DİZİ YAZILAK Galata, Lebideryadan Yukarı Bir Saat Yokuş, Kat Kat Cenevizkâri Binalardır, Cümle Yolları Âlem Deryasıdır
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
ı ı n i s a n ıyyu \ ı-İ ’ DİZİ YAZILAK Galata, lebideryadan yukarı bir saat yokuş, kat kat Cenevizkâri binalardır, cümle yolları âlem deryasıdır... Evliya Çelebi Galata,Galata Galata olalı ^ meyhaneleriyle ünlüdür ve çoğu "harabathane ’dlr, haydi daha açık söyleyelim, eski deyişle 'erazll ve sefil süfela "mn at oynatıp kırbaç gözüyle şaklattığı yerdir SUNUŞ ALATA Gazinoları...’’ Yok olan (kimi zaman “çağdaşlaşma" adına yok edilen) bir kentin G tarihinin İlginç bir dilimi, İstanbul başlıklı bûyûk tablonun renkli bir köşesi, İstanbul kitabından bir bölüm... Bugün yerinde Haliç yelleri esen, değil yeri, adı bile bilinmeyen eğlence yerleri, şarkısıyla kantosuyla, sazıyla sözüyle (ve hele blnblr çeşit içkisiyle) günümüz gazinolarının, meyhanelerinin, barlarının “ağababa'darı gözler önüne seriliyor... Bu dizide “Eski İstanbul’un Yaşayan Tadı" ve. "İstanbul Barları/Meyhane Üzre Rûznamo/Bodrum Barları" kitaplarının yazarı Jak Deleon (nam-ı diğer AslanzSde Yakub Etendi) yüz yıl öncesinden bir pencere aralıyor. "Şohr-I lstanblıl"un az bilinen bir yanını bugünün okurlarına anlatıyor... Ben kimim, saki olan kimdir, mey-l sahbâ nedir... radan (bir zamanların kahve ve keyif mer Şehrin havasının letafetinden, mahbup kezi Tahtakale gibi) kupkuru ticarethane ve mahbubesl çoktur. Ahalisi alüftemeşrep ye tahvil olmadı mı Galata? ve dervlşan-ı dllrişandır. Kışın oda sohbet Yazıda anlattığımız çoğu yer yalnız leri olur. Ayan ve kibar reisleri deniz sefer meyhane değil, şarkısı, türküsü, kantosu lerinden geldiklerinde, filikalarla Boğaz’a bandosuyla düpedüz gazinoydu. Bu neden gidip bağ fasılları ederler. le başlığı genelleyip “Galata Gazinoları” Galata limanı sekiz rüzgârdan mahfuz koyduk. dur, kışın bin pare gemi lengerendaz olup Öyleyse buyurun şimdi liman liman yatar. seyrüsefere:_________________________ Galata’nın hâkimi Galata Kadısı’dır. Arap Camii yanında oturur. Diğer hâkimleri ALAFRANGA BALOZ Gala t a'ya 19'uncu yüzyılda denizden bakış, meyhaneler görünmüyor ama hepsi Galata Voyvodası, Bal ve Yağkapanları ve "mevcut” Gümrük Emini, Şarap Emlni’dlr; beş, altı önce baloz nedir, ona bakalım. “Çalgılı yüz neferi İle bir yeniçeri çorbacısı da za va İçkili eğlence yeri”, diyor Reşat Ekrem \ VVELA Galata Kulesi lebi da İstanbul Ağası Ocağı neferlerinin oda bitidir.” deryada akça tahtası şeklin ları olup bunlar miri odunlan taşırlar, ka- Evliya Çelebi böyle yazıyor. Haklıdır, de şeddadi taş bina yalın yıklannda beyaz gömlekler giyip ayak üzeri Galata Galata olalı meyhaneleriyle ünlüdür rezilliğe boğan kat bir kale-i metindir; ama kürek çekerler. ve çoğu “ harabathane” dir, haydi daha açık Alafranga Baloz en efendiden kişilerin de . içinde üç kat bölme hisar Galata’nın hamamları, evvela Azap Ka- söyleyelim, eski deyişle "erazll ve sefil sü- vam ettiği yerdi. Oyuncu ve şarkıcı kadın j duvan vardır, bu bölmeleri pısı’nın İç yüzünde Sokollu Mehmed Paşa’- fela” nın at oynatıp Kırbaç şaklattığı yerdir. ların endamları diğer balozlarınklnden hal nin hepsi birer Ceneviz Kral- nın Yeşlldirek Hamamı, sonra Buğuluca Mazbut yerler parmakla sayılacak kadar az İlceydi ama bel ya da göğüs makamına zadesl’nln hükmünde kil. Galata Kulesl’nln Hamam, Karaköy Hamamı. dır, yazıda onlara da değineceğiz. Ama yan nesne arama, hepsi birer binlik fıçı! Kasap kapılan tersane karşısında Meyyit Kapısı, Galata halkı birkaç fırkadır Birincisi ge lış anlaşılmasın. Bu dediğimiz 19. yüzyılın lar Sokak neresidir, bilir misiniz? Bilirsiniz, sonra deniz kerıannda Azap Kapısı, Kürekçi miciler, İkincisi tüccarlar, üçüncüaü enl i bilirsiniz de, bugün Tophane Sokak olarak Kapısı, Yağkapanı Kapısı, Balıkpazan Ka sanat, dördüncüsü gemi marangozları ve bilirsiniz. Necatibey Caddesi’ndedir, Kara- pısı, Klreçlskelesl Kapısı, Demlrkapı; son kalafatçılardır. Galata ahalisinin ekserisi köy’den Tophane’ye giderken sağ kolda. ra Tophane tarafında karaya bakar Topha Cezayirli elbisesi giyerler. Anka kaptanla- Galata güzellerl.bırakın “Yanl’nln Meyhanesi” olarak da bilinen bu ne Kapısı, şimalde Küçük Kule ve Büyük n vardır. Galata’nın meyhanecileri Rum’ güzelleri Galata nın yerin bir de ufak sahnesi vardı, her gece Kule kapılan. Hisar İçindeki bölmelerde de dur. Galata’nın has beyaz francalası, şişe beş kişilik bir orkestra sanat “icra” eder kapılar vardır. ler içinde mlskli, amberll, hünkârlara layık kendisi gel der de ken paluze gerdanlı dilberler şarkı söyle- Galata Kulesl’nln en büyük burcu kİ, şekerleri vardır kl, eşi bir yerde yoktur. Sa- durulur mu? Ama yip oynardı: Galata Kulesl’dlr, Sultan Fatih bu şehri al naylinden pusula saatçileri, cam, billur, “ Gaîalata'da güzel çoktur kum saatleri satar attarian vardır. Ama Ga Galata keşmekeşine dıkta kuleyi tamir etti; eflâke ser çekmiş çı Hiçbirinde vefa yoktur lata demek meyhane demektir. Harabatiler nadır, kurşun kaplı külahı vardır. İçi on kât adım atacak yüreği Gül yanaktan güzel öptür zindandır, ama zamanımızda Tersane-I Aml- arasında meşhur olan Taşmerdiven Meyha- Elado, elado, ey çeşm-l ahu!” re’nln gemi alatına mahzen olmuştur. Bu nesl’nde, Kefell’de, Manyalı’da, Mihalaki’- kendinde bulamayan Şimdi parantez açıp soralım, bu “ela- Galata Kulesi’nln kara surunu Meyyit İske de, Kaşkaval’de, Sünbüllü’de, Konstantln’- beyzade kalkar do” da ne ola diye. Haydi “çeşm-l ahu” yu lesinden Tophane iskelesine vannca derin de, Saranda’da —ki hepsi namlı meyhane Dlreklerarası’ndakl anladık, ceylan gözlü demek; Galata dilber bir hendek çevirmiş olup, içinde su olma lerdir— katresl haram türlü misket şarap lerine “çeşm-l fettan” yakıştırması daha iyi yıp zamanımızda bu hendek İçinde gemi tan, Ankona, Sakız, Mudanya, Edremit, Boz Fevzlye Kıraathanesi ne gider ya, neyse. Ama “elado?” Ahmet Ra- palamar ve halatları bükülürdü, gemicile caada şarablan vardır kl, yollann üzerinde sim anlamını “llâvell Lugat-ı Osmanlye”de rin gomanalan dururdu. Galata Kuiesl’nin başlan açık ve yalınayak nice yüz meyha giderek Kemani bile bulamamış, sonra Giritli bir yakınından derya tarafı serapa çarşı pazardır. ne esirlerini paylmal olmuş yatarlar gördük, Tatyos'u eller dizde, Rumca “gel!” (hem de Önlemli) demek ol Galata şehri on sekiz mahalle İslam, hal-l perişanlarını sorduğumuzda da şöy duğunu öğrenmiş. Galata güzelleri (bırakın yetmiş mahalle Rum, üç mahalle Frenk, bir le dediler: efendi efendi dinlerdi güzelleri, Galata'nın kendisi) “gel” der de mahalle Yahudi, iki mahalle Ermenl’dlr. Öyle sermestim kl idrak Itmezem durulur mu? Üstat da durmamış ve hemen Frenklerfn elinde Fatih Sultan Mehmet za dünya nedir, eklemiş: "Ben Galata’nın kendisin! sevmiş manından kalma fermanları vardır. tim. Burada korkunç olduğu kadar eğlen Cami şerifleri: Arap Camii, Azap Kapı dirici bir hayat vardı. Halbuki İnsan etraflı sı dışında Sokollu Mehmed Paşa Camii, ca düşünecek olursa, bu dünyanın ne ta Yağkapanı Camii, Karamustafapaşa Camii, rafı korkunç değil?” Haklıdır ama Galata Karaköy Camii, biraz da mescitleri vardır. keşmekeşine adım atacak yüreği kendln- Yirmi üç kadar sebili vardır ama çeşmesi debulamayan beyzade kalkar, Dıreklerara- azdır; yetmiş kadar kilisesi vardır. sı’ndaki Fevziye Kıraathanesine giderek Dükkânları cümle 3080 adettir, sekiz Kemani Tatyos’u eller dizde efendi efendi çarşısı, on İki kubbeli kurşun örtülü Fatih dinler! Bu İş Ahmet Rasim’e göre değil, üs Sultan Mehmet Bedesteni vardır, dükkân tadı her adımında gölge gibi izleyen Aslan- sahipleri Rum ve Frenk’tlr. Deniz kenarın zade Yakup Efendi'ye göre hiç değil... da kat kat harabathane meyhaneleri vardır, Alafranga Baloz’un müşterileri çoğun meyhanelerin herblrlnde beşer, altışar yüz lukla Fransız ve Yunan vapurlarının çark faslk Işü işret edip hanende ve sazendeler çıları. AvusturyalI kamarotlar, Italyan lost le bir hayhuy eylerler kl, dillerle tarifi müm romolar, Tophane ve Galata rıhtımlarına de kün değildir. Meyve mekulat ve meşruba mir atmış teknelerin tayfalarıydı. Ahmet tın âlâsı bulunur; âdem csnı, ruh gıdası ve Mithat tarafından ".kalyoncu ve sandalcı kuş sütü hep Galata’da bulunur. güruhu” olarak anılan bu tiplerin gittiği ba Galata lebideryadan yukan bir saat yo lozda kavga ve gürültü pkslk olmazdı. Kan kuş, kat kat Cenevizkâri binalardır, cümle tosundan tangosuna, polkasından mazur yolları âlem deryasıdır. Bu şehirde bağ ve kasına her tür müziği çalan orkestranın se bağçe yoktur. Kürekçiler Kapısı dışında ka- si bu müthiş patırtıya yalnızca fon olurdu. lafatçılann bekâr odalan vardır kl Tersane-I IIİIIIBliillllltlHüiiyitUüiİllilBÜUHÜ^İlil Amire gemilerini kalafat ederler; İki bin ne fer kalafatçı askerdir. Karaköy Kapısı dışın Haliç kıyıları, Galata âlemlerinin denize açılan ucu. 12 NİSAN 1990 :d îz i y a z il a k Refik Halit Karay üstadımıza kulak verelim. Muhterem öy le bir anlatmış ki içkileri, Barba Niko duysa keyfinden kırk gün kırk gece sofra kurardı... Bir baş tömbekiyi nargilede Içinceye kadar okkalığı sızdıran ve meze Iolarak bir çeyrek turpla yetinen Bekri leri şimdi tezgâh önünde resmi bulunan Baküs görse, içki tanrılığından istifa eder, yerini onlara bırakırdı Şu kocaman iri kadehten taşan bira nedir? Sarışın saçları kabarmış, geniş Ikaıçaıı, doıgun bir Alman güzeli değil larının rayihalı ateşinden çıkıyor... mİ? Bira bir Alman Hele şu kara şişeye bakınız: Rengi kas vet veren bu kaba cam muhafazanın için kadını gibi tadı az, de Bordo şarabı var; yani tabiatın en latif fakat ağız dolduran rengi saklı. Sevdiğinizin gül dikeni batmış yumuk elinden düşen bir damla kan gibi, ve göz doyuran kaba kadehin dibinde, ne ılık, ne tatlı duruyor... bir içkidir Meyve usaresi gibi değil, canlı bir şey, canlı bir mayi! Bira ise sarı kehribann eritilip