Welcome to the Tatra Mountains! Tatry Vás Pozývajú!

Welcome to the Tatra Mountains! Tatry Vás pozývajú!

Kultura Turystyka Culture / Kultúra Tourism / Turistika Sport Sport / Šport

Przyroda Nature / Príroda Imprezy Events / Akcie

Kuchnia Cuisine / Kuchyňa

Welcome Tatry to the Tatras! Vás pozývajú!

Dear Guests Ostomili Návštevníci

The Tatrzański District is not only a treasure Tatranský Okres je pokladnica goral- trove of Highland tradition and culture but skej tradícii a kultúry a tiež unikátnej also an area of unique natural beauty. It is tatranskej prírody; ideálne miesto na the perfect place for a family holiday and rodinný oddych a regeneráciu duše- to rejuvenate both mind and body. Here, vných a telesných síl. Tuná poznáte everyone can experience living Highland živú kultúru ľudí hôr, ich tance a hud- culture; discover local music and dances bu, a tiež chutnú kuchyňu s regionál- Ostomili Goście and taste regional dishes: ‘Oscypek’ the lo- nymi pochúťkami: oštiepkom, kyslou cally produced sheep’s milk cheese, sour polievkou, pstruhom a goralským ča- Powiat Tatrzański to skarbnica tradycji i kultury cabbage soup, fresh trout and Highland jom. góralskiej oraz unikalnej tatrzańskiej przyrody; tea [laced with alcohol!]. idealne miejsce do rodzinnego wypoczynku Spectacular mountain views, the valleys Nádherný horský rozhľad, tatranské i regeneracji sił duchowych i fizycznych. Tutaj and peaks of the Tatras, rolling mountain doliny a štíty, prudké potoky, šum ve- poznacie Państwo żywą kulturę ludzi gór, ich streams and the wind gently blowing tra upokoja Vaše nervy a pridajú nové tańce i muzykę, a także smaczną kuchnię z re- through the pine forests all combine to sily a horalská pohostinnosť, otvorené gionalnymi przysmakami: oscypkiem, kwaśni- create a wonderfully relaxing atmosphere. srdca a domy, Vám umožnia oddycho- cą, pstrągiem i herbatą góralską. This, with the open hearts and homes of vať pokojne a bezpečne. Wspaniałe widoki górskie, tatrzańskie doliny the local Highland people, guarantees a i szczyty, rwące potoki, szum wiatru uspokoją safe and peaceful stay. Veľa atrakcií, bohatý kalendár kultúr- Wasze nerwy i dodadzą nowych sił a gościn- The Tatrzański District is divided in to the nych a športových akcií ponúkané ność góralska, otwarte serca i domy, pozwolą separate communities of Zakopane, Biały v obciach: Zakopane, Biały Dunajec, Wam odpoczywać spokojnie i bezpiecznie. Dunajec, Bukowina Tatrzańska, Kościelisko Bukowina Tatrzańska, Kościelisko, Wiele atrakcji, bogaty kalendarz imprez kultu- and Poronin; each offering a range of at- Poronin spôsobia, že bude oddych ralnych i sportowych oferowane w gminach: tractions and a wealth of cultural and pestrý, a ešte neodhalené miesta Vás Zakopane, Biały Dunajec, Bukowina Tatrzań- sporting events. Your stay here can be var- očaria svojou krásou. ska, Kościelisko, Poronin sprawią, że wypoczy- ied and active – or take the time to be en- nek będzie urozmaicony, a nie odkryte jeszcze tranced by the beauty of some, as yet un- miejsca zauroczą Was swym pięknem. discovered, corner of the Tatra mountains. Witojcie Sincerely, Witojcie Starosta Tatrzański Andrzej Gąsienica Makowski Tatranský Starosta Andrzej Gąsienica Makowski Governor of the Tatrzański District Andrzej Gąsienica Makowski

3 KULTURA CULTURE / KULTÚRA

Podhale kulturalne

Sztuka leczy obyczaje. Może dlatego modę na odwiedzanie Zakopanego wśród artystów rozpropagował przed laty doktor z Warszawy – Tytus Chałubiński. I tak stolica polskich Tatr zapełniła się arty- styczną cyganerią, która inspiracje czerpa- ła garściami z ludowego dorobku Podhala i z urody tatrzańskiego krajobrazu. Trwa to do dziś... Drewniane cuda

Tradycyjna chata góralska to zwykle drew- niany budynek parterowy z „wyżką“, czyli swoistym poddaszem. Zazwyczaj ulo- kowana jest frontem do południa, choć czasem wedle góralskiego powiedzenia „na godzinę jedenastą“. Dach na niej jest stromy i kryty gontem. Wewnątrz znajdują się dwie izby: biała – mieszkalna oraz czarna – gospodarcza. To z elementów typowych dla takiego chłopskiego budownictwa zaczęto pro- jektować wille w stylu zakopiańskim. Owe budynki, też oczywiście drewniane, zazwyczaj piętrowe i bogato zdobione góralskimi motywami, z czasem stały się wizytówką regionu. Culture in Podhale Podhale kultúrne Siła sztuki ludu Art lifts us from daily routine. Perhaps Umenie lieči mravy. Možno preto módu Tradycja jest motorem napędowym góral- that is why the fashion for visiting Za- na navštevovanie Zakopaného rozšíril skiej sztuki. Artyści z Podhala od lat wyko- kopane was initiated by a doctor from pred rokmi medzi umelcami doktor z Var- rzystują dorobek swych przodków. W ro- Warsaw – Tytus Chałubiński. The ‘capi- šavy - Tytus Chałubiński. A tak sa hlavné dzinnych chałupach w zimowe wieczory tal’ of the Polish Tatras thus began to mesto poľských Tatier naplnilo umelec- kou bohémou, ktorá inšpirácie brala plným priehrštím z ľudového diela Podhala a z krásy tatranskej krajiny. Toto trvá dodnes... Drevené nádhery

Tradičná horalská chalupa je to oby- čajne drevená prízemná budova s „výškou“, teda osobitným podkrovím. Je obyčajne umiestnená priečelím na juh, aj keď niekedy podľa goralského úslovia „na jedenástu hodinu“. Strecha je na nej strmá a pokrytá šindeľom. Vo vnútri sa nachádzajú dve izby: biela - obytná a čierna – hospodárska. Práve z prvkov typických pre takéto sedliacke staviteľstvo sa začali navr-

4 KULTURA

hovať vily v zakopanskom slohu. Tieto fill with artists, writers and budovy, tiež samozrejme drevené, spra- painters who gleaned inspiration from vidla poschodové a bohato zdobené go- the unique atmosphere of Podhale and ralskými motívmi, sa časom stali vizitkou the beauty of the land. And so it contin- regiónu. ues today... Sila ľudového umenia Wooden miracles Tradícia je hnací motor goralského ume- The traditional Highland house is nia. Umelci z Podhala už roky využívajú a single storey wooden construction dielo svojich predkov. V rodinných cha- with a small roof space. It usually faces lupách v zimné večery vznikajú diela naj- south, but sometimes in accordance vyššieho formátu. with a Highland saying it should face Pod Tatrami prebieha „trasa ľudových ‘eleven o’clock’. The roof is steep and tvorcov”, ktorí sa zaoberajú maliarstvom, covered with wooden shingles. The in- sochárstvom, vyšívaním, umeleckým sto- terior consists of two rooms: the ‘white’ lárstvom. Diela vznikajúce v dielniach re- room – living space, and the ‘black’ gionálnych umelcov room – working space. sa nachádzajú Based on the simple features of such vo viacerých houses, large villas began to spring up muzeálnych around the town in the ‘Zakopane’ style. a súkrom- Wooden, of course, and often with sev- ných zbier- eral floors and highly decorated – some kach na of these homes make an excellent call- celom svete. ing card for the region. Folk Art

Tradition is the main driving force behind most Highland art. Artists from Podhale have always taken inspiration from their ancestors. Long Winter evenings in small, simple houses often created works of art. At the foot of the Tatras runs a ‘trail’ of folk art – painting,

5 KULTURA powstają dzieła najwyższego formatu. sculpture, embroidery and carpentry. Spevom a tancom Pod Tatrami biegnie „szlak twórców ludo- Artworks from small local workshops wych”, zajmujących się malarstwem, rzeź- can be found in museums and private „Chcel by vysloviť aj spevom, aj melódiou, bą, haftem, stolarką artystyczną. Dzieła collections around the World. aj tancom, celou svojou osobnosťou to, powstające w pracowniach regionalnych čo cíti, čo ho zožiera vo vnútri…” Takto na artystów znajdują się w wielu kolekcjach Song and Dance začiatku XX.storočia popisuje Józef Kan- muzealnych i zbiorach prywatnych na ca- tor goralského tanečníka. Na horách sa łym świecie. “He wanted to tell with song and with tancuje u ohniska, v salaši alebo v krčme melody and with dance; with his whole pri zvukoch kapely. Goralské Śpiewem i tańcem self what he felt and what was inside of him...”. Thus „Chciałby wypowiedzieć i śpiewem, i meat the start of the lodią, i tańcem, całym sobą to, co czuje, 20th century Józef co go żre we wnuku…” Tak na początku Kantor described XX wieku Józef Kantor opisuje góralskie- a Highland dancer. go tancerza. W górach tańczy się przy In the mountains ognisku, w szałasie czy w karczmie przy dancing takes place dźwiękach kapeli. Góralskie tańce dzielą around campfires, się na drobne, krzesane i zbójnickie. Nie in homes and in bez przyczyny największy szacunek spo- inns to the sound śród utworów Karola Szymanowskiego of a small Highland zyskały „Harnasie”. band. Highland Muzyka stanowi jeden z ważniejszych dancing can be deli-

6 KULTURA

cate, more harsh or ‘Zbójnickie’ [lit. like tance sa delia na drobné, kresané a zboj- an outlaw/robber]. One of Karol Szy- nícke. Nie bez príčiny si najväčšiu úctu manowski’s most celebrated works is spomedzi diel Karola Szymanowskeho [the Highland opera] ‘Harnasie’. získali „Harnasie”. Music is one of the most important Hudba je jeden z dôležitejších prvkov elements of Highland culture. The dis- goralskej kultúry. Veľkosť podhalanského tinction of folk music from Podhale is folku vychádza z pekných zvukov lutny thanks to the sounds of the lute, pen- (majstra Franciszka Marduły), píšťaliek nywhistle, flute and violin. In the past, alebo huslí. V minulosti sa tento posledný most instruments would have been nástroj zhotovoval samotnými hudob- made by the musicians themselves níkmi z jaseňového alebo smrekového from ash wood or spruce. dreva. Today, throughout the Podhale re- Na území Skalného Podhala pôsobí via- gion, there are numerous regional folk cero regionálnych súborov pestujúcich groups keeping the traditions of music, stále živú a peknú tradíciu spevu, tanca song and dance alive. a muzicírovania.

elementów kultury góralskiej. Wielkość podhalańskiego folku opiera się na pięk- nych dźwiękach lutni (mistrza Franciszka Marduły), fujarek, piszczałek czy skrzy- piec. W przeszłości ów ostatni instrument wykonywany był przez samych muzyków z drewna jesionowego, bądź świerkowego. Na terenie Skalnego Podhala działa wiele zespołów regionalnych pielęgnujących wciąż żywą i piękną tradycję śpiewu, tań- ca oraz muzykowania.

7 TURYSTYKA TOURISM / TURISTIKA

Najpiękniejsze góry świata

Tatry od lat stanowią turystyczną stolicę Polski. Przyciągają swoją magią i bogatą ofertą turystyczną. Najsłynniejsze polskie góry można odwiedzać pod kątem różnych zainteresowań, bawić się i od- poczywać na różne sposoby. To właśnie ta różnorodność stanowi magnes, który pozwala zakochać się w Tatrach na zawsze. Szlaki do nieba

Po Tatrach prowadzi turystów gęsta sieć szlaków, ich łączna długość to 245 kilometrów. Wszystkie są oznakowane, każdy jednym z pięciu kolorów: czar- nym, czerwonym, zielonym, niebieskim, żółtym. Można po nich spacerować indy- widualnie, ale dla grup zorganizowanych powyżej 10 osób potrzebny jest przewodnik posiadający stosowne upraw- nienia. Uwaga! W Tatrach kolor szlaku nie określa jego trudności. Opisy szlaków z określeniem czasu przejścia i stopnia trudności danej drogi zamieszczone są w popularnych przewodnikach książko- wych. Wybierając się na któryś z górskich szlaków należy więc się w taki przewodnik wyposażyć. Wśród dróg tatrzańskich każdy znajdzie coś dla siebie, od tras spa-

Najkrajšie hory sveta

Tatry sú už roky turistické hlavné mesto Poľska. Priťahujú svojím kú- zlom a bohatou turistickou ponu- kou. Najslávnejšie poľské hory možno navštevovať z hľadiska rôznych záu- jmov, baviť sa a oddychovať rôznym spôsobom. Práve takáto rozmanitosť tvorí magnet, ktorý umožňuje sa zamilovať do Tatier navždy.

8 TURYSTYKA

Cesty do neba

Po Tatrách vedie turistov hustá sieť ciest, ich celková dĺžka je 245 kilom- etrov. Všetky sú označené, každá jed- ným z piatich farieb: čiernou, červenou, zelenou, modrou, žltou. Možno sa po nich prechádzať individuálne, no pre organizované skupiny nad 10 osôb je potrebný sprievodca majúci príslušné oprávnenia. Pozor! V Tatrách farba trasy neznamená jej náročnosť. Popisy trás so stanovením doby prechodu a miery náročnosti danej trasy sa nachádzajú cerowych po wysokogórskie. Im plano- v populárnych knižných sprievod- wana droga jest dalsza i trudniejsza tym The World’s most coch. Teda chystajúc sa na niektorú ekwipunek turysty powinien być lepszy. beautiful mountains z horských trás sa treba vybaviť takýmto W wyższych partiach niezbędna jest sprievodcom. Medzi tatranskými ces- mapa, turystyczne obuwie, ciepła, nie- The Tatras have always been the tourism tami si každý nájde niečo pre seba, od przemakalna odzież, apteczka, latarka. capital of Poland. Tourists are attracted by prechádzkových trás až po vysoko- W schroniskach górskich można zawsze the magic of the mountains themselves horské. Kým je plánovaná cesta dlhšia zasięgnąć rady przewodników i ratow- and the rich variety of activities on offer. a náročnejšia tým musí byť vybavenie ników górskich. TOPR to jedna z pierw- These most famous Polish peaks can be turistu lepšie. Vo vyšších oblastiach je szych na świecie organizacji ratownictwa enjoyed in a whole number of ways de- nezbytná mapa, turistická obuv, teplý, górskiego. Powstała w 1909 roku. pending on one’s field of interest or rec- nepremokavý odev, lekárnička, vrecko- Zapamiętaj! - Telefon alarmowy TOPR: reational preferences. This diversity is the vá lampa. V horských chatách sa možno +48 601-100-300 magnet which draws people here in the vždy poradiť u horských sprievodcov first instance and makes them fall in love a záchrancov. TOPR je jedná z prvých Czar schronisk with the Tatras forever. vo svete organizácií horskej záchrannej služby. Vzniklá roka 1909. Domowa atmosfera w sercu Tatr? Trails leading Zapamätaj! –Poplašný telefón TOPR: Oczywiście, chodzi o górskie schroni- to the heavens... +48 601-100-300 ska pachnące ciepłą herbatą i szarlotką. Schronisko takie znaleźć można w każdej The Tatra mountains are criss-crossed by Kúzlo turistických chát większej dolinie tatrzańskiej. Kilka z nich a series of tourist trails with a total length to obiekty pamiętające początki turysty- of some 245 kilometres. All the trails are Domáce ovzdušie v srdci Tatier? ki w tatrach np. schronisko nad Morskim clearly marked with one of five colours: Samozrejme, ide o horské turistické Okiem. Inne budowane były tuż po za- black, red, green, blue or yellow. The trails chaty s vôňou teplého čaja a jablkovým kończeniu drugiej wojny światowej, czę- are open to individual walkers, but organ- zákuskom. Takáto turistická chata sa sto w miejsce starych, które uległy znisz- ized groups of 10 or more require the serv- nájde v každej väčšej tatranskej doline.

9 TURYSTYKA czeniu. Wszystkie gościnnie przyjmują ices of a qualified mountain Guide. Please turystów, narciarzy i taterników. note; the colour of the trail is not an indica- tion of the level of difficulty of the walk. All Z lotu ptaka the trails are described in detail – including level of difficulty and time required Budowa kolei na Kasprowy Wierch rozpo- to complete each section – in the many częła się w sierpniu 1935 roku, niespełna available guidebooks. It is recommended, siedem miesięcy później słynne srebrne therefore, to acquire such a book and map wagoniki ruszyły z Kuźnic do Myślenickich before setting off in to the mountains. Turni. Było to pierwsze tego typu urzą- The Tatras offer a range of trails for all ages dzenie w Polsce, a także w Tatrach. Z Ka- and abilities. There are gentle walking sprowego rozciąga się piękna panorama trails through the valleys and challeng- a szczyt jest ulubionym miejscem narcia- ing high mountain routes. The longer and rzy, którzy oddają się białemu szaleństwu more difficult is the planned trip, so the w obrębie hal Gąsienicowej i Goryczkowej. better equipped should be the partici- Gubałówka, Butorowy Wierch, czy Rafa- pants. However, it is essential that anyone Niekoľko z nich sú objekty pamätajúce czówka to najsłynniejsze grzbiety Pasma planning to hike in the higher regions počiatky turistiky v Tatrách napr. tu- Gubałowskiego. Na Gubałówkę wiedzie should always take a good map, strong ristická chata nad Morským Okom. Iné kolej linowo-terenowa wybudowana shoes or boots, warm and waterproof sa postavili tesne po ukončení druhej w 1938r. Rozciąga się stąd niezapomniany clothing, a first aid kit and a torch. In the svetovej vojny, často namiesto starých, widok na panoramę Tatr oraz leżące u ich mountain shelters it is always possible to ktoré boli zničené. Všetky pohostinne stóp Zakopane. Grzbietem Pasma Guba- ask a mountain guide or member of the vítajú turistov, lyžiarov a horolezcov. łowskiego można spacerem dojść do wy- mountain rescue for advice. TOPR [the Tat- ciągu krzesełkowego na Butorowym Wier- ra Mountain Rescue Team] was one of the chu po drodze mijając nowoczesny wyciąg first organized mountain rescue groups in z Polany Szymoszkowej oraz na Rafaczów- the World, founded in 1909. ki, gdzie działa nowoczesna kolej krzeseł- Remember the TOPR emergency kowa kursująca z Harendy. phone number: +48 601 100 300

10 TURYSTYKA

Tuż pod niebem The magic of the mountain shelters Turystyka wysokogórska wymaga pro- fesjonalnego sprzętu i doświadczenia A warm, homely atmosphere in the heart na szlakach. Sama znajomość gór wy- of the Tatras? It can only mean one thing: uczona z przewodników turystycznych the mountain shelters, smelling of hot tea nie wystarczy! and freshly baked apple cake. There are Najpiękniejszą drogą wysokogórską also shelters in each of the larger Tatra val- jest Orla Perć, ale to najtrudniejszy szlak leys. Some are remnants of the beginnings w Tatrach, poprowadzony między Za- of tourism in the Tatras, such as the shelter wratem i przełęczą Krzyżne. Dobrą bazą at Morskie Oko lake. Others were built af- wypadową do przejścia Orlej Perci jest ter the Second World War, often on the site schronisko Murowaniec. of smaller, older buildings which had been damaged. All the shelters offer a warm welcome to tourists, skiers and hikers. A bird’s eye view

Construction of the cable car to Kasprowy Z vtáčej perspektívy Mount began in August of 1935 and less than seven months later the famous sil- Stavba lanovky na Kasprowy Wierch ver wagon left Kuźnice [the base station] sa začala v auguste roka 1935, takmer for Myślenickie Turnie [the halfway point]. sedem mesiacov neskoršie sa slávne This was the first such project in Poland. strieborné vozne vydali z Kuźnic do The cable car provides a magnificent pan- Myšlenických Turní. Toto bolo prvé oramic view of the surrounding moun- tohto typu zariadenie v Poľske, a tiež tains, and Kasprowy peak is a favourite v Tatrách. Z Kasprového sa rozprestiera with skiers. Two glacial valleys – Gąsienica pekná panoráma a štít je obľúbeným and Goryczkowa – fall from opposite sides miestom lyžiarov, ktorí sa venujú biele- of the peak providing thrilling skiing. mu šialenstvu v oblasti holi Gąsienicovej Facing the Tatras is the Gubałówka hill a Goryczkovej. with its famous ridges: Gubałówka, Buto- Gubalovka, Butorowy Wierch, alebo rowy Wierch and Rafaczówka. A funicular Rafačovka sú najslávnejšie chrbáty Gu- railway, built in 1938, takes passengers balovského Pásma. Na Gubalovku vedie to the peak of Gubałówka. From here is a lanovo-pozemná železnica postavená truly unforgettable panorama of the Tatras roka 1938. Rozprestiera sa odtiaľ and a bird’s eye view of the town of Zako- nezabudnuteľný pohľad na panorámu pane nestled at the base of the mountains. Tatier a umiestnené na ich úpätí Zako- Walking from the top of the funicular takes pane. Chrbátom Gubalovského Pásma one to the Butorowy chair lift passing možno dojsť ku stoličkovému výťahu the ultra-modern ski lift at Szymoszkowa na Butorovom Wierchu idúc popri mod- meadow. The opposite direction takes one ernému výťahu z Szymoszkovej Poľany to Rafaczówka, where another new ski lift a na Rafaczówki, kade funguje moderná rises from Harenda village. stoličková železnica jazdiaca z Harendy. Just under the sky Tesne pod nebom

Hiking in the highest peaks requires pro- Vysokohorská turistika vyžaduje pro- fessional equipment and experience. A lit- fesionálne vybavenie a skúseností na tle knowledge of the trails gleaned from cestách. Samotná známosť hôr naučená a guidebook may not be enough! z turistických sprievodcov nestačí! The most spectacular high mountain trail Najkrajšia vysokohorská cesta je Orla Prť, is Orla Perć [Eagle’s ridge] which is also the no je to najnáročnejšia trasa v Tatrách, most difficult. It is located between Zawrat vedúca medzi Zawratom a horským and the Krzyżne pass. A good starting sedlom Krzyżne. Dobrá východisková point to attempt this route is the Murow- základňa na priechod Orlej Prti je turis- aniec mountain shelter. tická chata Murowaniec.

11 SPORT SPORT / ŠPORT

Tatry na sportowo

Zakopane jest zimową stolicą Polski – o tym wiedzą wszyscy. Region tatrzański i całe Podhale są bez wątpienia kopalnią narciarskich talentów. Tutaj rodzili się naj- więksi przedstawiciele tego sportu i rodzą się nadal. A na tatrzańskich stokach wciąż szusują tysiące amatorów białego puchu. Oferta Podhala nie ogranicza się jednak tylko do nart, czy snowboardu. Latem zapra- szamy amatorów górskich wędrówek, jazdy rowerem, spływów kajakowych a także wód geotermalnych – wszystkie te atrakcje czekają na turystów u stóp Tatr! Narty, czyli miłość górali i ceprów

„Zimowe szaleństwo” przywiódł na Podha- le Stanisław Barabasz, który w 1894 roku odbył pierwszą narciarską podróż w Tatry. Szybko się przyjęło. W 1907 roku powstał klub SN PTT a w 1910 roku Zakopiański Od- dział Narciarzy. W tym samym roku odbyła się pierwsza poważna impreza, Międzyna- rodowy Dzień Narciarski i... lawina narciarskich zawodów ruszyła na dobre. Zakopane trzykrotnie organizowało mię- Sport in the Tatras Tatry na športovo dzynarodowe mistrzostwa świata federacji narciarskiej FIS: w 1929, 1939 i 1962 roku. As most people know, Zakopane is con- Zakopane je zimné hlavné mesto Poľ- Zwłaszcza impreza z 1939 roku wpłynęła sidered the Winter capital of Poland. The ska – toto vedia všetci. Tatranský región na rozwój miasta. Zbudowano m.in. kolejki Tatrzański District and in fact the whole of a celé Podhale sú nepochybne inkubá- na Kasprowy Wierch oraz Gubałówkę. Gó- the Podhale region are goldmines of skiing torom lyžiarskych talentov. Tuná sa rodili rale zakochali się w nartach i stały się one talent. The most famous Polish sportsmen najväčší zástupcovia tohto športu a stále ich pasją. Sukcesy reprezentantów Polski, and women were born in this area and sa rodia. A na tatranských svahoch stále pierwszego biało-czerwonego medalisty the region continues to produce cham- jazdia tisíce amatérov bieleho športu. Po- Igrzysk Olimpijskich, Franciszka Gąsie- pions. Thousands of amateurs take to the nuka Podhala sa však neobmedzuje len nicy Gronia, czy Stanisława Marusarza slopes when the snow falls. However, the na lyže, alebo snowboard. V lete pozýva- tylko wzmacniały ten trend. Nie sposób Podhale region is not only limited to skiing me amatérov horských vandroviek, jazdy zapomnieć też o Helenie Marusarzównej, and snowboarding. The Summer months na bicykli, kajakových zjazdov a tiež ge- przedwojennej siedmiokrotnej mistrzyni are perfect for hiking, cycling, canoeing or otermálnych vôd – tieto všetky atrakcie Polski i Bronku Czechu. Po wojnie sukcesy enjoying the natural hot springs – all this čakajú na turistov na úpätí Tatier! osiągal: Ryszard Ćwikła, Andrzej Bachleda awaits tourists at the foot of the Tatras! „Ałuś” czy siostry Dorota i Małgorzata Tlałki. Lyže, teda láska horali Skiing – loved by locals a ceprov Zimowe szaleństwo and visitors alike „Zimné šialenstvo” priviedol na Podha- Zakopane wraz z okolicami od stu lat ucho- ‘Winter madness’ was introduced to Pod- le Stanisław Barabasz, ktorý roka 1894 dzi za centrum narciarskiego sportu w Pol- hale by Stanisław Barabasz who made the vykonal prvú lyžiarsku cestu do Tatier. sce. Kasprowy Wierch, Nosal czy Gubałów- first skiing expedition through the Tatras Rýchlo sa toto ujalo. Roka 1907 vznikol ka – to nazwy bliskie każdemu miłośnikowi in 1894. The sport quickly took off. In 1907 klub SN PTT a roka 1910 Zakopanské białego szaleństwa. the SN PTT club was formed [skiing section Oddelenie Lyžiarov. Toho istého roka sa W ostatnich latach sporą popularność zdo- of the Polish Tatra Society]. In 1910 a Zako- konala prvá vážna akcia, Medzinárodný

12 SPORT był pięknie położony kompleks w Białce Ta- pane Ski Club was founded. That same year Lyžiarsky Deň a... lavína lyžiarskych pre- trzańskiej, gdzie powstała stacja narciarska saw the first major skiing event – an Interna- tekov sa na dobre spustila. z prawdziwego zdarzenia. Sporym zainte- tional Day of Skiing... and there followed an Zakopane trojnásobne organizovalo resowaniem narciarzy z całej Polski cieszą avalanche of further events. Zakopane has medzinárodné svetové majstrovstva się też stoki m.in. w Bukowinie Tatrzańskiej, hosted international skiing championships lyžiarskej federácie FIS: roka 1929, 1939 w Małem Cichem oraz na Harendzie. Boga- as part of the Ski Federation (FIS) on three a 1962. Hlavne akcia z roka 1939 ovplyv- tą ofertę stacji narciarskich uzupełnia po- separate occasions: 1929, 1939 and 1962. nila rozvoj mesta. Postavila sa medzi pularna Polana Szymoszkowa. Na jednym The games in 1939 were particularly benefi- iným lanovka na Kasprowy Wierch a úz- ze stoków w Witowie swoją szkołę prowa- cial for the town. The cable car to Kasprowy kokoľajná železnica na Gubalovku. Go- dzi najlepsza polska snowboardzistka, Ja- and the funicular on Gubałówka were both rale sa zamilovali do lyži a tieto sa stali gna Marczułajtis. Jak widać, podhalańskie constructed at this time. Highlanders fell ich vášeňou. Úspechy zástupcov Poľska, stoki są przyjazne wszystkim amatorom in love with skiing and the sport became prvého bielo-červeného medailistu jazdy na śniegu. a local passion. The success of Polish com- Olympijských Hier, Franciszka Gąsienicy petitors, such as Franciszek Gąsienica Gron Gronia, alebo Stanisława Marusarza len Biegi do... nieba or Stanisław Marusarz who brought home zosilňovali tento trend. Nemožno tiež Olympic medals, fuelled this trend. Other zabudnúť o Helenie Marusarzównej, Biegi narciarskie to dyscyplina narciarstwa famous pre-war skiers were Bronek Czech predvojnovej sedemnásobnej majster- klasycznego. Najbardziej znaną biegaczką and Helena Marusarzówna who was seven ke Poľska a Bronku Czechu. Po vojne w kraju jest Justyna Kowalczyk, która czę- times Polish champion. More recently other dosahoval úspechy: Ryszard Ćwikła, sto trenowała na Podhalu. Polish skiers have attained similar success- Andrzej Bachleda „Ałuś” či sestry Dorota Na Podhalu od lat uczęszczane są niemal es, including Ryszard Ćwikła, Andrzej ‘Ałuś’ a Małgorzata Tlałka. wszystkie odsłonięte polany i łąki a specjal- Bachleda and the Tlałki sisters, Dorota and nie przygotowane trasy znajdują się w re- Małgorzata. Zimné šialenstvo jonie Wielkiej Krokwi, na Antałówce oraz na Równi Krupowej, gdzie co roku odbywa Winter Madness Zakopane vrátané okolí sa už sto rokov się Narciarski Bieg Sylwestrowy. považuje za centrum lyžiarskeho športu Zakopane and its environs has v Poľsku. Kasprowy Wierch, Nosal alebo been the centre of skiing in Poland Gubalovka – sú názvy blízke každému for over one hundred years. Kas- milovníkovi bieleho šialenstva. prowy Wierch, Nosal or Gubałówka V posledných rokoch si dosť veľkú po- [slopes] are names known to all pularitu získal pekne umiestnený kom- fans of ‘Winter madness’. plex v Bialke Tatranskej, kade vznikla In recent years, the picturesque ski- opravdivá lyžiarska stanica. Značným ing complex at Białka Tatrzańska záujmom lyžiarov z celého Poľska sa tiež has gained in popularity including tešia svahy medzi iným v Bukovine Tat- the construction of a large mod- ranskej, v Malom Tichom a na Harende. ern ski lift. Increasing numbers Bohatú ponuku lyžiarskych staníc dopĺ- of skiers from across Poland are ňa populárna Poľana Szymoszková. Na ensuring that other slopes are jednom zo svahov vo Witove svoju školu becoming more popular. These prevádzkuje najlepšia poľská snow- include Bukowina, Małe Ciche and boardistka, Jagna Marczułajtis. Ako je Równie dużym zainteresowa- Harenda. Near the centre of Zakopane vidieť, podhalanské svahy sú náklonné niem cieszy się Bieg Gąsieniców, który roz- is the popular Szymoszkowa slope and všetkým amatérom jazdy na snehu. grywany jest zwykle w lutym pod Reglami. in Witów, the Polish female snowboard champion, Jagna Marczułajtis, runs a ski Behy do... neba Strzelając do celu school. As can be seen, all the slopes in Podhale present an attractive proposition Lyžiarske behy je to disciplína klasic- Zaczęło się w Norwegii, gdzie żołnierze bie- for the amateur skier. kého lyžiarstva. Najznámejšia bežkyňa gali na nartach i ćwiczyli strzelanie. Biath- doma je Justyna Kowalczyk, ktorá často lonowa pasja trafiła też pod Tatry. Kolebką Running for the sky... trénovala na Podhalu. polskiego biathlonu jest Kościelisko. Wy- Na Podhalu sú už roky frekventované chowało się tutaj 38 olimpijczyków. Listę Cross country skiing is one of the classic ski takmer všetky odkryté poľany a lúky rozpoczął Andrzej Krzeptowski zajmując disciplines. The best known cross country a zvlášť pripravené trasy sa nachádza- 13 lokatę w biegu na 50 km w 1928 roku skier and current Olympic champion is jú v oblasti Veľkej Krokve, na Antalovke w Saint Moritz. Do grona wybitnych należy Justyna Kowalczyk who often trains in the a na Rovine Krupovej, kade sa každý rok zaliczyć Jana Staszela, brązowego meda- area. koná Lyžiarsky Silvestrovský Beh. Rov- listę na dystansie 30 km w Falun (1974), Almost every meadow and open space in nako veľkému záujmu sa teší Beh Gąsie-

13 SPORT a także trzykrotną olimpijkę Małgorza- Podhale is criss-crossed by skiers in the Win- niców, ktorý sa rozohráva obyčajne vo tę Ruchałę. Na biathlonowym stadionie ter. Special cross country trails are laid down februári pod Reglami. w Kościelisku – Kirach odbyły się w 1999 near the Ski Jump, on Antałówka hill and on roku Mistrzostwa Świata, a rok później Mi- Równie Krupowej where the annual New Strieľajúc do cieľa strzostwa Europy Zakopane – Kościelisko. Year race is held. Also very popular is the Reprezentacja Polski zdobyła wówczas sie- ‘Gąsienica’ race which takes place in February. Začalo sa v Nórsku, kade vojaci behali dem medali. na lyžiach a cvičili strieľanie. Biathlonová Shooting at the target vášeň sa tiež dostala pod Tatry. Kolískou Kultowe skoki poľského biathlonu je Kościelisko. Vy- Originating in Norway where soldiers on chovalo sa tuná 38 olympionikov. Na za- Paradoksalnie skoki narciarskie uprawia skis practised shooting at targets, the Bia- čiatku zoznamu je Andrzej Krzeptowski, tylko kilkudziesięciu mężczyzn w Polsce, thlon is also popular in the Tatras. The cen- ktorý sa umiestnil na 13 mieste v behu ale pociągają one większość kibiców, pre- tre of Polish biathlon is Kościelisko, which na 50 km roka 1928 v Saint Moritz. Do tendując do miana narodowego sportu. has produced 38 Olympians. The list be- kruhu najlepších patrí Jan Staszel, bron- Pierwszy poważny rekord Polski, autorstwa gins with Andrzej Krzeptowski who was zový medailista vo vzdialenosti 30 km Stanisława Gąsienicy-Sieczki wyniósł 36 13th in the 50 km race in St. Moritz in 1928. vo Falun (1974), a tiež trojnásobná olym- metrów na Wielkiej Krokwi. Przedwojenne Also in the hall of fame are Jan Staszel, pionka Małgorzata Ruchała. Na biathlo- zimy to sukcesy Bronisława Czecha i Stani- bronze medallist in the 30 km in Falun in novom štadióne v Kościelisku – Kirach sława Marusarza. 1974 and three-times Olympic medallist sa roka 1999 konali Majstrovstva Sveta, Nieopodal Wielkiej Krokwi stoi „Adaś”, Małgorzata Ruchał. The Biathlon stadium a o rok Majstrovstva Európy Zakopane – skocznia o punkcie konstrukcyjnym 15 me- in Kościelisko hosted the Championships Kościelisko. Reprezentácia Poľska vtedy trów, dedykowana Adamowi Małyszowi. in 1999, followed one year later by the získala sedem medailí. Przed „Orłem z Wisły” triumfy święcił Woj- European Championships where Poland ciech Fortuna. Zakopiańczyk zdobył w Sap- won seven medals. Kultové skoky poro w 1872 roku jedyny dotąd „polski” złoty medal na Zimowych Igrzyskach Olim- The Jumping Cult Paradoxne lyžiarske skoky pestuje len pijskich. Polacy na dobre jednak zakochali niekoľko desiatok mužov v Poľsku, no się w skokach narciarskich, gdy królować Paradoxically, ski jumping is contested tieto priťahujú väčšinu kibicov, preten- w Pucharze Świata zaczął Adam Małysz. by only a small number of men in Poland dujúc do mena národného športu. Prvý but draws the largest crowds, almost mak- vážny rekord Poľska, autorstva Stanisła- Na jednej desce... ing it a pretender for the National sport. wa Gąsienicy-Sieczki činil 36 metrov The first Polish ski jumping record holder na Veľkej Krokve. Predvojnové zimy to Snowboard to nie tylko sport, ale i styl ży- was Stanisław Gąsienica-Sieczki and other úspechy Bronisława Czecha a Stanisława cia. Fascynuje miliony, daje wolność na sto- pre-war champions were Bronisław Czech Marusarza. ku. and Stanisław Marusarz. V blízkosti Veľkej Krokvy sa nachádza Powstała w Stanach Zjednoczonych dyscy- Next to the main ski jump in Zakopane is „Adaš”, lyžiarsky mostík s konštrukčným plina sportu trafiła na Podhale w latach 80. a smaller jump affectionately known as bodom 15 metrov, venovaný Adamovi Konserwatywnym góralom trudno było ‘Adaś’ dedicated to the Polish champion Małyszovi. Pred „Orlom z Visly” bol úspeš- przekonać się do takiej jazdy. Mijały lata, Adam Małysz. Before this ‘Eagle of [the ný Wojciech Fortuna. Zakopanec získal a na Kasprowym Wierchu, Nosalu, czy Gu- town of] Wisła’, the best known Polish com- v Sapporo roka 1872 jedinú doteraz „poľ- bałówce pojawiało się coraz więcej ludzi petitor was Wojciech Fortuna. Hailing from skú” zlatú medailu na Zimných Olympij-

14 SPORT

Zakopane, Fortuna won the gold medal at ských Hrách. Poliaci sa však úplne zami- the 1972 Olympics in Sapporo – Poland’s lovali do lyžiarskych skokov, keď začal only gold at a Winter Olympics. Poles, how- panovať v Poháre Sveta Adam Małysz. ever, embraced ski jumping with fervour when Adam Małysz began to reign su- Na jednej doske... preme on the Championship circuit. Snowboard je nielen šport, no aj životný On just one ‘ski’... štýl. Fascinuje milióny, poskytuje slobo- du na svahu. Snowboarding has evolved from a sport in Vzniknutá v Spojených Štátoch športo- to a life style. In a similar way to surfing it vá disciplína sa dostala na Podhale v ro- has fascinated millions giving a feeling of koch 80. Konzervatívnym horalom bolo freedom on the slopes. ťažko privyknúť na takúto jazdu. Míňali Popular in the States, this discipline arrived sa roky, a na Kasprowom Wierchu, No- in Podhale in the 1980s. The conservative salu, alebo Gubalovke bolo stále viac locals were dubious at first but now, several ľudí na doske. Dnes sú svahy plné voľne years later, the slopes of Kasprowy, Nosal or oblečených snowboardistov, a doska sa Gubałówka are filled with more and more stala vášeňou tak Podhalan, ako aj náv- snowboarders. With its loose clothing and števníkov, obliehajúcich svahy. relaxed style, snowboarding has become a passion for locals and tourists alike. V jaskyni...

In caves... Speleológia v Tatrách? Prečo nie. No hlavne pre preškolených speleológov. Speleology in the Tatras? Why not. But Na území Tatranského Národného Parku mainly for qualified researchers. Within sa nachádza cca 600 jaskyní, no aby do na desce. Dziś stoki pełne są luźno ubra- the Tatra National Park there are some 600 nich vojsť je potrebné zvláštne povole- nych snowboardzistów, a deska stała się caves. A handful can be visited but most nie, ktoré dostanú len členovia klubov pasją zarówno Podhalan, jak i przybyszów, require a special permit to enter which is združených v Poľskom Zväze Alpinizmu. oblegających stoki. only granted to caving clubs registered with the Polish Alpine Society. Sila adrenalíny W jaskini... A rush of adrenalin Rýchlosť, vietor vo vlasoch, adrenalína. Speleologia w Tatrach? Czemu nie. Ale Toto všetko možno „pocítiť” nad Tatrami, głównie dla przeszkolonych speleolo- Speed, wind in your hair and adrenalin... alebo na ich úpätí. Podhale je aktívne gów. Na terenie Tatrzańskiego Parku Na- all can be experienced above or below stredisko paraglidingu tak v zime ako rodowego znajduje się ok. 600 jaskiń, ale the Tatra mountains. The Podhale region is aj v lete. Paraletci môžu lietať z niekoľ- by do nich wejść potrzebne jest specjalne a popular destination for paragliding both kých štítov: Nosal, Kasprowy Wierch, Gu- zezwolenie, które otrzymują tylko członko- in Summer and Winter. The main peaks for bałlovka, Czarna Góra. wie klubów zrzeszonych w Polskim Związ- gliding are Nosal, Kasprowy, Gubałówka Tatry sú tiež otvorené pre milovníkov ku Alpinizmu. and Czarna Góra. dvoch kolies, a vedie cez nie nespočet- Those on two wheels are also catered for né množstvo trás pre cyklistov, niektoré Moc adrenaliny with cycle trails. Many of these originate in z nich vychádzajú z Harendy, kade tiež Harenda where there is also a downhill run. funguje downhillová trasa. Na amatérov Szybkość, wiatr we włosach, adrenalina... An extra dose of adrenalin can be found adrenalíny čakajú tiež quady a snežné Wszystko to można „poczuć” ponad Tatra- on Quad Bikes and Snowmobiles. skútry. mi, albo u ich stóp. Podhale to aktywny ośrodek paraglidingu zarówno w zimie i le- cie. Paralotniarze mogą latać z kilku szczy- tów: Nosal, Kasprowy Wierch, Gubałówka, Czarna Góra. Tatry otwarte są też dla miłośników dwóch kółek, a wiedzie przez nie niezliczona ilość szlaków dla cyklistów, niektóre z nich wy- chodzą z Harendy, gdzie funkcjonuje też trasa downhillowa.. Na amatorów adrenaliny czekają też quady oraz skutery śnieżne.

15 IMPREZY EVENTS / AKCIE

Hucznie, gwarnie i wesoło

Podhale to kraina niepowtarzalna, do któ- rej zjeżdżają ludzie z całego świata. A tu czekają na gości liczne imprezy orga- nizowane przez cały rok – podkreślające oryginalność miejscowej kultury i górali, prezentujące efektowne wydarzenia spor- towe oraz gwiazdy współczesnej sceny muzycznej. Łączą widowiska promujące kulturę regionalną z sympatyczną formą spędzania wolnego czasu a regionalizm – z dźwiękami klubowej muzyki. Każdy znajdzie tu coś dla siebie. Puchar Świata w Skokach Narciarskich – Zakopane Kultowa impreza

Skoki narciarskie uprawia tylko kilkudzie- sięciu mężczyzn w Polsce, ale pretendują one do miana narodowego sportu. Nim przyszła era Adama Małysza – orła z Wisły triumfy święcił Wojciech Fortuna. Polacy na dobre zakochali się w skokach narciarskich. Podczas zakopiańskich zawodów u stóp Wielkiej Krokwi potrafi zebrać się kilkadziesiąt tysięcy kibiców. Wielka Majówka Tatrzańska Święto dobrej zabawy Loud and joyful Okázalo, hlučne a veselo Sława „Wielkiej Majówki Tatrzańskiej“ roz- chodzi się po całej Polsce, a impreza kusi The Podhale region is a unique location Podhale je neopakovateľná oblasť, do kto- wieloma atrakcjami. Na scenie oprócz which draws visitors from around the . rej prichádzajú ľudia z celého sveta. A tu gwiazd muzyki rozrywkowej, jak np. Za- And waiting for them here are numerous čakajú na hosťov viaceré akcie organizo- kopower, nie może też zabraknąć elemen- events throughout the year – present- vané celý rok - zdôrazňujúce pôvodnosť tów barwnego folkloru: na Ogólnopolski ing original local traditions and customs, miestnej kultúry a goralov, prezentujúce Festiwal Piosenki Górskiej i Folkowej zjeż- or sporting events or even with the stars pôsobivé športové udalostí a hviezdy dżają zespoły ludowe i folklorystyczne of the current music scene. These events súčasnej hudobnej scény. Spájajú pred- z całego kraju. Wielką popularnością cie- both promote regional culture and offer stavenia promujúce regionálnu kultúru szą się też Targi Twórców Ludowych oraz a pleasant way to spend free time so sympatickou formou trávenia voľného often accompanied by music. Eve- času a regionalizmus – so zvukmi klubovej ryone can find something for them- hudby. Každý si tu nájde niečo pre seba. selves here. Pohár Sveta v Skokoch Cup Ski na lyžiach – Zakopane Jumping Competition Kultová akcia in Zakopane A cult event Skoky na lyžiach pestuje len niekoľko desiatok mužov v Poľsku, no tieto pre- Only a handful of men compete tendujú do mena národného športu. in ski jumping in Poland, but it Kým nastala doba Adama Małysza - orla

16 IMPREZY pokazy artystyczne, w których głównymi has almost become a national sport. z Visly, ceny získaval Wojciech Fortuna. aktorami są rzemieślnicy – tatrzańscy cie- Firstly Wojciech Fortuna triumphed for Poliaci sa úplne zamilovali do skokov na śle i kowale. Podczas Międzynarodowych Poland and later came the era of Adam lyžiach. Počas zakopanských pretekov Targów Kowalstwa Artystycznego kowale Małysz. Poles became almost obsessed na úpätí Veľkej Krokvy sa vie zhromaždiť z wielu krajów dowodzą, że potrafią być with ski jumping. At the event in Zako- niekoľko desiatok tisíc kibicov. prawdziwymi czarodziejami. A miłośnicy pane tens of thousands of fans gather ekstremalnych rozrywek mogą podziwiać every year at the ski jump. Veľký Tatranský Majáles kolejne edycje Tatrzańskiego Wyścigu Sviatok dobrej zábavy na Rowerach Górskich. The Great Tatra May Weekend Sláva „Veľkého Tatranského Majálesa“ sa Tatrzańskie Wici A holiday of fun rozširuje po celom Poľsku, a samotná akcia Latem najgoręcej pokúša viacerými atrakciami. Na javisku na Podhalu The fame of the Great Tatra May Week- okrem hviezd zábavnej hudby, ako napr. end echoes throughout Poland and Zakopower, nesmejú chýbať tiež prvky Tatrzańska Agencja Rozwoju, Promocji offers many attractions. As well as rock pestrého folklóru: na Celoštátny Festival i Kultury organizuje co roku na Podhalu stars such as ‘Zakopower’ [a band play- Horskej a Folkovej Pesničky prichádzajú Tatrzańskie Wici – najbardziej huczne im- ing rock versions of traditional folk ľudové a folkloristické súbory z celej zemí. prezy góralskie. Jest to cykl plenerowych songs] the National Festival of Highland Veľmi obľúbené je tiež Veľtrh Ľudových wydarzeń kulturalnych, odbywających się Song and Folklore brings folk groups Tvorcov a umelecké ukážky, v ktorých sú w okresie wakacyjnym od lipca do wrze- from the whole country. Also extreme- hlavnými hercami remeselníci – tatranskí śnia na terenie Gmin Powiatu Tatrzań- ly popular is the market of traditional tesári a kováči. Počas Medzinárodného skiego. Każde z wydarzeń odbywa się handicrafts and displays by local art- Veľtrhu Umeleckého Kováčstva dokazu- w innym miejscu i ma własny, niepowta- ists. The ‘stars’ of these displays are lo- jú kováči z mnohých zemí, že vedia byť rzalny charakter. Celem Tatrzańskich Wici cal carpenters and lumberjacks. There opravdivými čarodejmi. A milovníci ex- jest promocja folkloru, zespołów regio- is also an International Fair of Artistic trémnych zábav môžu obdivovať ďalšie nalnych, twórców ludowych, produktów Blacksmithing where blacksmiths from edície Tatranských Pretekov na Horských regionalnych, kultywowanie tradycji Pod- several countries weave their magic. For Bicykloch. tatrza, a także dostarczenie licznie prze- lovers of more extreme entertainment bywającym na Podhalu turystom dobrej there is the Tatra mountain bike race. Tatranské Ozveny zabawy i rozrywki. Elementem wspólnym V lete najväčšia każdej z imprez jest rozpalenie watry. Tatrzańskie Wici horúčava na Podhali – The call to Arms Europejskie Targi Summer in Podhale Tatranská Agentúra Rozvoja, Promócie Produktów Regionalnych a Kultúry každý rok organizuje na Podhali The Tatra Agency for Development, Pro- Tatranské Ozveny – najokázalejšie goral- Ideą Europejskich Targów Produktów motion and Culture organizes an annual ské akcie. Toto je cyklus plenérových kul- Regionalnych jest promocja certyfikowa- gathering [in medieval times it was liter- túrnych podujatí, ktoré sa konajú o prázd- nych produktów regionalnych i ich produ- ally a call to arms] the largest Highland ninách od júla do septembra na území centów z kraju oraz zagranicy. W ramach event. It consists of a cycle of outdoor Obcí Tatranského okresu. Každé poduja- Targów prezentują się twórcy ludowi, cultural events from July until Septem- tie sa koná na inom mieste a má vlastný, producenci oraz artyści, którzy kultywują ber across the region. neopakovateľný charakter. Cieľom Tatran- Each event has its own individual char- ských Ozvien je promócia folklóru, regi- acter. The aim of the ‘Wici’ is the promo- onálnych súborov, ľudových tvorcov, re- tion of folklore, regional folk groups, gionálnych výrobkov, pestovanie tradícií local craftsmen, local products and the Podtatranskej oblasti, a tiež poskytnutie cultivation of traditions from the foot of viacerým zdržiavajúcim sa na Podhali tu- the Tatras. Of course it also offers a good ristom dobrej zábavy a rozptýlenia. Spo-

17 IMPREZY tradycję swoich przodków, a ich wyroby mają historycznie udokumentowane po- chodzenie. To kilkudniowe wydarzenie pozwala zapoznać się z wyrobami tra- dycyjnymi oraz dorobkiem kulturalnym krajów europejskich. Wszystkiemu towa- rzyszą pokazy kulinarne oraz degustacje prezentowanych produktów regionalnych. Przez te kilka dni Powiat Tatrzański oraz miasto Zakopane stają się Europej- ską Stolicą Produktów Regionalnych. Ważnymi wydarzeniami podczas Targów są „Festiwal Oscypka i Serów Wszelakich” z „Paradą Bacowską” na jego rozpoczęcie oraz „Konkurs na Najlepszy Oscypek”, podczas którego jury bierze pod uwagę nie tylko smak, ale także kształt, kolor i zapach konkursowych serów. time to the many visiting tourists and most events culminate with a joint sing- ločným prvkom každej akcie je Sabałowe Bajania song around a campfire. rozpálenie ohniska. Gawędziarze i zbójnicy European Európsky Veľtrh „Sabałowe Bajania“ to sierpniowa impre- Regional Craft Fair Regionálnych Výrobkov za odbywająca się co roku w Bukowinie Tatrzańskiej. Zrodziła się z podhalańskiej The idea behind this fair is the promo- Myšlienkou Európskeho Veľtrhu Regio- tradycji gawędziarstwa oraz umiłowania tion of products and craftsmen who nálnych Výrobkov je promócia certifiko- tańca, śpiewu i muzyki góralskiej. Jest carry certification of genuine authentic- vaných regionálnych výrobkov a ich do- to przede wszystkim „Ogólnopolski Kon- ity. During the fair, crafts, manufacturers mácich a zahraničných výrobcov. V rámci kurs Gawędziarzy, Instrumentalistów, and artists who cultivate the traditions Veľtrhu sa prezentujú ľudoví tvorcovia, Śpiewaków, Pytacy i Mowy Starosty We- of their ancestors can promote their výrobcovia ako aj umelci, ktorí pestujú selnego” odbywający się w Domu Ludo- goods. The fair lasts several days and tradíciu svojich predkov, a ich výrobky wym w Bukowinie Tatrzańskiej. „Sabałowe displays traditional crafts from across majú historicky zdokumentovaný pôvod. Bajania“ to także Sabałowa Noc, kiedy Europe whose history is well document- Toto niekoľkodňové podujatie umožňu- to zwiększa się grono zbójników tatrzań- ed. To accompany the fair are exhibi- je sa zoznámiť s tradičnými výrobkami skich – podczas „Pasowania na zbójnika”. tions of food and cooking techniques a kultúrnym výtvorom európskych zemí. with, naturally, the opportunity to taste. Toto všetko sprevádzajú kulinárne ukážky Międzynarodowy For those few days, Zakopane becomes a degustácie prezentovaných regionál- Festiwal Folkloru the European capital of regional prod- nych produktov. Cez tých niekoľko dní Ziem Górskich ucts. An important element of the fair sa Tatranský okres a mesto Zakopane o „Złotą ciupagę” is the ‘Oscypek Festival’ which begins stávajú Európskym hlavným mestom Re- with a ‘shepherds’ parade’ and culmi- gionálnych Produktov. Dôležitými podu- Każdego roku, w drugiej połowie sierpnia nates with the declaration of the ‘Best jatiami počas Veľtrhu sú „Festival Oštiepka Zakopane wypełnia muzyka, taniec i za- Oscypek’, judged not only for its taste a Všelijakých Syrov” s „Bačovskou Pará- but also for its shape, colour, texture dou” na jeho začatie a „Súťaž na Najlepší and aroma. Oštiepok”, v priebehu ktorého jury berie v úvahu nielen chuť, no tiež tvar, farbu ‘Sabałowe Bajania’ a vôňu súťažných syrov. Storytelling and Outlaws Sabalové Rozprávania Rozprávači a zbojníci ‘Sabałowe Bajania’ is an event held in August in Bukowina Tatrzańskie. „Sabalové Rozprávania“ je to augustová It developed from the traditions of akcia konajúca sa každý rok v Bukovine storytelling and a love of dance, Tatranskej. Narodila sa z podhalanskej song and music. It entails a national tradície rozprávania a obľúbenia go- contest to find the best storytellers, ralského tanca, spevu a hudby. Toto je musicians, singers, and even wed- predovšetkým „Celopoľská Súťaž Roz-

18 IMPREZY bawa. Podczas trwania imprezy, w mia- ding dinner speakers. The festival also steczku festiwalowym znajdującym się includes the ‘Sabała Night’ when an un- na Równi Krupowej przed publicznością usual ceremony takes place. Young men tańczą i śpiewają zespoły góralskie z Pol- are “knighted” as Highlanders and their ski i całego świata. Koncerty odbywają suitability to become a ‘Zbój’ [outlaw] is się na festiwalowych scenach, ale także confirmed. na ulicach Zakopanego. Dużą atrakcją jest zawsze przemarsz zespołów festiwa- International Festival lowych ulicami miasta. Rywalizacja toczy of Highland Folklore się o Złote, Srebrne i Brązowe Ciupagi For the ‘Golden axe’ w trzech kategoriach – zespołów auten- tycznych, zespołów stylizowanych i ze- Every year in the second half of August społów prezentujących folklor w formie Zakopane is filled with music, dance artystycznie opracowanej. and fun. During the event, a festival village is erected on land in the centre of Międzynarodowe town where Highland folk groups from Forum Górskie around the gather to sing and dance. Concerts are held on the main stage Międzynarodowe Forum Górskie to kon- and also on the streets of Zakopane. právačov, Inštrumentalistov, Spevákov, ferencja organizowana w okresie jesien- The main parade through the streets Pýtacov a Hovoru Svadobného Starostu” nym. Mająca na celu podsumowanie to mark the opening of the festival al- konajúca sa v Ľudovom Dome v Buko- międzynarodowej działalności branży ways proves a great attraction. vine Tatranskej. „Sabalové Rozprávania“ turystycznej na terenach górskich oraz Groups contest the gold, silver and je to tiež Sabalová Noc, keď sa zväčšu- wszystkich elementów, mających wpływ bronze mountain axe in three separate je krúžok tatranských zbojníkov– počas na jakość usług turystycznych, promocję categories – authentic folk groups, styl- „Pasovania na zbojníka”. regionu oraz współpracę podmiotów go- ized folklore and groups presenting spodarczych z samorządami. Spotkanie artistic interpretations of traditional Medzinárodný Festival każdego roku gości wielu znanych i wybit- folklore. Folklóru Horských Zemí nych specjalistów związanych z turystyką, O „Zlatú valašku” gospodarką i administracją publiczną, International umożliwiając wymianę doświadczeń sa- Mountain Forum Každý rok, v druhej polovici augusta morządowców i osób prowadzących dzia- Zakopane napĺňa hudba, tanec a zá- łalność gospodarczą. This forum takes place in the Autumn. bava. Počas trvania akcie, vo festivalo- Its aim is to summarize and discuss the vom mestečku, ktoré sa nachádza na Jazz Camping tourist industry in mountainous re- Krupovej Rovine, pred publikum tancu- na Kalatówkach gions. This includes improvements in jú a spievajú goralské súbory z Poľska Jazzmani i górale tourism, promotion of the region and a z celého sveta. Koncerty sa konajú na cooperation between business and festivalových javiskách, no tiež na uli- Do „rezerwatu ginącej sztuki” jak niektó- local authorities. The annual meeting ciach Zakopaného. Veľkou atrakciou je rzy nazywają słynny, trwający przez kilka attracts many distinguished guests as- vždy prechod festivalových súborov uli- październikowych dni „Jazz Camping Ka- sociated with tourism, business and cami mesta. Rivalita je o Zlaté, Strieborné latówki” ściągają tłumy widzów. Przyciąga public administration and provides an a Bronzové Valašky v troch kategóriach – ich obecność weteranów polskiego jazzu opportunity to exchange ideas and ex- autentických súborov, štylizovaných sú- i coraz większa liczba młodych, dobrze za- periences. borov a súborov prezentujúcich folklór powiadających się muzyków wnoszących vo forme umelecky spracovanej. nowe, niezwykłe interesujące interpreta- Jazz Camping cje muzyki jazzowej. at Kalatówki Medzinárodné Horské Jazzmen Fórum Poroniańskie lato and Highlanders Piękne warkocze Medzinárodné Horské Fórum je konfe- The jazz camping festival in October has rencia organizovaná v jesennom období, Co roku w lipcu do Poronina przybywają been called by some the ‘reservation of s cieľom zhrnutia medzinárodnej činnosti goście na „Poroniańskie Lato“. a dying art’. However large crowds are turistického odvetvia v horských oblas- Kulminacyjnym punktem tej imprezy jest drawn by the promise of hearing veter- tiach a všetkých prvkov, ovplyvňujúcich bardzo widowiskowy konkurs „na naj- ans of the Polish jazz scene. The increas- akosť turistických služieb, promóciu regi- dłuższy warkocz”. Liczy się nie tylko jego ing numbers of young fans bodes well ónu a spoluprácu obchodných subjektov długość, ale też wygląd, a uczestniczki for the future of Polish jazz music. so samosprávami. Je to každoročné stret-

19 IMPREZY zjeżdżają do Poronina z całego kraju. nutie hosťov viacerých známych a neoby- Stałe punkty programu to także m. čajných odborníkov spojených s turisti- in. „pasowanie na prymistę”, będące kou, hospodárstvom a verejnou správou, nobilitacją dla osób zajmujących się umožňujúc výmenu skúseností pracovní- muzyką góralską oraz „pasowanie kov samosprávy a podnikajúcich osôb. na honielnika”, czyli pomocnika juhasa. Jazz Camping Konkurs Fotograficzny na Kalatovkach „Tatrzańska Jesień“ Jazzmani a horali Wszystkie kolory gór Do „rezervácii hynúceho umenia” ako Jego celem jest prezentacja piękna niektorí nazývajú slávny, trvajúci niekoľko gór i tatrzańskich wiosek oraz ich oso- októbrových dní „Jazz Camping Kalatov- bliwych walorów krajobrazowych, nie ky” prichádzajú zástupy divákov. Priťahuje tylko w okresie zimowym i letnim, kiedy ich prítomnosť veteránov poľského jazzu to na Podhale zjeżdża największa ilość a stále väčší počet mladých, nádejných hu- gości. Być może niepowtarzalne zdjęcia dobníkov prinášajúcich nové, neobyčajne odzwierciedlające piękno natury zachęcą zaujímavé interpretácie jazzovej hudby. turystów do przyjazdu w Tatry w okresie jesiennym, kiedy to wspaniała przyroda Summer in Poronin Poronianské leto tatrzańska przybiera różne kolory. Kon- Pekné vrkoče kurs ma charakter otwarty i z roku na rok Every year in July visitors arrive for the cieszy się coraz większą popularnością. Poronin Summer. The defining moment Každý rok v júli prichádzajú do Poronina of this event is the contest for the long- návštevníci na „Poronianské Leto“. Spotkania z Filmem est braid. Not only does the winner have Kulminačným bodom tejto akcie je veľ- Górskim to have the longest braid, but the hair is mi zaujímavá súťaž „na najdlhší vrkoč”. Na wielkim ekranie judged on its overall appearance. Eager V úvahu prichádza nielen jeho dĺžka, no competitors travel from across Poland. tiež vzhľad, a účastníčky prichádzajú do Trudno wyobrazić sobie lepsze miejsce There is also a contest for the best High- Poronina z celej zemí. Pevným bodom na Spotkania z Filmem Górskim niż Zako- land musicians and for the best shepherd programu je tiež medzi iným. „pasova- pane. Festiwalowe dni, wypadające co roku boy. nie na primáša”, ktoré je nobilitáciou pre we wrześniu, wypełnia bogaty program. osoby zaoberajúce sa goralskou hud- Nie może też zabraknąć spotkań z reżysera- ‘Tatra Autumn’ bou a „pasovanie na honelníka”, teda mi, wspinaczami, fotografami, aktorami, mu- Photography pomocníka valacha. zykami, turystami, narciarzami, ratownikami Competition górskimi, jednym słowem – osobowościami All the colours Fotografická Súťaž nietuzinkowymi, które łączy jedno – góry. of the mountains „Tatranská Jeseň“ Všetky farby hôr Kumoterska Gońba This contest aims to present the beauty Szybko i efektownie of the mountains and the surrounding Jeho cieľom je prezentácia krásy hôr villages not only in the Summer or Winter a tatranských dedín ako aj ich zvlášt- Na terenie Podhala co roku rozgrywa- when most tourists experience them. Per- nych krajinných hodnôt, nielen v zim- na jest „Kumoterska Gońba“, czyli konne haps photographs which capture the nat- nom a letnom období, keď na Podhale wyścigi na śniegu. Na specjalnie przygo- ural beauty of the Tatras will encourage prichádza najväčší počet hosťov. Azda towanych polanach zawodnicy rywali- more people to visit in the Autumn. This neopakovateľné snímky odzrkadľujúce zują o puchar i miano najlepszego gazdy is, after all, when the countryside explodes krásu prírody povzbudia turistov k prí- podczas cyklu zawodów odbywających with colour. The competition is open and chodu do Tatier v jesennom období, keď się w kilku gminach. Odbywają się trzy is growing in popularity year by year. si nádherná tatranská príroda oblieka konkurencje: wyścigi kumoterek, skiring, rôzne farby. Súťaž je otvorená a z roka ski-skiring. Dodatkowo wybiera się naj- Mountain Film Festival na rok je stále obľúbenejšia. lepszego konia sezonu. W ski-skiringu jeź- On the big screen dziec na koniu ciągnie za sobą narciarza, Stretnutia s Horským w skiringu narciarz sam powozi koniem. What better place for a film festival spe- Filmom Natomiast wyścigi kumoterek to zawody cializing in mountaineering films than Na veľkej obrazovke koni zaprzęgniętych w małe sanki, nazy- Zakopane. The festival takes place in wane właśnie kumoterkami, które kiedyś September and has a wide-ranging pro- Ťažko si predstaviť lepšie miesto pre służyły jako środek transportu. gramme. There are also meetings with Stretnutia s Horským Filmom ako Zako-

20 IMPREZY film directors, climbers, photographers, pane. Festivalové dní, pripadajúce každý actors, musicians, tourists, skiers, mem- rok v septembri, majú bohatý program. bers of the mountain rescue team – in Nesmejú tiež chýbať stretnutia s režisér- other words anyone and everyone with mi, horolezcami, fotografmi, hercami, a love of mountains. hudobníkmi, turistami, lyžiarmi, horský- mi záchrancami, slovom – neobyčajný- Highland Parade mi osobnosťmi, ktoré spája jedno – hory. Fast and furious Gazdovská Paráda Every year there are a series of horse Rýchlo a účinne races in the snow in Podhale. On spe- cially prepared tracks competitors battle Na území Podhala sa každý rok rozohrá- for the winner’s cup and the title of ‘Best va „Kmotrovská Honba“, teda jazdecké in Podhale’. Contests are held in several preteky na snehu. Na zvlášť priprave- districts. There are three basic types of ných poľanách súťažia pretekári o po- race and a contest for the best horse. hár a meno najlepšieho gazdu počas The three categories are as follows: in cyklu pretekov, ktoré sa konajú v nie- the first, a horse and rider tow a second koľkých obciach. Konajú sa tri súťaže: competitor on skis. In the second, a skier preteky kmotroviek, skiring, ski-skiring. holds the reins of a horse and Okrem toho sa volí najlepší kôň sezóny. is pulled along controlling V ski-skiringu jazdec na koni tiahne za the horse himself. The third sebou lyžiara, v skiringu lyžiar sám fur- race is a sleigh race where maní. Naproti tomu preteky kmotroviek horses pull a small sleigh sú preteky koní zapriahnutých do ma- and driver. These were once lých saní, ktoré sa práve nazývajú kmot- a common formof transport rovky, a ktoré kedysi slúžili ako dopravný in Winter. prostriedok.

21 KUCHNIA CUISINE / KUCHYŇA

Prosto, ale smacznie!

Mówi się, że góralskie dania są jak góral- ski charakter – wyraziste i ostre. I choć regionalna kuchnia góralska nie należy do najbardziej wykwintnych, to urzeka nas swoim doskonałym smakiem i pro- stotą. Kuchnia góralska staje się coraz bardziej popularna i modna. Warto spróbować kwaśnicy (tatrzańskiego kapuśniaku), która do dziś przyciąga rzesze turystów do góralskich chat, czy też żurku na żen- tycy (serwatce z owczego mleka). Daw- niej chleb zastępowały moskole, czyli placki z ziemniaków i mąki pieczone na blasze, dziś podawane z różnymi do- datkami – masłem czosnkowym, bryn- dzą czy oscypkiem, stanowią prawdziwy rarytas kuchni Podhala. Nieodłącznym jej elementem jest także baranina, przyrzą- dzana w licznych restauracjach na rozma- ite sposoby, czy hałuski (kluski kładzione) podawane np. z bryndzą. Pobliskie potoki dostarczają dorodnych pstrągów, które także są wdzięcznym tematem ku- linarnych przygód. Nie do przecenienia jest wartość podhalańskich serów pro- dukowanych głównie z owczego mleka. Oscypek, czyli twardy, wędzony, owczy ser, w przeszłości używany był jako śro- dek płatniczy, obecnie jest produktem regionalnym znanym prawie na całym świecie. Koniecznie trzeba też spróbo- wać bundzu (białego, owczego sera) oraz bryndzy o niepowtarzalnym aromacie. Wszystkie te sery, dzięki unikalnemu Simple but tasty! Jednoducho, no chutne! smakowi, można jeść nieprzetworzone, lub wykorzystać jako dodatek do sałatek Some say that Highland cuisine is similar Hovorí sa, že goralské jedla sú ako ho- czy innych wyszukanych potraw. to the Highland character – distinct and ralská povaha – výrazné a ostré. A aj keď sharp. Despite not being particularly renie je regionálna horalská kuchyňa naje- Oscypek fined cooking it manages to satisfy due legantnejšia, čaruje nás svojou skvelou Kulinarny symbol to its wonderful taste and simple nature. chuťou a jednoduchosťou. Podhala Highland cooking is becoming ever Horalská kuchyňa je stále viac obľúbená more popular and fashionable. Worth a módna. Hodno ochutnať kapustnicu Trudno wyobrazić sobie kuchnię góral- trying is sour cabbage soup which still (tatranská polievka z kyslej kapusty), kto- ską bez produktów powstałych z owcze- lures tourists to local inns and restau- rá dodnes priťahuje hromady turistov do go mleka. Koniecznie trzeba spróbować rants; or ‘żurek’ a sour rye soup often goralských chalúp, alebo kyslú polievku oscypka, bundzu oraz bryndzy. Oscypek, served with sheep milk whey. In the z chlebovej kysliny na žinčici (srvátke który w przeszłości używany był jako śro- past, in the absence of bread, potato z ovčieho mlieka). Dávnejšie nahradzovali dek płatniczy, obecnie jest jednym z naj- cakes fried on a metal tray were eaten. chlieb moskole, teda placky zo zemiakov ważniejszych produktów turystycznych These ‘moskole’ are today a staple of a múky pečené na plechu, dnes servíro- sławiących region poza granicami kraju. Highland cooking and served with vari- vané s rôznymi prísadami – cesnakovým Sposób jego wyrobu jest przekazywany ous toppings; usually garlic butter but maslom, bryndzou alebo oštiepkom, tvo- z pokolenia na pokolenie i stanowi ro- also locally produced cheese. ria skutočnú raritu kuchyni Podhala. Ne-

22 KUCHNIA

dzinną tajemnicę. Oscypek powinien mieć Another important element of this cui- kolor słomkowy, zwartą strukturę, słonawy sine is mutton. Every local restaurant smak i kształt wrzeciona. Można go jeść serves this meat in a range of ways. na surowo bądź podpiec w piekarniku ‘Hałuski’ a kind of dumpling are very z boczkiem lub szynką, a nawet grillować. popular and the mountain streams pro- W każdej postaci smakuje wyśmienicie! vide fresh trout. As mentioned, local cheese made Oscypek mainly of sheep’s milk is the mainstay Tak powstaje oscypek of Highland food culture. ‘Oscypek’ the ubiquitous hard smoked cheese was Prawdziwego oscypka w domu zrobić once even used as currency. Today this odlučiteľným jej prvkom je tiež baranina, się nie da. By wiedzieć jak smakuje, trze- cheese is a product known in many pripravovaná vo viacerých reštauráciach ba go kupić od górali, najlepiej w spraw- places around the globe. Worth trying is rozmanitým spôsobom, alebo halušky dzonej bacówce. Po ścięciu się mleka, ser also ‘bundz’ a white sheep’s milk cheese servírované napr. s bryndzou. Neďaleké zbiera się w jeden bundz. Baca nakłada or ‘bryndza’ with its potent aroma. All potoky poskytujú statné pstruhy, ktoré go po kawałeczku do przygotowanego these cheeses can be consumed alone sú tiež vďačnou témou kulinárnych dob- wcześniej cerpoka (specjalnego naczy- or added to salads and other dishes. rodružstiev. Nepreceniteľná je hodnota nia), w którym wyciska serwatkę, a jed- podhalanských syrov vyrábaných hlavne nocześnie odmierza potrzebną ilość sera Oscypek z ovčieho mlieka. Oštiepok, teda tvrdý, do jego wyrobu. Culinary symbol údený, ovčí syr, sa v minulosti používal Gdy ser jest dostatecznie wygnieciony, of Podhale ako platobný prostriedok, v súčasnosti baca formuje go w kulę i wkłada do go- je to regionálny produkt známy takmer rącej wody. Po sparzeniu (od 5 do 10 It is difficult to imagine the Highland v celom svete. Nutno tiež treba ochut- minut) wyjmuje ją i wygniata z niej kitchen without the various products nať bundzu (ovčieho tvarohu) a bryndze w dalszym ciągu serwatkę, parząc aby derived from sheep’s milk. Oscypek, s neopakovateľnou vôňou. Tieto všetky ser nie wystygł. Gdy ser jest dostatecznie bundz and bryndza should be tasted syry, vďaka unikátnej chuti, sa môžu jesť twardy, przekłuwa kulę cienkim drutem by all visitors to the region. At present bez spracovania, alebo využiť ako prí- i nadal wygniata serwatkę, która spływa oscypek is one of the most important sadu ku šalátom alebo iným výborným ze środka po drucie. Wygniatając nadaje products exported and is a recognizable jedlom. kuli kształt owalny oraz zakłada na środ- symbol of this region abroad. The meth- kach sera obrączkowatą, dwudzielną food of production is passed from genera- Oštiepok remkę, a wystające końce sera formuje tion to generation and is often a family Kulinárny symbol w stożki. Gdy końce są już uformowane, secret. It should be straw-coloured with Podhala wyjmuje drut. Gotowy, z odciśniętym a solid, even structure, salty taste and wzorem oscypek jeszcze raz jest parzo- regular shape. As well as being eaten Ťažko si predstaviť goralskú kuchyňu bez ny, a potem płukany w zimnej wodzie. in its natural state, oscypek can also be produktov vzniknutých z ovčieho mlieka. Po zrobieniu porcji oscypków układa się baked or pan-fried with bacon or ham, Nutno treba ochutnať oštiepok, bundz je w specjalnym żłobie z rosołem (tj. sil- or even grilled. In every form it tastes a bryndzu. Oštiepok, ktorý sa v minulos- nie przesyconym roztworze soli kuchen- delicious! ti používal ako platobný prostriedok, je nej), gdzie leży około doby. Sól wyciąga v súčasnosti jedným z najdôležitejších z sera wodę. Po zasoleniu serki układane Oscypek turistických produktov sláviacích región są pod dachem szałasu, gdzie wędzą się The history of a cheese v zahraničí. Spôsob jeho výroby sa pou- w dymie ogniska. Oscypek musi być wę- kazuje z pokolenia na pokolenie a tvorí dzony od 3 dni do dwóch tygodni. It is virtually impossible to make a good rodinné tajomstvo. Oštiepok musí mať oscypek at home. To taste the real slamovú farbu, kompaktnú štruktúru, Serowa konkurencja thing it is necessary to purchase one trochu slanú chuť a tvar vretena. Môže from ‘góral’ Highlander, if possible from sa jesť surový alebo ho možno pripiecť Bundz to rodzaj twarogu o bardzo łagod- a trusted shepherd. When the milk has v rúre z bôčikom alebo šunkou, a dokon- nym smaku. Sera się nie soli i nie wędzi. fermented its coagulates in to a curd. ca grilovať. Vždy chuti znamenite!

23 KUCHNIA

Przeznacza się go do spożycia na świeżo; This is placed in a special receptacle Oštiepok służy też do wyrobu bryndzy. Jego walo- where the whey is squeezed out and the Takto vzniká oštiepok ry smakowe nie są stałe. Najsmaczniejszy cheese is divided in to portions. jest bundz z wiosennego wypasu owiec, The squeezed cheese is then formed Opravdivý oštiepok sa nedá urobiť doma. z maja, ma nawet swoją zwyczajową na- by hand in to balls and submerged in Aby vedieť ako chutí, treba si ho kúpiť od zwę: bundz majowy. boiling water for 5 to 10 minutes. It is horalov, najlepšie v overenom salaši. Po Żentyca to napój otrzymywany przy wy- removed and more whey is squeezed zrazení sa mlieka, syr sa zbiera v jeden rabianiu oscypków i bundzu. Pita przede out while the cheese is still warm. As the bundz. Bača nakladá ho po kúskoch do wszystkim na halach, mocno schłodzona cheese hardens, it is pierced with a wire už pripraveného cerpoka (zvláštnej nádo- i świeża (słodka) lub skwaszona po kilku to remove any further whey, which flows by), v ktorom vytláča srvátku, a zároveň dniach. from the centre of the cheese down the odmeriava potrebné množstvo syra na wire. The cheese is shaped in to a rough jeho výrobu. Bryndza unijna oval and placed in a two-part wood- Keď je syr dostatočne vytlačený, bača ho en form. The wooden form is usually tvaruje do guli a vkladá do horúcej vody. Innym serem wytwarzanym w gó- carved on the inside, leaving a pattern Po oparení (5 až 10 minút) ju vyberie a ďa- rach jest bryndza. W przeciwieństwie on the hardened cheese. On removal lej z nej vytláča srvátku, pariac aby syr do oscypka jest miękka i często robi się the cheese is once again blanched and nevychladol. Keď je syr dostatočne tvrdý, ją z mieszanki sera owczego i krowiego. then rinsed in cold water. The cheeses prepichne guľu tenkým drôtom a stále vy- 11 czerwca 2007 r. bryndza Podhalańska are then left to soak in a barrel of brine tláča srvátku, ktorá vyteká zvnútra po drô- została wpisana na listę unijnych pro- for a day, where the salt draws water te. Pri vytláčaní formuje guľu do oválneho duktów regionalnych, a co za tym idzie, from the cheese. Finally the cheeses are tvaru a nasadzuje v strede syra obrúčko- strung up under the eaves in a wooden vitú, dvojdielnu formičku, a vyčnievajúce hut where they are smoked over an konce syra formuje do kužeľov. Keď sú open fire for anything from 3 days to konce už sformované, vyberie drôt. Ho- two weeks. tový, s vyrazeným vzorom oštiepok sa opäť sparí, a potom vypláchne v studenej Other cheese vode. Po urobení porcii oštiepkov sa tieto competitors uložia v zvláštnom žľabe s polievkou (tj. silno presýteným roztokom kuchynskej Bundz is white cheese curd with a very soli), a ležia tam cca deň a noc. Soľ vyťa- delicate taste. It is neither salted nor huje zo syra vodu. Po nasolení sa syrčeky smoked. It can be eaten fresh or used ukladajú pod strechou salaša, a údia sa v to make bryndza. It varies in taste – with dyme ohniska. Oštiepok sa musí údiť od 3 the best bundz said to come from sheep dní do dvoch týždňov. grazing in the Spring, the so-called ‘May’ bundz. Syrová konkurencia Żentyca is the whey produced in the making of oscypek. It is drunk mainly Bundz je druh tvarohu veľmi jemnej chu- in the pastures, fresh but cooled or sour ti. Syr sa nesolí a neúdi. určuje sa na zje- a few days later. denie v čerstvom stave; tiež slúži na vý- robu bryndze. Jeho chuťové hodnoty nie sú stále rovnaké. Najchutnejší je bundz z jarnej pastvy oviec, z mája, dokonca má svoj zvykový názov: bundz májový. Žinčica je nápoj, ktorý sa získa pri výro- be oštiepkov a bundzu. Pije sa predo- všetkým na halách, silno schladenú a čer- stvú (sladkú) alebo kyslú po niekoľkých dňoch. Bryndza unijná

Iným syrom, ktorý sa vyrába v horských oblastiach je bryndza. Odlišne od oštiep- ka je mäkká a často sa robí zo zmesi ov- čieho a kravského syra. 11.júna 2007 bola bryndza Podhalanská zapísaná do zo-

24 KUCHNIA stała się oficjalnie chronionym i zastrze- Bryndza is another cheese produced znamu unijných regionálnych výrobkov, żonym wyrobem. Oryginalną bryndzę in the mountains. Unlike oscypek it is a a takto sa stála oficiálne chráneným a vy- będzie można rozpoznać po opakowa- soft cheese often made from a combi- hradeným výrobkom. Originálna bryndza niu, na którym znajdą się odpowiednie nation of sheep and cows’ milk. On June sa rozozná po obale, na ktorom sa budú informacje jak np. logo i napis „Chronio- 11th 2007, Podhale bryndza was regis- nachádzať príslušné informácie ako napr. na nazwa pochodzenia”, numer kodu tered on the EU list of regional products logo a nápis „Chránený názov pôvodu”, producenta, czy miejsca powstania. making it an official patented product. číslo kódu výrobcu, alebo miesta vzniku. Bryndza can be recognized by its pack- Redykołki aging which should carry the words Redykolky ‘protected designation of origin’ togeth- Z resztek sera, którego nie starcza już er with information as to the name and Zo zvyškov syra, ktorého už nestačí na vy- na zrobienie oscypka, wyrabiane są małe location of its producer. konanie oštiepka, sa zhotovujú malé syr- serki tzw. redykołki o różnych kształtach čeky tzv. redykolky rôznych tvarov (napr. (np. kaczki, jelenia, owcy, parzenicy, ser- Redykołki kačica, jeleň, ovca, parenica, srdce). Redy- ca). Redykołki są rozdawane przez bacę kolky bača rozdáva známym ako darčeky znajomym jako upominki podczas je- Cheese which is left over during the počas jesenného redyku. siennego redyku. making of oscypek is made in to smaller versions in a variety of shapes called Skvelá jahňacina Pyszna jagnięcina redykołki. These are often distributed by the shepherd to friends and fam- Základom mäsitých goralských jedál je Podstawą mięsnego góralskiego po- ily during the Autumnal sheep trailing samozrejme mäso oviec. Najčastejšie sa żywienia jest oczywiście mięso owiec. when the animals return from moun- vyskytuje v podobe pečenej baraniny, Najczęściej występuje w postaci pie- tain pastures. baraních rezňov, alebo skvelého baranie- czonej baraniny, baranich kotletów, czy ho stehna. Neopakovateľná chuť, ktorej doskonałego udźca baraniego. Niepo- Tasty mutton tajomstvo je v zvláštnom nakladaní mäsa wtarzalny smak, którego tajemnica tkwi do soli, majú goralské údeniny. w specjalnym peklowaniu mięsa, mają The main Highland meat dish is of góralskie wędliny. course the meat of the sheep. It is usually served as roasted mutton, as chops, goulash or on the leg. Highland cold cuts and sausages also have a unique taste thanks to curing in a special mari- nade.

25 PRZYRODA NATURE / PRÍRODA

Przyroda

Tatry to najwyższy masyw górski Karpat Zachodnich i zarazem najwyższe góry w Polsce. Całkowita powierzchnia Tatr to ok. 750 km2. W granicach naszego kraju znajduje się 1/5 ich powierzchni, to jest ok. 174 km2. O wyjątkowości Tatr decyduje nie tylko ich wysokość, ale także niezwykle uroz- maicona budowa geologiczna i rzeźba terenu oraz walory przyrodnicze. Mimo „alpejskiego” charakteru Tatry są stosun- kowo łatwo dostępne. Dla wielu miłośni- ków tatrzańskiej turystyki to najpiękniej- sze góry świata. Wysokie i Zachodnie

Tatry, ze względu na ich budowę geolo- giczną, podzielone są na trzy części: Biel- skie, Wysokie i Zachodnie. W granicach Polski znajduje się jednak tylko część Tatr Zachodnich i Wysokich. Tatry Zachodnie zbudowane są przede wszystkim ze skał osadowych. Tatry Wysokie to skały twar- de, krystaliczne (głównie granitoidy). Te różnice w budowie geologicznej rzu- tują nie tylko na charakter krajobrazu, ale i na szatę roślinną. Już w XIX wieku podejmowano próby ochrony tego wyjątkowego terenu. W 1885 roku po- wstało Towarzystwo Tatrzańskie, które organizowało m.in. badania naukowe. Nature Príroda W 1889 r. hr. Władysław Zamoyski zaku- pił dobra zakopiańskie wraz z tatrzański- The Tatras are the largest Massif in the Tatry je to najvyšší horský masív Západ- mi lasami (ok. 8 tys. ha), które w okresie western Carpathians and the highest ných Karpát a súčasne najvyššie hory międzywojennym ofiarował polskiemu mountains in Poland. The entire range v Poľsku. Celková plocha Tatier je cca społeczeństwu jako zalążek Parku Naro- covers an area of approximately 750 sq. 750 km2. dowego. Po wojnie państwo polskie wy- km. About one fifth (174 sq.km.) are V hraniciach našej zemí sa nachádza kupiło część Tatr od drobnych właścicieli within Poland itself. 1/5 ich plochy, to je cca 174 km2. O vý- ziemskich (obecnie 87% powierzchni What makes the Tatras so unique is not nimočnosti Tatier rozhoduje nielen ich Parku jest własnością Skarbu Państwa) their height but the rich geology of the výška, no tiež neobyčajne pestrá ge- i w 1954r powołano do życia Tatrzański area, the magnificent carved landscape ologická stavba a konfigurácia terénu Park Narodowy. Dziś cały teren Tatr jest and the natural beauty. Despite their ‘Al- ako aj prírodné hodnoty. Napriek „al- chroniony. pine’ character, the Tatras are relatively pínskej” povahe sú Tatry pomerne ľah- accessible. For many lovers of tourism ko dostupné. Pre viacerých milovníkov Spacerowe dolinki in the Tatras they are simply the most tatranskej turistiky toto sú najkrajšie beautiful mountains in the World. hory sveta. Północne przedgórze Tatr określane jest mianem Regli. To pas szczytów nie prze- High and West Vysoké a Západné kraczających 1500 m n.p.m. w większości porośnięty lasem. Łagodne wzniesienia Due to their geological make-up, the Tatry, s ohľadom na ich geologickú i kilkanaście niewielkich reglowych do- mountains are divided in to three areas: stavbu, sa delia na tri častí: Bielske, Vy- linek stanową idealne miejsce do upra- ‘Bielskie’, the ‘High’ Tatras and the ‘West- soké a Západné. V hraniciach Poľska

26 PRZYRODA

ern’ Tatras. Only the High and Western sa však nachádza len časť Západných Tatras lie within Polish borders. The a Vysokých Tatier. Západné Tatry sú Western Tatras are mainly sedimentary postavené predovšetkým z usadenino- rock. The High Tatras are hard crystal- vých skál. Vysoké Tatry sú tvrdé skaly, lized rock, mainly granite. This differ- kryštalické (hlavne granitoidy). Tieto ence not only shapes the landscape but rozdiely v geologickej stavbe ovplyv- influences the flora. ňujú nielen charakter krajiny, no tiež As early as the 19th century, attempts rastlinstvo. Už v XIX.storočí boli poku- were made to protect this unique ter- sy o ochranu tejto výnimočnej oblasti. rain. In 1885 the Tatra Society was Roka 1885 vznikol Tatranský spolok, formed which carried out scientific ktorý organizoval medzi iným vedec- observations amongst other things. In ký výskum. Roka 1889 hr. Władysław 1889, Count Władysław Zamoyski pur- Zamoyski kúpil zakopanské pozemky chased land and forests covering nearly spolu s tatranskými lesmi (cca 8 tis. 20 thousand acres which he presented ha), ktoré v medzivojnovom období to the Polish people between the war venoval poľskej verejnosti ako zárodok years as the basis for a national park. Národného Parku. Po vojne poľský štát After the war, the Nation purchased vykúpil časť Tatier od drobných zem- part of the Tatras from several individual ských majiteľov (v súčasnosti je 87% landowners (today, the Treasury owns plochy Parku vo vlastníctve Štátnej 87% of the parkland) and in 1954 the pokladnici) a roka 1954 bol zriadený Tatra National Park came in to being. To- Tatranský Národný Park. Dnes je celá day the whole of the Tatra mountains is oblasť Tatier chránená. a conservation area. Prechádzkové dolinky A walk in the valley Severné predhorie Tatier sa menuje The northern edge of the Tatras is Regle (Horský les). Je to pásmo štítov known as ‘Regle’. This is a series of ridges nepresahujúcich 1500 m n.v. vo väč- no higher than 1500m mainly covered šine zarastené lesom. Mierne pahorky in forest. The gentle a viac ako desať malých reglových do- slopes and numer- liniek tvoria ideálne miesto na pesto- ous valleys form an vanie turistiky pre tých, ktorí nemajú wiania turystyki dla tych, którzy nie mają am- bicji wysoko- górskich. Dolinki zbudowane z wapieni i dolomitów, zachwycające iglicami i skalnymi bramkami najpiękniej pre- zentują się jesienią, kiedy zaczynają się złocić liście drzew. Za najpopularniejsze uchodzą doliny Strążyska i Białego. Warto jednak odwiedzić także pozosta- łe np. Lejową czy Za Bramką. Dotrzeć do nich można „Drogą pod Reglami” – popularnym szlakiem spacerowym wiodącym z górnej części Zakopanego od Wielkiej Krokwi lub od ul. Strążyskiej. Doliny Jeziora i jaskinie

W okresie plejstocenu działalność lodow- ca spowodowała w Tatrach poszerzenie i pogłębienie dawnych dolin rzecznych,

27 PRZYRODA

nadając im charakterystyczny „U” kształt- vysokohorské ambície. Dolinky posta- ny wygląd. Wyprawa do którejś z wiel- vené z vápnikov a dolomitov, okúzľu- kich tatrzańskich dolin stanowi stały júce ihlicami a skalnými bránkami sa punkt pobytu w Zakopanem. W Tatrach najkrajšie ukazujú na jeseň, keď sa za- Zachodnich niezwykle popularna jest ideal location for walking and exploring čínajú zlátiť listy stromov. Za najobľú- największa z nich (35 km2 powierzchni for those who do not wish to tackle the benejšie sa považujú doliny Strążyska i 10 km długości) Dolina Chochołowska higher peaks. The limestone valleys are a Białego. Oplatí sa však tiež navštíviť słynąca z kwitnących tam na wiosnę kro- very striking with needle-like forma- iné napr. Lejowa alebo Za Bramką. kusów. Turyści chętnie odwiedzają także tions and natural stone gateways. They Možno sa ku nim dostať „Cestou pod Dolinę Kościeliską, w której znajduje się are particularly attractive in Autumn Reglami” – populárnou prechádzko- tu kilka popularnych jaskiń, m.in. Mroź- when the leaves are turning a golden vou traťou ktorá vedie z hornej časti na, Mylna, Raptawicka czy Smocza Jama. brown. The most popular valleys are Zakopaného od Veľkej Krokvy alebo od Polodowcowe kotły dolin w Tatrach Wy- Strążyska and Białego. ul. Strążyskej. sokich wypełniają urokliwe górskie je- It is worth, however, visiting the other ziora, które często są celem wycieczek. valleys such as Lejowa or Za Bramką. Doliny Najpopularniejsze z nich to położone They can be reached by following ‘Dro- Jazera a jaskyne w Dol. Rybiego Potoku Morskie Oko. Ce- ga pod Reglami’ [lit. ‘the road under lem licznych wycieczek jest też słynna Regle’] the popular walking trail which V dobe pleistocénu spôsobila činnosť Dolina Pięciu Stawów Polskich, w której traces the northern edge of Zakopane ľadovca v Tatrách rozšírenie sa a prehĺ- znajduje się kilka polodowcowych jezior starting from the ski jump or Strążyska benie dávnych riečnych dolín, tvarujúc z największym Wielkim Stawem Polskim street. ich do charakteristického „U” tvaru. Vý- na czele. prava do niektorej z veľkých tatranských Valleys dolín je stály bod pobytu v Zakopanom. Turnie i przepaście Lakes and caves V Západných Tatrách je neobyčajne po- pulárna najväčšia z nich ( 35 km2 plochy Nagie skały Tatr Wysokich o poszarpa- During the Pleistocene era, ice widened a 10 km dĺžky) Chocholovská Dolina nych konturach widoczne są wyraźnie and deepened river valleys creating the známa z kvitnúcich tam na jar krókusov. ponad górną granicą lasów i doskonale characteristic U-shaped glacial valleys Turisti radi tiež navštevujú Dolinu Koś- z nią kontrastują. Wydają się niedostęp- we can see today. A trip to any of these cieliskú, v ktorej sa nachádza niekoľko ne, ale na wiele wierzchołków poprowa- large Tatra valleys is a must for any visitor populárnych jaskyni, medzi iným Mroź- dzono szlaki turystyczne ubezpieczone to Zakopane. Perhaps the most popular is na, Mylna, Raptawicka alebo Smocza klamrami i łańcuchami. Celem wysoko- also the largest. Chochołowska valley in Jama. Poľadovcové kotle dolín vo Vyso- górskich wycieczek są więc Rysy, Świnica the western Tatras is 10 km long and cov- kých Tatrách napĺňajú pôvabné horské czy Kościelec a najwytrwalsi turyści prze- ers some 35 sq.km. Chochołowska is also jazera, ktoré sú často cieľom výletov. mierzają słynną Orlą Perć, najtrudniejszy famous for its carpet of crocuses which Najobľúbenejšie z nich je nachádzajúce szlak turystyczny w Tatrach. bloom in the Spring. Also popular with sa v Doline Rybieho Potoka Morské Oko. tourists is Kościeliska valley which con- Cieľom viacerých exkurzií je tiež slávna Słoneczne hale i szczyty tains several interesting caves such as; Dolina Pięciu Stawów Poľských, v ktorej Mroźna [frosty, or ice cave], Mylna, Rapta- sa nachádza niekoľko poľadovcových Hale i łąki Tatr Zachodnich powszech- wicka or Smocza Jama [dragon’s lair]. jazier s najväčším Veľkým Stawom Poľ- nie wykorzystywano w przeszłości jako In the high Tatras, cirques – the caul- ským v popredí.

28 PRZYRODA pastwiska. Od XV do XIX w. rozwijało dron-like valleys carved by glaciers Strmé horské vrcholy a się tutaj też górnictwo i hutnictwo. Dziś – often contain small mountain lakes priepasti na tym obszarze Tatr są liczne szlaki pie- or tarns. These charming expanses of sze, trasy rowerowe i nartostrady, bo miło water high in the mountains are also Nahé skaly Vysokých Tatier s potrha- wypoczywa się w słońcu na górskich popular with tourists. The most popular nými kontúrami sú zreteľne viditeľné halach... W Tatrach Zachodnich można is without doubt ‘Morskie Oko’ [the eye nad hornou hranicou lesov a dokonalo też uprawiać turystykę w wyższych par- of the sea]. Many hikers also head for s ňou kontrastujú. Zdajú sa nedostupné, tiach wchodząc na szczyty otaczające the Pięciu Staw valley [valley of the five no na viaceré štíty sa zaviedli turistické doliny. W tym rejonie najpopularniejsze lakes] to see these glacial tarns headed cesty ubezpečené skobami a reťazami. są wejścia na Czerwone Wierchy – Ciem- by ‘Wielki Staw Polski’ [great Polish tarn]. Cieľom vysokohorských exkurzií sú teda niak (2096 m n.p.m), Krzesanicę (2123 m Rysy, Świnica alebo Kościelec a najodol- n.p.m), Małołączniak Mountain passes nejší turisti premeriavajú slávnu Orlú (2096 m n.p.m), Kopę Kondracka and precipices Prť, najnáročnejšiu turistickú trasu v Tat- (2005 m n.p.m) oraz drogi na Woło- rách. wiec (2064 m n.p.m.) i Starorobociański The naked rock faces of the High Tatras Wierch (2176 m n.p.m). Szczyty te nie are easily visible above the forest line and Slnečné hole a štíty są trudne do zdobycia a cieszą niezapo- create a wonderful contrast. They may mnianymi widokami. appear daunting and inaccessible, but Hole a lúky Západných Tatier sa vše- many trails lead to the peaks, often with obecne využívali v minulosti ako pas- Magia krokusów metal chains and handles to aid ascent. tviska. Od XV do XIX stor. sa tu tiež Some of the main goals for high moun- rozvíjalo baníctvo a hutníctvo. Dnes sú Tatrzańską roślinność pomimo trudnych tain hikers are Rysy [highest mountain in v tejto oblasti Tatier viaceré pešé trasy, warunków cechuje wyjątkowe bogac- Poland], Świnica and Kościelec. The most bicyklové trasy a zjazdovky, lebo sa prí- two gatunków oraz intensywność kolo- ambitious hikers may decide to tackle jemne oddychuje na slnku na horských rów i zapachów. Rośnie tu ok. 1000 roślin Orla Perć [Eagle’s ridge] the most chal- holiach... V Západných Tatrách tiež mož- naczyniowych, w tym kilka gatunków lenging tourist trail in the Tatras. no pestovať turistiku vo väčších výškach endemicznych z ostróżką i skalnicą ta- vchádzajúc na štíty obklopujúce doliny. trzańską na czele. Na rozmieszczenie Sunny meadows V tejto oblasti sú najobľúbenejšie vstupy roślinności wpływa podłoże i wysokość. and peaks na Červené Vrchy - Ciemniak (2096 m n.v.), Krzesanica (2123 m n.v.), Małołącz- Fields and meadows in the western Tatras niak (2096 m n.v.), Kopa Kondracka have always been used as grazing land. (2005 m n.v.) a cesty na Wołowiec (2064 From the 15th to the 19th centuries there m n.v.) a Starorobočianský Vrch (2176 were also mines and smelting works. m n.v.). Tieto štíty nie sú namáhavé na Today this region of the Tatras is char- dobytie a radujú nezabudnuteľnými acterized by walking routes, cycle paths, rozhľadmi. Pôvab krókusov

Tatranské rastlinstvo vyznačuje napriek ťažkým podmienkam výnimočné bohatstvo druhov a intenzita farieb a vôní. Rastie tu cca 1000 cievnatých rastlín, z toho niekoľko endemických druhov s ostrôžkou a lomikameňom trvácim v popredí. Rozmiestnenie rast- linstva ovplyvňuje podložie a výška. Vápenné a dolomitové skaly je oblasť plesnivca alpínskeho. V patre borovici horskej a na brehoch potokov rastú via- ceré byliny. Na žulovom podloží rastie poniklec biely, alebo zvonček alpínsky. Na jar poľany v dolinách pokrývajú lány krókusov. Dokonca v najvyšších oblastiach, na štítoch ešte môžeme stretnúť cca 120 druhov kvetových rastlín a li- šajníkov.

29 PRZYRODA

Skałki wapienne i dolomitowe to rejon ski trails and areas for simply relaxing in szarotek. W piętrze kosodrzewiny oraz sunny mountain meadows... However nad brzegami potoków rosną liczne the western Tatras also offer walks to the zioła. Na granitowym podłożu wyrasta higher peaks which surround the val- sasanka biała, czy dzwonek alpejski. leys. The most popular trails in this area Wiosną polany w dolinach pokrywają are to Czerwone Wierch [the red peaks] – łany krokusów. Nawet w najwyższych Ciemniak (2096m), Krzesanice (2123m), partiach, na szczytach spotkać możemy Małołączniak (2096m), Kopa Kondracka jeszcze ok. 120 gatunków roślin kwiato- (2005m) and the trails to Wołowiec wych i porostów. (2064m) and Starorobociański Wierch (2176m). These peaks are relatively easy I niedźwiedź też to conquer and walkers are rewarded with spectacular views. Świstaki i kozice to najczęściej kojarzo- ne z Tatrami zwierzęta. Upodobały so- Crocus magic bie wysokie partie gór. Świstaki zajmują trawiaste kotły wśród skał. Są niezwykle Despite the often difficult atmospheric płochliwe i ostrzegają się przed niebez- conditions, the Tatras boast a rich vari- pieczeństwem przeciągłym gwizdaniem. ety of flora with intensive colours and Ich sadło uważano dawniej za lekarstwo scents. There are around 1000 plant va- na wszelkie choroby dlatego groziło im rieties including some endemic such as wyginięcie. Na półkach skalnych czę- the ‘ostróźka’ [a variety of delphinium] sto spotkać można kozice. Zwierzęta te and ‘skalnica’ [a small rock plant of the grupują się w małe stada zwane kier- saxifrage genus]. The spread of plant dlami i fantastycznie poruszają się na- life is governed by height and rock wet w najtrudniejszym górskim terenie. type. Limestone rocks are the home of To właśnie sylwetka kozicy stała się zna- the edelweiss and along the banks of kiem firmowym Tatrzańskiego Parku Na- the streams grow numerous herbs. On rodowego. Wśród innych przedstawicieli the harder, granite rocks grow alpine fauny wymienić należy m.in. sarny i jele- anemone and campanula. In the Spring, nie, wilki, lisy, rysie, oraz niedźwiedzie, the valleys are filled with crocuses – but Aj medveď których kilkanaście sztuk żyje w Tatrach. even the highest peaks are home to Lasy są ostoją ptaków: orlika krzykliwe- some 120 varieties of plants and mosses. Svišťe a kamzíky sú zvieratá najčas- go, myszołówów czy kilku gatunków tejšie spájané s Tatrami. Obľúbili si sów. W wyższych partiach gnieżdżą się ...and bears vysoké oblastí hôr. Svišťe sa vyskytujú głuszce i cietrzewie. A nad tatrzańskimi v trávnatých kotloch uprostred skál. Sú szczytami zobaczyć można czasem syl- Alpine marmots and mountain goats neobyčajne plaché a upozorňujú sa na wetkę orła przedniego. (tatra chamois) are the animals most as- nebezpečenstvo ťahavým hvizdaním. sociated with the Tatra mountains. They Ich sadlo sa dávnejšie považovalo za prefer the higher ground with marmots liek na všetky choroby, preto im hrozi- hiding in grassy areas between the lo vyhynutie. Na skalných policiach sa rocks. Marmots are timid animals and možno často stretnúť s kamzíkmi. Tieto will whistle to each other to warn of po- zvieratá sa zoskupujú do malých stád tential danger. They were once in danger zvaných kŕdeľmi a fantasticky sa po- of extinction as their fat was thought to hybujú aj v najnáročnejšom horskom cure rheumatism. The chamois are usu- teréne. Práve silueta kamzíka sa stala ally found on rocky outcrops. They form firemnou značkou Tatranského Národ- small herds and are extremely agile on ného Parku. Medzi inými zástupcami even the most difficult and dangerous fauny treba vymenovať medzi iným terrain. The chamois is the official sym- srny a jelene, vlky, líšky, rysy, medvede, bol of the Tatra National Park. Other ktorých viac ako desať kusov žije v Tat- fauna in the mountains include deer, rách. Lesy sú útočiskom vtákov: orla wolves, foxes, lynx and of course bears. krikľavého, myšiakov alebo niekoľkých The forests belong to a host of birds and druhov sov. Vo vyšších oblastiach sa several species of owl. Occasionally it is zahnezďujú hluchánie a tetrovy. A nad possible to spot an eagle soaring over tatranskými štítmi možno niekedy za- the Tatra peaks. zrieť siluetu orla skalného.

30 ZDJĘCIA: Sławomir Burkat www.burkatowka.pl; Adam-Brzoza.com; Jakub Gac; Łukasz Nodzyński www.fotola.org; Stanisław Momot Adam Marduła; zasoby Muzeum Tatrańskiego; zasoby Tatrzańskiej Agencji Rozwoju Promocji i Kultury.

TATRZAŃSKA AGENCJA ROZWOJU, PROMOCJI I KULTURY ul. Tetmajera 24, 34-500 Zakopane NIP 736 164 55 26; Regon 120368342 tel. / fax. (+48) 18 20 613 20; e-mail: [email protected] w w w . t a t r y . p l Projekt współfinansowany przez Unię Europejską z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego oraz budżetu państwa za pośrednictwem Euroregionu „Tatry” w ramach Programu Współpracy Transgranicznej Rzeczpospolita Polska – Republika Słowacka 2007-2013.