Ii499767-0-17.Pdf
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
ŚLĄSKIE MISCELLANEA PRACE KOMISJI HISTORYCZNOLITERACKIEJ NR 27 P o l s k a A k a d e m ia N a u k - O d d z i a ł w K a t o w ic a c h ŚLĄSKIE MISCELLANEA TOM 17 Pod redakcją K r y s t y n y H e s k ie j -K w a ś n ie w ic z W y d a w n ic t w o G n o m ę Katowice 2004 Publikację opiniował do druku Ja c e k K olbuszewski Copyright © 2004 by POLSKA A k a d e m ia N a u k - Oddział w Katowicach Redakcja G r a ż y n a W il k Publikacja dofinansowana przez M inisterstwo N a u k i i Informatyzacji KM Złożono Timesem Opracowanie graficzne i skład Wydawnictwo Gnomę Katowice 2004 ISBN 83-87819-83-2 Spis treści Wprowadzenie ........................................................................................................................................7 C z e sł a w a M y k it a -G l e n s k Śląskie epizody dziejów scenicznych dramaturgii Słowackiego.....................................................9 BOGUMIŁA BlTTNER-BURKOT Malarstwo XIX i XX wieku w zbiorach Muzeum Zofii Kossak w Górkach W ielkich.............. 18 A n n a N o w a k 0 powstańczym śpiewniku księdza Jana Rzymełki.......................................................................25 M a r ia B u s z m a n -S z k l a r s k a Nieznany tekst nieznanego twórcy. Franciszek Pilarek pisarz o „szpicatym piórze” ...................35 E w a F o n f a r a Koncepcja wydoskonalenia obywatela kraju według Gustawa Morcinka...................................45 Z o fia B u d r e w ic z Przeszłość „ogrzana sercem”. Czytanki literackie Zofii Kossak-Szczuckiej w podręcznikach międzywojennych.....................50 Ja n u s z J u r o s z e k Ks. Emanuel Grim i jego kontakty z prezydentem Ignacym Mościckim 1.wojewodą śląskim dr. Michałem Grażyńskim ............................................................................. 67 M a ł g o r z a t a G w a d e r a Księgozbiór Seminarium Nauczycielskiego w Pszczynie (1922-1937) jako zaplecze działalności naukowej ...............................................................................................74 M a r ia G ę b c z a k Biblioteki Jana z Bogumina K uglina...............................................................................................80 K r y s t y n a H e s k a -K w a śn ie w ic z Habilitacja Jadwigi Kucianki w świetle dokumentów archiwalnych........................................... 87 E d y t a K o r e p t a Funkcje pieśni ludowych w utworach Pawła Łyska ...................................................................... 98 M ir o sł a w a P in d ó r Literatura Śląska Cieszyńskiego w Scenie Polskiej Tesfnskeho divadla......... .>.H..................... 109 L ib o r M a r t in e k Śladami poezji Petra Bezrucza.......................................................................................................115 E wa W ie c h a Śląski krajobraz w twórczości Rafała U rbana.............................................................................. 126 6 Śląskie Miscellanea t. 17 K a t a r z y n a T a ł u ć „Bajtel” -niezależne czasopismo dla śląskiej młodzieży (rekonesans badawczy)....................138 Jo l a n t a S z c z ę ś n ia k Podróże w czasie i przestrzeni Henryka W ańka........................................................................... 148 D a n u t a S ie r a d z k a Nowe Oblicze BI. Emila Szramka, red. Krystyna Heska-Kwaśniewicz, Jerzy Myszor, Katowice 2003, 152 s.........................................................................................................................................156 K a t a r z y n a T a ł u ć Lux ex Silesia - Światło ze Śląska .................................................................................................158 Indeks nazw isk................................................................................................................................... 159 Informacje o autorach .........................................................................................................................166 Wprowadzenie Teksty pomieszczone w siedemnastym tomie „Śląskich Miscellaneów” wpisują się w szeroko poj mowaną problematykę kulturową i dotyczą teatru, malarstwa, literatury, bibliologii i folkloru. Oprócz już tradycyjnie obecnych autorów ze środowiska opolskiego, cieszyńskiego i katowickiego, pojawia się ponownie Kraków oraz coraz wyraźniej kształtujące się jako ośrodek badawczy, Muzeum Zofii Kossak w Górkach Wielkich. Dołączył do tego grona także Libor Martinek, uczony z Uniwersy tetu Śląskiego w Opawie, znakomity tłumacz od dawna współpracujący ze środowiskiem katowickim; tematyka Śląska czeskiego reprezentowana jest dwoma tekstami. Trudno nie cieszyć się z faktu, iż obok uczonych o utrwalonej renomie, pojawiają się też liczni debiu tanci, coraz młodsze pokolenia, dla których badania śląskoznawcze często prowadzą do odkrywania własnej tożsamości; oni też potwierdzają, jak żywa jest siła przyciągania tego obszaru badawczego. Obok zagadnień nieustannie obecnych w badaniach nad kulturą śląską (Gustaw Morcinek, Zofia Kossak, życie teatralne na Śląsku) pojawiają się tematy i nazwiska zupełnie nieznane, z pewnością odkryciem jest Franciszek Pilarek. Nowe odczytanie twórczości Rafała Urbana, czy też opisanie funkcji pieśni w powieściach Pawła Łyska, a można by jeszcze wymienić w tym nurcie tekst Zofii Budrewicz, Marii Gębczak czy Libora Martinka, zmieniają punkt widzenia na zagadnienia już obecne w nauce, także dla tego, że autorzy postrzegają problemy bez uwikłań regionalnych, czy ideologicznych i opisują je jako zjawiska ważne kulturowo nie tylko w aspekcie śląskim. Niektóre teksty zapraszajądo dyskusji (szkic o habilitacji Jadwigi Kucianki, czy esej o książce Henry ka Wańka); inne mają charakter ważnych przyczynków (kontakty księdza Emanuela Grima z prezyden tem Ignacym Mościckim i wojewodą śląskim Michałem Grażyńskim, śpiewnik ks. Jana Rzymełki), jeszcze inne są zapowiedzią podjęcia obszerniejszych badań (niezależna prasa śląska). Zamykają całość dwie recenzje. Pierwsza dotyczy pracy zbiorowej o bł. Emilu Szramku, która pre zentuje najnowsze dokonania naukowe dotyczące tego tematu i potwierdza żywość prac śląskoznaw- czych prowadzonych w Uniwersytecie Śląskim w Katowicach; druga omawia album wydany z okazji dziesięciolecia nagrody Arcybiskupa Katowickiego Lux ex Silesia, obie publikacje stanowią dobrą wróżbę dla dalszych tomów „Śląskich Miscellaneów”. Krystyna Heska-Kwaśniewicz CZESŁAWA MYKITA-GLENSK Śląskie epizody dziejów scenicznych dramaturgii Słowackiego W drugim dniu kwietnia 1945 roku Wiłam Horzyca, inaugurując Zemstą Fredry pierwszy po wojenny sezon Teatru Śląskiego w Katowicach, powiedział m.in.: Lud śląski przechował dzieło i pamięć rycerzy [...] w podziemnych jakby spichrzach uchował złote ziarno słowa polskiego. [...] Ale nie rozbrzmiewałoby ono nigdy, gdyby cały naród nasz w wieko wym wysiłku nie był dopracował się natchnień na miarę najwyższą, wszechludzką, gdyby lwia moc Mickiewicza, niebiańskie dźwięki Słowackiego, modlitewne szepty Norwida, przenikliwy uśmiech Fredry, rapsodyczne rytmy patrona tej sceny Wyspiańskiego, nie zdołały wywołać z nadobłocznej krainy migotliwego korowodu postaci, które zdolne są zaludnić deski tej sceny [...]. Zasadność wyakcentowania w scenicznych dziejach dramaturgii Słowackiego epizodów śląskich zawarta jest w całym splocie, a nawet zawęźleniu historii regionu i przypisanym tym procesom funkcjom życia teatralnego, kontaktów za pośrednictwem teatru z literaturą kraju, który pod koniec wieku XVIII wykreślony z mapy Europy, dzięki kulturze przede wszystkim, utrzymał swą partner ską pozycję w jej ogólnoeuropejskim dziedzictwie. Dla określenia tła i znaczenia obecności przejawów polskiej kultury na Śląsku, trzeba sobie uzmysłowić fakt, że jego losy są nieporównywalne z dziejami innych regionów Polski. Śląsk nie był pod pruskim zaborem. W momencie trzeciego rozbioru Polski od ponad pół wieku stanowił część monarchii pruskiej, od czasów Kazimierza Wielkiego wyłączony z terytorium państwa pol skiego i przekazany w czeskie lenno. Śląsk pozostający od wieków poza granicami państwa polskiego i nie posiadający przez dłuższy czas emocjonalnych więzi z narodem, budzi się w XIX wieku niespodziewanie i fenomenalnie. Nie spodziewanie dlatego, że w opinii Polaków uchodzi za kraj na zawsze stracony, a fenomenalnie, że rozwój narodowości odbywa się w sposób szczególny na hasłach europejskiego demokratyzmu Wio sny Ludów i chrześcijańskiego tradycjonalizmu, jednakowoż w oderwaniu od procesów narodowo- twórczych rozwijanych na ziemiach trzech zaborów. [...] dochodzenie do narodowości na Śląsku przebiegało bez historycznych obciążeń, lecz na drodze przeobrażeń cywilizacyjnych. Nastąpiło to w momencie, gdy okrzepłe w kapitalizmie struktury regionalne poczęły przystosowywać dobrodziej stwa cywilizacyjne do własnych potrzeb.2 Jednym z przejawów trendów emancypacyjnych w poszukiwaniu i manifestowaniu własnej toż samości był rozwój życia kulturalnego polskiej ludności Śląska, głównie teatru amatorskiego, za inicjowanego w Cieszyńskiem w grudniu 1852 r., na Górnym Śląsku w lutym 1870 r., we Wrocła wiu w lipcu 1872 r. Cechą tego ruchu była jego powszechność, intensywny rozwój pod koniec wieku XIX i w pierw szych dwu dekadach wieku XX, a także autentycznie ludowy charakter, wyrażający się w doborze repertuaru, społecznej kondycji organizatorów przedstawień teatralnych jak i odbiorców ich pro 1 A. L i n e r t, Teatr Śląski w latach 1945-1949, Katowice 1979, s. 43. 2 A. Kwiatek, Etyczno-moralne przesłanki rozwoju narodowości polskiej na Górnym Śląsku w drugiej połowie XIX wieku, „Rocznik Katowicki”,