De Natuurwetenschappelijke Betekenis Van Het Dinkelgebied
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
DENATUURWETENSCHAPPELIJK EBETEKENI SVA NHE TDINKELGEBIE D door Drs. 0.d eBruijn . Inhoudsopgave: 1.ORIENTERIN G . 2 1.1.Situerin g ind estree k 2 1.2.Kenschet sva nhe t gebied 3 2. PLANOLOGIE 4 3.INVENTARISATIE . 5 3.1. Indeling enkarterin g 6 3.2. Oppervlakte-gegevens 7 3.3.Toegankelijkhei d 7 3.4. Abiotisch milieu 8 3.4.1.Geologi ee ngeomorfologi e 8 3.4.2.Bodemgesteldhei d 10 3.5«Aardwetenschappelijk ebetekeni s 12 3.5.1.Inleidin ge nmethodie k 12 3.5-2.Resultate n 12 3.5.2.1.Geologisch ebetekeni s 12 3.5-2.2.Bodemkundig ebetekeni s 13 3.5»2.3.Geomorfologisch ebetekeni s 14 3.5.3.Conclusie s 17 3.6.Flor a enFaun a 19 ' 3.6.1.Botanisch ebetekeni s 19 3.6.1.1.Inleidin g enmethodie k 19 3.6.1.2.Resultate n 20 't Systematisch overzicht vand eflor a 20 Devegetatie sva nhe tonderzoekgebie d 31 ' 3.6.1.3.Conclusie s 6,0 3.6.2.Ornithologisch ebetekeni s 62 3.6.2.1.Inleidin ge nmethodie k 62 3.6.2.2.Resultate n 62 Systematisch overzicht vand ebroedvogelstan d6 2 Devogelstan d van dedivers ebiotope n 69 3.6.2.3.Conclusie s §4 3.6.3.Hydrobiologisch ebetekeni s 86 3.6.3.1.Inleidin g enmethodie k 86 3.6.3.2.Resultaten.... 86 Systematisch overzicht vand ebeekfaun a 87 Hydrobiologische gegevensove rd eafzonder-. .9 1 lijkebeke n inhe t Dinkelgebied Bedreigingen vanhe tbekensystee m 100 3.6.3.3.Conclusie s 104 3.6.4.Aanvullend e faunistische gegevens 106 3.6.4.1.Zoogdiere n ...106 3.6.4.2.Reptiele n enAmphibieë n 110 3.7. Vervallen 3.8. Archeologie encultuurhistori e 115 3.9.Behee ri nhe tverlede n 119 4. LITERATUUR 121 - 2- 1.ORIENTERIN G 1- 1• Situerin g ind estree k Het stroomgebied vand eDinke llig tdeel so pDuit se ndeel so p Nederlandsgebie d (figuur 1). Hetriviertj e ontspringtbi jHoltwic k inWestfale n (zieDingeldei n 19**8).Nabi jGlan epasseer td eDinke l onzelandgrens ,stroom tvervolgen si nnoordwaarts erichtin gdoo r Oost-Twente (ondermeerlang sLosse r enDenekamp) ,verlaa tda non s landwee r terhoogt eva nLattro p enval ttenslott enabi jNeuenhau s ind eVecht ,di eafwater to phe tIJsselmeer .Va nd eca »8 lk mlang e loopva nd eDinke lworde nongevee r3 6k mafgeleg d opNederland s grondgebied. OpDuit sgebie di sd eDinke lreed sjarenlan gvolledi ggekanaliseerd . OpNederland sgebie dha dhe triviertj e totvoo rkor tee nno gvrij welnatuurlijk eloop .I n19& 5 i-s ^nruilverkavelingsverban dee n omleidingskanaal gegravenvana fd eBeverborgsbru g eni sd eBeneden - Dinkelvana fTilligt e gekanaliseerd.I n197 7i si nhe tkade rva n hetzogenaamd e "Dinkelconvenant"d eBoven-Dinke love ree nafstan d van3 k mrechtgetrokke n tussend egren sbi jGlan ee nd eZoekerbrug . Ditrappor tbehandel ti nhoofdzaa k hetDinkelda le naangrenzend e grondenlang she tongekanaliseerd e deeltusse nZoekerbru g enBever borgsbrug: "invogelvlucht "ee nafstan dva n 11km ,"lang sd ebeek " eenafstan dva n1 9km .D ebreedt eva nhe teigenlijk e dali svaa k nietduidelij k aft egrenzen ,maa rlig tgewoonlij k tussen20 0e n 1000meter . Ophe ttrajec tZoekerbrug-Beverborgsbru g stromenenkel enagenoe g ongekanaliseerde zijbekeni nd eDinke luit :va nlink sd eva nd e Oldenzaalse stuwwalafkomstig eElsbeek ,Bethlehems eBeek ,Snoeyinks - beek,Luttermolenbee k enBloemenbeek ;va nrecht sd eui tDuitslan d afkomstigeRÜecbergerbeek .Zowe lwaterhuishouc'lfunâi gal sbiologisc h beschouwdvorme nd eDinke le nhaa rzijbeke nee ndusdani gnatuurlij k samenhangend geheel,da td e(smalle )zijdale nzovee lmogelij k inhe t onderzoek zijnbetrokken . Hethierbove naangeduid e stroomgebied vand eDinke li sgelege ni n degemeent eLosse r eni st evinde no pd eTopografisch eKaarte n35 Ae n 29c (schaal 1: 25.000) .D enader ebegrenzin gva nhe tonderzoekge biedi saangegeve ni nparagraa f2. 1 (metfiguu r2) . 1o2o Kenschets van het gebied. Het onderzoekgebied kan gekarakteriseerd worden als een gevarieerd halfnatuurlijk landschap met een fraai ontwikkeld stelsel van on gekanaliseerde laaglandbeken: een oecosysteem, dat - ook ininter nationaal opzicht - steeds zeldzamer wordt. Het Dinkeldal is in grote lijnen alsvolg t opgebouwde Langs het kronkelende riviertje liggen gewoonlijk zandige oeverwallen, daar achter min ofmee r vlakke stukken met beekbezinking in de vorm van fijne zanden en zandige kleien; in drassige laagten en oude beek lopen heeft zichvee nkunne nvormen, , Het dal is grotendeels in gebruik als grasland. Op de oeverwallen vindt men droog (vaak nog schraal)grasland , daarachter liggen vochtige, bemeste cultuurgraslanden. De variatie wordt sterk ver groot door lokale zandopduikingen en door devel e oude beekarmen en kolken met moerasvegetaties. Bovendien zorgen talloze verspreid staande oude wilgen,populiere n en eiken,hog e boomrijen, dichte heggen envel e verspreid gelegen bosjes inhe t Dinkeldal voor een steeds wisselend landschapsbeeld. Het eigenlijke dal wordt begrensd door hogere zandgronden..Voor een deel zijn deze bebost,verde r liggen hier deoud e essen (op gehoogd door eeuwenlange plaggenbemesting). Op deran d van dal en plateau zijn ook de oude Twentse boerderijen gevestigd, gewoonlijk fraai omgeven door opgaand loofhout. Het zal duidelijk zijn, dat de cultuurhistorische waarde van dit eeuwenoude enno g steeds gave nederzettingspatroon zeer groot is. De smalle zijbeken met hun dalen bezitten elk een eigenkarakter . Hun natuurwetenschappelijke betekenis isveela l zeer groot.Vaa k zorgen zeme t hun beekbegeleidende bossages voor een fraaieaf wisseling van het jonge ontginningslandschap. Een complex van factoren is er verantwoordelijk voor, dat inhe t Dinkelgebied zo'nuitzonderlij k rijk halfnatuurlijk landschap kon ontstaan en voortbestaan: - de van nature zeer grote variatie van het abiotisch milieu ter plaatse (reliëf, bodems, waterhuishouding); - delang e en betrekkelijk stabiele ontwikkelingsgeschiedenis, waarin de.Twentse boer met zijn traditionele zorg voor het land schap centraal staat; k - - degeïsoleerd eliggin gaa n 'srijk sgrenzen ,waardoo r de"voor uitgang"me ta lzij nnivellerend ebijverschijnsele nlangzame rda n eldersdoordrong ; - dekleinschalighei d vanhe tgebie d end eperiodiek e overstromingen vand eDinkel ,waardoo r hetgebie d zichslech tleen tvoo rmoderne , grootschaligelandbouwmethoden . Doorbovengenoemd e factorenkonde n zichplaatselij k inhe tDinkel - gebiedno gsteed sd erijke ,kenmerkend elevensgemeenschappe n vanhe t stroomdallandschaphandhaven .Helaa szij ni nrecent e tijdlokaa lzwar e aanslagen gepleegd oplandschap ,flora ,faun ae nd eDinke lzelv e doorciviel -e ncultuurtechnisch e werkzaamheden.Desondank sis , naastd ea lgememoreerd e cultuurhistorische betekenis,d enatuur wetenschappelijke waardeva nhe tonderzoekgebie d nogsteed suit zonderlijk groot,me tnam ei ngeo(morfo)logisch-, 'botanisch-V ,orni - thologisch- enhydrobiologisc hopzicht .Hiero p zali nd evolgè,nd e hoofdstukkeni ndetai lworde ningegaan . 3. INVENTARISATIE. 3«O .Bronnen . De inventarisaties van de samensteller van dit rapport zijn in het voorjaar en in de zomer van 1978verricht » De hierbijver zamelde gegevens betreffen in hoofdzaak de volgende deelterreinen: landschapsoecologie (incl. natuurbeheer), botanie en ornithologie» Voorts zijn er in het verleden door tal vanpersone n belangwekkende inventarisaties op biologisch gebied verricht in het Dinkelgebied. Hiervoor wordt verwezen naar de inleidende paragrafen ("K-ethodiek" ) in de volgende hoofdstukken ennaa r de literatuurlijst aan het eind van dit verslag,,I n alle gevallen waren de desbetreffende onder zoekers desgevraagd bereid om hun basismateriaal ter beschikking te stellen (o.m.E.J .Weeda , P. Heitkamp, H. V/issink,A .Brinkman , B.Ens ,S » Mayer, F. van Stuyvenberg, P. Venema). Hierdoor konden demeest e in dit rapport vermelde gegevens op hun actuele v/aarde getoetst worden» Aanvullende informatie op natuurhistorisch gebied verstrekten o.m. nog de heren G.M. Roding, J.E.Maresch , J.G. Schulte enJ.J .Hofstra » Graag wil ik op deze plaats speciaal de heer R.A.B. Luiken bedanken, met wie ik vele gezamenlijke excursies maakte.Binne n hetStaats bosbeheer ben ik met name veel dank verschuldigd aan de heer J.W.R. Hattink (districtskantoor Ootmarsum)e n de heer J.J.Kleuve r (con sulentschap Zwolle)voo r deplezierig e samenwerking, voor de vele verstrekte informatie en voor de waardevolle aanvullingen en eor- recties bij het critisch doorlezen van het manuscript. Hiernaast zijn er voor het opstellen van dit rapport o.m. nogde - volgende bronnen van informatie geraadpleegd: Kaarten: - Topografische kaarten (diverse uitgaven; schaal 1:10.000, 1:25.000) - Kadasterkaarten (ca. 1970;schaa l 1:5.000 ) - Bodemkaart (uitgave 1960;schaa l 1:200.000) - Geomorfologischekaar t (uitgave 1968; schaal 1:50.000,/ - Luchtfoto-interpretatiekaart van geomorfologische struk turen (uitgave 1976; schaal 1:6500), afgeleid van zwart/wit afdrukken van infrarood enKoda k Plus X opnamen, - Geologische kaarten (uitgave 1929/30; schaal 1:50.000) 6- Luchtfoto5s : --Fotokaarte n van het gehele onderzoekgebied (uitgave 1975, schaal 1:2.500). Natuurwetenschappelijke archieven: ~ tal van ongepubliceerde excursieverslagen, inventa risatierapporten enbeheersrichtlijne n in dearchie ven van Consulentschap voor Natuurbehoud te Zwolle en van het Natuurmuseum teEnschede . 3»1 » Indelin g enkar terin/.;; . De grenzen van het onderzochte gebied zijn aangegeven in figuur 2. Voor het Dinkeldal en zijn naaste omgeving vallen deze grenzen in grote lijnen samen met de begrenzing van "natuurgebieden" en"ge bieden met grote landschappelijke waarde", zoals deze naverken ning zijn vastgesteld in het "Bestemmingsplan voor het buitenge bied van de gemeente Losser"