Welcome to the Tatra Mountains! Tatry Vás pozývajú! Kultura Turystyka Culture / Kultúra Tourism / Turistika Sport Sport / Šport Przyroda Nature / Príroda Imprezy Events / Akcie Kuchnia Cuisine / Kuchyňa Welcome Tatry to the Tatras! Vás pozývajú! Dear Guests Ostomili Návštevníci The Tatrzański District is not only a treasure Tatranský Okres je pokladnica goral- trove of Highland tradition and culture but skej tradícii a kultúry a tiež unikátnej also an area of unique natural beauty. It is tatranskej prírody; ideálne miesto na the perfect place for a family holiday and rodinný oddych a regeneráciu duše- to rejuvenate both mind and body. Here, vných a telesných síl. Tuná poznáte everyone can experience living Highland živú kultúru ľudí hôr, ich tance a hud- culture; discover local music and dances bu, a tiež chutnú kuchyňu s regionál- Ostomili Goście and taste regional dishes: ‘Oscypek’ the lo- nymi pochúťkami: oštiepkom, kyslou cally produced sheep’s milk cheese, sour polievkou, pstruhom a goralským ča- Powiat Tatrzański to skarbnica tradycji i kultury cabbage soup, fresh trout and Highland jom. góralskiej oraz unikalnej tatrzańskiej przyrody; tea [laced with alcohol!]. idealne miejsce do rodzinnego wypoczynku Spectacular mountain views, the valleys Nádherný horský rozhľad, tatranské i regeneracji sił duchowych i fizycznych. Tutaj and peaks of the Tatras, rolling mountain doliny a štíty, prudké potoky, šum ve- poznacie Państwo żywą kulturę ludzi gór, ich streams and the wind gently blowing tra upokoja Vaše nervy a pridajú nové tańce i muzykę, a także smaczną kuchnię z re- through the pine forests all combine to sily a horalská pohostinnosť, otvorené gionalnymi przysmakami: oscypkiem, kwaśni- create a wonderfully relaxing atmosphere. srdca a domy, Vám umožnia oddycho- cą, pstrągiem i herbatą góralską. This, with the open hearts and homes of vať pokojne a bezpečne. Wspaniałe widoki górskie, tatrzańskie doliny the local Highland people, guarantees a i szczyty, rwące potoki, szum wiatru uspokoją safe and peaceful stay. Veľa atrakcií, bohatý kalendár kultúr- Wasze nerwy i dodadzą nowych sił a gościn- The Tatrzański District is divided in to the nych a športových akcií ponúkané ność góralska, otwarte serca i domy, pozwolą separate communities of Zakopane, Biały v obciach: Zakopane, Biały Dunajec, Wam odpoczywać spokojnie i bezpiecznie. Dunajec, Bukowina Tatrzańska, Kościelisko Bukowina Tatrzańska, Kościelisko, Wiele atrakcji, bogaty kalendarz imprez kultu- and Poronin; each offering a range of at- Poronin spôsobia, že bude oddych ralnych i sportowych oferowane w gminach: tractions and a wealth of cultural and pestrý, a ešte neodhalené miesta Vás Zakopane, Biały Dunajec, Bukowina Tatrzań- sporting events. Your stay here can be var- očaria svojou krásou. ska, Kościelisko, Poronin sprawią, że wypoczy- ied and active – or take the time to be en- nek będzie urozmaicony, a nie odkryte jeszcze tranced by the beauty of some, as yet un- miejsca zauroczą Was swym pięknem. discovered, corner of the Tatra mountains. Witojcie Sincerely, Witojcie Starosta Tatrzański Andrzej Gąsienica Makowski Tatranský Starosta Andrzej Gąsienica Makowski Governor of the Tatrzański District Andrzej Gąsienica Makowski 3 KULTURA CULTURE / KULTÚRA Podhale kulturalne Sztuka leczy obyczaje. Może dlatego modę na odwiedzanie Zakopanego wśród artystów rozpropagował przed laty doktor z Warszawy – Tytus Chałubiński. I tak stolica polskich Tatr zapełniła się arty- styczną cyganerią, która inspiracje czerpa- ła garściami z ludowego dorobku Podhala i z urody tatrzańskiego krajobrazu. Trwa to do dziś... Drewniane cuda Tradycyjna chata góralska to zwykle drew- niany budynek parterowy z „wyżką“, czyli swoistym poddaszem. Zazwyczaj ulo- kowana jest frontem do południa, choć czasem wedle góralskiego powiedzenia „na godzinę jedenastą“. Dach na niej jest stromy i kryty gontem. Wewnątrz znajdują się dwie izby: biała – mieszkalna oraz czar- na – gospodarcza. To z elementów typowych dla takiego chłopskiego budownictwa zaczęto pro- jektować wille w stylu zakopiańskim. Owe budynki, też oczywiście drewniane, zazwyczaj piętrowe i bogato zdobione góralskimi motywami, z czasem stały się wizytówką regionu. Culture in Podhale Podhale kultúrne Siła sztuki ludu Art lifts us from daily routine. Perhaps Umenie lieči mravy. Možno preto módu Tradycja jest motorem napędowym góral- that is why the fashion for visiting Za- na navštevovanie Zakopaného rozšíril skiej sztuki. Artyści z Podhala od lat wyko- kopane was initiated by a doctor from pred rokmi medzi umelcami doktor z Var- rzystują dorobek swych przodków. W ro- Warsaw – Tytus Chałubiński. The ‘capi- šavy - Tytus Chałubiński. A tak sa hlavné dzinnych chałupach w zimowe wieczory tal’ of the Polish Tatras thus began to mesto poľských Tatier naplnilo umelec- kou bohémou, ktorá inšpirácie brala plným priehrštím z ľudového diela Podhala a z krásy tatranskej krajiny. Toto trvá dodnes... Drevené nádhery Tradičná horalská chalupa je to oby- čajne drevená prízemná budova s „výškou“, teda osobitným podkrovím. Je obyčajne umiestnená priečelím na juh, aj keď niekedy podľa goralského úslovia „na jedenástu hodinu“. Strecha je na nej strmá a pokrytá šindeľom. Vo vnútri sa nachádzajú dve izby: biela - obytná a čierna – hospodárska. Práve z prvkov typických pre takéto sedliacke staviteľstvo sa začali navr- 4 KULTURA hovať vily v zakopanskom slohu. Tieto fill with artists, writers and budovy, tiež samozrejme drevené, spra- painters who gleaned inspiration from vidla poschodové a bohato zdobené go- the unique atmosphere of Podhale and ralskými motívmi, sa časom stali vizitkou the beauty of the land. And so it contin- regiónu. ues today... Sila ľudového umenia Wooden miracles Tradícia je hnací motor goralského ume- The traditional Highland house is nia. Umelci z Podhala už roky využívajú a single storey wooden construction dielo svojich predkov. V rodinných cha- with a small roof space. It usually faces lupách v zimné večery vznikajú diela naj- south, but sometimes in accordance vyššieho formátu. with a Highland saying it should face Pod Tatrami prebieha „trasa ľudových ‘eleven o’clock’. The roof is steep and tvorcov”, ktorí sa zaoberajú maliarstvom, covered with wooden shingles. The in- sochárstvom, vyšívaním, umeleckým sto- terior consists of two rooms: the ‘white’ lárstvom. Diela vznikajúce v dielniach re- room – living space, and the ‘black’ gionálnych umelcov room – working space. sa nachádzajú Based on the simple features of such vo viacerých houses, large villas began to spring up muzeálnych around the town in the ‘Zakopane’ style. a súkrom- Wooden, of course, and often with sev- ných zbier- eral floors and highly decorated – some kach na of these homes make an excellent call- celom svete. ing card for the region. Folk Art Tradition is the main driving force behind most Highland art. Artists from Podhale have always taken inspi- ration from their ancestors. Long Winter evenings in small, simple houses often created works of art. At the foot of the Tatras runs a ‘trail’ of folk art – painting, 5 KULTURA powstają dzieła najwyższego formatu. sculpture, embroidery and carpentry. Spevom a tancom Pod Tatrami biegnie „szlak twórców ludo- Artworks from small local workshops wych”, zajmujących się malarstwem, rzeź- can be found in museums and private „Chcel by vysloviť aj spevom, aj melódiou, bą, haftem, stolarką artystyczną. Dzieła collections around the World. aj tancom, celou svojou osobnosťou to, powstające w pracowniach regionalnych čo cíti, čo ho zožiera vo vnútri…” Takto na artystów znajdują się w wielu kolekcjach Song and Dance začiatku XX.storočia popisuje Józef Kan- muzealnych i zbiorach prywatnych na ca- tor goralského tanečníka. Na horách sa łym świecie. “He wanted to tell with song and with tancuje u ohniska, v salaši alebo v krčme melody and with dance; with his whole pri zvukoch kapely. Goralské Śpiewem i tańcem self what he felt and what was in- side of him...”. Thus „Chciałby wypowiedzieć i śpiewem, i me- at the start of the lodią, i tańcem, całym sobą to, co czuje, 20th century Józef co go żre we wnuku…” Tak na początku Kantor described XX wieku Józef Kantor opisuje góralskie- a Highland dancer. go tancerza. W górach tańczy się przy In the mountains ognisku, w szałasie czy w karczmie przy dancing takes place dźwiękach kapeli. Góralskie tańce dzielą around campfires, się na drobne, krzesane i zbójnickie. Nie in homes and in bez przyczyny największy szacunek spo- inns to the sound śród utworów Karola Szymanowskiego of a small Highland zyskały „Harnasie”. band. Highland Muzyka stanowi jeden z ważniejszych dancing can be deli- 6 KULTURA cate, more harsh or ‘Zbójnickie’ [lit. like tance sa delia na drobné, kresané a zboj- an outlaw/robber]. One of Karol Szy- nícke. Nie bez príčiny si najväčšiu úctu manowski’s most celebrated works is spomedzi diel Karola Szymanowskeho [the Highland opera] ‘Harnasie’. získali „Harnasie”. Music is one of the most important Hudba je jeden z dôležitejších prvkov elements of Highland culture. The dis- goralskej kultúry. Veľkosť podhalanského tinction of folk music from Podhale is folku vychádza z pekných zvukov lutny thanks to the sounds of the lute, pen- (majstra Franciszka Marduły), píšťaliek nywhistle, flute and violin. In the past, alebo huslí. V minulosti sa tento posledný most instruments would have been nástroj zhotovoval samotnými hudob- made by the musicians themselves níkmi z jaseňového alebo smrekového from ash wood or spruce. dreva. Today, throughout the Podhale re- Na území Skalného Podhala pôsobí via- gion,