Akcent Nr 3(145)2016
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
Sztuka to najwyższy wyraz samouświadomienia ludzkości /.../ 3 Dzieło sztuki – mikrokosmos odbijający epokę. (145) 2016 Józef Czechowicz literatura i sztuka kwartalnik Język – perswazja i rytuał. Jerzy Bralczyk w rozmowie z Łukaszem Janickim J. Kutnik i E. Frelik o kulturalnych stolicach świata Piotr Piętak – prawdziwa historia pewnego buntu AKCENT nr 3 (145) 2016 AKCENT S. Sterna-Wachowiak o poezji Wacława Oszajcy D. Kurczewicz, T. Dalasiński, P. Grauman, S. Jurkowski, M. Sas, W. Michalski – wiersze A. Kochańczyk o dziennikach pisarzy J. Cymerman o odnalezionych listach S. Czechowicza Filozof w teatrze – Tadeusz Kotarbiński K. Buczkowska, G. Filip, A. Goworski – opowiadania Prymas Józef Glemp Cena 10 zł (VAT 5%) we wspomnieniach J. W. Wosia Janusz Stanny – malarz snów NR INDEKSU 352071 PL ISSN 0208-6220 Zespół redakcyjny MONIKA ADAMCZYK-GARBOWSKA JANINA HUNEK ŁUKASZ JANICKI ELŻBIETA KUDYBA LECHOSŁAW LAMEŃSKI WALDEMAR MICHALSKI TADEUSZ SZKOŁUT JAROSŁAW WACH (sekretarz redakcji) BOGUSŁAW WRÓBLEWSKI (redaktor naczelny) Łamanie MAC Arkadiusz Makowski Stale współpracują: Edward Balcerzan, Bogusław Biela (Francja), Jarosław Cymerman, Marek Danielkiewicz, Ewa Dunaj, Józef Fert, Anna Frajlich (USA), Ludwik Gawroński, Anna Goławska, Andrzej Goworski, Edyta Ignatiuk, Magdalena Jankowska, Alina Kochańczyk, István Kovács (Węgry), Marek Kusiba (Kanada), Jerzy Kutnik, Eliza Leszczyńska-Pieniak, Jacek Łukasiewicz, Łukasz Marcińczak, Anna Mazurek, Wojciech Młynarski, Dominik Opolski, Wacław Oszajca, Mykoła Riabczuk (Ukraina), Sergiusz Sterna-Wachowiak, Jarosław Sawic, Małgorzata Szlachetka, Jerzy Święch, Wiesława Turżańska, Jan W. Woś (Włochy), Aleksander Wójtowicz, Aneta Wysocka, Bohdan Zadura Czasopismo patronackie Instytutu Książki wydawane na zlecenie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego Numer zrealizowano przy pomocy finansowej Miasta Lublin Partnerem medialnym „Akcentu” jest Radio Lublin S.A. PL ISSN 0208-6220 NR INDEKSU 352071 © Copyright 2016 by „Akcent” rok XXXVII nr 3 (145) 2016 literatura i sztuka kwartalnik Na pierwszej stronie okładki: Janusz Stanny: Chata z cieniem Na czwartej stronie okładki: Janusz Stanny: Stary młyn Adres redakcji: 20-112 Lublin, ul. Grodzka 3, III piętro tel. 81 532 74 69 e-mail: [email protected] www.akcentpismo.pl Stronę www prowadzi Anna Goławska Wersja pierwotna (referencyjna) czasopisma to wersja drukowana. Materiałów niezamówionych redakcja nie zwraca. Redakcja zastrzega sobie prawo dokonywania skrótów. Informacji o prenumeracie na kraj i zagranicę udzielają urzędy pocztowe, Ruch S.A., Pol Perfect Sp. z o.o., Kolporter S.A., Garmond Press S.A. i Ars Polona. Zamówienia na prenumeratę realizowaną przez RUCH S.A. można składać bezpośrednio na stronie www.prenumerata.ruch.com.pl Ewentualne pytania prosimy kierować na adres e-mail: [email protected] lub kontaktując się z Telefonicznym Biurem Obsługi Klienta pod numerem: 801 800 803 lub 22 717 59 59 – czynne w godzinach 700–1800. Koszt połączenia wg taryfy operatora. Cena prenumeraty krajowej na okres jednego roku wynosi 38 zł. Pieniądze można wpłacać także bezpośrednio na konto wydawcy: Wschodnia Fundacja Kultury „Akcent” Bank PEKAO SA, V O w Lublinie nr rachunku: 50 1240 1503 1111 0000 1752 8667 lub przekazem pocztowym pod adresem redakcji, podając wyraźnie adres prenumeratora i zaznaczając na odwrocie przekazu „prenumerata Akcentu”. W USA „Akcent” rozprowadzany jest przez księgarnię: EK Polish Bookstore („Nowy Dziennik” Polish Daily News) 70 Outwater Lane; Garfield, NJ 07026 We Francji sprzedaż prowadzi: Librairie Polonaise (Księgarnia Polska), 123 Bd St. Germain, 75006 Paryż Wydawcy: Wschodnia Fundacja Kultury „Akcent”, 20-112 Lublin, ul. Grodzka 3 Instytut Książki, Dział Wydawnictw 02-086 Warszawa, al. Niepodległości 213 tel. 22 608 23 74, tel./fax 22 608 24 88 e–mail: [email protected] Nakład 1000 egz. Druk ukończono 4 sierpnia 2016 r. Druk: AW Partner Cena zł 10,- (w tym 5% VAT) Spis treści Waldemar Michalski: Lustro w dwudziestu odsłonach z epilogiem / 7 Piotr Piętak: Donos, czyli opowieść o pisaniu / 12 Stefan Jurkowski: wiersze / 30 Jerzy Kutnik i Edyta Frelik: W poszukiwaniu centrum – stolice kulturalne nowożytnego świata. Część pierwsza: europejska perspektywa historyczna / 34 Danuta Kurczewicz: wiersze / 47 Katarzyna Buczkowska: miniatury / 50 Sergiusz Sterna-Wachowiak: Między śmiercią małej Ali a tańcem Zorby. O poezji Wacława Oszajcy / 54 Andrzej Coryell: aforyzmy / 59 Andrzej Goworski: Żołnierz / 60 Piotr Kobielski-Grauman: wiersze / 72 Alina Kochańczyk: Piszę, więc jestem. Esej o dziennikach / 75 Marcin Sas: wiersze / 86 Grzegorz Filip: Szukasz zamurowanych przejść... / 88 Tomasz Dalasiński: wiersze / 93 Jan Władysław Woś: Prymas Polski Józef kardynał Glemp / 97 PRZEKROJE Nie tylko analitycznie Iwona Hofman: Arcybiskup Józef Życiński, Kościół, Lublin [Alfred Ma- rek Wierzbicki „Szeroko otwierał drzwi Kościoła”]; Ewa Dunaj: Pewne schronienie dla godności [Paweł Mackiewicz: „Sequel. O poezji Marcina Sendeckiego”]; Andrea F. De Carlo: O Herlingu we Włoszech [„Dall’‘Eu- ropa illegale’ all’‘Europa unita’. Gustaw Herling Grudziński: l’uomo, lo scrittore, l’opera” (Od „bezlegalnej Europy” po Europę zjednoczoną. Gustaw Herling-Grudziński: człowiek, pisarz, dzieło)]; Małgorzata Szlachetka: Fresk narysowany czarno-białymi kadrami [Leszek Dulik, Konrad Zieliński: „Świat utracony. Żydzi polscy. Fotografie z lat 1918-1939”]; Grzegorz Józefczuk: Nie tylko foto pamiętnik teatralny [„Leszek Mądzik – teatr”]; Krystyna Rybicka: Tadeusza Mysłowskiego „15 pairs of hands, for Bruno Schulz” [Tadeusz Mysłowski „15 pairs of hands, for Bruno Schulz”] / 103 Prozaicy, prozaicy... Wiesława Turżańska: O destrukcji świata, nostalgii i pragnieniu zakorzenienia [Andrzej Muszyński „Podkrzywdzie”]; Przemysław Kaliszuk: W poszuki- waniu autentyczności [Grzegorz Filip „Miłość pod koniec świata”]; Edyta 5 Antoniak-Kiedos: Kamyczki, kamienie, gabion... [Magdalena Jankowska „Gabion”]; Edyta Ignatiuk: Oto jest życie [Paweł Piotr Reszka „Diabeł i ta- bliczka czekolady”] / 124 PLASTYKA Eliza Leszczyńska-Pieniak: Malarz snów / 137 ROZMOWY Bez stwierdzeń niepodważalnych. Z profesorem Jerzym Bralczykiem o języku, językoznawstwie i polityce rozmawia Łukasz Janicki / 146 DWUGŁOSY Bogdan Rogatko i Zbigniew Chojnowski o antologii nowej liryki serbskiej Serce i krew / 157 ARCHIWUM Filozof w teatrze. „Liściki recenzyjne” Tadeusza Kotarbińskiego / 164 ODKRYTE PO LATACH Jarosław Cymerman: „Indywidualność na miarę niepoślednią”. Nieznane listy Stanisława Czechowicza / 179 TEATR Magdalena Jankowska: Ścieranie makijażu / 189 CZYTANIE PETERSBURGA Ewa Dunaj: Prognoza pogody / 195 BEZ TYTUŁU Leszek Mądzik: Spotkania / 197 NOTY „Mnie zawsze interesowało światło, słowo i ludzie...” Odszedł Franciszek Piąt- kowski – redaktor, reportażysta, wykładowca uniwersytecki (21.09.1946– 9.03.2016) / 198 Noty o autorach / 203 Contents and Summaries / 211 WALDEMAR MICHALSKI Lustro w dwudziestu odsłonach z epilogiem (fragmenty) Lustro ono jest w tobie złote ramy usta drewniane czas zatrzymany nigdy nie byłem tak blisko nie czytałem kroniki dziejów nie wodziłem na pokuszenie wołam otwórz się słyszę memento powtarzam taniec jakiej wiary jest twoje wołanie jakiego mistrza masz za przewodnika słyszę: każde rozstanie jest początkiem nowego spotkania i niech tak będzie – amen. * * * Do Poczajowa stąd na rzut kamieniem pachną kadzidlane zioła i maciejka i rozchodnik – wieża sięga nieba tylko niebo bez oddechu bez początku z krzyżem na pół przełamanym wszystko na wieki wieków a w torbie susza. * * * Korek nie korkociąg a jednak stoimy kolumna nie marszowa cierpliwość mierzy się złotem 7 więc koło za kołem łyżka za cholewą śpiesz się powoli czas też się mierzy choć nic nie waży i nie ma go na talerzu. * * * Słoneczko oko dnia smutnego a dajże nam daj wysuszyć co trzeba posmakować wiosła na fali wejść w czeluść zielonej bramy i świętej trójcy w okopach kiszki marsza grają ogień zimny nawet kamień spokojnie nie uleży słoneczko gdzie jesteś? * * * Mamy już własny dom wolny od krwiopijców od fałszywych proroków typów spod ciemnej gwiazdy dach podparty rogiem księżyca komin drogowskazem klucz w bankowym sejfie nasz dom jeszcze jest nasz jutro przyjdzie komornik więc my szybko... do nieba. * * * Jonasz połknął rybę a może odwrotnie ważne że było morze i tak powstała kredowa góra z Uherką pod progiem stary globus uczył geografii pokazywał błotne żółwie żółwie miały cztery nogi i jedno marzenie być wolnym po szyję w błocie. 8 * * * Diabli nadali sprawę spłynęły rzeki popioły zostały Bóg patrzył na to bezradny powstała nowa Sodoma bez węgla (odrzucony) bez domu (spalony) z bratnią krwią na słonecznej tarczy było ale się nie skończyło Lewiatan z czarnym podniebieniem uciął sobie drzemkę. * * * Rzeka bagienno-szuwarowa z cerkwią na horyzoncie zarosło lustro i pamięć sto razy księżyc odmienił się w błocie nocą ciągnęły karawany przez Bug i z Bogiem budziło się nowe z krzyżem na bezpowrotnej drodze z kamienną pamięcią utopioną w Stochodzie. * * * Deszcz wszystko zmyje zostaje ostre ziarno piasku w gardle to początek początek ma swoją tabliczkę mnożenia i zero bezwzględne zapisane w gwiezdnej przestrzeni jak w kącie bryłowym w środku kuli tylko ziarno słowa jak kropla rzeźbi kosmiczną bryłę i pamięć. * * * Drzewo krzyża drzewo świata 9 las żyje jest moim ciałem zmartwychwstaje i umiera od świtu do nocy w rozmowie z duchami co pod krzyżem leżą drzewo mojego życia nie patrzy na zegarek jest z Matki od Krzyża gdy milczę w ogniu zmartwychwstaje. * * * Mam własną ziemię (w doniczce) i własny klucz