Het Turbulente Verhaal Van Een Pionier
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
SABENA HET TURBULENTE VERHAAL VAN EEN PIONIER CYNRIK DE DECKER HOUTEKIET/FLYING PENCIL Antwerpen / Amsterdam SABENA-press.indd 3 17/09/19 16:22 Inhoud 1 | Brieng ............................................................................................................................................... 7 2 | SNETA start ...................................................................................................................................... 9 3 | Doorstart met Sabena ....................................................................................................... 27 4 | Winst in oorlog ......................................................................................................................... 85 5 | Intercontinentaal, op Amerikaanse leest ........................................................ 101 6 | Sabena tijdens de Koude Oorlog ............................................................................. 133 7 | Feesten in de ies: wentelwieken, Expo en een nieuwe thuis ..... 139 8 | Het straaltijdperk .................................................................................................................. 161 SABENA-press.indd 4 17/09/19 16:22 9 | De gouden Congolese eieren ...................................................................................... 169 10 | Vliegen met een blinde vlek ....................................................................................... 199 11 | In duikvlucht ............................................................................................................................ 225 12 | Debrieng ................................................................................................................................. 235 Bronnen ................................................................................................................................................ 239 Noten ....................................................................................................................................................... 241 SABENA-press.indd 5 17/09/19 16:22 SABENA-press.indd 6 17/09/19 16:22 7 1 | Brieng Dit is het verhaal van een bedrijf dat in 2019 minder fraai zijn. En aangezien transport een eeuw oud had moeten worden. In zijn hoog boven de grond de eerste halve eeuw tachtigjarige bestaan is het er nooit in minder veilig was, telt deze kroniek ook geslaagd te bereiken wat van een bedrijf intrieste verhalen. wordt verwacht: winst maken. De jongeren Mijn luchtvaartvrienden vergeven me dat onder ons bij wie de naam Sabena nog een ik, in een poging het verhaal helder te beetje doet rinkelen, schudden meewarig houden, niet diep inga op spanwijdtes, het hoofd, en associëren deze naamloze motorvermogen, subtypes en serie- vennootschap met een roemloos faiisse- nummers. Het is ook onmogelijk om ae ment. De ondergang wordt reeds bij het bemanningsleden en data in tweehonderd- prie begin aangekondigd, toen vliegen nog veertig bladzijden weer te geven. Enkele van een tochtige, koude bedoening was die van de iustraties viste ik veertig jaar geleden al de passagier, naast een behoorlijke som uit kartonnen dozen op vlooienmarkten. geld, ook nog heel wat goede wil en dapper- Mijn goede vrienden Guy Destrebecq en heid vergde. Georges Lecomte lieten daarnaast een Dat deze luchtvaartmaatschappij toch op gigantisch beeld archief na, waaruit ik bij het nippertje de twintigste eeuw hee het samensteen van dit boek dankbaar heb overleefd, had ze te danken aan haar status geput. Graag draag ik deze studie op aan van ag carrier. Sabena had de taak om het hun nagedachtenis. vaandel van de Belgische staat, en bij uitbreiding van haar inwoners en die van de Erembodegem, uitgestrekte kolonie, hoog te houden. En augustus 2019 ondanks de beperkte nanciële middelen is ze daarin geslaagd. Haar tienduizenden werknemers tilden het logo met de sierlijke ‘S’ over continenten en oceanen. Deze studie beschrij ook de rol van het bedrijf in de wereldgeschiedenis. Een ag carrier dient immers de belangen van een land, ook al wijst de geschiedenis later uit dat die SABENA-press.indd 7 17/09/19 16:22 SABENA-press.indd 8 17/09/19 16:22 9 2 | SNETA start Zwaarden naar ploegijzers Beide passagiers kijken door de vloer van wat eens het bommenruim was heen – er Half april 1919 klinkt boven het West- zijn kunststof venstertjes in voorzien – naar Vlaamse Heuveand opnieuw het het landschap beneden hen, gepokt door geronk van motoren. Vijf maanden na vier jaar wereldoorlog. Beneden wroeten de wapenstilstand zet een Duitse Gotha- West- Vlaamse boeren zich door de granaat- bommenwerper koers naar Groot-Brian- trechters om hun percelen weer bouwrijp te nië. De 26-jarige bestuurder van de grote krijgen. Ze verzamelen in de klei de ‘ijzeren machine, gewezen oorlogspiloot Prosper oogst’ – het wapenschroot en de niet- Georges, zoekt van over de rand van de ontploe munitie – van de oorlog. Het open cockpit naar de Belgische kustlijn. Hij koper, de grondstof van de miljoenen houdt van de Gotha, met een spanwijdte hulzen waarmee de hele wereld naar elkaar van vierentwintig meter gedraagt de reu- geschoten had, is voor het grootste gedeelte zenvogel zich helemaal anders dan de kleine a§omstig uit het wingewest dat tachtig tweedeªers die hij in de oorlog doorgaans maal zo groot is als België: Congo. Vanuit de bestuurde, en elke kans om ermee te vliegen Congolese mijnen werden de voorbije jaren grijpt hij met beide handen aan. De twee- honderdduizenden tonnen grondsto¨en motorige machine hee geen bommen aan verscheept naar de oorlogvoerende landen, boord, maar wel twee passagiers. Hun naam waardoor enkele Belgische industriële wordt niet voor het nageslacht bewaard, families en de kapitalistische elite bijzonder maar zeker is dat ze in relatief comfort gefortuneerd uit de oorlog zijn gekomen. reizen: Belgische schrijnwerkers hebben bij De Afrikaanse bodemrijkdom is immens en de stoeltjes binnen in de afgesloten romp nog lang niet uitgeput, en biedt enorme een tafeltje gemonteerd. De vlucht is een winstkansen voor een wereld in heropbouw. experiment. Op Georges vliegkaart staat Ook in België worden steden en dorpen met potlood de driehoekige route getekend: aangesloten op het elektriciteitsnet. Zowel van Haren bij Brussel naar Londen, om dan hier als elders in Europa is de vraag naar koers te zeen richting Parijs en na zeven- koper en andere grondsto¨en uit de kolonie enhalf uur vliegen te landen op een gras- niet bij te houden. En wat meer is: snel piste bij de Belgische hoofdstad. transport over grote afstanden in een SABENA-press.indd 9 17/09/19 16:22 10 SABENA landschap van oerwouden en mijlen brede zwart Afrika. Er moeten transportmogelijk- rivieren lijkt enkel mogelijk via de lucht. heden ontwiªeld worden om materiaal en mankracht het Afrikaanse continent in te Onderzoeksproject voor luchransport loodsen. Op het moment dat Belgische en geaieerde soldaten in de herfst van 1918 het Robert ®ys (1884-1964), naar wiens vader bevrijdingso¨ensief inzeen, smeden ze in het Congolese ®ysstad (het huidige rokerige salons plannen voor luchrans- Mbanza-Ngungu) vernoemd werd, is in 1919 port van goederen en passagiers in de een rijk man. Samen met de Luxemburgse kolonie. Hiervoor zeen ze een aardig ingenieur Nicolas Cito hee hij zich sinds kapitaaltje aan de kant. Hun idee is niet de eeuwwisseling toegelegd op de aanleg nieuw. Reeds in 1912 werd in het Oost- van spoorwegen door de hele de kolonie. Nu Vlaamse Temse een vliegweek voor water- zijn beide heren directeurs van de Banque vliegtuigen georganiseerd, waarbij de d’Outremer, een investeringsbank die inzet Schelde moest invaen voor de machtige op overzeese expansie – niet enkel in Congostroom. Het Ministerie van Koloniën Congo, maar ook in China en Amerika. wilde afwegen wat een vliegtuig boven het ®ys’ Banque d’Outremer hee zowat de oerwoud kon betekenen. Tijdens de oorlog hele provincie Katanga en de Union Minière verdedigden een handvol Belgische beman- in haar portefeuie.1 Kortom: een enorm ningen met Britse tweedeªers op vloers potentieel voor het aanleveren van grond- de oevers van het Tanganyikameer. De sto¨en vanuit de diepe binnenlanden van oorlogspropaganda verkondigde gretig dat ze erin geslaagd waren het Duitse slagschip Graf von Götzen uit te schakelen. Vanaf 1917 transporteerden twee-, zelfs vier- en vijf motorige bommenwerpers duizend kilo bommen over grote afstanden. Nu de oorlog voorbij is, lijkt technisch aes mogelijk. Het vliegtuig zal in de verdere economische ontplooiing van de kolonie, maar ook in die van Europa, een grote rol spelen. Voor de praktische uitvoe- ring vinden ®ys en Cito een geschikte partner in de 32-jarige Georges Nélis, een pionier van het Belgische luchtvaartgebeu- ren. De zoon van de directeur van het Na de Wapenstilstand, in 1919, stonden te Evere een aantal Gotha’s als oorlogsbuit tentoongesteld. Deze tweemotorige Duitse bommenwerpers konden makkelijk een ton coege van Hae wandelde met brio als vervoeren. Enkele ervan werden getest, onder meer voor passagiersvervoer. Het Duitse o°cier door de deuren van de militaire Balkenkreuz op de staart was overschilderd met de Belgische driekleur. school, en voelde zich begin 20ste eeuw SABENA-press.indd 10 17/09/19 16:22 SNETA START 11 aangetroªen tot aes wat vloog. Nélis behaalde in 1910 als eerste militair een vliegbrevet. Drie jaar later instaeerde hij een mitraieur op een vliegtuig en beschoot al vliegend lakens die op de Brasschaatse heide werden uitgespreid. Een gewapend vliegtuig was een wereldprimeur die Georges Nélis op zijn palmares mocht schrijven. Toen de oorlog in 1914 uitbarse, was hij