-materiał roboczy- DIAGNOZA STANU ISTNIEJĄCEGO Powiat Węgrowski Węgrów, kwiecień 2015 r. OBSZARY TEMATYCZNE: I. Zasoby środowiskowe i przestrzenne II. Kapitał społeczny III. Infrastruktura i usługi społeczne IV. Przedsiębiorczość, rozwój gospodarczy i rynek pracy V. Kultura, ochrona zabytków, kultura fizyczna i turystyka VI. Infrastruktura techniczna I. Ogólna charakterystyka Powiatu Węgrowskiego Powiat węgrowski leży we wschodniej części województwa mazowieckiego, granicząc od zachodu z powiatami: mińskim, wołomińskim i wyszkowskim, od północy z ostrowskim, od wschodu z sokołowskim, zaś od południa z ziemskim siedleckim. Powierzchnia powiatu wynosi 121 918 ha. W skład powiatu Węgrowskiego wchodzi 9 jednostek samorządowych: Grębków, Korytnica, Liw, Łochów, Miedzna, Sadowne, Stoczek, Węgrów i Wierzbno, z tego Węgrów jest gminą miejską, Łochów – miejsko-wiejską, a pozostałe – gminami wiejskimi. Tereny dzisiejszego powiatu węgrowskiego przez wieki były obszarem pogranicznym, o który nierzadko toczyły się spory, a nawet walki zbrojne. Nad granicznymi rzekami Bugiem i Liwcem osiedlali się m.in. Polacy, Rusini, Żydzi, mieszały się religie i kultury. Sprawiło to, że historia ziem powiatu węgrowskiego jest skomplikowana i bogata w wydarzenia. W początkach państwowości polskiej ziemie dzisiejszego powiatu węgrowskiego wchodziły w skład 2 dzielnic Mazowsza i Podlasia. Linią graniczną była rzeka Liwiec, której dolny bieg rozdzielał ziemię drohicką od ziemi czerskiej leżącej już na Mazowszu. Tereny nad dolnym Liwcem stanowiły obszar pogranicza, na którym ścierały się wpływy osadnictwa mazowieckiego, jaćwieskiego i ruskiego. Sytuację ustabilizowały decyzje Unii Lubelskiej w 1569 r., przesuwające na wschód granice Królestwa Polskiego. Przez wieki najważniejszym grodem na obszarze dzisiejszego powiatu był - Liw. Książęta mazowieccy wznieśli tu zamek, w którym rezydował kasztelan. Węgrów na arenie dziejów pojawił się XV w. Prawa miejskie otrzymał w 1441 r. od księcia mazowieckiego Bolesława IV. Później, aż do połowy XX w. pozostawał we władaniu rodów magnackich, m.in. Kiszków, Radziwiłłów, Krasińskich, Ossolińskich. Najlepsze czasy dla miasta nastały w XVI i pierwszej połowie XVII w. Bug i Liwiec były wówczas spławne, więc miasto bogaciło się na handlu zbożem. Słynęło wówczas także jako ośrodek religijny, w którym współżyli katolicy, protestanci i arianie. W wyniku rozbiorów rejon węgrowski początkowo trafił pod zabór austriacki, a po upadku księstwa Warszawskiego pod panowanie rosyjskie. W latach dwudziestych XIX w. zaszły też zmiany własnościowe na terenie powiatu. W 1820 r. właścicielem dóbr kołodziąskich i jadowskich został hrabia Stanisław Zamojski, który otrzymał je w zamian za utraconą twierdzę Zamość, a Węgrów wraz z dobrami Starawieś, Wyszków, Jarnice i Ruchna nabył Aleksander Łubieński. W czasach Królestwa Polskiego na terenie powiatu istniały 3 miasta: Węgrów z ludnością ok. 3 tys. mieszkańców oraz Miedzna i Liw. W drugiej połowie XIX w. rozpoczęło się uprzemysławianie Łochowa, gdzie powstały zakłady przemysłu metalowego i maszynowego. Powstała linia kolejowa Warszawa - Petersburg ze stacją osobowo - towarową w Łochowie, a także dwa trakty: Ostrów Mazowiecka - Mińsk Mazowiecki oraz Węgrów - Wyszków. Powstanie listopadowe znalazło duży oddźwięk na terenie powiatu węgrowskiego, szczególnie w połowie kwietnia1831 r., gdyż o przeprawę w Liwie toczyły się walki polsko-rosyjskie. Również podczas powstania styczniowego bitwa węgrowska z 3 lutego 1863 r. odbiła się głośnym echem w powstańczym Królestwie. Była pierwszym dużym starciem słabo uzbrojonych powstańców z regularną armią carską. W 1810 r. Węgrów został stolicą powiatu. Utrzymał ten status po odrodzeniu Państwa Polskiego. Największym problem powiatu w czasach II RP był katastrofalny stan dróg. Koszty utrzymania i budowy nowych dróg i mostów w latach 20-tych sięgały 1/3 budżetu powiatu. Okupacja hitlerowska zakończona w sierpniu 1944 r. kosztowała życie ok. 17 tys. mieszkańców powiatu, który w okresie międzywojennym liczył ponad 85 tys. ludności. 1 stycznia 1999 r. na mapie administracyjnej Polski powiat węgrowski pojawił się ponownie. II. Zasoby środowiskowe i przestrzenne Położenie Powiat węgrowski zaliczany jest do obszarów o młodoglacjalnej rzeźbie terenu, ukształtowanej m.in. w okresie zlodowacenia środkowopolskiego oraz procesów denudacyjnych z okresu zlodowacenia północnopolskiego. Według podziału Polski na jednostki strukturalne W. Pożaryskiego powiat węgrowski leży w obrębie Obniżenia Podlaskiego należącego do Platformy Wschodnioeuropejskiej, która obejmuje północno-wschodnią część Polski i składa się z dwóch wyraźnych części: fundamentu krystalicznego zbudowanego z prekambryjskich skał magmowych i metamorficznych oraz zalegającej na fundamencie pokrywy osadowych skał paleozoicznych, mezozoicznych i kenozoicznych. Obniżenie podlaskie jest asymetryczną depresją wydłużoną w kierunku wschód-zachód, o osi nachylonej na zachód. Tektonika obniżenia podlaskiego uzależniona jest od budowy podłoża krystalicznego, a zwłaszcza od uskoków, które z cokołu krystalicznego przechodzą w skały osadowe. W części północnej zapadliska podlaskiego występują uskoki o rozciągłości równoleżnikowej, zrzuty wynoszą kilkaset metrów. Są to od zachodu uskoki m.in. Łochowa. Analizując położenie powiatu węgrowskiego zgodnie z podziałem geomorfologicznym wg J. Kondrackiego, przeważająca część powiatu leży w obrębie Niziny Południowopodlaskiej wchodzącej w skład podprowincji Niziny Środkowopolskie, natomiast północno wschodnia część powiatu zlokalizowana jest w obrębie makroregionu Nizina Środkowomazowiecka. Mapa nr 1 Mapa mezoregionów fizycznogeograficznych Polski na tle szczegółowego podziału administracyjnego Źródło: granice mezoregionów: J. Kondracki, A. Richling Regiony Fizycznogeograficzne 1:1.500.000 [w:] Atlas Rzeczypospolitej Polskiej, Główny Geodeta Kraju, Warszawa 1994 Nizina Południowopodlaska w północnej części obejmuje swoim zasięgiem teren o strukturze lekko falistej, z ostańcami moren, ozów i kemów związanych z zasięgiem zlodowacenia warciańskiego. W granicach powiatu węgrowskiego występują 3 mezoregiony należące do Niziny Południowopodlaskiej, tj.: Wysoczyzna Siedlecka - wysoczyzna powstała na skutek działania lądolodu w okresie zlodowacenia środkowopolskiego stadiału Warty i jego faz recesyjnych. W krajobrazie przeważają moreny: czołowa i denna. Średnia wysokość nad poziomem morza wynosi 160 m n.p.m., a maksymalna dochodzi do 200 m. Źródła ma tu m.in. rzeka Liwiec. Region przecinają również doliny mniejszych rzek, które stanowią dopływy Bugu. Obniżenie Węgrowskie - stanowi północno-zachodnią część Niziny Południowopodlaskiej, jest południkowym obniżeniem wykorzystującym rzeki Liwiec (z dopływem Kostrzyń) i Świder. W regionie osiągającymi wysokości od 150 m n.p.m. przeważają podmokłe łąki i częściowo lasy. Obniżenie Węgrowskie jest regionem rolniczym, rozpościera się na terenie 4 gmin powiatu węgrowskiego: Korytnica, Liw, Wierzbno, Grębków. Wysoczyzna Kałuszyńska - region w zachodniej części Niziny Południowopodlaskiej. Stanowi płaską wysoczyznę denudacyjną wznosząca się nad otaczające ją tereny ( wysokości do 223 m ). Obszar zagospodarowany rolniczo. Nizina Środkowomazowiecka stanowi kotlinowate obniżenie położone na wysokości 60- 150 m n.p.m., nawiązujące do trzeciorzędowej struktury geologicznej, tzw. niecki mazowieckiej. Na Nizinie Środkowomazowieckiej znajduje się największy w Polsce węzeł hydrograficzny, spływają tutaj m.in. rzeka Liwiec i Bug. Krajobraz cechuje się niewielkim urozmaiceniem, pomiędzy płytko wciętymi starasowanymi dnami dolin rzecznych występują płaskie, niekiedy zwydmione równiny denudacyjne. Północno – wschodnia część powiatu węgrowskiego leży w granicach dwóch mezoregionów Niziny Środkowomazowieckiej, tj.: Dolina Dolnego Bugu – mezoregion stanowi długi na ok. 60 km, niemal równoleżnikowy, odcinek doliny Bugu. Dolina dochodzi do kilku kilometrów szerokości obejmując łąkowy taras zalewowy, na którym znajdują się liczne starorzecza, oraz piaszczysty taras wydmowy porośnięty w większości lasem. Głównymi rzekami wpadającymi do Bugu na terenie doliny są Brok (prawy dopływ) i Liwiec (lewy dopływ). Równina Wołomińska – region stanowiący północno-wschodnią część Niziny Środkowomazowieckiej. Obszar zbudowany z utworów polodowcowych, w podłożu występują iły wstęgowe. Równinę Wołomińską przecinają liczne, równoległe doliny dopływów Bugu i Narwi: Ugoszczy, Liwca z Osowicą, Rządzy, Czarnej i Długiej. Występuje mozaika pól uprawnych i lasów. Klimat Warunki klimatyczne powiatu węgrowskiego kształtowane są w przeważnej mierze w skali makro, w efekcie zonalnego układu stref klimatycznych. Większe wpływy na cechy tego klimatu ma klimat kontynentalny niż morski. Nadciągające ze wschodu powietrze polarno – kontynentalne jest powietrzem o małej wilgotności. Przeciętna roczna temperatura waha się między 7,0 a 7,5 0 C. Lata są ciepłe, a zimy dość chłodne. Długość okresu bezprzymrozkowego waha się od 160 do 170 dni. Pokrywa śnieżna zalega przez około 90 – 110 dni, a okres wegetacji to około 210 dni w roku. Cechą charakterystyczną klimatu w zasięgu obszaru powiatu węgrowskiego są bardzo niskie roczne sumy opadów, które kształtują się na poziomie 500 – 600 mm i są jedne z najniższych w skali Polski. Największe opady odnotowuje się zazwyczaj w lipcu, a najmniejsze w miesiącach zimowych i wczesnowiosennych. Na terenie powiatu dominują wiatry z kierunków zachodnich (W, SWW i NWW) o średniej prędkości 2 m/s. Dość duży jest udział dni bezwietrznych, rzadziej zdarzają się silne, huraganowe