Çalışmayı İndir (PDF)
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
DÜŞ ÜNCE DÜNYASINDA D ÜŞÜNCE D ÜNYASINDA T ÜRKİZ boş 2 S İYASET VE K ÜLTÜR D ERGİSİ DÜŞÜNCE DÜNYASINDA TÜRKİZ SİYASET VE KÜLTÜR DERGİSİ Yıl: 6 / Sayı: 35 / Eylül - Ekim 2015 / ISSN 1309–601X İki ayda bir yayımlanır. Sahibi GÜNTÜLÜ EĞİTİM YAYINCILIK VE TİC. LTD. ŞTİ. Editör Prof. Dr. Kamil Aydın Sayı Editörü Prof. Dr. Alpaslan Ceylan Yayın Kurulu Prof. Dr. Kamil Aydın Prof. Dr. Mustafa Erdem Prof. Dr. Necdet Hayta Prof. Dr. Yaşar Kaya Prof. Dr. Cemalett in Taşkıran Prof. Dr. Zuhal Topçu Prof. Dr. Vahit Türk Sorumlu Yazı İşleri Müdürü Nebahat Akbaş Kapak ve Sayfa Tasarımı: Net Ofset Yayın Türü: Yerel Süreli Yayın – Hakemli Dergi Taranılan İndeksler: ASOS İndeks Büro İç Hizmetler Atakan Türkyılmaz Adres: 1. Cad Nu.: 43/4 06520 Balgat-Ankara Tel: +90 (312) 287 88 99 Faks: +90 (312) 285 44 99 Web: www.turkizdergisi.com.tr e-posta: [email protected] Fiyatı: 15 TL Basım Yeri Net Ofset Matbaacılık San. Tic. Ltd. Şti. www.netmatbaacilik.net Necatibey Cad. Lale Sok. Nu.: 21/27 Yenişehir/Ankara Tel-Faks: 0.312.230 07 23 Basım Tarihi: Eylül 2015 – Ankara Abonelik Ücreti (Yıllık) Yurt içi: 90 TL Kurumsal abonelik: 180 TL Yurt dışı: Avrupa ve Orta Doğu ülkeleri: 75£ ABD ve diğer ülkeler: 100$ Abonelik için: 0.312.287 88 99 Nu.lı telefondan Atakan Türkyılmaz 3 D ÜŞÜNCE D ÜNYASINDA T ÜRKİZ B İ L İ M, DANIŞ MA VE HAKEM KURULU Prof. Dr. A.Kadir Yuvalı Erciyes Ü Doç. Dr. Yonca Anzerlioğlu Hacett epe Ü Prof. Dr. Azmi Yetim Gazi Ü Yrd. Doç.Dr. Ahmet Turgut Niğde Ü Prof. Dr. Celalett in Yavuz Türksam Yrd. Doç. Bülent Yavuz Gazi Ü Prof. Dr. Çetin Elmas Gazi Ü Yrd. Doç. Dr. Cevdet Şanlı Yıldız Teknik Ü Prof. Dr. Enver Bozkurt Kırıkkale Ü Yrd. Doç. Dr. Köksal Şahin Sakarya Ü Prof. Dr. Esma Şimşek Fırat Ü Prof. Dr. Hacı Duran Adıyaman Ü Yurtdışı Temsilciler Prof. Dr. H.İbrahim Yalın Gazi Ü Doç. Dr. Abdülmecit Nuredin (Makedonya) Prof. Dr. Hikmet Öksüz KTÜ Doç. Dr. Fariz Ahmadov (Azerbaycan) Prof. Dr. Hüsniye Canbay İnönü Ü Prof. Dr. İsmail Yakıt Akdeniz Ü. Doç. Dr. Ergin Jable (Kosova) Prof. Dr. Kadir Arıcı Gazi Ü Doç. Dr. Leniyara Selimova (Kırım) Prof. Dr. Kamil Aydın Atatürk Ü Yurtiçi Temsilciler Prof. Dr. Kemal Üçüncü KTÜ Doç.Dr. Abdullah Temizkan Ege Ü Prof. Dr. Mehmet Saray Yeditepe Ü Prof. Dr. Mehmet Şahingöz Gazi Ü Doç.Dr. Bülent Bayram Kırklareli Ü Prof. Dr. Mevlüt Karakaya Doç Dr. Hasan Hüseyin Arı Van Yüzüncüyıl Ü Prof. Dr. Musa Şaşmaz Niğde Ü Doç.Dr. İbrahim ERDAL Bozok Ü Prof. Dr. Musa Taşdelen Sakarya Ü Doç.Dr. Mustafa Arslan Pamukkale Ü Prof. Dr. Mustafa İlbaş Gazi Ü Doç Dr. Selahatt in Bekki Ahi Evran Ü Prof. Dr. Nadim Macit Ege Ü Doç.Dr. Talip Yıldırım Uşak Ü Prof. Dr. O.Üçler Bulduk Ankara Ü Prof. Dr. Recai Coşkun Sakarya Ü Yrd. Doç. Dr. Ahmet Atalay Artvin Çoruh Ü Prof. Dr. Recep Kılıç Ankara Ü Yrd. Doç.Dr Ahmet Dogan Osmaniye Korkut Ata Ü Prof. Dr. Sabahat Deniz Marmara Ü Yard.Doç.Dr. Ahmet Karaçavuş Karadeniz Teknik Ü Prof. Dr. Sadett in Gömeç Ankara Ü Yrd. Doç. Dr. Barış Çiftçi Nevşehir Ü Prof. Dr. Suna Başak Gazi Ü Yrd. Doç Dr. Cafer Tayyar Ateş Mustafa Kemal Ü Prof. Dr. Temel Çalık Gazi Ü Yrd. Doç Dr.t Önder Bilgili Akdeniz Ü Prof.. Dr. Tevfi k Gülsoy Gaziantep Ü Yrd Doç.Dr Rafet Aydın Mehmet Akif Ü Prof. Dr. Vahit Türk Kültür Ü Prof. Dr. Yaşar Özbay Gazi Ü Yrd. Doç Dr. Recep Özkan Niğde Ü Doç. Dr. Faruk Bilir Selçuk Ü Yrd. Doç. Dr. Sultan Murat Topçu Erciyes Ü Doç. Dr. Giray Saynur Derman Sakarya Ü Yrd. Doç.Dr. Şaban Doğan İzzet Baysal Ü Doç. Dr. Hanife Güz Gazi Ü Yrd. Doç. Dr. Tahsin Yıldırım Aksaray Ü Doç. Dr. Hasan Ali Karasar Bilkent Ü Yrd. Doç. Dr. Tamer Üstüner, Kahramanmaraş Sütçü Ümam Ü Doç. Dr. İlyas Topsakal İstanbul Ü Yrd. Doç.Dr Tuğrul Yürük Çukurova Ü Doç. Dr. Kutluk Kağan Sümer İstanbul Ü Doç. Dr. Salim Gökçen Erzincan Ü Arş. Gör. Mehmet Tamer Kaya Afyon Kocatepe Ü Doç. Dr. Selçuk Duman Gazi Osman Paşa Ü Arş.Gör. Muhammed Salman Cumhuriyet Ü Doç. Dr. Şeref İba Çankaya Ü Arş. Gör. Ümit Polat Ankara Ü Doç. Dr. Taner Tatar İnönü Ü Arş.Gör. Yüksel Eroğlu Uludağ Ü Doç. Dr. Timuçin Kodaman S.Demirel Ü Öğr. Gör. Salih Arslan Bilecik Şeyh Edebali Ü Doç. Dr. Toğrul İsmayıl Tobb Ü Öğr. Gör. Yunus Emre Tekinsoy Gaziosmanpaşa Ü Doç. Dr. Yaşar Kaya İnönü Ü Yrd. Doç. Dr. Yasin Şerifoğlu, Kastamonu Ü 4 S İYASET VE K ÜLTÜR D ERGİSİ İ Ç İ NDEKİ LER Editör - Sunuş 7 Türkiye ve İran Meşrutiyet Süreçlerinde Cumhuriyet Üzerine Tartışmalar / Yrd. Doç. Dr. İbrahim ERDAL 9 İskender’in Rüyası: Persler / Yrd. Doç Dr. Akın BİNGÖL - Yrd. Doç Dr. İbrahim ÜNGÖR 31 Selçuklu Devlet Anlayışının Farslaşmasına (İranîleşmesine) Vezir Nizâmü’l- Mülk’ün Siyâset-Nâme (Siyerü’l-Mülûk) Adlı Eserinin Etkisi / Yrd. Doç. Dr. Kemal TAŞCI 85 M.Ö. VI-IV. Yüzyıllar Arası Anadolu-Pers İlişkilerinin Bir Değerlendirilmesi / Yrd. Doç. Dr. Yavuz GÜNAŞDI - Yrd. Do ç. Dr. Oktay ÖZGÜL 105 İran Günlüğü: Büyük Selçukluların Yurdunda / Prof. Dr. Haşim KARPUZ 125 İran Şiiri Bağlamında Sa'Dî-İ Şirazî'nin Bir Gazelinin Şerhi / Yrd. Doç. Dr. Asuman GÖKHAN 139 5 D ÜŞÜNCE D ÜNYASINDA T ÜRKİZ boş sayfa 6 SUNUŞ Her sayısında tematik bir konuyu ele alan Düşünce Dünyamızda Türkiz dergimiz; bu sayısında Ortadoğu tarihi ve jeopolitiğinde önemli bir yere sahip olan İran’ı çeşitli yönleriyle araştırma konusu yapmaktadır. Bölgede tarihsel, kültürel, coğrafi ve politik özellikleriyle her zaman baş aktör pozisyonundaki İran ile ilgili çalışmaların yoğunluğundan dolayı bu sayımızı iki cilt olarak siz kıymetli okuyucularımıza sunmak istiyoruz. Dergimizin birinci sayısında; Ülkenin her anlamda tanımlanmasının yanı sıra, İran ve Türkiye arasındaki tarihi, kültürel ve siyasi ilişkilerin uzun ve kapsamlı bir kronolojisi sunulmaktadır. Diğer bir ifadeyle, Selçuklu dönemiyle başlayan Türk- İran etkileşimi Meşrutiyet ve Cumhuriyet dönemlerine kadar çeşitli başlıklar altında mercek altına alınmaktadır. Bunun en somut örneklerinin başında, vezir Nizamü’l- Mülk ve onun Siyasetname’sinin özellikle Selçuklu yönetim sistemi üzerine etkisi gelmektedir. Öte yandan İran-Pers dönemi ve İskender’le olan ilişkiler ve bu ilişkiler sonucu oluşan yeni etkileşim alanları irdelenmektedir. Bu sayımızda dikkatleri çeken diğer önemli bir husus ta, Anadolu’daki kazılardan ve hâli hazırdaki anıtlardan hareketle buralardaki Pers izleri araştırılmaktadır. Birinci sayımızın sonlarında, 7 D ÜŞÜNCE D ÜNYASINDA T ÜRKİZ Türk-İran etkileşiminin en belirgin diğer bir alanı olan dil, kültür, sanat ve edebiyat merkezli hususlar enine boyuna tartışılmaktadır. Geçmişte olduğu gibi günümüzde de dünya kamuoyunun özellikle de İslam dünyasının ilgi odağı olan İran’ın çeşitli yönleriyle inceleme konusu edildiği sayımızın bugünü daha iyi okumamıza vesile olacağını düşünerek iyi okumalar dileriz. 8 Türkiye ve İran Meşrutiyet Süreçlerinde Cumhuriyet Üzerine Tartışmalar Yrd. Doç. Dr. İbrahİm Erdal* Osmanlı Devletinde ve İran’da yaşanan tarihi süreçte hanedanlar tebaanın geleceği üzerinde etkili bir sınıf olmuşlardır. Bu sınıf gücünü ordudan aldığı gibi din adamları sınıfından da etkilenmiştir. Osmanlı Hanedanının aldığı her sefer, vergi ve diğer sosyal, siyasi kararlarda Şeyhülislamın fetvasını gözetmesi aslında iktidarın temelde askerin de dâhil olduğu bir güçler koalisyonunun uyumu ile sürdürüldüğü görüntüsünü vermektedir. Çeşitli dönemlerde hanedanın bu diğer sınıfl ar üzerinde hâkim olduğu görülmüş ise de özellikle reform hareketlerinde yeni düzenlemelerde toplumu ayaklandırabilecek yegâne önemli güç din adamları ve askeri sınıf olmuştur. Osmanlı modernleşme süreci incelendiğinde bütün reform hareketlerinde bu iki sınıfın toplumsal olaylarda önemli bir itici güç olduğu görülmüştür. Bu süreçte Meşrutiyet, Monarşi, Cumhuriyet ve Laiklik gibi tartışmalar bu iki sınıfın gücü karşısında denge gözetilerek yapılmıştır. İran’da aynı toplumsal yapıya sahip olan bir iktidar görüntüsü vermiştir. İran’da Kaçar hanedanı devlet içerisinde yapmak istedikleri reform hareketlerinde en fazla ruhani sınıfın toplum üzerindeki gücünü aşamadıkları için başarısız * Bozok Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü Öğretim Üyesi. 9 D ÜŞÜNCE D ÜNYASINDA T ÜRKİZ olmuşlardır. Osmanlı devletinin aksine İran’daki reform hareketleri bölgede yaşanan gelişmelerden ve sömürge devletlerinin uygulamalarına bir tepki olarak ortay çıkmış ordu-hükümet-din adamları sınıfı arasındaki güç dengesi hanedan aleyhinde gelişmiştir. Bu sebeple Osmanlı aydını 1860’lı yıllarda ve sonrasında meşrutiyeti, Cumhuriyeti hatt a Laiklik üzerine yazılar yazarken İran’da bu süreçte böyle bir gelişme daha zayıftır. Osmanlı aydınları arasındaki bu tartışmalarda Osmanlı öncesi Türk devletlerinde hükümdar değişikliklerinde de boy mensuplarının katıldığı bir ortamda seçimler yapılmış olduğu, Hun ve Göktürklerde bu seçim şekline ve Hakanın Kurultaylarda seçilmesi geleneğine dair birçok uygulama bulunduğu1 ifade edilmiş bir çeşit meşrutiyetin tarihi alt zemini de hazırlanmıştır. Osmanlı Devleti’nde I. Ahmet’e kadar geçen sürede yaşanan hükümdar seçme uygulamasına son verilerek “Ekber Evlat” denilen en büyük kardeşin hükümdar olması prensibi kabul edilmiş, veraset usulü bu şekilde devam ett irilmiştir. Fransız ihtilalinin Avrupa’da çıkardığı değişiklik dalgası Osmanlı devletine de kaçınılmaz bir şekilde sirayet etmiştir. Ancak mutlak monarşi ile idare edilen devlett e yaşanan sıkıntıları çağın gereklerine göre düzeltmek isteyenler, yenilikçiler ve bir makam elde etmek isteyenlerin rakipleri Padişaha “cumhuriyetçi” olarak jurnallenmiştir. Gülhane Hatt -ı Hümayunu ile bir dizi reformlara girişen, birey haklarını tespit etmekle beraber Padişahın mutlak otoritesini kabul etmesine karşın Mustafa Reşit Paşa da aynı şekilde şikâyet edilmiştir. Osmanlı Meşrutiyet Sürecinde Cumhuriyet Fikrinin