermolengebouw. De Aabeek merkwaardigheden en kenmerken, en dit stuursleden. Aan de manifestatie zullen 8 wordt hiertoe tijdelijk afgedamd. aan de hand van een aantal thema’s. In kunstenaars meedoen, die op hun eigen 2006 zal deze tentoonstelling te zien zijn te manier op papier zullen werken. Brugge en te Sluis. In 2007 vindt zij onder - - De Stichting Vrienden van de Gelderse Molenkalender 2005 dak in Middelburg en te Wachtebeke, in molen is naarstig op zoek naar nieuwe het Provinciaal Molencentrum. Haast ge - bestuursleden die de kar van de actieve 18 juni tot 31 juli: Expositie ‘Molenmakers lijktijdig organiseert het ‘Museum Sincfala’ club willen trekken. Gevraagd’- Koog a/d Zaan. van Heist een molententoonstelling die - In het opgestelde vernieuwingsplan voor 9 juli: Molendag Goeree-Overflakkee. een andere boeiende kant van de molen het centrum van Ermelo wordt rond de 27 augustus: Drentse Molendag. belicht: ‘Molens van de Zwinstreek, Mo - molen een molenbeschermingszone op - 3 september: Schouwen-Duivelandse lens veelzijdig bekeken’. Hier worden de genomen. De te herbouwen De Koe Molendag. molens van de Zwinstreek in historische en wordt bij voorbaat beschermd, een voor - 10 en 11 september: Open Monumen - heemkundige schijnwerpers gezet. De rei - waarde van de subsidie die de provincie tendagen. zende tentoonstelling in de euregio Schel - voor het centrumplan aan de gemeente 10 september: Friese Molendag. demond is te bezichtigen van 11 juni tot heeft gegeven ( Molenwereld 2005-3- 10 september: Overijsselse Molendag. en met 17 juli 2005 te CC Scharpoord, 76/77). 2 oktober: Peellandse Molendag. Meerlaan 32, B B 8300 Knokke-Heist (alle - Amsterdam wil molen De Otter kost wat 2 oktober: Limburgse Molendag. dagen open van 8 tot 19 uur, gratis). De kost aan de oever van de Amsterdamse 8 en 9 oktober: Molenweekend Noord- tentoonstelling in het museum Sincfala is Kostverlorenvaart houden. Gedepu - Holland Zuid. geopend van 2 juli tot en met 16 oktober teerde Kruisinga van de provincie Noord- 22 oktober: Molendag Lopikerwaard en 2005 aan de Pannenstraat 14, B B 8301 te Holland gaat geen extra actie onderne - Krimpenerwaard. Heist (alle dagen open van 10 tot 12 uur men. De SP beraadt zich nu over andere 23 oktober: Rijnlandse Molendag. en 14 tot 17.30 uur). maatregelen de verhuizing alsnog af te dwingen bij de Stadsdeelraad Wester - Molenkalender buitenland 2005 park. In ‘t kort - Nadat de kap van Molen 1 van de Over - 3 juli: Molenzondag Noord-Limburg (B). waard te Kinderdijk van nieuw riet is voor - 28 augustus: Molenzondag Antwerpen - Het Wetterskip Fryslân wil in de toekomst zien, is een aanvang gemaakt met het en Vlaams-Brabant (B). meer Friese poldermolens als noodge - opnieuw dekken van vijf velden van het 16 oktober: Molenzondag Oost-Vlaande - maal gebruiken ( Molenwereld 2004-10- achtkant. ren (B).

8ste jaargang 2005 nr. 7/8 241 MOLENSACTUEEL

Uitzonderlijk vervoer

De ondertoren van de Hoekmolen te Hei- en Boeicop is op 1 juni weer voorzien van het complete bovenhuis en gevlucht. Het transport van de onderdelen vanuit de werkplaats van De Gelder naar de molen geschiedde via het water. Het bovenhuis met een gewicht van 32 ton en de kap van 4 ton werden eerst op 31 mei per as vanaf de werkplaats van de molenmaker aan de Planetenlaan in Nieuw-Lekkerland vervoerd naar het bedrijf van Bailey aan de Lek alwaar beide delen met de brug - kraan van dit bedrijf op een ponton wer - Het verladen van het bovenhuis bij Bailey (foto Joop Vendrig, 31 mei 2005). den gezet. Vervolgens werd ‘s anderen daags over de Lek gevaren tot aan Via - nen. Van daaraf werd het Merwedeka - naal genomen, alwaar dicht bij de plaats van de Hoekmolen de beide delen over - geladen werden op opleggers en naar de molen werden gereden, alwaar as de met het bovenwiel, de spil, de trap, de roeden enz. al gereed lagen. Daarna volgde montage met een grote teles - coopkraan, zodat op 2 juni de molen er vrijwel weer geheel compleet bij stond als resultaat van vakmanschap oude stijl en moderne techniek. jsb.

Het gaat allemaal maar net - door de Julianabrug over het Merwede- kanaal. (foto Wim van Veen).

Het laden van het bovenhuis bij de werkplaats van de molenmaker in Nieuw-Lekkerland (foto Joop Vendrig, 31 mei 2005).

242 8ste jaargang 2005 nr. 7/8 Het transport op het Merwedekanaal (foto Wim van Veen).

Onder de A2 door; veel ruimte over is er niet (foto Joop Vendrig, 31 mei 2005).

Op 2 juni is de Hoekmolen weer een echte molen (foto H. Van Steenbergen).

Het steken van de spil (foto Joop Vendrig, 31 mei 2005). Na het bovenhuis herkrijgt de as met het bovenwiel zijn plaats. (foto Joop Vendrig, 31 mei 2005).

8ste jaargang 2005 nr. 7/8 243 Molensactueel Molen Kinderdijk maalt ROE AF! J.S. Bakker Sinds de ijzeren roeden het pleit gewonnen hebben van hun houten voorgangers S behoort het afmalen van een roe (gelukkig) tot de zeldzaamheden. Helemaal opgehouden is dit niet, zoals op donderdag 2 juni bleek toen molen 2 van de Overwaard in Kinderdijk zijn binnenroe afmaalde.

Molen 2 direct na het ongeval, gezien uit de kap van molen 3 van de Nederwaard (foto Rienk van den Berg).

Die donderdag was een vrij sombere deslag gegeven zodat de roe bij het tot nog heel te zijn. Persoonlijke ongelukken dag, wel droog. Hard waaien deed het stilstand komen van de molen ongeveer bleven ook achterwege, zodat er toch re - niet; volgens opgave van het KNMI (Rot - een meter boven de as afknapte en ach - den tot dankbaarheid is. Het had veel er - terdam) WZW, gemiddeld windkracht 3 bij ter de buitenroe omsloeg maar aan een ger kunnen zijn zoals ook de geschiedenis een maximaal uurgemiddelde van 4 zijplaat bleef hangen. Gegeven de om - leert. Beaufort. Molen 2 maalde met vier volle, standigheden kon het nauwelijks beter, ‘s Avonds zijn de zeilen met behulp van maar hard ging het niet; hetgeen op ba - want hierdoor bleef de schade buiten de een hoogwerker weggerold, terwijl ‘s an - sis van de opgegeven windsnelheid niet gebroken roe beperkt. Zelfs het zeil lijkt deren daags, 3 juni, de zeilen werden af - verbaast. Even na tweeën ‘s middags hoorde mole - naar Wensveen iets knappen, waarna hij onmiddellijk de molen probeerde te van - gen. Een end raakte het achtkant en kniekte. Dit heeft vermoedelijk de gena -

De molen, gezien van over de lage boezem van de Overwaard (foto J. De Vries).

Het gebroken eind is blijven hangen aan de zijplaat van de roe (foto Rienk van den Berg).

Het losmaken van het afgebroken end (foto Rienk van den Berg).

244 8ste jaargang 2005 nr. 7/8 1.

2.

1. Het afgebroken end is geknikt; het gevolg van het slaan tegen de romp die licht beschadigd is (foto J. De Vries).

2. Het gebroken end op de grond, gezien vanaf de breuk. De bocht in de roe komt wel heel erg duidelijk tot uiting (foto Rienk van den Berg).

3. Een blik in de roe (foto J. De Vries).

4. De breuk van nabij gezien (foto Rienk van den Berg). 3. 4. genomen en het afgebroken eind verwij - fout te gaan: de molen ging achteruit binatie met controle, met name op derd, zodat de molen nu vleugellam staat aan het draaien, maar door kordaat op - scheurvorming en doorroesten. Vanzelf - te wachten op de dingen die komen zul - treden van de aanwezige molenmakers sprekend moet een molen daarbij ook len. Daartoe hoort ongetwijfeld een on - liep alles zonder kleerscheuren af. Dat kan bemalen worden zoals het een goed mo - derzoek naar de oorzaak. Inmiddels is de helaas van 2 juni dus niet gezegd worden. lenaar betaamt. buitenroe, die immers een tweelingzusje Op 27 mei 2001 brak een roe van molen van de nu gebroken roe is, onderzocht en De Kat in Uitgeest onder het malen. De tot grote schrik bleek zich ook hier een Kwaliteit roeden waren gemaakt bij de herbouw scheur voor te doen op een lasnaad, een van de molen in 1973. En nu dan Over - kleine twee meter buiten de as. Roedenbreuk is van alle tijden, maar door waard-2. de kwaliteit van de ijzeren roeden ten op - zichte van de houten, tot uiting komend Onheil in een veel langere levensduur is het idee Kosten-baten dat ze kunnen breken wat weggezakt. Er Het is voor Overwaard-2 de tweede keer zijn tientallen Potroeden die een eeuw en Een molenroe komt vroeg of laat aan zijn in betrekkelijk kort tijd dat hij door onheil langer hebben gedraaid, soms in de eind. De vraag is wat men acceptabel getroffen is. Op 12 april 1981 brandde de zwaarste omstandigheden. Na de oorlog vindt. De geklonken roede met zijn klaar - molen geheel uit door problemen met hebben zij het veld moeten ruimen voor blijkelijk langere levensduur (al zijn er meer een gaskachel. Dit eiste de bouw van gelaste roeden. Het is inmiddels wel dui - factoren in het spel) is niet verdwenen een nieuwe molen. Tijdens Nationale Mo - delijk geworden dat een eeuw er voor omdat het klinken niet meer mogelijk is. lendag op 12 mei 1984 werd ter plekke deze roeden niet in zit. Roeden van soms Per slot worden er nog steeds roeden ge - met de herbouw begonnen, uitgevoerd dertig, veertig jaar oud moeten vervan - klonken in plaats van gelast, met name door Adriaens uit Weert. Op of omstreeks gen worden. Het gaat daarbij niet om voor Vlaamse molens. De doorslagge - 1 juli 1984 werden de roeden gestoken, een incident. Het beperkt zich ook niet tot vende rol is het prijskaartje geweest. Zo gemaakt door Derckx met de nummers één fabrikaat. Gelukkig zijn spontane zullen er best technieken en constructies 474 (buitenroede) en 475 (binnenroede). breuken een uitzondering, vooral ook te bedenken zijn waardoor roeden ge - Ze werden kort na de bouw verlengd (de vanwege de grote risico’s aan ‘lijf en maakt kunnen worden met een langere molen was groter uitgevallen dan zijn goed’ waarmee dit gepaard gaat. Op 25 levensduur. Blijft het verhaal van het prijs - voorganger) en zouden zo de Over - juni 1999 gebeurde dit met een nagel - kaartje. Als een ‘verbeterde’ roe twee waard-2 tot de grootste molen in vlucht nieuwe roe bij De Hoop in Harderwijk als keer zo lang meegaat als een oude maar van Nederland maken, 29,56 m, ruim een gevolg van een constructiefout, naar drie keer zo veel kost dan is de vraag wat meter meer dan zijn voorganger. Op 26 achteraf bleek. Constructiefouten mogen wijsheid is. Incidenten zijn er waarschijnlijk april 1985 stelde prins Claus de molen in niet voorkomen al was het maar van - toch niet mee te voorkomen. Wel moeten bedrijf. wege de eraan verbonden risico’s. Wat ze tot het minimum beperkt blijven. Op 14 augustus 1985 dreigde het weer wel moet dat is goed onderhoud in com -

8ste jaargang 2005 nr. 7/8 245 ‘t Betere Werk

De opbouw Brandhorst en van de Riekermolen Lindhout in de tijd dat Thijs Brandhorst e heer M. Lindhout jr uit Moerkapelle verongelukte. Dwijst er op, dat de middelste persoon op de foto op pag. 221 van Molenwereld 2005-6 niet Kobus Brandhorst is maar diens zoon Thijs. Zowel Thijs Brandhorst als Rinus Lindhout sr werkten als molenmaker bij Ot - tevanger in Moerkapelle. Na de oorlog begonnen zij voor eigen rekening in Zoe - termeer een molenmakersbedrijf. Bij de restauratie van de molen De Hoop in Zoe - termeer in 1959 begaf de balie het en maakte Rinus Lindhout sr een val van tien meter hoogte. Hij raakte daarbij zwaar gewond wat gevolgd werd door langdu - rig herstel. De gevolgen ervan kwam hij nooit helemaal te boven. Een nog ernsti - ger ongeval het jaar erop betekende het einde van het bedrijf. In 1960 begon men met het opbouwen van het achtkant van de Riekermolen in Amsterdam. Nu werd er geen gebruik gemaakt van de spil, maar van een scheepsmast. Tijdens het opzetten van een van de beide vaste ge - binten op dinsdag 10 mei werd Thijs Brandhorst vermoedelijk onwel en viel vanaf de bovenste bindbalk onder in de molen en overleed ter plaatse. De molen - makers Poland voltooiden daarna de op - bouw van de Riekermolen.

246 8ste jaargang 2005 nr. 7/8 Molens restaureren en onderhouden vraagt om vakmanschap en jarenlange ervaring. Die vindt u bij de leden van de Nederlandse Vereniging van Molenmakers. De bedrijven die het logo van de NVVM voeren staan borg voor..... kwaliteit en deskundigheid.

Doornbosch B.V. Adorp 050-3061724 Fa. Dunning-Bremer B.V. Adorp 050-3061221

Jellema CV Birdaard 0519-332357

Molema V.O.F. Heiligerlee 0597-591660

Bouw ‘75 B.V. Workum 0515-542133

J.K. Poland B.V. Broek op Langedijk 0226-333440

Kistemaker & Korver Anbo B.V. Middenbeemster 0299-683743 Alkmaar 072-5110025 Wintels Saendijck B.V. Denekamp 0541-351210 Zaandijk 075-6285602

Groot Roessink VOF Voorst 0575-501272

De Gelder Favier B.V. Nieuw Lekkerland Verbij Hoogmade B.V. 0184-688109 Groot Wesseldijk B.V. Hoogmade 071-5018478 Laren 0573-421568

Vaags Aalten 0543-473359 Herrewijnen VOF Spijkenisse Coppes 0181-634558 Bergharen 0487-531239

Beijk B.V. Afferden 0485-531910 Gebr. Straver v/h M. Straver Almkerk 0183-401415

Nederlandse Vereniging Van Molenmakers

8ste jaargang 2005 nr. 7/8 247 NVVM-molenmakers actief

Bij de Bernissemolen te Geervliet is ook de oude basralocus lange spruit vervangen door een exemplaar van bilinga en de bovenzijde afgeplakt met EPDM. Tevens is de lange schoor aan de keerzijde ver - nieuwd, waarbij het hele staartwerk, sprui - ten en schoren, is geschilderd. Aan molen 1. Zeezicht te Nieuwenhoorn zijn diverse onderhoudswerkzaamheden uitgevoerd aan het gaande werk , de bovenas en de 3. vang. Aan molen Aeolus te Vlaardingen wordt het metselwerk afgerond en door ons zijn diverse scheuren geïnjecteerd zo - dat de molen weer dicht zal zijn zoals ook met molen De Vier Winden in Monster is gebeurd. Het molenmakerswerk is bijna afgerond zodat hij bijna klaar is. Van mo - len van Den Bommel zijn inmiddels de roe - den naar de werkplaats gebracht. De buitenroede is gerepareerd en opgehekt Ons bedrijf voert het molenmakerswerk (opgetafeld)een nieuwe binnenroede is aan korenmolen ‘t Slot te Gouda uit. Ver - aangevoerd ter vervanging van de oude vangen worden o.a. de korte spruit, Bremerroede uit 1969 (nummer 165 van lange en korte schoren, de staartbalk en staal 37). De nieuwe roede is een Derckx - de baard. Verder moet het hekwerk van roede, nummer 994, gemaakt van cor - het gevlucht worden nagezien/gerepa - tenstaal. Aan diverse molens zijn de vaste reerd en wordt de stalen voering van het onderhoudswerken uitgevoerd. bovenwiel vervangen. Voorafgaand aan een uitgebreide res - tauratie aan bovenhuis, koker en funde - ring van de Graaflandse molen te Groot- Ammers is het gevlucht en bovenhuis van deze molen afgenomen op 24 mei j.l. Na transport over het water is het boven - huis van de Hoekmolen te Hei- en Boei - cop geplaatst op 1 juni 2005. Op deze dag werden ook de nieuwe bovenas, de bestaande roeden, staartbalk en trap met een kraan aangebracht. De geheel nieuwe koker was reeds eerder in de on - In het Nederlands Openluchtmuseum in dertoren geplaatst. De planning is dat Arnhem werden aan molen Het Fortuin di - deze molen vóór de bouwvakvakantie verse werkzaamheden uitgevoerd. Een gered is en weer kan malen. koppel stenen werd maalvaardig ge - maakt en van een originele regulateur voorzien. Ook de unieke pel/schilinrich - ting werd weer maalvaardig gemaakt. Daarnaast is het kruiwerk flink onder han - den genomen. Diverse Duitse molens wer - den bezocht om ze op de Duitse Molen - dag veilig te kunnen laten draaien. De kap van molen De Korenschoof te Noord - De afgelopen tijd hebben we aan de vol - laren kwam gereed en werd weer naar 1. De ontmanteling van de Graaflandse 5. gende molens werkzaamheden verricht, de molen gebracht. Ook de voorberei - Molen als begin van de restauratie te weten aan de molen van Goede - dingen voor de nieuwe stelling van deze (foto De Gelder, 25 mei 2005). reede : wiekenkruis kaalgezet ,uitgehaald molen zijn klaar en de stelling kan gemon - en naar werkplaats gebracht, de roeden teerd worden. In de werkplaats wordt 2. Het snijden van een kruiplaat voor gerepareerd en opnieuw opgehekt. nog gewerkt aan het nieuwe gevlucht en de molen van Goedereede Daarna zijn ze weer gestoken en afge - de staart van De Korenschoof. De toren - (foto Herrewijnen, 31 mei 2005). werkt. Op de kruivloer is een stalen plaat molen in Zeddam kreeg op maandag 6 aangebracht welke in de werkplaats is juni, onder grote belangstelling van de 3. Nieuwe lange spruit voor de gemaakt is. Aan de molen van Rockanje media, de nieuwe roeden gemonteerd. Bernissemolen in Geervliet is de oude basralocus lange spruit (ge - Na het aanbrengen van de ophekking en (foto Herrewijnen, 23 mei 2005). bruikt als remmingpaal in de waterbouw) nog een paar kleine dingen, nadert deze vervangen door een exemplaar van bi - restauratie de voltooiing. Natuurlijk begint 4. Opbouw van de kap bij de molen linga, waarbij de bovenzijde afgeplakt met het ontbreken van de “r” in de van Noordlaren (foto Vaags). werd met EPDM. De lange spruit aan de maand ook weer het schilderseizoen. Di - weerzijde is ook vernieuwd. Het rietwerk verse molens werden bezocht voor een 5. Nieuwe roeden voor Nederlands van de kap wacht nog op de rietdekker. schilderbeurt. oudste molen in Zeddam (foto Vaags).

248 8ste jaargang 2005 nr. 7/8 Bij de ondermolen van de biergang in Aarlanderveen is een nieuwe onderbon - kelaar geplaatst, alsmede een nieuwe gang kammen in het onderwiel. Tegelijk met de stilstand van de ondermolen is er ook het nodige werk aan de middelmo - len uitgevoerd. Het betreft herstel van ra - men en kozijnen in de onderbouw, als - mede het schilderen van de gehele on - derbouw. Eveneens in Aarlanderveen is gewerkt aan korenmolen De Morgenster. Hier is de halve stelling vervangen, het an - dere deel is hersteld. 2. Ook bij molen De Eendracht in Alphen a/d Rijn is gewerkt aan de stelling: hier werden enkele liggers en schoren vervan - gen. Tevens zijn de roeden doorgescho - ven en voorzien van nieuwe wiggen en keerklossen. Van het staartwerk is een lange en een korte schoor aangescherfd en het complete staartwerk is geschil - derd. De Wippersmolen is Maassluis is voorzien van een nieuwe penbalk, compleet met broekstuk. De werkzaamheden aan molen De Hees - terboom in Leiden naderen hun voltooi - ing. Het gehele zaagwerk met winderijen, krabbelwerken, zaagsleden etc. is geheel nagekeken en opnieuw afgesteld en waar nodig gerestaureerd. Aan de vloe - ren zijn diverse werkzaamheden uitge - voerd. Inmiddels heeft de molen weer op windkracht gezaagd. In Utrecht is gewerkt aan de Garstenmo - len bij Nigtevecht (noodherstel voorzijde kap) en de Nieuwe Molen in Veenendaal 4. (nieuwe halssteen en controleren en af - stellen gaande werk). Voor diverse an - dere molens zijn de onderhouds- of res - tauratie werkzaamheden in voorberei - ding. In Rijnland is de meeste aandacht be - steed aan molen Het Poeltje van de Klaas Hennepoelpolder bij Warmond . Het stuc - werk aan de romp is nieuw aangebracht en in de werkplaats wordt gewerkt aan de nieuwe kap. De houten bovenas is ge - reed en met het nieuwe bovenwiel in de 7. kap geplaatst. Aan de Veendermolen in Roelofarendsveen is in het kader van het jaarlijks onderhoud de staartbalk vervan - 5. gen en de kruibank weer teruggebracht. Ook is van deze molen het kruiwerk her - steld. Bij de Zweilandermolen zijn de roe - 6. den doorgehaald en is een nieuwe ma - kelaar met windvaan geplaatst. Van de molen in San Fransisco is de op - bouw voor de windroos achterop de kap gebouwd, compleet met assen, bedie - ning en lagers. Tevens wordt gewerkt aan de opbouw van de kap zelf. Ook worden in de werkplaats de roeden (34,50 meter 6. De nieuwe krukas in De vlucht!) opgehekt. Omdat de molen Heesterboom doet zijn werk weer rechtsom draait gezien van voren, zit het (foto Verbij Hoogmade). hekwerk aan de andere kant van de roede wat een vreemd gezicht blijft. 7. De nieuwe kap voor de molen van San Francisco (foto Verbij Hoogmade).

8ste jaargang 2005 nr. 6 249 Het Zuiderbolwerk, met links de koren- en pelmolen Zeldenrust voor - Molen de Hoop heen eigendom van molenaar Joannes Hendricus Adrianus van Tilburg (gebo - ren op 24 juni 1912 te Esschen (B.) en sinds 1952/53 molenaar op deze in Dokkum molen). De ander is de korenmolen ‘De Hoop’ van de E. Broekema en Zn.

Popke Timmermans Bouw

De molen is in 1849 gebouwd door mo - lenmaker Gerrit Pieters de Boer (geboren 1824), op de plaats waar tot 1840 de stan - derdmolen De Grote Molen stond welke in dat jaar werd afgebroken. Aan de stad moest er als pacht ƒ 12,- per jaar betaald worden en bovendien moest er tevens ie - der jaar een bijdrage van ƒ 2,60 aan de diaconie van de Ned. Hervormde kerk bij - gedragen worden. Op de romp staat het jaartal 1849. In 1855 vindt er bij een veiling een finale toewijzing plaats van: ‘Een in 1849 gebouwde koren- en pelmolen, ge - naamd De Hoop staande op één der zui - delijke dwingers te Dokkum, in eigen ge - bruik bij de firma De Boer & Co.’ De mo - lenmaker/molenaar is namelijk op 8 juli 1855 te Dokkum overleden. (Er werd ƒ 6661,- geboden.) In 1856 werd Jan Gerrits Boerma en zijn vrouw uit Enumatil (Gr.) eigenaar van de molen en zij bleven dat tot 1879. De stad Dokkum was en bleef eigenaar van de grond.

In 1879 werd de vrijgezel Tjerk Rienks Dijks - tra (in 1831 geboren te Zuidhorn Gr.) de nieuwe eigenaar. Hij was al vanaf 1 okto - ber 1855 molenaar op De Hoop en liet Dokkum is niet alleen de noordelijkste stad van Friesland, zich in zijn werk bijstaan door enkele mo - Dmaar ook van Nederland. Het is een van de elf Friese steden lenaarsknechten. De knechten wisselden vaak rond de 11/12 mei (de ‘olde’ en die nog steeds veel stedenschoon te bieden heeft. Ook zijn ‘nije’ maaije; de oude en de nieuwe mei.) De molenaar Tjerk Dijkstra woonde met de oude vestingwerken met de zes bastions uit 1582 volledig zijn huishoudster in de molenaarswoning bewaard gebleven met, zoals een oud krantenartikel uit 1939 wijk D, Stadswal, nog altijd ‘Bij de Groote Molen’, op nr. 195a, later nr. 197, en ver - berichtte, ‘Twee hoge pelmolens, die van zuidwest tot west trok pas op 9 mei 1898, met zijn huishoud - het stadsgezicht in ‘t landschap mee bepalen. Ze staan hoog ster Hendrika Ploeg (in 1832 geboren te Oldekerk (Gr.) naar Leek (Gr). op de bastions van de vestingwal, op de dwingers, zoals die hier genoemd worden’. Ondertussen is dit open landschap veranderd, want door stadsuitbreiding is daar buiten de stadswallen een woonwijk verrezen in het laatst van de jaren ‘50 van de twintigste eeuw. In Dokkum stond eens een vijftal windmolens op de dwingers. Maar nu dan? Nog steeds zijn er twee te vinden (vandaar walmolens), te weten de koren- en pelmolen Zeldenrust uit 1862, en de korenmolen De Hoop (welke eerder tevens pelmolen was). Het pelwerk is verwijderd, waarschijnlijk in 1949. Over deze laatste molen zullen we het nu hebben. Op het ogenblik wordt deze molen gerestau - reerd en gaf daardoor een paar kleine geheimpjes prijs. Maar eerst volgt een stukje uit de rijke historie van deze molen.

250 8ste jaargang 2005 nr. 7/8 Portret

Verkoop Van 1897? was Pieter Harkers Banga KOREN- en PELMOLEN met zoo goed (geboren 1875 te Aalsem (nabij Dokkum) nieuwe as, koekbreker en Op 26-02-1897 staat in de Leeuwarder en overleden 1934) de eigenaar. Van 2 paar maal- en 2 paar pelstenen, hoog Courant een advertentie: beroep was hij eigenlijk zakkenkoopman. op swichtstelling ca. 7 meter (25 voet) en ‘KOREN- EN PELMOLEN met In 1903 werd Pieter Hazenberg (geb.1848, een vlucht hebbende van ca. 22 meter HUIZINGE, KNECHTSWONING, STALLINGEN te Oldekerk (Gr.) de nieuwe eigenaar van (75 voet). C.A. enz. enz. ‘De Hoop’. Eene HUIZINGE met HOK en TUIN, nabij Te koop en in gebruik bij de Heer T. Dijk - ‘t vorige perceel aan de Schermers- stra en te aanvaarden op 12 mei 1897.’ In okt.1907 verscheen opnieuw een ad - weide kad. groot 2 aren 17centiaren. Op 28 mei 1897 werd de molen De Hoop vertentie in de krant: Eene STALLING voor 18 koeien en 2 paar - overgenomen door Harm Kwint die ge - ‘KOREN- EN PELMOLEN den, naast ‘t vorige perceel, kad. groot trouwd was met Franktina Aalfs . Harm MET 1 are 27 centiaren. Kwint bood de molen wederom te koop HUIZEN en STALLING c.a. Eene HUIZINGE aan de Stadswal, onmid - aan en verkocht hem in 1902. De molen te Dokkum dellijk bij percelen 1,2,3, die in gebruik was op 12 mei 1902 te aanvaarden. De De Notaris WESTRA te Dokkum zal Woens - zijn bij den eigenaar P. Hazenberg, den heer Kwint was toen nog maar voor de dag 9 oct. 1907, ‘s avond 8 uur, ter 12 Nov. a.s. of 12 mei 1908 en perceel helft eigenaar, want de andere helft was plaatse nader te annonceeren, veilen: 4 den 12 mei 1908.’ in het bezet van Jan Alles van der Werff Het recht van opstal op den dwinger aan (geboren te Dokkum in 1863) en vermoe - het Zuiderbolwerk bij de Schermers- In 1907 is Sake Heemstra molenaar. Hij delijk een kleinzoon van de vroegere ei - weide te Dokkum en den eigendom van kwam uit Heerenveen en vertrok later genaar van ‘De Grote Molen’ Jacob Jans den daarop staanden hechten en naar Burgumerdam (nabij Bergum Fr.) van der Werff. uitstekend onderhouden zelfzwichtenden De heer Hazenberg verkocht de molen aan Hermanus Kiestra (geboren 1867 te Sexbierum Fr.) die getrouwd was met Pietje Prins (geboren 1869 te Makkum Fr.). Hij was grutter van beroep en liet de mo - len bemalen door zijn broer Jan (geboren 1865 te Sexbierum. Jan is later vertrokken naar de gem. Dantumadeel, in 1908(?). In de Leeuwarder Courant van 19 dec.1908 staat er een advertentie: ‘GEVRAAGD OP 12 mei een bekwaam ROG- en PELMOLENAARSKNECHT, woning disponibel en geen vee te verzorgen, bij de firma KIESTRA, Korenmarkt, Dokkum.’

In 1919 verkocht Kiestra de molen aan Hierd Kloosterman (geboren 1880 te Foudgum, gem. West-Dongeradeel.), ge - trouwd met Antje Kingma (geboren 1883 te Dokkum). Kloosterman was van beroep koopman. Hebben de twee koopmannen (Klooster - man en Banga) hun aandeel van de mo - len aan molenaar Edo Broekema ver - kocht? Of heeft Banga zijn deel al eerder verkocht aan Kloosterman? Dat is niet duidelijk in ieder geval. We weten dat de molen op 16 okt. 1924 in bezit kwam van De molen ‘De Hoop’ met rechts Edo Broekema (geboren 12 dec. 1889 te daarvan, in 1946 verdwenen sarrieshut. Kornhorn (Gr.) en overleden op 19 de - Hier is duidelijk te zien, dat de molen cember 1970 te Dokkum). De familie Broe - uitgerust is met zelfzwichting op de kema is een bekend Gronings molenaars - beide roeden. Foto uit geïllustreerd geslacht. Edo Broekema was toen zelf weekblad Fan Fryske Groun, uit de molenaar van de molen te Grootegast jaren 1927/28(?). (Gr). Zijn vader en broer waren namelijk molenaars te Kornhorn en waren zo el - kaars concurrenten. De beide plaatsen liggen niet ver uit elkaar en zelfs in de - zelfde gemeente. Dus Edo zocht een an - dere molen. Zijn oog was gevallen op de nu nog steeds bestaande korenmolen De Hoop te Suameer, in de Friese gemeente Tietjerksteradeel. Hij trof op een woens - dagmiddag, op de Dokkumer graan - beurs(?), de eerder genoemde Hierd De oliemolen De Liefde bij Workum Kloosterman aan. Deze bood hem de aan de Workumer Trekvaart, die de Dokkumer molen De Hoop aan, die zijn steden Workum en Bolsward verbindt, eigendom was. Na overleg met de fami - is hier al uitgerust met zelfzwichting. lie heeft hij de Dokkumer molen ge - De ansichtkaart is van ca.1910. kocht; op 16 okt. 1926. Deze was mis -

8ste jaargang 2005 nr. 7/8 251 De malende molen De Hoop, gezien vanaf de stelling van de molen Zeldenrust met links het Zuiderbolwerk en de stadsgracht, begin vijftiger jaren van de vorige eeuw. (Foto A. Bokma)

schien ook goedkoper dan de andere het een hard bestaan er zijn vele bedrij - Hoop? Voor deze heeft hij, een bedrag ven over de kop gegaan. In de 2 e We - van ƒ 1200, tot ƒ 1800,- betaald. ‘Niet veel reldoorlog heeft de molen heel veel ge - voor zoiets moois, maar vergeet niet dat malen, overdag vaak voor vriend en vij - het crisisjaren waren’, aldus zoon Cornelis. and en de nachts vooral clandestien en In 1926 kocht Edo, van Gosse Westra in dan werden de weinige raampjes goed Dokkum het oude molenaarshuis dat nog afgesloten, met jutte zakken. Zo ontstond steeds tegenover de molen staat, met de de Firma E. Broekema & Zn. Later hebben stalling, waar toen nog de varkens vet ge - de zonen Cornelis en Popke de zaak mest werden en nog koeien werden ge - voortgezet. Vader Edo is opgehouden, houden. met het molenaarsschap in 1967.Het was Het waren moeilijk tijden voor de mole - een echt loonmaalbedrijf. Het graan naarsfamilie Niet alleen door de crisisja - werd opgehaald en het meel weer terug - ren. Zo heeft het echtpaar Broekema gebracht bij de klanten. Eerst ging dat twee kinderen verloren (in 1929 en 1934). met paard en wagen en in de Tweede De molenaarsvrouw heeft zelf zes jaren Wereldoorlog werd het een bakfiets. Na voor TBC in een tentje op het molenerf de oorlog kregen ze een Candese jeep; gelegen. De knechten hadden hun eigen een z.g.n. T-Ford (met een platte laad - verblijf in het voormalige cherchershuisje, bak) en nog later een Chevrolet. En werd toen al lang niet meer bewoond door gemalen, zoals: sojameel, lijnmeel, maïs, een belastingamtenaar. (Helaas is dit mo - Ook werd er granen gemengd, voor o.a. numentje afgebroken in 1946.) Eerder veevoeder De grondstoffen werden ook had molenaar Edo twee knechten gehad gekocht op de graanbeurzen van Leeuw - die het presteerden om hem nog te be - arden en Groningen. Ook betrok men stelen ook! Toen Broekema Sr. begon in producten van o.a. Koopman’s Meelfa - 1926, zag hij nog 27 molens staan. De brieken (Leeuwarden) en UTD (Akkrum). meeste molens zijn ondertussen verdwe - Later kwam er fouragehandel bij. De mo - nen, maar gelukkig niet allemaal. Zo zag, len bleef als windmolen in bedrijf voor het lenaar. (Zie over zijn levensloop het Fries hij o.a. de bekende zaag-, koren- en pel - malen van veevoeders. Zijn buurmolen, molenblad De Utskoat, nr. 40 van decem - molen ‘De Zwaluw’, van de firma Kl. Zeldenrust, werd gebruikt voor het malen ber 1985.) Steeenhuizen, in Wanswerd aan de van meel voor menselijke consumptie . Streek/Birdaard staan, welke in novem - Deze molen huurden de Broekema’s van ber1972 verbrand is, maar gelukkig later is de gemeente. Deze molen werd eertijds Het wiekenkruis herbouwd. In de loop der jaren kwamen o.a. bemalen door wijlen Joannes H. A. zijn zonen Cornelis (geboren 1923 te Korn - van Tilburg, die het helaas niet kon bol - De molen heeft een gietijzeren bovenas horn, later getrouwd met de Dokkumer werken. Uiteindelijk is de molen overge - van de Haagse ijzergieterij Wed. A. Sterk - bakkersdochter Janna Dijkstra) en Popke gaan naar de gemeente en gerestau - man en Zn, uit 1866, nr. 389. (geboren in 1924 te Dokkum en later ge - reerd. Van Tilburg heeft als oud- molenaar In de vorige eeuw had de molen zelf - trouwd, met Richtje Hoekstra (geboren later veel gedaan voor de vrijwillige mole - zwichting. Maar wanneer is die aange - 1931) hun vader helpen. In de crisis was naars. Hij bleef in hart en nieren een mo - bracht.? De generatie die het mogelijk

252 8ste jaargang 2005 nr. 7/8 nog zou kunnen weten is allang overle - den en het is waarschijnlijk ook niet vast gelegd op papier. Maar in de (op pagina 251) vermelde advertentie van oktober 1907 staat o.a. vermeld: ‘.....uitstekend onderhouden zelfzwichtende KOREN- en PELMOLEN’.. Omstreeks die tijd heeft hij dus vermoede - lijk op de beide roeden zelfzwichting ge - kregen. Een oude ansichtkaart, van voor 1905 bevestigt mijn vermoeden. Door wie is het aangebracht? Dat zal wel niet meer te achterhalen zijn! De Hoop heeft nog steeds een paar oude Potroeden in zijn as. De roeden werden gemaakt bij de firma ‘Gebr.’s B. Pot, (Els - hout aan de) Kinderdijk. De vraag rijst of deze oorspronkelijk ook gemaakt zijn ge - weest voor deze molen? Dat blijkt niet het geval te zijn. Van één roe wist ik dat deze afkomstig was van de voormalige oliemo - len De Liefde bij Workum. Dat was te ach - terhalen aan de hand van het nummer wat ik in oktober 1991 gezien heb. Zo on - geveer twintig jaren terug heb ik diverse Pot- roedennummers met bijbehorende gegevens gekregen van wijlen I.J. de Kramer uit Leidschendam, vooral die be - trekking hebben op de provincie Fries - land. Zoals de meeste lezers wel weten was hij een grote molendeskundige, maar ook een deskundige op het gebied

Molen De Hoop kort na de restauratie van 1959. Het wiekenkruis heeft dan Ten Have-kleppen. (foto coll. Monumentenbehoud Dongeradeel).

roede ook afkomstig is van De Liefde 1912 (met kap?) en dat het achtkant in doordat deze vervangen moest worden 1930 werd gesloopt. Wij lezen in het jaar - en ondertussen werd gestreken op 6 ok - verslag van 1930, (In Friese Molens (1995) tober 2004. Deze heeft nr. 1838 meege - staat op blz. 58, per ongelijk het jaar 1931 kregen. De lengte van deze roede is 22,90 afgedrukt.) van de vereniging ‘De Hol - m en werd besteld op 8 augustus 1899. landsche Molen’ het volgende bericht; De beide roeden zijn besteld door molen - ‘Door brand gingen verloren de molens maker S.J. Bostien, uit Workum en be - teY..en Workum (eig. Tymsma). In dit laat - ste stadje werden twee andere molens geheel of gedeeltelijk gesloopt, zodat het getal molens aldaar in een jaar tijd van 4 Een fraaie winterse opname van voor op 1 verminderde.’ Daar zal de molen De 1905 van de molen De Hoop. Toen Liefde’ ook onder vallen, want het woon - nog uitgerust met oud- Hollands huis, met schuur staat er heden ten dage wieksysteem. Met links op de nog steeds. Nu is het een watersportcen - achtergrond de molen van Klaas trum, genaamd De Liefde. Van de romp, H. Sipma, afgebrand herfst 1914. van de molen, hebben wij tot nu toe geen foto achterhaald, maar van het molencomplex wel. Hieruit blijkt dat de van (Pot-)roeden. Hij was in bezit van een stemd voor de heer H. Potma, van de molen uit gerust is geweest, met zelf - gedeelte van de administratieboeken oliemolen De Liefde eveneens te Wor - zwichting, terwijl de roeden nog besteld met gegevens van de roeden, die deze kum. Volgens mededeling van Popke zijn voor oud- Hollands wieksysteem. Wij firma in de loop van vele jaren gemaakt Broekema zijn de roeden in 1912 gesto - weten heel weinig van deze oliemolen af. heeft. Deze bescheiden bevinden zich nu ken, dus voordat zijn vader de molen in Wanneer de oliemolen is gebouwd is mij bij de Stichting Molendocumentatie te bezit kreeg. niet bekend. In 1664 stond ter plaatse al Amsterdam. Het ging om nr. 1558, een een molen, maar het is niet zeker of dit binnenroede met een lengte 22,75 m en ook een oliemolen was. In ieder geval besteld op 3 april 1889 die ik, in 1991 ge - De Liefde werd in 1777 aan Gerryt Jans van de Zee, zien heb. Deze is dus in ieder geval af - grietman (burgemeester) van de stad komstig van de genoemde oliemolen. Wij weten niet precies wanneer de olie - Workum voor 8700 caroliguldens verkocht Ondertussen is deze roede ruim 115 jaar molen in Workum onttakeld of gesloopt is. een: ‘sekere defentige welbeklante oly - oud. Sinds kort weet ik dat de buiten - Mijn vermoeden is dat hij onttakeld is in molen onder Workum aan de Trekvaart.’

8ste jaargang 2005 nr. 7/8 253 heden werden in Dokkum ter plekke uit - gevoerd door de molenmakers Gerrit ten Have en zijn knecht Jan Bömer (Deze is juist 100 jaar oud geworden, zie MW nr. 7/8 2000.), daarbij geholpen door de smeden, gebrs. Visser, uit Oudkerk (Fr.). Dat is opmerkelijk omdat de op te tuigen roede meestal per trein naar Vorden (Gld.) werd vervoerd, om in de werk - plaats van Ten Have voorzien te worden van de Ten Haveklep, met alle bijbeho - rende bedieningshefbomen en stangen. Ten Have was metaalbewerker genoeg om geen hulp nodig te hebben bij het ij - zerwerk, maar omdat de roede hier in Friesland is gebleven, is er een samenwer - king geweest tussen hen en de smeden, de gebroeders Visser. De werkzaamhe - den zijn tot groot genoegen uitgevoerd en het klepsysteem heeft het zonder on - derhoud uitgehouden tot rond 1980, al - dus Popke Broekema. Wie wat gedaan heeft is mij niet geheel duidelijk, maar mo - Op de voorgrond het watermolentje van de Hoedenmakerspolder, gesloopt in 1955. len De Hoop heeft toen een compleet Op de achtergrond het bolwerk van Dokkum. Met links molen Zeldenrust en rechts nieuw tuig gekregen. De binnenroede is daarvan molen De Hoop, nu ligt ter plaatse een woonwijk van Dokkum. De molen oud- Hollands opgehekt met fokwieksys - Zeldenrust heeft tussen 1943 en 1953, met één roede gestaan. De foto is gemaakt teem (met uitneembaar windbord) en de door wijlen W.O. Bakker, op 29 augustus 1949. buitenroede is voorzien van Ten Have- kleppen, met stroomlijnneus. (Het is overi - gens niet gebruikelijk dat Ten Haveklep - pen op een buitenroede gemonteerd Tot 1864 werkte de molen De Liefde uit - De Hoop. Zij zeiden toen: ‘Hoe suud et worden.) Vaak werd molenmaker Ten sluitend op windkracht, in dat jaar kreeg met mullen van Broekema komme?’ Door Have alleen maar ingehuurd om zijn klep - A. Visser Wzn. toestemming een stoom - oud burgermeester Jonker werd enige systeem te maken. Voor andere werk - machine te plaatsen. actie ondernomen tot bijeenbrengen van de benodigde gelden tot behoud van het stadsmonument, want in Dokkum was Stormschade men toen al lang bewust van deze monu - menten van cultuur en techniek. De mo - Maar nu terug naar Dokkum en naar len werd hersteld en weer voorzien van ‘Broekema’s Molen. We hebben zopas zelfzwichting, in begin van de Tweede gezien dat De Hoop zelfzwichting heeft Wereldoorlog. Deze werkzaamheden gekregen. Meestal is de wind zijn grote werden uit gevoerd door de molenma - bondgenoot, van de windmolenaar, kers van Arnold Ernst uit Birdaard. Later maar soms ook zijn vijand. Volgens een heeft zijn schoonzoon Thijs Jellema, de krantenbericht heeft een storm het wie - zaak over genomen. kenkruis kaal gezet. Deze storm waaide op 8 maart 1939, tussen 6 en 7 uur over de stad. Oud weerman Hans de Jong (Gor - Ten Have redijk Fr.) melde mij: ‘Groningen, om 19.- uur. WNW 7 Beaufort (gemiddeld) en Den In 1949 heeft de molen een grote onder - Helder NW 8 (gemiddeld), ook om 19.00 houdsbeurt gehad. In het artikel: ‘Dokkum uur. Het zou best eens zo kunnen zijn, dat heeft een honderdjarige’ werd in begin de molen, in de (voor)avond door een lo - van het jaar nog afgevraagd: ‘Hoe lang kaal ‘opperende’ noordwester stormbui, sta ik nog?’ en geklaagd:’Maar mijn met hevige vlagen (of slechts één vlaag) baas; ook hij praat over elektrisch, over is getroffen. een motor en meer van die woorden, die Tijdens deze storm werd de kap in een in 1849 bij de mijn geboorte onbekend zware windvlaag een halve (?) slag ge - waren’. En aan het slot: ‘Ik hoop dat de draaid, waardoor de borden van de zelf - eigenaar en bewonderaars van het zwichterij dichtsloegen en de molen op stadsschoon over mij zullen waken. Ik hol raakte: ‘Hij sloeg als een gek de klip - hoop, dat ik aan mijn naam verschuldigd pen in ‘t rondom en toen de storm even ben. Dus... op naar de 200’. Toen zijn er luwde en de molenaar den wedloop van o.a. nieuwe zolders gekomen en een de wieken stuitte, toen was de 90-jarige tweedehands nieuw kruiwerk aange - reddeloos kapot. Onder meer restte van bracht, afkomstig van de korenmolen in de vier wieken niets meer dan de balken: Uithoorn (N.H.). Maar de tijd gaat verder. alle plank- en latwerk was er afgeslagen. In 1959, is het gedaan met de zelfzwich - Hij was duidelijk zwaar verminkt’. Als ting. Men stapte over op een nieuw wiek - noodvoorziening bevestigden lieten de systeem n.l. Fauël en Ten Have-klepsys - Broekema’s ijzeren platen aan de roeden teem, om zo meer rendement te krijgen. plaatsen, maar helaas was de capaciteit (Het Ten Havesysteem was voor het eerst De nieuwe roede is gestoken in molen te beperkt. Toen werd er door Dokkumers in 1936 toegepast op de beltkorenmolen De Hoop; nu de rest nog. De opname zorgen geuit, over hun stadswindmolen De Bataaf te Winterswijk). De werkzaam - is van 6 februari 2005.

254 8ste jaargang 2005 nr. 7/8 Kadastrale kaart van Dokkum omstreeks 1830. De meest linkse molen is de voorganger van De Hoop: De Grote Molen; de molen linksboven is een voorganger van de in 1861 gebouwde Zeldenrust, terwijl de molen rechtsboven de Hanspoorter Molen is die omstreeks 1840 afbrandde. Gerrit Pieters de Boer wilde de molen herbouwen, maar dat ketste af door verzet van de omwonenden. Daarna bouwde hij een nieuwe molen op de plaats van de in 1840 gesloopte Grote Molen. Voordien stonden ook op andere bolwerken nog molens. Zo zou dan uiterst rechts de molen op de Kloosterdwinger (Aitzemadwinger) volgen welke in 1708 werd gesloopt. Op de dwinger rechtsonder stond ook een molen welke in 1760 werd uitgekocht door de molenaars van de andere drie molens en vervolgens gesloopt. Alleen op het zesde dwinger linksonder stond nooit een molen: het was de stedelijke begraafplaats.

zaamheden hadden de opdrachtgevers steeds meer de wind uit de zeilen geno - waarbij de molen weer maalvaardig ge - wel hun eigen molenmaker. Toen werd men door bebouwing in zijn omgeving en maakt werd. De in slechte staat verke - ook molenmaker Dijkstra uit Giekerk (Fr.) de hoge bomen die o.a. langs de stads - rende kap werd vrijwel geheel vernieuwd, ingezet. (Is het misschien door molenma - gracht groeien. Laten we hopen dat daar het gaande werk werd gerenoveerd. Ook ker Dijkstra gekomen dat de smeden Vis - wat aan gedaan kan worden. In juni werd de molenkap van nieuw riet voor - ser ingehuurd werden bij hun collega Ten 1989, stopte Popke Broekema, drie maan - zien. De totale kosten waren zo ongeveer Have, omdat Giekerk en Oudkerk niet den voor zijn 65 e verjaardag. In 1991 ver - 11.500 gulden.Ook in de jaren 2004/05 zijn veruit elkaar liggen?) kochten de gebroeders Broekema hun de molenmakers bezig geweest, zoals ge - molen aan de gemeente Dongeradeel. meld. De oude buitenroede is vervangen De gemeente/stad Dokkum en de buurt - door een gelaste stalen roede, (met een Restauratie gemeenten West- en Oostdongeradeel lengte van 22,30 m, nr. 73,) gemaakt door waren per 1 januari 1984 samen gevoegd molenmakersbedrijf Groot Wesseldijk uit Toen het houtwerk, rond 1980/1981, te rot tot de gemeente Dongeradeel, met als Lochem (Gld.). Zij zijn door de overname was om door te gaan, heeft de molen on - hoofdplaats Dokkum. Met oud-burge - van molenmaker Ten Have, in 1971 door geveer de anderhalf jaar stil gestaan. meester Van Tuinen van Dokkum, was al Herman Groot Wesseldijk en in 2001 voort - Toen zijn de roeden gestreken en met een de afspraak gemaakt dat, mochten de gezet door Jos Geverink, de opvolgers dekschuit vervoerd naar de smederij van Broekema’s ooit besluiten de molen te van Ten Have en in het bezit de oude Marten de Vlas in Birdaard gebracht en verkopen, de gemeente het recht van de mallen, die Gerrit ten Have gemaakt en die heeft de roeden opgelapt en weer eerste koop zou krijgen. Maar in 1994 gebruikt heeft. De oude Pot-roede heeft uitgerust met de fokken en het Ten Have- heeft de gemeente de molen overge - als voorbeeld gediend. Hij is in 1912 een systeem. Er is toen ook ondermeer nieuw daan, aan Stichting Monumentenbe - stukje kleiner gemaakt, omdat het ge - rietdek aangebracht door rietdekkersbe - houd Dongeradeel. Deze stichting, opge - vlucht van De Hoop iets kleiner is dan die drijf Louis van Dijk uit Ternaard. De totale richt in 1993, heeft op het ogenblik 26 van De Liefde. De roede is gemaakt zoals kosten waren zo 300.000 gulden, bijeen - kerktorens en windmolens in eigendom hij in 1912 gestoken is, maar dan in ge - gebracht door o.a. subsidies van rijk, pro - en beheer. Deze stichting was verant - laste vorm. De nieuwe roede is op 6 fe - vincie, gemeente Dokkum. Natuurlijk woordelijk voor de op een na laatste res - bruari j.l. gestoken door Johannes Kooistra heeft de firma Broekema zelf ook bijge - tauratie van de molen in 1995 door mo - en Willem Dijkstra, van de firma Bouw en dragen. Jammer genoeg wordt de molen lenmakersbedrijf Jellema uit Birdraad, Molenbouw Bertus Dijkstra, uit Sloten (Fr.).

8ste jaargang 2005 nr. 7/8 255 buurmolen Zeldenrust maar door strenge H.A.C.C.P.-regels en de vereiste hoge in - vesteringen is daarmee geen droog brood meer te verdienen. De molen De Hoop werd lange tijd niet meer gebruikt voor de productie van veevoeders, ook omdat de molen in mindere goede staat verkeerde, zowel in- en uitwendig. Laten we hopen dat zowel De Hoop als de Zel - denrust weer wind in de zeilen krijgen, zo - dat wij van deze cultuurhistorisch en tech - nische monumenten kunnen blijven ge - nieten. De vrijwillige molenaars W. Broe - kema en J. Hoekstra (De Hoop); J.H. Holt - kamp en D.R. van der Veen (Zeldenrust) laten de molens regelmatig draaien. (Zover anders vermeld staat komt het fo - tomateriaal uit eigen verzameling.Via deze weg wil ik, één ieder bedanken voor de hulp die zij mij geboden hebben, in het bijzonder Warner B. Banga van de stich - ting Monumentenbehoud Dongeradeel en de oud-molenaars Cor en Popke Broe - kema.)

De Hoop malend, na de oorlog, nog met zelfzwichting, maar al weg uitgerust met stroomlijnneuzen en (op de buitenroe) remkleppen (ansichtkaart coll. jsb).

Een stuk oude Pot-roede is gelukkig be - waard gebleven. Hulde, dat men daar aan gedacht heeft. Ook een andere compliment is dat de molen, als een van de eerste in Nederland, een volledig au - tomatische sprinklerinstallatie bezit. Laten we hopen, dat deze nooit in werking be - hoeft te komen.

Molen De Hoop op zijn dwinger in Broekema Dokkum (foto H. Noot, 6 mei 2000).

Gelukkig wordt de Broekema- traditie in Dokkum voortgezet door Wijnand Broe - kema Czn. (geboren in 1967). Deze huurt de molen sinds 1 januari 1991 en heeft De Groote Molen, een gesloten stan - een dierenspeciaalzaak onder in in de derdmolen, op het bolwerk volgens de molen. In begin maalde hij nog zeer re - kaart van J. Smedema uit 1788. gelmatig met de molen en ook met de

256 8ste jaargang 2005 nr. 7/8 ZOEKER e ‘Zoeker’ uit het juninummer wordt Ddoor de heer Esselink thuisgebracht buiten bedrijf, waarna het verval in trad. Een eerste opwelling wijst dan in de rich - als de ‘molen van Lukassen in Varsselder, Uiteindelijk verwijderde molenmaker Bec - ting van Friesland, maar zowel de molen voorheen gemeente Gendringen, sinds 1 kers uit Bredevoort in 1972 het gevlucht, als de entourage maken dit sterk twijfel - januari gemeente Oude IJsselstreek. In de as en de resten van de kap. Sindsdien achtig. Noordelijk Duitsland, lijkt beter op het Gelders Molenboek uit 1969 is de mo - staat de molen als romp. Herstelplannen zijn plaats tot noordwest Polen toe. Reac - len nog met gevlucht te vinden, maar in zijn nooit uitgevoerd.’ ties a.u.b. te richten aan de redactie van de uitgave van 1982 wordt deze alleen de Molenwereld, Moerdijkstraat 39, 2751 nog vermeld in de restantenlijst. De molen Hierbij een nieuwe ‘Zoeker’; een land - BE Moerkapelle, fax 079-5931303, e-mail: kwam kort na de Tweede Wereldoorlog schapsfoto met een spinnenkopmolen. [email protected]

8ste jaargang 2005 nr. 7/8 257 Molens Malta Willem Staat molens de stijl van die op de Balearen. In het archief van de orde in de hoofd - schreeuwen om erkenning stad Valletta berusten tekeningen van de molens die de ridders lieten oprichten. De meeste zijn gebouw in de periode tussen 1663 tot 1773. Vrijwel ieder dorp op Malta en Gozo bezat een of meerdere windmo - Malta meet slechts 316 km 2 en is daarmee de kleinste lidstaat lens. Vanzelfsprekend waren er vroeger Mvan de Europese Unie. Op de drie bewoonde eilanden ook ros- en ezelmolens. (Malta, Gozo en Comino) wonen iets meer dan 400.000 Type

mensen. Daardoor is Malta na de ministaat Monaco het De Maltese molens zijn alle ronde stenen dichtstbevolkte land van Europa. Tot de archipel behoren ook exemplaren op een vierkante onder - bouw. Ze zijn gebouwd van kalkzand - nog enkele onbewoonde stipjes, waaronder de Sint Paulus-ei - steen en hebben zes wieken. Het is mede aan de zeer kloeke constructie te danken landen. De laatste zijn genoemd naar de apostel die op deze dat circa 35 molens en molen rompen tot plek schipbreuk zou hebben geleden. Op de Maltese eilan - in onze dagen het landschap verrijken. Het feit dat de onderbouw meestal als den telde ik 35 molens en molenrompen.* Dat komt neer pakhuis wordt gebruikt droeg nog eens bij op 1 per 9 vierkante meter. Daarmee is dit Malta ook het aan het behoud. Slechts drie molens dra - gen wieken. Op Malta staat een com - land met de grootste molendichtheid ter wereld.** plete molen met binnenwerk in het dorp Zurrieq. Vorig jaar is een omvangrijke res -

Egyptische buil in het met machines en molenonderdelen volgepropte museum van Carmelo Hili in Xaghra.

Carmelo Hili lapt een windmotor op in de tuin van zijn museum in Xaghra.

Malta is vooral beroemd door de vele Johannieters prehistorische tempels. Sommige daarvan behoren tot de oudste rechtopstaande De Johannieter Ridders, die het land heb - gebouwen ter wereld en stonden er al ben beheerd van 1530 tot aan de komst eeuwen eer de eerste piramides werden van Napoleon in 1798, introduceerden de opgericht. Dat het er ook wemelt van de windmolens op de archipel. Ze deden molens zie je pas wanneer je je ogen dat ook eerder op Rhodos, tot ze daar goed de kost geeft. Boeken over Maltese door de Turken werden verdreven. Onder molens zijn nog niet verschenen. Ook grootmeester Cottoner, die de orde zoek je er vergeefs naar molenverenigin - leidde van 1663 tot 1680, werden deskun - gen. Toch begint het meer door te drin - digen van Mallorca ingehuurd voor het gen dat molens een kostbaar cultuurbezit aanbrengen van verbeteringen en vormen. De nog jonge stichting Heritage volgde planmatige molenbouw. Cotto - Romp van de molen in Mellieha. De Malta, die zich bekommert om het cultu - ner liet in 1674 liefst vijf molens bouwen. molenaar blies op een schelp als er kon reel erfgoed, richt zich er nadrukkelijk op. Door zijn toedoen hebben alle Maltese worden gemalen.

258 8ste jaargang 2005 nr. 7/8 Romp met puntdak in het Gozitaanse dorp Santa Lucija. Ingekorte romp van korenmolen, voorheen mogelijk loodwitmolen, bij Sannat op Gozo.

Schilderachtige romp van molen Ta Ganu in Birkirkara. Deze beeldbepalende romp in Mosta wordt gebruikt als kippenfokkerij. tauratie voltooid. Op Gozo staan com - den. Bij slechts een handvol rompen is voor Malta) en aan molen Ta Nikolas aan plete molens in Qala (geen binnenwerk) sprake van ernstig verval. De grote vraag de weg van Victoria naar Gharb (op en in Xaghra (in- en uitwendig compleet). is nu hoe er in de toekomst met dit erf - Gozo). goed wordt omgegaan. Het zou fantas - Ook al heb ik dat niet kunnen onderzoe - tisch zijn wanneer de Maltezen erin zou - ken, aangenomen mag worden dat Behoud den slagen om enkele bijzondere exem - meer dan de helft van het oorspronkelijke plaren te restaureren. Te denken valt aan bezit aan windmolens is blijven staan. Dat Mij is niets bekend van herstelplannen de schilderachtige molen Ta Genu in Bir - valt af te leiden uit de omvang van het voor een of meerdere rompen. Gelukkig kirkara, de twee bijna pal naast elkaar bestand in relatie tot het inwonertal in wordt een groot aantal goed onderhou - gelegen molens in Mosta (een unicum vroeger tijden. Veel meer kunnen er ge -

8ste jaargang 2005 nr. 7/8 259 Achteraanzicht van naamloze Stenen van de voormalige stoommolen van de marinebakkerij in Vittoriosa. uitwendig complete molen in Qala.

woon niet geweest zijn, temeer niet daar schelp wanneer ze verlegen zaten om vele bakkers zelf over builen beschikten klandizie. Dat verhaal is mij verteld over die door dieren werden aangedreven. de molens van Mellieha, Siggiewi en In Valletta zijn helaas alle stadsmolens ver - Xaghra. Veel molens staan aan de Triq (it) dwenen. Twee stonden er hooggelegen Mithna en ja, dat betekent inderdaad met een prima windvang op de bastions Molenstraat. aan de landzijde van de stad. Ook was er een op het bastion aan de Baai van Mar - Overzicht van de molens op Malta en saxett. Heel veel meer windmolens kan Gozo. ook Valletta niet hebben gehad want de nu volledig dichtgebouwde stad telt ruim MALTA 9000 inwoners. De landbouw op het steenachtige en re - Birkirkara: latief dorre Malta produceert te weinig 1. Ta Ganu. In dit beeldbepalend monu - om te kunnen voorzien in de voedselbe - ment werkt de keramist/beeldhouwer hoefte van het land. Dat was vroeger ook Gabriel Caruana. al zo. De Orde van de Johannieter Rid - 2. Gobon-molen. Hooggelegen aan de ders liet tarwe invoeren uit Sicilië en Tune - noordrand van de bebouwing. sië. De molenaars bliezen op een grote

Landschappelijk mooi gelegen romp van Molen van Soefa bij Qala.

Cospunica (Bormla): 1. Santa Margerita. 2. Naamloos.

Lija: Ta Ghadriet. In de volksmond bekend als Tal Mirakli (Wonderheuvel).

Mellieha: De onderbouw van deze romp wordt als restaurant uitgebaat.

Mosta: 1. Molen met jaartal 1792 in gevelsteen. In gebruik als kippenfarm. De in - en uitwendig complete van molen Tax Xarolla in Zurrieq. 2. Romp op ca. 100 meter van nr. 1.

260 8ste jaargang 2005 nr. 7/8 Naxxar: Romp met in onderbouw fraaie erker en een nis met heiligenbeelden.

Qrendi: Gave romp.

Qormi: Molen is gebouwd in opdracht van groot - meester Cottoner.

Rabat: romp met gewitte onderbouw.

Santa Venera. Romp, naam onbekend.

Siggiewi: 1. Romp aan Triq Mithna. 2. Idem aan Triq Santa Margerita.

Zebbug: Fraai ogende goedgeconserveerde romp van een 19 e eeuwse molen.

Rosmolen in folkloremuseum van de Gozitaanse hoofdplaats Victoria.

Zejtun: Molenromp op zeer grote onderbouw.

Zurrieq: 1. Tax Xarolla. Enige complete molen op het eiland. Gebouwd in opdracht van grootmeester De Vilhena. Na restauratie geopend op 6 augustus 2004. De molen is soms te bezichtigen. 2. Ta Marmara. Genoemd naar Luret Mar - mara, de eerste molenaar.

De hooggelegen Molen van Kola in Xaghra ligt aan een mooi plantsoen.

8ste jaargang 2005 nr. 7/8 261 De Molen van Kola in Xaghra staat op een kloeke onderbouw. Zijaanzicht Molen van Kola in Xaghra.

3. Tas Salib. Gebouwd door de familie Gafa. 4. Tal Qaret. In het onder Zurrieq vallende Nigret. Gebouw in 1674 in opdracht van Cottoner.

GOZO

Fontana: Romp staat buiten dorpskom.

Gharb: Goed geconserveerde romp.

Nadur: Gave romp, naast de op het hele eiland zichtbare voormalige telegraaftoren.

Qala: 1. Naamloze 18 e eeuwse molen met wie - ken. Binnenwerk ontbreekt. Particulier be - zit. Niet te bezichtigen. 2. Soefa-molen. Genoemd naar bijnaam eigenaar. Staat buiten de bebouwde kom en verkeert in slechte staat.

Sannat: Volgens een omwonende is met deze voormalige korenmolen ook loodwit ge - malen. De romp is sterk ingekort, maar de onderbouw is nog vrijwel compleet, zij het

Vooraanzicht Molen van Kola in Xaghra.

262 8ste jaargang 2005 nr. 7/8 Tekening in de Molen van Kola, welke volledig als museum is Het bovenwiel van de Molen van Kola in Xaghra. ingericht.

in slechte staat verkerend. De molen staat aan de lintbebouwing tussen Sannat en Victoria.

Santa Lucija: Gave romp met puntdak.

Victoria: 1. Gave romp aan zuidkant van de stad op hoge onderbouw. 2. Ta Nikolas. Hooggelegen romp met puntdak ten westen van de stad bij het aquaduct.

Xaghra: 1. Ta Kola (Molen van Kola). Gebouwd in 1725 in opdracht van De Vilhena. Zowel in- als uitwendig complete molen. Helaas wordt er nooit mee gedraaid, naar ver - luidt omdat de beheerders van dit als mo - lenmuseum functionerende monument niet bekwaam of zelfs te lui zijn om de zei - len op te leggen en de molen te kruien. De molen bevat tal van zeer interessante onderdelen. In de woonvertrekken krijg je een prima beeld van de levensomstan - digheden van Maltese molenaarsgezin - nen. 2. Naamloze molen die is gebruikt tot in de Tweede Wereldoorlog. In 1944 ontta - keld. Thans in gebruik als vakantiewoning. Buiten staan nog enkele maalstenen.

Doorkijkje vanaf de stelling in Xaghra.

8ste jaargang 2005 nr. 7/8 263 Kijk op de dorpskerk van Xaghra door een wiek van de Molen van Kola.

seum van Vittoriosa (eiland Malta) staan enorme maalstenen. Die stammen van de stoommolen die in het complex werkte ten behoeve van de voormalige marinebakkerij.

*Let wel: het gaat in verreweg de meeste gevallen om gave rompen. **Nederland komt hooguit op 1 per 35 km 2. Gerekend met de complete wind- en watermolens en rompen.

Kaart van de eilanden Malta en Gozo.

Xewkija: De garage staat tegenover de romp in Staat aan de weg van de veerhaven van Xaghra en is op verzoek te bezichtigen. In Mgarr naar Victoria. folkloremuseum van Victoria staat een zeer fraaie primitieve rosmolen. In het ar - Tenslotte wijs ik nog op enkele bijzondere cheologische museum in dezelfde stad is monumenten. In Xaghra staat een com - een vijzelsteen te bewonderen. Het mu - plete buil met enkele aandrijfwielen van seum van Gharb herbergt een incom - de bijbehorende rosmolen in de garage plete rosmolen, een maalstoel met koller - van Carmelo Hili, een particulier die een stenen en een buil die door een dier werd Contragewichten aan de kap van de boeiende verzameling machines bezit. aangedreven. In het scheepvaartmu - Molen van Kola.

264 8ste jaargang 2005 nr. 7/8 met twee koppel stenen en een zaag - een groot deel ook te boeken op het raam gewerkt kon worden. Verder dreef conto van Lükko Schoof. Het zal mede zijn het waterrad ook een luiwerk aan. nagedachtenis in ere houden. De Wöstenesch-Wassermühle is een cul - tuurmonument en van april tot oktober op de eerste zondag van de maand tus - Herstel molen Jemgum voltooid sen tien en twaalf uur geopend om geïn - teresseerden de molentechniek en ver - De molenmakers Molema uit Heiligerlee dere attracties als kunstexposities te laten zijn er in geslaagd de restauratie van de zien. Bernhard Fritsche. molen van Jemgum bij Leer net voor de Duitse Molendag op 16 mei af te ronden Duitsland zodat de molen die dag weer heeft kun - Lükko Schoof overleden nen draaien. De molen heeft twee nieuwe roeden en ook de zelfzwichting is Op 10 juni overleed na een zware ziekte geheel vernieuwd. Met de restauratie Niedersachsen op 84-jarige leeftijd Lükko Schoof, Mül - was 120.000 euro gemoeid, voor de helft lermeister te Greetsiel. Lükko Tammo Eil - bekostigd door de gemeente EU en de dert Schoof was op 23 april 1921 in Rhau - gemeente. De molen behoort met zijn Veel bezoek op de Wöstenesch - dermoor geboren als telg van een be - bouwjaar 1756 tot de oudste van Oost- molen in Eggermühlen tijdens de kende Oostfriese molenaarsfamilie. Niet Friesland. Men hoopt in Jemmingen het 12e Duitse Molendag minder dan zeven Oostfriese molens had - 250-jarig bestaan van de molen volgend den een Schoof als molenaar. Vader Ger - jaar met een groot feest te kunnen vieren. Tijdens de 12 e Duitse Molendag op hard Schoof werd op 30 mei 1921 de ei - tweede Pinksterdag kon op de Wöste - genaar van de westelijke molen van Gr - nesch-Wassermühle in Eggermühlen dat eetsiel, zodat Lükko Schoof in Greetsiel De Kost Winning in Larrelt weer ligt tussen Lingen en Osnabrück een groot opgroeide en daar bij zijn vader de eerste maalvaardig aantal bezoekers worden ontvangen. De beginselen van het molenaarsvak leerde. molen van Wöstenesch hoort tot het land - Hij volgde dan ook zijn vader in diens De molen van Larrelt, gemeente Emden, goed Eggermühlen en duikt voor het voetsporen en werd ook molenaar. In gebouwd in 1732, heeft vanaf 1948 zo’n eerst op met een vermelding in een oor - 1950 werd ook de oostelijke molen van veertig jaar zonder wieken gestaan. In konde van het archief van de Westfaalse Greetsiel gekocht, zodat de bekende 1978 kocht de stad Emden de molen, heerlijkheid Darfeld welke terug gaat op ‘Zwilingsmühlen’ beide in handen van de waarna de Larrelter Dorfverein in 1983 het jaar 1594. familie Schoof kwamen. In 1974 overleed met de restauratie begon. In 1986 kreeg Bijna vierhonderd jaar was in deze molen Gerhard Schoof, waarna de westelijke de molen een nieuwe balie en in 1992 een druk bedrijf. Nog aan het begin van molen verkocht werd aan de kreis Nor - volgden kap en wieken. Hierbij kreeg de de twintigste eeuw lagen op de Eg - den. Lükko Schoof bleef het bedrijf voort - molen wel zijn windroos terug, maar niet germühlenbeek drie intacte watermo - zetten op de oostelijke molen en was als de zelfzwichting. De afgekopen jaren lens. Dat was mogelijk dankzij een verval zodanig de laatste actieve beroepsmole - kampte de Larrelter Dorfverein nogal van meer dan twaalf meter van de mo - naar in de Krümmhorn. Voor Lükko Schoof eens met pech. In 2001 brak de tandkrans lenbeek. De Wöstenesch-Wassermühle is was de molen niet alleen een broodwin - van de windroos wat een schadepost daar als enige van overgebleven. De ning. Hij was een ook een groot molenlief - van 15.000 euro opleverde. Afgelopen 8 ruim opgezette watermolen werd waar - hebber die zijn molen ondanks alle ups en januari maakte een storm een eind kaal, schijnlijk gebouwd door het cisterciënzer downs met alle zorg bleef omringen en een schadeposdt van 7500 euro. Geluk - klooster Börstel. Wegens financiële moei - daar vele bezoekers van ver en dichtbij kig had de stad Emden de molen voor lijkheden verkocht het klooster de molen ontving. In 1992 deed Lükko Schoof de storm verzekerd zodat herstel financieel in 1594 maar bleef in het vervolg wel een molen aan zijn zoon Frank over, maar geen probleem was. niet onaanzienlijke erfpacht eisen. Jaren bleef zelf tot op hoge leeftijd in de molen Molenmaker Albert Ohling uit Rorichem later moest het klooster wegens nieuwe actief. Wel verschoof het accent van het heeft op de parkeerplaats naast de mo - moeilijkheden ook die verkopen. traditionele boerengemaal naar de mo - len het nieuwe eind klaar gemaakt, In het jaar 2001 kreeg de molen een lenwinkel en werd ingespeeld op het toe - waarna het op 7 mei door leden van de nieuw waterrad van 140 cm breed bij een nemende toerisme dat de weg naar de Dorfverein werd aangehangen zodat de diameter van 230 cm. Bij iedere omwen - molen wist te vinden. Dat Greetsiel als molen op Duitse Molendag weer kon teling gaat haast een kubieke meter wa - een der weinige Oostfriese dorpen nog draaien ter (1000 liter) over het waterrad. Het wa - twee schitterende molens heeft is voor ter uit de molenvijver verleende de voor - ganger van dit rad zoveel kracht dat er

De ‘tweelingmolens’ van Greetsiel; rechts de oostelijke, links de westelijke molen. Molen In de eerstgenoemde was het Kost bedrijf van Lükko Schoof gevestigd Winning (foto H. Rona, juni 2003). in Larrelt tijdens de Duitse Molendag op 16 mei 2005 (foto H. Roma).

8ste jaargang 2005 nr. 7/8 265 ‘t Betere Werk

Korenmolen Gieterveen

aar aanleiding van het bericht in Mo - Nlenwereld 2005-83 over de molen De Eendracht te Gieterveen reageert de heer J. Tigelaar uit Erica waarbij hij ingaat op de toedracht van de zaken:

Het is namelijk zo, dat door veel perikelen wat betreft diverse legaten welke bij een erfenis wel eens voor kunnen komen heeft een en ander wat langer geduurd dan de verwachting is geweest, maar ook weer iets korter dan men heeft ge - schreven. De reparatie aan de molen heeft name - lijk in 2004 al een aanvang genomen, uit - gevoerd door de firma Doombosch B.V. Als eerste door de kap waterdicht te ma - Het steken van de nieuwe middelbalk De Eendracht klimt uit het dal ken met een eerste laag dakleer voor de op 26 mei. omhoog. winter in zou vallen en het stutten van de bovenas met de roeden. In eerste instantie zouden alleen werk - zaamheden gedaan worden zoals het De schrijver van het bericht gaf aan dat dus echt wel wat gedaan, en de bedoe - dichtmaken van de kap, de totaal ver - er een zeil ter hoogte van de kap was be - ling is dan ook de molen draaivaardig te rotte windpeluw en voorkeuvelens en te - vestigd. Dit was wel nodig, het voorkeu - maken door deze reparatie. Nadien volgt vens zouden de spruitluiken komen te ver - velens was namelijk verwijderd en dan het opzetten van een compleet restaura - vallen. kan er wel eens water naar binnen ko - tieplan. Maar bij een tweede inspectie bleek dat men. De bedoeling is om de bevolking van Gie - de metalen spruit (middelbalk) grote ga - In mei is de nieuwe windpeluw geplaatst terveen warm te krijgen voor de molen en ten vertoonde en kon de kap niet afge - met het nieuwe voorkeuvelens nadat zijn omgeving. Dit kan alleen door een werkt worden. Dat leidde dus weer tot eerst de koppen van de voeghouten zijn draaiende molen in het dorp en eventu - beraad in het bestuur (over de euro’s). De aangegoten en uitgehard. eel ook een vrijwillig molenaar op te lei - penbalk was ook verrot en de lange Op 26 mei is de oude metalen spruit uit den. schoren moesten ook vervangen worden, 1960 er uitgehaald en een nieuwe houten maar deze kunnen weer gebruikt worden er voor in de plaats gestoken. Tevens is de Dit is dus de situatie op dit moment, en als korte schoren; al met al toch wel een nieuwe penbalk omhoog gehesen als - hopelijk kan ik snel proefdraaien met De tegenvaller. mede de nieuwe lange schoren. Er wordt Eendracht.’ Aldus de heer Tigelaar.

n de toelichting op de achterpaginafoto Molen Serooskerke Ivan de molen De Jonge Johannes bij Serooskerke zijn een paar storende fouten geslopen. De verticale gele strepen op de romp zijn niet verkregen, maar verd - wenen. Dat is uiteraard precies het te - genover gestelde. Verder is de naam van de fotograaf (H. van Steenbergen) en de datum van de opname (19 maart 2003) weggevallen. Ook het bericht over deze molen op pa - gina 197 blijkt niet correct te zijn. De mo - len is nog steeds te koop en dit staat op zijn beurt weer los van de vergunningen - kwestie. jsb.

De Jonge Johannes bij Serooskerke, nu zonder verticale lichte strepen op de romp. Nu waren die op deze molen inderdaad niet historisch, maar elders in Zeeland kwamen ze wel voor, zoals op de molens van Noordgouwe, Ovezande, Yerseke en Aagtekerke en zelfs wel ‘negatief’; donkere strepen op lichte romp (Zierikzee, De Bloeme) (foto G.H. Varwijk).

266 8ste jaargang 2005 nr. 7/8 Doe mee! Win een abonnee!!

Als u een abonnee werft voor de Molenwereld dan doen wij ook wat voor u! Iedere nieuwe abonnee, dat wil zeggen iemand die voor het eerst abonnee op de Molenwereld wordt, levert de aanbrenger een bonus op. U kunt dan kiezen uit:

* de poster Molens bij Dordrecht van een zeer bijzondere foto uit augustus 1866, formaat 63 bij 29 cm, afgedrukt op zwaar papier en ongevouwen toegezonden in een koker, * een ringband met magiclips voor het bewaren van tijdschriften, zoals weergegeven in Molenwereld 2004-12, * Een premie van ƒ 5,- te verrekenen met het abonnementsgeld over 2006.

De poster of de ringband wordt u zo snel mogelijk toegezonden nadat de betaling van de nieuwe abonnee is ontvangen. Vanzelfsprekend geldt deze aanbieding voor iedere abonnee die u aanbrengt. ¢ BON Ik geef als nieuwe abonnee op voor de Molenwereld :

Naam: ...... voorl.: ...... (m/v)

Adres: ......

Postcode: ...... Plaats: ......

Als bonus ontvang ik:

J de poster Molens bij Dordrecht, augustus 1866. J een ringband met magiclips voor het bewaren van tijdschriften. J Een premie van ƒ 5,- te verrekenen met het abonnementsgeld over 2006. (Aankruisen hetgeen wordt gewenst)

Afzender

Naam: ...... voorl.: ......

Adres: ...... Bij de omslag voorzijde: Molen 2 van de Overwaard in Kinderdijk na Postcode: ...... Plaats: ...... de roedenbreuk op 2 juni (foto J. De Vries). Deze Bon - of een kopie ervan - kan, desgewenst portvrij, ingestuurd worden aan:

Bij de omslag achterzijde: Jarenlang Stichting MOLENWERELD stond de Noordermolen bij Noorbroeksterhamrik te verkommeren Antwoordnummer 12104 totdat hij er op het laatst als een ruïne NL-2740 WD MOERKAPELLE bij stond. Een grootscheepse restauratie keerde het tijd en op 4 juni kon de molen feestelijk in gebruik worden gesteld (foto H. Noot).