ROCZNIK LIWSKI Tom I
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Muzeum Zbrojownia na Zamku w Liwie Fundacja Rozwoju Badań Regionalnych SIGILLUM ROCZNIK LIWSKI Tom I LIW SIEDLCE 2006 Kolegium Redakcyjne Roman Postek, Artur Rogalski, Mirosław Roguski Rada Redakcyjna Eugeniusz Beszta - Borowski, Henryk Drozd, Urszula Głowacka - Maksymiuk, Andrzej Koss, Zbigniew Rostkowski, Tadeusz Samborski, Marek Wagner, Grzegorz Welik Recenzja naukowa tomu Józef Piłatowicz Projekt szaty graficznej Artur Rogalski Wydawcy: Muzeum - Zbrojownia na Zamku w Liwie Fundacja Badań Regionalnych „Sigillum” © Copyright by Muzeum Zbrojownia na Zamku w Liwie © Copyright by Fundacja Rozwoju Badań Regionalnych „Sigillum” ISSN 1895 - 748X Skład, druk i oprawa: Drukarnia NOWATOR Siedlce, ul. Warszawska 1, tel. 025 632 40 94 www.nowator.com Bartosz Paprocki: Herby Rycerstwa Polskiego 1594 r. 5 5 Od Redakcji Hic transit gloria mundi - chwała świata przemija. Gaśnie świetność imperiów, ludzi, pałaców, zamków i miast. Centra władzy, życia gospodarczego i kulturalnego zastępują nowe ośrodki, które po jakimś czasie same tracą prymat na rzecz ko- lejnych - bogatszych, lepiej zorganizowanych czy usytuowanych. Dawne, tętniące życiem miasta zamieniają się w senne osady, zaś niegdysiejsze osady urastają do rang stolic lokalnych, regionalnych, a nawet państwowych. Taka jest kolej historii, a przyczyn zmian statusu jest tak wiele, że do dziś problem rozwoju i stagnacji ośrodków miejskich stanowi wdzięczne pole do badań dla historyków. Pogranicze mazowiecko - podlaskie - małopolskie było widownią wielu takich wzlotów i upadków. Można tu wymienić niejeden ośrodek miejski, który utracił swą rangę, ale chyba najbardziej spektakularne klęski stały się udziałem Liwa i Drohiczyna. Drohiczyn - dawna stolica Podlasia i Liw - najważniejszy ośrodek administracyjno - militarny pogranicza mazowiecko-podlasko-małopolski dziś wegetują w cieniu prężniejszych i szczęśliwszych sąsiadów. Oba miasta i ich oko- lice zachwiały się i ugięły pod nawałem nieszczęść, których nie przetrwała nawet potężna Rzeczpospolita, lecz tak jak i ona - nie zginęły. Na progu drugiego tysiąclecia czas najwyższy, aby zacząć przywracać pamięć o dawnej świetności Liwa, nie rezygnując jednocześnie z prac wzmacniających jego obecny potencjał kulturalny, gospodarczy i społeczny. Jednym z narzędzi temu służących ma być właśnie „Rocznik Liwski”, którego pierwszy tom oddajemy do rąk Czytelników. Czasopismo powstało z inicjatywy grona miłośników historii skupionych wokół Muzeum Zbrojowni na Zamku w Liwie. Głównymi orędownikami pomysłu byli obecni włodarze Muzeum, a oprócz nich zarządy Fundacji Rozwoju Badań Regionalnych „Sigillum” i Archiwum Państwowego w Siedlcach a także przedsta- wiciele obu Kurii Diecezjalnych - Siedleckiej i Drohiczyńskiej. Z samych projektów jednak niewiele by wyszło gdyby nie wsparcie finansowe „Totalizatora Sportowego”, największego mecenasa kultury w naszym regionie. „Rocznik Liwski” jest czasopismem humanistycznym, adresowanym głównie do badaczy i miłośników historii. Nie mamy zamiaru skupiać się wyłącznie nad badaniem i opisywaniem dzie- jów staropolskiej ziemi liwskiej. Współpraca z badaczami i przedstawicielami ziemi podlaskiej legła u podstaw naszych działań. Chcemy, zatem, aby łamy „Rocznika” mieściły także publikacje będące owocem ich badań i poszukiwań. Tak jak nie zamykamy się w wąskim kręgu jednego regionu tak samo nie ograniczamy się do ogłaszania li tylko materiałów historycznych. Zapraszamy do współpracy archeologów, językoznawców, socjologów, etc. - profesjonalistów 6 i początkujących badaczy. Piszących prace magisterskie związane z Liwem i ziemią liwską zachęcamy do umieszczania w czasopiśmie komunikatów i streszczeń. „Rocznik…” ma służyć także propagowaniu inicjatyw bieżących i dokumen- tacji historii najnowszej. Dlatego zamierzamy drukować materiały dotyczące życia dzisiejszego Liwa i okolic. Składać się będą na nie kalendarium oraz sprawozdania i komunikaty z ważniejszych projektów, akcji i wydarzeń. Ziemie liwska i drohicka miały nieszczęście stracić większość swych akt w różnych zawieruchach wojennych. W związku z tym mamy prośbę do naszych Czytelników. O ile ktoś z Państwa posiada w swoim prywatnym archiwum doku- menty i akta związane z dziejami tych okolic - prosimy: dostarczcie nam oryginały my zaś po sporządzeniu kopii, zwrócimy je Wam. W ten sposób wspólnie zabez- pieczymy fragment dziejów od zapomnienia. Sporządzone przez nas kopie trafią do zbiorów Muzeum Zbrojowni na Zamku w Liwie i Archiwum Fundacji Rozwoju Badań Regionalnych Sigillum w Siedlcach. Na koniec - wyjaśnienie. W odniesieniu do Liwa w „Roczniku…” używamy terminu „miasto”. Nawet w odniesieniu do czasów współczesnych, mimo że Liw obecnie miastem nie jest. Zastosowanie takiej terminologii nie jest wynikiem igno- rancji. Na Mazowszu i w czasach niepodległej Rzeczypospolitej Liw cieszył się pra- wami miejskimi przez blisko cztery wieki. Stracił je dopiero wskutek rozporządzeń władz zaborczych; około 140 lat temu. Jednak w procesie badania i opisywania dziejów nie można przeceniać nietrwałych, często chybionych, zmieniających się jak w kalejdoskopie zmian statusu administracyjnego. Redakcja „Rocznika…” dystansuje się od automatycznego, bezkrytycznego przekładania kontrowersyj- nych decyzji administracyjnych na język historii, a co za tym idzie wprowadzania do obiegu historycznego terminologii z nich wynikającej. Historyk musi takowe zmiany uwzględnić, lecz nic ponadto. Ważne jest jedynie dotarcie do sedna rzeczy, do prawdy. Właśnie ze względu na prawdę, na historię, na „długie trwanie” Liwa jako miasta, wydaje nam się, że używanie w stosunku do niego określenia innego - byłoby nadużyciem. 6 Zamek w Liwie o północy (fot. R. Postek) SPIS TREŚCI Od Redakcji .......................................................................................................................... TEKSTY Z SESJI ARCHIWALNO HISTORYCZNEJ DZIEJE ZIEMI LIWSKIEJ I POWIATU WĘGROWSKIEGO Grzegorz Welik (Archiwum Państwowe w Siedlcach): Stan badań historycznych nad dziejami ziemi liwskiej i powiatu węgrowskiego w Archiwum Państwowym w Siedlcach ..................... Wanda Więch Tchórzewska (Archiwum Państwowe w Siedlcach): Źródła do dziejów Liwa i okolic w zasobie Archiwów Polskich ......................... Arkadiusz Kołodziejczyk (Akademia Podlaska): Dzieje ziemi liwskiej i powiatu węgrowskiego w badaniach Instytutu Historii Akademii Podlaskiej ........................................... Małgorzata Wilska (Pracownia Atlasu Historycznego PAN): Liw w czasach Księcia Mazowieckiego Janusza I ................................................... Kazimierz Pacuski (Pracownia Atlasu Historycznego PAN): Elita władzy ziemi liwskiej w XV wieku ................................................................... Marta Piber (Pracownia Atlasu Historycznego PAN): Liw jako oprawa (wdowia) księżnych mazowieckich i teren ich działalności .................................................................................................. Henryk Rutkowski (Pracownia Atlasu Historycznego PAN): Ziemia Liwska na mapach od XVI do XVIII wieku ............................................. Marek Plewczyński (Akademia Podlaska): Znaczenie ziemi liwskiej i nurskiej w wojskowości polskiej pierwszej połowy XVI wieku ....................................................................... Dorota Wereda (Akademia Podlaska): Mistrz Twardowski w kontekstach historycznych i literackich .......................... Janina Gardzińska (Akademia Podlaska): Inwentarze dóbr Radziwiłłów na Podlasiu z 1621 roku jako źródło do badań nazewnictwa osobowego XVII wieku .............................. 10 Marek Wagner (Akademia Podlaska): Szlachta ziemi liwskiej w dobie panowania Jana III Sobieskiego (1674 - 1696) ............................................................................. Mirosław Roguski (Warszawa): Pospolite ruszenie ziemi liwskiej w 1794 roku ....................................................... Urszula Głowacka - Maksymiuk (Archiwum Państwowe w Siedlcach): Akta siedleckiego Zarządu Żandarmerii jako źródło do badań historii powiatu węgrowskiego w XIX i XX wieku........................... Wiesław Charczuk (Siedlce): Narodowe Siły Zbrojne w powiecie węgrowskim w latach 1944 - 1947 ........................................................ Janusz Kuligowski (Instytut Pamięci Narodowej w Warszawie): Akta Wojewódzkiego Urzędu Spraw Wewnętrznych w Siedlcach jako źródło do badać nad regionem węgrowskim ................................................. ARTYKUŁY I ŹRÓDŁA Zbigniew Rostkowski (Kuria Diecezjalna w Drohiczynie): Dobra starowiejskie w latach rządów Sergiusza i Marii z Jezierskich ks. Golicynów (1839 - 1878) ................................................................ Zbigniew Rostkowski (Kuria Diecezjalna w Drohiczynie): Spis pracowników w dobrach starowiejskich w latach 1839 - 1878 ................... Arkadiusz Kołodziejczyk (Akademia Podlaska): Marian Jakubik (1926-2004) - twórca Muzeum - Zbrojowni na Zamku w Liwie, regionalista, działacz turystyczno - krajoznawczy ............ RECENZJE, OMÓWIENIA A. Rogalski, Leszek Zalewski, Ziemia Liwska. Ludzie, urzędy, herbarz. Liw 2005, ss. 240 ................................................................................. VARIA Kalendarium (opracował Artur Rogalski) ........................................................... 10 MATERIAŁY Z II SESJI ARCHIWALNO HISTORYCZNEJ ARCHIWUM PAŃSTWOWEGO W SIEDLCACH DZIEJE ZIEMI LIWSKIEJ I POWIATU WĘGROWSKIEGO, WĘGRÓW LIW 14 15 MAJA 2003 Stan badań historycznych nad dziejami Ziemi Liwskiej i powiatu węgrowskiego (...) 13 Referuje Grzegorz Welik