Zarząd Powiatu Węgrowskiego

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Węgrowskiego na lata 2012 – 2015 z perspektywą na lata 2016 - 2019

Węgrów 2012 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Węgrowskiego na lata 2012 – 2015 z perspektywą na lata 2016 - 2019

Spis treści:

1. WPROWADZENIE ...... 5 1.1. Podstawa prawna sporządzenia dokumentu ...... 6 1.2. Cel i zakres opracowania ...... 7 1.3. Metodyka opracowania programu ...... 9 2. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA POWIATU WĘGROWSKIEGO ...... 11 2.1. Położenie i krajobraz ...... 11 2.2. Uwarunkowania klimatyczne ...... 15 2.3. Uwarunkowania geologiczno – geomorfologiczne ...... 16 2.4. Demografia ...... 17 2.5. Użytkowanie gruntów ...... 19 2.6. Surowce mineralne ...... 20 2.7. Wody ...... 22 2.7.1. Wody podziemne ...... 22 2.7.2 Wody powierzchniowe ...... 23 2.8. Zasoby leśne ...... 25 2.9. Obszary chronione powiatu węgrowskiego ...... 29 2.9.1 Zielone Płuca Polski ...... 30 2.9.2. Nadbużański Park Krajobrazowy ...... 31 2.9.3. Siedlecko - Węgrowski Obszar Chronionego Krajobrazu ...... 32 2.9.4. Rezerwaty ...... 32 2.9.5. Pomniki przyrody ...... 35 2.9.6. Użytki ekologiczne ...... 36 2.9.7. Ochrona gatunkowa ...... 38 2.9.8. Międzynarodowy system przyrodniczy ...... 38 2.10. Przemysł ...... 44 2.11. Infrastruktura ...... 45 2.11.1. Zaopatrzenie w wodę ...... 45 2.11.2. Kanalizacja i oczyszczanie ścieków ...... 48 2.11.3. Sieć energetyczna ...... 50 2.11.4. Sieć gazowa ...... 51 2.11. 5 Ciepłownictwo ...... 51 2.11.6. Ropociąg ...... 52 2.11.7. Infrastruktura drogowa ...... 52 2.12. Gospodarka odpadami ...... 53 2.12.1. Odpady komunalne ...... 53 2.12.2. System zbierania odpadów komunalnych ...... 55 2.12.3. Odpady podlegające odrębnym przepisom prawnym...... 60 2.12.4. Obiekty składowania odpadów komunalnych w powiecie ...... 63 2.12.5. Instalacje do odzysku i unieszkodliwiania odpadów ...... 63 2.12.6. Ocena gospodarki odpadami ...... 64 2.12.7. Znowelizowana ustawa „o utrzymaniu porządku i czystości w gminach‖ ...... 64 3. MONITORING I ZAGROŻENIA ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO ...... 66 3.1. Zanieczyszczenie powietrza ...... 66 3.2. Zanieczyszczenia wód powierzchniowych ...... 72 3.3. Zanieczyszczenia wód podziemnych ...... 79 3.4. Ochrona powierzchni ziemi – gleby ...... 83 3.5. Gospodarowanie zasobami geologicznymi ...... 86 3.6. Zagrożenia hałasem ...... 88 3.7. Zagrożenie wynikające z promieniowania elektromagnetycznego ...... 92 3.8. Poważne awarie i zagrożenia naturalne ...... 95 3.9. Zagrożenie odpadami ...... 101

ENERGOlogika LTD. Sp. z o.o. Nowe Iganie, ul. Siedlecka 103, 08-110 Siedlce tel. 533-996-772 [email protected] Strona 2

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Węgrowskiego na lata 2012 – 2015 z perspektywą na lata 2016 - 2019

3.10. Ochrona i zrównoważony rozwój lasów ...... 102 3.11. Ochrona przyrody i różnorodności biologicznej ...... 104 3.12. Środowisko a zdrowie ...... 106 3.13. Wykorzystanie odnawialnych źródeł energii ...... 107 4. KIERUNKI DZIAŁAŃ SYSTEMOWYCH ...... 110 4.1. Zarządzanie środowiskowe ...... 110 4.2. Udział społeczeństwa w działaniach na rzecz ochrony środowiska ...... 110 4.3. Odpowiedzialność za szkody w środowisku ...... 113 5. CELE I KIERUNKI DZIAŁAŃ ...... 114 5.1. Uwarunkowania zewnętrzne do realizacji Programu ...... 114 5.2. Cele ekologiczne i kierunki ich realizacji wynikające Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Węgrowskiego na lata 2012 – 2015 ...... 118 6. HARMONOGRAM DZIAŁAŃ ...... 127 7. FINANSOWANIE ZADAŃ ...... 136 8. OCENA STAOPNIA REALIZACJI ZADAŃ ...... 147 9. ZARZĄDZANIE PROGRAMEM OCHRONY ŚRODOWISKA...... 150 10. OCENA ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO W ODNIESIENIU DO PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA ...... 154 11. STRESZCZENIE W JĘZYKU NIESPECJALISTYCZNYM ...... 157 12. SPIS LITERATURY ...... 159

Spis rysunków:

Rysunek 1. Położenie powiatu węgrowskiego na tle województwa mazowieckiego...... 11 Rysunek 2. Podział administracyjny Powiatu Węgrowskiego...... 12 Rysunek 3. Udział poszczególnych gmin w strukturze Powiatu Węgrowskiego...... 13 Rysunek 4. Dzielnice rolniczo - klimatyczne Polski wg R. Gumińskiego...... 15 Rysunek 5. Struktura obszarowa indywidualnych gospodarstw rolnych w Powiecie Węgrowskim...... 19 Rysunek 6. Sieć hydrologiczna powiatu węgrowskiego...... 26 Rysunek 7. Lesistość na terenie poszczególnych gmin powiatu węgrowskiego...... 27 Rysunek 8. Obszary cenne przyrodniczo podlegające ochronie na terenie ...... 37 Rysunek 9. Podmioty gospodarcze Powiatu Węgrowskiego według rodzajów działalności ... 44 Rysunek 10. Natężenie promieniowania słonecznego na całym obszarze Polski...... 69 Rysunek 11. Monitoring jakości wód podziemnych w województwie mazowieckim w 2011 r. 82 Rysunek 12. Lokalizacja stacji bazowych telefonii komórkowej w województwie mazowieckim…………………………………………………………………………………………… 93

Spis tabel:

Tabela 1. Charakterystyka powiatu węgrowskiego………………………………………...... 13 Tabela.2 Demografia powiatu węgrowskiego……………………………………………...... 17 Tabela 3. Zestawienie złóż kopalin na terenie powiatu węgrowskiego wg systemu gospodarki i ochrony bogactw mineralnych „MIDAS‖………………………………………………..…20 Tabela 4. Główne zbiorniki wód podziemnych na terenie powiatu węgrowskiego……….... 22 ENERGOlogika LTD. Sp. z o.o. Nowe Iganie, ul. Siedlecka 103, 08-110 Siedlce tel. 533-996-772 [email protected] Strona 3

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Węgrowskiego na lata 2012 – 2015 z perspektywą na lata 2016 - 2019

Tabela 5. Zestawienie sieci rzecznej powiatu…………………………………...... 23 Tabela 6. Struktura zasobów leśnych na terenie powiatu węgrowskiego………………….... 27 Tabela 7. Formy ochrony przyrody na terenie powiatu węgrowskiego……………………... 29 Tabela 8. Sieć wodociągowa powiatu węgrowskiego………………...... ……… 44 Tabela 9. Sieć kanalizacyjna powiatu węgrowskiego…………………………………...…... 47 Tabela 10. Wykaz oczyszczalni ścieków przemysłowych i komunalnych powiatu węgrowskiego działających dla indywidualnych odbiorców……………………………….. 49 Tabela 11. Ilości i rodzaje odpadów komunalnych zebranych i wytworzonych na terenie powiatu węgrowskiego w 2011 r……………………………………………………………. 53 Tabela 12. Ilość i rodzaje odpadów z sektora komunalnego poddanych procesowi odzysku lub unieszkodliwienia……………………………………………………………………………. 54 Tabela 13. Wykaz firm świadczących usługi zbiórki odpadów komunalnych z terenu powiatu węgrowskiego……………………………………………………………………………..… 55 Tabela 14. Zestawienie informacji na temat funkcjonujących systemów selektywnych zbiórek odpadów na terenie poszczególnych gmin powiatu węgrowskiego………………………… 56 Tabela 15. Ilość odpadów komunalnych zebranych w gminach powiatu węgrowskiego…... 57 Tabela 16. Ilość wyrobów azbestowo-cementowych zebranych i zutylizowanych z terenu powiatu węgrowskiego w 2011 r…………………………………………………….……… 58 Tabela 17. Przedsiębiorcy działający w zakresie odbioru padłych zwierząt z terenu powiatu 58 Tabela 18. Ilość odpadów podlegających odrębnym przepisom prawnym zebranych z terenu powiatu węgrowskiego oraz sposób ich zagospodarowania w roku 2011……………..….… 60 Tabela 19. Roczna ocena jakości powietrza w strefie mazowieckiej w 2010 r…………...… 70 Tabela 20. Ocena stanu rzek w powiecie węgrowskim (i okolicach) objętych badaniami monitoringowymi w 2011 r………………………………………………………………….. 74 Tabela 21. Ładunki zanieczyszczeń wprowadzanych do wód powierzchniowych i do ziemi w latach 2009 – 2011………………………………………………………….……………….. 76 Tabela 22. Monitoring wód podziemnych w powiecie węgrowskim – 2011 r.……………... 80 Tabela 23. Zadania powiatu węgrowskiego na lata 2012-2015 (z perspektywą na 2016- 2019)……………………………………………………………………………...…………128 Tabela 24. Wskaźniki efektywności realizacji celów Programu Ochrony Środowiska powiatu węgrowskiego………………………………………………………………………..…….. 146

ENERGOlogika LTD. Sp. z o.o. Nowe Iganie, ul. Siedlecka 103, 08-110 Siedlce tel. 533-996-772 [email protected] Strona 4

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Węgrowskiego na lata 2012 – 2015 z perspektywą na lata 2016 - 2019

1. WPROWADZENIE

Podstawowym aktem prawnym dotyczącym ochrony środowiska w Polsce jest Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej, która w art. 86 zawiera zapis mówiący, iż każdy jest zobowiązany do dbałości o stan środowiska i ponosi odpowiedzialność za spowodowane przez siebie jego pogorszenie. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej stwierdza, że ochrona środowiska przyrodniczego jest obowiązkiem władz publicznych, które poprzez swą politykę powinny zapewniać bezpieczeństwo ekologiczne obecnym i przyszłym pokoleniom. Władze publiczne są obowiązane do zapobiegania negatywnym dla zdrowia skutkom degradacji środowiska. Mają za zadanie wspierać działania obywateli na rzecz ochrony i poprawy stanu środowiska.

Polityka ochrony środowiska w Polsce wymusza sporządzanie dokumentów strategicznych z tej dziedziny przez wszystkie jednostki terytorialne. Najwyższą rangą jest Polityka Ekologiczna Polski, następnie sporządzane są wojewódzkie, powiatowe i gminne programy ochrony środowiska. W celu realizacji polityki ekologicznej państwa, organ wykonawczy powiatu jest zobowiązany sporządzić Program Ochrony Środowiska, spójny z polityką ekologiczną państwa. Tak stanowi art. 17 ust. 1 Ustawy z dn. 27 kwietnia 2001 r. prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2008 r. Nr 25 poz. 150 z późn. zm.). Zgodnie z art. 14 ust. 1 ww. ustawy polityka ekologiczna państwa powinna określać w szczególności:  cele ekologiczne,  priorytety ekologiczne  poziomy celów długoterminowych  rodzaj i harmonogram działań proekologicznych  środki niezbędne do osiągnięcia celów w tym mechanizmy prawno-ekonomiczne i środki finansowe.

Art. 17 ust. 1 Ustawy prawo ochrony środowiska, w związku z art. 14 ust. 2 tej ustawy precyzuje, że organ wykonawczy powiatu uwzględniając częstotliwość aktualizacji polityki ekologicznej państwa, sporządza raz na 4 lata Program Ochrony Środowiska obejmujący cztery kolejne lata z perspektywą na następne cztery. Zgodnie z Art. 18. pkt. 2 w/w ustawy z wykonania programów organ wykonawczy powiatu sporządza co 2 lata raporty, które przedstawia się Radzie Powiatu.

Efektywność działań w zakresie ochrony środowiska zależy przede wszystkim od polityki i rozwiązań przyjętych na szczeblu lokalnym oraz pozyskania zainteresowania i zrozumienia ze strony społeczności lokalnych. Działania takie, aby były skuteczne, muszą być prowadzone zgodnie z opracowanym uprzednio programem, sporządzonym na podstawie wnikliwej analizy sytuacji w danym rejonie. Zadanie takie ma spełniać wieloletni program ochrony środowiska. Program jest dokumentem planowania strategicznego, wyrażającym cele

ENERGOlogika LTD. Sp. z o.o. Nowe Iganie, ul. Siedlecka 103, 08-110 Siedlce tel. 533-996-772 [email protected] Strona 5

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Węgrowskiego na lata 2012 – 2015 z perspektywą na lata 2016 - 2019 i kierunki polityki ekologicznej samorządu Powiatu Węgrowskiego i określającym wynikające z niej działania. Tak ujęty Program będzie wykorzystywany jako:  główny instrument strategicznego zarządzania powiatem w zakresie ochrony środowiska,  podstawa tworzenia programów operacyjnych i zawierania kontraktów z innymi jednostkami administracyjnymi i podmiotami gospodarczymi,  przesłanka konstruowania budżetu powiatu,  płaszczyzna koordynacji i układ odniesienia dla innych podmiotów polityki ekologicznej,  podstawa do ubiegania się o fundusze celowe.

1.1. Podstawa prawna sporządzenia dokumentu

Niniejszy dokument wykonany został na podstawie umowy Nr 12/2012 z dnia 29 sierpnia 2012 r. na opracowanie „Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Węgrowskiego na lata 2012 – 2015 z perspektywą na lata 2016 - 2019‖, zawartych pomiędzy Powiatem Węgrowskich reprezentowanym przez Zarząd Powiatu w Węgrowie, a firmą Energologika LTD. Spółka z o.o. Oddział w Polsce z siedzibą Iganie Nowe ul. Siedlecka 103, 08 – 110 Siedlce. Nadrzędną zasadą przedstawioną w Polityce ekologicznej państwa jest konstytucyjna zasada zrównoważonego rozwoju. Została ona rozbudowana w innych dokumentach krajowych, stanowiących podstawę prawną zrealizowanego Programu Ochrony Środowiska. Wśród nich są:  II Polityka ekologiczna państwa (2001 r.) dokument z perspektywą do 2025 roku;  Program wykonawczy do II Polityki ekologicznej państwa na lata 2002-2010 (2002 r.);  Polityka ekologiczna państwa na lata 2007 – 2010 z perspektywą na lata 2011 – 2014;  Polityka ekologiczna państwa w latach 2009 - 2012 z perspektywą do roku 2016;  Polska 2025 – długookresowa strategia trwałego i zrównoważonego rozwoju;  Krajowy Plan Gospodarki Odpadami (2014 r.);  materiały edukacyjne wydane przez Ministerstwo Środowiska „Wytyczne do sporządzania programów ochrony środowiska na szczeblu regionalnym i lokalnym" Warszawa 2002 r.

W sporządzonym opracowaniu uwzględniono wymagania obowiązujących przepisów prawnych dotyczących zagadnień ochrony środowiska. Podstawę prawną Programu stanowią następujące ustawy oraz akty wykonawcze do tych ustaw:  ustawa prawo ochrony środowiska z dnia 27 kwietnia 2001 r. (Dz. U. z 2008 r. Nr 25, poz. 150 z późn. zm.)

ENERGOlogika LTD. Sp. z o.o. Nowe Iganie, ul. Siedlecka 103, 08-110 Siedlce tel. 533-996-772 [email protected] Strona 6

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Węgrowskiego na lata 2012 – 2015 z perspektywą na lata 2016 - 2019

 ustawa o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko z dnia 3 października 2008 r. (Dz. U. z 2008 r. Nr 199, poz. 1227 z późn. zm.)  ustawa o ochronie przyrody z dnia 16 kwietnia 2004 r. (Dz. U. z 2009 r. Nr 151, poz. 1220 z późn. zm.)  ustawa o utrzymaniu czystości i porządku w gminach z 13 września 1996 r. (Dz. U. z 2005 r. Nr 236, poz. 2008 z późn. zm.)  ustawa o odpadach z dnia 27 kwietnia 2001 r. (Dz. U. z 2010 r. Nr 185, poz. 1243 z późn. zm.)  ustawa o zakazie stosowania wyrobów zawierających azbest z dnia 19 czerwca 1997 r. (Dz. U. z 2004 r. Nr 3, poz. 20 z późn. zm.)  ustawa prawo wodne z dnia 18 lipca 2001 r. (Dz. U. z 2005 r. Nr 239, poz. 2019 z późn. zm.)  ustawa o ochronie gruntów rolnych i leśnych z dnia 3 lutego 1995 r. (Dz. U. z 2004 Nr 121, poz. 1266 z późn. zm.)  ustawa o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym z dnia 27 marca 2003 r. (Dz. U. z 2003 r. Nr 80, poz. 717 z późn. zm.)  ustawa o lasach z dnia 28 września 1991 r. (Dz. U. z 2011 r. Nr 12, poz. 59 z późn. zm.)  ustawa o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków z dnia 7 czerwca 2001 r. (Dz. U. z 2006 r. Nr 123, poz. 858 z późn. zm.)  ustawa prawo górnicze i geologiczne z dnia 4 lutego 1994 r. (Dz. U. z 2005 r. Nr 228, poz. 1947 z późn. zm.)  Ustawa z dnia 18 grudnia 2003 r. o ochronie roślin (Dz. U. 2008. Nr 133; poz. 849 z późn. zm.);  Ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. o ochronie zwierząt (Dz. U. 1997 Nr 111 poz. 724 z późn. zm.),  Ustawa o nawozach i nawożeniu z dnia 10 lipca 2007 r. (Dz. U. z 2007 r. Nr 147, poz. 1033).

1.2. Cel i zakres opracowania

Pierwszy Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Węgrowskiego, obejmujący lata 2004 - 2011 uchwalony został przez Radę Powiatu Węgrowskiego Uchwałą Nr XVI/112//2004 z dnia 23.06.2004 r. W 2007 roku wykonano „Raport z realizacji Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Węgrowskiego lata 2004 – 2006. Niniejszy Program sporządzony jest na lata 2012-2015 z uwzględnieniem czterech kolejnych 2016 - 2019.

Program swoją strukturą bezpośrednio nawiązuje do Polityki Ekologicznej Państwa w latach 2009 – 2012 z perspektywą do roku 2016. Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Węgrowskiego na lata 2012-2015 z perspektywą na lata 2016-2019 należy traktować jako

ENERGOlogika LTD. Sp. z o.o. Nowe Iganie, ul. Siedlecka 103, 08-110 Siedlce tel. 533-996-772 [email protected] Strona 7

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Węgrowskiego na lata 2012 – 2015 z perspektywą na lata 2016 - 2019 wypełnienie obowiązku Polityki Ekologicznej Państwa, a więc odniesienia jej celów i niezbędnych działań do aktualnej sytuacji społeczno-gospodarczej oraz stanu środowiska.

Celem sporządzenia Programu jest realizacja wyznaczonych zadań na lata 2012 – 2015 z perspektywą na lata 2016 - 2019, ustalenie nowych priorytetów i kierunków działań związanych z tematyką ochrony środowiska. Jego realizacja zaś ma doprowadzić do poprawy stanu środowiska, wspomóc w efektywnym nim zarządzaniu oraz zapewnić skuteczne mechanizmy chroniące środowisko naturalne przed degradacją, zgodnie z założeniami i priorytetami polityki ekologicznej państwa. Program powinien też spełniać rolę pomocniczą przy rozwiązywaniu zagadnień związanych z problematyką ochrony środowiska poprzez wybór priorytetów służących: - zapobieganiu degradacji środowiska, - zachowaniu obecnego stanu środowiska, - zredukowaniu do minimum degradacji środowiska naturalnego, - ustalaniu hierarchii poszczególnych działań i inwestycji. Powinno odbywać się to poprzez ograniczenie wpływu źródeł zanieczyszczeń środowiska, ochronę i rozwój walorów przyrodniczych i krajobrazowych terenu, racjonalne gospodarowanie zgodne z zasadą zrównoważonego rozwoju oraz podnoszenie świadomości ekologicznej społeczeństwa ukierunkowane na zmianę ich postawy wobec działań na rzecz środowiska naturalnego.

Nadrzędnym, długoterminowym celem Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Węgrowskiego jest:

„Poprawa stanu środowiska naturalnego poprzez ograniczenie negatywnego wpływu działalności człowieka i racjonalne korzystanie z zasobów przyrody”.

Program składa się z trzech zasadniczych części. W pierwszej dokonano szczegółową analizę, która zawiera opis aktualnego stanu powiatu w zakresie ochrony środowiska oraz określono jego podstawowe problemy, w drugiej przedstawiono strategię podejmowanych działań, w trzeciej zaś wskazano źródła finansowania projektów obejmujących ochronę środowiska.

Sporządzony program ochrony środowiska obejmuje następujące zagadnienia:  omówienie aktualnego stanu prawnego;  analizę i ocenę obecnego stanu środowiska;  krótkoterminową strategię działań – na najbliższe 4 lata;  długoterminową strategię działań;  określenie celów i kierunków działań;  harmonogram realizacji poszczególnych zadań;  nakłady na realizację programu;  organizację zarządzania ochroną środowiska;

ENERGOlogika LTD. Sp. z o.o. Nowe Iganie, ul. Siedlecka 103, 08-110 Siedlce tel. 533-996-772 [email protected] Strona 8

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Węgrowskiego na lata 2012 – 2015 z perspektywą na lata 2016 - 2019

 sposób monitorowania;  harmonogram wdrażania;  omówienie potencjalnych źródeł finansowania działań przewidzianych w programie.

1.3. Metodyka opracowania programu

Przygotowanie Programu Ochrony Środowiska jest konsekwencją realizacji polityki ekologicznej państwa przedstawionej w „II Polityce Ekologicznej Państwa‖ oraz „Programie Wykonawczym do II Polityki Ekologicznej Państwa‖. Powiatowy Program odnosi się do dokumentów wyższego szczebla, a więc Programu Ochrony Środowiska Województwa Mazowieckiego na lata 2011 - 2014 z uwzględnieniem perspektywy do 2018 r. Programy wykonywane są w określonej kolejności – od programu wojewódzkiego, poprzez programy powiatowe do gminnych.

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Węgrowskiego opracowany został w oparciu o:  Politykę Ekologiczną Państwa na lata 2009-2012 z perspektywą do roku 2016,  Strategię Rozwoju Kraju 2007-2015 przyjętą przez Rade Ministrów 27 czerwca 2006 r.,  Narodową Strategię Spójności 2007-2013 przyjętą przez Rade Ministrów 2 sierpnia 2006 r.,  Program Ochrony Środowiska Województwa Mazowieckiego na lata 2011 - 2014 z uwzględnieniem perspektywy do 2018 r.,  Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Węgrowskiego na lata 2004 – 2011,  Plan Gospodarki Odpadami dla Powiatu Węgrowskiego na lata 2004 – 2011,  Aktualizację Planu Gospodarki Odpadami dla Powiatu Węgrowskiego na lata 2009 – 2013 z perspektywą do roku 2018,  Strategię Rozwoju Powiatu Węgrowskiego na lata 2007 – 2015,  Plan Rozwoju Lokalnego dla Powiatu Węgrowskiego na lata 2008 – 2015,  Wytyczne do sporządzania programów ochrony środowiska na szczeblu regionalnym i lokalnym (Warszawa 2002 r.).

Utworzenie Programu poprzedzone zostało analizą obecnej sytuacji i zachodzących zmian na terenie Powiatu Węgrowskiego w odniesieniu do demografii, podstaw i możliwości rozwoju społeczno – gospodarczego powiatu, stanu poszczególnych komponentów środowiska naturalnego oraz możliwości finansowania przedsięwzięć.

Diagnoza stanu środowiska na terenie powiatu wykonana została na podstawie informacji o:  infrastrukturze,  komunikacji i stanie dróg na terenie powiatu,  hałasie,  krajobrazie i środowisku przyrodniczym,  budowie geologicznej i ukształtowaniu terenu,

ENERGOlogika LTD. Sp. z o.o. Nowe Iganie, ul. Siedlecka 103, 08-110 Siedlce tel. 533-996-772 [email protected] Strona 9

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Węgrowskiego na lata 2012 – 2015 z perspektywą na lata 2016 - 2019

 stanie gleb,  surowcach mineralnych,  stanie wód powierzchniowych i podziemnych,  gospodarce wodno-ściekowej,  gospodarce odpadami.

Część statystyczną, oparto o aktualnie dostępny rocznik statystyczny, co oznacza, że dane statystyczne dotyczą roku 2010 i 2011. Źródłem danych na temat aktualnego stanu i zagrożeń środowiska przyrodniczego były informacje o stanie środowiska w powiecie węgrowskim (WIOŚ), dane zaczerpnięte z roczników statystycznych ogólnopolskich i wojewódzkich, informacje uzyskane od samorządu lokalnego i podległych mu jednostek.

ENERGOlogika LTD. Sp. z o.o. Nowe Iganie, ul. Siedlecka 103, 08-110 Siedlce tel. 533-996-772 [email protected] Strona 10

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Węgrowskiego na lata 2012 – 2015 z perspektywą na lata 2016 - 2019

2. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA POWIATU WĘGROWSKIEGO

2.1. Położenie i krajobraz

Powiat węgrowski jest jednym z 42 powiatów województwa mazowieckiego, położony w środkowo – wschodniej części województwa mazowieckiego, zajmuje wschodnią część Niziny Mazowieckiej, między rzeką Bug na północ a Wysoczyzną Siedlecką, której sięga południowy skraj powiatu.

Analizowany powiat graniczy z następującymi jednostkami samorządu terytorialnego: - od zachodu z powiatami: mińskim i wyszkowskim, - od północy z ostrowskim, - od wschodu z sokołowskim, - od południa z siedleckim.

Rysunek 1. Położenie powiatu węgrowskiego na tle województwa mazowieckiego.

ENERGOlogika LTD. Sp. z o.o. Nowe Iganie, ul. Siedlecka 103, 08-110 Siedlce tel. 533-996-772 [email protected] Strona 11

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Węgrowskiego na lata 2012 – 2015 z perspektywą na lata 2016 - 2019

Administracyjnie powiat węgrowski dzieli się na: miasto Węgrów, jedną gminę miejsko – wiejską Łochów oraz siedem gmin wiejskich: Sadowne, Stoczek, Miedzna, Liw, Wierzbno, Grębków i Korytnica. Układ osadniczy powiatu tworzy 112 sołectw oraz 269 miejscowości wiejskich i 2 miejscowości miejskie.

Rysunek 2. Podział administracyjny Powiatu Węgrowskiego.

Powiat węgrowski zajmuje powierzchnię 122 073 ha (około 3,4 % powierzchni w województwie) i jest zamieszkiwany przez 68 020 mieszkańców. Największy obszar powiatu stanowi Łochów, zajmując 16,1 % powierzchni powiatu. Siedzibą władz powiatowych jest miasto Węgrów liczące 12 897 tyś. ludności.

Przez powiat węgrowski przebiegają ważne drogi krajowe i wojewódzkie, łączące powiat węgrowski z okolicznymi miastami powiatowymi oraz Warszawą m.in.: - trasa z Serocka przez Wyszków, Łochów – Węgrów do Sokołowa – Siedlec - Białej Podlaskiej; - trasa z Warszawy przez Mińsk Mazowiecki – Łochów do Ostrowi Mazowieckiej.

ENERGOlogika LTD. Sp. z o.o. Nowe Iganie, ul. Siedlecka 103, 08-110 Siedlce tel. 533-996-772 [email protected] Strona 12

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Węgrowskiego na lata 2012 – 2015 z perspektywą na lata 2016 - 2019

Ponadto w jego północnej części zlokalizowana jest linia kolejowa relacji: Warszawa – Białystok, przebiegająca przez tereny trzech gmin: Sadowne, Stoczek i Łochów.

Rysunek 3. Udział poszczególnych gmin w strukturze Powiatu Węgrowskiego.

Geograficznie przynależy on do Niziny Południowopodlaskiej, a sam Węgrów leży w Obniżeniu Węgrowskim. Wzdłuż północnej granicy powiatu płynie rzeka Bug, malowniczą dolinę tworzy również w ramach powiatu rzeka Liwiec. Niskie, rozlewiskowe tereny, nadbużańskie stanowiły od zawsze jego naturalną granicę północną. Główne kompleksy leśne występują w północnej części powiatu węgrowskiego tworząc tzw. Lasy Łochowskie oraz w okolicy Sadownego pomiędzy Stoczkiem a Miedzną – Lasy Miedzeńskie. Wskaźnik lesistości powiatu jest dosyć wysoki – 27,3%, w odniesieniu do lesistości województwa mazowieckiego, który wynosi 22,8%. Obszar powiatu węgrowskiego został zaliczony do tzw. Zielonych Płuc Polski. Ponad połowę powierzchni powiatu węgrowskiego obejmują obszary chronione. Północna część powiatu zlokalizowana jest na terenie Nadbużańskiego Parku Krajobrazowego, południowo – wschodnia obejmuje zasięgiem Siedlecko – Węgrowski Obszar Chronionego Krajobrazu należącego do systemu „Dolina Liwca‖. Wiejski charakter gminy podkreśla działalność rolnicza większości jej mieszkańców, prowadzona najczęściej na potrzeby własne. Sprzyjają temu stosunkowo dobre gleby (głównie IV – VI klasy bonitacyjnej) i małe skażenie środowiska. Tereny rolnicze w sumie zajmują 79 087,77 ha, czyli ok. 65 % całej powierzchni powiatu. Przemysł, handel i usługi odgrywają także ważną rolę w strukturze gospodarczej powiatu. Największy udział w ogólnej liczbie przedsięwzięć na terenie powiatu mają handel hurtowy i detaliczny, naprawa pojazdów mechanicznych oraz artykułów użytku osobistego i domowego. Większe zakłady produkcyjne zlokalizowane są głównie w stolicy powiatu - Węgrowie oraz w mieście i gminie Łochów.

ENERGOlogika LTD. Sp. z o.o. Nowe Iganie, ul. Siedlecka 103, 08-110 Siedlce tel. 533-996-772 [email protected] Strona 13

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Węgrowskiego na lata 2012 – 2015 z perspektywą na lata 2016 - 2019

Tabela 1. Charakterystyka powiatu węgrowskiego – podstawowe dane liczbowe (dane uzyskane z urzędów gmin oraz GUS) .

Sieć Liczba Użytki Użytki Sieć Sieć Liczba Jednostka Powierzchnia Liczba gazowa indywidualnych rolne leśne wodociągowa kanalizacyjna podmiotów terytorialna [ha] mieszkańców km gospodarstw [ha]* [ha] km / % km / % gospodarczych (2010r.) rolnych powiat 122 073 68020 79 087,77 33 687,2 1 154,31 154,299 115,04 3 809 10 307 węgrowski Miasto 3 551 12 816 2 918,89 672 78,00 / 93,5 39 / 72,2 22,47 1417 487 Węgrów Gmina i miasto 19 622 17967 9 273,19 7 765,1 206,60 / 89,8 26,00 / 26,3 brak 1261 2250 Łochów Gmina 14 472 6 128 7639,25 4 030,5 140,04 / 80 10,209 / 3 brak 295 1050 Sadowne Gmina 14 456 5 248 7 371,97 6 553,25 141,17 / 100 36,09 / 27 brak 272 1041 Stoczek Gmina 11 600 4 095 8 588,39 3 373,4 119,23 / 84,6 28,1 / 46 brak 184 928 Miedzna 16 956 7 609 10 989,13 3 993,6 161,04 / 97 8,01 / 12 8,90 393 1213 Gmina 18 032 6 571 14 391,74 3 090,2 161,7 / 99,5 6,89 / 00,7 brak 274 1532 Korytnica Gmina 10 309 3 013 8 135,46 2 006,9 30,25 / 45 brak 3,57 158 771 Wierzbno Gmina 13 075 4573 9 779,77 2 202,3 115,98 / 87,5 brak brak 220 1037 Grębków *Dane z Powszechnego Spisu Rolnego rok 2010 (Główny Urząd Statystyczny)

ENERGOlogika LTD. Sp. z o.o. Nowe Iganie, ul. Siedlecka 103, 08-110 Siedlce tel. 533-996-772 [email protected] Strona 14

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Węgrowskiego na lata 2012 – 2015 z perspektywą na lata 2016 - 2019

2.2. Uwarunkowania klimatyczne

Klimat województwa mazowieckiego jest przestrzennie zróżnicowany. Wynika to z różnorodności wpływów kształtujących jego właściwości i zróżnicowania czynników geograficznych, takich jak: położenie geograficzne, ukształtowanie powierzchni, wysokość bezwzględna i względna, pokrycie terenu, stopień zurbanizowania itp. Region klimatyczny mazowiecko - podlaski (W. Okołowicz, 1965) w obszarze którego leży powiat węgrowski jest regionem o wyraźnej przewadze kontynentalizmu. Nadciągające ze wschodu powietrze polarno kontynentalne jest powietrzem o małej wilgotności. Amplitudy temperatur są większe od przeciętnych a klimat charakteryzuje się dość długim, wcześnie zaczynającym się latem oraz dłuższą niż przeciętnie zimą z niskimi temperaturami. Roczna wielkość opadów wynosi ok. 550 mm i jest jedną z najniższych w skali Polski. Przy normalnych opadach może występować deficyt wody w glebie oraz głębokie niżówki w rzekach zasilanych lokalnie. Pokrywa śnieżna zalega przez ok. 90-110 dni, a okres wegetacji to ok. 210 dni w roku. Średnia roczna temperatura powietrza sięga około 7,2 ºC. Przeważają wiatry z sektora zachodniego, z tym, że w zimie przeważają wiatry północno-zachodnie.

Rysunek 4. Dzielnice rolniczo - klimatyczne Polski wg R. Gumińskiego.

ENERGOlogika LTD. Sp. z o.o. Nowe Iganie, ul. Siedlecka 103, 08-110 Siedlce tel. 533-996-772 [email protected] Strona 15

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Węgrowskiego na lata 2012 – 2015 z perspektywą na lata 2016 - 2019

Legenda:

Dzielnica rolniczo-klimatyczna

I Szczecińska VII Zachodnia XV Częstochowsko- Kielecka

II Zachodniobałtycka IX Wschodnia XVI Tarnowska

III Wschodniobałtycka X Łódzka XVII Sandomiersko - Rzeszowska

IV Pomorska XI Radomska XVIII Podsudecka

V Mazurska XII Lubelska XIX Podkarpacka

VI Nadnotecka XIII Chełmska XX Sudecka

VII Środkowa XIV Wrocławska XXI Karpacka

2.3. Uwarunkowania geologiczno – geomorfologiczne

Powiat węgrowski zaliczany jest do obszarów o młodoglacjalnej rzeźbie terenu, ukształtowanej m.in. w okresie zlodowacenia środkowopolskiego oraz procesów denudacyjnych z okresu zlodowacenia północnopolskiego. Według podziału Polski na jednostki strukturalne W. Pożaryskiego powiat węgrowski leży w obrębie Obniżenia Podlaskiego należącego do Platformy Wschodnioeuropejskiej. Platforma wschodnioeuropejska obejmuje północno-wschodnią część Polski i składa się z dwóch wyraźnych części: fundamentu krystalicznego zbudowanego z prekambryjskich skał magmowych i metamorficznych oraz zalegającej na fundamencie pokrywy osadowych skał paleozoicznych, mezozoicznych i kenozoicznych. Obniżenie podlaskie jest asymetryczną depresją wydłużoną w kierunku wschód- zachód, o osi nachylonej na zachód. Pokrywę tworzą skały górnego prekambru, starszego paleozoiku, permu, jury, kredy, trzeciorzędu i czwartorzędu; grubość pokrywy wypełniającej obniżenie podłoża wynosi od 1000 do 4000 m. Tektonika obniżenia podlaskiego uzależniona jest od budowy podłoża krystalicznego, a zwłaszcza od uskoków, które z cokołu krystalicznego przechodzą w skały osadowe. W części północnej zapadliska podlaskiego występują uskoki o rozciągłości równoleżnikowej, zrzuty wynoszą kilkaset metrów. Są to od zachodu uskoki m.in. Łochowa.

Analizując położenie powiatu węgrowskiego zgodnie z podziałem geomorfologicznym wg J. Kondrackiego, przeważająca część powiatu leży w obrębie Niziny Południowopodlaskiej wchodzącej w skład podprowincji Niziny Środkowopolskie, natomiast północno wschodnia część powiatu zlokalizowana jest w obrębie makroregionu Nizina Środkowomazowiecka. Nizina Południowopodlaska w północnej części obejmuje swoim zasięgiem teren o strukturze lekko falistej, z ostańcami moren, ozów i kemów związanych z zasięgiem zlodowacenia warciańskiego. W granicach powiatu węgrowskiego występują 3 mezoregiony należące do Niziny Południowopodlaskiej, tj.:

ENERGOlogika LTD. Sp. z o.o. Nowe Iganie, ul. Siedlecka 103, 08-110 Siedlce tel. 533-996-772 [email protected] Strona 16

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Węgrowskiego na lata 2012 – 2015 z perspektywą na lata 2016 - 2019

 Wysoczyzna Siedlecka - wysoczyzna powstała na skutek działania lądolodu w okresie zlodowacenia środkowopolskiego stadiału Warty i jego faz recesyjnych. W krajobrazie przeważają moreny: czołowa i denna. Średnia wysokość nad poziomem morza wynosi 160 m n.p.m., a maksymalna dochodzi do 200 m. Źródła ma tu m.in. rzeka Liwiec. Region przecinają również doliny mniejszych rzek, które stanowią dopływy Bugu.  Obniżenie Węgrowskie - stanowi północno-zachodnią część Niziny Południowopodlaskiej, jest południkowym obniżeniem wykorzystującym rzeki Liwiec (z dopływem Kostrzyń) i Świder. W regionie osiągającymi wysokości od 150 m n.p.m. przeważają podmokłe łąki i częściowo lasy. Obniżenie Węgrowskie jest regionem rolniczym, rozpościera się na terenie 4 gmin powiatu węgrowskiego: Korytnica, Liw, Wierzbno, Grębków.  Wysoczyzna Kałuszyńska - region w zachodniej części Niziny Południowopodlaskiej,. Stanowi płaską wysoczyznę denudacyjną wznosząca się nad otaczające ją tereny ( wysokości do 223 m ). Obszar zagospodarowany rolniczo.

Nizina Środkowomazowiecka stanowi kotlinowate obniżenie położone na wysokości 60-150 m n.p.m., nawiązujące do trzeciorzędowej struktury geologicznej, tzw. niecki mazowieckiej. Na Nizinie Środkowomazowieckiej znajduje się największy w Polsce węzeł hydrograficzny, spływają tutaj m.in. rzeka Liwiec i Bug. Krajobraz cechuje się niewielkim urozmaiceniem, pomiędzy płytko wciętymi starasowanymi dnami dolin rzecznych występują płaskie, niekiedy zwydmione równiny denudacyjne. Północno – wschodnia część powiatu węgrowskiego leży w granicach dwóch mezoregionów Niziny Środkowomazowieckiej, tj.:  Dolina Dolnego Bugu – mezoregion stanowi długi na ok. 60 km, niemal równoleżnikowy, odcinek doliny Bugu. Dolina dochodzi do kilku kilometrów szerokości obejmując łąkowy taras zalewowy, na którym znajdują się liczne starorzecza, oraz piaszczysty taras wydmowy porośnięty w większości lasem. Głównymi rzekami wpadającymi do Bugu na terenie doliny są Brok (prawy dopływ) i Liwiec (lewy dopływ).  Równina Wołomińska – region stanowiący północno-wschodnią część Niziny Środkowomazowieckiej. Obszar zbudowany z utworów polodowcowych, w podłożu występują iły wstęgowe. Równinę Wołomińską przecinają liczne, równoległe doliny dopływów Bugu i Narwi: Ugoszczy, Liwca z Osowicą, Rządzy, Czarnej i Długiej. Występuje mozaika pól uprawnych i lasów.

2.4. Demografia

Kwestia przyrostu lub spadku liczby ludności jest bardzo istotnym czynnikiem kształtującym środowisko przyrodnicze. Ze wzrostem populacji zwiększa się jednocześnie popyt na zasoby naturalne ziemi. Należą do nich zasoby odnawialne (lasy, wody, grunty uprawne) i zasoby nieodnawialne (paliwa kopalne). Ponadto następuje zdecydowany wzrost zanieczyszczeń dostających się środowiska na skutek działalności człowieka. Niszczenie

ENERGOlogika LTD. Sp. z o.o. Nowe Iganie, ul. Siedlecka 103, 08-110 Siedlce tel. 533-996-772 [email protected] Strona 17

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Węgrowskiego na lata 2012 – 2015 z perspektywą na lata 2016 - 2019

środowiska naturalnego ziemi pociąga za sobą ubóstwo, klęski, deficyty wody pitnej czy zmiany klimatu. Wg danych GUS teren powiatu węgrowskiego w 2011 roku był zamieszkiwany przez ogólną liczbę ludności wynoszącą 68 020, z czego kobiety stanowiły 50,14 % a mężczyźni 49,86 %.

Tabela.2 Demografia powiatu węgrowskiego (stan na 31.12.2011 r. wg GUS)

Ludność Powierzchnia % L.p. Region Ogółem Mężczyźni Kobiety Na 1 km2 ludności 2 w ha w km powiatu Woj. 1. 3555847 35558 5285604 2529656 2755948 149 --- mazowieckie Powiat 2. 122073 1221 68020 33919 34101 56 100 węgrowski 3. Miasto Węgrów 3551 36 12816 6164 6652 356 18,84 Gmina 4. 13075 131 4573 2335 2238 35 6,72 Grębków Gmina 5. 18032 180 6571 3450 3121 36 9,66 Korytnica Gmina 6. 16956 169 7609 3859 3750 45 11,18 Liw Gmina i Miasto 7. 19622 196 17967 8894 9073 92 26,41 Łochów 8. 11600 116 4095 2032 2063 35 6,02 Gmina 9. 14472 145 6128 2972 3156 42 9,01 Sadowne 10. 14456 145 5248 2655 2593 36 7,71 Gmina 11. 10309 103 3013 1558 1455 29 4,42 Wierzbno

Obszar powiatu węgrowskiego zamieszkuje 68020 mieszkańców, co stanowi 1,28 % ogólnej liczby mieszkańców województwa mazowieckiego. W odniesieniu do gęstości zaludnienia dla województwa mazowieckiego, który wynosi 149 osób/km2, gęstość zaludnienia dla powiatu węgrowskiego jest niska i wynosi 56 osób/km2. Najwyższy wskaźnik gęstości zaludnienia występuje w mieście Węgrów i wynosi 356 osób/km2, natomiast Gminę Wierzbno zamieszkuje najmniej mieszkańców, zaledwie 29 osób/km2. W powiecie zauważa się również przewagę ludności zamieszkującej tereny wiejskie – 71,2% nad ludnością miast – 28,8%. Przyrost naturalny w powiecie węgrowskim jest ujemny i wynosi – 72. W wyniku ubytku migracyjnego i ubytku naturalnego, liczba ludności powiatu zmniejszyła się prawie o 2 % w przeciągu 10 lat - w odniesieniu do 2002 r.

ENERGOlogika LTD. Sp. z o.o. Nowe Iganie, ul. Siedlecka 103, 08-110 Siedlce tel. 533-996-772 [email protected] Strona 18

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Węgrowskiego na lata 2012 – 2015 z perspektywą na lata 2016 - 2019

2.5. Użytkowanie gruntów

W granicach administracyjnych powiat węgrowski zajmuje powierzchnię 1221 km2. Dominującą formę użytkowania gruntów powiatu stanowią tereny rolnicze – ponad 79 087,77 ha (64,8 % powierzchni powiatu). Lasy i grunty leśne zajmują powierzchnię prawie 33687,2 ha (co stanowi 27,6 % powierzchni powiatu). W skład pozostałych terenów wchodzą obszary mieszkaniowe i usługowe oraz nieużytki, które stanowią 3.4 % powierzchni powiatu. Na obszarze powiatu węgrowskiego występuje dosyć szeroka gama gleb powstałych w procesie glebotwórczym z utworów polodowcowych, na które znaczący wpływ miały m.in. rodzaj i pochodzenie skały macierzystej, rzeźba terenu, warunki klimatyczne, stosunki wodne, roślinność oraz działalność człowieka. Gleby powiatu węgrowskiego należą do środkowoeuropejskiej strefy glebowej. Ich rozwój przebiegał w warunkach klimatu umiarkowanego. Charakterystyczne dla tej strefy są gleby bielicowe, pyłowe i brunatne. Wytworzone one są z glin zawałowych lekkich oraz piasków leżących na glinach. Na terenie powiatu węgrowskiego dominują gleby lekkie i bardzo lekkie – bielicowe i rdzawe wytworzone z piasków gliniastych i żwirów piaszczystych. Miejscami na piaskach gliniastych i lekkich glinach wytworzyły się gleby płowe i gleby brunatne wyługowane. Wzdłuż koryta Bugu i Liwca występują mady o różnej przepuszczalności. Na terenie powiatu przeważają grunty IV – VI klasy bonitacyjnej. Na gruntach ornych uprawia się głównie zboża, ziemniaki, rzepak, buraki cukrowe oraz uprawy przemysłowe. W powiecie węgrowskim liczba gospodarstw utrzymujących zwierzęta gospodarskie wynosi 5131, z czego najwięcej zajmuje się hodowlą bydła (3635), krów (3238) oraz drobiu kurzego (2699). Najmniej stwierdza się gospodarstw hodujących owce (16). Typową formą własności gruntów rolnych w powiecie węgrowskim są gospodarstwa indywidualne, ich ilość wynosi łącznie 10 307. Najliczniejszą grupę stanowią gospodarstwa o powierzchni 1-5 ha, najmniej natomiast jest gospodarstw o powierzchni 15 ha i więcej.

Rysunek 5. Struktura obszarowa indywidualnych gospodarstw rolnych w Powiecie Węgrowskim (Powszechny Spis Rolny 2010).

ENERGOlogika LTD. Sp. z o.o. Nowe Iganie, ul. Siedlecka 103, 08-110 Siedlce tel. 533-996-772 [email protected] Strona 19

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Węgrowskiego na lata 2012 – 2015 z perspektywą na lata 2016 - 2019

Powierzchnię użytków rolnych ogółem stanowią: użytki rolne w dobrej kulturze rolnej (użytki rolne utrzymywane zgodnie z normami, spełniające wymogi Rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi w sprawie minimalnych norm z dnia 12 marca 2007 r. z późniejszymi zmianami (Dz. U. z 2010 r., nr 39, poz. 211), na którą składają się: 1. łąki trwałe, 2. pastwiska trwałe, 3. uprawy trwałe, w tym sady (plantacje drzew i krzewów owocowych oraz ich szkółki), 4. ogrody przydomowe (bez powierzchni przeznaczonej na rekreację), 5. zasiewy, 6. grunty ugorowane, 7. użytki rolne pozostałe.

2.6. Surowce mineralne

Głównym kompleksem litologicznym na obszarze powiatu węgrowskiego przedstawiającym wartości surowcowe są osady piaszczyste i piaszczysto – żwirowe pochodzenia rzecznego oraz piaszczyste pochodzenia eolicznego. Osady te to tzw. kruszywo naturalne stosowane na szeroką skalę w budownictwie i drogownictwie tj. złoża mieszanek żwirowo - piaskowych. W obrębie powiatu znajdują się także piaski kwarcowe wykorzystywane do produkcji betonów komórkowych oraz do produkcji cegły wapienno- kwarcowej. Piaski kwarcowe udokumentowane zostały na terenie gmin Korytnica/Liw oraz Sadowne. Spośród wszystkich złóż powiatu tylko dwa maja status aktywny i są obecnie eksploatowane, kolejne 3 eksploatowane są okresowo. Z uwagi na powierzchniowe występowanie złóż są one eksploatowane w kopalniach naziemnych metodą odkrywkową. Złoża powiatu węgrowskiego budują surowce pospolite, powszechnie występujące, stąd też sklasyfikowano je z punktu widzenia ochrony złóż do klasy 4, najniższej. Natomiast klasyfikację złóż ze względu na ochronę środowiska przeprowadzono po uwzględnieniu stopnia kolizyjności eksploatacji górniczej danego złoża w odniesieniu do różnych komponentów środowiska przyrodniczego i elementów zagospodarowania przestrzennego. W większości teren nad złożem stanowią nieużytki, obszary gospodarki rolnej (V i VI kl.), w mniejszym stopniu obszar leśny. Dwa złoża zlokalizowane w Gminnie Liw: „ Pieńki‖ i „Jarnice Pieńki II‖ występują na obszarze Siedlecko – Węgrowskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu. Dwa kolejne złoża „Sadowne‖ i „Sadowne I‖ znajdują się w obrębie Nadbużańskiego Parku Krajobrazowego. Z tego punktu widzenia 15 złóż zaliczono do klasy A, a więc mało konfliktowych, możliwych do eksploatacji bez większych ograniczeń, ponieważ położone są na obszarach nie podlegających ochronie prawnej. Do klasy B, czyli złóż konfliktowych, zaliczono 4 złoża, których eksploatacja powinna być zaniechana, ze względu położenia na obszarze podlegającym ochronie na mocy przepisów prawa. Podkreślić należy fakt, że w wielu złożach wydobycie odbywa się bez ważnej koncesji, zatwierdzonego planu ruchu górniczego, w sposób nieuporządkowany. Powszechna jest także nielegalna eksploatacja kopalin, szczególnie piasku wydmowego. Koncesję dla prowadzenia eksploatacji złóż posiadają trzy złoża kruszywa naturalnego. Większość złóż znajduje się na terenach należących do osób prywatnych.

ENERGOlogika LTD. Sp. z o.o. Nowe Iganie, ul. Siedlecka 103, 08-110 Siedlce tel. 533-996-772 [email protected] Strona 20

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Węgrowskiego na lata 2012 – 2015 z perspektywą na lata 2016 - 2019

Tabela 3. Zestawienie złóż kopalin na terenie powiatu węgrowskiego wg systemu gospodarki i ochrony bogactw mineralnych „MIDAS‖ (źródło: Państwowy Instytut Geologiczny; 2011).

Kod Stan Zasoby Pow. L.p. Nazwa złoża Kopalina złoża zagospodarowania (tyś.Mg) złoża (ha) Gmina Węgrów kruszywo eksploatacja 1. Grudzie II KN 27,17 1,30 naturalne zaniechana Gmina Grębków kruszywo eksploatacja 2. Trzebucza KN 45,90 0,90 naturalne zaniechana kruszywo złoże rozpoznane 3. Żarnówka KN 373,86 2,00 naturalne szczegółowo i Liw piaski kwarcowe złoże rozpoznane 4. Paplin- d/p betonów PB 2010,00 37,80 wstępnie komórkowych Gmina Korytnica Świętochów kruszywo eksploatacja 5. KN 446,57 6,16 Stary naturalne zaniechana kruszywo złoże o zasobach brak 6. Świętochów I KN 9,9 naturalne szacunkowych danych Świętochów I kruszywo złoże rozpoznane 7. KN 164,95 1,99 Dz.367 naturalne szczegółowo Gmina Liw status nieaktywny, kruszywo złoże 8. Jarnice Pieńki KN 22,88 0,66 naturalne eksploatowane okresowo kruszywo eksploatacja 9. Jarnice Pieńki II KN 0,00 0,49 naturalne zaniechana Gmina Miedzna kruszywo eksploatacja 10. Zuzułka KN 9,01 0,49 naturalne zaniechana kruszywo eksploatacja 11. Żeleźniki KN 124,31 1,47 naturalne zaniechana status aktywny, kruszywo złoże 12. Żeleźniki I KN 61,03 0,67 naturalne eksploatowane okresowo piaski kwarcowe

d/p cegły eksploatacja 13. Sadowne PC 1 043,49 47,70 wapienno- zaniechana

kwarcowej piaski kwarcowe d/p cegły złoże rozpoznane 14. Sadowne I PC 284,46 6,80 wapienno- szczegółowo kwarcowej Gmina Wierzbno 15. Józefy I kruszywo KN eksploatacja 13,00 brak

ENERGOlogika LTD. Sp. z o.o. Nowe Iganie, ul. Siedlecka 103, 08-110 Siedlce tel. 533-996-772 [email protected] Strona 21

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Węgrowskiego na lata 2012 – 2015 z perspektywą na lata 2016 - 2019

naturalne zaniechana danych kruszywo eksploatacja 16. Józefy II KN 15,00 0,54 naturalne zaniechana kruszywo eksploatacja 17. Józefy II - aneks KN 7,70 1,10 naturalne zaniechana kruszywo złoże o zasobach brak brak 18. Józefy III KN naturalne prognostycznych danych danych status aktywny kruszywo 19. Józefy IV KN złoże 176,71 1,97 naturalne zagospodarowane

2.7. Wody

2.7.1. Wody podziemne

Powiat węgrowski pod względem hydrogeologicznym leży w obrębie Niecki Mazowieckiej, zbudowanej z utworów kredy, trzeciorzędu i czwartorzędu, będącej największym w Polsce basenem artezyjskim. Główny poziom wodonośny powiatu węgrowskiego związany jest z piętrem czwartorzędowym. Użytkowe poziomy wodonośne w utworach czwartorzędowych związane są z piaskami wodnolodowcowymi zlodowaceń środkowopolskich i piaszczystymi osadami interglacjalnymi (głównie interglacjału wielkiego). Czwartorzędowe piętro wodonośne składa się z 3 poziomów: przypowierzchniowego, górnego poziomu podglinowego i dolnego poziomu podglinowego. Przypowierzchniowy poziom wodonośny związany jest z występującymi na powierzchni terenu piaszczystymi osadami wodnolodowcowymi zlodowacenia środkowopolskiego. Lokalnie wiąże się również z przewarstwieniami piaszczysto – żwirowymi w glinach zlodowacenia środkowopolskiego. Miąższość tego poziomu jest niewielka, waha się od 8 – 10 m. Wykorzystywany jest głównie przez gospodarstwa indywidualne, do celów gospodarczych. Górny poziom podglinowy występuje powszechnie na omawianym obszarze stanowiąc główny użytkowy poziom wodonośny. Poziom ten występuje w postaci szeregu warstw, soczew i klastycznych wypełnień kanałów subglacjalnych lub dolin rzecznych pozostających w kontakcie hydraulicznym poprzez liczne okna hydrogeologiczne w obrębie utworów słabo przepuszczalnych. Jest to poziom o napiętym zwierciadle wody. Głębokość na jakiej zalega na ogół zawiera się w przedziale od 15 do 50 m. Dolny poziom podglinowy lokalizuje się w obniżeniach podłoża czwartorzędowego oraz w bezpośrednim kontakcie z poziomem podglinowym górnym. Budują go utwory piaszczyste i żwirowe. Miąższość poziomu jest zmienna, a niekiedy stwierdza się jedynie kilkumetrowej miąższości przewarstwienia wśród glin poziomu podglinowego dolnego. Wydajność studni omawianego poziomu wynosi z reguły od kilkunastu do 20-30 m3/h.

Wody głównego poziomu użytkowego charakteryzują się niezbyt wysoką jakością co jest związane głównie z przekroczeniami dopuszczalnych stężeń żelaza, manganu oraz barwy. Wymagają w związku z tym niewielkiego uzdatniania dla celów pitnych.

ENERGOlogika LTD. Sp. z o.o. Nowe Iganie, ul. Siedlecka 103, 08-110 Siedlce tel. 533-996-772 [email protected] Strona 22

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Węgrowskiego na lata 2012 – 2015 z perspektywą na lata 2016 - 2019

W rejonach gdzie nie stwierdza się występowania czwartorzędowej warstwy wodonośnej lub gdy budują go słabo przepuszczalne warstwy, wody utworów trzeciorzędowych pełnią rolę zaopatrzeniową. Za główny poziom użytkowy w utworach trzeciorzędowych uznano utwory wodonośne występujące w granicach gmin: Korytnica, Wierzbno i zachodniej części gminy Liw. Wody te nie budzą zastrzeżeń bakteriologicznych. Na północ od Węgrowa na niewielkich obszarach można spotkać wody dobrej jakości, gdzie woda nie wymaga uzdatniania. Wody złej jakości, nie nadające się do spożycia, występują na północny - zachód od Węgrowa.

Cały powiat węgrowski znajduje się obrębie dwóch głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP): Nr 215 Subniecka Warszawska oraz Nr 215 A Subniecka Warszawska część centralna (zachodni obszar powiatu).

Tabela 4. Główne zbiorniki wód podziemnych na terenie powiatu węgrowskiego (dane: Wydział Geologii w Departamencie Środowiska Województwa Mazowieckiego).

Szacunkowe zasoby Średnia Numer Wiek L.p. Nazwa zbiornika dyspozycyjne [tyś. głębokość zbiornika utworów m3/dobę] ujęć [m] Subniecka Warszawska 1. 215 trzeciorzęd 250 160

Subniecka Warszawska 2. 215A trzeciorzęd 145 180 - część centralna

2.7.2 Wody powierzchniowe

Powiat węgrowski usytuowany jest w dorzeczu rzeki Wisły. Podstawą sieci hydrologicznej powiatu są dwie rzeki: Bug oraz jego lewobrzeżny dopływ – rzeka Liwiec. Długość rzek na terenie powiatu wynosi ogółem 321,31 km, z czego 180,74 km stanowią rzeki uregulowane, a 140,57 km rzeki nieuregulowane.

Rzeka Bug – jest największą rzeką występującą na terenie powiatu węgrowskiego, stanowiąc jego północno – zachodnią granicę. Jest to ciek III rzędu. Jak na rzekę nizinną silnie meandrującą ma dość szybki nurt. Średni przepływ w dolnym biegu – 158 m³/s, co czyni go piątą co do wielkości rzeką Polski. Bug jest jedną z ostatnich w Europie dużych rzek o praktycznie nie zmienionej przez człowieka dolinie o naturalnym charakterze, z licznymi zakolami, starorzeczami, łąkami zalewowymi i lasami łęgowymi. Ingerencja ludzi w bieg rzeki ograniczyła się tu właściwie tylko do umacniania brzegów, na niektórych odcinkach, przy pomocy opasek faszynowych. Zachodzące spontanicznie procesy rzeczne są nadal głównym czynnikiem kształtującym i różnicującym siedliska w obrębie łożyska rzeki oraz niektórych krawędziach jej doliny. W obrębie powiatu znajduje się 12,3% powierzchni zlewni

Bugu. Spadek Bugu, na odcinku należącym do powiatu węgrowskiego, wynosi 0,23 ‰.

ENERGOlogika LTD. Sp. z o.o. Nowe Iganie, ul. Siedlecka 103, 08-110 Siedlce tel. 533-996-772 [email protected] Strona 23

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Węgrowskiego na lata 2012 – 2015 z perspektywą na lata 2016 - 2019

Rzeka Liwiec – jest to druga co do wielkości rzeka powiatu przecinająca jego obszar od południowo - wschodnich granic po północno – zachodni koniec. Długość Liwca na terenie powiatu węgrowskiego wynosi 73 km. Liwiec będąc lewobrzeżnym dopływem Bugu, sam posiada liczne dopływy. Najważniejsze to: Czerwonka Liwska (dł. 7,05 km), Miedzanka (dł. 19,50 km), Czerwonka Grochowska (dł. 10,90 km), Struga (dł. 13,24 km) oraz Kostrzyń (dł. 45 km). Rzeka posiada dwa źródła północne i południowe (poza granicami powiatu). Spadek rzeki głównej wynosi 0,54‰. Średni przepływ Liwca w miejscowości Łochów wynosi 10,5 m³/s. Rzeka przepływa przez kilka miejscowości powiatu węgrowskiego, m.in.: Wyszków, Liw, Węgrów, Starą Wieś, Łochów, Korytnicę, Grębków. Liwiec w granicach powiatu węgrowskiego posiada urozmaicone brzegi - od wysokich skarp po płaskie mielizny, otwierające widok na rozległe, malowniczo położone łąki i pastwiska. Częściowo jest ona uregulowana, choć występują również odcinki o charakterze naturalnym, lokalnie w dolinie napotyka się na wtórne zabagnienia.

Tabela 5. Zestawienie sieci rzecznej powiatu węgrowskiego (dane Starostwo Powiatowe w Węgrowie).

Nazwa rzeki lub Długość Lp. Stan uregulowania Źródło Teren przepływu cieku wodnego w km odnoga rzeki Łochów, 1. Bełcząc 6,5 uregulowana Liwiec Korytnica częściowo 2. Bojewka 21,62 Bojewo Sadowne uregulowana Czerwonka częściowo 3. 7,05 Rozbity Kamień Węgrów Liwska uregulowana Czerwonka w większej części Wierzbno, 4. 10,90 Czaple Grochowska uregulowana Korytnica Łochów, w większej części 5. Dzięciołek 17,80 Drgicz Stoczek, uregulowana Sadowne w większej części 6. Kanał Kolejowy 16,68 Baczki Łochów uregulowana 7. Kostrzyń 45 b.d. Olszyc Folwark Grębków Łochów, 8. Liwiec 126,6 nieuregulowana Sobisze Korytnica, Liw, Grębków Łochów, w większej części 9. Lubiesza 24,75 Międzyleś Stoczek, uregulowana Miedzna w większej części Nowa Wieś 10. Miedzanka 19,50 Liw, Miedzna uregulowana Grochowska 11. Nowa Treblinka 13,36 uregulowana Grądy Sadowne 12. Osownica 5,08 nieuregulowana Kamionka Wierzbno Grębków, 13. Struga 13,24 nieuregulowana Wierzbno Wierzbno uregulowana na 14. Śmierdziucha 13,90 Żarnówka Grębków odcinku 8,94 km

ENERGOlogika LTD. Sp. z o.o. Nowe Iganie, ul. Siedlecka 103, 08-110 Siedlce tel. 533-996-772 [email protected] Strona 24

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Węgrowskiego na lata 2012 – 2015 z perspektywą na lata 2016 - 2019

Łochów, częściowo Sadowne, 15. Ugoszcz 44,47 Wrzoski uregulowana Stoczek, Miedzna w większej części 16. Wilżanka 12,87 Łochów Łochów uregulowana częściowo 17. Zdroje 6,30 Księżopole Budki Liw uregulowana odnoga rzeki 18. Ada b.d. b.d. Węgrów czerwonki

Poza rzekami na ternie powiatu występuje gęsta sieć tworzona przez liczne bezimienne cieki, kanały, rowy oraz zbiorniki wód stojących tj. starorzecza ( m.in. w obrębie doliny rzeki Kostrzyń) i stawy hodowlane. Kanały powiatu osiągają łączną długość 11,20 km, natomiast powierzchnia wód stojących wynosi 160,243 ha. W niewielkich obniżeniach terenu częste są oczka wodne i bagna, ze stałym lub okresowym lustrem wody. Są one istotnym rezerwuarem zasobów wodnych, bardzo narażonym na wszelkie zmiany stosunków wodnych, a zwłaszcza obniżenie poziomu wód gruntowych.

2.8. Zasoby leśne

Do lasów i gruntów leśnych zalicza się zwartą powierzchnię o wielkości co najmniej 0,10 ha, pokrytą roślinnością leśną (zalesioną) lub przejściowo jej pozbawioną (niezalesioną) oraz grunty związane z gospodarką leśną. Do powierzchni zalesionej zalicza się grunty pokryte uprawami leśnymi, młodnikami i drzewostanami starszymi oraz plantacjami topoli i innymi gatunkami drzew szybko rosnących, prowadzonymi na gruntach leśnych i poza lasami. W lesie, gdzie gospodarka jest prowadzona prawidłowo, powierzchnia zalesiona winna stanowić blisko 100% (97-99%) ogólnej powierzchni lasu. Do gruntów związanych z gospodarką leśną zalicza się grunty zajęte pod wykorzystywane dla potrzeb gospodarki leśnej budynki i budowle, linie podziału przestrzennego lasu, drogi leśne, szkółki leśne na gruntach leśnych, miejsca składowania drewna, urządzenia melioracyjne, tereny pod liniami energetycznymi, parkingi leśne i urządzenia turystyczne.

Grunty leśne zajmują na terenie powiatu węgrowskiego powierzchnię 33687,2 ha, co stanowi 27,6 % całkowitej powierzchni powiatu. W porównaniu z większymi jednostkami terytorialnymi, lesistość utrzymana jest na dosyć wysokim poziomie. Średnia lesistość województwa mazowieckiego w 2011 r. wynosiła 22,80%, a średnia lesistość kraju 29,20%. Powiat węgrowski zajmuje 12 miejsce w województwie mazowieckim w odniesieniu do wielkości zalesienia gruntów. Pod względem terytorialnym lasy powiatu węgrowskiego leżą w obszarze działania Nadleśnictwa Łochów oraz Nadleśnictwa Siedlce. Do nadleśnictwa Siedlce należą tylko 2 gminy: Wierzbno i Grębków, natomiast do nadleśnictwa Łochów gminy Węgrów, Łochów, Liw, Sadowne, Korytnica, Miedzna, Stoczek.

ENERGOlogika LTD. Sp. z o.o. Nowe Iganie, ul. Siedlecka 103, 08-110 Siedlce tel. 533-996-772 [email protected] Strona 25

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Węgrowskiego na lata 2012 – 2015 z perspektywą na lata 2016 - 2019

Rysunek 6. Sieć hydrologiczna powiatu węgrowskiego.

ENERGOlogika LTD. Sp. z o.o. Nowe Iganie, ul. Siedlecka 103, 08-110 Siedlce tel. 533-996-772 [email protected] Strona 26

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Węgrowskiego na lata 2012 – 2015 z perspektywą na lata 2016 - 2019

Na terenie powiatu lasy publiczne stanowią obszar 13949,8 ha (42 % powierzchni, natomiast lasy innych własności (osób prywatnych, wspólnot, Agencji Nieruchomości Rolnych) – 19332,7 ha (58 %). Lasy własności Skarbu Państwa będące w zarządzie Lasów Państwowych zajmują teren 13462,1 ha. Zgodnie z ustawą z 28 września 1991 r. o lasach. (Dz. U. nr 101, poz.444 z późn. zm.) nadzór nad gospodarką leśną w lasach nie stanowiących własności skarbu państwa sprawuje wojewoda albo starosta. Nadzór ten może być powierzony w drodze porozumienia właściwym terytorialnie nadleśniczym. Na mocy takich porozumień ze starostą węgrowskim Nadleśnictwo Siedlce i Nadleśnictwo Łochów przejęły prowadzenie spraw z zakresu nadzoru nad gospodarką leśną w lasach niepaństwowych, w tym wydawanie decyzji administracyjnych w pierwszej instancji. Największą lesistością charakteryzują się gminy Stoczek oraz Łochów, o wartościach odpowiednio 44,90 % oraz 38,90 %. Najmniejszą, bo jedynie 16,70 %, lesistość stwierdza się w gminie Grębków.

▲ – lesistość > 40 % ▲ – lesistość 30 – 40 % ▲ – lesistość 25 – 29 % ▲ – lesistość 20 – 24% ▲ – lesistość < 20 %

Rysunek 7. Lesistość na terenie poszczególnych gmin powiatu węgrowskiego.

ENERGOlogika LTD. Sp. z o.o. Nowe Iganie, ul. Siedlecka 103, 08-110 Siedlce tel. 533-996-772 [email protected] Strona 27

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Węgrowskiego na lata 2012 – 2015 z perspektywą na lata 2016 - 2019

Tabela 6. Struktura zasobów leśnych na terenie powiatu węgrowskiego (dane Główny Urząd Statystyczny 2011 r.).

Grunty leśne [ha] Lasy [ha] Jednostka Powierzchnia Lesistość terytorialna [ha] % ogółem publiczne prywatne ogółem publiczne prywatne Powiat 122076 27,3 33687,2 14314,5 19372,7 33282,5 13949,8 19332,7 węgrowski Miasto 3551 18,80 672 90,4 581,6 667,4 89,8 577,6 Węgrów Gmina 13075 16,70 2202,3 650,3 1552,0 2178,6 637,6 1541,0 Grębków Gmina 18032 17,10 3090,2 286,2 2804,0 3081,4 280,4 2801,0 Korytnica Gmina 16947 23,20 3993,6 2178,2 1815,4 3926,3 2110,9 1815,4 Liw Gmina 19622 38,90 7765,1 4799,6 2965,5 7627,6 4670,1 2957,5 Łochów Gmina 11601 28,80 3373,4 1376,1 1997,3 3337,1 1343,8 1993,3 Miedzna Gmina 14473 27,50 4030,5 1915,0 2115,5 3980,9 1865,4 2115,5 Sadowne Gmina 14454 44,90 6553,2 2680,8 3872,4 6483,7 2618,3 3865,4 Stoczek Gmina 10320 19,40 2006,9 337,9 1669,0 1999,6 333,6 1666,0 Wierzbno

Lasy Nadleśnictwa Łochów tworzące terytorialnie powiat węgrowski rozmieszczone są nierównomiernie i podzielone na dwa obręby: Łochów i Węgrów. Większość lasów położona jest w kilku kompleksach leśnych, jednak nadleśnictwo zarządza również dużą liczbą małych powierzchniowo działek lub niewielkich kilkuhektarowych kompleksów. Znaczna część tych działek położona jest w otoczeniu lasów prywatnych. Dominującymi typami siedlisk są siedliska borowe zajmujące 80% powierzchni, lasowe – 17% a olsowe - 3%. Gatunkiem panującym jest sosna zajmująca około 83% powierzchni, dąb - 6%, brzoza – 5%, olsza - 4%, świerk – 1%, inne – 1%. Większą lesistością oraz liczbą dużych kompleksów leśnych charakteryzuje się północna część nadleśnictwa, fragmenty dawnej Puszczy Kamienieckiej. Część południowa nadleśnictwa, poza kompleksem w obrębie Węgrów jest mniej zalesiona. Najmniejszą lesistością charakteryzuje się środkowa część obszaru nadleśnictwa w okolicach Korytnicy.

Na terenie Nadleśnictwa Siedlce wyodrębniono 12 typów siedliskowych lasów. Siedliska borowe zajmują 64,5% powierzchni. Siedliska lasowe zajęte przeważnie przez dąb, sosnę, brzozę, i olchę stanowią 35,5% powierzchni. Głównym gatunkiem tworzącym drzewostany jest sosna 65% powierzchni, a ponadto: dąb 16%, olcha 9%, brzoza 8%. Przeciętny wiek drzewostanu wynosi ok. 50 lat.

ENERGOlogika LTD. Sp. z o.o. Nowe Iganie, ul. Siedlecka 103, 08-110 Siedlce tel. 533-996-772 [email protected] Strona 28

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Węgrowskiego na lata 2012 – 2015 z perspektywą na lata 2016 - 2019

W lasach powiatu występują liczne gatunki roślin objętych ochroną tj. konwalia majowa, kopytnik pospolity, przylaszczka pospolita, zawilec gajowy, gnieźnik leśny, zawilec żółty, wawrzynek wilcze łyko, parzydło leśne, lilia złotogłów, podkolan biały, bluszcz pospolity. Fauna powiatu jest również bardzo bogata. W lasach spotyka się wiele gatunków dzikich zwierząt. Do pospolitych należą: sarna, dzik, borsuk, kuna, lis, jenot, bóbr, zając, do rzadszych jeleń i łoś. Lasy na terenie powiatu węgrowskiego są w dobrej kondycji. Nie stwierdza się zasadniczych szkód ze strony przemysłu. Wskaźniki uszkodzeń pozwalają zaliczyć lasy obu nadleśnictw do strefy I – uszkodzeń słabych. Potencjalne zagrożenia mogą mieć charakter lokalny.

Bogactwo fauny oraz sprzyjające warunki przyrodnicze powiatu węgrowskiego sprawiają, iż na jego terenie prowadzona jest aktywnie gospodarka łowiecka. W powiecie działa 29 obwodów łowieckich: 9 obwodów leśnych i 20 obwodów polnych. Do Nadleśnictwa Łochów należy 16 obwodów łowieckich. Należy ono do Rejonu Hodowlanego nr 2, który posiada opracowany Wieloletni Łowiecki Plan Hodowlany na lata 2007-2017, gdzie ujęte zostały zadania dla poszczególnych obwodów łowieckich. Zadania te dotyczą zarówno zagospodarowania łowisk, jak i gospodarowania populacjami zwierząt.

W granicach Nadleśnictwa Łochów znajduje się Nadbużański Park Krajobrazowy ( w północnej części powiatu), natomiast Nadleśnictwo Siedlce nadzoruje teren z funkcjonującym Siedlecko – Węgrowskim Obszarem Chronionego Krajobrazu (na południowym – wschodzie powiatu). W związku z tym, należałoby wyraźnie wzmocnić pozaprodukcyjne funkcje tych lasów. Działanie w tym kierunku powinny być traktowane jako priorytetowe. Ponadto, w powiecie na terenie obu nadleśnictw wydzielono 6 rezerwatów oraz liczne pomniki przyrody.

2.9. Obszary chronione powiatu węgrowskiego

Powiat węgrowski to teren o bogatych walorach przyrodniczych, charakteryzujący się dużą zmiennością krajobrazów i małą degradacją. Obejmuje wiele unikatowych środowisk m.in. dolinę Bugu i Liwca, czy rozległe kompleksy Puszczy Łochowskiej.

Na terenie powiatu węgrowskiego znajdują się liczne obszary i obiekty przyrodniczo cenne, objęte ochroną prawną. Łączna powierzchnia wszystkich form ochrony przyrody wynosi 46 375,9 ha, zajmując na terenie tego powiatu 38 % jego powierzchni. Największy teren, bo aż 77 % chronionego obszaru zajmuje Nadbużański Park Krajobrazowy. Siedlecko – Węgrowski Obszar Chronionego Krajobrazu stanowi 22,4 %. W powiecie węgrowskim wydzielono 6 rezerwatów przyrody oraz liczne użytki ekologiczne Liczba pomników przyrody na terenie powiatu wynosi 197 szt.

ENERGOlogika LTD. Sp. z o.o. Nowe Iganie, ul. Siedlecka 103, 08-110 Siedlce tel. 533-996-772 [email protected] Strona 29

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Węgrowskiego na lata 2012 – 2015 z perspektywą na lata 2016 - 2019

Tabela 7. Formy ochrony przyrody na terenie powiatu węgrowskiego (dane GUS 2011 r., oraz z Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska w Warszawie).

Obszary Obszary prawnie Rezerwaty Parki Użytki Pomniki chronionego Jednostka chronione przyrody krajobrazowe ekologiczne przyrody terytorialna krajobrazu ogółem ha szt. Powiat 46 375,9 590,6 35 875,0 10 380,0 119,72 197 węgrowski Gmina 1600,0 - - 1 600,0 - 1 Węgrów Gmina 900,0 - - 900,0 - 12 Grębków Gmina - - - - - 10 Korytnica Gmina Liw 8 505,0 95,4 805,0 7 700,0 2,68 2 Gmina 8493,5 321,0 8475,0 - 41,03 56 Łochów Gmina 3377,4 - 3 375,0 - 13,16 13 Miedzna Gmina 14 470,0 116,1 14 470,0 - 43,72 59 Sadowne Gmina 8 750,0 58,1 8 750,0 - 19,13 39 Stoczek Gmina 180,0 - - 180,0 - 7 Wierzbno

2.9.1 Zielone Płuca Polski

Powiat węgrowski położony jest na obszarze funkcjonalnym „Zielone Płuca Polski‖. Obszar ZPP utworzony został na podstawie porozumienia dawnych 5 województw Polski północno-wschodniej, podpisanego w Białowieży 13 maja 1988 r. Celem porozumienia jest realizacja idei ekorozwoju, tj. harmonijnego rozwoju społeczno-gospodarczego obszaru wraz z racjonalnym wykorzystaniem walorów środowiska przyrodniczego i zasobów kulturowych. Rozwój obszaru odbywać się powinien poprzez: racjonalne wykorzystanie i gospodarowanie zasobami i walorami przyrody, nie dopuszczające do ich degradacji i zubożenia, rozwój rolnictwa ekologicznego i lokalne przetwórstwo wysokiej jakości płodów rolnych, ziół i produktów pszczelarskich, turystykę specjalistyczną, wypoczynek, racjonalne gospodarowanie wodą, energooszczędne inwestowanie z wykorzystaniem lokalnych źródeł, gospodarkę leśną uwzględniającą środowiskową funkcję lasów, kultywowanie i ochronę różnorodności kulturowej. Powiat węgrowski zawdzięcza przynależność do ZPP głównie dzięki malowniczym terenom w dolinie rzeki Liwiec i Bug, które traktowane są jako fenomen przyrodniczy w skali europejskiej.

ENERGOlogika LTD. Sp. z o.o. Nowe Iganie, ul. Siedlecka 103, 08-110 Siedlce tel. 533-996-772 [email protected] Strona 30

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Węgrowskiego na lata 2012 – 2015 z perspektywą na lata 2016 - 2019

2.9.2. Nadbużański Park Krajobrazowy

Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. 2004 r. Nr 92 poz. 880 z późn. zm.) Art. 16.1. mówi iż: Park krajobrazowy obejmuje obszar chroniony ze względu na wartości przyrodnicze, historyczne i kulturowe oraz walory krajobrazowe w celu zachowania, popularyzacji tych wartości w warunkach zrównoważonego rozwoju. Szczególne znaczenie dla powiatu węgrowskiego ma Nadbużański Parki Krajobrazowy, gdyż stanowi aż 30 % jego powierzchni. Park obejmuje w całości miasto i gminę Łochów i gminę Sadowne oraz część gminy: Korytnica, Stoczek, Liw i Miedzna. Został utworzony na mocy Rozporządzenia nr 36/93 Wojewody Siedleckiego z dnia 30.09.1993 r. Leży on w środkowowschodniej części województwa mazowieckiego, na pograniczu trzech regionów historyczno-kulturowych: Kurpiów, Mazowsza i Podlasia. Park zajmuje obszar ok. 74136,5 ha (wraz z otuliną ponad 113671,7 ha). W granicach powiatu węgrowskiego Nadbużański Park Krajobrazowy zajmuje obszar 35 875,0 ha, a wraz z otuliną 48 160 ha. Jest to jeden z większych parków krajobrazowych w Polsce, chroniący prawie 120 km odcinek doliny Bugu. Środowisko przyrodnicze i krajobrazowe Nadbużańskiego Parku Krajobrazowego jest ewenementem na skalę europejską. Park ten został utworzony właśnie ze względu na nieprzeciętne walory krajoznawcze i przyrodnicze oraz jego reprezentatywność w geograficzno - kulturową. Dużym walorem jest również niski stopień przekształcenia krajobrazu, a zwłaszcza środowisk roślinnych, które w dużym stopniu zachowały cechy zbiorowisk naturalnych lub półnaturalnych. Zasadniczym elementem krajobrazu parku jest szeroka, piaszczysta dolina Bugu urozmaicona tarasami, starorzeczami, wydmami i urwistymi skarpami. Obszar równin polodowcowych przylegających do doliny Bugu poprzecinany jest korytami rzek - dopływów Bugu oraz urozmaicony wzniesieniami morenowymi, wydmami i pagórami kemowymi. W zagłębieniach, pomiędzy wzniesieniami występują często niewielkie jeziorka i torfowiska. W rejonie NPK znajduje się dolny odcinek rzeki Liwiec wraz z ujściem Osownicy oraz znaczna część zlewni Ugoszczy. W parku dominują bory sosnowe porastające ubogich, piaszczystych siedliskach. Na glebach żyźniejszych występują bory mieszane świeże z sosną i domieszką świerka i dębu. Na obrzeżach doliny, w miejscach o wysokim poziomie wód gruntowych rosną lasy bagienne - olsy i łęgi jesionowo- olszowe. Flora parku liczy około 1300 gatunków, w tym 60 gatunków roślin chronionych, m. in. zimoziół północny, wawrzynek wilczełyko, fiołek leśny, lilia złotogłów, widłak goździsty i jałowcowaty. Wilgotne, nadbużańskie łąki, bagna i lasy łęgowe są miejscem gniazdowania i odpoczynku podczas przelotów dla wielu gatunków ptaków wodno- błotnych; bocianów czarnych, żurawi, dzikich gęsi, batalionów, kulików wielkich. W lasach żyją ptaki drapieżne, m.in. orlik krzykliwy, trzmielojad, kobuz, krogulec, pustułka, cietrzewi, jarząbek. Z dużych ssaków żyją łosie, sarny, daniele, dziki, lisy, borsuki, zające i wiewiórki. Spośród ginących gatunków gadów występuje żółw błotny, żmija zygzakowata i padalec.

ENERGOlogika LTD. Sp. z o.o. Nowe Iganie, ul. Siedlecka 103, 08-110 Siedlce tel. 533-996-772 [email protected] Strona 31

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Węgrowskiego na lata 2012 – 2015 z perspektywą na lata 2016 - 2019

Na terenie Parku występuje wiele zabytków budownictwa wiejskiego, dworskiego i kościelnego oraz miejsc pamięci narodowej. W styczniu 2010 r. Samorząd Województwa Mazowieckiego dokonał połączenia jednostek: 1) Zespołu Parków Krajobrazowych: Mazowieckiego, Chojnowskiego i Brudzeńskiego, 2) Nadbużańskiego Parku Krajobrazowego 3) Kozienickiego Parku Krajobrazowego. W wyniku połączenia utworzono wojewódzką samorządową jednostkę organizacyjną pod nazwą „Mazowiecki Zespół Parków Krajobrazowych” z siedzibą w Otwocku.

2.9.3. Siedlecko - Węgrowski Obszar Chronionego Krajobrazu

Zgodnie z zapisami ustawy o ochronie przyrody (Dz. U. 2004 r. Nr 92 poz. 880 z późn. zm.) Art. 23 pkt 1: Obszar chronionego krajobrazu obejmuje tereny chronione ze względu na wyróżniający się krajobraz o zróżnicowanych ekosystemach, wartościowe ze względu na możliwość zaspokajania potrzeb związanych z turystyką i wypoczynkiem lub pełnioną funkcją korytarzy ekologicznych. Obszary chronionego krajobrazu, obejmują tereny wyróżniające się walorami przyrodniczymi i krajobrazowymi. Prowadzona tam gospodarka powinna gwarantować równowagę biologiczną oraz eliminować działania szkodzące przyrodzie. Siedlecko - Węgrowski Obszar Chronionego Krajobrazu powołany został Uchwałą Wojewódzkiej Rady Narodowej w Siedlcach Nr VII/32/77 z dnia 10 czerwca 1977 r., nowelizowany Uchwałą Wojewódzkiej Rady Narodowej w Siedlcach Nr XVII/99/86, oraz Rozporządzeniem Nr 31/98 Wojewody Siedleckiego z 10.06.1998 r. Obszar rozciąga się na Wysoczyźnie Siedleckiej między Siedlcami a Węgrowem na powierzchni ok. 35800 ha. Ogólna powierzchnia chronionego obszaru w granicach powiatu węgrowskiego wynosi 10 380 ha, w tym na terenie gminy Grębków – 900 ha, Liw – 7700 ha, Wierzbno – 180 ha oraz miasta Węgrowa – 1 600 ha. Ponad 70 % powierzchni obszaru użytkowana jest rolniczo, lasy zajmują ok. 9 tys. ha i są dość mocno rozproszone; największym kompleksem jest uroczysko Ruchna. Przez niemal cały obszar przepływa rzeka Liwiec. Na terenie Obszaru stwierdzono 960 gatunków roślin naczyniowych oraz 84 gatunki roślin zarodnikowych i grzybów, w tym: 7 rzadkich gatunków grzybów, 18 – porostów, 12 – wątrobowców, 9 – torfowców oraz 38 – mchów właściwych. Wyróżniono blisko 80 gatunków roślin rzadkich.

2.9.4. Rezerwaty

Według przepisów ustawy o ochronie przyrody (Dz. U. 2004 r. Nr 92 poz. 880 z późn. zm.) Art. 13. pkt 1.: Rezerwat przyrody obejmuje obszary zachowane w stanie naturalnym lub mało zmienionym, ekosystemy, ostoje i siedliska przyrodnicze, a także siedliska roślin, siedliska zwierząt i siedliska grzybów oraz twory i składniki przyrody nieożywionej,

ENERGOlogika LTD. Sp. z o.o. Nowe Iganie, ul. Siedlecka 103, 08-110 Siedlce tel. 533-996-772 [email protected] Strona 32

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Węgrowskiego na lata 2012 – 2015 z perspektywą na lata 2016 - 2019 wyróżniające się szczególnymi wartościami przyrodniczymi, naukowymi, kulturowymi lub walorami krajobrazowymi.(...). Na terenie powiatu znajduje się 6 rezerwatów przyrody. Są to rezerwaty częściowe pod względem ochronnym, o charakterze leśnym, florystycznym, ornitologicznym, krajobrazowym i torfowiskowym. Pięć z nich zlokalizowanych jest na terenie Nadbużańskiego Parku Krajobrazowego: rezerwat Czaplowizna, Jegiel, Wilcze Błota, Mokry Jegiel oraz Moczydło. Rezerwat Kantor Stary znajduje się w granicach Siedlecko – Węgrowskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu. 1. Rezerwat Czaplowizna - rezerwat częściowy, utworzony na mocy Zarządzenia MLiPD z dnia 15 grudnia 1980 roku (MP Nr 30 poz.171 z 1980 r.), ma powierzchnię 213,23 ha, z której grunty nieleśne zajmują 18,83 ha. Rezerwat położony jest w obrębie gminy Łochów, na terenie Nadleśnictwa Łochów, leśnictwa Wielgie. Przedmiotem ochrony jest obszar leśny ze stanowiskami wielu chronionych gatunków roślin i ptaków, natomiast celem ochrony – zachowanie naturalnych zbiorowisk leśnych, stanowisk roślin chronionych oraz bogatej ornitofauny. Podstawowym walorem przyrodniczym są tutaj naturalne i zbliżone do nich zbiorowiska roślinne takie jak: kontynentalny bór sosnowy świeży, bór sosnowy wilgotny, kontynentalny bór mieszany, ols torfowcowy, łozowisko, torfowisko wysokie oraz brzezina bagienna. W rezerwacie występuje m.in.: widłak goździsty, widłak jałowcowaty, kosaciec syberyjski, kruszczyk szerokolistny, listera jajowata, konwalia majowa, płucnica islandzka i bagno zwyczajne. Na terenie rezerwatu stwierdzono występowanie 46 gatunków ptaków lęgowych, m. in. kruka, jastrzębia, myszołowa, brodźca samotnego, słonkę oraz kilka gatunków dzięciołów i sikor. Na obszar ten dość często zalatuje żuraw oraz ptaki wodno-błotne gnieżdżące się w dolinie Bugu. 2. Rezerwat Jegiel - rezerwat częściowy, utworzony na mocy Zarządzenia MLiPD z dnia 21 września 1981 roku (MP Nr 26 poz. 231 z 1981 r.), obejmuje grunty o powierzchni 18,54 ha w całości zarządzane przez Lasy Państwowe, w tym lasy - 18,37 ha i grunty nieleśne - 0,17 ha. Rezerwat położony jest w gminie Łochów na terenie leśnictwa Szumin. Przedmiotem ochrony jest zachowany w naturalnym stanie fragment lasu obejmujący zbiorowisko świerczyny na torfie, natomiast celem ochrony – zachowanie zbiorowiska leśnego boru świerkowego z domieszką olszy, sosny i brzozy, rosnącego na glebie torfowej. Podstawowym walorem przyrodniczym jest występowanie borealnej świerczyny na torfie będącej rzadkością na Nizinie Południowopodlaskiej w tzw. pasie bezświerkowym. Świerczyna zajmuje wąski, od kilkunastu do kilkudziesięciu metrowy pas między rozległym zabagnieniem Doliny Bugu, a tarasem nadzalewowym. W części północnej wytworzyły się zbiorowiska olsów: porzeczkowego i torfowcowego oraz niewielkie płaty kontynentalnego boru bagiennego i łęgu jesionowo-olszowego. W rezerwacie występuje wiele gatunków roślin chronionych m.in. widłak torfowy, widłak goździsty i widłak jałowcowaty oraz rosiczka okrągłolistna, listera jajowata i bagno zwyczajne. Ciekawostką rezerwatu są drzewostany świerkowe z udziałem drzew wiekowych, w tym dwa pomniki przyrody.

ENERGOlogika LTD. Sp. z o.o. Nowe Iganie, ul. Siedlecka 103, 08-110 Siedlce tel. 533-996-772 [email protected] Strona 33

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Węgrowskiego na lata 2012 – 2015 z perspektywą na lata 2016 - 2019

3. Wilcze Błota - rezerwat częściowy, utworzony na mocy Zarządzenia MOŚZNiL z dnia 14 czerwca 1996 roku (MP Nr 42 poz. 413 z 1996 r.), obejmujący powierzchnię 89,26 ha, jest w całości administrowany przez Lasy Państwowe. Położony jest w obrębie leśnym gminy Łochów na terenie leśnictwa Kamionna. W rezerwacie dominują lasy o powierzchni 50,00 ha, a Grunty nieleśne (łąki i pastwiska – 38,31 ha). Przedmiotem ochrony jest atrakcyjny krajobrazowo obszar bagien, torfowisk i łąk wraz z sąsiadującymi od północnego-zachodu borami świeżymi i wilgotnymi oraz olsami. Celem ochrony jest zachowanie ze względów naukowych, dydaktycznych i krajobrazowych zróżnicowanego pod względem florystycznym, fitosocjologicznym i krajobrazowym torfowiska, z przyległymi do niego olsami i borami. Podstawowym walorem rezerwatu jest kompleks bagien, torfowisk i podmokłych łąk, zachowanych w stanie zbliżonym do naturalnego. Zlokalizowane są one w południowej i wschodniej części obiektu. Ta część rezerwatu jest nieco gorzej zachowana ze względu na znaczne przesuszenie. Część północna i zachodnia to bardzo dobrze zachowane zbiorowiska leśne borów i olsów, często o charakterze zbliżonym do naturalnego. Szczególnie dobrze wykształcone są miejscami płaty olsu torfowcowego, o kępkowo dolinkowej strukturze. W rezerwacie stwierdzono występowanie storczyków: kukułki szerokolistnej Dactylorhiza majalis, kukułki plamistej Dactylorhiza maculata i kruszczyka szerokolistnego Epipactis helleborine. Występują tu również dwa gatunki widłaków: goździsty i jałowcowaty. Występuje tu ok. 50 gatunków ptaków lęgowych i prawdopodobnie lęgowych. 4. Mokry Jegiel - rezerwat utworzono rozporządzeniem wojewody mazowieckiego w 2002 r. Obejmuje on powierzchnię 116,13 ha gruntów w leśnictwie gminy Sadowne. Za główny cel ochrony uznano: „zachowanie siedlisk przyrodniczych o charakterze zbiorowisk borowych, olsowych i łęgowych oraz wilgotnych łąk, będących miejscem występowania oraz gniazdowania wielu rzadkich gatunków ptaków‖. Powierzchniowo dominują lasy zajmujące 112,40 ha. Teren łagodnie opada w kierunku północnym, gdzie granicą rezerwatu jest niewielki ciek wodny – Kanał Kacapski. Część południowa położona jest na tarasie nadzalewowym Bugu, z lokalnymi obszarami zwydmień. Powierzchniowo dominują tu lasy, głównie olsy, niewielkie powierzchnie zajmują drzewostany sosnowe. Na całej powierzchni przeważają płaty zespołu olsu porzeczkowego. Na mniejszych powierzchniach zinwentaryzowano (dokumentacja rezerwatu) łęgi olszowo-jesionowe i wiązowo-jesionowe. Do najciekawszych roślin występujących w rezerwacie należą: wielosił błękitny Polemonium coeruleum, nasięźrzał pospolity Ophioglossum vulgatum, goździk pyszny Dianthus superbus, nerecznica grzebieniasta Dryopteris cristata i listera jajowata Listera ovata. Ogółem stwierdzono tu 202 gatunki roślin naczyniowych. Bogata jest awifauna rezerwatu licząca 50 gatunków lęgowych, z których najciekawsze to: dudek Upupa epops, żuraw Grus grus, lerka Lullula arborea, orlik krzykliwy Aquilla pomarina, samotnik Trinia ochropus, i kszyk Gallinago gallinago. 5. Moczydło - rezerwat częściowy utworzony na mocy Zarządzenia MOŚZNiL z dnia 9 października 1991 roku (MP Nr 38 poz. 273 z 1991 r.), obejmujący

ENERGOlogika LTD. Sp. z o.o. Nowe Iganie, ul. Siedlecka 103, 08-110 Siedlce tel. 533-996-772 [email protected] Strona 34

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Węgrowskiego na lata 2012 – 2015 z perspektywą na lata 2016 - 2019

powierzchnię58,08 ha, w całości jest administrowany przez Lasy Państwowe. Rezerwat położony jest w obrębie leśnym Węgrów na terenie leśnictwa Stoczek. W strukturze użytkowania gruntów dominują lasy - 50,67 ha, a bagna stanowią 6,78 ha. Przedmiotem ochrony jest śródleśne jezioro wraz z otaczającymi je torfowiskami i drzewostanami, wspólnie tworzącymi miejsca lęgowe rzadkich gatunków ptaków. Celem ochrony jest zachowanie ze względów naukowych i dydaktycznych stanowisk lęgowych rzadkich i zagrożonych gatunków ptaków oraz śródleśnego jeziora wraz z stanowiskami roślin chronionych. Najcenniejszą pod względem przyrodniczym częścią rezerwatu jest zarastające śródleśne jeziorko, zasiedlane przez szereg gatunków ptaków i płazów. Stwierdzono tu występowanie ponad 48 gatunków ptaków lęgowych (m.in.: perkozka, czernicy, cyraneczki, kurki wodnej, błotniaka stawowego i brodźca samotnego), oraz blisko 18 – zalatujących (w tym: żurawia, cyranki, rybitwy zwyczajnej i mewy śmieszki). W okolicznych lasach występują m.in. takie gatunki jak: jastrząb, myszołów, kruk i turkawka oraz kilka gatunków dzięciołów, pokrzewek i muchołówek. Gromadę płazów reprezentuje żaba wodna oraz ropuchy: szara i zielona. W rezerwacie przeważają zbiorowiska borów, w tym: suboceaniczny bór sosnowy świeży, bór sosnowy wilgotny i bór bagienny. Na zachód od jeziorka występuje mały płat jegla. Wokół jeziorka wytworzyło się torfowisko wysokie. Do ciekawszych roślin występujących w rezerwacie należą: grzybienie białe, traganek szerokolistny, bagno zwyczajne i wawrzynek wilczełyko. 6. Kantor Stary - rezerwat częściowy, utworzony na mocy Zarządzenia MOŚZNiL z dnia 14 czerwca 1996 roku (MP Nr 42 poz. 408 z 1996 r.), obejmujący powierzchnię 95,43 ha jest w całości administrowany przez Lasy Państwowe. Rezerwat położony jest w obrębie leśnym Węgrów na terenie leśnictwa Ruchna. W strukturze użytkowania gruntów dominują lasy zajmujące 93,06 ha. Przedmiotem ochrony jest kompleks dobrze zachowanych lasów sosnowo jesionowo - dębowych tworzących zbiorowiska grądów: wysokich, typowych i niskich, oraz łęgu jesionowo-wiązowego, natomiast celem ochrony – zachowanie ze względów naukowych i dydaktycznych wielogatunkowych drzewostanów z udziałem wielu wiekowych drzew. Osobliwością rezerwatu jest bardzo rzadka ozorka zielona Coeloglossum viride. Ponadto występują: podkolan biały Platanthera bifolia, kruszczyk szerokolistny Epipactis helleborine, gnieźnik leśny Neottia nidus-avis, wawrzynek wilczełyko Daphne mezereum oraz pełnik europejski Trollius europaeus. Ciekawym elementem flory rezerwatu jest obecność kilku gatunków o charakterze górskim: jarzmianki większej Astrantia major, zdrojówki rutewkowatej Isopyrum thalictroides, biedrzeńca większego Pimpinella major i in. W rezerwacie występuje wiele gatunków ptaków, m.in.: bocian czarny, trzmielojad, krogulec i brodziec samotny. Rezerwat, położony w blisko tysiąchektarowym uroczysku jest również ostoją dla jeleni, dzików i saren.

2.9.5. Pomniki przyrody

Pomniki przyrody to pojedyncze twory przyrody ożywionej i nieożywionej lub ich

ENERGOlogika LTD. Sp. z o.o. Nowe Iganie, ul. Siedlecka 103, 08-110 Siedlce tel. 533-996-772 [email protected] Strona 35

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Węgrowskiego na lata 2012 – 2015 z perspektywą na lata 2016 - 2019 skupiska o szczególnej wartości przyrodniczej, naukowej, kulturowej, historycznej lub krajobrazowej oraz odznaczające się indywidualnymi cechami, wyróżniającymi je wśród innych tworów, okazałych rozmiarów drzewa, krzewy gatunków rodzimych lub obcych, źródła, wodospady, wywierzyska, skałki, jary, głazy narzutowe oraz jaskinie. Zgodnie z rozporządzeniem Wojewody Mazowieckiego z dnia 2 marca 2009 r. w sprawie ustanowienia pomników przyrody położonych na terenie powiatu węgrowskiego ( rozp. Nr 7 Dz. Urz. Woj. Maz. Nr 36 poz. 861 oraz Nr 8 Dz. Urz. Woj. Maz. Nr 36 poz. 862) na terenie powiatu występuje 197 pomników przyrody. Dominującą liczbę pomników przyrody powiatu stanowią stare okazy drzew, zarówno pojedyncze o pięknym pokroju, jak i grupy drzew skupione w alejach lub kępach. Ustanowiono 197 pomników przyrody, w tym:  148 sztuk pojedynczych drzew,  41 grup drzew,  6 tworów przyrody nieożywionej – głazy narzutowe,  stanowisko przyrody ożywionej – kolonia mrowisk o pow. 2,72 ha,  stanowisko grzyba podziemnego o pow. 0,13 ha. Największa liczba pomników przyrody występuje na terenie gmin Sadowne (59) i Łochów (56), najmniej w gminie Liw (2) oraz Węgrowie (1).

2.9.6. Użytki ekologiczne

Zgodnie z Ustawą o ochronie przyrody z dnia 16 kwietnia 2004 r. ( Dz. U. 2004 nr 92 poz. 880 z późn. zm.) użytki ekologiczne to zasługujące na ochronę pozostałości ekosystemów, mających znaczenie dla zachowania różnorodności biologicznej — naturalne zbiorniki wodne, śródpolne i śródleśne oczka wodne, kępy drzew i krzewów, bagna, torfowiska, wydmy, płaty nieużytkowanej roślinności, starorzecza, wychodnie skalne, skarpy, kamieńce, siedliska przyrodnicze oraz stanowiska rzadkich lub chronionych gatunków roślin, zwierząt i grzybów, ich ostoje oraz miejsca rozmnażania lub miejsca sezonowego przebywania. Rozporządzenie Nr 72 Wojewody Mazowieckiego z dnia 08 lipca 2005r. w sprawie użytków ekologicznych (Dz. Urz. Woj. Maz.2005.175.5572) oraz rozporządzenie Nr 35 Wojewody Mazowieckiego z dnia 13 lipca 2007r. zmieniające rozporządzenie w sprawie użytków ekologicznych (Dz. Urz. Woj. Maz.2007.138.3651) ustanowiły na terenie powiatu węgrowskiego 19 użytków ekologicznych o łącznej powierzchni 119,72 ha. Celem szczególnym ochrony objęto bagna i zbiorniki wodne i jeziorka śródleśne występujące w gminach Łochów (41,03 ha), Sadowne (43,72 ha), Stoczek (19,13 ha), Miedzna (13,16 ha) i Liw (2,68 ha).

ENERGOlogika LTD. Sp. z o.o. Nowe Iganie, ul. Siedlecka 103, 08-110 Siedlce tel. 533-996-772 [email protected] Strona 36

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Węgrowskiego na lata 2012 – 2015 z perspektywą na lata 2016 - 2019

Rysunek 8. Obszary cenne przyrodniczo podlegające ochronie na terenie Powiatu Węgrowskiego.

ENERGOlogika LTD. Sp. z o.o. Nowe Iganie, ul. Siedlecka 103, 08-110 Siedlce tel. 533-996-772 [email protected] Strona 37

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Węgrowskiego na lata 2012 – 2015 z perspektywą na lata 2016 - 2019

2.9.7. Ochrona gatunkowa

Zgodnie z art. 46 pkt. 1 ustawy o ochronie przyrody (Dz. U. 2004 nr 92 poz. 880 z późn. zm.): ochrona gatunkowa ma na celu zapewnienie przetrwania i właściwego stanu dziko występujących roślin, zwierząt i grzybów oraz ich siedlisk, gatunków rzadko występujących, endemicznych, podatnych na zagrożenia i zagrożonych wyginięciem oraz objętych ochroną na podstawie umów międzynarodowych, a także zachowanie różnorodności gatunkowej i genetycznej. W powiecie węgrowskim występuje szereg cennych i zagrożonych gatunków roślin, zwierząt i grzybów, które są prawnie chronione (umieszczone w Polskiej Czerwonej Księdze Roślin i Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt jak również na Czerwonej Liście Roślin Naczyniowych) m.in.: dzwonecznik wonny, czarcikęsik Kluka, traszka grzebieniasta, pachnica dębowa. Wiele gatunków zamieszkuje tereny najmniej przekształcone przez człowieka tj. NPK, rezerwaty. W latach 2007-2010 Mazowiecki Zespół Parków Krajobrazowych realizował zadania dotyczące ochrony cennych i zagrożonych gatunków roślin i zwierząt, m.in.:  realizacja programu „Pomagamy dziuplakom‖ w Nadbużańskim Parku Krajobrazowym,  program aktywnej ochrony pełnika europejskiego w Nadbużańskim Parku Krajobrazowym.

2.9.8. Międzynarodowy system przyrodniczy

Teren powiat węgrowskiego objęty jest następującymi międzynarodowymi systemami przyrodniczymi: 1. Europejska Sieć Ekologiczna (EECONET), której jednym ze składników jest Krajowa Sieć Ekologiczna (ECONET-PL), 2. Program CORINE, 3. Europejka Sieć Ekologiczna Natura 2000.

2.9.8.1 Krajowa Sieć Ekologiczna (ECONET – Polska)

Krajowa Sieć Ekologiczna ECONET – Polska jest wielkoprzestrzennym systemem obszarów węzłowych najlepiej zachowanych pod względem przyrodniczym i reprezentatywnych dla różnych regionów przyrodniczych kraju, wzajemnie ze sobą powiązanych korytarzami ekologicznymi, które zapewniają ciągłość więzi przyrodniczych w obrębie tego systemu. Obszary węzłowe wyróżniają się z otoczenia bogactwem różnorodności biologicznej i krajobrazowej. Często stanowią ważne ostoje dla gatunków rodzimych i wędrownych, wśród nich znaczna część to gatunki rzadkie lub zagrożone wyginięciem. W zasięgu terytorialnym powiatu węgrowskiego występują fragmenty dwóch obszarów węzłowych o znaczeniu krajowym, obejmujące Dolinę rzeki Liwiec (13K) oraz Obszar Doliny Dolnego Bugu (24M).

ENERGOlogika LTD. Sp. z o.o. Nowe Iganie, ul. Siedlecka 103, 08-110 Siedlce tel. 533-996-772 [email protected] Strona 38

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Węgrowskiego na lata 2012 – 2015 z perspektywą na lata 2016 - 2019

Korytarze ekologiczne są to struktury przestrzenne, które umożliwiają rozprzestrzenianie się gatunków pomiędzy obszarami węzłowymi. Przyjmują zazwyczaj postać form liniowych, rozciągających się wzdłuż dolin rzek lub głównych kompleksów leśnych. Najważniejszym zagrożeniem dla funkcjonowania korytarzy ekologicznych jest przerywanie ich ciągłości poprzez m.in.: - przebieg elementów infrastruktury technicznej: linie drogowe i kolejowe oraz linie energetyczne, które zakłócają migrację zwierząt i odstraszają z terenów bytowania; - zabudowę hydrotechniczną; - brak przepustów i przejść dla zwierząt głównie na trasach szybkiego ruchu; - wylesianie i rozwój obszarów zabudowanych. Ochrona korytarzy ekologicznych powinna polegać na: - uwzględnieniu korytarzy ekologicznych w planach zagospodarowania przestrzennego; - budowie przejść umożliwiających migrację zwierząt przy drogach przecinających korytarze ekologiczne; - umieszczaniu odpowiednich znaków informujących oraz ograniczających prędkość; - ochronie dolin rzecznych poprzez m.in.:, regulację koryta rzecznego, udrażnianie rzek, zaniechanie zabudowy brzegów, rewitalizację najbardziej zdegradowanych odcinków rzek; - zalesieniu obszarów, gdzie płaty lasu w obrębie korytarza ekologicznego są oddalone od siebie na odległość powyżej 1 km, z wyłączeniem cennych przyrodniczo siedlisk nieleśnych; - ochronie przed dalszą zabudową odcinków korytarzy ekologicznych o znacznych przewężeniach spowodowanych bezpośrednim sąsiedztwem terenów zurbanizowanych.

2.9.8.2. Program CORINE

Program CORINE jest przeznaczony dla krajów członkowskich Unii Europejskiej. Tworzy go wiele projektów dotyczących standaryzacji i gromadzenia informacji o elementach przyrodniczego środowiska europy. CORINE stanowi podstawę dla systemu obszarów chronionych NATURA 2000 opartego na europejskiej sieci ekologicznej ECONET. W Polsce program CORINE jest realizowany w trzech działach tematycznych:  CORINE land cover (gromadzi informacje dotyczące użytkowania ziemi),  CORINAIR (inwentaryzacja emisji zanieczyszczeń),  CORINE biotopes (typowanie ostoi przyrodniczych, sporządzanie opisu bogactwa przyrodniczego).

2.9.8.3. Natura 2000

Natura 2000 jest to program utworzenia w krajach Unii Europejskiej wspólnego systemu obszarów objętych ochroną przyrody. Celem programu jest zachowanie zarówno zagrożonych wyginięciem siedlisk przyrodniczych oraz gatunków roślin i zwierząt w skali Europy, ale też typowych, wciąż jeszcze powszechnie występujących siedlisk

ENERGOlogika LTD. Sp. z o.o. Nowe Iganie, ul. Siedlecka 103, 08-110 Siedlce tel. 533-996-772 [email protected] Strona 39

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Węgrowskiego na lata 2012 – 2015 z perspektywą na lata 2016 - 2019 przyrodniczych. Wspólne działanie na rzecz zachowania dziedzictwa przyrodniczego Europy w oparciu o jednolite prawo ma na celu optymalizację kosztów i spotęgowanie korzystnych dla środowiska efektów. Działanie ,,Europejskiej Sieci Ekologicznej‖ opiera się na tradycyjnych metodach ochrony: ochrona obszarowa i gatunkowa. Jej podstawę prawną stanowią dwa akty prawne: → Dyrektywa Ptasia (dyrektywa Rady 79/409/EWG z dnia 2 kwietnia 1979 r. w sprawie ochrony dzikiego ptactwa). Celem jest ochrona i zachowanie populacji ptaków naturalnie występujących w stanie dzikim na obszarze Europy, a także gatunków związanych ze środowiskiem morskim i czasowo z kontynentem europejskim. Dyrektywa zawiera listę gatunków ptaków rzadkich i zagrożonych wyginięciem z powodu zmian zachodzących w ich siedliskach, które muszą być chronione, by umożliwić zagrożonym gatunkom przetrwanie i rozród. W Polsce występuje 267 gatunków ptaków z Dyrektywy Ptasiej i dla nich są tworzone Obszary Specjalnej Ochrony (OSO). → Dyrektywa Siedliskowa (dyrektywa Rady 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 r. w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory) ma na celu ochronę różnorodności biologicznej na terenie krajów unijnych, poprzez ochronę naturalnych siedlisk przyrodniczych, zagrożonych lub reprezentatywnych dla wyróżnionych regionów biogeograficznych oraz zachowanie siedlisk roślin i zwierząt w ich naturalnym środowisku. Dla nich wytypowano Specjalne Obszary Ochrony Siedlisk (SOO), gdzie stosowane są konieczne działania ochronne w celu zachowania siedlisk przyrodniczych i populacji gatunków, dla których obiekt został wyznaczony. Siedliska przyrodnicze są to obszary lądowe lub wodne, naturalne lub półnaturalne, wyodrębnione na podstawie cech geograficznych, abiotycznych i biotycznych środowiska. W Polsce występuje ich 76 i odpowiadają one różnym zbiorowiskom roślinnym.

W obszarze terytorialnego zasięgu powiatu węgrowskiego znajdują się sześć obszarów Natura 2000. Są to trzy Obszary Szczególnej Ochrony Ptaków (OSO):  „Dolina Dolnego Bugu‖ – PLB140001  „Dolina Liwca‖ - PLB140002  „Dolina Kostrzynia‖ - PLB140009 oraz trzy Specjalne Obszary Ochrony Siedlisk (SOO):  „Ostoja Nadbużańska‖ - PLH140011  „Kantor Stary‖ - PLH140007  „Ostoja Nadliwiecka‖ - PLH140032.

Obszar Specjalnej Ochrony Ptaków (OSO) – „Dolina Dolnego Bugu” PLB140001 Obszar został zatwierdzony Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 21 lipca 2004 w sprawie obszarów szczególnej ochrony ptaków Natura 2000 (Dz. U. Nr 229, poz. 2313). Obejmuje powierzchnię 60 041,8 ha, w tym obszary położone w granicach powiatu węgrowskiego - 7 739,5 ha: na terenie gminy Łochów o powierzchni 1 955,3 ha, oraz 5 784,2 ha w obrębie gminy Sadowne. Cały obszar obejmuje ok. 260 kilometrowy odcinek Dolnego Bugu od ujścia Krzny do Zalewu Zegrzyńskiego. Największą powierzchnię zajmują suche ekstensywnie użytkowane ENERGOlogika LTD. Sp. z o.o. Nowe Iganie, ul. Siedlecka 103, 08-110 Siedlce tel. 533-996-772 [email protected] Strona 40

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Węgrowskiego na lata 2012 – 2015 z perspektywą na lata 2016 - 2019 pastwiska. Obszary bagienne skupiają się okolicy ujścia dopływów oraz odciętych starorzeczy. Same koryto rzeki stanowi w niewielkim stopniu przekształcony przez człowieka krajobraz z nieuregulowanymi brzegami, licznymi łachami, płyciznami; brzegi porastają zarośla wierzbowo – topolowe. Na terenie „Doliny Dolnego Bugu‖ występuje około 38 gatunków ptaków z Załącznika I Dyrektywy Ptasiej i 6 gatunków z Polskiej Czerwonej Księgi Zwierząt. Jest to jedno z nielicznych stanowisk gadożera w Polsce. W okresie lęgowym gniazdują tu następujące gatunki: bączek, bocian czarny, brodziec piskliwy, czajka, cyranka, czapla siwa, krwawodziób, gadożer, kszyk, kulik wielki, płaskonos, podróżniczek, rybitwa białoczelna, rybitwa czarna, rybitwa rzeczna, rycyk, sieweczka obrożna, zimorodek. W dużym zagęszczeniu występuje bocian biały i derkacz. Występują ciekawe gatunki bezkręgowców np. pająki: Agyneta affinis, Agyneta saxatilis, Chocorna picinus, Enoplognatha thoracica i.in.

Obszar Specjalnej Ochrony Ptaków (OSO) – „Dolina Liwca” PLB140002 Obszar Dolina Liwca o powierzchni 27431,51 ha, został zatwierdzony Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 21 lipca 2004 roku w sprawie obszarów specjalnej ochrony ptaków Natura 2000 (Dz. U. z 2004 Nr 229, poz. 2313). Aktualnie obowiązującym aktem prawnym dla tego obszaru jest Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 12 stycznia 2011 roku w sprawie obszarów specjalnej ochrony ptaków (Dz. U. z 2011 Nr 25, poz. 133). Na terenie powiatu węgrowskiego zajmuje ona powierzchnię 7 429,8 ha w następujących gminach: w gminie Węgrów (109,9 ha), Grębków (699,9 ha), Korytnica (2 438,7 ha), Liw (2 593,3 ha), Łochów (1 535,2 ha), Wierzbno (52,8 ha). Teren ten rozciąga się nad rzeką Liwiec, będącej dopływem Bugu. Rzeka Liwiec posiada urozmaicone brzegi - od wysokich skarp po płaskie mielizny, otwierające widok na rozległe, malowniczo położone łąki i pastwiska. Częściowo jest ona uregulowana, choć występują również odcinki o charakterze naturalnym, lokalnie w dolinie napotyka się na wtórne zabagnienia. Obszar doliny pokryty jest głównie przez łąki i pastwiska, nielicznie występują łęgi olchowe i olchowo-jesionowe oraz niewielkie skupiska lasów iglastych. Dolina Liwca jest cenną ostoją ptaków wodno-błotnych, w której występuje, co najmniej 20 gatunków ptaków z załącznika I Dyrektywy Ptasiej oraz 5 gatunków z Polskiej Czerwonej Księgi, są to m.in.: cyraneczka, cyranka, kulik wielki, rybitwa białowąsa, brodziec piskliwy, perkoz rdzawoszyi, rycyk czy ortolan. Dużym zagrożeniem tego regionu były przeprowadzane na początku lat 90-tych melioracje osuszające tereny lęgowe wielu gatunków ptaków. Na terenie Doliny Liwca wyznaczono Siedlecko-Węgrowski Obszar Chronionego Krajobrazu.

Obszar Specjalnej Ochrony Ptaków (OSO) – „Dolina Kostrzynia” PLB140009 Dolina Kostrzynia zajmuje powierzchnię 14376,13 ha. Po raz pierwszy została zatwierdzona Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 5 września 2007r. zmieniającym rozporządzenie w sprawie obszarów specjalnej ochrony ptaków Natura 2000 (Dz. U. Nr 179,

ENERGOlogika LTD. Sp. z o.o. Nowe Iganie, ul. Siedlecka 103, 08-110 Siedlce tel. 533-996-772 [email protected] Strona 41

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Węgrowskiego na lata 2012 – 2015 z perspektywą na lata 2016 - 2019 poz. 1275). Na terenie powiatu węgrowskiego obszar ten zlokalizowany jest w gminie Grębków. Ostoja obejmuje dolinę rzeki Kostrzyń oraz przyległe lasy łęgowe i olsy porzeczkowe. Typowy dla tej ostoi jest krajobraz antropogeniczny ze stawami hodowlanymi. W ostoi występują też niewielkie fragmenty krajobrazu rolniczego z polami uprawnymi i łąkami położonymi w bezpośrednim sąsiedztwie rzeki. Lokalnie dobrze zachowane zostały również płaty torfowisk niskich. W ostoi stwierdzono występowanie 20 gatunków ptaków wymienionych w załączniku I Dyrektywy Ptasiej. 3 gatunki zostały zamieszczone na liście zagrożonych ptaków w Polskiej czerwonej księdze zwierząt. Występują tu m.in.: bąk, bielik, orlik krzykliwy, derkacz, rybitwa czarna i zielonka.

Specjalny Obszar Ochrony Siedlisk (SOO) – „Ostoja Nadbużańska” PLH140011 Obszar Natura 2000 Ostoja Nadbużańska o powierzchni 46 036,74 ha, został po raz pierwszy zatwierdzony Decyzją Komisji Europejskiej z dnia 13.11.2007 r. w sprawie przyjęcia na mocy dyrektywy Rady 92/43/EWG trzeciego zaktualizowanego wykazu terenów mających znaczenie dla Wspólnoty składającego się na kontynentalny region biogeograficzny (nr aktu normatywnego C(2009) 10422), opublikowaną w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej w dniu 2 lutego 2010 r. Ostoja Nadbużańska niemal całkowicie zawiera się w poprzednio opisanym obszarze jakim jest Dolina Dolnego Bugu. Obejmuje ok. 260 km odcinek doliny Bugu od ujścia Krzny do Jeziora Zegrzyńskiego. Większość doliny pokrywają suche, ekstensywnie użytkowane pastwiska. Obszary bagienne są usytuowane głównie przy ujściach rzek, dopływów Bugu oraz wokół pozostałych fragmentów dawnych koryt rzecznych. Koryto Bugu jest w większości nie zmienione przez człowieka, pozostały tu liczne, piaszczyste wyspy, nagie lub porośnięte wierzbowymi lub topolowymi łęgami nadrzecznymi, z dobrze rozwiniętymi zaroślami wierzbowymi. Pierwsza trasa rzeki obfituje w starorzecza, zróżnicowana pod względem wielkości, głębokości i stopnia porośnięcia przez roślinność wodną. Lasy zajmują niecałe 20% obszaru. Dominują siedliska nieleśne: łąki i pastwiska oraz uprawy rolnicze. Jest to jeden z najważniejszych obszarów dla ochrony ichtiofauny w Polsce. Obejmuje ona 10 gatunków ryb z II Załącznika Dyrektywy Rady 92/43/EWG, z koza złotawą i kiełbiem białopłetwym oraz stanowiska rzadkich gatunków roślin tj. starodub łąkowy, sasanka otwarta, leniec bezpodkwiatowy. Obszar charakteryzuje bogata fauna bezkręgowców, m.in. interesujące gatunki pająków. Obszar ma również duże znaczenie dla ochrony ptaków.

Specjalny Obszar Ochrony Siedlisk (SOO) – „Kantor Stary” PLH140007 Obszar zatwierdzony Decyzją Komisji Europejskiej z dnia 13.11.2007 r. Na terenie powiatu węgrowskiego zajmuje powierzchnię 95,43 ha w granicach gminy Liw. Obszar pokrywa się przestrzennie z istniejącym rezerwatem leśnym (o tej samej nazwie). Leży na skraju większego zwartego kompleksu leśnego (1500 ha). Na terenie obszaru dobrze zachowane lasy grądowe i łęgowe oraz liczne drzewa pomnikowe. Kompleks leśny otaczają pola uprawne.

ENERGOlogika LTD. Sp. z o.o. Nowe Iganie, ul. Siedlecka 103, 08-110 Siedlce tel. 533-996-772 [email protected] Strona 42

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Węgrowskiego na lata 2012 – 2015 z perspektywą na lata 2016 - 2019

Specjalny Obszar Ochrony Siedlisk (SOO) – „Ostoja Nadliwiecka” PLH140032 Ostoja Nadliwiecka o powierzchni 13622,72 ha, został po raz pierwszy zatwierdzony Decyzją Komisji Europejskiej z dnia 10.01.2011 r. w sprawie przyjęcia na mocy dyrektywy Rady 92/43/EWG czwartego zaktualizowanego wykazu terenów mających znaczenie dla Wspólnoty składającego się na kontynentalny region biogeograficzny (nr aktu normatywnego C(2010) 9669), opublikowaną w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej w dniu 8 lutego 2011 r. Obszar swym zasięgiem obejmuje dolinę Liwca od jego źródeł, aż do ujścia oraz znajdujące się cztery kompleksy stawów rybnych. Na niektórych odcinakach rzeka ma naturalny, meandrujący charakter. Lokalnie w wielu miejscach postępuje wtórne zabagnienie. W dolinie przeważają łąki i pastwiska. Urozmaiceniem krajobrazu są olsy, łęgi, zarośla wierzbowe, starorzecza i torfowiska niskie. Jest to jeden z najbogatszych pod względem przyrodniczym obszarów Niziny Południowopodlaskiej. Po dolinie Bugu jest to najważniejsza na Mazowszu ostoja Ostericum palustre (starodub łąkowy) gatunku wymienionego w Dyrektywie Siedliskowej. Stwierdzono tu również w latach 80-tych Liparis loesela (lipiennik loesela). Oba wymienione gatunki, podobnie jak rosnące tu: Cyperus flavescens (cibora żółta), Lythrum hyssopifolia (krwawnica wąskolistna ) i Betula humilis (brzoza niska), figurują w Polskiej Czerwonej Księdze Roślin. Dolina Liwca szczególne znaczenie ma dla ochrony brzozy niskiej. Osobliwością tego terenu są zbiorowiska namułkowe, które wykształcają się na osuszonych dnach stawów rybnych oraz niewielkie płaty torfowisk węglanowych. Obszar stanowi ostoje dla wielu gatunków chronionych oraz zagrożonych regionalnie jak i w skali kraju. Dolina Liwca jest Obszarem ważnym również dla fauny. Szczególne znaczenie ma dla ptaków (Ostoja ptasia o randze europejskiej E50), ichtiofauny oraz wydry i bobra. Stanowi ważny korytarz ekologiczny. Obszar ma również duże znaczenie pod względem biogeograficznym. Stanowi m.in. najdalej wysunięte na północ miejsce występowania ważki Orthertrum albistylum stanowiąc granicę jej zasięgu. Zagrożeniem jest przede wszystkim odwodnienie terenu na skutek melioracji, zaniechanie użytkowania łąkowo-pasterskiego, zmiana użytkowania gruntów, zabudowa. Ostoja Nadliwiecka stanowi bezpośredni łącznik pomiędzy elementami sieci ekologicznej Natura 2000, do której należą: dolina Bugu (PLB 140001, PLH 140011), dolina Kostrzynia (PLB 140009) oraz zgłoszony w ramach Shadow List obszar Rogoźnica. Dodatkowo poprzez swoje dopływy spina również w jeden ekologiczny system rozległy kompleks Lasów Łukowskich (projektowana ostoja ptasia OSO - Lasy Łukowskie i projektowany w ramach Shadow List SOO - Jata) oraz Kantor Stary (PLH 140007). Jeśli uwzględni się fakt łączności doliny Bugu z Pojezierzem Łęczyńsko - Włodawskim oraz z Puszczą Białowieską (za pośrednictwem Puszczy Mielnickiej) wyraźnie widać wyjątkową rolę Ostoi Nadliwieckiej jako ważnego szlaku migracyjnego, zwłaszcza dla dużych gatunków ssaków. Wysoki walor przyrodniczy doliny Liwca dodatkowo podkreśla wyznaczenie w jej obrębie obszaru Natura 2000 na mocy Dyrektywy Ptasiej (PLB 140002).

ENERGOlogika LTD. Sp. z o.o. Nowe Iganie, ul. Siedlecka 103, 08-110 Siedlce tel. 533-996-772 [email protected] Strona 43

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Węgrowskiego na lata 2012 – 2015 z perspektywą na lata 2016 - 2019

2.10. Przemysł

Powiat węgrowski leży w dogodnym położeniu, przebiegają przez niego ważne szlaki komunikacyjne, a jest więc terenem atrakcyjnym pod względem inwestycyjnym. Powiat ma charakter rolniczo – przemysłowy. Na dzień 31.12.2011 r. zarejestrowanych było 4474 podmiotów gospodarczych zajmujących się m.in. handlem, usługami i produkcją rolno – spożywczą opartą na miejscowej bazie surowcowej. W przekroju powiatu dominuje sektor prywatny. Największy udział w ogólnej liczbie przedsięwzięć na terenie powiatu mają usługi (65%), następnie przemysł i budownictwo (28,1%), natomiast rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo stanowi tylko 6,4 % podmiotów gospodarczych. Większe zakłady produkcyjne zlokalizowane są głównie w stolicy powiatu - Węgrowie oraz w mieście i gminie Łochów. Funkcjonują zakłady mleczarskie oraz firmy zajmujące się produkcją maszyn rolniczych na skalę krajową i światową. Na terenie powiatu kwitnie przemysł meblarski a samo miasto Węgrów, niekiedy nazywane jest „małym zagłębiem meblarskim‖. Najbardziej znanym przedsiębiorstwem z terenu powiatu jest zakład mleczarski „Hochland‖. W Węgrowie obecny jest także kapitał holenderski, firma „ADDIT‖ - która jest producentem systemów oraz kompletnych maszyn i urządzeń do kopiarek, maszyn drukarskich i szaf do systemów elektrycznych i elektronicznych. Branżę budowlaną reprezentują: Przedsiębiorstwo Robót Drogowo - Mostowych „MIKST‖ oraz mniejsze firmy remontowo - budowlane. Obszar Nadbużański powiatu węgrowskiego należy do nisko uprzemysłowionych, co jest zjawiskiem korzystnym z punktu widzenia ochrony jego walorów przyrodniczych.

Rysunek 9. Podmioty gospodarcze Powiatu Węgrowskiego według rodzajów działalności (dane z Głównego Urzędu Statystycznego).

ENERGOlogika LTD. Sp. z o.o. Nowe Iganie, ul. Siedlecka 103, 08-110 Siedlce tel. 533-996-772 [email protected] Strona 44

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Węgrowskiego na lata 2012 – 2015 z perspektywą na lata 2016 - 2019

2.11. Infrastruktura

Prowadzona działalność gospodarcza wywiera wpływ na rozwój infrastruktury technicznej i powoduje konieczność dostosowania jej rozwoju do potrzeb prowadzonej i rozwijanej w przyszłości działalności. Rozwój infrastruktury technicznej i unowocześniane procesy technologiczne wpływają na ograniczenie ujemnego oddziaływania prowadzonej działalności na środowisko naturalne.

2.11.1. Zaopatrzenie w wodę

Na terenie powiatu węgrowskiego system zaopatrzenia w wodę bazuje na ujęciach wód podziemnych z piętra trzeciorzędowego i czwartorzędowego. Dostarczana woda spełnia wymagane normy sanitarne i pokrywa zapotrzebowanie na cele bytowo-gospodarcze i przeciwpożarowe. Całkowita długość sieci wodociągowej powiatu węgrowskiego wynosi 1 154,31 km (stan na 31.12.2011 r.). Większość gmin powiatu węgrowskiego może pochwalić się wysokim poziomem zwodociągowania. Najlepsza sytuacja pod względem zaopatrzenia ludności w infrastrukturę wodociągową występuje na terenie gminy Stoczek, najgorsza w gminie Wierzbno. Na przestrzeni pięciu ostatnich lat (2007-2011) długość sieci wodociągowej wzrosła o 13,8%. Wzrosła również liczba podłączonych budynków mieszkalnych do sieci. W analogicznym okresie lat liczba przyłączy wodociągowych wzrosła z 15753 do 17 388.

Tabela 8. Sieć wodociągowa powiatu węgrowskiego (dane GUS stan na 31.12.2011 r. oraz urzędy gmin).

Ilość przyłączy Woda dostarczona Długość sieci L.p. Gmina wodociągowych % zwodociągowania gospodarstwom (km) (szt.) domowym (tyś.m3) 1 Gmina Węgrów 78,00 1775 93,5* 540,0 2 Gmina Grębków 115,98 1407 87,5 148,6 3 Gmina Korytnica 161,70 1832 99,5 150,0 4 Gmina Liw 161,04 2063 97 177,5 5 Gmina Łochów 206,90 4971 89,8* 404,5 6 Gmina Miedzna 119,23 1116 84,6 179,9 7 Gmina Sadowne 140,04 1886 80 103,0 8 Gmina Stoczek 141,17 1848 100 152,8 9 Gmina Wierzbno 30,25 490 45 37,5 *stan na 31.12.2010 r.

Zaopatrzenie w wodę mieszkańców powiatu odbywa się poprzez eksploatację ok. 100 studni głębinowych stanowiących własność poszczególnych gmin. W większości to studnie czynne, ok. 40% studni ma charakter rezerwowy i awaryjny.

ENERGOlogika LTD. Sp. z o.o. Nowe Iganie, ul. Siedlecka 103, 08-110 Siedlce tel. 533-996-772 [email protected] Strona 45

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Węgrowskiego na lata 2012 – 2015 z perspektywą na lata 2016 - 2019

Ilość wody dostarczonej do gospodarstw domowych w 2011 r. wyniosła 1 665 500 m3, w przeliczeniu na 1 mieszkańca zużycie wody wyniosło ok. 25 m3/rok.

Zgodnie z art. 37 pkt. 1, art. 122 ust. 1 pkt. 1, art. 131 ustawy z dnia 18 lipca 2001r. Prawo wodne (Dz. U. Nr 239, poz. 2019 z 2005 r. tekst jednolity z późn. zm.) pobór wód podziemnych wymaga uzyskania pozwolenia wodnoprawnego. Starostwo Powiatowe w Węgrowie wydało 7 pozwoleń wodno prawych na pobór wód dla potrzeb wodociągu wiejskiego: 1) Wodociąg wiejski „KRYPY‖ gm. Wierzbno, 2) Wodociąg wiejski „‖ gm. Liw, 3) Wodociąg wiejski „GÓRKI GRUBAKI‖ gm. Korytnica, 4) Wodociąg wiejski „PNIEWNIK‖ gm. Korytnica, 5) Wodociąg wiejski „OSTRÓWEK‖ gmina Łochów, 6) Wodociąg wiejski „POLKÓW SAGAŁY‖ gmina Grębków, 7) Wodociąg wiejski „KOPCIE‖.

Mieszkańcy powiatu w zakresie dostarczania wody obsługiwani są przez:  Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji w Węgrowie – obsługujące miasto Węgrów oraz wsie Jarnice, Ruchna, (należące do gminy Liw),  Związek Międzygminny Wodociągów i Kanalizacji w Węgrowie – obsługujący gminy Korytnica, Miedzna, Liw (bez wsi: Jarnice, Ruchna, Ruchenka) i Wierzbno ( bez wsi Majdan),  Zakład Gospodarki Komunalnej w Sadownem – obsługujący gminę Sadowne,  Zakład Gospodarki Komunalnej w Stoczku – obsługujący gminę Stoczek,  Zakład Gospodarki Komunalnej w Łochowie – obsługujący gminę Łochów,  Zakład Gospodarki Komunalnej w Grębkowie – obsługujący gminę Grębków,  Zakład Gospodarki Komunalnej w Kałuszynie (powiat miński) – obsługujący wieś Majdan.

Na terenie powiatu woda pobierana na potrzeby ludności wymaga niewielkiego uzdatniania. Funkcjonują liczne stacje uzdatniania wody (SUW). Stosowane przez stacje technologie uzdatniania opierają się głównie na napowietrzaniu i filtracji, a niekiedy także odmanganianiu i odżelazianiu oraz w zależności od potrzeb na dezynfekcji. Przykładowe stacje uzdatniania wody w powiecie węgrowskim oraz stosowane technologie:

1. Stacja Uzdatniania Wody w Sadownem (obsługiwana przez Zakład Gospodarki Komunalnej w Sadownem) – stacja wodociągu grupowego „Sadowne‖ jest usytuowana na gruntach wsi Ocięte, przy drodze krajowej nr 50. Źródłem wody dla wodociągu jest ujęcie wody podziemnej składające się z trzech studni głębinowych położonych na terenie stacji wodociągowej. Wydajność studni przy przewidywanym poborze nie pokrywa zapotrzebowania na wodę dlatego też na terenie stacji wykonano dwa zbiorniki wyrównawcze wody czystej o pojemności 150 m3 każdy. Zapewniają

ENERGOlogika LTD. Sp. z o.o. Nowe Iganie, ul. Siedlecka 103, 08-110 Siedlce tel. 533-996-772 [email protected] Strona 46

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Węgrowskiego na lata 2012 – 2015 z perspektywą na lata 2016 - 2019

one odpowiednia ilość wody w okresie maksymalnego jej zapotrzebowania. Proces uzdatniania wody składa się z napowietrzania wody oraz filtracji na filtrach ciśnieniowych zamkniętych (odżelaziająco – odmanganiajace). Stacja Uzdatniania Wody Ocięte zasila w wodę północną i zachodnią część gminy Sadowne. 2. Stacja Uzdatniania Wody w Stoczku (obsługiwana przez Zakład Gospodarki Komunalnej Sp. z o.o. w Stoczku) - współpracuje ze stacją wodociągową „Stare Lipki‖, źródłem wody dla tego wodociągu grupowego jest ujęcie wody podziemnej z utworów czwartorzędowych, składające się z trzech studni nr 1 i 2 (podstawowe) oraz nr 3 (awaryjna). Wydajność tego zestawu wynosi Q = 256,3m3/h. Woda pobierana jest ze studni głębinowych za pomocą pomp i kierowana do urządzeń stacji wodociągowej, gdzie poddawana jest uzdatnieniu polegającemu na usunięciu nadmiernych związków żelaza i manganu. 3. Stacja Uzdatniania Wody w Starych lipkach gm. Stoczek. Współwłaścicielami SUW są gmina Stoczek i Sadowne. Stacja została zaprojektowana w układzie dwustopniowego pompowania. W układzie technologicznym stacji są dwa zbiorniki retencyjne stalowe wody uzdatnionej o pojemności 100m³ każdy. Woda podziemna ujmowana jest dwiema studniami głębinowymi: studnia nr 2 (podstawowa) o zasobach eksploatacyjnych 34,4m³/h i depresji 6,7m oraz studnia nr 1 (awaryjna) o zasobach eksploatacyjnych 34,4m³/h i depresji s=6,7m. 4. Stacja Uzdatniania Wody w Węgrowie (administrowana przez PWiK Sp. z o.o. w Węgrowie). W latach 2002-2003 przeprowadzono gruntowną modernizację SUW. Wykonane działania doprowadziły do znacznego ograniczenia energochłonności poszczególnych obiektów oraz poprawy ich estetyki. Stacja może praktycznie funkcjonować bezobsługowo, jest w pełni zautomatyzowana i sterowana z poziomu jednego stanowiska komputerowego. Źródłem wody dla istniejącego wodociągu są cztery studnie głębinowe, pracujące w różnych konfiguracjach, w zależności od wielkości zapotrzebowania wody. Wszystkie studnie ujmują do eksploatacji czwartorzędowe piętro wodonośne. Woda z ujęć kierowana jest do aeratorów Dn 1200, gdzie następuje intensywne napowietrzanie w celu utlenienia żelaza dwuwartościowego do trójwartościowego oraz manganu na wyższy stopień wartościowości. Następnie woda przepływa na filtry pośpieszne, zamknięte o średnicy Dn 2400 (cztery zestawy po 2 sztuki). Na filtrach zachodzą procesy uzdatniania wody, tj. redukcja zawartości związków żelaza i manganu. Po przejściu przez urządzenia filtrujące, woda kierowana jest do zbiornika magazynowego wody (2 szt.), a z niego za pomocą pompowni II-go stopnia do miejskiej sieci wodociągowej. W razie potrzeby uzdatniona woda poddawana jest procesowi chlorowania. 5. Stacja Uzdatniania Wody w Łosiewicach gm. Łochów. SUW w Łosiewicach oddano do użytkowania w 1995 r. Źródłem wody dla tego wodociągu grupowego jest ujęcie wody podziemnej z utworów czwartorzędowych, składające się z trzech studni nr 1 i 2 (podstawowe) oraz nr 3 (awaryjna). W związku z tym, że wydajność studni nie pokrywa bezpośredniego zapotrzebowania wody, stacja została zaprojektowana w układzie dwustopniowego pompowania. I - stopień stanowią pompy głębinowe,

ENERGOlogika LTD. Sp. z o.o. Nowe Iganie, ul. Siedlecka 103, 08-110 Siedlce tel. 533-996-772 [email protected] Strona 47

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Węgrowskiego na lata 2012 – 2015 z perspektywą na lata 2016 - 2019

natomiast II – stopniem jest zestaw hydroforowy ZH-CR składający się z sześciu pomp w którym jedna pracuje z przetwornica częstotliwości utrzymując płynnie stałe ciśnienie w kolektorze tłocznym wody pitnej. Wydajność tego zestawu wynosi Q = 256,3m3/h. 6. Stacja Uzdatniania Wody w Ostrówku gm. Łochów. SUW w Ostrówku oddano do eksploatacji w 1989 r. Podstawowym źródłem wody dla tego wodociągu grupowego jest studnia nr 2 o zasobach eksploatacyjnych Qe = 105 m3/h, studnia nr 1 jest studnią awaryjną o identycznej wydajności. Obydwie studnie czerpią wodę z utworów czwartorzędowych zakwalifikowanych w kategorii „B‖. Do uzdatniania wody, czyli usuwania związków żelaza i manganu stosuje się metodę filtracji dwustopniowej. Woda surowa napowietrzana jest w aeratorach do ok. 85% nasycenia tlenem po czym przefiltrowana jest przez filtr piaskowy I - stopnia (odżelaziacz – stacja posiada cztery sztuki odżelaziaczy o łącznej powierzchni 10,76m2) na którym woda zostaje odgazowana i skierowana na II - stopień filtracji będący złożem piaskowym uaktywnionym związkami manganu (odmanganiacz – są cztery sztuki odmanganiaczy o łącznej powierzchni 10,76m2).

2.11.2. Kanalizacja i oczyszczanie ścieków

Sieć kanalizacyjna powiatu węgrowskiego jest rozbudowana w małym stopniu. Łączna długość sieci kanalizacyjnej (stan na koniec 31.12.2011 r.) wynosi 154,299 km. Funkcjonuje 3697 przyłączy kanalizacji (do budynków jednorodzinnych bądź wielorodzinnych). W przeciągu pięciu lat (2007 – 2011) wybudowano na terenie powiatu 93,3 km sieci kanalizacyjnej - skanalizowanie wzrosło o 148 %. Spośród dziewięciu gmin powiatu tylko dwie nie mają czynnej sieci kanalizacyjnej: Grębków i Wierzbno. Najdłuższa sieć kanalizacyjna występuje na terenie gmin: Węgrów – 39 km oraz Stoczek – 36,09 km. Dominującym systemem w zakresie gospodarowania nieczystościami płynnymi na terenie powiatu są bezodpływowe zbiorniki przeznaczone do czasowego gromadzenia nieczystości płynnych tzw. szamba, które lokalizowane są na terenach posesji. Ścieki następnie wywożone są wozem asenizacyjnym do oczyszczalni ścieków. Alternatywą dla zbiorczego systemu usuwania i oczyszczania ścieków są indywidualne przydomowe oczyszczalnie ścieków. W przydomowych oczyszczalniach ścieków wykorzystywane są procesy mechanicznego i biologicznego oczyszczania ścieków (tlenowego i beztlenowego), adekwatne do tych zachodzących w dużych obiektach tego typu.

Tabela 9. Sieć kanalizacyjna powiatu węgrowskiego (dane GUS stan na 31.12.2011 r. oraz urzędy gmin).

Liczba Liczba Ilość przyłączy % Długość sieci zbiorników przydomowych L.p. Gmina kanalizacyjnych skanalizowania (km) bezodpływowych oczyszczalni (szt.) gminy (szt.) ścieków (szt.) 1. Gmina Węgrów 39 1265 72,2 b.d. b.d. 2. Gmina 0 0 0 b.d. b.d.

ENERGOlogika LTD. Sp. z o.o. Nowe Iganie, ul. Siedlecka 103, 08-110 Siedlce tel. 533-996-772 [email protected] Strona 48

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Węgrowskiego na lata 2012 – 2015 z perspektywą na lata 2016 - 2019

Grębków Gmina 3. 6,89 165 0,07 1020 356 Korytnica Gmina 4. 8,01 128 12 b.d. 0 Liw 5. Gmina Łochów 26 971 26,3 b.d. b.d. 6. Gmina Miedzna 28,1 472 46 301 1 Gmina 7. 10,209 182 3 1821 23 Sadowne 8. Gmina Stoczek 36,09 514 27 1003 0 Gmina 9. 0 0 0 b.d. 2 Wierzbno

Na terenie powiatu węgrowskiego funkcjonuje 7 komunalnych oczyszczalni ścieków powiązanych z systemem sieci kanalizacyjnej: 1. Oczyszczalnia ścieków w Węgrowie nadzorowana przez Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji w Węgrowie ul. Targowa 3. Jest to oczyszczalni ścieków typu mechaniczno – biologicznego z podwyższonym usuwaniem biogenów. Odbiornikiem ścieków jest rzeka Czerwonka na około 300 m do ujścia do Liwca. Przepustowość oczyszczalni wynosi 5050 m3/dobę. Liczba mieszkańców obsługiwanych przez oczyszczalnię wynosi 9435 osób (31.12.2011 r.). Ilość oczyszczonych i odprowadzonych ścieków w 2011 r. wyniosła 835 000 m3. 2. Oczyszczalnia ścieków w Łochowie obsługiwana przez Zakład Gospodarki Komunalnej w Łochowie. Jest to biologiczna oczyszczalnia o przepustowości 1755 m3/dobę. Odbiornikiem ścieków jest Kanał Łojewski - rzeka Bug. Z oczyszczalni korzysta 6120 mieszkańców. W ciągu roku oczyszczane jest ok. 161 000 m3 ścieków. 3. Oczyszczalnia ścieków w Stoczku będąca pod nadzorem tamtejszego Zakładu Gospodarki Komunalnej. Jest to mechaniczno – biologiczna oczyszczalnia o średniej dobowej przepustowości równej 200 m3/d wyposażona w punkt zlewny ścieków doprowadzonych oraz węzeł przerobu osadów ściekowych. Miejscem zrzutu ścieków jest rzeka Ugoszcz – lewy dopływ Bugu. Liczba ludności korzystającej z oczyszczalni wynosi 1239 osób. 4. Oczyszczalnia ścieków w Korytnicy. Jest to nowo powstała oczyszczalnia w latach 2010-2011, będąca własnością gminy oddana do eksploatacji Związkowi Międzygminnemu Wodociągów i Kanalizacji Wiejskich w Węgrowie. Jest to biologiczno-mechaniczna oczyszczalnia ścieków o przepustowości 125 m3/dobę. Miejscem zrzutu ścieków jest zlewnia rzeki Liwiec w miejscowości Korytnica. 5. Oczyszczalnia ścieków w Miedznie, biologiczno – mechaniczna o przepustowości 360 m3/d. Właścicielem oczyszczalni jest gmina Miedzna natomiast eksploatatorem Związek Międzygminny Wodociągów i Kanalizacji Wiejskich w Węgrowie. Odbiornikiem ścieków jest rzeka Miedzianka. Ludność korzystająca z oczyszczalni na dzień 31.12.2011 r. – 1188 osób.

ENERGOlogika LTD. Sp. z o.o. Nowe Iganie, ul. Siedlecka 103, 08-110 Siedlce tel. 533-996-772 [email protected] Strona 49

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Węgrowskiego na lata 2012 – 2015 z perspektywą na lata 2016 - 2019

6. Oczyszczalnia ścieków w Starejwsi gm. Liw, biologiczna oczyszczalnia będąca w eksploatacji przez ZMWiK w Węgrowie. Przepustowość oczyszczalni wynosi 120 m3/dobę. W 2011 r. korzystało z oczyszczalni 380 osób. 7. Oczyszczalnia ścieków w Sadownem, uruchomiona w lipcu 2011 r. Jest to oczyszczalnia mechaniczno – biologiczna o wydajności 320 m3/d, w tym 45 m3/d to ilość ścieków dowożonych. Z oczyszczalni korzysta 486 mieszkańców.

Na terenie powiatu węgrowskiego funkcjonuje na potrzeby odbiorców indywidualnych kilka mniejszych oczyszczalni ścieków, o charakterze komunalnym i przemysłowym:

Tabela 10. Wykaz oczyszczalni ścieków przemysłowych i komunalnych powiatu węgrowskiego działających dla indywidualnych odbiorców - stan na 31.12.2010 r. (dane Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Warszawie).

Max. Jednostka Typ Rodzaj przepusto- Rodzaj Zarządzający Odbiornik organizacyjna oczyszczalni oczyszczalni wość ścieków m3/d

Gminny Zespół Gmina Korytnica Ekonomiczno‐ rów mel. 1 Zespół Szkół w Administracyjny gminna biologiczna 18,00 K Liwiec Korytnicy Szkół w Korytnicy Spółdzielnia Spółdzielnia Mieszkaniowa Mieszkaniowa rów mel. 2 zakładowa biologiczna 62,41 K "TUR" ―TUR‖ Liwiec w Turnie w Turnie Osiedle Osiedle rów mel. 3 Mieszkaniowe zakładowa biologiczna 15,40 K Mieszkaniowe Liwiec w Liwie PERN "PRZYJAŹŃ" PERN ―PRZYJAŹŃ‖ S.A. Płock przemysło rów mel. 4 S.A. Płock mechaniczna 91,30 P Stacja Pomp Nr 2 wa Liwiec Stacja Pomp Nr 2 w Zawadach Zespół Szkół Zespół Szkół 5 Ponadgimnazjalnych Ponadgimnazjalnych gminna biologiczna Bojewka 32,64 K w Sadownem w Sadownem K - ścieki komunalne P - ścieki przemysłowe

2.11.3. Sieć energetyczna

System elektroenergetyczny powiatu węgrowskiego od wielu lat jest wystarczająco rozbudowany. W chwili obecnej potrzeby na energię elektryczną są zbilansowane i w pełni zabezpieczają potrzeby mieszkańców.

ENERGOlogika LTD. Sp. z o.o. Nowe Iganie, ul. Siedlecka 103, 08-110 Siedlce tel. 533-996-772 [email protected] Strona 50

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Węgrowskiego na lata 2012 – 2015 z perspektywą na lata 2016 - 2019

Za dostarczanie energii elektrycznej na terenie powiatu węgrowskiego odpowiada Zakład Energetyczny Warszawa Teren S.A., który prowadzi działalność w zakresie przesyłania i dystrybucji energii elektrycznej, obrotu energią elektryczną i jej wytwarzaniem. Komórkami wykonawczymi tej spółki są Rejony Energetyczne. Powiat węgrowski obsługiwany jest przez Rejon Energetyczny Nr 7 Sokołów Podlaski (gminy: Łochów, Sadowne, Stoczek, Miedzna, Liw, Węgrów, Grębków, częściowo Korytnica, częściowo Wierzbno) oraz Rejon Energetyczny Nr 5 Mińsk Mazowiecki (gminy: częściowo Wierzbno, częściowo Korytnica) Przez terenie powiatu przebiegają linie energetyczne wysokiego, średniego i niskiego napięcia o charakterze tranzytowym;  linie przesyłowe wysokiego napięcia 110kV, 220kV i 400kV (o długości 104 km),  linie przesyłowe średniego napięcia 15kV (o długości 803 km),  linie przesyłowe niskiego napięcia 0,4kV (o długości 1370 km).

Liczba odbiorców energii elektrycznej o niskim napięciu wyniosła w 2010 r. wg Głównego Urzędu Statystycznego 23 616 szt. Zużycie energii elektrycznej w tym okresie wyniosło 51061 MWh.

2.11.4. Sieć gazowa

Przez teren dwóch gmin powiatu węgrowskiego - Grębków i Wierzbno przechodzi gazociąg wysokiego ciśnienia relacji Kobryń – Warszawa, o średnicy nominalnej 700 mm. Do miejscowości Zając (gm. Liw) poprowadzony jest gazociąg wysokiego ciśnienia o średnicy nominalnej 200 mm, skąd gaz jest kierowany do Węgrowa. Na terenie powiatu znajduje się jedna stacja redukcyjno pomiarowa I stopnia zlokalizowana pomiędzy Węgrowem a Ruchną, z której gaz jest rozprowadzany na teren Węgrowa przez sieć średniego ciśnienia. W 2010 r. długość czynnej sieci gazowej na terenie powiatu węgrowskiego wynosiła 52,46 km, w tym: w mieście Węgrów 22,47 km, w gminie Grębków 17,52 km, Liw 8,9 km, Wierzbno 3,57 km. Zużycie gazu wyniosło 2082,00 tyś.m3. Pozostałe gminy powiatu nie posiadają sieci gazowej. Na tych terenach mieszkańcy do celów socjalnobytowych wykorzystują system butli gazowych.

2.11.5 Ciepłownictwo

Na terenie powiatu węgrowskiego nie funkcjonują przedsiębiorstwa energetyki cieplnej zajmujące się zorganizowanym systemem zaopatrzenia w ciepło. Poszczególne kotłownie w powiecie są własnością zakładów przemysłowych, instytucji lub osób prywatnych. Największą ilość kotłowni posiada Spółdzielnia Mieszkaniowa w Węgrowie. Stosowanym paliwem w kotłowniach jest przeważnie gaz i olej opałowy. Węgiel dominuje jako paliwo przeważnie na terenach wiejskich.

ENERGOlogika LTD. Sp. z o.o. Nowe Iganie, ul. Siedlecka 103, 08-110 Siedlce tel. 533-996-772 [email protected] Strona 51

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Węgrowskiego na lata 2012 – 2015 z perspektywą na lata 2016 - 2019

Długość cieplnej sieci przesyłowej na koniec 2010 r. wynosiła 3,3 km, natomiast długość sieci cieplnej przyłączy do budynków i innych obiektów – 6,9 km. Sprzedaż energii cieplnej w ciągu roku wyniosła 570,00 GJ.

2.11.6. Ropociąg

Przez teren powiatu węgrowskiego przechodzi ropociąg PERN „Przyjaźń‖ którym przesyłana jest ropa z Rosji do Płocka oraz do Niemiec. Ropociąg przechodzi przez gminy Liw, Korytnica oraz Węgrów. Transport odbywa się trzema nitkami, które biegną równolegle do siebie. Trzecia nitka ropociągu została oddana do eksploatacji w 2010 r. W Zawadach gm. Liw zlokalizowana jest przepompownia ropy naftowej - Stacja Pomp ST-2.

2.11.7. Infrastruktura drogowa

Na terenie powiatu znajdują się drogi różnej rangi administrowane przez różne podmioty. Sieć dróg na terenie powiatu jest rozwinięta w stopniu zadowalającym. Układ linii autobusowych i komunikacja samochodowa indywidualna stanowią podstawowe systemy transportowe przewozów pasażerskich na terenie powiatu. Przez teren powiatu węgrowskiego przebiegają dwie drogi krajowe: droga krajowa nr 62 relacji Wyszków – Łochów - Węgrów – Ostrów Mazowiecka oraz droga krajowa nr 50 relacji Mińsk Mazowiecki – Łochów – Ostrów Mazowiecka, a także 3 drogi wojewódzkie 637, 696 i 697. Ponadto układ drogowy powiatu stanowią 74 drogi powiatowe o i liczne drogi gminne. Łączna długość dróg powiatu węgrowskiego wynosi 3222,9 km, w tym: o drogi krajowe – 66,6 km, o drogi wojewódzkie – 495 km, o drogi powiatowe – 488,5 km o drogi gminne – 1122,7 km.

Zarządcą dróg krajowych jest Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad w Warszawie. Zarządcą dróg wojewódzkich jest Mazowiecki Zarząd Dróg Wojewódzkich w Warszawie. Zarząd Dróg Powiatowych w Węgrowie administruje drogi powiatowe na sieci o łącznej długości 488,5 km, w tym 23,0 km na terenie miast: Węgrowa i Łochowa oraz 465,5 km na terenie pozostałych gmin.

Część dróg cechują niskie parametry techniczne i zły stan nawierzchni. Wiele nawierzchni wymaga przebudowy. Struktura dróg powiatu według rodzaju nawierzchni przedstawia się następująco : o drogi bitumiczne - 408,1 km, o betonowa - 1,2 km, o brukowcowa - 3,3 km, o żwirowa - 53,1 km, o gruntowa - 22,8 km. ENERGOlogika LTD. Sp. z o.o. Nowe Iganie, ul. Siedlecka 103, 08-110 Siedlce tel. 533-996-772 [email protected] Strona 52

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Węgrowskiego na lata 2012 – 2015 z perspektywą na lata 2016 - 2019

W ramach swoich obowiązków Zarząd Dróg Powiatowych administruje również 37 obiektów mostowych o łącznej długości 493,5 mb oraz 383 szt. przepustów drogowych. Przez teren powiatu przebiega linia kolejowa relacji Warszawa – Białystok, która przecina gminy: Sadowne, Stoczek i Łochów, jej długość to zaledwie 26 km.

2.12. Gospodarka odpadami

Powiat wykonuje zadania publiczne o charakterze ponadgminnym, a jego funkcje mają charakter uzupełniający w stosunku do gminy. Gminy natomiast zobowiązane są do wypełniania zadań w zakresie gospodarki odpadami komunalnymi wynikającymi m.in. z ustawy o odpadach (Dz. U. 2010 nr 185, poz. 1243 z późn. zm.), ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (Dz. U. 2011 nr 152 poz. 897) i rozporządzeń wykonawczych. Dokumentem, który kompleksowo ujmuje działania władz powiatowych i gminnych w zakresie gospodarowania odpadami na terenie powiatu węgrowskiego jest „Plan Gospodarki Odpadami dla Powiatu Węgrowskiego na lata 2004 – 2011‖ który został przyjęty przez Radę Powiatu Węgrowskiego Uchwałą nr XVI/112/2004 z dnia 23.06.2004. Uchwałą Rady Powiatu XXXV/277/2009 z dnia 29 grudnia 2009 r. została ustanowiona „Aktualizacja Planu Gospodarki Odpadami dla Powiatu Węgrowskiego na lata 2009-2013‖ oraz obowiązujący „Program usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest dla Powiatu Węgrowskiego na lata 2009 -2032‖. Ustawa o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (Dz. U. 2011 nr 152 poz. 897) uchyliła z dniem 01.01.2012 r. obowiązek opracowywania powiatowych i gminnych planów gospodarki odpadami. Zgodnie z Art. 4 ust.3 w/w ustawy „Rada Gminy jest obowiązana dostosować regulamin utrzymania czystości i porządku na terenie gminy do wojewódzkiego planu gospodarki odpadami w terminie 6 miesięcy od dnia uchwalenia tego planu‖.

2.12.1. Odpady komunalne

Odpady komunalne są to odpady powstające w gospodarstwach domowych, z wyłączeniem pojazdów wycofanych z eksploatacji, a także odpady niezawierające odpadów niebezpiecznych pochodzących od innych wytwórców odpadów, które ze względu na swój charakter lub skład są podobne do odpadów powstałych w gospodarstwach domowych. Biorąc pod uwagę skład, właściwości technologiczne oraz warunki i miejsca powstawania wyróżnia się następujące rodzaje odpadów komunalnych:  odpady z gospodarstw domowych związane z bytowaniem ludzi w domach mieszkalnych (zabudowa wielorodzinna, domy jednorodzinne),  odpady z obiektów użyteczności publicznej i obsługi ludności (np. handel i usługi, szkolnictwo i lecznictwo otwarte).

Szacunkowo w 2011r. na terenie powiatu węgrowskiego wytworzono ok. 14 117,4 Mg odpadów komunalnych. Jednostkowe wskaźniki wytwarzania odpadów przyjęto za

ENERGOlogika LTD. Sp. z o.o. Nowe Iganie, ul. Siedlecka 103, 08-110 Siedlce tel. 533-996-772 [email protected] Strona 53

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Węgrowskiego na lata 2012 – 2015 z perspektywą na lata 2016 - 2019

„Krajowym Planem Gospodarki Odpadami 2014‖ na poziomie: 350 kg/M/rok dla terenów miejskich i 150 kg/M/rok dla terenów wiejskich. Ilość wytworzonych odpadów ulegających biodegradacji w 2011 r. wyznaczona została na poziomie ok. 8 117,50 Mg, co oznacza, że na statystycznego mieszkańca powiatu przypadło wówczas ok. 119 kg/rok (zgodnie z KPGO 2014 – w miastach liczących poniżej 50 tys. mieszkańców, bioodpady stanowią ok. 57,5% wytworzonych odpadów komunalnych, natomiast na terenach wiejskich – 48,7%). Ogólna ilość odpadów komunalnych zebrana z terenu powiatu węgrowskiego w 2011 r. wg Wojewódzkiego Systemu Odpadowego wynosi 5 272,8647 Mg.

Tabela 11. Ilości i rodzaje odpadów komunalnych zebranych i wytworzonych na terenie powiatu węgrowskiego w 2011 r. (dane Wojewódzki System Odpadowy oraz Urzędy Gmin).

Ilość odpadów L.p. Kod Nazwa Wytworzonych Zebranych Mg 1. 20 01 01 Papier i tektura 10,2700 3,1000 2. 20 01 02 Szkło 713,087 3. 20 01 10 Odzież 87,5100 Lampy fluorescencyjne i inne odpady 4. 20 01 21 0,0385 zawierające rtęć 5. 20 01 23 Urządzenia zawierające freony 0,2600 6. 20 01 32 Leki inne niż wymienione w 20 01 31 0,1477 Baterie i akumulatory łącznie z 7. 20 01 33 bateriami i akumulatorami 2,3280 wymienionymi w 16 06 01, 16 06 02 Baterie i akumulatory inne niż 8. 20 01 34 0,1950 wymienione w 20 01 33 Zużyte urządzenia elektryczne i elektroniczne inne niż wymienione w 9. 20 01 35* 9,142 20 01 21 i 20 01 23 zawierające niebezpieczne składniki Zużyte urządzenia elektryczne i 10. 20 01 36 elektroniczne inne niż wymienione w 17,805 20 01 21, 20 01 23 i 20 01 35 11. 20 01 38 Drewno 7,4200 12. 20 01 39 Tworzywa sztuczne 1,5000 5,6300 13. 20 01 40 Metale 16,5800 14. 20 02 02 Gleba i ziemia, w tym kamienie 17,6000 Inne odpady nieulegające 15. 20 02 03 177,9700 biodegradacji Niesegregowane (zmieszane) odpady 16. 20 03 01 4 126,7900 komunalne 17. 20 03 02 Odpady z targowisk 47,2600 18. 20 03 03 Odpady z czyszczenia ulic i placów 23,3200 5,1000 19. 20 03 07 Odpady wielkogabarytowe 58,94 SUMA 59,1285 5 272,8647

ENERGOlogika LTD. Sp. z o.o. Nowe Iganie, ul. Siedlecka 103, 08-110 Siedlce tel. 533-996-772 [email protected] Strona 54

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Węgrowskiego na lata 2012 – 2015 z perspektywą na lata 2016 - 2019

Spośród podanych powyżej ogólnych ilości zebranych odpadów komunalnych, do odzysku i unieszkodliwienia w 2011 r. przekazano następujące masy odpadów:  odzysk – 362,1400 Mg, co stanowiło ok. 7,1 % ogólnej ilości zebranych odpadów,  unieszkodliwienie – 3 848,9900 Mg, co stanowiło ok. 75 % wszystkich zebranych odpadów komunalnych z powiatu węgrowskiego.

Tabela 12. Ilość i rodzaje odpadów z sektora komunalnego poddanych procesowi odzysku lub unieszkodliwienia (wg Wojewódzkiego Systemu Odpadowego).

Odzysk [Mg] Unieszkodliwienie Lp. Kod odpadu Proces Proces [Mg] W instalacji Poza instalacjami 1 20 01 01 7,1700 R15 2 20 02 02 50,7600 R14 3 20 02 03 402,4900 D5 4 20 03 01 289,9900 R15 3 312,3100 D5 5 20 03 02 2,3600 R15 51,9300 D5 6 20 03 03 28,4200 D5 7 20 03 07 11,8600 R15 53,8400 D5 SUMA 311,3800 50,7600 SUMA 3 848,9900 Oznaczenia: R14 – inne działania prowadzące do wykorzystania odpadów w całości lub części lub do odzyskania z odpadów substancji lub materiałów, łącznie z ich wykorzystaniem, niewymienione w punktach od R1 do R13, R15 – przetwarzanie odpadów, w celu ich przygotowania do odzysku, w tym do recyklingu, D5 – składowanie na składowiskach odpadów niebezpiecznych lub na składowiskach odpadów innych niż niebezpieczne.

2.12.2. System zbierania odpadów komunalnych

Na terenie powiatu węgrowskiego funkcjonuje system zbierania odpadów niesegregowanych oraz system selektywnego zbierania. Właściciele nieruchomości mają obowiązek wydzielenia spośród strumienia odpadów komunalnych następujących frakcji: odpady kuchenne (biodegradowalne), odpady opakowaniowe (papier, szkło, plastik, metale), odpady niebezpieczne, zużyty sprzęt elektryczny i elektroniczny oraz odpady wielkogabarytowe. Zgodnie z obowiązującym prawem, każdy właściciel nieruchomości powinien mieć podpisaną umowę na odbieranie odpadów komunalnych z terenu jego nieruchomości. Dotychczas stroną umowy mógł być każdy przedsiębiorca posiadający zezwolenie na prowadzenie działalności w zakresie odbierania odpadów komunalnych. Dnia 1 lipca 2011 r. sejm przyjął ustawę o zmianie ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 25 lipca 2011 r. nr 152, poz. 897) – 15 lipca ustawa została podpisana przez prezydenta. W świetle zmian w ustawie, mieszkańcy nie będą już zobowiązani do samodzielnego zawierania umów z firmami odbierającymi odpady. Tym samym to gminy będą przeprowadzały przetargi na odbiór odpadów, jak i również

ENERGOlogika LTD. Sp. z o.o. Nowe Iganie, ul. Siedlecka 103, 08-110 Siedlce tel. 533-996-772 [email protected] Strona 55

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Węgrowskiego na lata 2012 – 2015 z perspektywą na lata 2016 - 2019 gospodarowały środkami, które będą pobierane od mieszkańców za odpady. Gminy będą mogły również egzekwować od firm odpowiednią jakość usług. Na dzień dzisiejszy na terenie powiatu węgrowskiego działa 7 firm, które uzyskały stosowne zezwolenia na prowadzenie działalności w zakresie odbierania odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości.

Tabela 13. Wykaz firm świadczących usługi zbiórki odpadów komunalnych z terenu powiatu węgrowskiego (dane z Urzędów Gmin).

Gminy

L.p. Nazwa i adres firmy

Liw

Stoczek

Łochów

Węgrów

Miedzna

Grębków Sadowne

Wierzbno Korytnica Przedsiębiorstwo Gospodarki Komunalnej Sp. z o.o. 1. x x x x ul. Gdańska 69; 07-100 Węgrów Zakład Gospodarki Komunalnej 2. x ul. Wspólna 5; 07-110 Grębków Zakład Gospodarki Komunalnej 3. x ul. Myśliwska 4; 07-130 Łochów Zakład Gospodarki Komunalnej w Sadownem 4. x ul. Cz. Wycecha 1; 07-140 Sadowne Zakład Gospodarki Komunalnej w Stoczku 5. x ul. Węgrowska 22; 07-104 Stoczek MPK Sp. z o.o. ul Kołobrzeska 5 6. x 07 – 401 Ostrołęka „EkoTeam‖ Sp. z o.o. 7. x x Ul. Kościuszki 163, 07 – 100 Węgrów

Wszystkie gminy powiatu węgrowskiego mają zorganizowane i wdrożone systemy selektywnej zbiórki odpadów komunalnych. Typowym jest system segregacji „u źródła‖, czyli worki do segregacji, w które zaopatrywani są mieszkańcy. Worki specjalnie oznakowane, z przeznaczeniem na frakcje segregowane wydawane przez przedsiębiorstwa, z którymi mieszkańcy mają zawartą umowę na odbiór odpadów lub przez sołtysów poszczególnych wsi. Odpady zmieszane zbierane są w czarne worki lub pojemniki, frakcje zbierane selektywnie takie jak szkło, plastik, papier, metal zbierane są w specjalnie oznaczone worki kolorowe. Ponadto, do zbiórki odpadów komunalnych służą kontenery zlokalizowane przy szkołach, urzędach, cmentarzach czy innych jednostkach użyteczności publicznej. Odbiory odbywają się bezpośrednio od mieszkańców, na podstawie wcześniej ustalonego grafiku. Są to odbiory cykliczne.

W poniższej tabelach przedstawiono sposoby prowadzenia selektywnych zbiórek odpadów na terenie poszczególnych gmin powiatu węgrowskiego oraz zebrane ich ilości w 2011 r.:

ENERGOlogika LTD. Sp. z o.o. Nowe Iganie, ul. Siedlecka 103, 08-110 Siedlce tel. 533-996-772 [email protected] Strona 56

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Węgrowskiego na lata 2012 – 2015 z perspektywą na lata 2016 - 2019

Tabela 14. Zestawienie informacji na temat funkcjonujących systemów selektywnych zbiórek odpadów na terenie poszczególnych gmin powiatu węgrowskiego (dane uzyskane z Urzędów Gmin).

Ilość Liczba umów Inne rodzaje odpadów zbieranych mieszkańców na odbiór selektywnie objętych odpadów Lp. Gmina Zbierane frakcje selektywna komunalnych zbiórką z właścicielami niebezpieczne pozostałe odpadów nieruchomości - papier i tektura - ZSEiE - wielkogabarytowe - tworzywa - zużyte baterie - opony 1. Miedzna 80,7 % 929 sztuczne samochodowe - szkło - metale - papier i tektura - ZSEiE - wielkogabarytowe - tworzywa - leki i - biodegradowalne 2. Wierzbno 67 % 592 sztuczne farmaceutyki - szkło - metale - papier i tektura - ZSEiE - wielkogabarytowe - tworzywa -zużyte baterie 3. Sadowne 70 % 1729 sztuczne - szkło - metale - papier i tektura - ZSEiE - biodegradowalne - tworzywa - zużyte baterie - wielkogabarytowe 4. Węgrów b.d. 1498 sztuczne - leki i - opony - szkło farmaceutyki samochodowe - metale - papier i tektura - ZSEiE - wielkogabarytowe - tworzywa - opony 5. Stoczek 96 % 1690 sztuczne samochodowe - szkło - metale - papier i tektura - ZSEiE - wielkogabarytowe - tworzywa - baterie 6. Korytnica 80 % 1300 sztuczne - leki i - szkło farmaceutyki - metale - papier i tektura - ZSEiE - wielkogabarytowe - tworzywa - baterie sztuczne - leki i 7. Grębków 84 % 3892 - szkło farmaceutyki - popiół

- papier i tektura - ZSEiE - wielkogabarytowe - tworzywa - baterie - biodegradowalne 8. Liw 88,4 % 1966 sztuczne - leki i - szkło farmaceutyki - metale - papier i tektura - ZSEiE - wielkogabarytowe - tworzywa -leki i 9. Łochów b.d. b.d. sztuczne farmaceutyki - szkło -zużyte baterie - metale Objaśnienia: ZSEiE – zużyty sprzęt elektryczny i elektroniczny

ENERGOlogika LTD. Sp. z o.o. Nowe Iganie, ul. Siedlecka 103, 08-110 Siedlce tel. 533-996-772 [email protected] Strona 57

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Węgrowskiego na lata 2012 – 2015 z perspektywą na lata 2016 - 2019

Tabela 15. Ilość odpadów komunalnych zebranych w gminach powiatu węgrowskiego (dane uzyskane z Urzędów Gmin).

Odpady Papier i Tworzywa komunalne Metale Szkło Razem L.p. Gmina tektura sztuczne zmieszane Mg 1. Miasto Węgrów 3 055,70 51,36 3,91 11,51 50,65 3173,13 2. Gmina Grębków 75,05 0,10 0 11,37 6,89 93,41 3. Gmina Korytnica 260,00 22,00 6,00 16,00 75,00 379,00 4. Gmina Liw 616,113 34,751 9,89 24,895 118,377 804,026 5. Gmina Łochów 2062,26 60,78 20,70 52,94 188,41 2385,09 6. Gmina Miedzna 225,84 13,70 3,65 9,31 44,91 297,41 7. Gmina Sadowne 221,90 107,80 18,70 310,80 61,50 720,70 8. Gmina Stoczek 912,73 133,70 35,20 160,00 112,80 1354,43 9. Gmina Wierzbno 109,6, 16,71 8,8 13,3 54,55 202,96 Razem 7 539,193 440,901 106,85 610,125 713,087 9 410,156

Spośród odpadów zbieranych na terenie powiatu węgrowskiego największą ilość stanowią odpady komunalne zmieszane. Wśród frakcji zbieranych selektywnie szkło stanowi odpad, którego mieszkańcy zbierają najwięcej.

Rozwój systemu zbierania odpadów biodegradowalnych na terenie powiatu węgrowskiego jest niewystarczający. Jedynie w czterech gminach prowadzone są zbiórki tego typu odpadu. Na terenie miasta Węgrów, gmin Grębków, Liw, Miedzna „bio‖ odpady zbierane są w specjalnie oznaczone worki i odbierane są od mieszkańców przez uprawnione jednostki, w sposób cykliczny wg zorganizowanego harmonogramu. Gmina Sadowne, Stoczek, Korytnica i Łochów nie prowadzi zbiórki odpadów biodegradowalnych jako oddzielnej frakcji. Są one odbierane jako odpady komunalne zmieszane. W związku ze specyfiką poszczególnych gmin przyjmuje się, iż ok. 70% bioodpadów wytworzonych na terenach wiejskich oraz ok. 15% bioodpadów wytworzonych w miastach (na terenach zabudowy jednorodzinnej) – zagospodarowywana jest we własnym zakresie przez mieszkańców: do kompostowania, skarmiania zwierząt oraz spalana jest w paleniskach domowych (papier i tektura). Na terenie gmin powiatu prowadzone są w miarę zapotrzebowania bezpłatne zbiórki odpadów wielkogabarytowych oraz zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego. Po uzgodnieniu terminu z gminami, ustala się punkty składowania w/w odpadów. Mieszkańcy Węgrowa mogą dostarczyć sprzęt do wyznaczonego punktu zbiorczego na składowisko odpadów Węgrów – Ruszczyzna. Zakład Gospodarki Komunalnej w Sadownem prowadzi punkt zbiórki ZSEiE przy ul. Strażackiej 26 w Sadownem. Gmina Wierzbno, także posiada stworzony punkt zbierania zużytego sprzętu w miejscowości Wierzbno 97. Baterie zbierane są w różnych punktach użyteczności publicznej na terenie powiatu w tym w sklepach i urzędach gmin. Zbiórki baterii organizowane są także w szkołach

ENERGOlogika LTD. Sp. z o.o. Nowe Iganie, ul. Siedlecka 103, 08-110 Siedlce tel. 533-996-772 [email protected] Strona 58

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Węgrowskiego na lata 2012 – 2015 z perspektywą na lata 2016 - 2019 należących do gmin, mają jednak charakter edukacyjny a nie systemowy, ograniczający ilość odpadów niebezpiecznych trafiających na składowiska.

Gospodarka odpadami zawierającymi azbest

W dniu 14 lipca 2009 r. Rada Ministrów Rzeczypospolitej Polskiej podjęła uchwałę w sprawie ustanowienia programu wieloletniego pn. „Program Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata 2009-2032‖. Program przewiduje intensyfikację wszystkich działań do 2012 roku, tak aby w latach 2012-2013 dokonać dokładnej analizy i oceny realizacji celów zawartych w programie oraz opracować jego aktualizację do 2015 roku. Problem odpadów azbestowych na terenie powiatu szczegółowo opisuje „Program usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest z terenu powiatu węgrowskiego lata 2009-2032‖.

Zgodnie z wojewódzką bazą danych dotyczącą wytwarzania odpadów w 2011 r. na terenie powiatu węgrowskiego wytworzono 72,53 Mg materiałów izolacyjnych zawierających azbest. Istnieje zakaz ponownego stosowania wyrobów azbestowych. Odpady takie zostają poddane unieszkodliwieniu poprzez składowanie na składowiskach odpadów niebezpiecznych lub w wydzielonych kwaterach składowisk poza granicami powiatu.

Tabela 16. Ilość wyrobów azbestowo-cementowych zebranych i zutylizowanych z terenu powiatu węgrowskiego w 2011 r. (dane uzyskane z Urzędów Gmin).

Gmina Gmina Gmina Gmina Gmina Gmina Gmina Gmina Gmina Liw Stoczek Węgrów Miedzna Grębków Korytnica Sadowne Wierzbno Łochów

Mg 96,798 - 83,370 166,38* 129,29 75 0 47,745 b.d. m3 - 3953 5955,4 - 10774,23 - 0 - b.d. *dane z 2010 r.

Postępowanie z padłymi zwierzętami

Bezpośredni odbiór padłych zwierząt z terenu powiatu węgrowskiego następuje przez uprawnioną firmę zewnętrzną, po zgłoszeniu telefonicznym. W zakresie odbioru padłych zwierząt gminy zawarły stosowne porozumienia z jednostkami uprawnionymi do odbioru takich odpadów.

Tabela 17. Przedsiębiorcy działający w zakresie odbioru padłych zwierząt z terenu powiatu (dane uzyskane z Urzędów Gmin).

Ilość padłych zwierząt L.p. Gmina Nazwa firmy zebranych w 2011 r. 1. Miasto Węgrów PPHU WIZAL Tytus Wojciech Niepiekło Lipowa 72 b.d.

ENERGOlogika LTD. Sp. z o.o. Nowe Iganie, ul. Siedlecka 103, 08-110 Siedlce tel. 533-996-772 [email protected] Strona 59

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Węgrowskiego na lata 2012 – 2015 z perspektywą na lata 2016 - 2019

08-300 Sokołów Podlaski Zbiornica Padliny w Jasiorówce Ryszard Wyszyński 2. Gmina Grębków b.d. Jasiorówka 39,. 07-130 Łochów Zbiornica Padliny w Jasiorówce Ryszard Wyszyński 3. Gmina Korytnica 4 szt. Jasiorówka 39,. 07-130 Łochów 4. Gmina Liw b.d. 62 szt. Zbiornica Padliny w Jasiorówce Ryszard Wyszyński 5. Gmina Łochów b.d. Jasiorówka 39,. 07-130 Łochów Zbiornica Padliny w Skórcu Mirosław Cabaj 6. Gmina Miedzna ul. Armii Krajowej 45 107 szt. 08-114 Skórzec PPHU WIZAL Tytus Wojciech Niepiekło Lipowa 72 7. Gmina Sadowne 0 08-300 Sokołów Podlaski PPHU WIZAL Tytus Wojciech Niepiekło Lipowa 72 8. Gmina Stoczek b.d. 08-300 Sokołów Podlaski Zbiornica Padliny w Jasiorówce Ryszard 9. Gmina Wierzbno Wyszyński b.d. Jasiorówka 39,. 07-130 Łochów

2.12.3. Odpady podlegające odrębnym przepisom prawnym

Zbieranie, gromadzenie i transport odpadów powstających w sektorze MŚP (Małych Średnich Przedsiębiorstw) nie jest zadaniem powiatu, wobec czego powiat nie organizował w tym zakresie systemu. Przedsiębiorcy mają obowiązek działania w tym zakresie zgodnie z przepisami ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz. U. 2010 nr 185, poz. 1243 z późn. zm.) oraz posiadanymi decyzjami lub złożoną informacją. Każdy wytwórca opadów jest zobowiązany do rozwiązania gospodarki odpadami we własnym zakresie. Zwykle odpady przemysłowe są odbierane, odzyskiwane lub unieszkodliwiane przez uprawnionych odbiorców posiadających stosowne zezwolenia. W 2011 r. z terenu powiatu węgrowskiego, z sektora gospodarczego, zebrano 76 630,3838 Mg odpadów. Największe ilości zebrane zostały w grupie 17 - Odpady z budowy, remontów i demontażu obiektów budowlanych oraz infrastruktury drogowej (włączając glebę i ziemię z terenów zanieczyszczonych) – 56 169,2180 Mg. Odpady te stanowiły przeszło 73 % masy zebranych odpadów. Procesowi odzysku poddano 8 412,1900 Mg odpadów, co stanowi 11 % wszystkich odpadów zebranych w powiecie węgrowskim. Jedynym procesem unieszkodliwiania jakiemu zostały poddane odpady z sektora gospodarczego, jest proces składowania na wysypiskach odpadów. Zeskładowano w 2011 r. 2 046,91 Mg odpadów przemysłowych, czyli 2,63 % wszystkich zebranych odpadów.

Zestawienie ilości odpadów podlegających odrębnym przepisom prawnym zebranych na terenie powiatu węgrowskiego oraz sposób ich zagospodarowania w 2011 roku przedstawiono w tabeli poniżej:

ENERGOlogika LTD. Sp. z o.o. Nowe Iganie, ul. Siedlecka 103, 08-110 Siedlce tel. 533-996-772 [email protected] Strona 60

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Węgrowskiego na lata 2012 – 2015 z perspektywą na lata 2016 - 2019

Tabela 18. Ilość odpadów podlegających odrębnym przepisom prawnym zebranych z terenu powiatu węgrowskiego oraz sposób ich zagospodarowania w roku 2011 (wg Wojewódzkiego Systemu Odpadowego).

Odpady Odzysk Unieszkodliwienie Kod odpadu zebrane Lp. [Mg] Proces Masa [Mg] Proces Masa [Mg] 02 - Odpady z rolnictwa, sadownictwa, upraw hydroponicznych, rybołówstwa, leśnictwa, łowiectwa oraz przetwórstwa żywności 1 02 02 02 584,000 R14 584,0000 - 0 2 02 02 03 446,1000 R14 446,1000 - 0 3 02 05 01 8,8000 - 0 - 0 4 02 06 01 3,3000 R1 3,3000 - 0 10 - Odpady z procesów termicznych 5 10 01 03 4,8000 - 0 D5 4,8000 6 10 02 01 142,0200 - 0 - 0 7 10 09 80 14,5000 R14 32,5000 - 0 12 - Odpady z kształtowania oraz fizycznej i mechanicznej obróbki powierzchni metali i tworzyw sztucznych 8 12 01 01 981,1000 - 0 - 0 9 12 01 02 4 726,2100 - 0 - 0 10 12 01 03 12,7800 - 0 - 0 11 12 01 04 56,5700 - 0 - 0 12 12 01 99 7,0000 - 0 - 0 13 - Oleje odpadowe i odpady ciekłych paliw (z wyłączeniem olejów jadalnych oraz grup 05, 12 i 19) 13 13 01 10* 0,0720 - 0 - 0 14 13 02 05* 0,0550 - 0 - 0 15 13 02 08* 0,2240 - 0 - 0 15 - Odpady opakowaniowe; sorbenty, tkaniny do wycierania, materiały filtracyjne i ubrania ochronne nie ujęte w innych grupach 16 15 01 01 958,8900 R15 234,3000 - 0 17 15 01 02 1 213,3100 R14 179,4350 - 0 R15 470,7800 - 0 18 15 01 03 31,8000 - 0 - 0 19 15 01 04 111,9810 R15 53,9100 - 0 20 15 01 05 78,2000 0 - 0 21 15 01 06 1 026,3100 R15 580,9100 - 0 22 15 01 07 556,9100 R15 174,2600 - 0 23 15 01 10* 0,0058 - 0 - 0 24 15 02 02* 0,0250 - 0 - 0 16 - Odpady nie ujęte w innych grupach 25 16 01 03 91,0000 R14 25,0000 - 0 26 16 01 04* 696,6250 R14 644,1950 - 0 27 16 01 06 27,4900 R14 27,4900 - 0 28 16 01 07* 462,9500 - 0 - 0 29 16 01 19 1,4000 - 0 - 0 30 16 01 20 1,4000 - 0 - 0 31 16 02 15* 0,0130 - 0 - 0 32 16 06 01* 5 624,0740 - 0 - 0 33 16 08 01 0,001 - 0 - 0 17 - Odpady z budowy, remontów i demontażu obiektów budowlanych oraz infrastruktury drogowej (włączając glebę i ziemię z terenów zanieczyszczonych) 34 17 01 01 270,3600 R14 259,4100 - 0 35 17 01 02 151,6300 R14 151,6300 - 0 36 17 01 03 1,9800 R14 1,9800 - 0 ENERGOlogika LTD. Sp. z o.o. Nowe Iganie, ul. Siedlecka 103, 08-110 Siedlce tel. 533-996-772 [email protected] Strona 61

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Węgrowskiego na lata 2012 – 2015 z perspektywą na lata 2016 - 2019

37 17 01 07 44,7800 R14 37,7800 - 0 38 17 02 01 4,6400 - 0 - 0 39 17 04 01 31,6000 - 0 - 0 40 17 04 02 31,8100 - 0 - 0 41 17 04 03 506,3000 - 0 - 0 42 17 04 04 0,5000 - 0 - 0 43 17 04 05 55 104,9580 R4 108,5000 - 0 44 17 04 07 9,0100 - 0 - 0 45 17 05 04 11,6500 R14 6,2500 - 0 19 – Odpady z instalacji i urządzeń służących zagospodarowaniu odpadów, z oczyszczalni ścieków oraz z uzdatniania wody pitnej i wody do celów przemysłowych 46 19 08 01 15,3900 - 0 D5 24,8900 47 19 08 02 35,7200 R14 75,1000 D5 48,7100 48 19 08 05 499,7600 R14 277,6600 D5 331,8100 R10 2 565,0000 - 0 49 19 12 01 30,0900 - 0 - 0 50 19 12 02 426,1200 - 0 - 0 51 19 12 08 0,8600 - 0 - 0 52 19 12 09 1329,6000 R14 1472,7000 - 0 53 19 12 12 253,7100 - 0 D5 1636,7000 SUMA 76 630,3838 8 412,1900 2 046,9100

Pojazdy wycofane z eksploatacji

Postępowanie z pojazdami wycofanymi z eksploatacji jest ważnym elementem w dziedzinie gospodarki odpadami. Demontaż pojazdów wycofanych z eksploatacji jest możliwy w stacjach demontażu, a zbieranie tych pojazdów mogą prowadzić wyłącznie przedsiębiorcy prowadzący punkty zbierania pojazdów i przedsiębiorcy prowadzący stacje demontażu. Zgodnie z Wojewódzką Bazą Odpadową na terenie powiatu węgrowskiego funkcjonują dwie stacje demontażu pojazdów:  Przedsiębiorstwo Handlowo Usługowe Sławomir Gałązka ul. Partyzantów 28, 07 – 100 Węgrów;  Przedsiębiorstwo Gospodarowania Odpadami „Odzysk‖ Sp. z o.o. ul. Kolejowa 17A, 15 – 701 Białystok (instalacja zlokalizowana przy ul. Fabrycznej 26, 07 – 130 Łochów). W 2011 r. zebrano z terenu powiatu 724,115 Mg odpadów w postaci zużytych lub nie nadających się do użytkowania pojazdów.

Komunalne osady ściekowe

Osady ściekowe, powstające w oczyszczalniach ścieków są odpadami, których unieszkodliwienie i zagospodarowanie jest problemem nie tylko powiatu, ale całego kraju. W miarę budowy sieci kanalizacyjnych i oczyszczalni ścieków w aglomeracjach, sukcesywnie w kolejnych latach wzrasta ilość wytwarzanych komunalnych osadów ściekowych. W 2011 r. na terenie powiatu węgrowskiego wytworzono 439 Mg komunalnych osadów ściekowych. Z danych GUS wynika, że 81 % wytworzonych osadów ściekowych jest wykorzystywanych w rolnictwie, 17,5 % - składowanych, a tylko 1,5 % magazynowanych czasowo.

ENERGOlogika LTD. Sp. z o.o. Nowe Iganie, ul. Siedlecka 103, 08-110 Siedlce tel. 533-996-772 [email protected] Strona 62

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Węgrowskiego na lata 2012 – 2015 z perspektywą na lata 2016 - 2019

2.12.4. Obiekty składowania odpadów komunalnych w powiecie

Na terenie powiatu węgrowskiego funkcjonują cztery czynne składowiska odpadów innych niż niebezpieczne i obojętne: 1. Składowisko odpadów komunalnych w Łojewie gm. Łochów. Właścicielem jest Miasto Łochów a zarządzającym Zakład Gospodarki Komunalnej w Łochowie, ul. Myśliwska 4; 07-130 Łochów. W 2011 r. składowisko przyjęło 2 953,29 Mg odpadów komunalnych. 2. Międzygminne Składowisko Odpadów w miejscowości Gajówka Zachodnia gm. Stoczek. Właścicielem jest gmina Stoczek i gmina Sadowne a zarządzającym Zakład Gospodarki Komunalnej w Stoczku, ul. Węgrowska 22. W 2011 r. na składowisku zdeponowano 2 019,96 Mg odpadów. 3. Międzygminne składowisko odpadów komunalnych w miejscowości Wierzbno dla gmin Wierzbno i Grębków. Zarządzającym jest Zakład Zagospodarowania Odpadów „SELECT‖ Wierzbno. Składowisko w 2011 r. przyjęło 36,10 Mg odpadów komunalnych. 4. Składowisko odpadów komunalnych Węgrów- Ruszczyzna (II kwatera) dla miasta Węgrowa, Gminy Liw, Gminy Korytnica. Właścicielem składowiska jest Miasto Węgrów a zarządzającym Przedsiębiorstwo Gospodarki Komunalnej Sp. z o.o. w Węgrowie. W 2011 r. na składowisku zdeponowano 916,41 Mg odpadów.

Odpady z terenu gminy Miedzna deponowane są poza granicami powiatu na składowisku w miejscowości Bale gm. Mokobody, powiat siedlecki. Administratorem składowiska jest Przedsiębiorstwo Gospodarki Komunalnej Sp. z o.o. w Węgrowie. Na terenie powiatu zlokalizowane jest nieczynne składowisko odpadów w miejscowości Węgrów – Ruszczyzna I kwatera. Właścicielem składowiska jest PGK Sp. z o.o. w Węgrowie. Składowisko jest po zakończonej rekultywacji.

2.12.5. Instalacje do odzysku i unieszkodliwiania odpadów

Zgodnie z Wojewódzką Bazą Odpadową na terenie powiatu funkcjonują instalacje do odzysku i unieszkodliwiania odpadów: 1) Linia do segregacji odpadów TRYMET. Zakład Gospodarki Komunalnej Sp. z o.o. ul. Węgrowska 22, 07 – 104 Stoczek. Projektowana moc przerobowa instalacji 2 000 Mg/rok. 2) Linia sortownicza do segregacji odpadów o mocy przerobowej 2 850 Mg/rok. Zakład Gospodarki Komunalnej w Łochowie ul. Myśliwiecka 4, 07 – 130 Łochów. 3) Sortownia odpadów komunalnych zmieszanych oraz zebranych selektywnie. Firma EkoTeam Sp. z o.o. ul. Kościuszki 163, 07-100 Węgrów, baza Wierzbno 97, 07-111 Wierzbno. Moc przerobowa instalacji to 4000 Mg/rok. Procesowi R14 (Inne działania polegające na wykorzystaniu odpadów w całości lub części) poddawane są odpady o kodzie 20 03 01, 20 01 40, 20 01 39, 20 01 02, 20 01 01.

ENERGOlogika LTD. Sp. z o.o. Nowe Iganie, ul. Siedlecka 103, 08-110 Siedlce tel. 533-996-772 [email protected] Strona 63

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Węgrowskiego na lata 2012 – 2015 z perspektywą na lata 2016 - 2019

4) Instalacja do demontażu pojazdów zlokalizowana przy ul. Partyzantów 28; 07-100 Węgrów, o mocy przerobowej 900 Mg/rok.

2.12.6. Ocena gospodarki odpadami

W ocenie gospodarki odpadami na terenie powiatu węgrowskiego zwrócono uwagę m.in. na: 1. deponowanie na składowisku zbyt dużej ilości zebranych odpadów ok. 75%, 2. brak przedsiębiorstw zajmujących się odzyskiem i unieszkodliwianiem odpadów, 3. brak objęcia umowami na odbiór odpadów komunalnych 100% mieszkańców powiatu, 4. niski poziom selektywnej zbiórki odpadów, 5. niewystarczającą świadomość ekologiczną mieszkańców, a co za tym idzie - trudności w wyegzekwowaniu od mieszkańców prowadzenia prawidłowej segregacji odpadów, 6. słaby rozwój systemu zbierania odpadów ulegających biodegradacji, 7. brak kompostowni, 8. niedopracowany system zbierania odpadów niebezpiecznych - na terenie powiatu nie funkcjonuje zorganizowany system zbierania odpadów niebezpiecznych takich jak świetlówki, pestycydy, odpadowe oleje; 9. spalanie odpadów w paleniskach domowych, 10. wyrzucanie odpadów do przydrożnych rowów i lasów.

2.12.7. Znowelizowana ustawa „o utrzymaniu porządku i czystości w gminach”

W związku z tym, że w dniu 1 stycznia 2012 r. weszła w życie znowelizowana ustawa o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (Dz. U. 2011 nr 152 poz. 897) wprowadzone zostaną radykalne zmiany w gospodarowaniu odpadami komunalnymi. Zmiany te wprowadzane będą jednak stopniowo. Od 1 stycznia 2012 r. w miejsce zezwoleń wydawanych przez gminy i miasta prowadzony jest rejestr działalności regulowanej polegającej na świadczeniu usług w zakresie odbierania odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości, znajdujących się na terenie gminy. Oznacza to, że przedsiębiorcy, którzy będą chcieli rozpocząć prowadzenie działalności w zakresie odbioru odpadów komunalnych, będą zobowiązani złożyć wniosek o wpis do rejestru działalności regulowanej. Nie dotyczy to przedsiębiorców, którzy uzyskali zezwolenia na odbiór odpadów komunalnych przed dniem wejścia w życie znowelizowanej ustawy. Zezwolenia te zachowują ważność do końca 2012 roku. Odbiór odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości na nowych zasadach zacznie obowiązywać od dnia 1 lipca 2013 r. Według nowych przepisów gminy przejmą obowiązki właścicieli nieruchomości w zakresie gospodarowania odpadami komunalnymi, poprzez zwolnienie ich z obowiązku podpisywania umów z przedsiębiorstwami trudniącymi się tego rodzaju działalnością. Odbierać odpady od mieszkańców będzie wyłoniona w drodze przetargu firma. W zamian za to gmina będzie pobierała opłatę uwzględniającą m.in. koszty zbierania, odzysku, a także unieszkodliwiania odpadów. Za odbiór odpadów wszyscy mieszkańcy uiszczają jedną podstawową stawkę, dzięki czemu nikomu nie powinno „opłacać się‖ wyrzucanie śmieci do lasu. Wyjątek stanowią osoby segregujące śmieci na plastik, szkło i ENERGOlogika LTD. Sp. z o.o. Nowe Iganie, ul. Siedlecka 103, 08-110 Siedlce tel. 533-996-772 [email protected] Strona 64

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Węgrowskiego na lata 2012 – 2015 z perspektywą na lata 2016 - 2019 papier – „ekologiczni‖ mieszkańcy będą płacić mniej. Metodę ustalenia opłaty, stawkę opłaty, termin, częstotliwość i tryb uiszczania opłaty oraz wzór deklaracji o wysokości opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi ustali Rada Gminy w drodze uchwały. Znowelizowana ustawa wskazuje również, iż do zadań gminy należeć będzie ustanowienie selektywnego zbierania odpadów komunalnych. Ma ono obejmować co najmniej takie frakcje z odpadów jak: papier, metal, tworzywa sztuczne, szkło i opakowania wielomateriałowe oraz odpady ulegające biodegradacji, a także tworzenie punktów selektywnego zbierania odpadów komunalnych oraz wskazywanie mieszkańcom, gdzie prowadzone będą punkty zbierania zużytych urządzeń elektrycznych i elektronicznych. Nowelizacja ustawy wprowadza również obowiązek przedstawiania sprawozdań z realizacji powierzonych zadań zarówno przez marszałków województw, gminy, jak i przedsiębiorców odbierających odpady komunalne. Podmiot odbierający odpady komunalne od właścicieli nieruchomości jest zobowiązany do przedstawienia kwartalnych sprawozdań zawierających informacje dotyczące masy poszczególnych rodzajów odebranych odpadów komunalnych oraz sposobie ich zagospodarowania, masy odpadów komunalnych ulegających biodegradacji, liczby właścicieli nieruchomości, od których zostały odebrane odpady komunalne oraz właścicieli nieruchomości, którzy zbierają odpady komunalne w sposób niezgodny z regulaminem. Wójt, burmistrz lub prezydent miasta sporządza roczne sprawozdanie z realizacji zadań z zakresu gospodarowania odpadami komunalnymi. Zawiera ono informacje przekazane przez podmioty odbierające odpady komunalne oraz informacje o osiągniętych poziomach odzysku i recyklingu oraz ograniczenia masy odpadów komunalnych ulegających biodegradacji przekazywanych do składowania, jak również informacje o ilości i rodzaju nieczystości ciekłych odebranych z obszaru danej gminy. Nie realizowanie postanowień ustawy wiąże się z karami pieniężnymi nakładanymi przez organy administracyjne drogą decyzji administracyjnej. Nowe przepisy mają zapewnić gminom całkowitą kontrolę, a tym samym pełną odpowiedzialność za zagospodarowanie wytworzonych na ich terenie odpadów, co jednocześnie powinno przyczynić się do prowadzenia racjonalnej i zgodnej z unijnymi przepisami gospodarki odpadami komunalnymi. Nowy system ma na celu uszczelnienie systemu gospodarowania odpadami, upowszechnienie prowadzenia selektywnej zbiórki odpadów komunalnych, zmniejszenie ilości odpadów komunalnych (w szczególności odpadów ulegających procesowi biodegradacji) kierowanych na składowiska, zwiększenie liczby instalacji do odzysku, wyeliminowanie nielegalnych składowisk odpadów, skrócenie odległości na jakie transportowane są odpady komunalne oraz skuteczne monitorowanie postępowania z odpadami komunalnymi. Mając na względzie konieczność dostosowania się do nowych przepisów, niezbędne jest przeprowadzenie zmian w obowiązującym systemie gospodarowania odpadami komunalnymi. O tym, kiedy nowy system zacznie działać w poszczególnych miejscowościach, mieszkańcy dowiedzą się w lokalnych Urzędach Gminy. Każda gmina ma obowiązek przeprowadzić kampanie informującą swoich mieszkańców o nowych zasadach. Ułatwią to m.in. przygotowane przez Ministerstwo Środowiska wzory plakatów i ulotek.

ENERGOlogika LTD. Sp. z o.o. Nowe Iganie, ul. Siedlecka 103, 08-110 Siedlce tel. 533-996-772 [email protected] Strona 65

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Węgrowskiego na lata 2012 – 2015 z perspektywą na lata 2016 - 2019

3. MONITORING I ZAGROŻENIA ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO

Zgodnie z zapisami Ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. 2008 nr 25 poz. 150 z późn. zm.) źródłem informacji o środowisku jest w szczególności państwowy monitoring środowiska stanowiący system pomiarów, ocen i prognoz stanu środowiska oraz gromadzenia, przetwarzania i rozpowszechniania informacji o środowisku. Badanie stanu środowiska naturalnego jest zadaniem własnym Inspekcji Ochrony Środowiska. Pomiary prowadzone są w sieci monitoringu krajowego i monitoringu lokalnego. Punkty sieci położone są najczęściej na terenach najbardziej obciążonych znaczną działalnością przemysłową. W Wojewódzkim Inspektoracie Ochrony Środowiska w Warszawie funkcjonują następujące podsystemy:  monitoring wód,  monitoring powietrza,  monitoring hałasu,  monitoring odpadów,  monitoring pól elektromagnetycznych.

Aktualny stan środowiska naturalnego w powiecie węgrowskim został określony na podstawie danych udostępnionych przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Warszawie, Delegatura w Mińsku Mazowieckim. Stan środowiska określany jest na podstawie badań monitoringowych poszczególnych komponentów środowiska oraz wyników kontroli w zakresie przestrzegania przepisów ochrony środowiska przez jednostki organizacyjne.

3.1. Zanieczyszczenie powietrza

Powietrze atmosferyczne należy do najważniejszych chronionych komponentów środowiska przyrodniczego. Obowiązujące regulacje prawne odnoszą się przede wszystkim do jego jakości oraz kontroli emisji w postaci pozwoleń na emisję gazów i pyłów. Ze względu na porozumienia międzynarodowe, ochrona powietrza atmosferycznego obejmuje również warstwę ozonową i klimat. W polskim prawie środowiskowym zakres i sposoby ochrony powietrza atmosferycznego są określane głównie w ustawie Prawo ochrony środowiska (Dz. U. 2001 nr 62 poz. 627 z późn. zm.). Przepisy te dotyczą ochrony zasobów środowiska przyrodniczego, przeciwdziałania zanieczyszczeniom, wydawania pozwoleń, opłat i kar administracyjnych za wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza.

Ochrona powietrza polega na zapewnieniu jak najlepszej jego jakości, w szczególności przez: 1. utrzymanie poziomów substancji w powietrzu poniżej dopuszczalnych dla nich poziomów lub co najmniej na tych poziomach;

ENERGOlogika LTD. Sp. z o.o. Nowe Iganie, ul. Siedlecka 103, 08-110 Siedlce tel. 533-996-772 [email protected] Strona 66

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Węgrowskiego na lata 2012 – 2015 z perspektywą na lata 2016 - 2019

2. zmniejszanie poziomów substancji w powietrzu co najmniej do dopuszczalnych, gdy nie są one dotrzymane; 3. zmniejszanie i utrzymanie poziomów substancji w powietrzu poniżej poziomów docelowych albo poziomów celów długoterminowych lub co najmniej na tych poziomach.

Zanieczyszczeniami powietrza nazywamy wszelkie substancje (gazy, ciecze, ciała stałe), które znajdują się w powietrzu atmosferycznym, ale nie są jego naturalnymi składnikami. Zanieczyszczenia powietrza można podzielić na dwie grupy:

 zanieczyszczenia gazowe – związki chemiczne w stanie lotnym np.: tlenki azotu, tlenki siarki, tlenek i dwutlenek węgla, węglowodory. Zanieczyszczenia gazowe, które wpływają na stan atmosfery w skali globalnej to: dwutlenek węgla (CO2), metan (CH4) i tlenki azotu (Nox). Nazywamy je gazami cieplarnianymi, ponieważ są odpowiedzialne za globalne ocieplenie, spowodowane zarówno działalnością człowieka, jak też procesami naturalnymi;  zanieczyszczenia pyłowe: - pyły o działaniu toksycznym – są to pyły zawierające metale ciężkie, pyły radioaktywne, azbestowe, pyły fluorków oraz niektórych nawozów mineralnych, - pyły szkodliwe – pyły te mogą działać uczulająco; zawierają one krzemionkę, drewno, bawełnę, glinokrzemiany; - pyły obojętne – które mogą mieć działanie drażniące; zawierają głównie związki żelaza, węgla, gipsu, wapienia.

Badania jakości powietrza potwierdzają, iż emisja antropogeniczna jest głównym źródłem zanieczyszczeń powietrza w województwie mazowieckim. Lokalnie na stan czystości powietrza oddziałują przede wszystkim zanieczyszczenia z palenisk domowych tzw. niska emisja rozproszona komunalno - bytowa (emisja powierzchniowa) oraz ze środków transportu (emisja liniowa). Znaczny udział w zanieczyszczeniu powietrza mają zanieczyszczenia z procesów spalania paliw tzw. zanieczyszczenia energetyczne oraz zanieczyszczenia technologiczne (emisja punktowa).

Emisja punktowa. Punktowe źródła mają istotny wpływ na wielkość i zasięg stężeń zanieczyszczeń w powietrzu atmosferycznym. Emisja punktowa pochodzi głównie z dużych zakładów przemysłowych emitujących pyły, dwutlenek siarki, tlenek azotu, tlenek węgla oraz metale ciężkie. Istotnymi źródłami zanieczyszczeń powietrza w skali powiatu są kotłownie węglowe w następujących zakładach: - „RENTOM‖ S.C. Gorzelnia w Jartyporach, - Spółdzielnia Handlowo – Produkcyjna „ROLNIK‖ w Węgrowie, - S.P.ZOZ w Węgrowie, - Gospodarstwo Ogrodnicze Zdzisław Mieszało. Natomiast źródłem zanieczyszczeń technologicznych są przede wszystkim zakłady takie jak: - Zakład Odlewniczy S.C. w Zagrodnikach,

ENERGOlogika LTD. Sp. z o.o. Nowe Iganie, ul. Siedlecka 103, 08-110 Siedlce tel. 533-996-772 [email protected] Strona 67

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Węgrowskiego na lata 2012 – 2015 z perspektywą na lata 2016 - 2019

- „HOCHLAND POLSKA‖ Sp. z o.o. Zakład w Węgrowie, - EUROSERUM Sp. z o.o. w Węgrowie, - JAR MET S.J. w Węgrowie, - AUTO - MOTO SERVICE w Węgrowie, - PPHU „BOMET‖ w Węgrowie, - „MODEXPOL‖ w Korytnicy, - stacje paliw.

Emisja liniowa. W ostatnich latach istotnie wzrosła liczba pojazdów na naszych drogach. Poziom zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego jest zależny od natężenia ruchu na poszczególnych trasach komunikacyjnych. Wielkość emisji ze źródeł komunikacyjnych zależna jest od ilości i rodzaju samochodów oraz rodzaju stosowanego paliwa jak również od procesów związanych ze zużyciem opon, hamulców a także ścierania nawierzchni dróg. Emisję związaną z ww. procesami zalicza się do tzw. emisji pozaspalinowej. Dodatkowy wpływ na wielkość emisji pyłu PM10 ma tzw. emisja wtórna (z unoszenia) pyłu PM10 z nawierzchni dróg. W powiecie węgrowskim największa emisja liniowa występuje w obrębie dróg krajowych nr 62 i 50, ze względu na duże natężenie ruchu. Emisja komunikacyjna stanowi szczególne zagrożenie dla terenów przyległych, głównie ma niekorzystny wpływ na uprawy polowe.

Emisja powierzchniowa. Źródłem emisji powierzchniowej, pochodzącej z sektora bytowego, są lokalne kotłownie i paleniska domowe. Mieszkańcy powiatu ogrzewają swoje domy głównie węglem, co przyczynia się do wysokiej emisji dwutlenku siarki, tlenku azotu, pyłów, sadzy oraz tlenku węgla i węglowodorów aromatycznych. Jednakże, w związku ze stale podnoszącą się świadomością ekologiczną mieszkańców obserwuje się sukcesywne zastępowanie uciążliwych pieców węglowych na proekologiczne piece olejowe, gazowe. Niestety nadal nie rzadko dochodzi w gospodarstwach domowych do spalania odpadów, które to działanie jest zabronione ze względu na dużą szkodliwość dla środowiska. Praktyka ta jest w dalszym ciągu powszechna dla obszarów wiejskich. Wysoko ocenianym sposobem ograniczenia emisji powierzchniowej jest wykorzystanie na cele ogrzewania i przygotowania ciepłej wody użytkowej, odnawialnych źródeł energii. Montaż tego typu urządzeń wiąże się z dość wysokimi nakładami na etapie inwestycyjnym, natomiast w fazie eksploatacji wymaga ponoszenia znacznie niższych kosztów, niż w przypadku powszechnie stosowanych źródeł ciepła opalanych węglem, olejem czy gazem. W Polsce istnieją dość dobre warunki do wykorzystania energii promieniowania słonecznego. Natężenie promieniowania słonecznego we wschodniej części województwa mazowieckiego przy występujących warunkach klimatycznych zapewnia ekonomiczne przetwarzanie go w energię użyteczną.

ENERGOlogika LTD. Sp. z o.o. Nowe Iganie, ul. Siedlecka 103, 08-110 Siedlce tel. 533-996-772 [email protected] Strona 68

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Węgrowskiego na lata 2012 – 2015 z perspektywą na lata 2016 - 2019

Rysunek 10. Natężenie promieniowania słonecznego na całym obszarze Polski.

Ze względu na coraz atrakcyjniejsze ceny urządzeń grzewczych bazujących na odnawialnych źródłach energii oraz dodatkowo możliwość współfinansowania takiej inwestycji np. z WFOŚiGW oraz funduszy Unii Europejskiej, powiat i tworzące go gminy będą podejmowały działania mające na celu zachęcenie mieszkańców do wyposażenia budynków mieszkalnych w urządzenia bazujące na odnawialnych źródłach energii. Sposobem ograniczania niskiej emisji na powiatu węgrowskiego jest także termomodernizacja budynków mieszkalnych oraz budynków użyteczności publicznej, których przegrody zewnętrzne nie spełniają warunków technicznych w zakresie wartości współczynnika przenikania ciepła. Ocieplenie ścian zewnętrznych, stropów lub stropodachów, wymiana stolarki okiennej i drzwiowej oraz usprawnienia w zakresie instalacji c.o. i c.w.u. wiążą się z istotnym ograniczeniem zapotrzebowania budynku na ciepło, co znajduje bezpośrednie odzwierciedlenie w ilości spalanego paliwa, a w rezultacie emisji zanieczyszczeń.

Oprócz działalności człowieka, czynnikiem mogącym mieć negatywny wpływ na jakość powietrza są uwarunkowania klimatyczne i meteorologiczne występujące czasami w okresie zimowym przy dominujących układach wysokiego ciśnienia, charakteryzujących się małym zachmurzeniem, niską temperaturą, brakiem opadów, powstawaniem warstw inwersji na stosunkowo niskich wysokościach, zaleganiem nad danym terytorium chłodnych mas powietrza. Także małe prędkości wiatru lub cisze atmosferyczne sprzyjają tworzeniu się zastoisk wysokich stężeń. Do czynników mających duże znaczenie w rozkładzie

ENERGOlogika LTD. Sp. z o.o. Nowe Iganie, ul. Siedlecka 103, 08-110 Siedlce tel. 533-996-772 [email protected] Strona 69

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Węgrowskiego na lata 2012 – 2015 z perspektywą na lata 2016 - 2019 zanieczyszczeń należy również zaliczyć lokalne ukształtowanie terenu jak również wpływ zabudowy na danym terenie.

Monitoring

Ocena poziomów substancji w powietrzu w województwie mazowieckim wykonywana jest na podstawie pomiarów prowadzonych w ramach wojewódzkiej sieci monitoringu powietrza, w skład której wchodzą: automatyczne stacje pomiarów jakości powietrza, stacje manualne (oznaczenia wykonywane w laboratoriach), stacje mobilne oraz punkty pomiaru zanieczyszczenia powietrza metodą pasywną. Sposób oceny jakości powietrza oraz zakres badań dla każdej strefy województwa określony jest przynajmniej raz na pięć lat przez Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska. Roczna ocena jakości powietrza za 2011 r. została wykonana w układzie stref, zgodnie z zaleceniem Ministerstwa Środowiska oraz wytycznymi, opracowanymi na zlecenie Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska przez Instytut Ochrony Środowiska w Warszawie: „Wytyczne do rocznej oceny jakości powietrza w strefach wykonanej wg zasad określonych w art.89 ustawy – Prawo ochrony środowiska z uwzględnieniem wymogów dyrektywy 2008/50/WE i dyrektywy 2004/107/WE‖. Zmiany transponujące zapisy dyrektywy 2008/50/WE zostały określone w „Założeniach do ustawy o zmianie ustawy – Prawo ochrony środowiska oraz niektórych ustaw‖ przyjętych przez Radę Ministrów w dniu 20 grudnia 2011 r. Roczna ocena jakości powietrza za 2011 r. została poszerzona w odniesieniu do ww. wytycznych o dodatkową ocenę jakości powietrza w strefach pod kątem dotrzymania poziomu docelowego dla pyłu PM2.5. W województwie mazowieckim klasyfikację wykonano w 4 strefach: aglomeracji warszawskiej, mieście Radom, mieście Płock i w strefie mazowieckiej. Powiat węgrowski został zakwalifikowany do strefy mazowieckiej. Ze względu na charakter powiatu węgrowskiego nie zlokalizowano tu stacji pomiarowych zanieczyszczeń powietrza. Podstawą klasyfikacji stref w rocznej ocenie jakości powietrza są wartości poziomów: dopuszczalnego, dopuszczalnego powiększonego o margines tolerancji (PM2.5), docelowego i celu długoterminowego, określone w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 3 marca 2008 r. w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu (Dz. U. Nr 47, poz. 281) oraz w dyrektywie 2008/50/WE – CAFE. W wyniku klasyfikacji, w zależności od analizy stężeń w danej strefie, można wydzielić następujące klasy stref: . klasa C – stężenia zanieczyszczeń na terenie strefy przekraczają poziomy dopuszczalne powiększone o margines tolerancji, w przypadku gdy margines tolerancji nie jest określony – poziomy dopuszczalne i poziomy docelowe, . klasa B – stężenia zanieczyszczeń na terenie strefy przekraczają poziomy dopuszczalne lecz nie przekraczają poziomów dopuszczalnych powiększonych o margines tolerancji, . klasa A – stężenia zanieczyszczeń na terenie strefy nie przekraczają poziomów dopuszczalnych i poziomów docelowych. dla ozonu: ENERGOlogika LTD. Sp. z o.o. Nowe Iganie, ul. Siedlecka 103, 08-110 Siedlce tel. 533-996-772 [email protected] Strona 70

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Węgrowskiego na lata 2012 – 2015 z perspektywą na lata 2016 - 2019

. klasa D1 – stężenia ozonu nie przekraczają poziomu celu długoterminowego, . klasa D2 – stężenia ozonu przekraczają poziom celu długoterminowego.

Tabela 19. Roczna ocena jakości powietrza w strefie mazowieckiej w 2010 r. (WIOŚ w Warszawie, Delegatura w Mińsku Mazowieckim).

Cel ochrona zdrowia Cel ochrona roślin substancja klasa strefy substancja klasa strefy Dwutlenek siarki A Dwutlenek siarki A Dwutlenek azotu A Tlenki azotu (NOx) A Pył zawieszony PM10 C Ozon (AOT40) A/D2 Ołów A - - Benzen A - - Tlenek węgla A - - Arsen w pyle PM10 A - - Nikiel w pyle PM10 A - - Kadm w pyle PM10 A - - Benzo/a/piren C - - Ozon troposferyczny A/D2 - - Pył PM 2,5 C - -

Jakość powietrza w powiecie węgrowskim nie budzi większych zastrzeżeń, powiat został zakwalifikowany w 2011 r. do strefy A (strefa A – bez przekroczeń poziomów dopuszczalnych), jedynie ze względu na PM10 do strefy C (problem dotyczy całego województwa) oraz ze względu na benzo(a)piren - strefa C (problem dotyczy strefy mazowieckiej). W sezonie grzewczym wielkości stężeń benzo/a/pirenu były bardzo wysokie, natomiast w okresie letnim znacznie niższe. W związku z powyższym potwierdzony został ustawowy wymóg opracowania programu ochrony powietrza dla benzo(α)pirenu. W związku z wcześniejszymi przekroczeniami Program ochrony powietrza dla stref w województwie mazowieckim, w których został przekroczony poziom docelowy benzo(α)pirenu jako wskaźnika wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych w powietrzu został przyjęty 21 grudnia 2009 r. z terminem realizacji programu do 31 grudnia 2013 r. Na obszarze strefy mazowieckiej wystąpiło przekroczenie poziomu docelowego dla ozonu wg kryterium ochrony zdrowia oraz ochrony roślin. Stężenia ozonu sprawdzane były w dwóch kategoriach – dotrzymania poziomu docelowego oraz dotrzymania poziomu celu długoterminowego W wyniku analiz serii pomiarowych oraz statystyk, na żadnym stanowisku pomiarowym nie stwierdzono przekroczenia poziomu docelowego, stąd 4 strefy województwa otrzymały klasę A. Analizując pomiary dotrzymania poziomu celu długoterminowego na wszystkich stanowiskach pomiarowych w 4 strefach zanotowano dni z przekroczeniem, stąd też oceniono, że cały obszar województwa nie spełnia wymagań określonych dla dotrzymania poziomu celu długoterminowego, który ma zostać osiągnięty w 2020 r. Przyczyny przekroczeń w ozonie to: komunikacja, warunki pogodowe, naturalne źródła emisji, napływ zanieczyszczeń spoza granic strefy. Poziom docelowy dla pyłu PM2.5 został przekroczony we wszystkich strefach. Mając to na uwadze, oraz bardzo krótki termin osiągnięcia poziomu dopuszczalnego dla pyłu PM2.5 (do 1 stycznia 2015 r.), należy w ENERGOlogika LTD. Sp. z o.o. Nowe Iganie, ul. Siedlecka 103, 08-110 Siedlce tel. 533-996-772 [email protected] Strona 71

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Węgrowskiego na lata 2012 – 2015 z perspektywą na lata 2016 - 2019 najbliższych latach zaplanować i wdrożyć działania, mające na celu obniżenie stężeń tego zanieczyszczenia.

Najważniejsze problemy w zakresie jakości powietrza, zidentyfikowane na terenie województwa mazowieckiego:  przekroczenia poziomów dopuszczalnych substancji w powietrzu dla: pyłu zawieszonego PM10, PM2,5;  przekroczenie poziomu docelowego benzo(α)piranu;  przekroczenie poziomu celu długoterminowego dla ozonu;  emisja powierzchniowa (emisja niska), szczególnie z palenisk domowych i lokalnych kotłowni, stanowiąca główną przyczynę niedotrzymania standardów emisyjnych dla pyłu PM10;  emisja komunikacyjna pochodząca ze środków transportu;  zwiększenie emisji dwutlenku węgla z sektora energetyki przemysłowej;  niewielkie wykorzystanie potencjalnych możliwości w zakresie odnawialnych źródeł energii;  ograniczone możliwości dotacji dla osób fizycznych, chcących zainwestować w instalacje OZE (kolektory słoneczne, pompy ciepła),  brak w gminach opracowanych Założeń do planów oraz Planów zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe.

Problemy te, pomimo iż zostały sformułowane dla województwa, można odnieść także do powiatu węgrowskiego.

3.2. Zanieczyszczenia wód powierzchniowych

Zanieczyszczeniami wód nazywamy wszelkie substancje chemiczne oraz mikroorganizmy, które występują w wodach naturalnych, nie będąc ich naturalnymi składnikami lub będąc nimi - występują w zwiększonych ilościach. Uniemożliwia to wykorzystanie zasobów wodnych do różnych celów związanych z działalnością i egzystencją człowieka. Ochrona wód polega na zapewnieniu ich jak najlepszej jakości, w tym utrzymywanie ilości wody na poziomie zapewniającym ochronę równowagi biologicznej, w szczególności przez: 1. utrzymywanie jakości wód powyżej albo co najmniej na poziomie wymaganym w przepisach; 2. doprowadzanie jakości wód co najmniej do wymaganego przepisami poziomu, gdy nie jest on osiągnięty.

Podstawowym aktem prawnym w zakresie ochrony wód przed zanieczyszczeniami w Polsce jest ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. – Prawo Wodne (Dz. U. nr 115, poz. 1229 z późn. zm.). Podstawowym celem Ramowej Dyrektywy Wodnej jest osiągnięcie dobrego stanu wód do 2015 roku. W ostatnich latach wdrażano nowe zasady monitoringu, uruchomiono

ENERGOlogika LTD. Sp. z o.o. Nowe Iganie, ul. Siedlecka 103, 08-110 Siedlce tel. 533-996-772 [email protected] Strona 72

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Węgrowskiego na lata 2012 – 2015 z perspektywą na lata 2016 - 2019 szereg oznaczeń w szczególności biologicznych oraz substancji priorytetowych w dziedzinie polityki wodnej. Obecnie klasyfikację wód powierzchniowych określa się zgodnie z rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 20 sierpnia 2008 r. w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych części wód powierzchniowych (Dz. U. Nr 162, poz. 1008). Zgodnie z nowym rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 20 sierpnia 2008 r., klasyfikacji poszczególnych elementów fizykochemicznych, biologicznych i hydromorfologicznych w każdym operacyjnym punkcie pomiarowo-kontrolnym monitoringu operacyjnego dokonuje się z następującą częstotliwością: - corocznie, do końca I-go kwartału, po zakończeniu roku kalendarzowego, w którym wykonywane były badania — w przypadku klasyfikacji wszystkich wskaźników jakości wód oznaczanych w punkcie pomiarowo-kontrolnym oraz klasyfikacji grup wskaźników jakości wód; - corocznie, do końca I-go półrocza, po zakończeniu roku kalendarzowego, w którym wykonywane były badania — w przypadku: a) klasyfikacji stanu ekologicznego, potencjału ekologicznego i stanu chemicznego jednolitych części wód powierzchniowych, b) oceny stanu jednolitych części wód powierzchniowych. Klasyfikacji poszczególnych elementów fizykochemicznych, biologicznych i hydromorfologicznych oraz klasyfikacji stanu ekologicznego, potencjału ekologicznego i stanu chemicznego jednolitych części wód powierzchniowych w każdym punkcie pomiarowo-kontrolnym monitoringu diagnostycznego dokonuje się co najmniej co 6 lat, do końca I-go półrocza, po zakończeniu okresu, w którym wykonywane były badania. Rozporządzenie Ministra Środowiska z 20 sierpnia 2008 r. w sprawie sposobu klasyfikacji jednolitych części wód powierzchniowych (Dz. U. Nr 162 poz. 1008) transponujące do prawa polskiego zapisy Ramowej Dyrektywy Wodnej definiuje 5 klas stanu ekologicznego:  klasa I – stan bardzo dobry – dla wód o niezmienionych warunkach przyrodniczych lub zmienionych tylko w bardzo niewielkim stopniu,  klasa II – stan dobry – gdy zmiany warunków przyrodniczych w porównaniu do warunków niezakłóconych działalnością człowieka są niewielkie,  klasa III – stan umiarkowany – obejmujący wody przekształcone w średnim stopniu,  klasa IV – stan słaby – wody o znacznie zmienionych warunkach przyrodniczych (biologicznych, fizyko-chemicznych, morfologicznych), gdzie gatunki roślin i zwierząt znacznie różnią się od tych, które zwykle towarzyszą danemu typowi jednolitej części wód,  klasa V – stan zły – wody o poważnie zmienionych warunkach przyrodniczych, w których nie występują typowe dla danego rodzaju wód gatunki.

Ocenę jakości wód powierzchniowych na terenie województwa mazowieckiego, w tym także na terenie powiatu węgrowskiego przeprowadza Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Warszawie.

ENERGOlogika LTD. Sp. z o.o. Nowe Iganie, ul. Siedlecka 103, 08-110 Siedlce tel. 533-996-772 [email protected] Strona 73

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Węgrowskiego na lata 2012 – 2015 z perspektywą na lata 2016 - 2019

W 2011 roku w powiecie węgrowskim badaniami objęto dwie rzeki Liwiec i Ugoszcz. Próby wody pobierano w 2 przekrojach pomiarowych, w tym w: - przekroju pomiarowym (p.p.k. Paplin gm. Korytnica) zlokalizowany na rzece Liwiec; - przekroju pomiarowym (p.p.k. Brzuza gm. Łochów) zlokalizowany na rzece Ugoszcz. Badania wykonywano także w przekroju ujściowym rzeki Liwiec (p.p.k. Kamieńczyk) zlokalizowanym na terenie powiatu wyszkowskiego oraz w ujściowym przekroju rzeki Osownicy (p.p.k Borzymy) gm. Jadów powiat wołomiński.

UGOSZCZ Rzeka była badana w jednym ujściowym przekroju pomiarowym w miejscowości Brzuza. Badania wykazują na zły stan wód ze względu na wskaźniki fizykochemiczne: ChZT-Mn, ogólny węgiel organiczny, azot Kjeldahla, fosfor ogólny, fenole lotne, węglowodory ropopochodne a także rtęć i jej związki. Wskaźniki biologiczne odpowiadają II klasie ze względu na makrolity i fitobentos. Stan chemiczny jest poniżej stanu dobrego. Stan ekologiczny umiarkowany.

LIWIEC Badania wód rzeki Liwiec wykonywane w przekrojach Paplin (gm. Korytnica) i Kamieńczyk (gmina Wyszków) wykazują na złą jakość wód w ogólnej ocenie, jednakże w odniesieniu do p.p.k. Kamieńczyk stwierdza się poprawę stanu ekologicznego rzeki w odniesieniu do lat poprzednich.  p.p.k. Kamieńczyk – stwierdza się przekroczenia elementów fizyko-chemicznych - II klasa, ze względu na zasadowość ogólną oraz azot Kjeldahla, fosforany, fenole lotne i węglowodory ropopochodne, stan chemiczny poniżej stanu dobrego w zakresie selenu i rtęci. Wskaźniki biologiczne odpowiadają klasie II. Potencjał ekologiczny dobry.  p.p.k. Paplin – elementy biologiczne mierzone na podstawie fitoplanktonu określają potencjał rzeki jako dobry, klasa elementów fizyko-chemicznych - II przez przekroczenia azotu Kjeldahla, fosforanów, stan chemiczny PSD_max – przekroczenia stężenia maksymalne przez zawyżone stężenia Benzo(g,h,i)perylenu i Indeno91,2,3-cd)pirenu. Stan ekologiczny umiarkowany.

OSOWNICA Rzeka była badana w jednym przekroju pomiarowym Borzymy (gm. Jadów). Badania wskazują na ogólny zły stan wód ze względu na wskaźniki biogenne: azot Kjeldahla oraz fosforany, a także stan chemiczny (przekroczenia wartości granicznej w zakresie rtęci i jej związków, węglowodorów ropopochodnych, glinu, fenoli lotnych). Wskaźniki biologiczne odpowiadają III klasie (fitobentos). Potencjał ekologiczny umiarkowany

ENERGOlogika LTD. Sp. z o.o. Nowe Iganie, ul. Siedlecka 103, 08-110 Siedlce tel. 533-996-772 [email protected] Strona 74

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Węgrowskiego na lata 2012 – 2015 z perspektywą na lata 2016 - 2019

Tabela 20. Ocena stanu rzek w powiecie węgrowskim (i okolicach) objętych badaniami monitoringowymi w 2011 r. (WIOŚ w Warszawie, Delegatura w Mińsku Mazowieckim).

Ocena Silnie Ocena Ocena specyficzne Stan / Stan Kod jednolitej części Nazwa części zmie- Typ Nazwa elementy L.p. Rzeka Km elementy zanieczyszczania potencjał chemicz- wód wód nione cieku ppk fizyko- biologiczne syntetyczne i ekologiczny ny JCW chemiczne niesyntetyczne Ugoszcz do 1. PLRW200017266789 N 17 Brzuza Ugoszcz 4,00 II PSD II umiarkowany PSD ujścia Liwiec od dopł 2. PLRW200019266899 z Zalesia do N 19 Kamieńczyk Liwiec 0,50 II II II dobry PSD ujścia Osownica do 3. PLRW200017266889 Y 17 Borzymy Osownica 1,20 III PSD II umiarkowany PSD ujścia Liwiec od Kostrzynia(bez) 4. PLRW2000242668731 N 24 Paplin Liwiec 34,7 II PSD --- umiarkowany PSD_max do dopł. z Zalesia

Objaśnienia do oceny: L.p. Nazwa kolumny Opis I-stan bdb/potencjał maks.; II-stan db/potencjał db; III-stan/potencjał umiarkowany; IV- stan/potencjał słaby, 1. Ocena elementy biotyczne V-stan/potencjał zły 2. Ocena elementy fizyko-chemiczne I-stan bdb/potencjał maks.; II-stan db/potencjał db; PSD-poniżej stanu/potencjału dobrego Ocena specyficzne zanieczyszczania 3. I-stan bdb/potencjał maks.; II-stan db/potencjał db; PSD-poniżej stanu/potencjału dobrego syntetyczne i niesyntetyczne 4. Stan ekologiczny bardzo dobry, dobry, umiarkowany, słaby, zły 5. Stan chemiczny dobry-stan dobry, PSD- poniżej stanu/potencjału dobrego, PSD_max-przekroczone stężenia maxymalne

ENERGOlogika LTD. Sp. z o.o. Nowe Iganie, ul. Siedlecka 103, 08-110 Siedlce tel. 533-996-772 [email protected] Strona 75

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Węgrowskiego na lata 2012 – 2015 z perspektywą na lata 2016 - 2019

Badania osadów wodnych w ramach sieci krajowej prowadzi od 1990 roku Państwowy Instytut Geologiczny - Państwowy Instytut Badawczy w Warszawie. W osadach wodnych jest zatrzymywana większość potencjalnie szkodliwych metali i związków organicznych trafiających do wód powierzchniowych. Akumulowane są w nich pierwiastki takie jak: cynk, miedź, chrom, kadm, ołów, nikiel, rtęć, a także trwałe zanieczyszczenia organiczne (TZO) m.in. wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne (WWA), pestycydy chloroorganiczne, polichlorowane bifenyle (PCB). Ostatnie badania osadów rzecznych rzeki Liwiec w przekroju gm. Korytnica wykonano 10.11.2010 r.. Wg oceny geochemicznej są to „osady niezanieczyszczone‖, zaś wg oceny biogeochemicznej – „osady sporadycznie szkodliwie oddziaływujące na organizmy‖.

Ogólnie zanieczyszczenie wód powierzchniowych jest wynikiem oddziaływania różnych czynników antropogenicznych takich jak: urbanizacja, rolnictwo, uprzemysłowienie. Do głównych przyczyn zagrożenia zasobów i jakości wód na terenie powiatu węgrowskiego należy zaliczyć:  emisję ścieków ze źródeł przemysłowych i komunalnych,  odprowadzanie ścieków nieoczyszczonych lub niedostatecznie oczyszczonych,  niekontrolowane odprowadzanie wód opadowych do kanalizacji sanitarnej,  odprowadzanie ścieków sanitarnych do kanalizacji deszczowej,  niewystarczające skanalizowanie wiejskich obszarów powiatu,  dysproporcje pomiędzy stopniem zwodociągowania i skanalizowania obszarów wiejskich,  niewłaściwy sposób postępowania z wodami opadowymi i roztopowymi,  spływ powierzchniowy biogenów z pól i niewłaściwe składowanie nawozów naturalnych,  lokalne podtopienia użytków rolniczych,  nieprzestrzeganie warunków zawartych w pozwoleniach wodno prawnych,  odprowadzanie ścieków bez wymaganego pozwolenia wodno prawnego.

Podstawowym źródłem zanieczyszczeń wód powierzchniowych są ścieki komunalne. Ścieki są mieszaniną zużytej wody oraz różnego rodzaju substancji płynnych, stałych, gazowych, radioaktywnych oraz ciepła. W zależności od pochodzenia ścieki dzieli się na: bytowo-gospodarcze, przemysłowe i odpadowe. Gminy powiatu węgrowskiego posiadają w niewielkim stopniu rozbudowany zbiorczy system odprowadzania i oczyszczania ścieków. Istotnym źródłem presji na środowisko wodne jest niedostateczna sanitacja obszarów wiejskich. Prowadzone na szeroką skalę wodociągowanie wsi nie było zsynchronizowane z równoczesną budową sieci kanalizacyjnej, co w efekcie doprowadziło do powstania dużej ilości ścieków, które często w stanie surowym trafiają do odbiorników. Zgodnie z danymi GUS w 2011 r. z oczyszczalni ścieków korzystało jedynie 19407 osób, co stanowi ok. 29 % ogółu ludności zamieszkującej powiat węgrowski. Należy dodać, że zgodnie z danymi GUS 69 % osób korzystających z oczyszczalni ścieków zamieszkiwało na terenie miast a tylko 31 % obszary wiejskie. Większość mieszkańców wsi nie korzystających z przydomowych

ENERGOlogika LTD. Sp. z o.o. Nowe Iganie, ul. Siedlecka 103, 08-110 Siedlce tel. 533-996-772 [email protected] Strona 76

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Węgrowskiego na lata 2012 – 2015 z perspektywą na lata 2016 - 2019 oczyszczalni ścieków korzysta z usług firm posiadających zezwolenia na wywóz nieczystości płynnych. Niezorganizowana emisja ścieków jest głównym źródłem zanieczyszczenia wód na obszarze powiatu. Budowa kanalizacji i wynikający z tego obowiązek przyłączenia się do sieci lub wykonanie przydomowej oczyszczalni ścieków spowoduje wyeliminowanie nieszczelnych szamb, które grożą zanieczyszczeniem bakteriologicznym i chemicznym środowiska. Korzystanie z nieszczelnego szamba jest bardzo niebezpiecznym procederem, gdyż bakterie chorobotwórcze przedostają się do gleby i wód podziemnych, z których czerpią wodę studnie głębinowe przesyłające wodę do naszych kranów, stanowiąc zagrożenie bakteriologiczne. Zanieczyszczenia chemiczne powodują skażenie terenu, są wchłaniane prze rośliny (m.in. owoce i warzywa z przydomowych ogródków). Ponadto, mieszkańcy usuwając ścieki we własnym zakresie wywożą je na użytki rolne i „dzikie‖ wylewiska. Część tych ścieków trafia do wód rzek i cieków zlokalizowanych na terenie powiatu, powodując ich zanieczyszczenie. Problem unieszkodliwiania ścieków odprowadzanych z domów regulowany jest Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 24 lipca 2006 r. (Dz. U. 2006 nr 137 poz. 984) w sprawie warunków, jakie należy spełnić przy wprowadzaniu ścieków do wód lub do ziemi oraz w sprawie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego. Zgodnie z § 11 ust. 5 ustawy, ścieki pochodzące z gospodarstwa domowego mogą zostać odprowadzone do ziemi w granicach gruntu będącego własnością wprowadzającego, przy zachowaniu następujących warunków:  ilość ścieków nie przekracza 5 m³/dobę,  BZT5 ścieków jest zredukowane o co najmniej 20% a zawartość zawiesin ogólnych o 50% w wyniku wstępnego oczyszczenia,  miejsce wprowadzania ścieków oddziela od poziomu wodonośnego warstwa gruntu miąższości co najmniej 1,5 metra.

W 2011 r. z terenu powiatu węgrowskiego do wód powierzchniowych i ziemi odprowadzono łącznie 1118 dam3, wszystkie ścieki zostały poddane procesowi oczyszczania, w tym 100 % ścieków oczyszczono biologicznie z jednoczesnym podwyższonym usuwaniem miogenów (dane Główny Urząd Statystyczny).Większe oczyszczalnie komunalne działają w Węgrowie, Łochowie, Miedznej, Stoczku, Sadownem, Starejwsi (gm. Liw) i Korytnicy. Łączna przepustowość ww. oczyszczalni wynosi 7 930 m3/dobę.

Tabela 21. Ładunki zanieczyszczeń wprowadzanych do wód powierzchniowych i do ziemi w latach 2009 – 2011 (dane Główny Urząd Statystyczny).

Ładunek w kg/rok Wskaźniki 2009 2010 2011 BZT5 16 956 18 774 20 690 ChZT 90 339 112 017 102 345 Zawiesina ogólna 20 477 21 448 15 743 Azot ogólny 9 951 9 291 5 760 Fosfor ogólny 1 259 1 121 1 437

ENERGOlogika LTD. Sp. z o.o. Nowe Iganie, ul. Siedlecka 103, 08-110 Siedlce tel. 533-996-772 [email protected] Strona 77

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Węgrowskiego na lata 2012 – 2015 z perspektywą na lata 2016 - 2019

Porównując ładunki zanieczyszczeń odprowadzane do środowiska w latach 2009-2011 stwierdza się zmniejszenie zawartości azotu ogólnego oraz zawiesiny w ściekach, natomiast wzrost wartości pozostałych wskaźników.

Jednym z głównych problemów występujących na terenie powiatu węgrowskiego, gdzie bardzo ważną funkcję pełni rolnictwo, są spływy powierzchniowe zanieczyszczeń, obciążone głównie związkami biogennymi (azotem i fosforem) właśnie pochodzenia rolniczego. Ponadto duże zagrożenie stanowi niewłaściwe przechowywanie i stosowanie nawozów sztucznych i organicznych, stosowanie chemicznych środków ochrony roślin oraz niewłaściwe wykonywanie zabiegów agrotechnicznych.

Istotnym problemem występującym szczególnie na obszarach silnie zurbanizowanych i uprzemysłowionych oraz wzdłuż głównych tras komunikacyjnych, są zanieczyszczenia spowodowane wodami opadowymi. Zanieczyszczone wody opadowe pochodzą m.in. z powierzchni szczelnych terenów przemysłowych, centrów miast, dróg, parkingów, a także z obiektów magazynowych i dystrybucji paliw. Niewłaściwe postępowanie z tym rodzajem ścieków powoduje wprowadzanie znaczących ładunków zanieczyszczeń do odbiornika (np. rzeki). Aby temu zapobiegać konieczne są inwestycje z zakresu budowy, rozbudowy i modernizacji systemów odprowadzania i oczyszczania ścieków opadowych.

Na podstawie art. 122 ust. 1 ustawy Prawo wodne (Dz. U. z 2012 poz. 145), jeśli Prawo wodne nie stanowi inaczej, pozwolenie wodnoprawne jest wymagane na: 1) szczególne korzystanie z wód; 2) regulację wód oraz zmianę ukształtowania terenu na gruntach przylegających do wód, mającą wpływ na warunki przepływu wody; 3) wykonanie urządzeń wodnych; 4) rolnicze wykorzystanie ścieków, w zakresie nieobjętym zwykłym korzystaniem z wód; 5) długotrwałe obniżenie poziomu zwierciadła wody podziemnej; 6) piętrzenie wody podziemnej; 7) gromadzenie ścieków oraz odpadów w obrębie obszarów górniczych utworzonych dla wód leczniczych; 8) odwodnienie obiektów lub wykopów budowlanych oraz zakładów górniczych; 9) wprowadzanie do wód powierzchniowych substancji hamujących rozwój glonów; 10) wprowadzanie do urządzeń kanalizacyjnych, będących własnością innych podmiotów, ścieków przemysłowych zawierających substancje szczególnie szkodliwe dla środowiska wodnego określone w przepisach wydanych na podstawie art. 45a ust. 1 ustawy Prawo wodne (Dz. U. z 2012 poz. 145). Zgodnie z art. 122 ust. 2 ustawy Prawo wodne (Dz. U. z 2012 poz. 145) pozwolenie wodnoprawne jest wymagane również na: 1) gromadzenie ścieków, a także innych materiałów, prowadzenie odzysku lub unieszkodliwianie odpadów,

ENERGOlogika LTD. Sp. z o.o. Nowe Iganie, ul. Siedlecka 103, 08-110 Siedlce tel. 533-996-772 [email protected] Strona 78

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Węgrowskiego na lata 2012 – 2015 z perspektywą na lata 2016 - 2019

2) wznoszenie obiektów budowlanych oraz wykonywanie innych robót, 3) wydobywanie kamienia, żwiru, piasku, innych materiałów oraz ich składowanie — na obszarach szczególnego zagrożenia powodzią, jeżeli wydano decyzje, o których mowa w art. 40 ust. 3 i art. 88l ust. 2 ustawy Prawo wodne (Dz. U. z 2012 poz. 145) (decyzja zwalniająca od zakazów obowiązujących na obszarach bezpośredniego zagrożenia powodzią).

Zgodnie z art. 140 ustawy Prawo wodne (Dz. U. z 2012 poz. 145) ust. 1. organem właściwym do wydawania pozwoleń wodnoprawnych, z zastrzeżeniem ust. 2 i 2a, jest starosta, wykonujący to zadanie jako zadanie z zakresu administracji rządowej. W wyjątkowych sytuacjach organem decyzyjnym może być Marszałek Województwa lub Dyrektor Regionalnego Zarządu. W 2011 roku Marszalek Województwa Mazowieckiego wydał decyzję Nr 128/11/PŚ-ZD-IV z dnia 12 września 2011 r. znak PŚ.ZD.IV./PM/6292- 37/10, w sprawie pozwolenia wodno prawnego Przedsiębiorstwu Eksploatacji Rurociągów Naftowych „Przyjaźń‖ S.A. na wprowadzanie do ziemi tj. rowu melioracyjnego B w km 0+900 wód opadowych i roztopowych pochodzących z terenu Stacji Pomp Nr 2 w Zawadach gm. Liw. W decyzji określono dopuszczalne ilości odprowadzanych wód opadowych i 3 roztopowych: Qmax= 30,0l/s; Qśr.d.=91,0 m na dobę. Dopuszczalne wartości wskaźników zanieczyszczeń: zawiesina ogólna – 100 mg/l; węglowodory ropopochodne – 15 mg/l. Termin ważności pozwolenia do dnia 31 sierpnia 2020 r.

3.3. Zanieczyszczenia wód podziemnych

Celem monitoringu jakości wód podziemnych jest dostarczenie informacji o stanie chemicznym wód, śledzenie jego zmian oraz sygnalizacja zagrożeń, na potrzeby zarządzania zasobami wód podziemnych i oceny skuteczności podejmowanych działań ochronnych związanych z osiągnięciem dobrego stanu ekologicznego, określonego przez Ramową Dyrektywę Wodną (RDW). Zakres dopuszczalnych wartości wskaźników jakości wody określają następujące akty prawne:  rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 23 lipca 2008 r. w sprawie kryteriów i sposobu oceny stanu wód podziemnych (Dz. U. Nr 143, poz. 896),  rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 20 kwietnia 2010 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi (Dz. U. z 2010 r., Nr 72, poz. 466).

W roku 2011 w ramach monitoringu jakości wód podziemnych, w województwie mazowieckim badania realizowane były w monitoringu operacyjnym w odniesieniu do jednolitych części wód podziemnych (w tym części uznanych za zagrożone nie osiągnięciem dobrego stanu), ze szczególnym uwzględnieniem obszarów narażonych na zanieczyszczenia pochodzenia rolniczego. Państwowy Instytut Geologiczny wykonywał badania w sieci krajowej, a Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Warszawie w sieci regionalnej.

ENERGOlogika LTD. Sp. z o.o. Nowe Iganie, ul. Siedlecka 103, 08-110 Siedlce tel. 533-996-772 [email protected] Strona 79

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Węgrowskiego na lata 2012 – 2015 z perspektywą na lata 2016 - 2019

Oceny stanu chemicznego w jednolitych częściach wód (JCWPd) i w poszczególnych punktach badawczych dokonano w oparciu o rozporządzenie MŚ z 2008 r. w sprawie kryteriów i sposobu oceny stanu wód podziemnych (Dz. U. nr 143, poz. 896), które wyróżnia pięć klas jakości wód:  klasa I – wody bardzo dobrej jakości;  klasa II – wody dobrej jakości;  klasa III – wody zadowalającej jakości;  klasa IV – wody niezadowalającej jakości;  klasa V – wody złej jakości; oraz dwa stany chemiczne wód:  stan dobry (klasy I, II i III);  stan słaby (klasy IV i V).

Zasada zaliczania wód do odpowiedniej klasy polega na dopuszczeniu przekroczenia wartości granicznych elementów fizykochemicznych, gdy jest ono spowodowane przez naturalne procesy, pod warunkiem, że mieszczą się one w granicach przyjętych dla bezpośrednio niższej klasy jakości. Jako niedopuszczalne przyjęto przekroczenie wartości granicznych oznaczonych w rozporządzeniu indeksem „H‖ wskaźników nieorganicznych: antymonu, arsenu, azotanów, azotynów, boru, chromu, cyjanków, fluorków, glinu, kadmu, niklu, ołowiu, rtęci, selenu i srebra oraz wskaźników organicznych: adsorbowanych związków chloroorganicznych (AOX), benzo/α/pirenu, benzenu, lotnych węglowodorów aromatycznych (BTX), substancji ropopochodnych, pestycydów, tetrachloroetenu, trichloroetenu i wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych (WWA).

W ramach monitoringu, na terenie powiatu węgrowskiego w 2011 roku pobrano próby z trzech ujęć zlokalizowanych w miejscowościach: Pniewnik (gm. Korytnica), Miedzna, Leśniki (gm. Korytnica). Wszystkie dotyczą JCWPd 53 – jednolite części wód podziemnych. JCWPd 53 została uznana za zanieczyszczoną azotanami pochodzenia rolniczego – rozporządzenie Dyrektora RZGW w Warszawie Nr 4 z 2008 r. (wody podziemne na terenie gminy Korytnica – Dz. Urz. Woj. Mazowieckiego Nr 59, poz.2119 zmieniające rozporządzenie Nr 2/2004). W miesiącach: wrzesień – październik PIG pobrał próby i wykonał oznaczenia 47 wskaźników, w tym dla 15 wskaźników, dla których niedopuszczalne jest przekroczenie wartości granicznych tj.: antymonu, arsenu, azotanów, boru, azotynów, chromu, cyjanków, fluorków, glinu, kadmu, niklu, ołowiu, rtęci, selenu i srebra. Badano wody czwartorzędowe, o głębokości stropu od 3,3 m do 68 m. Badane w 2011 r. JCWPd zaliczono do wód o dobrym stanie chemicznym. Badania zawartości substancji szczególnie szkodliwych we wszystkich badanych punktach nie wykazały zagrożenia wód podziemnych związkami organicznymi. Porównanie jakości wód z normami dla wód przeznaczonych do spożycia przez ludzi ( rozporządzenie Ministra Zdrowia z marca 2007 r. Dz. U. nr 61, poz. 417, z późn. zm.) wykazało przekroczenia w jednym ujęciu azotanów – w miejscowości Pniewnik.

ENERGOlogika LTD. Sp. z o.o. Nowe Iganie, ul. Siedlecka 103, 08-110 Siedlce tel. 533-996-772 [email protected] Strona 80

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Węgrowskiego na lata 2012 – 2015 z perspektywą na lata 2016 - 2019

Na terenie powiatu węgrowskiego występuje obszar szczególnie narażony na zanieczyszczania azotem pochodzenia rolniczego: OSN w gminie Korytnica obejmujący grunty wsi: Pniewnik, Nojszew, Dąbrowa i Zakrzew, o powierzchni 4,66 km². W 2011 r. w ramach monitoringu regionalnego obszarów narażonych na zanieczyszczenia azotanami pochodzenia rolniczego badania wód podziemnych wykonywane były przez WIOŚ w 2 seriach pomiarowych: wiosną i jesienią dla 11 normowanych wskaźników fizyko- chemicznych. Zanieczyszczenie wód podziemnych azotanami stwierdzono w OSN „Korytnica‖ w studni zlokalizowanej w miejscowości Pniewnik, której jakość wód była podstawą do wyznaczenia OSN-u. W studni tej zanotowano stężenia azotanów w IV klasie wód niezadowalającej jakości. Wiosną koncentracja azotanów wynosiła 54,4 mg NO3/l, a jesienią – 65,9 mg NO3/l. Stan chemiczny wody w studni ze względu na zawartość azotanów był słaby (IV klasa).

Tabela 22. Monitoring wód podziemnych w powiecie węgrowskim – 2011 r. (dane z WIOŚ).

Wskaźnik w Głębokość Klasa Klasa Klasa zakresie stężeń Miejscowość/ Identyfikator Charakter L.p. do stropu wód wód wód odpowiadających gmina UE punktu warstwy 2009 2010 2011 wodzie o niskiej jakości Pniewnik 1. gm. PL01G053_001 S 3,3 IV III III Zn, Temp. Korytnica 2. Miedzna PL01G053_003 N 68 II II II - Leśniki gm. 3. PL01G053_004 N 34 III III III - Korytnica Objaśnienia skrótów i symboli: Charakter punkt: N - wody o zwierciadle napiętym; S – wody o zwierciadle swobodnym; Klasa wód: II – wody dobrej jakości, III – wody zadowalającej jakości, IV – wody niezadowalającej jakości; Symbole wskaźników: Zn – cynk, Temp. – temperatura.

Istotnym elementem, wpływającym na zagrożenie jakości wód podziemnych jest nieprawidłowe prowadzenie hodowli (gnojówka, gnojowica, wody gnojowe, soki kiszonkowe zawierają znaczne ilości materii organicznej, która przy nieprawidłowym ujmowaniu może przedostawać się do potoków lub infiltrować do wód podziemnych). Aby temu zapobiec konieczne jest stosowanie się do zasad i zaleceń prowadzenia gospodarstwa rolnego w sposób ograniczający zanieczyszczenia i degradację środowiska, ujętych w Kodeksie Dobrej Praktyki Rolniczej. Nadrzędnym celem ochrony wód podziemnych jest zahamowanie procesów ich zanieczyszczania, jak również przywrócenie oraz zachowanie ich naturalnej jakości dla obecnych i przyszłych użytkowników, a także zachowanie naturalnych funkcji tych wód w ekosystemach. Zgodnie z Art. 51 Ustawy Prawo wodne z dnia 18 lipca 2001 r. (Dz. U. 2001 Nr 115 poz. 1229 z późn. zm.) w celu zapewnienia odpowiedniej jakości wody ujmowanej do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia oraz zaopatrzenia zakładów wymagających wody wysokiej jakości, a także ze względu na ochronę zasobów wodnych, mogą być ustanawiane: ENERGOlogika LTD. Sp. z o.o. Nowe Iganie, ul. Siedlecka 103, 08-110 Siedlce tel. 533-996-772 [email protected] Strona 81

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Węgrowskiego na lata 2012 – 2015 z perspektywą na lata 2016 - 2019

1) strefy ochronne ujęć wody, 2) obszary ochronne zbiorników wód śródlądowych. Art. 52. Ust.1 i 2 w/w ustawy mówi iż, strefę ochronną ujęcia wody, zwaną dalej „strefą ochronną‖, stanowi obszar, na którym obowiązują zakazy, nakazy i ograniczenia w zakresie użytkowania gruntów oraz korzystania z wody. Strefę ochronną dzieli się na teren ochrony: 1) bezpośredniej, 2) pośredniej.

Na terenie powiatu węgrowskiego nie występują powierzchniowe ujęcia wód podziemnych oraz strefy ich ochrony. Dla ujęć wodociągowych ochroną bezpośrednią jest teren stacji uzdatniania wody (SUW). Nie występują strefy ochrony pośredniej wokół ujęć służących zbiorowemu zaopatrzeniu w wodę.

Rysunek 11. Monitoring jakości wód podziemnych w województwie mazowieckim w 2011 r.

ENERGOlogika LTD. Sp. z o.o. Nowe Iganie, ul. Siedlecka 103, 08-110 Siedlce tel. 533-996-772 [email protected] Strona 82

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Węgrowskiego na lata 2012 – 2015 z perspektywą na lata 2016 - 2019

3.4. Ochrona powierzchni ziemi – gleby

Dobra jakość gleb na terenie powiatu w istotny sposób wpływa na jej potencjał. Gleby dobrej jakości oznaczają nie tylko zdrowe i wysokie plony, ale także warunkują prawidłowy rozwój człowieka, gdyż wraz z pożywieniem roślinnym i zwierzęcym dostarczają odpowiedniej ilości wysokokalorycznych składników odżywczych, witamin, substancji mineralnych, niezbędnych do budowy i właściwego funkcjonowania organizmu. Razem z pożywieniem człowiek pobiera składniki korzystne, jak i niekorzystne dla swego rozwoju. Różne czynniki pochodzenia naturalnego oraz antropogenicznego wpływają na spadek urodzajności gleb, powodując ich degradację. Skutkiem ich działania jest obniżenie jakości i ilości próchnicy w glebach, zmiany kwasowości i struktury gleb, a w konsekwencji spadek jej zasobności i żyzności. Na stan gleb na terenie powiatu węgrowskiego wpływają głównie czynniki pochodzenia antropogenicznego:  Wydobywanie kopalin ze złóż. Eksploatacja kopalin powoduje nieodwracalne zmiany w naturalnym krajobrazie i dlatego wymaga przywrócenia tych terenów do użytkowania rolniczego lub leśnego – poprzez zalesianie gruntów zdegradowanych.  Nadmierne nawożenie, które może prowadzić do zatrucia metalami ciężkimi i substancjami toksycznymi obecnymi w nawozach. Działalność zakładów produkcyjno – usługowych, w wyniku której do gleb mogą przedostawać się szkodliwe substancje.  Erozja spowodowana niewłaściwym użytkowaniem gruntów.  Komunikacja i transport samochodowy, przyczyniający się do zanieczyszczenia gleb położonych w bezpośrednim sąsiedztwie intensywnie użytkowanych szlaków komunikacyjnych (dróg krajowych).  Składowanie odpadów w miejscach do tego nie przeznaczonych, wypalanie traw, palenie odpadów na powierzchni ziemi, odprowadzanie nieoczyszczonych ścieków do środowiska, nieszczelne szamba.

Zanieczyszczenie gleby

Zanieczyszczeniami gleb i gruntów są wszelkie związki chemiczne i pierwiastki promieniotwórcze, a także mikroorganizmy, które występują w glebach w zwiększonych ilościach. Do najbardziej rozpowszechnionych zanieczyszczeń gleb i gruntów zaliczamy:  związki organiczne – pestycydy, detergenty;  metale ciężkie – ołów (Pb), miedź (Cu), rtęć (Hg), kadm (Cd), arsen (As) i inne;  sole – azotany, siarczany, chlorki.

Obowiązujące kryteria oceny zawartości zanieczyszczenia gleb metalami ciężkimi zawarte są w załączniku do Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 09 września 2002 r. w sprawie standardów jakości gleby oraz standardów jakości ziemi (Dz. U. z 2002 r. nr 165 poz. 1359). Rozpoznanie stanu gleb użytkowanych rolniczo pod względem zanieczyszczenia metalami ciężkimi jest istotne z uwagi na produkcję bezpiecznej żywności dla człowieka. Występowanie w glebach podwyższonych zawartości metali ciężkich będące następstwem ENERGOlogika LTD. Sp. z o.o. Nowe Iganie, ul. Siedlecka 103, 08-110 Siedlce tel. 533-996-772 [email protected] Strona 83

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Węgrowskiego na lata 2012 – 2015 z perspektywą na lata 2016 - 2019 działalności ludzkiej poprzez: emisje przemysłowe, motoryzację, nadmierną chemizację rolnictwa, powoduje degradację biologicznych właściwości gleb, skażenie wód gruntowych oraz przechodzenie zanieczyszczeń do łańcucha żywieniowego. Zanieczyszczenia gleb metalami ciężkimi występują głównie wzdłuż dróg, zwłaszcza tych po których przemieszczają się największe ilości pojazdów (drogi krajowe i wojewódzkie). Obserwuje się osiadanie zanieczyszczeń komunikacyjnych w postaci pyłu na powierzchniowej warstwie gruntu. Gleby w pobliżu dróg zawierają zwiększone ilości niebezpiecznych związków ołowiu i tlenków azotu. Na skutek posypywania powierzchni dróg solami, gleby i grunty w pobliżu szlaków komunikacyjnych są silnie zasolone. Na skutek antropopresji gleby województwa mazowieckiego charakteryzują się podwyższoną zawartością siarki. Duża część siarki w formie siarczanów występuje w pyle PM10 i trafia do gleb, jako składnik wód opadowych (tzw. mokra depozycja), powodując dodatkowo zakwaszanie tych gleb. Odczyn kwaśny gleby hamuje pobieranie przyswajalnych składników i równocześnie zwiększa dostępność metali ciężkich. Z tych powodów gleby w powiecie węgrowskim wymagają wapnowania. Brak wapnowania grozi zwiększeniem zawartości metali ciężkich w produktach rolnych. Na obszarze województwa mazowieckiego ponad 80% użytków rolnych charakteryzuje się kwaśnym i bardzo kwaśnym odczynem gleby. Zanieczyszczenie gleby na terenie powiatu węgrowskiego jest także wynikiem niewłaściwej działalności rolniczej do gleb i gruntów. Powszechne stosowanie środków ochrony roślin i nawozów mineralnych powoduje wprowadzenie do środowiska glebowego pierwiastków metalicznych, związków azotowych, fosforoorganicznych, karbaminowych, alkilowych

Przekształcenia powierzchni ziemi

Nasilające się stałe wpływy różnorodnych form działalności rolniczej, usługowej i urbanizacyjnej przyczyniają się do znacznych zmian w naturalnych warunkach glebowych. Zmiany te przejawiają się w postaci szeregu form degradacji pokrywy glebowej i prowadzą do wytworzenia gleb o zmienionym profilu i właściwościach fizykochemicznych. Procesy degradacji gleb związane są przede wszystkim z:  rejonami intensywnej produkcji rolnej i hodowlanej,  intensywnej melioracji gleb,  rejonami budowy nowych osiedli mieszkaniowych,  trasami komunikacyjnymi,  terenami eksploatacji kopalin lub wyrobisk poeksploatacyjnych.

Istotnym problemem województwa mazowieckiego jest erozja wietrzna, która dotyczy około 33% powierzchni i występuje głównie na obszarach gleb lekkich, zawierających znaczne ilości frakcji pyłowych. Największe zagrożenie gleb tym rodzajem erozji stwierdzono w powiatach: ostrołęckim, węgrowskim, legionowskim i wyszkowskim. Na przeważającej powierzchni użytków rolnych powiatu węgrowskiego nie występuje zagrożenie erozją wodną lub jest ono bardzo małe lokalnie. Duże zagrożenie występuje wzdłuż pradolin największych rzek Bugu i Liwca. ENERGOlogika LTD. Sp. z o.o. Nowe Iganie, ul. Siedlecka 103, 08-110 Siedlce tel. 533-996-772 [email protected] Strona 84

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Węgrowskiego na lata 2012 – 2015 z perspektywą na lata 2016 - 2019

Niepokojącym zjawiskiem powodującym degradację i utratę walorów przyrodniczych staje się wyłączanie gruntów rolnych z produkcji rolnej poprzez zmianę przeznaczenia gruntu. W powiecie węgrowskim mają miejsce przede wszystkim wyłączenia na cele mieszkalnictwa. Kolejnymi grupami w strukturze wyłączeń gruntów z użytkowania rolniczego stanowią tereny przemysłowe oraz komunikacyjne.

Zgodnie z danymi Starostwa Powiatowego w Węgrowie (stan na koniec 2011 r.) powierzchnia gruntów zdewastowanych na terenie powiatu wyniosła 58,82 ha. Powierzchnia gruntów wyłączonych z produkcji rolniczej wyniosła z kolei 0,39 ha. Przyczyną wyłączeń było rozszerzanie się budownictwa mieszkaniowego oraz przemysłowego.

Najważniejsze problemy:  nadmierne zakwaszenie gleb, 75% powierzchni użytków rolnych wymaga wapnowania;  duży stopień zagrożenia gleb erozją wietrzną;  wolne tempo rekultywacji terenów zdegradowanych i zdewastowanych;  składowiska odpadów komunalnych, przemysłowych nie spełniające standardów, a w szczególności nielegalne miejsca składowania odpadów przyczyniają się do zanieczyszczenia powierzchni ziemi powiatu;  zagrożenie zjawiskami osuwiskowymi skarp dolin rzek.

Ochrona gleb ma na celu minimalizację erozji wietrznej i wodnej, przeciwdziałanie chemicznej degradacji gleb pod wpływem zanieczyszczeń, przeciwdziałanie przesuszeniu i zawodnieniu gleb, zachowaniu gruntów o walorach ekologiczno - produkcyjnych. Standardy jakości gleby i ziemi zostały określone w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 09.09.2002 r. (Dz. U. Nr 165, poz. 1359 z 2002). Badania chemizmu gleb gruntów ornych prowadzi Instytut Upraw, Nawożenia i Gleboznawstwa w Puławach. Badania wykonywane są w pięcioletnich przedziałach czasowych od 1995 roku. W 2010 r. rozpoczął się czwarty cykl badań w sieci obejmującej 216 punktów pomiarowo – kontrolnych zlokalizowanych na terenie kraju. Na terenie województwa mazowieckiego kontrolą objęto 20 punktów. Sieć punktów badawczych wykorzystywanych w monitoringu zapewnia różnorodność i reprezentatywność naturalnych warunków glebowych (typ, uziarnienie), intensywności produkcji rolniczej oraz presji antropogenicznej na obszary użytkowane rolniczo.

Na terenie powiatu węgrowskiego próbki glebowe pobierane są w jednym profilu zlokalizowanym w miejscowości Wrotnów gm. Miedzna (numer punktu – 161). Punkt charakteryzuje się typem gleb AP, klasą bonitacji IVa oraz 5 kompleksem przydatności rolniczej. W przypadku większości cech opisujących właściwości i jakość gleby nie doszło do istotnych zmian na przestrzeni 15 lat w porównaniu ze stanem wyjściowym. Zaobserwowane zmiany niektórych parametrów nie obniżyły w istotny sposób zdolności gleb do pełnienia ich funkcji. W grupie badanych profili nie zaobserwowano wyraźnych zmian odczynu gleb, udział gleb bardzo kwaśnych i kwaśnych jest jednak znaczny i przekracza 50%. W przedziale

ENERGOlogika LTD. Sp. z o.o. Nowe Iganie, ul. Siedlecka 103, 08-110 Siedlce tel. 533-996-772 [email protected] Strona 85

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Węgrowskiego na lata 2012 – 2015 z perspektywą na lata 2016 - 2019 czasowym objętym programem monitoringu poziom zawartości próchnicy nie uległ zasadniczym zmianom na poziomie całej grupy profili. Przeważają (ponad 60% zbioru) profile o średniej zawartości próchnicy, przy czym w województwach pasa środkowego kraju notowane są niższe zawartości średnie. Badane profile glebowe wykazują duże zróżnicowanie zasobności w przyswajalne formy składników nawozowych (fosfor, potas, magnez) wynikające z warunków naturalnych oraz stosowanego poziomu nawożenia. Nie wykazano pogorszenia wskaźników zasobności gleb w P, K i Mg. Udział profili o niskiej i bardzo niskiej zasobności wynosił ponad 40% dla fosforu i potasu oraz 26% dla magnezu. W przypadku dwu ostatnich pierwiastków udział ten zmniejszył się w ostatnim okresie badawczym. Gleby użytków rolnych nie są nadmiernie zasolone i zanieczyszczone siarką. Zawartości siarki przyswajalnej w 94% profili są niskie co w przypadku wrażliwych roślin może skutkować deficytami siarki. Niezależnie od zastosowanej metody klasyfikacji, gleby użytków rolnych nie są zanieczyszczone metalami śladowymi i WWA. Zawartości graniczne są przekroczone w pojedynczych lokalizacjach. W przypadku metali takich jak kadm, cynk i ołów przekroczenia wystąpiły w miejscach historycznego oddziaływania przemysłu hutniczego cynku i ołowiu. W przypadku WWA brak było wyraźnej przestrzennej prawidłowości. W przypadku niklu, chromu, baru i kobaltu w 2010 r. nie zaobserwowano przekroczeń dopuszczalnych zawartości. W przypadku żadnego z analizowanych pierwiastków śladowych nie zaobserwowano, na przestrzeni 15 lat, trendu akumulacji w warstwie powierzchniowej gleb obszarów użytkowanych rolniczo. Wyniki badań w 2010 r. potwierdzają potrzebę wprowadzenia programów wapnowania oraz systemów produkcji i agrotechniki sprzyjających gromadzeniu materii organicznej w glebie. Zakwaszenie gleb oraz niedostatek próchnicy są istotniejszymi problemem dla jakości gleb niż poziom potencjalnie toksycznych zanieczyszczeń.

3.5. Gospodarowanie zasobami geologicznymi

W związku z pojawiającymi się w Polsce potrzebami wprowadzenia do krajowej praktyki w zakresie ochrony środowiska metodyki z terenami zdegradowanymi w wyniku działalności gospodarczej, obowiązki inwentaryzacji postępowania i weryfikacji takich terenów przekazano w ręce starostów. Praktyka ta w założeniu, doprowadzić ma do zmniejszenia ilości i wielkości terenów poprzemysłowych, które wymagają działań naprawczych (rekultywacji, rewitalizacji, itp.). Pozwoli to na racjonalne połączenie sfery ochrony środowiska ze sferą gospodarczą, uwzględniając tym samym zasady zrównoważonego rozwoju. Wynikające stąd założenie mówi, że tereny poprzemysłowe nie powinny być nieużytkami gospodarczymi. Zarządzanie terenami naznaczonymi działalnością gospodarczą z uwzględnieniem wymogów ochrony środowiska należy rozpatrywać biorąc pod uwagę właściwy podział tych terenów. Istnieje bowiem konieczność zaklasyfikowania terenów poprzemysłowych do pewnych klas, które pozwolą na właściwsze i trafniejsze podjęcie działań naprawczych. Wspomniane wcześniej klasy terenów zdegradowanych to:

ENERGOlogika LTD. Sp. z o.o. Nowe Iganie, ul. Siedlecka 103, 08-110 Siedlce tel. 533-996-772 [email protected] Strona 86

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Węgrowskiego na lata 2012 – 2015 z perspektywą na lata 2016 - 2019

 tereny poprzemysłowe zdegradowane chemicznie (gleba/ziemia wymagają oczyszczenia),  tereny poprzemysłowe zdegradowane pod względem morfologicznym – fizycznym (rekultywacja likwidująca niekorzystne przekształcenia naturalnego ukształtowania terenu),  tereny nie pełniące już funkcji gospodarczych.

Na tak sklasyfikowane rodzaje terenów poprzemysłowych nakłada się jeszcze zagadnienie rodzaju odpowiedzialności odnośnie tych terenów. Istnieje bowiem odpowiedzialność bezpośrednia, kiedy sprawca degradacji środowiska jest określony, co oznacza zastosowanie zasady ―ten kto powoduje zanieczyszczenie środowiska, ponosi koszty usunięcia skutków tego zanieczyszczenia‖ oraz odpowiedzialność pośrednia (odpowiedzialność władz publicznych) w przypadku, gdy sprawca nie jest znany lub egzekucja obowiązku jest bezskuteczna. W Polsce dość istotnym problemem są tzw. ―porzucone‖ tereny przemysłowe, w przypadku których nie ma możliwości egzekwowania zasady ‖zanieczyszczający płaci‖, co powoduje automatyczne przeniesienie odpowiedzialności na władze publiczne. Sytuacja ta dotyczy głównie terenów, gdzie działały przedsiębiorstwa państwowe. Odrębnym zagadnieniem związanym z właściwym gospodarowaniem terenami poprzemysłowymi są odpowiednie podstawy prawne. Uwarunkowania prawne w tym zakresie można odnaleźć w ustawie z dnia 13 kwietnia 2007 roku o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie. Ustawa ta określa zasady odpowiedzialności za naprawę szkód w środowisku. m.in. art. 15 określa, że „jeżeli podmiot korzystający ze środowiska nie podejmie działań zapobiegawczych i naprawczych, organ ochrony środowiska, w drodze decyzji, nakłada na niego obowiązek przeprowadzenia tych działań‖. Ustawą z dnia 3 października 2008 roku o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko wprowadzono zasadę udostępnienia informacji (art. 9) dotyczących m.in. stanu elementów środowiska, takich jak: powietrze, woda, powierzchnia ziemi, kopaliny, klimat, krajobraz i obszary naturalne, w tym bagna, obszary nadmorskie i morskie, a także rośliny, zwierzęta i grzyby oraz inne elementy różnorodności biologicznej, w tym organizmy genetycznie zmodyfikowane, oraz wzajemnych oddziaływań między tymi elementami. Artykuł 21 mówi, że w publicznie dostępnych wykazach zamieszcza się dane m.in.. (pkt 23 f) z zakresu ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska (tj. Dz. U. z 2008 r. Nr 25, poz.150 z późn. zm.) o wnioskach o wydanie decyzji i o decyzjach w sprawie rekultywacji zanieczyszczonej gleby lub ziemi, jeżeli zanieczyszczenie zaistniało przed dniem 30 kwietnia 2007 r. lub wynikało z działalności, która została zakończona przed dniem 30 kwietnia 2007 r. Ponadto (art. 161) ww. ustawy określa, że Wojewodowie przekażą właściwym regionalnym dyrektorom ochrony środowiska niezwłocznie po dniu wejścia w życie niniejszej ustawy: 1 akta spraw dotyczących rekultywacji zanieczyszczonej gleby lub ziemi wraz z pełną posiadaną dokumentacją,

ENERGOlogika LTD. Sp. z o.o. Nowe Iganie, ul. Siedlecka 103, 08-110 Siedlce tel. 533-996-772 [email protected] Strona 87

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Węgrowskiego na lata 2012 – 2015 z perspektywą na lata 2016 - 2019

2 rejestry zawierające informacje o terenach, na których stwierdzono przekroczenie standardów jakości gleby lub ziemi – które otrzymali od starostów na podstawie ustawy zmienianej w art. 152. Pewne odnośniki dotyczące ochrony powierzchni ziemi uwzględnia także ustawa o ochronie przyrody z dnia 16 kwietnia 2004 r. (Dz. U. z 2009 r. Nr 151, poz. 1220 z późn. zm.), ustawa o lasach z dnia 28 września 1991 r. (tj. Dz. U. z 2011 r. Nr 12, poz. 59 z późn. zm.), ustawa z dnia 9 czerwca 2011 r. Prawo geologiczne i górnicze. (Dz. U. Nr 163, poz. 981).

Przedstawione powyżej założenia dotyczące właściwego gospodarowania terenami poprzemysłowymi oraz umocowania prawne w tym zakresie pozwalają na nadanie właściwego toku rozumowania i analizowania problemu na terenie powiatu węgrowskiego. Wg art. 109 Prawa Ochrony Środowiska, w zakresie obowiązków Starosty leży prowadzenie okresowych badań jakości gleby i ziemi. Grunty wyłączone z użytkowania rolniczego i gleby zdegradowane na obszarach rolniczych powinny być zalesiane lub zagospodarowywane poprzez przeznaczenie ich na plantacje choinek, szkółki roślin ozdobnych, itp.

3.6. Zagrożenia hałasem

Hałasem nazywamy każdy dźwięk, który w danych warunkach może być uciążliwy lub zagrażać zdrowiu. Natomiast dźwiękiem nazywamy rozchodzące się zaburzenie (drgania) cząsteczek powietrza. Można je opisać ciśnieniem oraz częstotliwością drgań. Hałas jest zjawiskiem wybitnie subiektywnym (ten sam dźwięk przez jedną osobę może być oceniony jako przyjemny, a przez inną osobę jako uciążliwy). Podstawowymi parametrami opisującymi dźwięk a zatem i hałas jest częstotliwość i ciśnienie akustyczne. Poziom ciśnienia akustycznego dźwięku mierzony jest w decybelach (dB). Zakres spotykanych w środowisku poziomów dźwięku jest dość rozległy, począwszy od wartości progowych, tj. poziomu 0 dB, będących w stanie u człowieka wywołać wrażenie słuchowe (próg słyszalności), po wartości powodujące fizyczne odczucie bólu - 130 dB (granica bólu). Przykładowo: poziom dźwięku dla szeptu wynosi 20 dB, hałas uliczny ok. 70 dB, a typowy krzyk ok. 80 dB. Należy jednak wiedzieć, iż nie tylko poziom dźwięku decyduje o niebezpieczeństwie hałasu. Szczególnie dokuczliwy jest hałas występujący w postaci pojedynczych impulsów dźwiękowych (trzask, huk) lub w postaci ciągu takich impulsów. Dopuszczalne wartości poziomów dźwięku w środowisku określa załącznik do Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 14 czerwca 2007 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (Dz. U. z 2007 nr 120, poz. 826 ze zm.). Dopuszczalne natężenia hałasu w środowisku, w otoczeniu budynków mieszkalnych wynoszą od 35 do 55 dB w porze nocnej i od 40 do 65 dB w porze dziennej.

Skutki oddziaływania hałasu i wibracji na człowieka i środowisko naturalne są bardzo dotkliwe.  Społeczne i zdrowotne skutki oddziaływania hałasu i wibracji wyrażają się: a) szkodliwym działaniem na zdrowie ludności,

ENERGOlogika LTD. Sp. z o.o. Nowe Iganie, ul. Siedlecka 103, 08-110 Siedlce tel. 533-996-772 [email protected] Strona 88

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Węgrowskiego na lata 2012 – 2015 z perspektywą na lata 2016 - 2019

b) obniżeniem sprawności i chęci działania oraz wydajności pracy, c) negatywnym wpływem na możliwość komunikowania się, d) utrudnianiem odbioru sygnałów optycznych, e) obniżeniem sprawności nauczania, f) powodowaniem lokalnych napięć i kłótni między ludźmi, g) zwiększeniem negatywnych uwarunkowań w pracy i komunikacji, powodujących wypadki, h) rosnącymi liczbami zachorowań na głuchotę zawodową i chorobę wibracyjną.  Hałas i wibracje powodują pogorszenie jakości środowiska przyrodniczego, a w konsekwencji: a) utratę przez środowisko naturalne istotnej wartości, jaką jest cisza, b) zmniejszenie (lub utratę) wartości terenów rekreacyjnych lub leczniczych, c) zmianę zachowań ptaków i innych zwierząt (stany lękowe, zmiana siedlisk, zmniejszenie liczby składanych jaj, spadek mleczności zwierząt i inne).

Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 roku Prawo ochrony środowiska (Dz. U. 2008 nr 25 poz. 150 z późn. zm.) traktuje hałas jako zanieczyszczenie, wobec którego należy przyjmować takie same ogólne zasady postępowania, jak dla pozostałych zanieczyszczeń i związanych z nimi dziedzin ochrony środowiska. Artykuł 112 w/w ustawy stwierdza: ―Ochrona przed hałasem polega na zapewnieniu jak najlepszego stanu akustycznego środowiska, w szczególności poprzez:  utrzymanie poziomu hałasu poniżej dopuszczalnego lub co najmniej na tym poziomie,  zmniejszenie poziomu hałasu co najmniej do dopuszczalnego, a gdy nie jest on dotrzymany zapobieganie jego powstawaniu lub przenikaniu do środowiska‖.

W dzisiejszym zurbanizowanym świecie mamy do czynienia z powszechną obecnością hałasu. Stan środowiska, ze względu na jego zanieczyszczenie hałasem, określa się za pomocą tzw. klimatu akustycznego. Klimat akustyczny jest to zespół zjawisk akustycznych kształtowanych przede wszystkim przez źródła hałasu takie, jak:  komunikacja samochodowa, kolejowa, lotnicza,  zakłady: przemysłowe, rzemieślnicze i usługowe, emitujące hałas na zewnątrz,  obiekty użyteczności publicznej związane z hałaśliwą działalnością, np. stadiony,  transport dostawczy i komunalny, maszyny budowlane,  przesył energii elektrycznej o wysokich napięciach (>110 kV).

Hałas przemysłowy

Problemy z hałasem przemysłowym mogą wystąpić w otoczeniu dużych zakładów, lub skupisk zakładów. Badania w zakresie hałasu przemysłowego wykonywane są z zasady: jako reakcja na skargi mieszkańców na hałaśliwą działalność („interwencyjne‖) oraz dodatkowo z wytyczonym w WIOŚ planem badawczym pozwalającym na systematyczne identyfikowanie akustyczne reprezentatywnych źródeł hałasu w środowisku.

ENERGOlogika LTD. Sp. z o.o. Nowe Iganie, ul. Siedlecka 103, 08-110 Siedlce tel. 533-996-772 [email protected] Strona 89

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Węgrowskiego na lata 2012 – 2015 z perspektywą na lata 2016 - 2019

Hałas przemysłowy na terenie powiatu węgrowskiego stanowi zagrożenie o charakterze lokalnym. Występuje na terenach z zabudową o charakterze mieszkalnym, które są zlokalizowane blisko zakładów rzemieślniczych i usługowych. Wpływ ich na ogólny klimat akustyczny powiatu nie jest znaczący, jednak są one przyczyną lokalnych negatywnych skutków odczuwalnych przez okolicznych mieszkańców. Do zakładów takich należą najczęściej: stolarskie, tartaki, warsztaty mechaniki pojazdowej, blacharskie, ślusarskie. Poziom hałasu przemysłowego jest kształtowany indywidualnie dla każdego obiektu i zależy od parku maszynowego, zastosowanej izolacji hal produkcyjnych, a także prowadzonych procesów technologicznych oraz funkcji urbanistycznej sąsiadujących z nim terenów. Przyczyną występowania niekorzystnego oddziaływania hałasu przemysłowego są często błędne decyzje lokalizacyjne oraz brak stosownych decyzji niezbędnych do rozpoczęcia określonej działalności gospodarczej. Gdy eksploatacja instalacji powodującej hałas w środowisku przekracza dopuszczalne poziomy, wydawana jest decyzja o dopuszczalnym poziomie hałasu. Starostwo Powiatowe w Węgrowie latach 2010-2011 wydało 1 decyzję o dopuszczalnym poziomie hałasu dla firmy „WIECHOWSKI‖ Marek Wiechowski, Topór 104, 07 – 104 Stoczek.

Hałas komunikacyjny

Harmonijny rozwój transportu i komunikacji jest warunkiem decydującym o rozwoju gospodarczym danego obszaru. Z drugiej strony, rozwój motoryzacji, oddziałuje negatywnie na środowisko, zwłaszcza gdy nie jest związany z modernizacją i rozwojem stanu technicznego dróg. Przyjmuje się, że na przestrzeni ostatnich kilkunastu lat corocznie przybywa około 10% samochodów. Na poziom hałasu drogowego w pobliżu zabudowy mieszkalnej mają wpływ przede wszystkim: . natężenie ruchu komunikacyjnego, . udział transportu ciężkiego w strumieniu ruchu, . odległość zabudowy mieszkalnej od drogi, . prędkość ruchu pojazdów (ze wzrostem prędkości hałas rośnie), . typ i stan techniczny pojazdów, . nachylenie drogi, . stan nawierzchni oraz płynność ruchu. Na terenie powiatu węgrowskiego najbardziej uciążliwym źródłem hałasu jest właśnie komunikacja drogowa. Znacząco oddziałującym ciągiem komunikacyjnym są drogi krajowe nr 62 i nr 50 oraz 3 drogi powiatowe przebiegające przez teren powiatu. Hałas najbardziej uciążliwy jest dla mieszkańców, których posesje znajdują się bezpośrednio przy tych drogach. Niekorzystnym zjawiskiem jest rozwój budownictwa mieszkalnego wzdłuż dróg. Z tego powodu nowe budynki mieszkalne powinny być lokalizowane w pewnej odległości od ruchliwych tras komunikacyjnych, zarówno ze względu na ograniczenie wpływu hałasu na mieszkańców, jak i zanieczyszczenia powietrza. Najlepsze efekty zwalczania hałasu pochodzenia komunikacyjnego można osiągnąć przez: . ograniczenie ruchu pojazdów;

ENERGOlogika LTD. Sp. z o.o. Nowe Iganie, ul. Siedlecka 103, 08-110 Siedlce tel. 533-996-772 [email protected] Strona 90

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Węgrowskiego na lata 2012 – 2015 z perspektywą na lata 2016 - 2019

. poprawę stanu nawierzchni ulic; . wprowadzenie urządzeń przeciwhałasowych w pojazdach mechanicznych; . wykorzystywanie naturalnych barier akustycznych.

Pod pojęciem hałasu kolejowego rozumie się hałas powstający w wyniku eksploatacji linii kolejowych. Określenie uciążliwości źródło hałasu komunikacyjnego kolejowego, jest zwykle utrudnione, z powodu braku dostatecznej liczby punktów pomiarowych i pomiarów hałasu komunikacyjnego kolejowego, co nie pozwala na jednoznaczne określenie wielkości i zasięgu przekroczenia dopuszczalnych poziomów hałasu. Przez teren powiatu węgrowskiego przebiega linia kolejowa relacji Warszawa – Białystok, która przecina gminy: Sadowne, Stoczek i Łochów, jej długość to zaledwie 26 km.

Podsystem monitoringu hałasu komunikacyjnego obejmuje zarówno emisję hałasu, jak i ocenę klimatu akustycznego. Ze względu na charakter zjawiska hałasu, pomiary w sieci krajowej i sieciach regionalnych międzywojewódzkich nie są realizowane. Sieci wojewódzkie obejmują badania wykonywane w zależności od potrzeb w miejscach o szczególnym zagrożeniu i obejmują pomiary hałasu emitowanego z dróg krajowych i wojewódzkich. Sieci lokalne obejmują pomiarami źródła przemysłowe i komunikacyjne. Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska został ustawowo zobowiązany do dokonywania oceny stanu akustycznego środowiska na terenach nie objętych obowiązkiem opracowywania map akustycznych. Wobec powyższego w ramach monitoringu w 2011 roku Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Warszawie wykonał badania hałasu komunikacyjnego w 15 punktach pomiarowych w większych miastach województwa (oprócz Warszawy, dla której wykonana została mapa akustyczna) oraz przy głównych drogach niemających map akustycznych. W każdym punkcie wykonano w sesji wiosenno-letniej i jesienno-zimowej po trzy pomiary dobowe, w tym jeden podczas weekendu (w sumie dla każdego punktu 6 pomiarów dobowych). Na terenie powiatu węgrowskiego nie występują punkty pomiarowe emisji hałasu komunikacyjnego. Badania monitoringowe hałasu przeprowadzone w 2011 r. na terenie województwa mazowieckiego przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Warszawie wykazały, że hałas komunikacyjny w dalszym ciągu jest jednym z największych zagrożeń i uciążliwości. Wszystkie pomiary hałasu drogowego i kolejowego wykazały przekroczenia dopuszczalnego poziomu hałasu dla pory dnia i nocy. Na podstawie pomiarów wykonanych w 2011 r. oraz w latach poprzednich można stwierdzić, że poziom zagrożenia hałasem komunikacyjnym nie zmienił się w znaczący sposób i w dalszym ciągu jest istotnym zagrożeniem dla mieszkańców województwa mazowieckiego.

W przypadku przekroczenia dopuszczalnych poziomów hałasu w związku z eksploatacją dróg, linii kolejowych, tramwajowych, lotnisk oraz portów, zarządzający tymi obiektami zobowiązany jest do wykonywania pomiarów i sporządzania map akustycznych terenów na których występują przekroczenia i zastosowania odpowiednich zabezpieczeń akustycznych. Mapy akustyczne należy aktualizować co 5 lat.

ENERGOlogika LTD. Sp. z o.o. Nowe Iganie, ul. Siedlecka 103, 08-110 Siedlce tel. 533-996-772 [email protected] Strona 91

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Węgrowskiego na lata 2012 – 2015 z perspektywą na lata 2016 - 2019

3.7. Zagrożenie wynikające z promieniowania elektromagnetycznego

Podział promieniowania elektromagnetycznego na jonizujące i niejonizujące wynika z granicznej wielkości energii, która wystarcza do jonizacji cząstek materii. Złożone spektrum promieniowania elektromagnetycznego jest bardzo rozległe i obejmuje różne długości fal, od fal radiowych przez fale promieni podczerwonych, zakres widzialny i fale promieni nadfioletowych, do bardzo krótkich fal promieni rentgenowskich i promieni gamma. Z całego spektrum promieniowania elektromagnetycznego w sposób istotny oddziałują na organizmy tylko te, które są pochłaniane przez atomy, cząsteczki i struktury komórkowe. Z uwagi na sposób oddziaływania promieniowania na materię, widmo promieniowania elektromagnetycznego można podzielić na promieniowanie jonizujące i niejonizujące:  promieniowanie jonizujące, występuje w wyniku użytkowania zarówno wzbogaconych, jak i naturalnych substancji promieniotwórczych w energetyce jądrowej, ochronie zdrowia, przemyśle, badaniach naukowych, naturalne procesy w środowisku naturalnym,  promieniowanie niejonizujące występuje wokół linii energetycznych wysokiego napięcia, radiostacji, pracujących silników elektrycznych oraz instalacji przemysłowych, urządzeń łączności, domowego sprzętu elektrycznego, elektronicznego itp. Z punktu widzenia ochrony środowiska i zdrowia człowieka w zakresie promieniowania niejonizującego istotne są mikrofale, radiofale oraz fale o bardzo niskiej i ekstremalnie niskiej częstotliwości. Obejmuje ono pola elektromagnetyczne w zakresie 0-300 GHz.

Niejonizujące promieniowanie elektromagnetyczne w postaci pól elektromagnetycznych (PEM) zawsze występowało w środowisku naturalnym. Pochodzi ono od naturalnych źródeł, jakimi są np.: Słońce, Ziemia, zjawiska atmosferyczne. Natomiast sztuczne pola elektromagnetyczne zaczęły pojawiać się w środowisku ponad sto lat temu i były związane z techniczną działalnością człowieka. Promieniowanie elektromagnetyczne występuje wszędzie. Do najważniejszych źródeł promieniowania w odniesieniu do powiatu węgrowskiego należą: • stacje bazowe telefonii komórkowej – zespół anten i nadajników umożliwiających komunikację telefonów komórkowych poprzez przekazywanie sygnału, • napowietrzne linie do przesyłu energii elektrycznej, • transformatory, • instalacje radionawigacyjne i radiolokacyjne, • maszty radiowe, • maszty telewizyjne i inne, • urządzenia emitujące pola elektromagnetyczne pracujące w przemyśle, placówkach • naukowo-badawczych, ośrodkach medycznych, • urządzenia powszechnego użytku: kuchenki mikrofalowe, monitory, aparaty komórkowe itp.

ENERGOlogika LTD. Sp. z o.o. Nowe Iganie, ul. Siedlecka 103, 08-110 Siedlce tel. 533-996-772 [email protected] Strona 92

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Węgrowskiego na lata 2012 – 2015 z perspektywą na lata 2016 - 2019

Najczęściej spotykanymi źródłami mikrofal są urządzenia nadawczo – odbiorcze sieci telefonii komórkowej. Urządzenia takie znajdują się zwykle na specjalnych masztach bądź wysokich kominach i budynkach.

Rys 12. Lokalizacja stacji bazowych telefonii komórkowej w województwie mazowieckim.

Przez terenie powiatu przebiegają linie energetyczne wysokiego, średniego i niskiego napięcia o charakterze tranzytowym. Budowa i eksploatacja linii elektroenergetycznych najwyższych napięć, tj. 400 kV i 220 kV podlega ciągłej kontroli od momentu uwzględniania jej trasy w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego do uzyskania pozwolenia na użytkowanie włącznie. Głównymi aktami prawnymi, poprzez które organy administracji rządowej i samorządowej mogą kontrolować poprawność przebiegu procesu inwestycyjnego i

ENERGOlogika LTD. Sp. z o.o. Nowe Iganie, ul. Siedlecka 103, 08-110 Siedlce tel. 533-996-772 [email protected] Strona 93

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Węgrowskiego na lata 2012 – 2015 z perspektywą na lata 2016 - 2019 eksploatacji, są ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, prawo ochrony środowiska i prawo budowlane oraz rozporządzenia dotyczące poziomów pól elektromagnetycznych. Dla linii przesyłowej najwyższych napięć 400kV obszar ograniczonego oddziaływania (tzw. pas technologiczny stanowi pas terenu pod linią o szerokości 70 m (35 m od osi linii w obu kierunkach). W pasie bezpośrednio pod linią 220 kV oraz w odległości mniejszej niż 25 m od osi linii, mierząc poziomo i prostopadle do osi, nie należy budować budynków mieszkalnych i lokalizować terenów przeznaczonych pod zabudowę mieszkaniową. Warunki lokalizacji w tej strefie pozostałych obiektów budowlanych wymagają każdorazowego indywidualnego uzgodnienia z zarządcą linii. Ponadto zabrania się sadzenia roślinności pod linią i w odległości do 10 m od rzutu poziomego skrajnego przewodu. Dla napowietrznych linii elektrycznych i elektroenergetycznych do 110 kV strefa ochronna znajduje się w pasie o szerokości do 40 m. Stacje transformatorowe powinny mieścić się w rezerwowanym pod nie obszarze o wymiarach 150 m x 80 m. Wszelkie zmiany zagospodarowania terenu pod linią 110 kV oraz w odległościach poziomych mniejszych niż 15 m od skrajnych przewodów linii należy projektować zgodnie z przepisami szczególnymi i uzgodnić z właściwym zarządcą sieci. Natomiast wzdłuż linii 15 kV oraz 1 kV proponuje się pozostawienie pasów wolnych od zagospodarowania i zadrzewienia o szerokości odpowiednio: 16 m i 4 m (po 8 m i 2 m od osi linii) wzdłuż urządzeń. Są to tak zwane strefy techniczne, umożliwiające eksploatację sieci napowietrznych z uwzględnieniem dojazdu do stanowisk słupowych.

Nadmierne dawki promieniowania działają szkodliwie na wszystkie organizmy żywe, dlatego też ochrona przed szkodliwym promieniowaniem jest jednym z ważnych zadań ochrony środowiska. Negatywny wpływ energii elektromagnetycznej przejawia się tak zwanym efektem termicznym, co może powodować zmiany biologiczne (np. zmianę właściwości koloidalnych w tkankach), a nawet doprowadzić do śmierci termicznej. Pole elektromagnetyczne wytwarzane przez silne źródło niekorzystnie zmienia warunki bytowania człowieka, wpływa na przebieg procesów życiowych i może powodować wystąpienie zaburzeń m.in. funkcji ośrodkowego układu nerwowego, narządów słuchu i wzroku. Do najważniejszych czynników mających wpływ na oddziaływanie promieniowania elektromagnetycznego na zdrowie człowieka (tzw. parametrów pola) należą: odległość od źródła promieniowania, natężenie pola elektromagnetycznego i czas przebywania w tym polu (tzw. czas ekspozycji).

Podstawowym aktem prawnym regulującym zasady ochrony środowiska przed polami elektromagnetycznymi jest ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 roku Prawo Ochrony Środowiska (Dz. U. z 2008r. Nr 25, poz. 150 tekst jednolity z późn. zm.) – dział VI Ochrona przed polami elektromagnetycznymi. Ochrona przed polami polega na zapewnieniu jak najlepszego stanu środowiska poprzez:  utrzymanie poziomów pól elektromagnetycznych poniżej dopuszczalnych lub co najmniej na tych poziomach,

ENERGOlogika LTD. Sp. z o.o. Nowe Iganie, ul. Siedlecka 103, 08-110 Siedlce tel. 533-996-772 [email protected] Strona 94

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Węgrowskiego na lata 2012 – 2015 z perspektywą na lata 2016 - 2019

 zmniejszanie poziomów pól elektromagnetycznych co najmniej do dopuszczalnych, gdy nie są one dotrzymane.

Począwszy od roku 2008 monitoring pól elektromagnetycznych (PEM) realizowany jest w oparciu o rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 12 listopada 2007 roku w sprawie zakresu i sposobu prowadzenia okresowych badań poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku (Dz. U. Nr 221, poz. 1645). Ocenę oddziaływania pól elektromagnetycznych na środowisko przeprowadza się w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska na podstawie badań monitoringowych oraz informacji o źródłach emitujących pola. Zgodnie z wymaganiami rozporządzenia Ministra Środowiska na obszarze województwa mazowieckiego wyznaczono w 2011 r. - 135 punktów pomiarowych dla trzyletniego cyklu pomiarowego, po 45 punktów dla każdego roku. W każdym z tych 45 pp pomiary wykonuje się raz w roku kalendarzowym. Na terenie powiatu węgrowskiego zlokalizowano jeden punkt pomiarowy na obszarze wiejskim w miejscowości: Brzuza (gm. Łochów). Wyniki pomiarów: < 0,1 V/m i < 0,2 V/m – wykazują brak przekroczeń dopuszczalnego poziomu pól elektromagnetycznych w środowisku. Analiza wyników pomiarów wykazała, że występujące w środowisku poziomy pól elektromagnetycznych są mniejsze od poziomów dopuszczalnych (dopuszczalny poziom w zależności od częstotliwości zawiera się w przedziale od 7 V/m do 20 V/m).

Od stycznia 2011 r. weszły w życie nowe przepisy, na podstawie których będzie możliwa ewidencja instalacji wytwarzających pola elektromagnetyczne. Instalacje te wymagają zgłoszenia do właściwego organu (wójt, burmistrz, prezydent, starosta, marszałek) w zależności od rodzaju instalacji i jej parametrów.

3.8. Poważne awarie i zagrożenia naturalne

Zagrożenia cywilizacyjne

Prawo ochrony środowiska z dnia 27 kwietnia 2001 r. wprowadza w miejsce nazwy dotychczas stosowanej – ―nadzwyczajne zagrożenie środowiska‖ problematykę pod nazwą ―poważne awarie‖ wraz z odpowiednimi regulacjami. Definicje poważnej awarii i poważnej awarii przemysłowej określa odpowiednio art. 23 i 24 w/w ustawy:  poważna awaria - to zdarzenie, w szczególności emisja, pożar lub eksplozja powstała w trakcie procesu przemysłowego, magazynowania lub transportu, w których występuje jedna lub więcej niebezpiecznych substancji, prowadzące do natychmiastowego powstania zagrożenia życia lub zdrowia ludzi lub środowiska lub powstania takiego zagrożenia z opóźnieniem.  poważna awaria przemysłowa przez pojęcie to rozumie się poważną awarię w zakładzie.

W ustawie z dnia 20 lipca 1991 r. o Inspekcji Ochrony Środowiska (Dz. U. 91.77.335 z dnia 29 sierpnia 1991 r.) określone zostały jej obowiązki w zakresie spraw związanych z ENERGOlogika LTD. Sp. z o.o. Nowe Iganie, ul. Siedlecka 103, 08-110 Siedlce tel. 533-996-772 [email protected] Strona 95

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Węgrowskiego na lata 2012 – 2015 z perspektywą na lata 2016 - 2019 poważnymi awariami jako inicjowanie działań tworzących warunki zapobiegania nadzwyczajnym zagrożeniom środowiska oraz usuwanie ich skutków i przywracanie środowiska do stanu właściwego. Zadania Inspekcji w tym zakresie to:  przeciwdziałanie poważnym awariom (kontrole przedsiębiorstw, których działalność może stanowić przyczynę powstania poważnych awarii, badanie przyczyn powstania awarii i sposoby likwidacji skutków, szkolenia pracowników administracji publicznej i przedsiębiorstw),  podejmowanie działań w przypadku wystąpienia poważnych awarii,  prowadzenie rejestru poważnych awarii oraz dokonywanie ocen szkód powstałych w wyniku ich zaistnienia.

Zadania koordynacji m.in. prac związanych z poważnymi awariami i ewentualnie powstałymi zagrożeniami regulują stosowne procedury na szczeblu powiatowym, w powiązaniu z działaniem służb ratowniczych (strażą pożarną, policją, pogotowiem ratunkowym, pogotowiem energetycznym, pogotowiem gazowym, pogotowiem wodociągowo-kanalizacyjnym). Powinny być one zawarte w Powiatowym Planie Reagowania Kryzysowego.

Zgodnie z Ustawą Prawo Ochrony Środowiska, do ochrony przed poważnymi awariami zobowiązani są zarówno prowadzący zakłady stwarzające zagrożenie wystąpienie awarii, jak i dokonujący przewozu substancji niebezpiecznych oraz organy administracji. Zasady zaliczania zakładów do zakładów o zwiększonym ryzyku albo zakładów o dużym ryzyku określił Minister Gospodarki w drodze rozporządzenia z dnia 9.04.2002 r. (Dz. U. Nr 58, poz. 535). W zależności od rodzaju, kategorii i ilości substancji niebezpiecznej znajdującej się w zakładzie stwarzającym zagrożenie wystąpienia poważnej awarii przemysłowej uznaje się za zakład o zwiększonym ryzyku lub zakład o dużym ryzyku. Na terenie województwa mazowieckiego służby ochrony przeciwpożarowej i inspekcji ochrony środowiska dokonały kwalifikacji zakładów produkcyjnych za względu na stopień zagrożeń awariami przemysłowymi. Na terenie województwa mazowieckiego wg stanu na dzień 30 czerwca 2011 r. funkcjonuje 45 zakładów podlegających Dyrektywie 2008/1/WE, z czego: na liście ZDR – 15 zakładów, na liście ZZR – 31 zakładów. Na terenie powiatu węgrowskiego funkcjonują dwa zakłady mogące być potencjalnymi sprawcami poważnych awarii: . PERN „Przyjaźń‖ (Odcinek Wschodni) – Stacja Pomp ST-2 w Zawadach gm. Liw przepompownia ropy naftowej. W instalacji technicznej znajduje się ok. 300 ton ropy naftowej. . Zakład Mleczarski „HOCHLAND‖ Polska Sp. z o.o. gdzie magazynowane jest w celach produkcyjnych ok. 18t amoniaku. Źródłem zagrożeń środowiskowych jest również załadunek i rozładunek materiałów niebezpiecznych, w szczególności zaś ich transport po drogach publicznych przy wykorzystaniu specjalistycznego sprzętu jezdnego (prawdopodobieństwa wypadku lub awarii w transporcie drogowym). Przez teren powiatu węgrowskiego przebiegają trasy komunikacyjne różnych kategorii. Drogi są trasami na których najczęściej dochodzi do

ENERGOlogika LTD. Sp. z o.o. Nowe Iganie, ul. Siedlecka 103, 08-110 Siedlce tel. 533-996-772 [email protected] Strona 96

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Węgrowskiego na lata 2012 – 2015 z perspektywą na lata 2016 - 2019 wypadków i kolizji. Należy przyjąć, że występuje statystyczne prawdopodobieństwo potencjalnego wystąpienia awarii komunikacyjnych, mogących zagrozić środowisku - obszarami szczególnego ryzyka są tereny zlokalizowane w pobliżu głównych, tranzytowych arterii komunikacji drogowej, charakteryzujących się największym natężeniem ruchu tego rodzaju przewozów. Należą do nich m.in. drogi krajowe i wojewódzkie oraz drogi dojazdowe cystern do stacji benzynowych. Z uwagi na konfliktowość przewożonych ładunków, trasy przewozów prowadzone winny być przy zachowaniu maksymalnego bezpieczeństwa dla mieszkańców i środowiska. W transporcie nie wdrożono dotychczas sprawnie działającego systemu monitorowania przewozów ładunków niebezpiecznych, wobec czego nie sposób dokładnie ustalić ilości przewożonych przez teren powiatu węgrowskiego materiałów niebezpiecznych.

Do lokalnych skażeń może również dojść w pobliżu stacji paliw na terenie powiatu węgrowskiego, gdzie są gromadzone znaczne ilości etyliny i oleju napędowego. W przypadku awarii dystrybutorów i zbiorników magazynujących paliwa może dojść do zanieczyszczenia gruntu, wód powierzchniowych oraz wód podziemnych, szczególnie jeśli nastąpi w pobliżu studni wierconych (w obrębie obszaru spływu wody podziemnej do ujęcia) eksploatujących poziom wodonośny pozostający bez izolacji od powierzchni terenu. Zanieczyszczenie produktami ropopochodnymi gruntu i wód podziemnych powoduje długotrwałe skutki, jest ciężko usuwalne i wymaga bardzo kosztownej rekultywacji.

Wśród innych zagrożeń, które mogą wystąpić na terenie powiatu węgrowskiego, a więc możemy wyróżnić: zagrożenia radiacyjne (skażenia promieniotwórcze), chemiczne (zagrożenie toksycznymi środkami przemysłowymi i innymi substancjami chemicznymi), awarie urządzeń infrastruktury technicznej (gazowe, energetyczne, wodociągowe), terrorystyczne (z wykorzystaniem broni, bomb, materiałów wybuchowych, środków chemicznych oraz biologicznych).

Zagrożenia naturalne

 zagrożenie powodziowe

Do zagrożeń powodujących największe niebezpieczeństwo dla mieszkańców powiatu węgrowskiego należą powodzie. Występują one w różnych porach roku. Powodowane są gwałtownym topnieniem śniegów, intensywnymi deszczami, zlodowaceniem rzek, krótkotrwałymi burzami oraz silnymi wiatrami. Zagrożenie powodziowe dotyczy w głównej mierze terenów położonych w sąsiedztwie rzeki Bug, Liwiec. Ponadto, mogą wystąpić lokalne podtopienia gospodarstw na terenach poszczególnych gmin powiatu w wyniku gwałtownych opadów deszczu lub obfitych roztopów, gdzie drobne cieki wodne lub zbiorniki bezodpływowe nie będą mogły pomieścić nadmiernej ilości wody. Obszar zagrożony powodzią lewobrzeżnej doliny Bugu zajmuje na terenie dwóch gmin powiatu węgrowskiego, gm. Łochów i gm. Sadowne, 8780 ha powierzchni (odpowiednio 6770 ha i 2010 ha). W strategicznych miejscach wzdłuż Bugu wybudowano

ENERGOlogika LTD. Sp. z o.o. Nowe Iganie, ul. Siedlecka 103, 08-110 Siedlce tel. 533-996-772 [email protected] Strona 97

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Węgrowskiego na lata 2012 – 2015 z perspektywą na lata 2016 - 2019 obwałowania przeciwpowodziowe o dł. 23,68 km i wysokości ok. 3 m (gm. Łochów – 6,97 km, gm. Sadowne – 16,71 km) . Tereny zalewowe rzeki Liwiec to głównie użytki zielone w korycie rzeki, ale także miejscowości wzdłuż biegu rzeki tj. Liw, Jarnice, Krypy, Wyszków oraz Pierzchały w gminie Liw. Na terenie powiatu węgrowskiego wały przeciwpowodziowe Liwca występują jedynie w Węgrowie i ich długość wynosi 1,9 km (wysokość 1,5 m). Do przerzutu wody w okresie wezbrań służy przepompownia w Wilczogębach (gm. Sadowne) oraz zbiornik wyrównawczy (o powierzchni 1ha i pojemności użytkowej 5000 m3). Zadania bieżące dotyczące ochrony przeciwpowodziowej obejmują: utrzymanie obwałowań (uzupełnianie ubytków, koszenie), utrzymanie urządzeń przeciwpowodziowych oraz konserwację cieków (odmulanie, koszenie roślinności).

W celu poprawy sytuacji powodziowej, z inicjatywy Wojewody Mazowieckiego prowadzone są działania związane z opracowaniem "Programu Bezpieczeństwa Powodziowego w Dorzeczu Wisły Środkowej", którego powstanie przewiduje się na koniec 2013 r. Dokument ten będzie zawierał propozycje działań inwestycyjnych mających na celu poprawę sytuacji przeciwpowodziowej na obszarze Wisły Środkowej. Program skoordynuje działania administracji rządowej i samorządowej. Udział w nim wezmą wszystkie najważniejsze instytucje i organy, odpowiadające za bezpieczeństwo powodziowe w tym marszałkowie ze wszystkich województw, leżących w dorzeczu Wisły Środkowej. Zakłada się, że przedmiotowy program będzie zawierał kompleksowe inwestycje w infrastrukturę powodziową, prowadzone z poszanowaniem środowiska naturalnego i licznie występujących na tym terenie form ochrony przyrody, w tym obszarów Natura 2000 uwzględniając również zakładanie polderów. Zostaną w nim również określone strategiczne kierunki polityki państwa, szczególnie w obszarze planowania przestrzennego. Program realizowany będzie przez 10 lat. W dniu 26 listopada 2007 r. weszła w życie tzw. Dyrektywa Powodziowa, stanowiąca ważne uzupełnienie wcześniejszego prawodawstwa wspólnotowego w zakresie gospodarowania wodami. Jest ona równorzędna z Ramową Dyrektywą Wodną i spójna z jej zapisami. Zapisy Dyrektywy Powodziowej zostały implementowane do polskiego prawa poprzez ustawę o zmianie ustawy Prawo wodne oraz niektórych innych ustaw i zobowiązały Polskę do opracowania:  w terminie do 22 grudnia 2011 r. - wstępnej oceny ryzyka powodziowego,  w terminie do 22 grudnia 2013 r. map zagrożenia powodziowego i map ryzyka powodziowego,  w terminie do 22 listopada 2015 r. planów zarządzania ryzykiem powodziowym dla obszarów dorzeczy oraz dla regionów wodnych.

 zagrożenie suszą

Susza podobnie jak powódź zaliczana jest do zjawisk katastrofalnych. Susza, powoduje wyschnięcie cieków, obniżenie się poziomu wód gruntowych, znaczne obniżenie

ENERGOlogika LTD. Sp. z o.o. Nowe Iganie, ul. Siedlecka 103, 08-110 Siedlce tel. 533-996-772 [email protected] Strona 98

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Węgrowskiego na lata 2012 – 2015 z perspektywą na lata 2016 - 2019 się poziomu wód w rzekach. Skutkiem suszy jest więc zwiększenie stężeń zanieczyszczeń w wodach, śnięcie ryb w rzekach, usychanie upraw rolnych i leśnych. Duże niedobory opadów występowały w województwie mazowieckim, lokalnie w zlewni Liwca. Susze najczęściej występowały w miesiącach letnich, przeważnie w sierpniu. Ilość i czas trwania okresów suszy w rzekach był zbliżony i zależał głównie od długookresowych zmian czynników meteorologicznych. Obszary w największym stopniu zagrożone suszą glebową (gdy niedostateczny zapas wody w glebie występuje na ponad 50% użytków rolnych), według Programu Ochrony Środowiska dla Mazowsza, zlokalizowane są w powiatach: wołomińskim, wyszkowskim, żuromińskim, mławskim i węgrowskim. Okresowe występowanie suszy jest charakterystyczne dla klimatu Polski. Susze w Polsce zdarzają się mniej więcej raz na 3 do 7 lat. W sytuacji zagrożenia suszą, przeciwdziałać można przez monitorowanie bilansów wodnych gleb umożliwiające rozpoznanie skali i przestrzennego występowania zjawiska suszy glebowej. Powinna nastąpić również intensyfikacja działań na rzecz stworzenia dużej liczby, rozproszonych w przestrzeni, małych zbiorników w postaci oczek wodnych i mokradeł. Ponadto kolejnym działaniem w zakresie ochrony przed suszą może być gospodarowanie wodami opadowymi z uwzględnieniem pro-środowiskowych rozwiązań, takich jak np. gromadzenie wód deszczowych i wykorzystywanie retencjonowanej wody do utrzymania zieleni lub stawów, szczególnie w momencie wystąpienia suszy. Do oceny zagrożenia suszą w Polsce został utworzony Systemu Monitoringu Suszy Rolniczej (SMSR), który na zlecenie Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi prowadzi Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa - Państwowy Instytut Badawczy (IUNG-PIB) w Puławach. System ten ma za zadanie wskazać obszary, na których potencjalnie wystąpiły straty spowodowane suszą dla poszczególnych upraw, uwzględnionych w ustawie o dopłatach do ubezpieczeń upraw rolnych i zwierząt gospodarskich w Polsce.

 zagrożenia pożarowe

Zagrożenia pożarowe występują w okresach długotrwałej suszy, występują sezonowo wiosną, latem i jesienią podczas wypalania traw, wynikają z infrastruktury miejskiej i wiejskiej obiektów użytkowych (instalacje, sprzęty gospodarstwa domowego itp.). Największe zagrożenie pożarowe stanowią obszary o większych skupiskach ludności i większym uprzemysłowieniu. Obiektami przedstawiającymi duże zagrożenie pożarowe są zakłady produkcyjne, hurtownie, firmy usługowe zajmujące się dystrybucją i składowaniem butli gazowych propan – butan, stacje paliw dystrybuujące paliwo do pojazdów z własnych zbiorników podziemnych i gospodarstwa rolne. W przypadku niekorzystnych warunków meteorologicznych (jak np. długotrwały brak opadów) potencjalnie duże zagrożenie pożarowe występuje na obszarach leśnych powiatu węgrowskiego Nadleśnictwa Łochów oraz Nadleśnictwa Siedlce. Zagrożenie pożarowe lokalnie może stanowić zwarta zabudowa z układem wąskich uliczek co powoduje znaczne utrudnienie lub brak możliwości manewrowania pojazdami

ENERGOlogika LTD. Sp. z o.o. Nowe Iganie, ul. Siedlecka 103, 08-110 Siedlce tel. 533-996-772 [email protected] Strona 99

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Węgrowskiego na lata 2012 – 2015 z perspektywą na lata 2016 - 2019 straży pożarnej. Dodatkowo zagrożenie pożarowe zwiększone jest w przypadku budynków drewnianych oraz pustostanów.

 zagrożenie huraganami

Huragany i silne wiatry: huragan to wiatr o sile 12° w skali Beaufort’a, siejący na swojej drodze spustoszenie, łamiący i wyrywający z korzeniami drzewostan. Niszczy budowle o słabszej konstrukcji. W przypadku występowania silnych wiatrów i huraganów istnieje duże prawdopodobieństwo wystąpienia zagrożenia związanego z uszkodzeniem lub zniszczeniem linii energetycznych przebiegających przez obszar powiatu i wystąpienia przerw w dostawach energii elektrycznej. Silne wiatry i huragany mogą również powodować nieodwracalne szkody w drzewostanie powiatu.

System zarządzania kryzysowego W celu sprawnego funkcjonowania systemu zarządzania kryzysowego na terenie powiatu węgrowskiego Starosta powołał Powiatowy Zespół Zarządzania Kryzysowego którego ważnym ogniwem stała się Komenda Policji w Węgrowie, Komenda Powiatowa Państwowej Straży Pożarnej w Węgrowie, Powiatowa Stacja Sanitarno – Epidemiologiczna w Węgrowie, Powiatowy Lekarz Weterynarii oraz Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej w Węgrowie. Wójtowie gmin w powiecie węgrowskim powołali również gminne zespoły reagowania oraz gminne centra reagowania. Stworzony w ten sposób system pozwala monitorować stan zagrożenia i szeroko rozumianego bezpieczeństwa ludności w powiecie oraz podejmować zespolone działania. Działania ratownicze prowadzone na terenie powiatu węgrowskiego realizują jednostki Państwowej Straży Pożarnej oraz Ochotniczych Straży Pożarnych. Część z nich włączona jest do Krajowego Systemu Ratowniczo - Gaśniczego. Jest to integralna część organizacji bezpieczeństwa wewnętrznego państwa, obejmująca, w celu ratowania życia, zdrowia, mienia lub środowiska, prognozowanie, rozpoznawanie i zwalczanie pożarów, klęsk żywiołowych lub innych miejscowych zagrożeń. System ten skupia jednostki ochrony przeciwpożarowej, inne służby, inspekcje i straże, instytucje oraz podmioty, które dobrowolnie w drodze umowy cywilnoprawnej zgodziły się współpracować w akcjach ratowniczych. Podstawową zasadą funkcjonowania KSRG jest umożliwienie każdemu podmiotowi mogącemu realizować lub wspomagać działania ratownicze współpracy z systemem w ramach jego struktury organizacyjnej bądź jako podmiot wspomagający działania systemu. KSRG tworzą i koordynują jego funkcjonowanie, według prymatu terytorialnego, następujące organy władzy:  wójt (burmistrz lub prezydent miasta) w zakresie zadań ustalonych przez wojewodę;  starosta, który określa zadania i kontroluje wykonywanie zadań na obszarze powiatu w sytuacjach nadzwyczajnych zagrożeń życia, zdrowia, środowiska lub mienia – na podstawie przepisów o stanie klęski żywiołowej - zarządza przy pomocy powiatowego zespołu reagowania kryzysowego;

ENERGOlogika LTD. Sp. z o.o. Nowe Iganie, ul. Siedlecka 103, 08-110 Siedlce tel. 533-996-772 [email protected] Strona 100

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Węgrowskiego na lata 2012 – 2015 z perspektywą na lata 2016 - 2019

 wojewoda, który określa zadania i kontroluje ich wykonanie na obszarze województwa, w sytuacjach nadzwyczajnych zagrożeń życia, zdrowia, środowiska i mienia - na podstawie przepisów o stanie klęski żywiołowej, zarządza systemem przy pomocy wojewódzkiego zespołu reagowania kryzysowego. Działania prowadzone na obszarze kraju są koordynowane przez Komendanta Głównego PSP Szefa OCK, który jest organem administracji rządowej szczebla centralnego w sprawach organizacji systemu. Nadzór nad całym KSRG sprawuje minister spraw wewnętrznych i administracji. Komendy PSP i podmioty KSRG są narzędziem wojewody i starosty do realizacji zadań z zakresu szeroko rozumianej ochrony przeciwpożarowej i ratownictwa, a także zadań z zakresu ochrony ludności. W struktury zabezpieczenia operacyjnego powiatu węgrowskiego wchodzą: Komenda Powiatowa i Jednostka Ratowniczo Gaśnicza Państwowej Straży Pożarnej, 48 jednostek Ochotniczych Straży Pożarnych typu S, posiadające samochody ratowniczo – gaśnicze z których 12 włączonych jest do Krajowego Systemu Ratowniczo Gaśniczego oraz 18 jednostek Ochotniczych Straży Pożarnych typu M nie posiadających samochodów ratowniczo – gaśniczych z rejestracją sądową.

3.9. Zagrożenie odpadami

W wyniku dużego nagromadzenia odpadów na stosunkowo małej powierzchni składowana masa oddziałuje negatywnie na środowisko, a przede wszystkim: - zanieczyszcza wody gruntowe i powierzchniowe; - zanieczyszcza atmosferę oraz gleby i okoliczną szatę roślinną; - stanowi zagrożenie sanitarno-epidemiologiczne z uwagi na wysoki udział substancji organicznych, sprzyjających rozwojowi mikroorganizmów chorobotwórczych; - niszczy walory estetyczne środowiska przez niekorzystne zmiany krajobrazu.

Dużym zagrożeniem związanym z produkcją odpadów jest tworzenie niekontrolowanych wysypisk, co nie pozostaje bez negatywnego wpływu na środowisko naturalne, zwłaszcza na środowisko glebowe. Mimo ich sukcesywnej eliminacji wciąż powstają nowe. Najczęściej są one widoczne w lasach, wzdłuż głównych dróg dojazdowych, wzdłuż cieków wodnych, na obrzeżach miast oraz przy szlakach turystycznych. Na terenie powiatu węgrowskiego na dzień 31.12.2011 r. udokumentowane jest występowanie 1 nielegalnego wysypiska odpadów w miejscowości Gałki gm. Grębków. Na prywatnym terenie zdeponowano 3Mg odpadów komunalnych. W dniu 01.03.2011 r. odpady zostały zebrane i przetransportowane na Gminne Wysypisko w Wierzbnie. Usunięcie dzikiego wysypiska zostało pokryte z budżetu gminy Grębków, a koszt wyniósł: 1 900,00 zł. Podstawę do likwidacji takich miejsc stanowi art. 34 ustawy o odpadach z dnia 27 kwietnia 2001 r. (Dz. U. 2010 nr 185, poz. 1243 z późn. zm.), zgodnie z którym wójt, burmistrz lub prezydent miasta, w drodze decyzji wydawanej z urzędu, nakazuje posiadaczowi odpadów usunięcie odpadów z miejsc nieprzeznaczonych do ich składowania lub magazynowania, wskazując sposób wykonania tej decyzji. „Dzikie‖ wysypiska śmieci

ENERGOlogika LTD. Sp. z o.o. Nowe Iganie, ul. Siedlecka 103, 08-110 Siedlce tel. 533-996-772 [email protected] Strona 101

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Węgrowskiego na lata 2012 – 2015 z perspektywą na lata 2016 - 2019 mogą wywołać oprócz zanieczyszczenia gleb, zanieczyszczenia wód podziemnych, wód pitnych, zagrożenia pożarowe, niszczenie środowiska, wybuch epidemii oraz samozapłony gazów. Najbardziej szkodliwe dla środowiska są odpady wyrzucane do niewielkich zbiorników wodnych, „oczek wodnych‖ i bagienek. Te niewielkie zazwyczaj zbiorniki wodne pełnią bardzo ważną rolę w krajobrazie. Są środowiskami, które w istotny sposób wzbogacają bioróżnorodność krajobrazu rolniczego lub leśnego. Ponadto jako zbiorniki wodne wpływają korzystnie na biocenozy występujące w ich otoczeniu.

3.10. Ochrona i zrównoważony rozwój lasów

Gospodarka leśna prowadzona jest zgodnie z przepisami Ustawy z dnia 28 września 1991 r. o lasach, która jako główny cel przyjmuje zapewnienie trwałości lasu i ciągłości jego wielofunkcyjnej roli w zagospodarowaniu przestrzennym kraju. W celu ustalenia zasad gospodarki leśnej oraz sposobów ich realizacji, z uwzględnieniem warunków przyrodniczych i ekonomicznych, sporządzane są plany urządzenia lasów dla lasów stanowiących własność Skarbu Państwa lub uproszczone plany urządzenia lasów dla lasów prywatnych - w myśl ustawy z 28 września 1991 r. o lasach. (Dz. U. nr 101, poz.444 z późn. zm.). Dla lasów państwowych zostały sporządzone plany urządzenia lasów: dla Nadleśnictwa Łochów na okres 2005 – 2014, natomiast dla Nadleśnictwa Siedlce na lata od 2006 do 2015. Uproszczone plany urządzenia lasów zostały zrealizowane dla gmin: Stoczek, Korytnica, Liw, Miedzna, Sadowne, Gmina i Miasto Łochów oraz dla Miasta Węgrowa. Zalesienia na terenie województwa realizowane są głównie w ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007- 2013 (PROW) oraz w ramach zalesień realizowanych przez Lasy Państwowe. Tempo zalesień jest jednak niewystarczające w stosunku do założeń określonych w „Programie zwiększenia lesistości dla województwa mazowieckiego‖ tj. do osiągnięcia 25% do 2015 r.

Trwałość lasów w zmieniających się warunkach środowiska przyrodniczego osiągana jest przez uwzględnianie w gospodarce leśnej wzorców naturalnych, ukształtowanych przez przyrodę w czasach minionych oraz obserwację i wykorzystywanie współczesnych procesów naturalnych inspirowanych przez samą przyrodę, a także przez wykorzystanie w praktyce najnowszych zdobyczy wiedzy i techniki leśnej.

Zagrożenia przemysłowe W zasięgu terytorialnym lasów powiatu węgrowskiego nie ma dużych aglomeracji miejskich ani większych zakładów przemysłowych. Nie stwierdza się więc zasadniczych szkód ze strony przemysłu. Wskaźniki uszkodzeń pozwalają zaliczyć lasy nadleśnictwa do strefy I – uszkodzeń słabych. Potencjalne zagrożenia mogą mieć charakter lokalny i być wywołane nieprawidłową eksploatacją warsztatów mechanicznych, lakierniczych, niewłaściwym stosowaniem środków ochrony roślin, nawozów, użytkowaniem kotłowni przy gospodarstwach szklarniowych lub pieczarkarniach.

ENERGOlogika LTD. Sp. z o.o. Nowe Iganie, ul. Siedlecka 103, 08-110 Siedlce tel. 533-996-772 [email protected] Strona 102

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Węgrowskiego na lata 2012 – 2015 z perspektywą na lata 2016 - 2019

Czynniki biotyczne Znacznie większe znaczenie dla stanu zdrowotnego lasu mają czynniki przyrody ożywionej tzn. owady, grzyby oraz zwierzyna łowna. Owady. W składzie gatunkowym lasów powiatu przeważa sosna zrozumiałe jest, że największe znaczenie mają gatunki owadów atakujące właśnie ten gatunek, czyli borecznik sosnowiec i brudnica mniszka. Oprócz wymienionych gatunków owadów szkody, choć w znacznie mniejszym zakresie, czyni w młodych uprawach leśnych szeliniak sosnowy oraz hurmak olchowiec. W starszych drzewostanach szkody mogą wywoływać cetyńce oraz kornik drukarz i czterooczak świerkowiec. Grzyby. Grzyby pasożytnicze, które czynią szkody o znaczeniu gospodarczym w lasach nadleśnictwa to huba korzeniowa oraz opieńka miodowa. Huba korzeniowa atakuje z reguły młodsze drzewostany sosnowe na gruntach porolnych. Opieńka miodowa atakuje wiele gatunków drzew. Szczególnie groźna jest na uprawach leśnych gdzie w krótki czasie może doprowadzić do zamarcia porażonych drzewek. W tym wypadku zwalczanie polega na usuwaniu zaatakowanych drzewek. Inne grzyby takie jak: obwar sosnowy czy huba sosnowa czynią znacznie mniejsze szkody. Zwierzęta łowne. Niektóre gatunki zwierząt łownych powodują istotne szkody w gospodarce leśnej. Należą do nich przede wszystkim łosie i sarny, które przez zgryzanie i spałowanie wyrządzają szkody głownie w uprawach i młodnikach. Aby zmniejszyć straty grodzi się uprawy, zabezpiecza sadzonki i drzewka w sposób mechaniczny lub chemiczny.

Czynniki abiotyczne Największe zagrożenie dla lasów na terenie powiatu pochodzi ze strony pożarów. Na pożary narażone są głównie obszary wokół tras komunikacyjnych i zabudowań. Lasy Nadleśnictwa Łochów zaliczane są do I kategorii zagrożenia pożarowego, Nadleśnictwa Siedlce do kategorii II. Wpływ na to ma duży udział siedlisk borowych, zwłaszcza na obrębie Łochów, duża ilość upraw i młodych drzewostanów, duża ilość kompleksów leśnych rozrzuconych wśród wsi, długotrwałe okresy suszy w okresie letnim oraz rosnąca penetracja lasu przez miejscową i przyjezdną ludność. W celu zapobiegania pożarom tworzone są pasy przeciwpożarowe, utrzymywane w stanie zmineralizowanym, a tereny przyległe do dróg publicznych oczyszczane są z materiału łatwopalnego (gałęzie, śmieci, itp.) na odległość 50 m od drogi, przez okres zagrożenia pożarowego. Ze względu na przyczynę powstania pożaru lasu można wyróżnić trzy grupy tego typu zdarzeń: . przerzuty z gruntów nieleśnych, . podpalenia, . pożary z nieustaloną przyczyną wybuchu. W celu wczesnego wykrycia pożaru nadleśnictwa prowadzą w okresie od kwietnia do września obserwacje obszarów leśnych. Wykorzystywane są w tym celu wierze obserwacyjne oraz samoloty patrolowe. W sytuacjach przedłużającej się suszy lub zwiększenia się częstotliwości powstawania pożarów do lasu wyruszają patrole naziemne. Nadleśnictwa dysponują samochodami patrolowo – gaśniczym wykorzystywanym do gaszenia mniejszych pożarów. Aby sprawnie prowadzić akcje gaśnicze nadleśnictwa utrzymują sieć łączności

ENERGOlogika LTD. Sp. z o.o. Nowe Iganie, ul. Siedlecka 103, 08-110 Siedlce tel. 533-996-772 [email protected] Strona 103

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Węgrowskiego na lata 2012 – 2015 z perspektywą na lata 2016 - 2019 radiowej, sieć dróg dojazdowych, organizują miejsca umożliwiające pobieranie wody przez pojazdy ratownicze oraz stale współpracują z Państwowymi i Ochotniczymi Strażami Pożarnymi. W celu zapewnienia bezpieczeństwa pożarowego lasów w okresie utrzymywania się III stopnia zagrożenia Nadleśnictwa wprowadzają zakaz wstępu do lasu. Oprócz pożarów lasu, czynnikami, które mogą zagrażać drzewostanom lasów są wiatry oraz przymrozki. Straty w lasach powiatu spowodowane silnymi wiatrami na przestrzeni ostatnich były raczej niewielkie. Uszkodzenia przez wiatry występują w formie połamanych drzew oraz powyłamywanych z korzeniami drzewostanach. Przymrozki wczesnojesienne pojawiają się w połowie października, a późnowiosenne do końca kwietnia. Ich znaczenie ogranicza się jednak do wywoływania niewielkich strat w młodszych uprawach lub na szkółce. Szczególnie wrażliwe na oddziaływanie przymrozków są młode dęby, jesiony i świerki.

Negatywne oddziaływanie człowieka Szczególnie uciążliwym i niekorzystnym bezpośrednim działaniem człowieka jest wywożenie śmieci do lasu. Nadleśnictwa corocznie przeznaczają wiele środków na oczyszczanie lasów ze śmieci. Jest to uciążliwe i przykre zajęcie ze względu na fakt nieustannego pojawiania się nowych śmieci w miejsce już uprzątniętych. Nie skutkują znaki zakazu i groźby odpowiedzialności karnej związanej z tym procederem. Bardzo trudno jest zapobiegać zaśmiecaniu terenu przez kierowców i pasażerów przejeżdżających pojazdów. Podróżni często nie korzystają z ustawionych na parkingach pojemników na odpady. Efekty takiego postępowania są dobrze widoczne w czasie corocznych akcji „sprzątania świata‖. W celu przeciwdziałania praktykom zaśmiecania lasów w maju 2010 r., przedstawiciele czterech mazowieckich regionalnych dyrekcji Lasów Państwowych (Warszawskiej, Radomskiej, Łódzkiej i Olsztyńskiej), Urzędu Marszałkowskiego Województwa Mazowieckiego w Warszawie oraz Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Warszawie, podpisali porozumienie dotyczące współpracy przy realizacji Programu "Czyste lasy na Mazowszu". Ideą programu jest integracja środowisk leśnych z samorządowymi w celu zwalczania problemu odpadów w lasach. Program zakłada nie tylko monitoring i edukację, ale również wspólne działania mające na celu oczyszczanie z odpadów środowiska leśnego. Pewien problem, choć może o znaczeniu bardziej lokalnym stanowi nielegalne pozyskiwanie piasku lub torfu. Prowadzi to do niszczenia struktury gleby co miejscowo może zakłócić stosunki wodne. Wyrobiska są pułapką dla pożytecznych owadów, płazów i gadów. Często stają się miejscem nielegalnego wywożenia śmieci.

3.11. Ochrona przyrody i różnorodności biologicznej

Dbałość o ochronę przyrody, a zwłaszcza zachowanie jej najcenniejszych elementów stanowi ważny punkt działalności nie tylko powiatu, ale każdego człowieka. Najważniejsze współczesne zagrożenia dla przyrody polskiej to:

ENERGOlogika LTD. Sp. z o.o. Nowe Iganie, ul. Siedlecka 103, 08-110 Siedlce tel. 533-996-772 [email protected] Strona 104

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Węgrowskiego na lata 2012 – 2015 z perspektywą na lata 2016 - 2019

 zmiany cech siedlisk spowodowane np. eutrofizacją, odwadnianiem, zakwaszaniem gleb lub skażeniem toksycznymi związkami chemicznymi;  przekształcanie struktury krajobrazu i likwidacja siedlisk na skutek zmian sposobu użytkowania ziem;  fragmentacja siedlisk;  negatywna presja człowieka na gatunki postrzegane jako niepożądane;  nadmierna eksploatacja gatunków użytkowych;  zmiany systemu uprawy i hodowli.

Środowisko przyrodnicze powiatu węgrowskiego obejmuje swoim zasięgiem kompleksy leśne, walory krajobrazowe, obszary chronione, użytki rolne i zasoby wodne. Generalnie stan środowiska tego terenu określić można jako bardzo dobry ze względu na fakt, że w dalszym ciągu dominuje w nim wiejski charakter z niezwykle cennymi obszarami przyrodniczymi, które stanowią atrakcję turystyczną regionu. Przemysł jest rozwinięty w niewielkim stopniu. Ponadto nie występują szczególnie uciążliwe dla środowiska zakłady przemysłowe. W największym stopniu narażone na antropogeniczną działalność, są tereny w Dolinie Bugu oraz w Dolinie Liwca o bardzo wysokich walorach przyrodniczych. Do zagrożeń tego obszaru należy wymienić:  usuwanie zadrzewień i zakrzaczeń śródpolnych,  zbyt intensywne rolnictwo i leśnictwo,  zmiana funkcji użytkowej niewielkich płatów trwałych użytków zielonych położonych w kompleksach gruntów ornych na użytki rolne,  nadmierne pogłębianie istniejących rowów melioracyjnych i kopanie nowych,  kłusownictwo,  osuszanie i nielegalna eksploatacja torfowisk,  regulacja koryta rzeki,  przerywanie ciągłości nadrzecznych zadrzewień na całej długości rzeki,  wały przeciwpowodziowe.

Wszystkie inwestycje są mniej lub bardziej uciążliwe dla środowiska naturalnego. Odpowiednie przepisy mają na celu ograniczenie ich negatywnego wpływu. W ramach zapobiegania zagrożeniom środowiska przyrodniczego nakłada się na inwestorów obowiązki w zakresie ochrony przyrody i krajobrazu. Warunki zachowania różnorodności biologicznej i ochrony siedlisk przyrodniczych określane są w każdej wydawanej przez Starostę decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach. Uzyskanie decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach jest wymagane dla planowanych:  przedsięwzięć mogących zawsze znacząco oddziaływać na środowisko;  przedsięwzięć mogących potencjalnie znacząco oddziaływać na środowisko. Wydanie decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach wymaga przeprowadzenia postępowania w sprawie konieczności przeprowadzenia oceny oddziaływania na środowisko.

ENERGOlogika LTD. Sp. z o.o. Nowe Iganie, ul. Siedlecka 103, 08-110 Siedlce tel. 533-996-772 [email protected] Strona 105

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Węgrowskiego na lata 2012 – 2015 z perspektywą na lata 2016 - 2019

Cenne fragmenty przyrody i krajobrazu chronione przepisami prawa na terenie powiatu węgrowskiego zajmują ok. 38 % całej powierzchni. Łączna powierzchnia wszystkich form ochrony przyrody wynosi 46375,9 ha. Największy teren, bo aż 77 % chronionego obszaru zajmuje Nadbużański Park Krajobrazowy. Siedlecko – Węgrowski Obszar Chronionego Krajobrazu stanowi 22,4 %. W powiecie węgrowskim wydzielono 6 rezerwatów przyrody, liczne użytki ekologiczne oraz zespoły przyrodniczo – krajobrazowe. Liczba pomników przyrody na terenie powiatu wynosi 197 szt. W sierpniu 2006 r. Wojewoda Mazowiecki ustanowił Plan Ochrony Nadbużańskiego Parku Krajobrazowego. Był to jeden z pierwszych w Polsce planów ochrony ustanowionych na mocy ustawy o ochronie przyrody 2004 r. (Dz. U. 2004 r. Nr 92 poz. 880 z późn. zm.). W obszarze terytorialnego zasięgu powiatu węgrowskiego znajdują się sześć obszarów Natura 2000. Zgodnie z ustawą o ochronie przyrody (Dz. U. 2004 r. Nr 92, poz. 880, z późn. zm.) plany zadań ochronnych dla obszaru Natura 2000 sporządza się w terminie 6 lat od dnia zatwierdzenia obszaru przez Komisję Europejską lub od dnia wyznaczenia obszaru specjalnej ochrony ptaków na okres 10 lat. Plany zadań ochronnych ustanawia regionalny dyrektor ochrony środowiska w drodze aktu prawa miejscowego w formie zarządzenia. Plan ochrony dla obszaru Natura 2000 lub jego części ustanawia minister właściwy do spraw środowiska w drodze rozporządzenia na okres 20 lat. Plan ochrony ustanowiony dla parku narodowego, rezerwatu przyrody lub parku krajobrazowego położonego w granicach obszaru Natura 2000 uwzględniający zakres planu ochrony dla obszaru Natura 2000, staje się planem ochrony dla tej części obszaru Natura 2000. W kwietniu 2012 roku rozpoczęto realizację projektu pn. „Opracowanie planów zadań ochronnych dla obszarów Natura 2000 na obszarze Polski‖ współfinansowanego przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach V osi priorytetowej Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko 2007 – 2013, na podstawie § 2 pkt 3 Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 17 lutego 2010 r. w sprawie sporządzania projektu planu zadań ochronnych dla obszaru Natura 2000 ( Dz. U. z 2010 r. Nr 34, poz. 186). Projektem tym objęto pięć obszarów Natura 2000 występujących w granicach powiatu węgrowskiego: „Dolinę Kostrzynia‖, „Dolinę Liwca‖, Ostoję Nadliwiecką‖, Dolinę Dolnego Bugu oraz Ostoję Nadbużańską.

3.12. Środowisko a zdrowie

Zdrowie to stan względnej równowagi organizmu reagującego na zmienne warunki środowiska zewnętrznego. Stan taki przejawia się w dobrym samopoczuciu fizycznym, psychicznym i społecznym człowieka. Jakość środowiska w znacznym stopniu wpływa na stan zdrowia. Wg raportu WHO około 25 % zgonów i chorób w skali globalnej jest wynikiem negatywnego oddziaływania środowiskowego. Istnieją wyraźne korelacje między zanieczyszczeniem środowiska, a chorobami cywilizacyjnymi, jakimi są: alergie, choroby układu oddechowego, sercowo – naczyniowego i pokarmowego, nowotwory, a także problemy z rozrodczością, zaburzenia neurorozwojowe oraz skracanie czasu trwania życia. Zanieczyszczenie środowiska ma swój udział w rozwoju aż 80 % chorób, pośrednio wpływa też na ogólny stan zdrowia fizycznego i

ENERGOlogika LTD. Sp. z o.o. Nowe Iganie, ul. Siedlecka 103, 08-110 Siedlce tel. 533-996-772 [email protected] Strona 106

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Węgrowskiego na lata 2012 – 2015 z perspektywą na lata 2016 - 2019 psychicznego poprzez ograniczenie człowiekowi dostępu do zasobów środowiskowych a co za tym idzie ograniczenie możliwości wypoczynku i wrażeń estetycznych.

Program ochrony środowiska powinien ujmować zjawiska globalne i długofalowe, wpływające zarówno na zdrowie fizyczne jak i na komfort psychiczny człowieka. Do największych problemów mających wpływ na stan zdrowia ludzi należą: a. jakość wody przeznaczonej do spożycia, b. zanieczyszczenie wód gruntowych, c. zanieczyszczenie powietrza atmosferycznego, d. zanieczyszczenia gleby, e. zanieczyszczenia żywności.

Równie niekorzystne dla prawidłowego funkcjonowania organizmu ludzkiego są: hałas, niewłaściwe warunki sanitarne, niebezpieczne substancje chemiczne. Na pogorszenie stanu zdrowia wielu osób wpływają też według WHO takie niepokojące zjawiska ostatnich lat, jak kwaśne deszcze, przerzedzenie warstwy ozonowej i ocieplenie klimatu ziemi. Dużą presję na środowisko wywiera przemysł, transport, komunikacja a także poważne awarie. Obywatele sami podejmują pewne decyzje, które mają wpływ na ich zdrowie i tryb życia, jednak liczą również na to, że władze zapewnią im ochronę przed zagrożeniami zdrowotnymi. Główne kierunki działań na rzecz środowiska i zdrowia zostały określone w przyjętym przez Radę Ministrów Wieloletnim Programie „Środowisko a zdrowie”. Zagadnienia związane z zanieczyszczeniami poszczególnych komponentów środowiska, a także zagrożeniami naturalnymi zawarto w pozostałych rozdziałach niniejszego Programu.

3.13. Wykorzystanie odnawialnych źródeł energii

Zwiększenie zainteresowania wykorzystywaniem energii ze źródeł odnawialnych, zwanej również energią zieloną lub ekologicznie czystą, spowodowane jest głównie malejącymi w skali globalnej zasobami surowców naturalnych – głównie paliw kopalnych (węgiel, ropa naftowa, gaz ziemny), szkodliwym działaniem spalania paliw konwencjonalnych, jak również dążeniem do zapewnienia bezpieczeństwa energetycznego w regionach. Członkostwo w UE obliguje do zwiększania wykorzystania odnawialnych źródeł energii. W 2020 r. w Polsce 15,5 proc. energii końcowej brutto będzie pochodziło ze źródeł odnawialnych. Ministerstwo Gospodarki przygotowało Krajowy plan działań w zakresie energii ze źródeł odnawialnych. Rada Ministrów przyjęła dokument 7 grudnia 2010 r. Przygotowany dokument określa polskie cele w zakresie udziału energii z OZE w sektorze transportowym, energii elektrycznej oraz ogrzewania i chłodzenia. Jest to prognoza osiągnięcia w 2020 r. 15,5 proc. udziału OZE w zużyciu energii końcowej brutto w sposób zrównoważony. Plan zakłada, że filarami zwiększenia udziału odnawialnych źródeł będzie bardziej efektywne wykorzystanie biomasy oraz energii wiatrowej. Sporządzenie i przesłanie

ENERGOlogika LTD. Sp. z o.o. Nowe Iganie, ul. Siedlecka 103, 08-110 Siedlce tel. 533-996-772 [email protected] Strona 107

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Węgrowskiego na lata 2012 – 2015 z perspektywą na lata 2016 - 2019

Komisji Europejskiej dokumentu pn. Krajowy Plan Działania w zakresie energii ze źródeł odnawialnych wynika bezpośrednio z art. 4 dyrektywy 2009/28/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 kwietnia 2009 r. w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych zmieniającej i w następstwie uchylającej dyrektywy 2001/77/WE oraz 2003/30/WE.

Do korzyści wynikających ze stosowania odnawialnych źródeł energii można zaliczyć zmniejszenie negatywnego wpływu energetyki na środowisko naturalne. Dotyczy to przede wszystkim likwidacji tzw. niskiej emisji, która jest niezwykle uciążliwa dla środowiska naturalnego. Poza tym nie można zapomnieć, że mniejsza emisja przyczynia się do znaczącej poprawy jakości życia mieszkańców danego regionu.

Powiat węgrowski posiada duży potencjał zasobów energii odnawialnej, który jednak w niewielkim stopniu jest wykorzystywany przez przedsiębiorców, osoby prywatne jak również przez samorządy lokalne. W zależności od rodzaju źródła, które jest dostępne na danym terenie można określić obszary preferowane dla rozwoju energetyki odnawialnej.  energia z wiatru – ocena potencjału energetycznego wiatru dla miejsca lokalizacji przyszłej elektrowni wiatrowej jest jednym z pierwszych, niezbędnych kroków w realizacji całej inwestycji. Dla terytorium naszego kraju nie istnieją gotowe mapy wiatru przydatne dla energetyki wiatrowej, które można by wykorzystać przy planowaniu terenu posadowienia turbin. W Polsce, przy obecnych warunkach ekonomicznych i technicznych, za teren przydatny do wykorzystania energii wiatru uznaje się taki, dla którego średnia roczna prędkość wiatru na 70 m n.p.g. jest nie mniejsza niż 6 m/s. Energia elektryczna wyprodukowana w siłowniach wiatrowych uznawana jest za energię czystą, proekologiczną, gdyż nie emituje zanieczyszczeń materialnych do środowiska ani nie generuje gazów szklarniowych. Siłownia wiatrowa ma jednakże inne oddziaływanie na środowisko przyrodnicze i ludzkie. Do negatywnych skutków można zaliczyć, związane z hałasem, niekorzystne oddziaływanie na okolicznych mieszkańców, populację dzikich zwierząt oraz niekorzystny wpływ na krajobraz. Obecnie na terenie powiatu węgrowskiego elektrownie wiatrowe nie funkcjonują, jednak planowana jest budowa w miejscowości Czerwonka – Folwark (gm. Wierzbno) oraz na terenie gminy Korytnica elektrowni wiatrowych.

 energia wodna – potencjał rozwoju małej energetyki wodnej skupia się wzdłuż większych cieków wodnych na terenie powiatu. Dotyczy to w szczególności rzek: Bug i Liwiec. W naszym kraju udział energetyki wodnej w ogólnej produkcji energii elektrycznej wynosi zaledwie 1,5%. Podstawowym warunkiem dla pozyskania energii potencjalnej wody jest istnienie w określonym miejscu znacznego spadu dużej ilości wody. Miejsca takie jednak nieczęsto występują w przyrodzie, dlatego tez w celu uzyskania spadu wykonuje się konieczne budowle hydrotechniczne. Przy wyborze lokalizacji elektrowni wodnej najlepszy jest jak największy spad na najkrótszym dystansie. Im większy jest strumień, tym więcej wody jest dostępnej do wytwarzania

ENERGOlogika LTD. Sp. z o.o. Nowe Iganie, ul. Siedlecka 103, 08-110 Siedlce tel. 533-996-772 [email protected] Strona 108

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Węgrowskiego na lata 2012 – 2015 z perspektywą na lata 2016 - 2019

energii. W miejscowości Kalinowiec gm. Łochów, na rzece Liwiec, działa Mała Elektrownia Wodna z zainstalowaną turbina z generatorem o mocy 132 kW.  energia słoneczna - najbardziej popularnymi metodami pozyskiwania energii z promieniowania słonecznego są systemy fototermiczne, wykorzystujące tzw. kolektory słoneczne oraz systemy fotowoltaiczne, przetwarzające promieniowanie słoneczne bezpośrednio na energię elektryczną. Zasoby energii słonecznej są wystarczające do zaspokojenia wszystkich potrzeb w zakresie produkcji cieplej wody użytkowej w okresie letnim i ok. 50÷60 % tych potrzeb w okresie wiosenno – jesiennym. Energię słoneczną wykorzystuje się w: kolektorach słonecznych, instalacjach fotowoltaicznych, oświetleniu solarnym, sygnalizacji solarnej. Na powiatu węgrowskiego występują dość dogodne warunki do produkcji energii cieplnej z wykorzystaniem promieniowania słonecznego poprzez kolektory słoneczne. Ze względu na coraz atrakcyjniejsze ceny urządzeń grzewczych bazujących na odnawialnych źródłach energii oraz dodatkowo możliwość współfinansowania takiej inwestycji np. z WFOŚiGW oraz funduszy Unii Europejskiej, powiat i tworzące go gminy będą podejmowały działania mające na celu zachęcenie mieszkańców do wyposażenia budynków mieszkalnych w urządzenia bazujące na odnawialnych źródłach energii.

 energia geotermalna - jest zawarta w wodach, parach wodnych i otaczających je skałach. Zasoby te są w Polsce ogromne i są odnawialne wtedy, gdy po wykorzystaniu ciepła z pobranej wody z powrotem włączane są do miejsca pobrania. Pod względem energetycznym najlepiej jest eksploatować wody wysokotemperaturowe, jednak występują one zwykle bardzo głęboko, nawet na głębokościach poniżej 3000m. Wykorzystanie wód średnio i niskotemperaturowych, z uwagi na mniejszą głębokość występowania zbiorników (1500–2000m) jest energetycznie mniej korzystne. Zasoby energii geotermalnej powiatu węgrowskiego można oszacować jako nieznaczne. Zbiorniki wód geotermalnych powiatu charakteryzują się dość niskim gradientem geotermicznym, nie przekraczającym wartości 2-3˚C/100 m. Ilości zakumulowanego ciepła przypadającego na jednostkę powierzchni nie przekraczają 300GJ/m2 w północno – zachodnich partiach powiatu, i maleją w kierunku północno – wschodnim.

 energia z biomasy - wykorzystanie biomasy, do celów energetycznych następuje przez bezpośrednie spalanie drewna, słomy, odpadków produkcji roślinnej lub roślin energetycznych (specjalnego gatunku wierzby oraz tzw. malwy pensylwańskiej itp.). Biogaz to paliwo gazowe wytwarzane przez mikroorganizmy w warunkach beztlenowych z materii organicznej. Jest mieszaniną przede wszystkim dwutlenku węgla i metanu. W związku, iż na terenie powiatu węgrowskiego jest dobrze rozwinięte rolnictwo, a lesistość utrzymana na stosunkowo wysokim poziomie uważa się że wykorzystanie biomasy z lasów, drewna odpadowego z dróg, drewna z terenów zieleni, ze słomy daje wysoki potencjał energetyczny.

ENERGOlogika LTD. Sp. z o.o. Nowe Iganie, ul. Siedlecka 103, 08-110 Siedlce tel. 533-996-772 [email protected] Strona 109

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Węgrowskiego na lata 2012 – 2015 z perspektywą na lata 2016 - 2019

4. KIERUNKI DZIAŁAŃ SYSTEMOWYCH

4.1. Zarządzanie środowiskowe

Systemy Zarządzania Środowiskowego (SZŚ) zapewniają włączenie środowiska i jego ochrony do celów strategicznych firmy i przypisanie zagadnień do kompetencji jej zarządu. Systemy te są dobrowolnym zobowiązaniem się organizacji w postaci przedsiębiorstwa, placówki sektora finansów, szkolnictwa, zdrowia, jednostki administracji publicznej i innej do podejmowania działań mających na celu zmniejszanie oddziaływań na środowisko, związanych z prowadzoną działalnością. Posiadanie przez daną firmę prawidłowo funkcjonującego SZŚ gwarantuje, iż firma ta działa zgodnie ze wszystkimi przepisami ochrony środowiska. W ostatnim pięcioleciu nastąpił dynamiczny rozwój systemów zarządzania środowiskowego. Blisko 1 100 organizacji w Polsce posiada certyfikowane systemy zgodnie z normą PN - EN ISO 14001. Od 2002 r. prowadzone były intensywne przygotowania do stworzenia możliwości rejestracji polskich organizacji w systemie EMAS. Pierwszą krajową organizacją w tym systemie zarejestrowano we wrześniu 2005 r. Wspólnotowy System Ekozarządzania i Audytu (EMAS) (ang. Eco-Management and Audit Scheme) to system zarządzania środowiskowego, w którym dobrowolnie mogą uczestniczyć organizacje (przedsiębiorstwa, instytucje, organizacje, urzędy). Głównym założeniem systemu jest wyróżnienie tych organizacji, które wychodzą poza zakres minimalnej zgodności z przepisami i ciągle doskonalą efekty swojej działalności środowiskowej. Podstawowe zasady systemu określa rozporządzenie 761/2001 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 19 marca 2001 r. dopuszczające dobrowolny udział organizacji we wspólnotowym systemie ekozarządzania i audytu (EMAS). Rozporządzenie z dniem 1 maja 2004 r. zaczęło obowiązywać w Polsce. System EMAS wykazuje duże podobieństwo do normy ISO 14001. Od roku 2001 treść normy ISO 14001 została włączona do rozporządzenia EMAS, pozwalając na ograniczenie się do identyfikacji dodatkowych wymagań stawianych organizacjom w systemie EMAS. Wdrożenie systemu zarządzania środowiskowego w oparciu o wymagania normy ISO 14001 można traktować jako krok w kierunku rejestracji w systemie EMAS. Najważniejsze problemy:  brak skutecznych mechanizmów stymulujących uczestnictwo przedsiębiorstw i instytucji w systemach zarządzania środowiskowego,  znikoma liczba podmiotów, które przystąpiły do systemu EMAS.

4.2. Udział społeczeństwa w działaniach na rzecz ochrony środowiska

W Polsce udział społeczeństwa w działaniach na rzecz ochrony środowiska uregulowany jest w ustawie o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko. Na jej podstawie organy administracji (w tym: administracja rządowa i samorządowa wszystkich szczebli, a także inne podmioty, gdy są one powołane z mocy prawa lub na podstawie

ENERGOlogika LTD. Sp. z o.o. Nowe Iganie, ul. Siedlecka 103, 08-110 Siedlce tel. 533-996-772 [email protected] Strona 110

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Węgrowskiego na lata 2012 – 2015 z perspektywą na lata 2016 - 2019 porozumień do wykonywania zadań publicznych dotyczących środowiska i jego ochrony) są zobowiązane do udostępniania każdemu informacji o środowisku i jego ochronie, znajdujących się w ich posiadaniu. Ww. ustawa wprowadza również procedurę udziału społeczeństwa, zarówno w przypadku udziału w podejmowaniu decyzji, jak i opracowywaniu dokumentów. Aktywny udział społeczeństwa w działaniach na rzecz ochrony środowiska nierozerwalnie wiąże się z poziomem wiedzy ekologicznej mieszkańców powiatu.

Edukacja ekologiczna

Konstytucyjnych podstaw dla realizacji edukacji ekologicznej należy upatrywać w zasadzie zrównoważonego rozwoju (art. 5 Konstytucji Rzeczpospolitej Polski z dnia 2 kwietnia 1997 r.) oraz w generalnym obowiązku każdego obywatela do dbałości o stan środowiska oraz odpowiedzialności za spowodowane przez siebie jego pogorszenie określonym w art. 86 Konstytucji RP. Sejm RP 10 maja 1991 roku podjął uchwałę w sprawie polityki ekologicznej w Polsce. Senat RP w 1995 roku podjął uchwałę obligującą rząd do wypracowania narodowego programu edukacji ekologicznej. W kwietniu 1995 roku zostało zawarte porozumienie o współpracy w zakresie edukacji ekologicznej pomiędzy Ministrem Edukacji Narodowej i Ministrem Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa. Edukacją ekologiczną, w potocznym rozumieniu, nazywamy wszelkie formy działalności skierowane do społeczeństwa, ze szczególnym uwzględnieniem dzieci i młodzieży, które mają na celu wpływanie na poziom świadomości ekologicznej, propagowanie konkretnych zachowań korzystnych dla środowiska naturalnego, upowszechnianie wiedzy o przyrodzie. Działania te prowadzone są przez szkoły, przez specjalistyczne placówki edukacyjne zarówno publiczne jak i niepubliczne, a także przez liczne organizacje ekologiczne. Edukacja ekologiczna kształtuje całościowy obraz relacji pomiędzy człowiekiem, społeczeństwem i przyrodą. Wskazuje zależność człowieka od środowiska oraz uczy odpowiedzialności za zmiany dokonywane w naturalnym środowisku. Tak więc jednym z najważniejszych zadań, jakie obecnie stoją zarówno przed organami władzy wszystkich szczebli, jak i przed ruchami społecznymi, jest utworzenie systemu powszechnej edukacji ekologicznej, poczynając od przedszkola aż po studia wyższe oraz uwzględnienie wszystkich możliwych form edukacji.

Edukacja ekologiczna szkolna Dzieci w wieku szkolnym wykazują duże zaangażowanie w sprawy ochrony środowiska i są najbardziej podatne na kształtowanie właściwych proekologicznych postaw. Dlatego głównym miejscem dla edukacji ekologicznej zawsze będzie szkoła. Dzięki zmianie zachowań uczniów i wszczepieniu prawidłowych nawyków, kształtuje się świadomość ekologiczną młodzieży. Zaangażowanie uczniów szkół z terenu powiatu w sprawy dotyczące

ENERGOlogika LTD. Sp. z o.o. Nowe Iganie, ul. Siedlecka 103, 08-110 Siedlce tel. 533-996-772 [email protected] Strona 111

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Węgrowskiego na lata 2012 – 2015 z perspektywą na lata 2016 - 2019 ekologii, daje gwarancję, iż oni, ich rodzice i środowisko lokalne, w którym żyją, zostaną zarażeni ideą ochrony środowiska. Edukacja ekologiczna obecna jest w formalnym systemie kształcenia. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dn. 26 lutego 2002 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół, wprowadza edukację ekologiczną w postaci oddzielnej ścieżki edukacyjnej o charakterze wychowawczo - dydaktycznym począwszy od II etapu edukacyjnego (klasy IV -VI). Przykłady działań edukacyjnych prowadzonych w szkołach:  coroczny udział w sprzątaniu terenu powiatu – akcja przeprowadzana jest pod nazwą „Sprzątanie Świata‖,  coroczne konkursy z okazji obchodów „Dnia Ziemi‖,  organizacja ekologicznych konkursów międzyszkolnych (w zakresie segregacji odpadów, szczególnie zbieranie małych zużytych baterii oraz puszek aluminiowych) np.: w 2011 r. odbyła się XXV edycja konkursu dla młodzieży szkolnej pod hasłem „Mój las‖, w 2012 r. realizowano Ogólnopolski Konkurs Plastyczny "Bezpiecznie na wsi - czy upadek to przypadek".  współpracy szkół z Nadbużańskim Parkiem Krajobrazowym oraz udział młodzieży w konkursach o tematyce ekologicznej

Edukacja ekologiczna pozaszkolna W ostatnich latach obserwuje się rosnące zainteresowanie niektórych grup osób zdobywaniem wiedzy na temat otaczającego ich środowiska, a także możliwości uczestniczenia w działaniach na rzecz jego ochrony. Najlepszym i najefektywniejszym sposobem podniesienia świadomości ekologicznej dorosłych jest zaangażowanie mieszkańców w procesy decyzyjne. Wymaga to szerokiego informowania społeczeństwa o stanie środowiska, możliwościach prawnych uczestniczenia w podejmowaniu decyzji mających wpływ na obecny i przyszły stan. Temat edukacji ekologicznej powinien być poruszany w czasie sesji Rady Powiatu oraz sesjach Rady Gminy, podczas zebrań wiejskich, spotkań z sołtysami. Edukacja proekologiczna na terenie powiatu polega na:  popularyzowaniu wśród mieszkańców powiatu zasad właściwego zagospodarowania odpadów i ich selektywnej zbiórki,  szkolenia dla rolników z zakresu Kodeksu Dobrej Praktyki Rolniczej, z zakresu zalesień obszarów rolnych, prowadzenia upraw leśnych i pielęgnacji lasu,  organizowaniu konkursów ekologicznych tj. w 2012 r. realizowany był na terenie powiatu X Ogólnokrajowy konkurs "Bezpieczne Gospodarstwo Rolne", V edycja Konkursu o laur Marszałka Województwa Mazowieckiego dla mazowieckich producentów żywności za najlepszy produkt roku.

Proponowane działania w ramach edukacji dla mieszkańców powiatu węgrowskiego obejmują także:

ENERGOlogika LTD. Sp. z o.o. Nowe Iganie, ul. Siedlecka 103, 08-110 Siedlce tel. 533-996-772 [email protected] Strona 112

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Węgrowskiego na lata 2012 – 2015 z perspektywą na lata 2016 - 2019

 organizację szkoleń, wykładów i seminariów dla zainteresowanych osób,  opracowanie i wdrożenie programów doradczych z zakresu ochrony środowiska i gospodarki odpadami, w tym także możliwości wdrażania technik odzysku odpadów,  współpraca z klubami ekologicznymi oraz ośrodkami doradczymi,  doradztwo indywidualne.

Najważniejsze problemy:  brak zainteresowania i zaangażowania ze strony potencjalnych uczestników konsultacji  zbyt niskie zainteresowanie edukacją ekologiczną mieszkańców regionu  zbyt małe zaangażowanie dorosłych grup społecznych w sprawy edukacji ekologicznej  konsumpcyjny tryb życia.

4.3. Odpowiedzialność za szkody w środowisku

W kwietniu 2007 r. weszła w życie ustawa o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie (Dz. U. 2007 nr 75 poz. 493). Ustawa określa zasady odpowiedzialności za zapobieganie i naprawę szkód w środowisku. W swoim założeniu ma ona na celu wdrożenie zasady „zanieczyszczający płaci‖, a także zlikwidowanie barier w konkurencyjności podmiotów gospodarczych, których działalność może stać się źródłem bezpośredniego zagrożenia występowaniem szkody lub szkody w środowisku. Ustawa nakłada obowiązek podjęcia przez podmiot prowadzący daną działalność określonych działań zapobiegawczych w przypadku wystąpienia bezpośredniego zagrożenia szkodą oraz działań naprawczych – w przypadku wystąpienia szkody. W obu przypadkach podmiot jest dodatkowo zobowiązany do udzielania Regionalnemu Dyrektorowi Ochrony Środowiska wszelkich dostępnych informacji o zagrożeniu szkodą lub powstałej szkodzie oraz do uzgodnienia z nim zakresu, sposobu i terminu zakończenia działań naprawczych. Ustawa Prawo Ochrony Środowiska (Dz. U. 2008 nr 25 poz. 150 z późn. zm.) wyróżnia dwa rodzaje odpowiedzialności związanej z występowaniem szkody w środowisku:  odpowiedzialność administracyjną związaną z egzekwowaniem administracyjnych obowiązków ciężących na podmiotach;  odpowiedzialność cywilnoprawną, która jest przedmiotem działania sądów powszechnych.

Organem właściwym w sprawach odpowiedzialności za zapobieganie szkodom w środowisku i naprawę szkód w środowisku jest Regionalny Dyrektor Ochrony Środowiska. Natomiast Główny Inspektor Ochrony Środowiska prowadzi rejestr zagrożeń i szkód w środowisku.

ENERGOlogika LTD. Sp. z o.o. Nowe Iganie, ul. Siedlecka 103, 08-110 Siedlce tel. 533-996-772 [email protected] Strona 113

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Węgrowskiego na lata 2012 – 2015 z perspektywą na lata 2016 - 2019

5. CELE I KIERUNKI DZIAŁAŃ

5.1. Uwarunkowania zewnętrzne do realizacji Programu

Uwarunkowania wynikające z Polityki Ekologicznej Państwa

Polityka ekologiczna jest to świadoma i celowa działalność władz różnych szczebli w odniesieniu do środowiska przyrodniczego. Polityka określa cele, metody środki zarządzania środowiskiem. Prawodawstwo polskie, dostosowane do wymogów unijnych, nakłada obowiązek ochrony środowiska naturalnego zgodnie z wymogami zrównoważonego rozwoju. Zgodnie z normą prawną zawartą w ustawie z 27 kwietnia 2001 roku Prawo ochrony środowiska (Dz. U. 2008 nr 25 poz. 150 z późn. zm.), realizacja działań w zakresie ochrony środowiska odbywa się w Polsce w sposób planowy, w oparciu o przyjmowaną co cztery lata strategię – politykę ekologiczną państwa. Cele średnio - i długoterminowe (w perspektywie lat 2010 i 2025) wyznacza obecnie przyjęty w 2001 roku przez Parlament RP dokument: II Polityka Ekologiczna Państwa. Cele operacyjne, które powinny być osiągnięte w krótszej perspektywie czasowej zawarte są w przyjętym w grudniu 2006 roku przez Radę Ministrów dokumencie: Polityka ekologiczna państwa na lata 2007 – 2010 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2011 – 2014. 16 grudnia 2008r. Rada Ministrów przyjęła dokument przedłożony przez Ministra Środowiska „Polityka Ekologiczna Państwa na lata 2009-2012 z uwzględnieniem perspektywy do roku 2016‖, realizując tym samym obowiązek aktualizacji polityki ekologicznej wynikający z ustawy Prawo ochrony środowiska. Aktualizacja ma na celu odniesienie jej celów i niezbędnych działań do aktualnej sytuacji społeczno-gospodarczej a także stanu środowiska. Główne cele wynikające z polityki ekologicznej państwa dotyczące powiatu węgrowskiego: 1. W zakresie działań systemowych:  doprowadzenie do sytuacji, w której projekty dokumentów strategicznych wszystkich sektorów gospodarki będą, zgodnie z obowiązującym w tym zakresie prawem, poddawane procedurze oceny oddziaływania na środowisko i wyniki tej oceny będą uwzględniane w ostatecznych wersjach tych dokumentów;  uruchomienie takich mechanizmów prawnych, ekonomicznych i edukacyjnych, które prowadziłyby do rozwoju proekologicznej produkcji towarów oraz do świadomych postaw konsumenckich, zgodnie z zasadą rozwoju zrównoważonego;  jak najszersze przystępowanie do systemu EMAS, rozpowszechnianie wiedzy wśród społeczeństwa o tym systemie i tworzenie korzyści ekonomicznych dla firm i instytucji będących w systemie;  podnoszenie świadomości ekologicznej społeczeństwa, a także aktywizacja mieszkańców do działań na rzecz ochrony środowiska;

ENERGOlogika LTD. Sp. z o.o. Nowe Iganie, ul. Siedlecka 103, 08-110 Siedlce tel. 533-996-772 [email protected] Strona 114

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Węgrowskiego na lata 2012 – 2015 z perspektywą na lata 2016 - 2019

 stworzenie systemu prewencyjnego, mającego na celu zapobieganie szkodom w środowisku i sygnalizującego możliwość wystąpienia szkody;  przywrócenie właściwej roli planowania przestrzennego na obszarze całego kraju. 2. W zakresie ochrony zasobów naturalnych:  zachowanie bogatej różnorodności biologicznej wraz z umożliwieniem zrównoważonego rozwoju gospodarczego kraju;  racjonalne użytkowanie zasobów leśnych przez kształtowanie ich właściwej struktury gatunkowej i wiekowej, z zachowaniem bogactwa biologicznego;  racjonalizacja gospodarowania zasobami wód powierzchniowych i podziemnych;  rozpowszechnianie dobrych praktyk rolnych i leśnych, zgodnych z zasadami rozwoju zrównoważonego;  przeciwdziałanie degradacji terenów rolnych, łąkowych i wodno-błotnych przez czynniki antropogenne;  rekultywacja gleb zdegradowanych i zdewastowanych;  racjonalizacja zaopatrzenia ludności oraz sektorów gospodarczych w kopaliny i wodę z zasobów podziemnych oraz ochrona tych zasobów przed ilościową i jakościową degradacją. 3. W zakresie poprawy jakości środowiska i bezpieczeństwa ekologicznego:  dalsza poprawa stanu zdrowotnego mieszkańców w wyniku wspólnych działań sektora ochrony środowiska z sektorem zdrowia oraz skuteczny nadzór nad wszystkimi w kraju instalacjami będącymi potencjalnymi źródłami awarii przemysłowych;  obniżenie emisji zanieczyszczeń do powietrza, zgodnie z wymogami UE;  utrzymanie lub osiągnięcie dobrego stanu wszystkich wód do 2015 r.;  racjonalne gospodarowanie odpadami;  dokonanie wiarygodnej oceny narażenia społeczeństwa na ponadnormatywny hałas i podjęcie kroków do zmniejszenia tego zagrożenia tam, gdzie jest ono największe;

Strategia Rozwoju Województwa Mazowieckiego do roku 2020

Dla niniejszego Programu ważnym punktem odniesienia jest Strategia Rozwoju Województwa Mazowieckiego do roku 2020 (SRWM) – dokument, który w sposób kompleksowy określa cele i kierunki rozwoju Mazowsza w perspektywie długookresowej. Jako główne narzędzie polityki regionalnej SRWM w istotny sposób determinuje procesy rozwojowe województwa mazowieckiego. Strategia za nadrzędny cel rozwoju Mazowsza przyjmuje wzrost konkurencyjności gospodarki i zrównoważenie rozwoju społeczno-gospodarczego w regionie jako podstawę poprawy jakości życia mieszkańców. Realizacja celu nadrzędnego będzie możliwa poprzez trzy cele strategiczne. 1. Budowa społeczeństwa informacyjnego i poprawa jakości życia mieszkańców województwa; 2. Zwiększenie konkurencyjności regionu w układzie międzynarodowym;

ENERGOlogika LTD. Sp. z o.o. Nowe Iganie, ul. Siedlecka 103, 08-110 Siedlce tel. 533-996-772 [email protected] Strona 115

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Węgrowskiego na lata 2012 – 2015 z perspektywą na lata 2016 - 2019

3. Poprawa spójności społecznej, gospodarczej i przestrzennej regionu w warunkach zrównoważonego rozwoju. Cele strategiczne osiągane będą poprzez realizacje pięciu celów pośrednich: 1. Rozwój kapitału ludzkiego 2. Wzrost innowacyjności i konkurencyjności gospodarki regionu 3. Stymulowanie rozwoju funkcji metropolitarnych Warszawy 4. Aktywizacja i modernizacja obszarów pozametropolitarnych 5. Rozwój społeczeństwa obywatelskiego oraz kształtowanie wizerunku regionu

Najistotniejsze, z punktu widzenia ochrony środowiska na analizowanym obszarze, są następujące cele i kierunki działań sprecyzowane w Strategii:  Cel strategiczny: Poprawa spójności społecznej, gospodarczej i przestrzennej regionu w warunkach zrównoważonego rozwoju;  Cel pośredni: Aktywizacja i modernizacja obszarów pozametropolitarnych;  Kierunek działań: Ochrona i rewaloryzacja środowiska przyrodniczego dla zapewnienia trwałego i zrównoważonego rozwoju.

Program Ochrony Środowiska Województwa Mazowieckiego na lata 2011 – 2014 z uwzględnieniem perspektywy do 2018 roku

Celem nadrzędnym polityki ekologicznej województwa mazowieckiego, wskazanym w Programie Ochrony Środowiska Województwa Mazowieckiego na lata 2011-2014 z uwzględnieniem perspektywy do 2018 r., jest „Ochrona środowiska naturalnego na Mazowszu z zachowaniem zasad zrównoważonego rozwoju, jako podstawa poprawy jakości życia mieszkańców regionu”.

Na podstawie analizy stanu aktualnego i uwarunkowań wynikających z dokumentów programowych dotyczących ochrony środowiska, wyznaczonych zostało 5 obszarów priorytetowych dla Mazowsza: I. POPRAWA JAKOŚCI ŚRODOWISKA II. RACJONALNE WYKORZYSTANIE ZASOBÓW NATURALNYCH III. OCHRONA PRZYRODY IV. POPRAWA BEZPIECZEŃSTWA EKOLOGICZNEGO V. V EDUKACJA EKOLOGICZNA SPOŁECZEŃSTWA oraz obszar działań dotyczący ZAGADNIEŃ SYSTEMOWYCH.

Wymienione obszary wskazują w jakim zakresie należy zintensyfikować działania, aby osiągnąć zakładane cele środowiskowe, a tym samym poprawić jakość życia mieszkańców Mazowsza.

ENERGOlogika LTD. Sp. z o.o. Nowe Iganie, ul. Siedlecka 103, 08-110 Siedlce tel. 533-996-772 [email protected] Strona 116

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Węgrowskiego na lata 2012 – 2015 z perspektywą na lata 2016 - 2019

C E L E Ś R E D N I O O K R E S O W E D O 2 0 1 8 r.

I. OBSZAR PRIORYTETOWY I - POPRAWA JAKOŚCI ŚRODOWISKA Cele średniookresowe do 2018 r.  Poprawa jakości powietrza, w tym dążenie do osiągnięcia poziomu celu długoterminowego dla ozonu do 2020 r.  Poprawa jakości wód  Racjonalna gospodarka odpadami  Ochrona powierzchni ziemi  Ochrona przed hałasem i promieniowaniem elektromagnetycznym II. OBSZAR PRIORYTETOWY II – RACJONALNE WYKORZYSTANIE ZASOBÓW NATURALNYCH Cele średniookresowe do 2018 r.  Racjonalne gospodarowanie zasobami wodnymi  Efektywne wykorzystanie energii  Racjonalne gospodarowanie zasobami geologicznymi III. OBSZAR PRIORYTETOWY III – OCHRONA PRZYRODY Cele średniookresowe do 2018 r.  Ochrona walorów przyrodniczych  Zwiększenie lesistości  Ochrona lasów, ze szczególnym uwzględnieniem różnorodności biologicznej IV. OBSZAR PRIORYTETOWY IV - POPRAWA BEZPIECZEŃSTWA EKOLOGICZNEGO Cele średniookresowe do 2018 r.  Przeciwdziałanie poważnym awariom  Zwiększenie bezpieczeństwa transportu substancji niebezpiecznych  Ochrona przed powodzią i suszą  Ochrona przed osuwiskami  Ochrona przeciwpożarowa V. OBSZAR PRIORYTETOWY V - EDUKACJA EKOLOGICZNA SPOŁECZEŃSTWA Cele średniookresowe do 2018 r.  Wzrost świadomości ekologicznej mieszkańców Mazowsza  Udział społeczeństwa w postępowaniach na rzecz ochrony środowiska VI. ZAGADNIENIA SYSTEMOWE Cele średniookresowe do 2018 r.  Upowszechnienie znaczenia zarządzania środowiskowego  Zwiększenie roli placówek naukowo-badawczych Mazowsza we wdrażaniu ekoinnowacji  Egzekwowanie odpowiedzialności za szkody w środowisku

Strategia Rozwoju Powiatu Węgrowskiego na lata 2007 - 2015

Głównym celem strategii rozwoju powiatu węgrowskiego jest zrównoważony rozwój łączący w sobie rozwój gospodarczy, społeczny, rozbudowę infrastruktury, ochronę środowiska z korzyścią dla każdego mieszkańca.

ENERGOlogika LTD. Sp. z o.o. Nowe Iganie, ul. Siedlecka 103, 08-110 Siedlce tel. 533-996-772 [email protected] Strona 117

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Węgrowskiego na lata 2012 – 2015 z perspektywą na lata 2016 - 2019

Cel strategiczny nr I - Powiat Węgrowski przyjazny środowisku. Cele pośrednie: 1. Zmniejszenie zanieczyszczeń środowiska 2. Zwiększenie lesistości i ochrona lasów, 3. Poprawa stanu bezpieczeństwa ekologicznego 4. Podnoszenie wiedzy ekologicznej 5. Rozwój proekologicznych form działalności gospodarczej 6. Zachowanie walorów krajobrazowych

Cel strategiczny nr II - Wsparcie procesów rozwoju terenów wiejskich oraz modernizacja rolnictwa. Cele pośrednie: 1. Aktywizacja społeczna i gospodarcza obszarów wiejskich 2. Wsparcie inwestycji w gospodarstwach rolnych 3. Poprawa struktury agrarnej gospodarstw rolnych

Cel strategiczny III - Stworzenie warunków zapobiegających migracji ludności poprzez organizowanie miejsc pracy i rozwój gospodarki.

Cel strategiczny IV - Ochrona dziedzictwa kulturowego oraz wspomaganie rozwoju kultury, sportu, turystyki i rekreacji.

Cel strategiczny V - Poprawa stanu bezpieczeństwa, ochrony zdrowia i pomocy społecznej.

Cel strategiczny VI - Rozbudowa i modernizacja infrastruktury technicznej służącej mieszkańcom powiatu i wzmacniającej jego konkurencyjność wśród innych powiatów.

Cel strategiczny nr VII - Prawidłowy rozwój zasobów ludzkich poprzez umiejętne kształcenie i wychowanie dzieci i młodzieży.

Cel strategiczny nr VIII - Podniesienie poziomu pracy administracji powiatowej.

5.2. Cele ekologiczne i kierunki ich realizacji wynikające Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Węgrowskiego na lata 2012 – 2015

W przypadku powiatu węgrowskiego cel nadrzędny został zdefiniowany jako:

„Poprawa stanu środowiska naturalnego poprzez ograniczenie negatywnego wpływu działalności człowieka i racjonalne korzystanie z zasobów przyrody”.

Ochrona powietrza

Cel główny: zapewnienie wysokiej jakości powietrza atmosferycznego ENERGOlogika LTD. Sp. z o.o. Nowe Iganie, ul. Siedlecka 103, 08-110 Siedlce tel. 533-996-772 [email protected] Strona 118

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Węgrowskiego na lata 2012 – 2015 z perspektywą na lata 2016 - 2019

Cele szczegółowe:  utrzymanie trendu zmniejszania zużycia energii na potrzeby produkcyjne i bytowe ludności;  ograniczenie emisji zanieczyszczeń do atmosfery;  ograniczenie uciążliwości systemu komunikacyjnego;  wzrost wykorzystania odnawialnych źródeł energii.

Kierunki działań: - zmniejszenie emisji zanieczyszczeń powietrza ze źródeł przemysłowych i gospodarstw domowych na terenie powiatu; - ścisłe przestrzeganie przepisów o ochronie atmosfery w przypadku nowych inwestycji; - zastąpienie węgla kamiennego innymi nośnikami energii – np. olejem opałowym, gazem ziemnym; zmiana kotłowni; - ograniczanie zużycia energii cieplnej poprzez termomodernizację budynków; montaż liczników ciepła i zaworów termostatycznych oraz stosowanie w budownictwie materiałów energooszczędnych; - prace remontowe i modernizacyjne dróg powiatowych i gminnych sprzyjające poprawie płynności ruchu; - tworzenie obszarów ograniczonego użytkowania zgodnie z wymaganiami obowiązującego prawa w zakresie ochrony środowiska; - prowadzenie działań edukacyjnych oraz popularyzujących odnawialne źródła energii; - montaż instalacji bazujących na odnawialnych źródłach energii w budynkach użyteczności publicznej.

Wody

Cel główny: Ochrona zasobów i poprawa jakości wód powierzchniowych i podziemnych

Cele szczegółowe:  racjonalna gospodarka wodna;  zapobieganie zmniejszaniu się zasobów wód powierzchniowych;  ochrona wód powierzchniowych przed zanieczyszczeniami pochodzącymi ze źródeł komunalnych, przemysłowych i rolniczych;  zwiększenie zasięgu oraz modernizacja infrastruktury wodociągowej i kanalizacyjnej eliminacja czynników zagrożenia dla jakości wód podziemnych;  monitoring jakości wód powierzchniowych i podziemnych;  utrzymanie lub osiągnięcie dobrego stanu wszystkich wód (do 2015 r.).

Kierunki działań:

- pełne uporządkowanie gospodarki wodno-ściekowej; - budowa sieci wodociągowych; ENERGOlogika LTD. Sp. z o.o. Nowe Iganie, ul. Siedlecka 103, 08-110 Siedlce tel. 533-996-772 [email protected] Strona 119

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Węgrowskiego na lata 2012 – 2015 z perspektywą na lata 2016 - 2019

- kanalizacja obszarów nieskanalizowanych; - wyposażenie gospodarstw wiejskich w zabudowie rozproszonej w indywidualne systemy asenizacyjne – przydomowe oczyszczalnie ścieków; - dofinansowanie budowy małych oczyszczalni przydomowych; - wyposażenie zabudowy rozproszonej w szczelne zbiorniki osadowe, z dostarczaniem ścieków do oczyszczalni; - prowadzenie ewidencji przydomowych oczyszczalni ścieków i zbiorników bezodpływowych w celu kontrolowania częstości i sposobów usuwania ścieków i osadów ściekowych oraz w celu opracowywania planu rozwoju sieci kanalizacyjnej; - ograniczenie stosowania chemicznych środków ochrony roślin i nawozów sztucznych na obszarach dolin rzecznych i obniżeń terenu (z płytkim zaleganiem wód gruntowych); - realizacja inwestycji ograniczających zanieczyszczenia azotowe pochodzące z rolnictwa (głównie budowa płyt gnojowych i zbiorników na gnojowicę); - ustanowienie obszarów ochronnych dla głównych zbiorników wód podziemnych oraz stref ochrony ujęć wód podziemnych; - intensyfikacja działań kontrolnych mających na celu przeciwdziałanie odprowadzaniu nieoczyszczonych ścieków komunalnych do wód oraz przeciwdziałanie nieprawidłowościom w odprowadzaniu ścieków przemysłowych, w tym weryfikacja pozwoleń wodno prawnych; - rozwój sieci monitoringu jakości wód powierzchniowych i podziemnych; - zapewnienie ochrony naturalnych zbiorników retencyjnych, takich jak tereny podmokłe i nieuregulowane cieki wodne poprzez wprowadzenie odpowiednich zapisów do miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego.

Gleba / powierzchnia ziemi

Cel główny: ochrona gleby i powierzchni ziemi przed degradacją

Cele szczegółowe:  rozpowszechnianie dobrych praktyk rolnych i leśnych, zgodnych z zasadami rozwoju zrównoważonego w celu racjonalnego użytkowania gleb;  racjonalne użytkowanie zasobów naturalnych;  rekultywacja terenów poeksploatacyjnych i zdegradowanych;  ochrona gleb przed niewłaściwą agrotechniką i nadmierną intensyfikacją produkcji rolnej oraz nadmiernym stosowaniem środków ochrony roślin i nawozów.

Kierunki działań: - zagospodarowywanie gleb w sposób adekwatny do ich klasy bonitacyjnej; - ograniczanie czynników wpływających na degradację gleby; - ochrona gruntów rolnych; - przeciwdziałanie degradacji chemicznej gleb poprzez ochronę powietrza i wód powierzchniowych;

ENERGOlogika LTD. Sp. z o.o. Nowe Iganie, ul. Siedlecka 103, 08-110 Siedlce tel. 533-996-772 [email protected] Strona 120

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Węgrowskiego na lata 2012 – 2015 z perspektywą na lata 2016 - 2019

- racjonalne stosowanie wapna, nawozów sztucznych i środków ochrony roślin na terenach rolnych i leśnych; - promocja rolnictwa ekologicznego i rolnictwa integrowanego; - minimalizowanie przeznaczenia gruntów ornych o najwyższych klasach bonitacyjnych na cele nierolnicze i nieleśne; - rozwój monitoringu gleb; - selektywna zbiórka i składowanie odpadów stałych w miejscach do tego przeznaczonych; - likwidacja „dzikich wysypisk‖ i nałożenie kar pieniężnych na ich twórców.

Hałas

Cel główny: ograniczenie uciążliwości hałasu na terenie powiatu

Cele szczegółowe:  utrzymanie aktualnego poziomu hałasu w obszarach, w których sytuacja akustyczna jest korzystna;  ograniczenie poziomu hałasu emitowanego przez środki transportu w obszarach wzdłuż głównych dróg;  wyeliminowanie z użytkowania środków transportu, maszyn i urządzeń, których hałaśliwość nie odpowiada obowiązującym normom.

Kierunki działań: - ograniczenie emisji akustycznej podstawowych źródeł hałasu tj. komunikacji samochodowej (poprawa jakości nawierzchni jezdni, zmiana organizacji ruchu); - działania zmierzające do ograniczenia przenikania hałasu do środowiska (stosowanie ekranów akustycznych, specyficzne kształtowanie linii zabudowy i bryły powstających budynków w celu zminimalizowania wpływu hałasu drogowego, zwiększenie izolacyjności akustycznej przegród zewnętrznych w budynkach, a w szczególności w stolarce okiennej); - zastosowanie zabezpieczeń przed nadmiernym hałasem komunikacyjnym poprzez tworzenie pasów zadrzewień; - propagowanie rozwiązań technicznych i organizacyjnych zapobiegających powstawaniu i przenikaniu hałasu do środowiska; - systematyczne eliminowanie w przemyśle technologii i urządzeń przekraczających wartości normatywne emisji hałasu; - wykorzystywanie planowania przestrzennego dla rozdzielenia potencjalnych źródeł hałasu od terenów mieszkaniowych; - ustalanie i egzekwowanie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku przez właściwe organy i inspekcje ochrony środowiska; - rozwój systemu monitoringu hałasu.

ENERGOlogika LTD. Sp. z o.o. Nowe Iganie, ul. Siedlecka 103, 08-110 Siedlce tel. 533-996-772 [email protected] Strona 121

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Węgrowskiego na lata 2012 – 2015 z perspektywą na lata 2016 - 2019

Środowisko naturalne / przyroda

Cel główny: Zachowanie walorów i zasobów przyrodniczych z uwzględnieniem bioróżnorodności oraz utrzymanie istniejących form ochrony przyrody

Cele szczegółowe:  zachowanie rodzimego bogactwa przyrodniczego i walorów krajobrazowych;  usuwanie lub ograniczanie aktualnych i potencjalnych zagrożeń dla zachowania różnorodności biologicznej;  wspieranie działalności proekologicznych;  utrzymanie istniejących obszarów i obiektów prawnie chronionej przyrody i krajobrazu;  współpraca przy powoływaniu nowych obszarów i obiektów prawnie chronionej przyrody i krajobrazu.

Kierunki działań: - realizacja krajowego programu zwiększania lesistości kraju; zalesianie gruntów o znaczeniu marginalnym dla produkcji rolniczej; - wspieranie zachowania tradycyjnych praktyk gospodarczych na terenach przyrodniczo cennych; wspieranie rolnictwa ekologicznego; - zakaz zmiany użytkowania pastwiskowego na pola orne dla obszarów o szczególnych walorach krajobrazowych; - intensyfikacja prac związanych z opracowaniem i aktualizacją operatów urządzeniowych lasów niepaństwowych oraz doskonalenie nadzoru nad realizacją tych planów; - stosowanie czynnej ochrony rzadkich oraz zagrożonych gatunków roślin i zwierząt; - pielęgnacja i ochrona pomników przyrody ożywionej i nieożywionej; - określenie obszarów predysponowanych do objęcia ochroną prawną; - włączenie obszarów o wysokich walorach przyrodniczych nieobjętych dotychczas ochroną prawną w krajowy system obszarów chronionych; - inwentaryzacja terenów cennych przyrodniczo i określenie ich walorów; - zagospodarowanie rekreacyjno – turystyczne terenów cennych przyrodniczo; - motywowanie społeczności lokalnych do działań na rzecz utrzymania walorów przyrodniczych.

Ochrona lasów

Cel główny: Zwiększanie lesistości, ochrona i zrównoważony rozwój lasów

Cele szczegółowe:  racjonalne użytkowanie zasobów leśnych;  zwiększanie lesistości;

ENERGOlogika LTD. Sp. z o.o. Nowe Iganie, ul. Siedlecka 103, 08-110 Siedlce tel. 533-996-772 [email protected] Strona 122

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Węgrowskiego na lata 2012 – 2015 z perspektywą na lata 2016 - 2019

 kształtowanie właściwej struktury gatunkowej i wiekowej drzewostanów.

Kierunki działań: - realizacja przez Lasy Państwowe „Krajowego programu zwiększenia lesistości‖; - dostosowanie składu gatunkowego drzewostanów do siedliska; - prowadzenie nasadzeń zgodnych z charakterystyka siedliskową; - właściwa profilaktyka: uświadamianie i edukowanie społeczeństwa w celu ochrony przed pożarem i wandalizmem; - stały nadzór nad gospodarką leśną w lasach prywatnych; - wykonanie uproszczonych planów urządzania lasów; - stały monitoring środowiska leśnego w celu przeciwdziałania stanom niepożądanym (pożary, choroby, szkodniki, nielegalne wysypiska śmieci).

Gospodarka odpadami

Cel główny: Minimalizacja ilości wytwarzanych odpadów oraz uregulowanie gospodarki odpadami

Cele szczegółowe:  zapewnienie wysokiego stopnia odzysku odpadów;  zapewnienie bezpiecznego dla środowiska unieszkodliwiania odpadów;  zmniejszenie ilości produkowanych odpadów;  zmniejszenie ilości odpadów komunalnych kierowanych na składowisko;  wspieranie działań na rzecz eliminacji praktyk nielegalnego składowania odpadów.

Kierunki działań: - dostosowanie gospodarki odpadami na terenie gmin powiatu do nowo obowiązujących przepisów ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (Dz. U. 2011 nr 152 poz. 897); - intensyfikacja działań związanych z prowadzeniem systemu zbiórki odpadów w tym niebezpiecznych i biodegradowalnych; - odzysk surowców wtórnych oraz odpadów organicznych w celu ich dalszego wykorzystania; - właściwe składowanie i unieszkodliwianie odpadów; - kontrola jakości i ilości odpadów wprowadzonych do środowiska.

Promieniowanie elektromagnetyczne

Cel: Minimalizacja oddziaływania promieniowania elektromagnetycznego

Cele szczegółowe:  zachowanie poziomów pól elektromagnetycznych poniżej dopuszczalnych norm.

ENERGOlogika LTD. Sp. z o.o. Nowe Iganie, ul. Siedlecka 103, 08-110 Siedlce tel. 533-996-772 [email protected] Strona 123

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Węgrowskiego na lata 2012 – 2015 z perspektywą na lata 2016 - 2019

Kierunki działań: - preferowanie niskokonfliktowych lokalizacji źródeł promieniowania; - wprowadzenie do miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego zapisów poświeconych ochronie przed polami elektromagnetycznymi; - inwentaryzacja źródeł emisji pól elektromagnetycznych i obszarów objętych oddziaływaniem pól; - opracowanie systemu informowania społeczeństwa o oddziaływaniu pól elektromagnetycznych na danym terenie (media).

Poważne awarie i zagrożenia naturalne

Cel główny: Zapobieganie skutkom poważnych awarii i zagrożeniom naturalnym

Cele szczegółowe:  dysponowanie sprawnym systemem zapobiegawczo – interwencyjno - ratunkowym na wypadek wystąpienia poważnej awarii lub klęski żywiołowej;  wzrost świadomości społecznej w zakresie zapobiegania awariom i klęskom naturalnym i postępowania w przypadku ich wystąpienia;  minimalizacja ryzyka wystąpienia poważnej awarii,  ochrona ludności przed skutkami poważnej awarii lub klęski żywiołowej.

Kierunki działań: - prowadzenie akcji informacyjno – edukacyjnej dla ogółu społeczeństwa dotyczącej zasad postępowania w razie wystąpienia poważnej awarii, w celu ukształtowania właściwych postaw i zachowań; - monitoring potencjalnych sprawców poważnych awarii pod kątem spełniania przez nich wymogów bezpieczeństwa i prewencji; - opracowanie programu zapobiegania poważnym awariom; - utrzymywanie w gotowości sprawnego systemu zapobiegawczo – interwencyjno - ratunkowego na wypadek wystąpienia poważnej awarii lub klęski żywiołowej.

Ochrona zasobów kopalin

Cel główny: Efektywne wykorzystywanie eksploatowanych złóż oraz ochrona zasobów złóż nieeksploatowanych

Cele szczegółowe:  minimalizacja negatywnego wpływu na środowisko przy eksploatacji kopalin;  rekultywacja terenów poeksploatacyjnych;  maksymalne wykorzystanie zasobów kopalin w granicach udokumentowania;  ochrona złóż nieeksploatowanych poprzez uwzględnienie ich w planach zagospodarowania przestrzennego.

ENERGOlogika LTD. Sp. z o.o. Nowe Iganie, ul. Siedlecka 103, 08-110 Siedlce tel. 533-996-772 [email protected] Strona 124

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Węgrowskiego na lata 2012 – 2015 z perspektywą na lata 2016 - 2019

Kierunki działań: - uwzględnienie w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego wszystkich udokumentowanych złóż wraz z zapisami uniemożliwiającymi ich trwałe zainwestowanie; - rekultywacja terenów po eksploatacji kopalin; - kontrola stanu faktycznego w przypadku wydobywania kopalin bez wymaganej koncesji i naliczanie opłat eksploatacyjnych w przypadku nielegalnej działalności; - ochrona terenów perspektywicznych pod względem wydobycia kopalin.

Wykorzystanie energii ze źródeł odnawialnych

Cel główny: Promocja i wspieranie wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych

Cele szczegółowe:  sukcesywne zwiększenie udziału źródeł odnawialnych w produkcji energii;  zwiększenie wykorzystania energii z regionalnych źródeł odnawialnych do roku 2019 o 100% w stosunku do 2010 r.;  pozyskanie pozabudżetowych środków finansowych na finansowanie inwestycji w zakresie odnawialnych źródeł energii;  działalność edukacyjno – informacyjna w zakresie wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych.

Kierunki działań: - upowszechnianie informacji o rozmieszczeniu i możliwościach technicznych wykorzystania potencjału energetycznego poszczególnych rodzajów odnawialnych źródeł energii; - promowanie korzyści z produkcji roślin energetycznych dla rolników i środowiska; - montaż kolektorów słonecznych na budynkach użyteczności publicznej; - budowa elektrowni wiatrowych.

Środowisko a zdrowie

Cel: Poprawa stanu zdrowotnego mieszkańców w wyniku wspólnych działań sektora ochrony środowiska z sektorem zdrowia

Kierunki działań: - monitoring jakości wody do spożycia przez ludzi; - prowadzenie nadzoru nad warunkami pracy pracowników ze szczególnym uwzględnieniem narażania na czynniki biologiczne oraz substancje chemiczne niebezpieczne; - promocja zdrowego stylu życia i unikanie zagrożeń oraz profilaktyka chorób cywilizacyjnych i ograniczenie zewnętrznych przyczyn ich powstawania.

ENERGOlogika LTD. Sp. z o.o. Nowe Iganie, ul. Siedlecka 103, 08-110 Siedlce tel. 533-996-772 [email protected] Strona 125

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Węgrowskiego na lata 2012 – 2015 z perspektywą na lata 2016 - 2019

Edukacja ekologiczna

Cel główny: Zwiększenie świadomości ekologicznej społeczeństwa, kształtowanie postaw proekologicznych oraz poczucia odpowiedzialności za jakość środowiska

Cele szczegółowe:  prowadzenie aktywnych form edukacji ekologicznej dzieci i młodzieży;  kształtowanie prawidłowych wzorców zachowań poszczególnych grup społeczeństwa powiatu w odniesieniu do środowiska;  kontynuacja i rozszerzanie działań edukacyjnych w szkołach z zakresu ochrony środowiska przyrodniczego.

Kierunki działań: - promocja walorów przyrodniczych powiatu w tym publikacje na stronie internetowej; - organizowanie prelekcji i warsztatów z zakresu edukacji ekologicznej dzieci i młodzieży szkolnej, m.in. w zakresie prawidłowej gospodarki odpadami, ochrony powietrza, ochrony przyrody, itp.; - organizowanie konkursów międzyszkolnych o tematyce ekologicznej; - informowanie mieszkańców o stanie środowiska i podejmowanych działaniach na rzecz jego ochrony (informacje umieszczane na stronie internetowej powiatu); - działania z zakresu rolnictwa ekologicznego i leśnictwa.

ENERGOlogika LTD. Sp. z o.o. Nowe Iganie, ul. Siedlecka 103, 08-110 Siedlce tel. 533-996-772 [email protected] Strona 126

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Węgrowskiego na lata 2012 – 2015 z perspektywą na lata 2016 - 2019

6. HARMONOGRAM DZIAŁAŃ

We wcześniejszych rozdziałach przeprowadzono analizę stanu środowiska oraz uwarunkowań społeczno-gospodarczych na terenie powiatu węgrowskiego. Szczegółowo omówiono poszczególne elementy środowiska oraz towarzyszące im zagrożenia. Konsekwencją dokonanej analizy i zidentyfikowanych zagrożeń jest podjęcie działań zmierzających do naprawy niekorzystnego stanu środowiska. Omawiany rozdział zawiera uszczegółowienie zadań. Zadania dla organów samorządu terytorialnego zostaną rozdzielone wg kompetencji oraz uzupełnione o szacowane nakłady na realizację Programu. Zostaną także określone szacunkowe koszty realizacji zadań koordynowanych o charakterze inwestycyjnym. Oszacowanie kosztów wdrażania programu podaje się zwykle w ujęciu czteroletnim, czyli odpowiadającym okresowi krótkoterminowemu programu działań na rzecz ochrony środowiska. Podmiotem odpowiedzialnym za realizację niżej wymienionych zadań jest Starostwo Powiatowe oraz gminy powiatu. Niektóre z tych zadań realizowane winny być przy udziale instytucji lub podmiotów gospodarczych albo osób fizycznych. Do realizacji zadań powinno się przystąpić w terminie możliwie szybkim, w miarę posiadanych możliwości organizacyjnych i finansowych. Program ochrony środowiska dla powiatu węgrowskiego będzie realizowany w latach 2012– 2015.

Zadania w zakresie ochrony środowiska

Zadania samorządu. Zadania samorządu obejmują przedsięwzięcia finansowane w całości lub częściowo ze środków pozostających w dyspozycji powiatu lub gmin. Obejmują one zadania o charakterze inwestycyjnym i organizacyjno-prawnym.

Zadania koordynowane. Wymienione zadania realizowane będą przez organy administracji państwowej i samorządowej oraz przez podmioty gospodarcze. W wykazach tych zadań wskazano jednostki odpowiedzialne oraz podmioty uczestniczące w realizacji. Ponieważ finansowanie tych zadań najczęściej nie leży w kompetencjach organów administracji, określenie jednostka odpowiedzialna oznacza spełnianie funkcji koordynatora lub inicjatora działań zmierzających do realizacji zadań.

Zadania o charakterze organizacyjno-prawnym. Realizacja Programu Ochrony Środowiska odbywać się będzie zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju, w oparciu o kompetencje podmiotów zarządzających środowiskiem. Zarządzanie środowiskiem realizowane jest na kilku szczeblach. Na poziomie wojewódzkim zarządzanie środowiskiem prowadzi administracja rządowa, samorządowa województwa oraz instytucje im podporządkowane. Działania podejmowane są także na szczeblu powiatu i gminy.

Zadania inwestycyjne. Zadania inwestycyjne dotyczą wspierania finansowego przedsięwzięć podejmowanych dla poprawy jakości środowiska. Wsparcia finansowego udzielają fundacje, banki, organizacje rządowe.

ENERGOlogika LTD. Sp. z o.o. Nowe Iganie, ul. Siedlecka 103, 08-110 Siedlce tel. 533-996-772 [email protected] Strona 127

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Węgrowskiego na lata 2012 – 2015 z perspektywą na lata 2016 - 2019

Władze powiatu pełnią w odniesieniu do Programu kilka funkcji. Jedną z ważniejszych jest funkcja regulacyjna, na którą składają się akty prawa lokalnego – uchwały oraz decyzje administracyjne związane odpowiednio z określonymi obszarami zagadnień środowiskowych. Władze pełnią również funkcje wykonawcze (zadania wynikające z ustaw) i kontrolne. Pożądane jest, aby władze powiatu pełniły również funkcje kreujące działania ukierunkowane na poprawę środowiska.

Wykaz skrótów:

ARiMR – Agencja Rozwoju i Modernizacji Rolnictwa, ARR – Agencja Rynku Rolnego, EBI – Europejski Bank Inwestycyjny EFRROW – Europejski Fundusz Rolny Rozwoju Obszarów Wiejskich, EFS – Europejski Fundusz Społeczny, IEE Elena – instrument finansowy Elena, IUNG – Instytut Upraw Nawożenia i Gleboznawstwa, JESSICA – inicjatywa wsparcia finansowego JESSICA, KFD – Krajowy Fundusz Drogowy, LIFE+ – instrument finansowy LIFE, MAE – Mazowiecka Agencja Energetyczna, MBPR – Mazowiecki Biuro Planowania Regionalnego, MJWPU – Mazowiecka Jednostka Wdrażania Projektów Unijnych, MKiDN – Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego, MODR – Mazowiecki Ośrodek Doradztwa Rolniczego, MRiRW – Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, MZPK – Mazowiecki Zespół Parków Krajobrazowych, NFOŚiGW – Narodowy Fundusz Ochrony i Gospodarki Wodnej, NGO – organizacje pozarządowe, PIG – Państwowy Instytut Geologiczny, POIiS – Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko, PROW – Program Rozwoju Obszarów Wiejskich, PROWM – Program Rozwoju Obszarów Wiejskich Mazowsza, RDLP – Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych, RDOŚ – Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska, RZGW – Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej, SłPl – Służby Planistyczne WFOŚiGW – Wojewódzki Fundusz Ochrony i Gospodarki Wodnej, WIOŚ – Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska.

ENERGOlogika LTD. Sp. z o.o. Nowe Iganie, ul. Siedlecka 103, 08-110 Siedlce tel. 533-996-772 [email protected] Strona 128

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Węgrowskiego na lata 2012 – 2015 z perspektywą na lata 2016 - 2019

Tabela 23. Zadania powiatu węgrowskiego na lata 2012-2015 (z perspektywą na 2016-2019).

Koszty Termin Jednostka Uczestniczący Źródła Lp. Nazwa zadania realizacji realizacji odpowiedzialna w realizacji finansowania ( PLN)

ZADANIA OGÓLNE Opracowanie powiatowego oraz w ramach środki własne gminnych programów ochrony 2012 powiat, gminy SłPl działań 1 jednostki środowiska statutowych Opiniowanie programów gminnych pod względem ich w ramach środki własne zgodności z obowiązującym 2012 powiat SłPl działań 2 jednostki prawodawstwem i programem statutowych powiatowym POPRAWA JAKOŚCI ŚRODOWISKA

Zadania w zakresie ochrony wód podziemnych i powierzchniowych

Budowa sieci kanalizacyjnych i oczyszczalni ścieków na terenach

wiejskich kanalizacja deszczowa, rowy środki własne jednostki, Miasto Węgrów zadanie gminy podmioty 1 670 000,00 WFOŚiGW, 3 Gmina Grębków ciągłe gospodarcze 1 000 000,00 RPOWM, Gmina Miedzna 5 356 000,00 POIiŚ, PROW Gmina Sadowne 1 834 888,43 3 000 000,00 Gmina Stoczek / rok Zagospodarowanie ścieków w środki własne zabudowie rozproszonej – jednostki, budowa zbiorników b.d. WFOŚiGW, mieszkańcy, bezodpływowych oraz RPOWM, 2012-2015 gminy podmioty 4 przydomowych oczyszczalni PROW, banki- gospodarcze Gmina Grębków 50 000,00 kredyty 3 000 000,00 preferencyjne oraz Gmina Stoczek / rok komercyjne Właściwe stosowanie i przechowywanie nawozów naturalnych (m.in. wyposażenie jak rolnicy środki własne 5 największej liczby gospodarstw 2012-2015 gminy indywidualni, jednostki, PROW rolnych w zbiorniki na gnojowicę MODR i płyty obornikowe)

Gmina Grębków 30 000,00 Zapewnienie ochrony naturalnych zbiorników retencyjnych, takich jak tereny podmokłe i nieuregulowane cieki wodne zadanie środki własne SłPl 6 poprzez wprowadzenie ciągłe gminy jednostki odpowiednich zapisów do planów miejscowych zagospodarowania przestrzennego Gmina Stoczek 3 000 000,00 Kontynuacja i dalszy rozwój sieci środki własne zadanie monitoringu jakości wód jednostki, ciągłe WIOŚ, PIG --- b.d. 7 powierzchniowych NFOŚiGW, i podziemnych WFOŚiGW

ENERGOlogika LTD. Sp. z o.o. Nowe Iganie, ul. Siedlecka 103, 08-110 Siedlce tel. 533-996-772 [email protected] Strona 129

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Węgrowskiego na lata 2012 – 2015 z perspektywą na lata 2016 - 2019

Koszty Termin Jednostka Uczestniczący Źródła Lp. Nazwa zadania realizacji realizacji odpowiedzialna w realizacji finansowania ( PLN)

Zadania w zakresie ochrony powierzchni ziemi

Prowadzenie badań określających

zanieczyszczenia gleb środki własne 2012-2019 IUNG gminy, powiaty 8 użytkowanych rolniczo jednostki Gmina Grębków 14 000,00 Ochrona przed erozją wietrzną środki własne m.in. poprzez prowadzenie jednostki, odpowiednich zabiegów 2012-2015 RDLP powiaty b.d. PROW, RPOWM, 9 agrotechnicznych i wprowadzenie WFOŚiGW zalesień na glebach o najniższych klasach bonitacji MRiRW, ARiMR, ARR, Województwo środki własne Realizacja programu Mazowieckie, rolnicy b.d. jednostki, 2012-2013 10 rolnośrodowiskowego Fundacja indywidualni Europejski Fundusz Programów Rolny Pomocy dla Rolnictwa FAPA Zadania w zakresie ochrony powietrza Zmiana paliwa na inne, o mniejszej zawartości popiołu lub środki własne zastosowanie energii gminy podmioty jednostki, 2012-2015 11 elektrycznej oraz indywidualnych gospodarcze WFOŚiGW, POIiŚ, źródeł energii odnawialnej RPOWM Gmina Grębków 20 000,00 środki własne Termomodernizacja budynków jednostki, Miasto Węgrów 500 000,00 WFOŚiGW, zadanie podmioty NFOŚiGW, Gmina Grębków powiat, gminy 500 000,00 12 ciągłe gospodarcze RPOWM, POIiŚ, 80 000,00 Gmina Miedzna JESSICA, kredyty Gmina Stoczek 1 000 000,00 preferencyjne oraz komercyjne Modernizacja infrastruktury drogowej, kierowanie ruchu środki własne tranzytowego jednostki, RPOWM, z ominięciem miast lub ich części zadanie POIiŚ, KFD, gminy zarządcy dróg 13 centralnych, budowa: obwodnic ciągłe kredyty drogowych miast, preferencyjne oraz autostrad, dróg szybkiego ruchu komercyjne Gmina Grębków 300 000,00 Budowa ścieżek rowerowych środki własne jednostki, RPOWM, zadanie podmioty gminy kredyty 14 Gmina Stoczek ciągłe gospodarcze 300 000,00 preferencyjne oraz komercyjne Wprowadzenie ograniczeń prędkości na drogach o pylącej zadanie środki własne gminy zarządcy dróg 15 nawierzchni ciągłe jednostki Gmina Grębków 20 000,00 Zadania z zakresu racjonalnej gospodarki odpadami Objęcie zorganizowanym środki własne systemem odbierania odpadów przedsiębiorstwa do 2015 gminy jednostki, PROW, 16 komunalnych wszystkich komunalne RPOWM mieszkańców ENERGOlogika LTD. Sp. z o.o. Nowe Iganie, ul. Siedlecka 103, 08-110 Siedlce tel. 533-996-772 [email protected] Strona 130

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Węgrowskiego na lata 2012 – 2015 z perspektywą na lata 2016 - 2019

Koszty Termin Jednostka Uczestniczący Źródła Lp. Nazwa zadania realizacji realizacji odpowiedzialna w realizacji finansowania ( PLN)

3 000 000,00 Gmina Stoczek / rok Objęcie wszystkich mieszkańców systemem selektywnego zbierania środki własne odpadów komunalnych przedsiębiorstwa do 2015 gminy jednostki, PROW, 17 Gmina Miedzna komunalne 20 000,00 RPOWM 3 000 000,00 Gmina Stoczek / rok Zorganizowanie systemu zbierania, sortowania i odzysku środki własne odpadów komunalnych gminy przedsiębiorstwa do 2015 jednostki, POIiŚ, 18 ulegających biodegradacji komunalne PROW, RPOWM 1 500 000,00 Gmina Stoczek / rok Zwiększenie udziału odzysku odpadów, w szczególności recyklingu w odniesieniu do szkła, metali, tworzyw sztucznych środki własne oraz papieru i tektury, jak również przedsiębiorstwa 2012-2015 gminy jednostki, POIiŚ, 19 odzysku energii z odpadów komunalne PROW, RPOWM zgodnego z wymogami ochrony środowiska 1 500 000,00 Gmina Stoczek / rok Wyznaczenie i budowa Punktów Selektywnego Zbierania gminy, przedsiębiorstwa środki własne

20 Odpadów Komunalnych 2012-2015 związki komunalne i jednostki, POIiŚ, (PSZOK) międzygminne przedsiębiorcy RPOWM Gmina Stoczek 500 000,00 Modernizacja składowisk środki własne zadanie zarządzający odpadów gminy, powiat jednostki, POIiŚ, 21 ciągłe składowiskami Gmina Stoczek 20 000,00 RPOWM Gromadzenie informacji o ilości, rodzaju i miejscach występowania środki własne wyrobów do 2032 gminy mieszkańcy 22 jednostki zawierających azbest Gmina Stoczek 10 000,00 Przygotowanie i aktualizacja programów usuwania azbestu i

wyrobów zawierających środki własne azbest do 2032 gminy, powiat SłPl 23 jednostki Miasto Węgrów 50 000,00 Gmina Miedzna 10 000,00 Gmina Stoczek 10 000,00 Usuwanie wyrobów środki własne

zawierających azbest jednostki, Miasto Węgrów 200 000,00 NFOŚiGW, właściciele do 2032 gminy, powiat WFOŚiGW, 24 Gmina Miedzna obiektów 100 000,00 kredyty 55 000,00 / Gmina Stoczek preferencyjne BOŚ, rok RPOWM Gromadzenie informacji o ilości, rodzaju i miejscach występowania środki własne 2012-2015 gminy przedsiębiorcy b.d. 25 wyrobów jednostki zawierających PCB Likwidacja nielegalnych miejsc składowania odpadów środki własne 2012-2019 gminy --- 26 komunalnych jednostki Gmina Miedzna 10 000,00

ENERGOlogika LTD. Sp. z o.o. Nowe Iganie, ul. Siedlecka 103, 08-110 Siedlce tel. 533-996-772 [email protected] Strona 131

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Węgrowskiego na lata 2012 – 2015 z perspektywą na lata 2016 - 2019

Koszty Termin Jednostka Uczestniczący Źródła Lp. Nazwa zadania realizacji realizacji odpowiedzialna w realizacji finansowania ( PLN)

Dostosowanie gospodarki w ramach odpadami na terenie gminy do przedsiębiorstwa środki własne 2013 gminy działań 27 przepisów ustawy o utrzymaniu komunalne jednostki statutowych czystości i porządku w gminach Ochrona przed hałasem i promieniowaniem elektromagnetycznym Budowa obwodnic, modernizacja, przebudowa dróg wraz z budową środki własne zarządzający jednostki, 28 zabezpieczeń 2012-2019 gminy akustycznych drogami WFOŚiGW, NFOŚiGW Miasto Węgrów 1 619 000,00 Tworzenie odpowiednich zapisów w dokumentach planistycznych zadanie środki własne oddzielających gminy SłPl b.d. 29 ciągłe jednostki potencjalne źródła hałasu od terenów zamieszkałych środki własne Rozwój systemu monitoringu jednostki, 2012-2015 WIOŚ --- b.d. 30 hałasu NFOŚiGW, WFOŚiGW Prowadzenie przez organy ochrony środowiska ewidencji źródeł wytwarzających pola zadanie środki własne gminy, powiat RDOŚ 31 elektromagnetyczne ciągłe jednostki (zgłoszenia instalacji) Gmina Grębków 500,00 RACJONALNE WYKORZYSTANIE ZASOBÓW NATURALNYCH

Racjonalne gospodarowanie zasobami wodnymi Racjonalne wykorzystanie wód podziemnych na cele komunalne i podmioty środki własne 2012-2015 gminy, powiat 32 przemysłowe gospodarcze jednostek Gmina Grębków 600 000,00 Działania kontrolne związane z zadanie zadania własne ochroną wód przed WIOŚ --- b.d. 33 ciągłe jednostki zanieczyszczeniami Starostowie, Weryfikacja pozwoleń zadanie Dyrektor RZGW, zadania własne Marszałek b.d. 34 wodnoprawnych na pobór wód ciągłe WIOŚ jednostki Województwa Zrównoważone wykorzystanie energii Realizacja obowiązku środki własne oszczędności energii przez jednostki, jednostki sektora publicznego zadanie NFOŚiGW, powiat, gminy --- 35 Gmina Miedzna ciągłe 50 000,00 WFOŚiGW, POIiŚ, RPOWM, Gmina Grębków 50 000,00 IEE Elena Wprowadzanie nowoczesnych i środki własne energooszczędnych technologii zadanie powiat, gminy podmioty jednostki, oraz systemu zarządzania energią 36 ciągłe gospodarcze NFOŚiGW, IEE i systemu audytów Elena, PEŚ Gmina Grębków 100 000,00 Zwiększenie wykorzystania środki własne odnawialnych źródeł energii do jednostki, zadanie podmioty produkcji energii elektrycznej powiat, gminy WFOŚiGW, POIiŚ, 37 ciągłe gospodarcze i ciepła RPOWM, Gmina Grębków 100 000,00 JESSICA, IEE

ENERGOlogika LTD. Sp. z o.o. Nowe Iganie, ul. Siedlecka 103, 08-110 Siedlce tel. 533-996-772 [email protected] Strona 132

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Węgrowskiego na lata 2012 – 2015 z perspektywą na lata 2016 - 2019

Koszty Termin Jednostka Uczestniczący Źródła Lp. Nazwa zadania realizacji realizacji odpowiedzialna w realizacji finansowania ( PLN)

Wykorzystanie energii środki własne odnawialnej poprzez montaż podmioty jednostki, instalacji solarnych oraz ogniw gospodarcze, NFOŚiGW, fotowoltaicznych 2012-2015 powiat, gminy 38 właściciele WFOŚiGW, Gmina Grębków 100 000,00 obiektów POIiŚ, RPOWM, 3 000 000 Gmina Stoczek JESSICA, PROW / rok OCHRONA PRZYRODY Ochrona walorów przyrodniczych Budowanie i aktualizacja baz danych z zakresu ochrony RDOŚ, środki własne 39 przyrody 2012-2015 gminy, powiat Województwo jednostki, POIiŚ, Gmina Grębków Mazowieckie 5 000,00 RPOWM, LIFE+ Gmina Stoczek 10 000,00 Kontynuacja tworzenia sieci RDOŚ, obszarów chronionych zadanie środki własne gminy, powiat Województwo 40 ciągłe jednostki, LIFE+ Mazowieckie Gmina Grębków 5 000,00 Egzekwowanie wymogów ochrony przyrody w dokumentach zadanie środki własne gminy, powiat --- 41 planistycznych ciągłe jednostki Gmina Grębków 5 000,00 Zrównoważony rozwój turystyki na obszarach cennych zadanie środki własne przyrodniczo gminy, powiat KPN, MZPK, 42 ciągłe jednostki Gmina Grębków 10 000,00 Gmina Stoczek 10 000,00 powiat EFS, PPW, węgrowski, EFRROW, Dolina Bugu i Liwca perłą wołomiński, 2014-2020 --- 100 000 000,00 WFOŚiGW, 43 turystyczną Mazowsza wyszkowski i MKiDN, EBI, wybrane gminy z środki własne tych terenów Planowanie inwestycji z zachowaniem wartości zadanie środki własne przyrodniczych i krajobrazowych gminy, powiat --- 44 ciągłe jednostki Gmina Miedzna 80 000,00 Gmina Grębków 20 000,00 Budowa bazy dla Krajowego Systemu Ratownictwa Gaśniczego dla ochrony ludności i środowiska naturalnego oraz --- EFRR, WFOŚiGW, wzmocnienie ochrony walorów 2014-2016 powiat 20 000 000 45 środki własne przyrodniczych Nadbużańskiego Parku Krajobrazowego i Obszarów Natura na terenie Powiatu Węgrowskiego Budowa, modernizacja i środki własne pielęgnacja parków i skwerów zadanie gminy, powiat --- jednostki, 46 Gmina Grębków ciągłe 50 000,00 WFOŚiGW Gmina Miedzna 60 000,00 Systematyczna pielęgnacja pomników przyrody środki własne zadanie MZPK, gminy, powiat jednostki, 47 Gmina Miedzna ciągłe RDLP 3 000,00 WFOŚiGW Gmina Grębków 20 000,00 Gmina Stoczek 50 000,00

ENERGOlogika LTD. Sp. z o.o. Nowe Iganie, ul. Siedlecka 103, 08-110 Siedlce tel. 533-996-772 [email protected] Strona 133

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Węgrowskiego na lata 2012 – 2015 z perspektywą na lata 2016 - 2019

Koszty Termin Jednostka Uczestniczący Źródła Lp. Nazwa zadania realizacji realizacji odpowiedzialna w realizacji finansowania ( PLN)

Zalesianie terenów z uwzględnieniem warunków środki własne RDLP, prywatni przyrodniczo-krajobrazowych 2012-2019 b.d. jednostki, 48 powiat właściciele lasów i potrzeb różnorodności WFOŚiGW, PROW biologicznej Przeznaczanie nowych terenów pod zalesienia i ograniczanie wylesień poprzez odpowiednie zapisy w planach zadanie środki własne gminy MBPR 49 zagospodarowania przestrzennego ciągłe jednostki Gmina Grębków 10 000,00 Gmina Miedzna 10 000,00 Gmina Stoczek 100 000,00 EDUKACJA EKOLOGICZNA SPOŁECZEŃSTWA Organizowanie kampanii informacyjno-edukacyjnych oraz

akcji lokalnych służących ochronie środowiska środki własne 2012-2015 powiat, gminy --- jednostki, 50 Miasto Węgrów 20 000,00 WFOŚiGW Gmina Grębków 1 000,00 Gmina Miedzna 3 000,00 Gmina Stoczek 2 500,00 Organizowanie kampanii i akcji edukacyjno-informacyjnych, dla wszystkich grup społecznych, dotyczącej zasad i podstaw prawidłowego środki własne 51 funkcjonowania gospodarki 2012-2015 powiat, gminy NGO jednostki, odpadami WFOŚiGW Gmina Grębków 5 000,00 Gmina Miedzna 1 000,00 Gmina Stoczek 5 000,00 Kształtowanie właściwych zachowań społecznych poprzez propagowanie konieczności oszczędzania wody, energii cieplnej i elektrycznej oraz zadanie gminy, powiat, środki własne NGO 52 uświadamianie o szkodliwości ciągłe jednostki, LIFE+ spalania paliw niskiej jakości; Gmina Grębków 10 000,00 Gmina Miedzna 1 000,00 Gmina Stoczek 5 000,00 Promocja rozwoju odnawialnych MAE, źródeł energii oraz technologii MJWPU, środki własne ograniczających zużycie MODR, zadanie gminy, powiat jednostki, energii NFOŚiGW, 53 ciągłe WFOŚiGW, POIiŚ, Gmina Miedzna WFOŚiGW, 500,00 LIFE+ Gmina Grębków podmioty 5 000,00 Gmina Stoczek gospodarcze 5 000,00 / rok Prowadzenie akcji edukacyjnych mających na celu uświadamianie społeczeństwa

o szkodliwości spalania odpadów zadanie środki własne 54 i wypalania traw gminy, powiaty NGO ciągłe jednostki Gmina Miedzna 1 000,00 Gmina Grębków 5 000,00 Gmina Stoczek 5 000,00 / rok ENERGOlogika LTD. Sp. z o.o. Nowe Iganie, ul. Siedlecka 103, 08-110 Siedlce tel. 533-996-772 [email protected] Strona 134

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Węgrowskiego na lata 2012 – 2015 z perspektywą na lata 2016 - 2019

Koszty Termin Jednostka Uczestniczący Źródła Lp. Nazwa zadania realizacji realizacji odpowiedzialna w realizacji finansowania ( PLN)

Organizacja cyklicznych konkursów ekologicznych dla środki własne dzieci i młodzieży jednostki, 2012-2015 gminy, powiat NGO, RDLP 55 Gmina Miedzna 3 000,00 NFOŚiGW, Gmina Grębków 3 000,00 WFOŚiGW Gmina Stoczek 10 000,00 /rok Upowszechnianie dobrych praktyk rolniczych poprzez środki własne zadanie szkolenia dla rolników powiat, gminy MODR, jednostki, 56 ciągłe Gmina Miedzna 3 000,00 WFOŚiGW, LIFE+ Gmina Grębków 1 000,00 Upowszechnienie informacji o podejmowanych akcjach, podmioty kampaniach i działaniach na rzecz zadanie gospodarcze, środki własne gminy, powiat 57 aktywnej ochrony środowiska w ciągłe jednostki jednostki województwie mazowieckim rządowe Gmina Grębków 2 000,00

ENERGOlogika LTD. Sp. z o.o. Nowe Iganie, ul. Siedlecka 103, 08-110 Siedlce tel. 533-996-772 [email protected] Strona 135

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Węgrowskiego na lata 2012 – 2015 z perspektywą na lata 2016 - 2019

7. FINANSOWANIE ZADAŃ

Sprawna i skuteczna realizacja planowanych zadań w zakresie ochrony środowiska na terenie powiatu węgrowskiego umożliwi osiągnięcie założonych celów, określonych w ramach kilku istotnych priorytetów. Realizacja zadań Programu Ochrony Środowiska wymaga zabezpieczenia i uzyskania środków budżetowych jak i pozabudżetowych. Wdrażanie Programu powinno być możliwe między innymi dzięki stworzeniu sprawnego systemu finansowania ochrony środowiska, w którym podstawowymi źródłami finansowania są fundusze ekologiczne, fundusze strukturalne, programy pomocowe, środki własne inwestorów oraz budżet powiatu. Formą dofinansowania zależną od rodzaju zadania, może być dotacja, preferencyjny kredyt lub pożyczka. Dostępne na rynku polskim publiczne źródła finansowania przedsięwzięć z zakresu ochrony środowiska można podzielić na:  krajowe, pochodzące z budżetu państwa, budżetu gminy, powiatu, województwa, Wojewódzkie Fundusze Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, pozabudżetowych instytucji publicznych, udzielane w formie dotacji, grantów i subwencji,  pomocy zagranicznej – Fundusz Spójności, fundusze strukturalne, fundacje itp.

Środki finansowe dostępne na ochronę środowiska to:  budżet państwa,  własne środki samorządu terytorialnego,  Fundusze Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej,  programy operacyjne,  Mazowiecki Regionalny Program Operacyjny,  Program Rozwoju Obszarów Wiejskich,  Fundusz Spójności,  Program Life+,  kredyty udzielane na preferencyjnych warunkach,  komercyjne kredyty bankowe,  własne środki inwestorów,  Szwajcarski Mechanizm Finansowy (głównym celem wsparcia ma być niwelowanie przepaści ekonomicznej i społecznej pomiędzy dotychczasowymi i nowymi członkami UE. Środki Mechanizmu Szwajcarskiego mają być przeznaczone na finansowanie projektów m.in. w dziedzinie infrastruktura i środowisko, m.in. w zakresie: modernizacji infrastruktury energetycznej i wody pitnej, utylizacji ścieków i zarządzania gospodarką komunalną (śmieci), działań pro środowiskowych.

Środki własne samorządu terytorialnego

Na realizację części zadań samorząd terytorialny będzie musiał przeznaczyć własne środki. Wynika to również z faktu, iż do uzyskania niektórych dotacji konieczne jest zainwestowanie w przedsięwzięcie własnych środków na wymaganym poziomie. Fundusze te ENERGOlogika LTD. Sp. z o.o. Nowe Iganie, ul. Siedlecka 103, 08-110 Siedlce tel. 533-996-772 [email protected] Strona 136

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Węgrowskiego na lata 2012 – 2015 z perspektywą na lata 2016 - 2019 pochodzą z bieżących środków, takich jak np. podatki i opłaty lokalne, udziały w podatkach stanowiących dochód budżetu państwa.

Zgodnie z art. 403 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. 2008 nr 25 poz. 150 z późn. zm.) w brzmieniu nadawanym przez art. 1 pkt 13 omawianej ustawy z dnia 20 listopada 2009 r., do zadań powiatów i gmin, od dnia 1 stycznia 2010 r., należy finansowanie ochrony środowiska i gospodarki wodnej w zakresie określonym w art. 400a ust. 1 w wysokości nie mniejszej niż kwota wpływów z tytułu opłat i kar środowiskowych, stanowiących dochody budżetów powiatów i gmin. Do finansowanych zadań ze środków powiatowych i gminnych należą:  przedsięwzięcia związane z ochroną wód;  wspomaganie realizacji zadań modernizacyjnych i inwestycyjnych, służących ochronie środowiska i gospodarce wodnej, w tym dotyczących instalacji lub urządzeń ochrony przeciwpowodziowej i obiektów małej retencji wodnej;  przedsięwzięcia związane z gospodarką odpadami;  przedsięwzięcia związane z ochroną powierzchni ziemi;  wspomaganie realizacji zadań państwowego monitoringu środowiska, innych systemów kontrolnych i pomiarowych oraz badań stanu środowiska, a także systemów pomiarowych zużycia wody i ciepła;  wspomaganie systemów gromadzenia i przetwarzania danych związanych z dostępem do informacji o środowisku;  prowadzenie obserwacji terenów zagrożonych ruchami masowymi ziemi oraz terenów, na których występują te ruchy;  przedsięwzięcia związane z ochroną powietrza;  wspomaganie wykorzystania lokalnych źródeł energii odnawialnej oraz wprowadzania bardziej przyjaznych dla środowiska nośników energii;  wspomaganie działalności związanej z wytwarzaniem biokomponentów i biopaliw ciekłych;  wspomaganie ekologicznych form transportu;  działania z zakresu rolnictwa ekologicznego bezpośrednio oddziałujące na stan gleby, powietrza i wód, w szczególności prowadzenie gospodarstw rolnych produkujących metodami ekologicznymi położonych na obszarach podlegających ochronie na podstawie przepisów ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody;  przedsięwzięcia związane z ochroną przyrody, w tym urządzanie i utrzymanie terenów zieleni, zadrzewień, zakrzewień oraz parków;  profilaktykę zdrowotną dzieci zamieszkałych na obszarach, na których występują przekroczenia standardów jakości środowiska;  edukację ekologiczną oraz propagowanie działań proekologicznych i zasady zrównoważonego rozwoju;  współfinansowanie projektów inwestycyjnych, kosztów operacyjnych i działań realizowanych z udziałem środków pochodzących z Unii Europejskiej niepodlegających zwrotowi;

ENERGOlogika LTD. Sp. z o.o. Nowe Iganie, ul. Siedlecka 103, 08-110 Siedlce tel. 533-996-772 [email protected] Strona 137

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Węgrowskiego na lata 2012 – 2015 z perspektywą na lata 2016 - 2019

 przygotowywanie dokumentacji przedsięwzięć z zakresu ochrony środowiska i gospodarki wodnej, które mają być współfinansowane ze środków pochodzących z Unii Europejskiej niepodlegających zwrotowi;  współfinansowanie projektów inwestycyjnych, kosztów operacyjnych i działań realizowanych z udziałem środków bezzwrotnych pozyskiwanych w ramach współpracy z organizacjami międzynarodowymi oraz współpracy dwustronnej;  współfinansowanie przedsięwzięć z zakresu ochrony środowiska i gospodarki wodnej realizowanych na zasadach określonych w ustawie z dnia 19 grudnia 2008 r. o partnerstwie publiczno-prywatnym (Dz. U. z 2009 r. Nr 19, poz. 100);  inne zadania służące ochronie środowiska i gospodarce wodnej, wynikające z zasady zrównoważonego rozwoju i polityki ekologicznej państwa.

Gminy i powiaty mają prawo finansowania wymienionych przedsięwzięć z dotacji celowych, udzielanych m.in. przedsiębiorcom, osobom fizycznym, prawnym i wspólnotom mieszkaniowym. Zasady udzielania takich dotacji, a w szczególności kryteria wyboru inwestycji do finansowania lub dofinansowania, określa odpowiednio rada gminy albo rada powiatu, tworząc odpowiednie uchwały. Podstawą do przekazania środków pieniężnych są umowy zawarte między powiatem/gminą a zainteresowanym podmiotem.

Fundusze Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej

NFOŚiGW jest państwową osobą prawną w rozumieniu art. 9 pkt.14 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (Dz. U. Nr 157, poz. 1240). Podstawy funkcjonowania działalności NFOŚiGW są określone w ustawie z dnia 27 kwietnia 2001 r. - Prawo ochrony środowiska (Dz. U. 2008 nr 25 poz. 150 z późn. zm.). Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej wspiera finansowo przedsięwzięcia podejmowane dla poprawy jakości środowiska w Polsce, traktując jako priorytetowe te zadania, których realizacja wynika z konieczności wypełnienia zobowiązań Polski wobec Unii Europejskiej. Celem działalności Narodowego Funduszu jest finansowe wspieranie inwestycji ekologicznych o znaczeniu i zasięgu ogólnopolskim i ponadregionalnym oraz zadań lokalnych, istotnych z punktu widzenia potrzeb środowiska. W Narodowym Funduszu stosowane są trzy formy dofinansowywania: I. finansowanie pożyczkowe (pożyczki udzielane przez NF, kredyty udzielane przez banki środków NF, konsorcja czyli wspólne finansowanie NF z bankami, linie kredytowe ze środków NF obsługiwane przez banki), II. finansowanie dotacyjne (dotacje inwestycyjne, dotacje nieinwestycyjne, dopłaty do kredytów bankowych, umorzenia), III. finansowanie kapitałowe (obejmowanie akcji i udziałów w zakładanych, bądź już istniejących spółkach w celu osiągnięcia efektu ekologicznego).

Środki finansowe z Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej mogą być przeznaczone na dofinansowanie zadań z następujących dziedzin: - ochrona powietrza, ENERGOlogika LTD. Sp. z o.o. Nowe Iganie, ul. Siedlecka 103, 08-110 Siedlce tel. 533-996-772 [email protected] Strona 138

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Węgrowskiego na lata 2012 – 2015 z perspektywą na lata 2016 - 2019

- ochrona wód i gospodarka wodna, - ochrona powierzchni ziemi, - ochrona przyrody i krajobrazu oraz leśnictwo, - geologia i górnictwo, - edukacja ekologiczna, - państwowy monitoring środowiska, - programy interdyscyplinarne, - nadzwyczajne zagrożenia środowiska, - ekspertyzy i prace badawcze.

Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej przewiduje dofinansowanie poprzez pożyczki i dotacje wdrażania projektów związanych z realizacją programów ochrony poszczególnych elementów środowiska. WFOŚiGW udziela pożyczek na korzystnych warunkach oprocentowania i spłat oraz dofinansowania niektórych zadań w formie dotacji. Przedmiotem udzielania pożyczek są przedsięwzięcia dofinansowywane ze środków Unii Europejskiej. Przedmiot udzielania dotacji: - edukacja ekologiczna, - monitoring, - ochrona przyrody, - zalesianie i zakrzewianie, - ochrona lasów na obszarach szczególnej ochrony, - wspomaganie systemów kontrolno-pomiarowych stanu środowiska, - zadania w zakresie pilotażu i wdrożeń postępu technicznego i nowych technologii o dużym stopniu ryzyka, - ochrona przed powodzią, pożarami i zapobiegania lub likwidacji nadzwyczajnych zagrożeń środowiska, - kompleksowe programy badawczo-rozwojowe i wdrożeniowe w ochronie przyrody i środowiska, - system kontroli wnoszenia przewidzianych ustawą opłat za korzystanie ze środowiska, a w szczególności tworzenie baz danych podmiotów korzystających ze środowiska obowiązanych do ponoszenia opłat.

Maksymalna kwota pożyczki z Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska na jedno zadanie może wynosić do 10 000 000 zł, natomiast maksymalna kwota zadłużenia z tytułu pożyczek dla jednego inwestora może wynosić 20 000 000 zł. W przypadku dotacji maksymalna kwota na jedno zadanie wynosi 2 000 000 zł. Dotacja udzielona ze środków Funduszu z reguły nie może przekroczyć 40 % kosztów zadania. Pożyczki udzielane ze środków Funduszu mogą dotyczyć finansowania do 80 % kosztów zadań w przypadku jednostek samorządowych i budżetowych nie prowadzących działalności gospodarczej oraz do 70 % kosztów netto zadań w przypadku podmiotów gospodarczych, osób fizycznych i prawnych prowadzących bądź nie prowadzących działalności gospodarczej.

ENERGOlogika LTD. Sp. z o.o. Nowe Iganie, ul. Siedlecka 103, 08-110 Siedlce tel. 533-996-772 [email protected] Strona 139

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Węgrowskiego na lata 2012 – 2015 z perspektywą na lata 2016 - 2019

Programy operacyjne

Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko jest jednym z najważniejszych źródeł finansowania przedsięwzięć w ochronę środowiska w Polsce, okresie programowym na lata 2007-2013 (POIiŚ). Głównym celem Programu jest podniesienie atrakcyjności inwestycyjnej Polski i jej regionów poprzez rozwój infrastruktury technicznej przy równoczesnej ochronie i poprawie stanu środowiska, zdrowia, zachowaniu tożsamości kulturowej i rozwijaniu spójności terytorialnej. Program obejmie wsparciem takie dziedziny jak: transport, środowisko, energetykę, kulturę i dziedzictwo kulturowe, szkolnictwo wyższe, a także ochronę zdrowia. W zakresie ochrony środowiska przewidziano dofinansowanie dla dużych inwestycji komunalnych, inwestycji ekologicznych w przedsiębiorstwach, projektów ochrony przyrody i bezpieczeństwa ekologicznego, a także edukacji ekologicznej. Wsparcie z Programu otrzymają zarówno samorządy i przedsiębiorcy, jak również m.in. organizacje pozarządowe, parki narodowe i Lasy Państwowe. Środowiskowe priorytety w projekcie Programu: Oś priorytetowa 1 - Gospodarka wodno-ściekowa (zredukowanie ilości zanieczyszczeń odprowadzanych ze ściekami do wód i ziemi oraz zapewnienie odpowiedniej jakości wody pitnej). Oś priorytetowa 2 - Gospodarka odpadami i ochrona powierzchni ziemi (zmniejszenie presji na powierzchnię ziemi - zmniejszenie udziału odpadów komunalnych składowanych i rekultywację terenów zdegradowanych). Oś priorytetowa 3 - Zarządzanie zasobami i przeciwdziałanie zagrożeniom środowiska (ograniczenie ryzyka zagrożeń ekologicznych poprzez inwestycje i system monitorowania). Oś priorytetowa 4 - Przedsięwzięcia dostosowujące przedsiębiorstwa do wymogów ochrony środowiska (ograniczanie negatywnego wpływu istniejącej działalności przemysłowej na środowisko i dostosowanie przedsiębiorstw do wymogów prawa wspólnotowego). Oś priorytetowa 5 - Ochrona przyrody i kształtowanie postaw ekologicznych (ograniczenie degradacji środowiska naturalnego oraz strat zasobów różnorodności biologicznej, w tym działania z zakresu edukacji ekologicznej). Oś priorytetowa 10 - Infrastruktura energetyczna przyjazna środowisku (poprawa bezpieczeństwa energetycznego państwa w zakresie oddziaływania sektora energetycznego na środowisko; wsparcie będzie udzielane na podwyższenie sprawności wytwarzania, przesyłania, dystrybucji i użytkowania energii, w tym wzrost wykorzystania energii odnawialnej i biopaliw).

Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka Program ma na celu wspieranie projektów o dużym znaczeniu dla gospodarki, jak również wspieranie szeroko rozumianej innowacyjności. Wspierane będą działania z zakresu innowacji: produktowej, procesowej (usługowej) oraz organizacyjnej. Wspierana i

ENERGOlogika LTD. Sp. z o.o. Nowe Iganie, ul. Siedlecka 103, 08-110 Siedlce tel. 533-996-772 [email protected] Strona 140

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Węgrowskiego na lata 2012 – 2015 z perspektywą na lata 2016 - 2019 promowana będzie innowacyjność na poziomie co najmniej krajowym i/lub międzynarodowym (określana jako innowacyjność średnia i wysoka). Cele szczegółowe POIG: 1. zwiększenie innowacyjności przedsiębiorstw, 2. wzrost konkurencyjności polskiej nauki, 3. zwiększenie roli nauki w rozwoju gospodarczym, 4. zwiększenie udziału innowacyjnych produktów polskiej gospodarki w rynku międzynarodowym, 4. tworzenie trwałych i lepszych miejsc pracy.

Program Operacyjny Kapitał Ludzki Celem głównym Programu jest: umożliwienie pełnego wykorzystania potencjału zasobów ludzkich, poprzez wzrost zatrudnienia i potencjału adaptacyjnego przedsiębiorstw i ich pracowników, podniesienie poziomu wykształcenia społeczeństwa, zmniejszenie obszarów wykluczenia społecznego oraz wsparcie dla budowy struktur administracyjnych państwa. Program składa się z 11 Priorytetów, realizowanych zarówno na poziomie centralnym, jak i regionalnym. Komponent krajowy - działania horyzontalne: − zatrudnienie i integracja społeczna, − rozwój zasobów ludzkich i potencjału adaptacyjnego przedsiębiorstw, − wysoka jakość systemu oświaty, − szkolnictwo wyższe i nauka, − dobre rządzenie, − profilaktyka, promocja i poprawa stanu zdrowia ludności w wieku produkcyjnym. Komponent regionalny: − rynek pracy otwarty dla wszystkich oraz promocja integracji społecznej, − regionalne kadry gospodarki, − rozwój wykształcenia i kompetencji w regionach, − partnerstwo na rzecz rozwoju obszarów wiejskich.

Program Rozwoju Obszarów Wiejskich Siedmioletni Program Rozwoju Obszarów Wiejskich (PROW) ma przyczynić się do zapewnienia opłacalności produkcji rolnej, modernizacji gospodarstw i przetwórstwa artykułów rolnych, wspartych przez rozwój pozarolniczej działalności gospodarczej. W ramach PROW zagadnienia środowiskowe realizowane będą w ramach następujących priorytetów: Oś priorytetowa 1 – Poprawa konkurencyjności sektora rolnego i leśnego – działanie:  poprawianie i rozwijanie infrastruktury związanej z rozwojem i dostosowaniem rolnictwa i leśnictwa (scalanie gruntów, gospodarowanie rolniczymi zasobami wodnymi). Oś priorytetowa 2 - Poprawa środowiska naturalnego i obszarów wiejskich – działania:  wsparcie gospodarstw na obszarach górskich i innych obszarach o niekorzystnych warunkach gospodarowania (ONW),

ENERGOlogika LTD. Sp. z o.o. Nowe Iganie, ul. Siedlecka 103, 08-110 Siedlce tel. 533-996-772 [email protected] Strona 141

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Węgrowskiego na lata 2012 – 2015 z perspektywą na lata 2016 - 2019

 program rolnośrodowiskowy (płatności rolnośrodowiskowe),  zalesienie gruntów rolnych oraz zalesienie gruntów innych niż rolne,  odtwarzanie potencjału produkcji leśnej zniszczonego przez katastrofy i wprowadzenie instrumentów zapobiegawczych. OŚ priorytetowa 3 – Jakość życia na obszarach wiejskich i różnicowanie gospodarki wiejskiej – działania:  różnicowanie w kierunku działalności nierolniczej,  podstawowe usługi dla gospodarki i ludności wiejskiej  gospodarka wodno-ściekowa w szczególności zaopatrzenie w wodę,  odprowadzanie i oczyszczanie ścieków, w tym systemów kanalizacji sieciowej lub kanalizacji zagrodowej,  tworzenie systemu zbioru, segregacji, wywozu odpadów komunalnych,  wytwarzanie lub dystrybucja energii ze źródeł odnawialnych, w szczególności wiatru, wody, energii geotermalnej, słońca, biogazu albo biomasy.

Program Life+ LIFE+ jest kontynuacją Instrumentu Finansowego LIFE, utworzonego przez Komisję Europejską w 1992 roku. W trakcie trzech kolejnych edycji dofinansowano realizację łącznie ponad 2500 projektów we wszystkich krajach członkowskich. W latach 2004-2006 z tej formy dofinansowania skorzystała również Polska, na obszarze której realizowano cztery projekty z zakresu ochrony środowiska i różnorodności biologicznej. W odróżnieniu od poprzednich edycji, program LIFE+ składa się z trzech komponentów określonych przez tematykę projektów a nie ich realizatora. Nabór przedłożonych projektów następować będzie na poziomie krajowym, jednak ostateczna ocena i związana z nią decyzja o przyznaniu dofinansowania zależeć będzie od Komisji Europejskiej. LIFE+ powinien bezpośrednio wspierać realizację priorytetów 6. Programu Działań na Rzecz Środowiska do których należą: - ochrona przyrody i bioróżnorodności, - przeciwdziałanie zmianom klimatu, - zminimalizowanie negatywnych skutków wpływu zanieczyszczeń środowiska na zdrowie ludzi, - zrównoważone wykorzystanie zasobów naturalnych i racjonalna gospodarka odpadami. Pułapy dofinansowania dla projektów wynikające z projektu Rozporządzenia:  50 % kosztów kwalifikowanych - podstawowy maksymalny poziom dofinansowania,  75 % kosztów kwalifikowanych - możliwy poziom dofinansowania w wyjątkowych, uzasadnionych przypadkach dla projektów z komponentu 1 (Przyroda i Bioróżnorodność),  30 % kosztów kwalifikowanych - poziom dofinansowania dla projektów, które przynoszą zysk i ubiegają się o wsparcie z komponentu 2 (Polityka środowiskowa i zarządzanie).

ENERGOlogika LTD. Sp. z o.o. Nowe Iganie, ul. Siedlecka 103, 08-110 Siedlce tel. 533-996-772 [email protected] Strona 142

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Węgrowskiego na lata 2012 – 2015 z perspektywą na lata 2016 - 2019

W ramach części budżetu LIFE+ będącego w dyspozycji Komisji Europejskiej ekologiczne organizacje pozarządowe, które działają minimum w trzech krajach UE, będą mogły ubiegać się o dotacje w wysokości 70% kosztów kwalifikowanych. Działania dotowane muszą mieć związek z propagowaniem polityki UE w zakresie ochrony przyrody i środowiska. Komisja Europejska raz w roku będzie ogłaszać „call for proposals‖ – czyli nabór projektów.

Fundacja EkoFundusz

EkoFundusz jest fundacją powołaną w 1992 roku przez Ministra Finansów dla efektywnego zarządzania środkami finansowymi pochodzącymi z zamiany części zagranicznego długu na wspieranie przedsięwzięć w ochronie środowiska (tzw. ekokonwersja długu). Zadaniem Fundacji jest dofinansowanie przedsięwzięć w dziedzinie ochrony środowiska, które mają nie tylko istotne znaczenie w skali regionu czy kraju, ale także wpływają na osiągnięcie celów ekologicznych uznanych za priorytetowe w skali europejskiej lub światowej.

Poniżej wymienione zostały typy projektów, które mogą ubiegać się o dofinansowanie EkoFunduszu w poszczególnych sektorach priorytetowych: Sektor I - Ochrona powietrza  likwidacja niskich źródeł emisji w miastach o udokumentowanym ponadnormatywnym stężeniu dwutlenku siarki;  budowa kotłów z paleniskami fluidalnymi;  budowa turbin gazowo-parowych (preferowane będą układy wykorzystujące biogaz, gaz odpadowy lub lokalne złoża gazu ziemnego);  zmniejszenie emisji zanieczyszczeń atmosfery z pojazdów samochodowych w miastach (jedynie modernizacja taboru komunikacji miejskiej w ramach systemu dopłat). Sektor II - Ochrona wód  budowa lub modernizacja oczyszczalni ścieków oraz budowa sieci kanalizacyjnych niezbędnych dla zachowania czystości jezior o dużej wartości przyrodniczej lub wód w obrębie parków narodowych i rezerwatów przyrody;  budowa lub modernizacja oczyszczalni ścieków oraz sieci kanalizacyjnych na obszarach Głównych Zbiorników Wód Podziemnych – lista priorytetowa EkoFunduszu;  budowa instalacji do utylizacji osadów ściekowych w komunalnych oczyszczalniach ścieków. Sektor III - Ochrona klimatu  oszczędność energii w miejskich systemach zaopatrzenia w ciepło (jedynie w ramach konkursu na oszczędność energii w systemach ogrzewczych);  wykorzystanie biomasy do celów energetycznych w sektorze komunalno-bytowym i w zakładach przemysłowych;

ENERGOlogika LTD. Sp. z o.o. Nowe Iganie, ul. Siedlecka 103, 08-110 Siedlce tel. 533-996-772 [email protected] Strona 143

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Węgrowskiego na lata 2012 – 2015 z perspektywą na lata 2016 - 2019

 gospodarcze wykorzystanie biogazu z sektora rolniczego, z wysypisk odpadów komunalnych i z oczyszczalni ścieków oraz gazu odpadowego z procesów przemysłowych;  wykorzystanie energii solarnej (panele fotowoltaiczne oraz kolektory słoneczne w ramach systemu dopłat);  wykorzystanie płytkiej geotermii (pompy ciepła);  promocja technologii ogniw paliwowych;  wykorzystanie energii odpadowej z procesów przemysłowych i z procesów spalania. Sektor IV - Ochrona przyrody  ochrona gatunków fauny i flory zagrożonych wyginięciem;  ochrona cennych przyrodniczo obszarów wodno-błotnych;  czynna ochrona przyrody w parkach narodowych i krajobrazowych;  ochrona obszarów Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000;  budowa infrastruktury edukacji ekologicznej w parkach narodowych;  dostosowanie składu gatunkowego lasu do siedlisk w parkach narodowych i w ich otulinach oraz w rezerwatach przyrody. Sektor V - Gospodarka odpadami  organizacja kompleksowych systemów zbiórki, recyklingu i zagospodarowania odpadów komunalnych obsługujących 50 - 250 tys. mieszkańców;  technologie przerobu odpadów biodegradowalnych pochodzących z gospodarki komunalnej;  unieszkodliwianie odpadów niebezpiecznych;  budowa instalacji do recyklingu odpadów komunalnych i niebezpiecznych;  modernizacja technologii przemysłowych prowadząca do eliminacji powstawania odpadów niebezpiecznych (tzw. „czyste technologie‖).

Dofinansowanie ze środków EkoFunduszu uzyskać mogą projekty dotyczące inwestycji bezpośrednio związanych z ochroną środowiska, a w dziedzinie ochrony przyrody również projekty nieinwestycyjne. Środki EkoFunduszu mają charakter bezzwrotnej pomocy zagranicznej i stosują się do nich preferencje wynikające z obowiązujących przepisów.

Banki wspierające inwestycje ekologiczne

Dzięki współpracy z funduszami ochrony środowiska i gospodarki wodnej banki rozszerzają swoją ofertę kredytową o kredyty preferencyjne przeznaczone na przedsięwzięcia proekologiczne oraz nawiązują współpracę z podmiotami angażującymi swoje środki finansowe w ochronie środowiska (fundacje, międzynarodowe instytucje finansowe). Szczególną rolę odgrywa Bank Ochrony Środowiska S.A., który ma statutowo nałożony obowiązek kredytowania inwestycji służących ochronie środowiska. Inne banki aktywnie wspomagające finansowanie ochrony środowiska to: − Bank Rozwoju Eksportu S.A., − Polski Bank Rozwoju S.A.,

ENERGOlogika LTD. Sp. z o.o. Nowe Iganie, ul. Siedlecka 103, 08-110 Siedlce tel. 533-996-772 [email protected] Strona 144

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Węgrowskiego na lata 2012 – 2015 z perspektywą na lata 2016 - 2019

− Bank Światowy, − Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju.

Inne instytucje wspierające

Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa jest ważnym podmiotem wspierającym różnego rodzaju inwestycje ekologiczne na terenach wiejskich. Agencja jest właściwa dla gospodarowania funduszami Unii Europejskiej i innymi funduszami pochodzącymi z pomocy zagranicznej przekazywanej na podstawie umów Rządu RP. Pomoc udzielana przez Agencję jest dotacją nawet do 50 % wartości. Dopłaty do upraw roślin energetycznych O płatność do upraw roślin energetycznych może ubiegać się rolnik, który:  Uprawia rośliny energetyczne przeznaczone do przetworzenia na produkty energetyczne i zawrze umowę na dostawę surowców energetycznych z zatwierdzonymi podmiotami skupującymi lub pierwszymi jednostkami przetwórczymi i ilości roślin dostarczonych do zatwierdzonej pierwszej jednostki przetwórczej lub zatwierdzonego podmiotu skupującego na podstawie umowy odpowiadają, co najmniej plonowi reprezentatywnemu albo;  uprawiane rośliny energetyczne wykorzystuje lub przetwarza w gospodarstwie na cele energetyczne w ilości odpowiadającej, co najmniej plonowi reprezentatywnemu;  Płatności do upraw roślin przeznaczonych na cele energetyczne przyznawane są, jeżeli zadeklarowana powierzchnia upraw wszystkich roślin energetycznych wynosi, co najmniej 0, 3 ha. Rośliny uprawnione do uzyskania płatności do upraw roślin energetycznych:  rośliny uprawiane na gruntach rolnych, będące przedmiotem umowy dostarczenia roślin energetycznych przeznaczonych do przetworzenia na produkty energetyczne: - jednoroczne rośliny (np. rzepak, rzepik, żyto, kukurydza, len włóknisty); - buraki cukrowe; - soja; - rośliny wieloletnie (np. róża bezkolcowa, ślazowiec pensylwański, miskant olbrzymi, topinambur, rdest sachaliński, mozga trzcinowata); - zagajniki drzew leśnych o krótkim okresie rotacji (np. wierzba energetyczna);  rośliny uprawiane na gruntach rolnych, wykorzystywane jako paliwo do ogrzewania gospodarstw lub w celu wytworzenia energii bądź biopaliwa w gospodarstwie: - zagajniki drzew leśnych o krótkim okresie rotacji (np. wierzba energetyczna); - zboża; - nasiona roślin oleistych – nasiona soi łamane nieprzeznaczone do siewu, rzepak, rzepik o niskiej zawartości kwasu erukowego, nasiona słonecznika (łamane, wyłuskane, w łusce), nasiona słonecznika nieprzeznaczone do siewu; - jednoroczne i wieloletnie rośliny przetwarzane w gospodarstwie na biogaz.

ENERGOlogika LTD. Sp. z o.o. Nowe Iganie, ul. Siedlecka 103, 08-110 Siedlce tel. 533-996-772 [email protected] Strona 145

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Węgrowskiego na lata 2012 – 2015 z perspektywą na lata 2016 - 2019

Własne środki inwestorów

Niektóre inwestycje są pokrywane ze środków własnych różnych podmiotów gospodarczych i inwestorów prywatnych. Inwestycje przewidywane do realizacji przez podmioty gospodarcze mogą być dofinansowywane z kredytów komercyjnych oraz uzupełniająco z funduszy ochrony środowiska, pod warunkiem uznania danego zadania za priorytetowe.

ENERGOlogika LTD. Sp. z o.o. Nowe Iganie, ul. Siedlecka 103, 08-110 Siedlce tel. 533-996-772 [email protected] Strona 146

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Węgrowskiego na lata 2012 – 2015 z perspektywą na lata 2016 - 2019

8. OCENA STAOPNIA REALIZACJI ZADAŃ

Zgodnie z art. 18 ust. 2 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska z wykonania programu, co 2 lata organ wykonawczy powiatu sporządza raport i przedstawia go Radzie Powiatu. Jeżeli, zmiany obowiązującego prawa lub warunków lokalnych spowodują konieczność wprowadzenia zmian do uchwalonego Programu ochrony środowiska przed upływem 4 letniego ustawowego terminu aktualizacji - należy dokonać aktualizacji w/w Programu zgodnie z obowiązującymi przepisami. Wdrażanie Programu Ochrony Środowiska będzie podlegało regularnej ocenie w zakresie:  stopnia realizacji przyjętych celów;  stopnia wykonania przedsięwzięć, działań;  oceny rozbieżności pomiędzy przyjętymi celami i działaniami, a ich wykonaniem.,  analizy przyczyn tych rozbieżności.

Do dnia 30 czerwca 2014 roku zostanie wykonany pierwszy Raport z realizacji programu ochrony środowiska za lata 2012 - 2013. Cykl raportowania powtarzany będzie co dwa lata, co zapewni ciągły nadzór nad wykonaniem Programu. W cyklach czteroletnich oceniany będzie stopień realizacji celów ekologicznych. Ocena ta będzie podstawą do ewentualnej korekty celów i strategii ich realizacji.

Podstawą zarządzania Programem Ochrony Środowiska będzie stałe monitorowanie uzyskiwanych efektów stwierdzanych jako poprawa jakości środowiska, zmniejszenie emisji zanieczyszczeń oraz skutki podejmowanych działań. W celu monitorowania stanu środowiska proponuje się zastosowanie wskaźników stanu środowiska, oddziaływania na środowisko oraz wskaźników reakcji na złą jakość środowiska albo na nadmierne oddziaływania. Przydatne jest pokazywanie tendencji zmian poszczególnych wskaźników w latach.

System oceny realizacji programu tworzyć będą: a) wskaźnik presji na środowisko, wskazujące główne źródła problemów i zagrożeń środowiskowych, odnoszących się do tych form działalności, które zmniejszają ilość i jakość zasobów (np. emisja zanieczyszczeń do środowiska, ilość odpadów gromadzonych na składowiskach, tempo eksploatacji zasobów środowiska), b) wskaźniki stanu środowiska, odnoszące się do jakości środowiska i jego zasobów, pozwalające na ocenę zachodzących zmian (np. lesistość, udział gruntów rolnych), c) wskaźniki reakcji (działań ochronnych), pokazujące działania podejmowane w celu poprawy jakości środowiska lub złagodzenia antropopresji na środowisko (np. procent mieszkańców korzystających z oczyszczalni ścieków, udział obszarów prawnie chronionych w powierzchni powiatu, powierzchnia gruntów zrekultywowanych, wydatki na ochronne środowiska).

Wskaźniki monitorowania projektowanych przedsięwzięć powinny być realne, trafnie dobrane, mierzalne - umożliwiające porównania, wiarygodne i dostępne. ENERGOlogika LTD. Sp. z o.o. Nowe Iganie, ul. Siedlecka 103, 08-110 Siedlce tel. 533-996-772 [email protected] Strona 147

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Węgrowskiego na lata 2012 – 2015 z perspektywą na lata 2016 - 2019

Tabela 24. Wskaźniki efektywności realizacji celów Programu Ochrony Środowiska powiatu węgrowskiego.

Jednostka Wartość wskaźnika L.p. Wskaźnik miary dla roku 2011 Wskaźniki stanu środowiska klasa wód w 1 Jakość wód powierzchniowych punktach IV / V pomiarowych Długość sieci wodociągowej na terenie 2 km 1 154,31 powiatu 3 Liczba przyłączy wodociągowych szt. 17 388 Długość sieci kanalizacyjnej na terenie 4 km 154,299 powiatu 5 Liczba przyłączy kanalizacyjnych szt. 3 697 Liczba komunalnych oczyszczalni ścieków 6 szt. 7 stanowiących własność gminy 7 Zużycie wody na 1 mieszkańca m3/rok 25 Wg 8 Jakość wody podziemnej obowiązującej II / III klasyfikacji 9 Ogólna powierzchnia gruntów leśnych ha 33 687,2

10 Lesistość % 27,3

11 Ogólna powierzchnia gruntów rolnych ha 79 087,77 Procentowy udział terenów rolniczych w 12 % 65 powierzchni powiatu 13 Liczba indywidualnych gospodarstw rolnych szt. 10 307 Powierzchnia gruntów wyłączonych z 14 ha 0,39 produkcji rolnej 15 Powierzchnia gruntów zdewastowanych ha 58,82

16 Liczba „dzikich‖ wysypisk odpadów szt. 1

17 Jakość powietrza klasa A

18 Długość sieci gazowej na terenie powiatu km 115,04

ENERGOlogika LTD. Sp. z o.o. Nowe Iganie, ul. Siedlecka 103, 08-110 Siedlce tel. 533-996-772 [email protected] Strona 148

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Węgrowskiego na lata 2012 – 2015 z perspektywą na lata 2016 - 2019

Jednostka Wartość wskaźnika L.p. Wskaźnik miary dla roku 2011 Ilość odpadów komunalnych zebranych z terenu powiatu (gospodarstwa domowe) 19 Mg  komunalne zmieszane 7539,193  zbierane selektywnie 1870,963 Odsetek zebranych odpadów komunalnych 20 % 75 poddanych procesowi unieszkodliwienia Odsetek zebranych odpadów komunalnych 21 % 7,1 poddanych procesowi odzysku 22 Ilość pomników przyrody szt. 197

23 Obszary prawnie chronione ha 46 375,9 Liczba decyzji o dopuszczalnym poziomie 24 szt. 1 hałasu 25 Wskaźnik gęstości zaludnienia osób/km2 56 Liczba przeprowadzonych akcji 26 szt. 2 edukacyjnych Wielkość nakładów finansowych 27 poniesionych z budżetu powiatu na zł 218 273,00 ochronę środowiska Stosunek nakładów finansowych na ochronę 28 % 0,43 środowiska do całego budżetu powiatu

ENERGOlogika LTD. Sp. z o.o. Nowe Iganie, ul. Siedlecka 103, 08-110 Siedlce tel. 533-996-772 [email protected] Strona 149

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Węgrowskiego na lata 2012 – 2015 z perspektywą na lata 2016 - 2019

9. ZARZĄDZANIE PROGRAMEM OCHRONY ŚRODOWISKA

Zarządzanie środowiskiem odbywa się na poziomach wojewódzkim, powiatowym oraz gminnym i obejmuje działania podejmowane w skali województwa, powiatu i gminy. Działania na rzecz środowiska podejmowane są także przez podmioty gospodarcze korzystające ze środowiska. Kierują się one głownie efektami ekonomicznymi i zasadami konkurencji rynkowej, a także z głosami opinii społecznej. Na tym szczeblu zarządzanie środowiskiem odbywa się poprzez: - dotrzymywanie wymagań zawartych w pozwoleniach emisyjnych; - porządkowanie i modernizację technologii; - eliminowanie technologii uciążliwych dla środowiska; - instalowanie urządzeń ochrony środowiska; - stałą kontrolę emisji zanieczyszczeń.

Instytucje działające w ramach administracji odpowiedzialnych za wykonywanie i egzekwowanie przepisów prawa mają na celu zapobieganie zanieczyszczeniu środowiska przez: - racjonalne planowanie przestrzenne; - kontrolowanie gospodarczego korzystania ze środowiska; - porządkowanie działalności związanej z gospodarczym korzystaniem ze środowiska; - instalowanie urządzeń ochrony środowiska.

Nadzór nad realizacją programu w praktyce oznacza określenie zasad zarządzania nim wraz z ustaleniem mechanizmu monitorowania jego realizacji. Program Ochrony Środowiska jest dokumentem o charakterze strategicznym. Stanowi instrument wspomagający realizację prawa miejscowego, pozostając w ścisłym związku z planami zagospodarowania przestrzennego, decyzjami o warunkach zabudowy i zagospodarowania oraz decyzjami związanymi z realizacją przedsięwzięć w zakresie gospodarki wodno – ściekowej, gospodarki odpadami, rozwojem terenów zielonych i innych. Kierownictwo posiada kompetencje pozwalające mu realizować zawarte w programie cele i zadania. Aby jednak ta realizacja przebiegała spójnie z polityką regionalną konieczne jest przygotowanie struktur administracyjnych do ścisłej współpracy z organami dysponującymi znacznie szerszymi uprawnieniami wynikającymi z ich kompetencji.

Zarządzanie Programem będzie się odbywać z wykorzystaniem instrumentów, które pozwolą na jego weryfikację w oparciu o wyniki monitorowania procesów zachodzących w szeroko rozumianym otoczeniu realizowanej polityki ekologicznej powiatu. Są to instrumenty prawno - administracyjne, ekonomiczno - finansowe, społeczne i strukturalne:

Instrumenty prawno - administracyjne Pomimo, iż sam POŚ nie jest aktem prawa miejscowego, dzięki odpowiednim, ustawowym zapisom, może wpływać na wydawane decyzje w zakresie ochrony środowiska. Ponadto

ENERGOlogika LTD. Sp. z o.o. Nowe Iganie, ul. Siedlecka 103, 08-110 Siedlce tel. 533-996-772 [email protected] Strona 150

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Węgrowskiego na lata 2012 – 2015 z perspektywą na lata 2016 - 2019 istnieją inne instrumenty prawno-administracyjne, które można stosować w celu realizacji Programu. Są to: - studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego, - miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego, - plany ochrony parku krajobrazowego oraz ewentualne plany ochrony rezerwatów przyrody, - wojewódzki program ochrony środowiska, - krajowy program zwiększania lesistości, - decyzje, w tym koncesje, pozwolenia wodno prawne itp., - zgłoszenia i pozwolenia dotyczące wprowadzania do środowiska substancji lub energii - informacje o środowisku (np. raporty o stanie środowiska, zgłoszenia poważnych awarii), - decyzje o środowiskowych uwarunkowaniach, - pozwolenia na budowę wydawane zgodnie z zapisami miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego – pozwalające na korzystanie z zasobów środowiska i wprowadzanie do środowiska substancji lub energii, - oceny oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko, jakości powietrza oraz wód powierzchniowych i podziemnych, pól elektromagnetycznych w środowisku, stanu akustycznego środowiska, - zgody na przeznaczenie gruntów rolnych na cele nierolnicze oraz na gospodarcze wykorzystanie odpadów, - rejestry terenów, na których występują przekroczenia dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych oraz standardowych norm jakości gleby lub ziemi, a także rezerwatów przyrody, parków krajobrazowych, - programy naprawcze i programy dostosowawcze takie jak: programy ochrony powietrza, ochrony środowiska przed hałasem, programy zalesień i zadrzewień, tworzone w celu doprowadzenia do przestrzegania standardów jakości środowiska, w przypadkach wskazanych w prawie ochrony środowiska lub innych przepisach szczególnych.

Instrumenty ekonomiczno - finansowe Wzmocnieniem narzędzi prawno-administracyjnych są mechanizmy: a) ekonomiczne: - wspieranie rozwoju produkcji urządzeń służących ochronie środowiska, - rozwijanie produkcji i usług, które mniej obciążają środowisko, - zachowanie i tworzenie miejsc pracy w dziedzinach służących bezpośrednio lub pośrednio ochronie środowiska, - kryteria ekologiczne w procedurach przetargowych, - regulacje użytkowania środowiska; b) finansowe - celowe fundusze ekologiczne, - budżet państwa, budżety samorządowe: województwa, powiatów, gmin,

ENERGOlogika LTD. Sp. z o.o. Nowe Iganie, ul. Siedlecka 103, 08-110 Siedlce tel. 533-996-772 [email protected] Strona 151

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Węgrowskiego na lata 2012 – 2015 z perspektywą na lata 2016 - 2019

- komercyjne instytucje finansowe, w tym banki udzielające kredytów na cele ekologiczne, - środki własne przedsiębiorstw i inwestorów, - pozostałe niekomercyjne krajowe instytucje finansowe (np. fundusze), - przedakcesyjne fundusze pomocowe i fundusze strukturalne UE, - administracyjne kary pieniężne, - skutki finansowe wynikające z odpowiedzialności karnej i cywilnej, - kredyty w tym umarzalne, i dotacje z funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej, - dotacje z europejskich funduszów strukturalnych i Funduszu Spójności udzielane za pośrednictwem właściwych Programów Operacyjnych.

Instrumenty społeczne Nowoczesna ochrona środowiska opiera się na społecznym udziale w realizacji zamierzeń zawartych w Programie, co zwiększa tzw. efektywność ekologiczną podejmowanych działań. Dlatego też niezbędne jest na etapie wdrażania Programu Ochrony Środowiska zagwarantowanie zgody społecznej poprzez budowę zaufania społecznego i akceptacji realizowanych zadań. Wśród wielu instrumentów społecznych szczególne znaczenie dla realizacji Programu Ochrony Środowiska mają: - narzędzia kształtujące współdziałanie i partnerstwo w tym kształcenie profesjonalne i systemy szkoleń specjalistycznych, - współpraca sąsiadujących samorządów wiele zadań możliwych będzie do zrealizowania z funduszy strukturalnych unii wyłącznie poprzez ich łączenie w ponadlokalne zadania, - interdyscyplinarne rozwiązywanie problemów oraz kształtowanie rozwiązań, - konsultacje społeczne (współudział w zarządzaniu), - powszechne kampanie edukacyjne (kształtowanie świadomości ekologicznej), - stała współpraca z pozarządowymi organizacjami ekologicznymi, - dostępność do informacji o środowisku i bieżące informowanie o stanie środowiska.

Instrumenty strukturalne Do instrumentów strukturalnych należą programy strategiczne np. strategie rozwoju wraz z programami sektorowymi. Strategia jest dokumentem wytyczającym główne tendencje i kierunki działań w ramach rozwoju gospodarczego, społecznego i ochrony środowiska. Dokument ten jest bazą dla opracowania programów sektorowych (np. dot. rewitalizacji, rozwoju przemysłu, ochrony zdrowia, turystyki, ochrony środowiska, itd.).

Główna odpowiedzialność za realizację programu spoczywa na Staroście, który składa Radzie Powiatu raporty z wykonania programu. W praktyce Starosta może wyznaczyć koordynatora wdrażania programu. Zadaniem koordynatora jest ścisła współpraca ze Starostą i Radą Powiatu oraz przedstawianie im okresowych sprawozdań z realizacji programu. Rada Powiatu współdziała z organami administracji rządowej i samorządowej szczebla

ENERGOlogika LTD. Sp. z o.o. Nowe Iganie, ul. Siedlecka 103, 08-110 Siedlce tel. 533-996-772 [email protected] Strona 152

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Węgrowskiego na lata 2012 – 2015 z perspektywą na lata 2016 - 2019 wojewódzkiego oraz z samorządami gminnymi. Natomiast w dyspozycji Zarządu Województwa znajdują się instrumenty finansowe na realizację zadań programu (poprzez WFOŚiGW). Ponadto Rada Powiatu współdziała z instytucjami administracji rządowej, w dyspozycji których znajdują się instrumenty kontroli i monitoringu. Instytucje te kontrolują respektowanie prawa, prowadzą monitoring stanu środowiska (WIOŚ), prowadzą monitoring wód (RZGW). Władze powiatu mogą być wspierane przez Zespół Konsultacyjny, który może być powołany spośród przedstawicieli lokalnych społeczności samorządowych zaangażowanych już w proces tworzenia projektu programu poprzez udział w sesjach warsztatowych i spotkaniach roboczych. Zadaniem Zespołu Konsultacyjnego mogłoby być nadzorowanie procesu wdrażania programu oraz uzgadnianie współpracy w realizacji poszczególnych zadań. Spotkania Zespołu Konsultacyjnego powinny odbywać się co najmniej dwa razy w roku. Bezpośrednim realizatorem programu będą także podmioty gospodarcze planujące i realizujące inwestycje zgodnie z kierunkami nakreślonymi przez program i władze powiatu. Bezpośrednim odbiorcą programu będzie społeczeństwo powiatu węgrowskiego.

ENERGOlogika LTD. Sp. z o.o. Nowe Iganie, ul. Siedlecka 103, 08-110 Siedlce tel. 533-996-772 [email protected] Strona 153

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Węgrowskiego na lata 2012 – 2015 z perspektywą na lata 2016 - 2019

10. OCENA ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO W ODNIESIENIU DO PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA

Ocena oddziaływania na środowisko jest jednym z podstawowych narzędzi zarządzania ochroną środowiska w procesach rozwoju, wpisującym się w zasadę zrównoważonego rozwoju. Celem wykonywania OOŚ jest dostarczenie organom podejmującym rozstrzygnięcie w danej sprawie (np. radzie gminy uchwalającej miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego, sejmikowi uchwalającemu strategię rozwoju regionalnego czy też staroście wydającemu pozwolenie na budowę) a także organom uzgadniającym rozstrzygnięcie, oraz wszystkim innym podmiotom włączonym w proces decyzyjny, w tym zwłaszcza społeczeństwu, niezbędnych informacji na temat skutków planowanego planu, programu czy przedsięwzięcia dla środowiska. Zadaniem oceny jest zebranie tych informacji, usystematyzowanie ich i przedstawienie w jasny i zrozumiały sposób, tak aby wszystkie podmioty włączone w proces decyzyjny miały pojęcie, jakie będą konsekwencje tej decyzji oraz możliwych rozwiązań alternatywnych. Środowisko jest tu rozumiane nie tylko jako środowisko przyrodnicze, ale także jako środowisko społeczne. Podstawą prawną sporządzenia strategicznej oceny oddziaływania na środowisko w prawie polskim jest ustawa z 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. 2008 nr 199, poz. 1227 z późn. zm.), która implementuje obowiązki wynikające m.in. z dyrektyw: Parlamentu Europejskiego i Rady nr 2001/42/WE z 27 czerwca 2001 r. w sprawie oceny wpływu niektórych planów i programów na środowisko, Rady nr 85/337/EWG z 27 czerwca 1985 r. w sprawie oceny skutków wywieranych przez niektóre przedsięwzięcia publiczne i prywatne na środowisko naturalne, dyrektywa Rady nr 92/43/EWG z 21 maja 1992 r. nr 92/43/EWG w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory oraz dyrektywa Rady nr 79/409/EWG z 2 kwietnia 1979 r. w sprawie ochrony dzikiego ptactwa. Strategiczna ocena oddziaływania na środowisko, zgodnie z ustawą o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. 2008 nr 199, poz. 1227 z późn. zm.) jest procedurą mającą na celu ustalenie skutków realizacji założeń zawartych w Programie Ochrony Środowiska. Procedura ta analizuje i ocenia stopień wpływu w/w działań na istniejące elementy środowiska. Strategiczna ocena oddziaływania na środowisko oparta jest na sporządzeniu prognozy oddziaływania na środowisko. Zgodnie z rozdziałem 3 ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. 2008 nr 199, poz. 1227 z późn. zm.) organ opracowujący projekt Programu zapewnia udział społeczeństwa w jego wykonaniu, uwzględnia wszystkie uwagi i wnioski społeczeństwa. Strategiczna ocena oddziaływania na środowisko przeprowadzana jest w celu określenia skutków dla środowiska decyzji strategicznych, zapadających na szczeblu polityki, planowania i programowania. Ocena strategiczna stosowana jest jako narzędzie prewencji

ENERGOlogika LTD. Sp. z o.o. Nowe Iganie, ul. Siedlecka 103, 08-110 Siedlce tel. 533-996-772 [email protected] Strona 154

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Węgrowskiego na lata 2012 – 2015 z perspektywą na lata 2016 - 2019 podczas procesu planistycznego i w fazie przechodzenia do realizacji celów zrównoważonego rozwoju. Artykuły 46 i 47 tej ustawy nakładają obowiązek przeprowadzenia strategicznej oceny oddziaływania na środowisko (SOOŚ) skutków realizacji dokumentów strategicznych (m. in. koncepcji, polityk, strategii i planów) opracowywanych przez organy administracji i precyzują okoliczności, w których sporządzenie SOOŚ jest wymagane. Zgodnie z art. 46 przeprowadzenia strategicznej oceny oddziaływania na środowisko wymagają projekty: 1. koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju, studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy, planów zagospodarowania przestrzennego oraz strategii rozwoju regionalnego; 2. polityk, strategii, planów lub programów w dziedzinie przemysłu, energetyki, transportu, telekomunikacji, gospodarki wodnej, gospodarki odpadami, leśnictwa, rolnictwa, rybołówstwa, turystyki i wykorzystywania terenu, opracowywanych lub przyjmowanych przez organy administracji, wyznaczających ramy dla późniejszej realizacji przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko; 3. polityk, strategii, planów lub programów innych niż wymienione w pkt 1 i 2, których realizacja może spowodować znaczące oddziaływanie na obszar Natura 2000 (podkreślenie własne) jeżeli nie są one bezpośrednio związane z ochroną obszaru Natura 2000 lub nie wynikają z tej ochrony.

Organ opracowujący projekt dokumentu, o którym mowa w art. 46 lub 47 ustawy o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. 2008 nr 199, poz. 1227 z późn. zm.), sporządza prognozę oddziaływania na środowisko. Jej zawartość określa art. 51 ust. 2 w/w ustawy. Zarówno projekt dokumentu, jak i prognozę oddziaływania na środowisko poddaje się zaopiniowaniu. Organem właściwym w sprawach opiniowania i uzgadniania w ramach strategicznych ocen oddziaływania na środowisko jest: 1. Generalny Dyrektor Ochrony Środowiska – w przypadku dokumentów opracowywanych i zmienianych przez naczelne lub centralne organy administracji rządowej; 2. Regionalny Dyrektor Ochrony Środowiska – w przypadku dokumentów innych niż wymienione w art. 46 pkt 1 ustawy. Organem Państwowej Inspekcji Sanitarnej właściwym w sprawach opiniowania i uzgadniania w ramach strategicznych ocen oddziaływania na środowisko jest: 1. Główny Inspektor Sanitarny – w przypadku dokumentów opracowywanych i zmienianych przez naczelne lub centralne organy administracji rządowej; 2. Państwowy Wojewódzki Inspektor Sanitarny – w przypadku dokumentów innych niż wymienione w art. 46 pkt 1 i 3;

ENERGOlogika LTD. Sp. z o.o. Nowe Iganie, ul. Siedlecka 103, 08-110 Siedlce tel. 533-996-772 [email protected] Strona 155

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Węgrowskiego na lata 2012 – 2015 z perspektywą na lata 2016 - 2019

3. Państwowy Powiatowy Inspektor Sanitarny – w przypadku miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego oraz studiów uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin.

Organ opracowujący projekt dokumentu zapewnia możliwość udziału społeczeństwa, w strategicznej ocenie oddziaływania na środowisko.

Dostęp do informacji

Ustawa o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. 2008 nr 199, poz. 1227 z późn. zm.) gwarantuje każdemu prawo do informacji o środowisku i jego ochronie znajdujących się w posiadaniu władz publicznych. Prawo do informacji o środowisku i jego ochronie jest prawem konstytucyjnym dowolnej osoby fizycznej lub prawnej, niezależnie od narodowości, miejsca zamieszkania lub siedziby. Udostępnieniu, na zasadach powyższej ustawy, podlegają informacje znajdujące się w posiadaniu organu administracji lub które są dla niego przeznaczone (informacje, którymi w imieniu organu dysponują osoby trzecie, w tym też informacje, których organ ten ma prawo żądać od tych osób trzecich), wymienione w art.9 ustawy, dotyczące m.in.:  stanu elementów środowiska oraz wzajemnego oddziaływania między tymi elementami,  emisji i zanieczyszczeń oddziałujących lub mogących oddziaływać na środowisko,  środków i działań (w tym analiz gospodarczych i założeń), które mają faktycznie lub potencjalnie wpływ na poszczególne elementy środowiska lub ich ochronę oraz raportów w tym zakresie,  stanu zdrowia, bezpieczeństwa i warunków życia ludzi w zakresie oddziaływania na nie stanu środowiska i emisji,  stanu obiektów kultury oraz budowlanych w zakresie oddziaływania na nie stanu środowiska i emisji.

Konieczne jest więc, zgodnie z art. 9 ustawy o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. 2008 nr 199, poz. 1227 z późn. zm.), podanie do publicznej wiadomości uchwalonego Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Węgrowskiego na lata 2012 – 2015 z perspektywą na lata 2016 – 2019.

ENERGOlogika LTD. Sp. z o.o. Nowe Iganie, ul. Siedlecka 103, 08-110 Siedlce tel. 533-996-772 [email protected] Strona 156

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Węgrowskiego na lata 2012 – 2015 z perspektywą na lata 2016 - 2019

11. STRESZCZENIE W JĘZYKU NIESPECJALISTYCZNYM

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Węgrowskiego na lata 2012-2015 z perspektywą na lata 2016-2019 został opracowany zgodnie z ustawą Prawo Ochrony Środowiska i został oparty na celach perspektywicznych, nawiązujących do Polityki Ekologicznej Państwa na lata 2009-2012 z perspektywą do roku 2016 oraz do Programu Ochrony Środowiska Województwa Mazowieckiego na lata 2011-2014 z perspektywą do roku 2018. Zgodnie z Prawem Ochrony Środowiska projekty powiatowych programów ochrony środowiska wcześniej opiniowane są przez organ wykonawczy województwa. Na organie wykonawczym powiatu spoczywa obowiązek sporządzenia co 2 lata raportu z wykonania programu ochrony środowiska, które powinno zostać przedstawione Radzie Powiatu. Zgodnie z ww. ustawą Programy podlegają aktualizacji nie rzadziej niż co 4 lata. Program złożony jest z kilku podstawowych części:  wstępu - przedstawiającego podstawy prawne opracowania,  charakterystyki powiatu,  oceny stanu środowiska na terenie powiatu w zakresie poszczególnych komponentów przyrodniczych oraz identyfikację zagrożeń środowiska,  części strategicznej, w której przedstawione zostały zadania powiatu, które mają służyć osiągnięciu założonych celów i priorytetów,  mierników realizacji programu, które mają za zadanie ocenę stopnia realizacji zaproponowanych w Programie przedsięwzięć,  przedstawienie formy zarządzania Programem.

Zadaniem Programu jest podanie aktualnej sytuacji związanej z całym stanem środowiska w powiecie. W Programie dokonano analizy czynników, które wpływają na sytuację stanu zanieczyszczenia środowiska. Na podstawie możliwych dostępnych danych uzyskanych ze Starostwa Powiatowego, informacji z Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Warszawie, Mazowieckiego Urzędu Marszałkowskiego i Głównego Urzędu Statystycznego scharakteryzowano wszystkie komponenty środowiska, podając ich obciążenia emisyjne. Następnie na podstawie dostępnych badań i wyników pomiarów dokonano oceny stanu środowiska naturalnego w powiecie węgrowskim, analizując jego poszczególne komponenty, czyli wody powierzchniowe i podziemne, powietrze, hałas, przyrodę, powierzchnię ziemi, gospodarkę leśną i promieniowanie niejonizujące. Analizie poddano stan gospodarki odpadami na terenie powiatu węgrowskiego m. in. w zakresie rodzajów i ilości wytwarzanych odpadów oraz sposobów ich zagospodarowania. Ponadto, zidentyfikowano istniejące problemy oraz wyznaczono cele i zadania, których realizacja pozwoli na stworzenie systemu gospodarki odpadami zgodnego z zasadą zrównoważonego rozwoju oraz Polityką Ekologiczną Państwa.

ENERGOlogika LTD. Sp. z o.o. Nowe Iganie, ul. Siedlecka 103, 08-110 Siedlce tel. 533-996-772 [email protected] Strona 157

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Węgrowskiego na lata 2012 – 2015 z perspektywą na lata 2016 - 2019

Dla poszczególnych części środowiska zaproponowano grupy zadań pozainwestycyjnych i inwestycyjnych, określając nazwy niektórych zadań, nakłady finansowe i harmonogram czasowy, jednostki realizujące i możliwe źródła finansowania. Jako podstawowy cel ekologiczny na obszarze powiatu węgrowskiego przyjęto „Poprawę stanu środowiska naturalnego poprzez ograniczenie negatywnego wpływu działalności człowieka i racjonalne korzystanie z zasobów przyrody”. Realizacja celu głównego jest możliwa pod warunkiem przyjęcia jako powszechnie obowiązującej zasady zrównoważonego rozwoju, identyfikacji określonych priorytetów ochrony środowiska oraz realizacji celów cząstkowych. Ocena aktualnego stanu środowiska na obszarze powiatu i identyfikacja najważniejszych problemów ekologicznych upoważniają do stwierdzenia, że celami tymi są: I. zapewnienie wysokiej jakości powietrza atmosferycznego II. ochrona zasobów i poprawa jakości wód powierzchniowych i podziemnych III. ochrona gleby i powierzchni ziemi przed degradacją IV. ograniczenie uciążliwości hałasu na terenie powiatu V. zachowanie walorów i zasobów przyrodniczych z uwzględnieniem bioróżnorodności oraz utrzymanie istniejących form ochrony przyrody VI. zwiększanie lesistości, ochrona i zrównoważony rozwój lasów VII. minimalizacja ilości wytwarzanych odpadów oraz uregulowanie gospodarki odpadami VIII. minimalizacja oddziaływania promieniowania elektromagnetycznego IX. zapobieganie skutkom poważnych awarii i zagrożeniom naturalnym X. efektywne wykorzystywanie eksploatowanych złóż oraz ochrona zasobów złóż nieeksploatowanych XI. promocja i wspieranie wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych XII. poprawa stanu zdrowotnego mieszkańców w wyniku wspólnych działań sektora ochrony środowiska z sektorem zdrowia. XIII. zwiększenie świadomości ekologicznej społeczeństwa, kształtowanie postaw proekologicznych oraz poczucia odpowiedzialności za jakość środowiska.

ENERGOlogika LTD. Sp. z o.o. Nowe Iganie, ul. Siedlecka 103, 08-110 Siedlce tel. 533-996-772 [email protected] Strona 158

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Węgrowskiego na lata 2012 – 2015 z perspektywą na lata 2016 - 2019

12. SPIS LITERATURY

1. Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Węgrowskiego na lata 2004 - 2011; 2. Plan Gospodarki Odpadami dla Powiatu Węgrowskiego na lata 2004 - 2011; 3. Aktualizacja Planu Gospodarki Odpadami dla Powiatu Węgrowskiego na lata 2009 - 2013 z perspektywą do roku 2018; 4. Program Ochrony Środowiska Województwa Mazowieckiego na lata 2011 - 2014 z uwzględnieniem perspektywy do 2018 r.; 5. Raport z wykonania Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Węgrowskiego lata 2004-2011; 6. Plan Rozwoju Lokalnego dla Powiatu Węgrowskiego na lata 2008-2015; 7. Strategia rozwoju obszaru funkcjonalnego Zielone Płuca Polski (1999), 8. Program Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007 – 2013, 9. Stan środowiska w województwie mazowieckim w 2011 roku (WIOŚ 2011); 10. Roczna ocena jakości powietrza w województwie mazowieckim, raport za rok 2011 (WIOŚ 2011); 11. Stan środowiska w województwie mazowieckim w roku 2010 (WIOŚ); 12. „Monitoring chemizmu gleb ornych Polski (IUNG); 13. Strategia Rozwoju Województwa Mazowieckiego do roku 2020; 14. Strategia Rozwoju Powiatu Węgrowskiego na lata 2007 – 2015; 15. Regionalny Program Operacyjny Województwa Mazowieckiego 2007-2013; 16. Program zwiększania lesistości dla Województwa Mazowieckiego do roku 2020; 17. Plan urządzenia lasu na okres 01.01.2005-31.12.2014 r. dla Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Warszawie Nadleśnictwo Łochów; 18. Program Ochrony Przyrody na okres 01.01.2005-31.12.2014 r. dla Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Warszawie Nadleśnictwo Łochów; 19. Plan Urządzenia Lasu sporządzony na lata 2006 do 2015 dla Nadleśnictwa Siedlce; 20. Opis ogólny lasów nadleśnictwa (program ochrony przyrody) sporządzony na lata 2006 do 2015 dla Nadleśnictwa Siedlce; 21. Polityka ekologiczna państwa na lata 2007-2010 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2011-2014‖; 22. Program małej retencji dla Województwa Mazowieckiego przyrodnicze uwarunkowania oraz możliwości retencjonowania wód powierzchniowych na obszarze województwa mazowieckiego (Warszawa 2008); 23. Polityka ekologiczna państwa w latach 2009-2012 z perspektywą do 2016; 24. Strategia Rozwoju Kraju 2007-2015; 25. Narodowa Strategia Spójności 2007-2013; 26. Strategia wdrażania krajowej sieci ekologicznej ECONET – POLSKA (1998); 27. Korytarz ekologiczny doliny Bugu. Stan, zagrożenia, ochrona (2002); 28. Rozporządzeniem Wojewody Mazowieckiego nr 20 z dnia 8 sierpnia 2006 r. w sprawie ustanowienia planu ochrony dla Nadbużańskiego Parku Krajobrazowego (Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego nr 172 poz. 6757);

ENERGOlogika LTD. Sp. z o.o. Nowe Iganie, ul. Siedlecka 103, 08-110 Siedlce tel. 533-996-772 [email protected] Strona 159

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Węgrowskiego na lata 2012 – 2015 z perspektywą na lata 2016 - 2019

29. www.ekoportal.pl; 30. Bank Danych Regionalnych GUS www.stat.gov.pl 31. Bank danych Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska www.rdos.gov.pl 32. www.energie-odnawialne.net 33. Ustawa Prawo Ochrony Środowiska (Dz. U. z 2008 r. nr 25, poz. 150, z późn. zm.); 34. Ustawa Prawo wodne (Dz. U. 2005 nr 239 poz. 2019.); 35. Ustawa o ochronie przyrody (Dz. U. 2009 nr 151 poz. 1220); 36. Ustawa o lasach (Dz. U. z 2011 nr 12 poz. 59.); 37. Ustawa o ochronie gruntów rolnych i leśnych (Dz. U. z 2004 r. nr 121 poz. 1266 z późn. zm.); 38. Ustawa o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie.(Dz. U. z 2007 r. nr 75, poz. 493 ); 39. Ustawa z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. 2008 nr 199, poz. 1227 z późn. zm.); 40. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 3 marca 2008 roku w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu (Dz. U. 2008 nr 47, poz. 281); 41. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 14 czerwca 2007 roku w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (Dz. U. 2007 nr 120 poz. 826); 42. Rozporządzenie Wojewody Mazowieckiego z dnia 2 marca 2009 r. w sprawie pomników przyrody położonych na terenie powiatu węgrowskiego; 43. Ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz. U. nr 80, poz. 717 z późn. zm.); 44. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 września 2002 r. w sprawie standardów jakości gleby oraz standardów jakości ziemi (Dz. U. nr 165, poz. 1359); 45. Ustawa z dnia o odpadach (Dz. U. z 2010, nr 185, poz. 1243 z późn. zm.); 46. „Geografia Polski. Mezoregiony Fizyczno – Geograficzne‖ Jerzy Kondracki (1994 r.); 47. „Podział hydrograficzny Polski” Instytut Meteorologii Gospodarki Wodnej (1983 r.); 48. Rozporządzenie Ministra Środowiska Dz. U. nr 179 poz. 1948 w sprawie szczegółowych wymagań, jakim powinien odpowiadać program ochrony środowiska przed hałasem.

ENERGOlogika LTD. Sp. z o.o. Nowe Iganie, ul. Siedlecka 103, 08-110 Siedlce tel. 533-996-772 [email protected] Strona 160