Metaaltijden 3

Total Page:16

File Type:pdf, Size:1020Kb

Metaaltijden 3 metaaltijden metaaltijden metaaltijden 3 metaaltijden 3 bijdragen in de studie van de metaaltijden bijdragen in de studie van de metaaltijden 3 Op 16 oktober 2015 werd de derde Nederlandse Metaaltijdendag gehouden met als thema “van Heinde en Verre”. Er werd stil gestaan bij sociale netwerken, migraties en uitwisselingscontacten binnen samenlevingen uit de Brons- en IJzertijd. Verschillende lezingen van die dag zijn in de derde Metaaltijdenbundel opgenomen. Daarnaast zijn er ook weer verschillende bijdragen verzameld ten aanzien van laat-prehistorisch onderzoek. Daarbij passeren Noord-Nederlandse deposities, bijzondere structuren uit Zuid-Limburg en speciale artefacten uit het kustgebied de revue. De Metaaltijdendag is een initiatief van de Stichting Metaaltijdenonderzoek Nederland (SMON), die zo een breed platform wil bieden aan een ieder met belangstelling voor de laat- prehistorische samenlevingen. Om de verhalen zoveel mogelijk toegankelijk te maken, biedt de Stichting de gelegenheid de gehouden lezingen te publiceren in een bundel. In die zin vormt deze publicatie de verslaglegging van het jaarlijkse congres, maar ook andere bijdragen over de metaaltijden zijn welkom. Samengebracht in deze bundel raken de verhalen over, en interpretaties van, laat-prehistorische samenlevingen verbonden. ISBN 978-90-8890-400-4 Sidestone Sidestone Press redactie: ISBN: 978-90-8890-400-4 A. Müller & R. Jansen Stichting Metaaltijdenonderzoek Nederland 9 789088 904004 This is an Open Access publication. Visit our website for more OA publication, to read any of our books for free online, or to buy them in print or PDF. www.sidestone.com Check out some of our latest publications: metaaltijden 3 Sidestone Press metaaltijden 3 bijdragen in de studie van de metaaltijden redactie: A. Müller & R. Jansen © 2016 Individuele auteurs Uitgegeven door Sidestone Press, Leiden www.sidestone.com ISBN 978-90-8890-400-4 Vormgeving binnenwerk en omslag: Sidestone Press Foto omslag: Bronsdepot Westfrisiaweg, foto: M. Hemminga, Archol; Tekening omslag: Bronzen halsringen, Zuiderveld (gem. Nijmegen), tekening: B. Claasz Coockson. Ook beschikbaar als: e-book (PDF): ISBN 978-90-8890-401-1 Inhoudsopgave Van Heinde en Verre 7 Axel Müller & Richard Jansen ‘Wives for cattle’? Bridewealth in the Bronze Age 9 Nathalie Brusgaard Een cultusplaats met crematiegraven uit de late ijzertijd te Schipperskerk-Koeweide (provincie Limburg) 21 Judith van der Leije & Lucas Meurkens Twee bronzen halsringen in een kuiltje. Grafritueel uit de vroege ijzertijd in het Zuiderveld (Waalsprong, gem. Nijmegen) 33 Emile Eimermann & Peter W. van den Broeke Between belts and Beakers. Pendants in the third millennium BC in Western and Central Europe 45 Jos Kleijne Reflections on Early and Middle Bronze Age dynamics in burial ritual and house building in the Netherlands 65 Eric Lohof & Erik Drenth Erven uit de midden- en late bronstijd in Mierlo-Luchen 81 Roosje de Leeuwe Together apart. Iron Age deposition practices on the Fries-Drents plateau 93 Karen M. de Vries Abandonment & re-use: Westfrisian Bronze Age house-sites within a biographical perspective 105 B.J.W. Steffens Bijzondere bronstijdbewoning te Klein Bedaf, Baarle-Nassau 119 Bart Van der Veken & Axel Müller On coastal burials and where to find them 129 Matthijs Y. van Kooten A bifacially flaked flint sickle from Boxmeer-Sterckwijck (province of Noord-Brabant, the Netherlands). An inquiry into raw material and function 141 Erik Drenth & Hans de Kruyk Urns in the Hilversum culture. An age- and gender-related phenomenon? 149 Erik Drenth Overzicht van auteurs Metaaltijden 3 157 Van Heinde en Verre De dynamiek van brons- en ijzertijdgemeenschappen Axel Müller & Richard Jansen Archeologisch onderzoek wordt in Nederland in het algemeen lokaal gestuurd, per stad, gemeente of regio. Een direct gevolg daarvan is dat resultaten ook binnen het lokale worden geïnterpreteerd. Hoe vaak halen archeologen niet de (landelijke) media met de oudste van…? Alsof de betreffende stad of regio ook honderden of duizenden jaren geleden een entiteit vormde. Dat de aandacht vaak gericht is op het lokale wordt ingegeven door de inrichting van ons bestel en het daarmee samenhangende archeologische werkveld. Vragen worden gesteld op basis van regi- onale of gemeentelijke onderzoeksagenda’s en onderzoekslijnen worden uitgezet in archeo-regio’s binnen Nederland. Daar schuilt een risico in. Het gevaar dat we als archeologen wat introvert worden. Door een sterke focus op lokaliteit vergeten we soms om een keer ‘naar buiten te kijken’. Onze huidige ruimtelijke kaders en grenzen waren uiteraard niet relevant voor de samenlevingen uit de late prehistorie. Toch zijn we aangenaam verrast als een bijzondere vondst ‘helemaal’ uit België, Duitsland of Denemarken komt? Een voorbeeld daarvan is het bronsdepot dat recentelijk in West-Friesland aan het licht kwam en waarvan een aantal objecten uit het ‘verre’ Scandinavië komen. Het belang van dergelijke exotische vondsten voor onze reconstructies van het wereld- beeld van de bronstijdboer of ijzertijdboerin vormde de inspiratie voor het thema van de derde metaaltijdendag. Welke relaties en lijnen lopen er vanuit onze opgra- vingen naar ‘verre oorden’? Wat kunnen we te weten komen over de netwerken en contacten van laatprehistorische samenlevingen? Dit thema werd samengevat onder de titel Van Heinde en Verre. Een op het eerste gezicht abstract thema dat wel degelijk aansluiting bleek te hebben met de dagelijkse praktijk. Het programma was dan ook snel ingevuld. Als eerste zijn er de ‘exotische’ vondsten die via uitwisselingsnetwerken lange afstanden hebben afgelegd (naast het Westfriese bronstijddepot bijvoorbeeld ook de ijzertijdfibulae uit Houten). Daarnaast is de mens zelf alles behalve statisch. Uit recent onderzoek met nieuwe methoden en technieken als aDNA- en iso- topenanalyses blijkt dat ook mensen enorme afstanden aflegden (zie bijvoorbeeld de Avebury Archer en het Meisje van Egtveld). Dat roept natuurlijk vragen op over hoe ze die afstanden aflegden. De recentelijk opgegraven bronstijdboten uit Dover geven daar een idee van. De Noordzee vormde in de brons- en ijzertijd geen barrière. Men was in staat deze te doorkruisen, zoals ook rivieren belangrijke routes vormden, getuige de (ijzertijd)kano’s die zo af en toe aan het licht komen. müller & jansen 7 Isotopenonderzoek geeft ook inzicht in het belang van vee als ruilmiddel. Zo kun- nen we bijvoorbeeld de vraag beantwoorden over welke afstanden koeien werden verhandeld. Een vraag die we ook kunnen stellen voor grondstoffen. Hoe kwam men in het vrijwel boomloze kwelderlandschap van West-Friesland aan hout, en waar kwam het vandaan? Ten slotte bieden ook grondsporen en structuren inzicht in netwerken en contacten. Bijvoorbeeld als we kijken naar de verspreiding van rechthoekige enclosures. Het voorkomen van dergelijke structuren over een uit- gestrekt gebied duidt er op dat dit ‘concept’ en de daarbij horende functie(s) en betekenis(sen) wijdverspreid waren. Laatprehistorische gemeenschappen hadden dus in veel opzichten een sterke dynamiek. Objecten, grondstoffen, mensen en dieren werden over grote afstanden verplaatst of verplaatsten zichzelf. Een mobiliteit die indirect ook zorgde voor de verspreiding van kennis, gebruiken en technieken. Het wereldbeeld van brons- en ijzertijdboeren was dus niet beperkt tot de directe leefomgeving van erf en akker. Gemeenschappen maakten deel uit van uitgestrekte netwerken die huidige grenzen overschrijden. Vondsten uit Duitsland of Scandinavië zijn dus niet zo verrassend. Ze wijzen ons erop de ons door het bestel opgelegde lokaliteit zo nu en dan eens te doorbreken. Dat is essentieel om een kwalitatief (met andere woorden zo compleet mogelijk) beeld te vormen van brons- en ijzertijdgemeenschappen. Een aantal van de gepresenteerde themapresentaties is als artikel opgenomen in deze derde metaaltijdenbundel. Zo komen de runderen terug in het artikel van Brusgaard en beschrijft Kleijne een deel van zijn omvangrijke inventarisatie van het Europese klokbekerverschijnsel. Ook de Limburgse cultusplaatsen zijn in deze bun- del opgenomen en er is een aantal artikelen die een directe link met het thema heeft. Zo vertelt Drenth over bijzonder vuursteen uit Boxmeer en betreft de bijdrage van Van den Broeke en Eimermann enkele zeer fraaie halssieraden uit Nijmegen. Daarnaast is er een bloemlezing van actueel onderzoek. Müller en Van der Veken berichten over een bijzondere bronstijdvindplaats die gevonden is onder een varkensstal in Baarle-Nassau en De Leeuwe beschrijft een vindplaats uit Geldrop met niet alleen bewoningssporen maar ook aanwijzingen voor akkers. Maar ook het westen en noorden komen aan bod. Van Kooten heeft een inventarisatie ge- maakt van de locatie van specifieke grafrituelen in het duingebied, Steffens behan- deld verlatingspraktijken van huisplaatsen in West-Friesland en De Vries reflec- teert over rituele praktijken op het Fries-Drents plateau. Ten slotte is er nog een tweetal beschouwingen over grafrituelen uit de bronstijd van Drenth en Lohof en Drenth. Wederom dus een gevarieerd aanbod van verhalen over recent onderzoek naar brons- en ijzertijd in Nederland .. en omgeving. Als laatste willen we als redacteuren graag onze sponsors bedanken zonder wie de totstandkoming van deze bundel niet mogelijk zou zijn geweest. Dit geldt even- zo voor de vrijwilligers van de Stichting MetaaltijdenOnderzoek Nederland, die werken bij universiteiten, archeologisch bedrijven, gemeenten en de RCE, en die jaarlijks de Metaaltijdendag en de bijbehorende
Recommended publications
  • Informatie Over De Nadelen Van De Lelieteelt Door Bestrijdingsmiddelen
    Is de lelieteelt direct schadelijk voor mens Meer informatie? en dier? Mocht u vragen hebben naar aanleiding van deze tekst schrijft u dan Is de lelieteelt direct schadelijk voor mens en dier? een briefje naar: Mensen die dichtbij een lelieveld wonen moeten vooral oppassen als er gespoten wordt als het Werkgroep Bollenboos waait. Door verstuiving (drift) van de Secretariaat: bestrijdingsmiddelen bestaat het gevaar dat Dwarsdrift 24, 7981 AP Diever omwonenden en dieren in naastgelegen percelen SCHONE deze stoffen inademen. of mail Koeien en paarden die bij een lelieperceel grazen, [email protected] lopen het risico met bestrijdingsmiddelen belast gras te vreten en vervuild oppervlaktewater te OF NEEMT U CONTACT OP MET EEN VAN DE VOLGENDE LEDEN VAN DE WERKGROEP: drinken. Diever: Bram Verhave: 0521-592774 Veel dieren en vogels, insecten en waterbeestjes, Dwingeloo: Be Meems: 0521-592846 of Jan Langenkamp 0521-590920 SCHIJN alsmede planten kunnen schade ondervinden Havelte: Jaap Meijer 0521-341546 of Martje Verf 0521-342814 informatie over de nadelen van de lelieteelt door bestrijdingsmiddelen. Vledderveen: Martje Boersma of Rudi Obbes 0521-383318 Tenslotte: door uitspoeling van Wapse: Wim van Dalen 0521-551413 in Westerveld bestrijdingsmiddelen kan niet alleen het diepe Wittelte: Jan van Dalen 0521-598365 In onze provincie en vooral in de gemeenten Westerveld Werkgroep Bollenboos: verontruste burgers in Westerveld grondwater maar kunnen uiteindelijk ook de en Midden-Drenthe worden steeds meer lelies geteeld. Onder begeleiding van de Milieufederatie Drenthe heeft een drinkwaterputten (nabij Havelterberg en U kunt de nota: 'Land van de reizende bol,' notitie over de lelieteelt in Voor de bloembollenkwekers en de grondeigenaren is dat groep inwoners uit Westerveld zich verdiept in de gevolgen van de Leggeloo) vervuild raken.
    [Show full text]
  • Jahresbericht 2014
    Jahresbericht 2014 Materialbild, o. T. 2013, 100 x 100 cm, Hans Ginter Seit 1921 Ihre Bank im Stuttgarter Norden! Volksbank Zuffenhausen eG 2 JAHRESBERICHT 2014 MIT FREUNDLICHER EMPFEHLUNG JAHRESBERICHT 2014 Vorstand und Aufsichtsrat der Volksbank Zuffenhausen eG überreichen Ihnen mit den besten Empfehlungen den Bericht über das Geschäftsjahr 2014. JAHRESBERICHT 2014 3 INHALTSVERZEICHNIS JAHRESBERICHT 2013 Tagesordnung . 4 Unsere Bank . 5 Jubilare . 6 Mitgliederreisen 2014 . .8 Veranstaltungen . 9 GewinnSparen . 12 SEPA . 13 webErfolg. 14 BeratungsQualität . 16 Die eigene Immobilie . 18 Firmenkunden . 20 Mitgliedschaft . 22 Onlinebanking . 24 Arbeitgeber Genossenschaftsbank . 26 Genossenschaftliche Finanzgruppe . 28 Gesamtwirtschaftliche Entwicklung in Deutschland . 30 Bilanz . 36 Gewinn- und Verlustrechnung . 38 Bericht des Vorstands (gekürzte Fassung) . 39 Bericht des Aufsichtsrats . 43 Anhang (gekürzte Fassung) . 44 Impressum . 45 4 JAHRESBERICHT 2014 VERTRETERVERSAMMLUNG TAGESORDNUNG am 11. Mai 2015, um 19.00 Uhr, in der Turn- und Festhalle der Hohensteinschule in Stuttgart-Zuffenhausen 1. Eröffnung und Begrüßung 2. Bericht des Vorstands über das Geschäftsjahr 2014 Vorlage des Jahresabschlusses zum 31. Dezember 2014 3. Bericht über die Tätigkeit des Aufsichtsrats 4. Bericht über das Ergebnis der gesetzlichen Prüfung durch den Baden-Württembergischen Genossenschaftsverband e.V. und Erklärung des Aufsichtsrats hierzu sowie Beschlussfassung über den Umfang der Bekanntgabe des Prüfungsberichts 5. Beschlussfassung über a) Feststellung des Jahresabschlusses 2014 b) Verwendung des Jahresüberschusses c) Entlastung des Vorstands für das Geschäftsjahr 2014 d) Entlastung des Aufsichtsrats für das Geschäftsjahr 2014 6. Wahlen zum Aufsichtsrat 7. Beschlussfassung zur Neufestsetzung der Kreditbeschränkung gemäß § 49 GenG 8. Verschiedenes JAHRESBERICHT 2014 5 UNSERE BANK Vorstand Adelheid Raff, Vorsitzende Joachim Dieffenbacher Ansgar Schmid Aufsichtsrat Dr. rer. nat. Gerhard Liebing Vorsitzender (seit 19.05.2014) Chemiker i.
    [Show full text]
  • Vogelwacht Uffelte Jaarverslag 2008
    Inhoud jaaroverzicht Voorwoord 2 Overzicht activiteiten - Bestuurssamenstelling 3 1 Weidevogels Uffeltermade en Haveltermade 4 2 Kerkuilenwerkgroep regio 14 en 15 10 3 Nestkastencontrole 15 4 Birdwatch 19 5 Heidehakkers 21 6 Steenuilen 22 7 Broedvogelinventarisatie 34 8 Huiszwaluwen 38 9 Torenvalken 41 10 Een “roestplaats” 44 Voorblad: Scholeksters (foto: Gerard Assink) © februari/maart 2009 Vogelwacht Uffelte e.o. Opgemaakt door: Henk Bouwmeester Jaarverslag 2008 1 Voorwoord Onze "Vogel van het jaar" et is 28 maart 2008 (volgens een noot in mijn aantekenboekje). Even op de fiets naar Ansen via Rheebruggen. Het is al vrij zacht voor de tijd van het jaar en dat merk ik plots want er Hkruist een boerenzwaluw mijn pad voor op de Uffelter Made. Sjonge, die is al vroeg terug uit het verre Afrika! Hij bezorgt me al een beetje het lentegevoel, maar ik denk dat deze zwaluw dit gevoel nog zal missen. Om te overleven moet hij veel moeite doen: louter insecten staan op zijn menu en die zijn nog erg schaars aanwezig. Hopelijk is het weer hem de komende weken goed gezind. Deze echte plattelandbewoner is inmiddels in de hoek beland waar de klappen vallen. We lezen dat jaarlijks waarschijnlijk nog ruim 100 duizend boerenzwaluwen in ons land broeden. Dat lijkt veel. Desondanks staat hij op de zgn. "Rode Lijst" van bedreigde vogels. Dat komt omdat de stand de laat- ste decennia onrustbarend achteruit is gegaan. Nu bevindt hij zich in dezelfde, weinig benijdens- waardige, positie als 77 (!) andere Nederlandse broedvogelsoorten. De vogels van het boerenland zijn ruim vertegenwoordigd op deze lijst, bijv. grutto, wulp, veldleeuwerik, ringmus, spotvogel, steenuil, enz.
    [Show full text]
  • Veilig Op De Fiets in Westerveld Een Inventarisatie Van De Verkeersveiligheid Voor Fietsers in De Gemeente Westerveld
    Veilig op de fiets in Westerveld Een inventarisatie van de verkeersveiligheid voor fietsers in de gemeente Westerveld 2 Veilig op de fiets in Westerveld Een inventarisatie van de verkeersveiligheid voor fietsers in de gemeente Westerveld. Bart van Faassen September 2015 3 Inhoudsopgave 1. Waarom deze inventarisatie? ................................................................................................ 7 1.1 Iedereen neemt deel aan het verkeer ..................................................................................... 7 1.2 Verkeersveiligheid is verbeterd door Duurzaam Veilig Verkeer ............................................. 7 1.3 Toch stijgt het aantal ernstige fietsslachtoffers ...................................................................... 8 1.4 De fiets heeft vele voordelen .................................................................................................. 9 1.5 Opdracht tot lokale aanpak verbetering verkeersveiligheid ................................................... 9 1.6 Doelstelling notitie ................................................................................................................ 10 2. Wat speelt er in fietsland Nederland? .................................................................................. 11 2.1 Landelijk ................................................................................................................................. 11 2.1.1 Stijging aantal ernstige fietsongevallen ........................................................................
    [Show full text]
  • International Fellowship Class 2020/2021 Ferdinand-Porsche-Gymnasium Zuffenhausen Application Form
    FPGZ FERDINAND PORSCHE GYMNASIUM International Fellowship Class 2020/2021 ZUFFENHAUSEN Ferdinand-Porsche-Gymnasium Zuffenhausen Application Form Please use this form to apply for the International Fellowship Class (IFC) at the Ferdinand-Porsche-Gymnasium, a state grammar school in Stuttgart-Zuffenhausen. The application has three distinct sections. Please fill in the required fields of the first section yourself; the second section should be completed by your parents, and the third by your current school. Read each page carefully, and complete the form. Please ensure your handwriting is legible, using block letters. Finally, you and your parents must sign the form separately. Please attach a copy of a recent school certificate showing grades in your native language as well as in English, Maths, and German (if applicable). All personal data will be handled with the greatest care and will only be used for purposes of the IFC. The information is needed to find a suitable host family for you as well as to ensure your stay in Stuttgart will be as successful as possible. This application form and all relevant documents must reach us by 15 March 2020. Please scan the application and all relevant documents in order and send them, preferably as one pdf file, to [email protected] We suggest a scan resolution of 150dpi. Alternatively, you can send the documents to the following postal address: Ferdinand-Porsche-Gymnasium Zuffenhausen International Fellowship Class Haldenrainstr. 136 70437 Stuttgart Germany/Deutschland Please keep in mind that overseas mail needs two or three weeks for delivery. Please make sure you have read all the available information on the IFC on our website http://www.fpgz.de before you apply.
    [Show full text]
  • Effecten Van Maatregelen in Het Zevende Actieprogramma Nitraatrichtlijn
    Effecten van maatregelen in het zevende Actieprogramma Nitraatrichtlijn Milieueffectrapportage op planniveau Van Boekel, E., P. Groenendijk, J. Kros, L. Renaud, J.C. Voogd, G. Ros, Y. Fujita, G.J. Noij en W. van Dijk Dit onderzoek is uitgevoerd door Wageningen Environmental Research en gesubsidieerd door het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (in het kader van Beleidsondersteunend onderzoek, projectnummer BO-43- 101.012). Wageningen Environmental Research Wageningen, Augustus 2021 Rapport 3108 ISSN xxxx-xxxx Wageningen Environmental Research Rapport 3108 | 1 Wageningen Environmental Research Rapport 3108 | 2 Van Boekel, E., P. Groenendijk, J. Kros, L. Renaud, J.C. Voogd, G. Ros, Y. Fujita, G.J. Noij en W. van Dijk, 2021. Effecten van maatregelen in het zevende Actieprogramma Nitraatrichtlijn. Milieueffectrapportage op planniveau. Wageningen, Wageningen Environmental Research, Rapport 3108, 217 blz. 101 Ref. Abstract Ter voorbereiding op de invoering van het Zevende Actieprogramma Nitraatrichtlijn (2022-2025) is een milieueffectrapportage op planniveau opgesteld (PlanMER), waarbij vooral effecten van maatregelen op de waterkwaliteit zijn beoordeeld. Speciale aandacht gaat uit naar nitraatconcentraties in het zuidelijke zand- en lössgebied omdat daar gebiedsgemiddeld de grenswaarde van 50 mg L-1 voor nitraat wordt overschreden. Een eerste stap in de berekening van effecten is een prognose van de waterkwaliteit in 2027 uitgaande van geïnstrumenteerd beleid en de voorziene ontwikkeling van de veestapel. Volgens deze prognose zal de nitraatconcentratie in het zuidelijke zandgebied tot 2027 met ca 10 mg L-1 dalen als gevolg van in het 6e Actieprogramma genomen maatregelen. De effecten van verminderde mestgiften, ruimere bouwplannen, een maximale inzet van vanggewassen en de aanleg van bemestingsvrije perceelsranden zijn met drie verschillende modellen berekend.
    [Show full text]
  • Vogelwacht Uffelte Jaarverslag 2009
    eeeenn Aantalontwikkeling soorten Uffelter Made '97 '98 '99 '00 '01 '02 '03 '04 '05 '06 '07 '08 '09 Kievit 55 50 48 40 28 30 24 18 21 22 20 17 14 Wulp 8 7810 13 8 98 85 5 4 4 Scholekster 5 4 6 6 55 65 77 6 3 2 Tureluur 3211 53223211 1 Grutto 3 - 1 3 54 12 52 - - 3 Patrijs 1 2 -1 -------- - Kwartel 1 Tot. paren 75 65 64 60 56 50 42 35 44 38 32 25 25 Van de 75 broedparen in 1997 waren er dit voorjaar nog slechts 25 paren over ( ca. 30%) Het broedresultaat 2009 Soort Aantal paren Gevonden nesten Uitgekomen Volgroeide jongen Kievit 14 25 5- Wulp 441 - Scholekster 22- - Tureluur 1-- - Grutto 331 - Kwartel 1-- - Veel jonge kieviten in de mais De wulp op wacht 2006-2009 Aantal paren Gevonden nesten Uit Niet uit Soort/jaar 2006 2007 2008 2009 2006 2007 2008 2009 20062007 2008 2009 2006 2007 2008 2009 Kievit 22 20 21 23 50 48 50 42 5710 21 76 72 40 22 Grutto 22110211 00000211 Wulp 44474329 11033227 Scholekster 55444324 10023322 Tureluur 00210010 00100000 Totaal 33 31 32 36 58 56 56 56 7 8 11 26 82 79 45 32 ttwweeee Pas uitgekomen op een dikke laag braakballen. Inzet: foto H.
    [Show full text]
  • Trendanalyse Grondwaterkwaliteit Van Drinkwaterwinningen (2000 – 2018)
    Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport Trendanalyse grondwaterkwaliteit van drinkwaterwinningen (2000 – 2018) RIVM-rapport 2020-0044 M. Wit et al. Trendanalyse grondwaterkwaliteit van drinkwaterwinningen (2000 – 2018) RIVM-rapport 2020-0044 RIVM-rapport 2020-0044 Colofon © RIVM 2020 Delen uit deze publicatie mogen worden overgenomen op voorwaarde van bronvermelding: Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM), de titel van de publicatie en het jaar van uitgave. DOI 10.21945/RIVM-2020-0044 M. Wit (auteur), RIVM J. Claessens (auteur), RIVM H. Dik (auteur), RIVM M. van der Aa (auteur), RIVM Contact: Mike Wit M&V\Milieukwaliteit\Landbouw en Grondwater [email protected] Dit onderzoek werd verricht in opdracht van het Ministerie Infrastructuur en Waterstaat in het kader van het project Grondwater KRW (M/270107) Dit is een uitgave van: Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu Postbus 1 | 3720 BA Bilthoven Nederland www.rivm.nl Pagina 2 van 119 RIVM-rapport 2020-0044 Publiekssamenvatting Trendanalyse grondwaterkwaliteit van drinkwaterwinningen (2000 – 2018) Voor de Europese kaderrichtlijn Water (KRW) heeft het RIVM de kwaliteit van het grondwater van drinkwaterwinningen in Nederland geïnventariseerd. Per winning is onderzocht of de gemiddelde grondwaterkwaliteit aan de normen voldoet, welke stoffen er worden aangetroffen en welke ontwikkelingen er door de jaren heen te zien zijn. Dit is gedaan voor de kwaliteit van het grondwater tussen 2000 en 2018. Deze informatie wordt gebruikt om elke zes jaar de concentraties van stoffen in de desbetreffende grondwaterlichamen te duiden. In de onderzochte periode blijkt bij 92 van de 156 winningen het ongezuiverde grondwater (ruwwater) enige mate van verontreiniging te bevatten.
    [Show full text]
  • Beheerplan Dwingelderveld Ruimte Voor Een Groots Heidelandschap
    Beheerplan Dwingelderveld Ruimte voor een groots heidelandschap Definitief november 2016 a Beheerplan Dwingelderveld Ruimte voor een groots heidelandschap Diepveen Vastgesteld door Gedeputeerde Staten van Drenthe op 1 november 2016 Colofon Dit beheerplan is een uitgave van de provincie Drenthe Postbus 122 9400 AC Assen Tel. 0592-365555 www.provincie.drenthe.nl Opgesteld door: Prolander Postbus 50040 9400 LA Assen Tel. 0592-365500 www.prolander.nl Grafische verzorging – Docucentrum provincie Drenthe Fotoverantwoording – Alle foto’s Hans Dekker, tenzij anders vermeld © Provincie Drenthe, november 2016 NW16100605-Beheerplan N2000 Dwingelderveld DEF Inhoud Samenvatting 8 1 Inleiding 14 1.1 Wat is Natura 2000? 14 1.2 Het Natura 2000-gebied Dwingelderveld 15 1.3 Doel en functie van het beheerplan 17 1.4 Status en vaststellingprocedure van het beheerplan 18 1.5 Uitvoering van het beheerplan 18 1.6 Leeswijzer 19 2 Instandhoudingsdoelen 20 2.1 Inleiding 20 2.2 Kernopgaven 20 2.3 Instandhoudingsdoelen 21 2.4 Ecologische vereisten van de instandhoudingsdoelen 23 2.4.1 Habitattypen 23 2.4.2 Habitatrichtlijnsoorten 32 2.4.3 Vogelrichtlijnsoorten - broedvogels 33 2.4.4 Vogelrichtlijnsoorten - niet-broedvogels 38 3 Gebiedsbeschrijving 40 3.1 Geografie 40 3.2 Abiotiek 40 3.2.1 Geomorfologie 40 3.2.2 Hoogteligging 45 3.2.3 Waterhuishouding 46 3.3 Natuurwaarden 50 3.4 Archeologie en cultuurhistorische aspecten 52 4 Plannen, beleid en bestaand gebruik 56 4.1 Overzicht beleid en beheer 56 4.1.1 Europees beleid 56 4.1.2 Rijksbeleid 57 4.1.3 Provinciaal beleid
    [Show full text]
  • Heart Pounding, Straight from the Factory European Delivery at Zuffenhausen and Leipzig Contents
    Heart pounding, straight from the factory European Delivery at Zuffenhausen and Leipzig Contents. Factory Collection 4 Zuffenhausen and Leipzig 6 Welcome to Zuffenhausen 8 Factory Collection at Zuffenhausen 10 Information and addresses 16 The direct route to Zuffenhausen 18 Welcome to Leipzig 20 Factory Collection at Leipzig 22 Information and addresses 28 The direct route to Leipzig 30 Frequently asked questions 32 Summary 34 Emission values at a glance 37 Porsche Exclusive 38 Driver’s Selection by Porsche Design 38 Panorama 39 4 | Factory Collection | 5 The night before you won’t be able to sleep. The night after you won’t want to. Factory Collection. You’ve been thinking about your new One of the highlights at Zuffenhausen is Porsche for a long time. You have the Porsche Museum. At Leipzig it’s the weighed all of the reasons, both emotion- FIA-certified Porsche racetrack, where you al and rational, and if we were to guess, will receive dynamic vehicle instruction we would bet the emotional reasons were from a qualified Porsche instructor. And a touch stronger. the best experience? When you sit in your own ­­Porsche vehicle and start the engine We know the feeling all too well, and of for the first time. course, we want to increase yours even more: with a day that you will never forget. So, from a rational point of view, it is The first day with your new Porsche – when quite a special day. From an emotional you pick it up from the Porsche factory. point of view, a truly personal day – yours.
    [Show full text]
  • Anfahrtsplan Porsche Zuffenhausen
    Porsche in Zuffenhausen Die Umgebung Anreise mit dem Auto Vaihingen Heilbronn, Ludwigsburg N Über die Autobahn: an der Enz 10 Frankfurt 27 A81 Stuttgart – Heilbronn bzw. Heilbronn – Stuttgart Porsche Zuffenhausen Ausfahrt Nr. 17 Stuttgart-Zuffenhausen Richtung B10 81 Waiblingen A8 Ausfahrt Stuttgart-Neuwirtshaus Karlsruhe, Stuttgart Basel 14 Auf Schwieberdinger Straße / L1143 bis zum Porscheplatz 8 27 Dreieck Leonberg Aus Richtung Stuttgart: Möhringen B10 Richtung Autobahn A81 14 8 Ausfahrt Richtung Korntal Esslingen Degerloch Rechts auf die Stammheimer Straße abbiegen, 10 Kreuz Stuttgart Vaihingen 27 weiter der Adestraße folgen, danach rechts auf die Strohgäustraße bis zum Porscheplatz Ulm Sindelfingen München, Leinfelden 8 Ulm 81 Böblingen Echterdingen Flughafen Stuttgart Anreise über Flughafen Stuttgart Singen, Messe Stuttgart Zürich S-Bahnlinie S2 (Richtung Schorndorf) bzw. S-Bahnlinie S3 (Richtung Backnang) Ausstieg an der Haltestelle Stuttgart Adresse Anreise über Hauptbahnhof Stuttgart Hauptbahnhof Umsteigen in S-Bahnlinie S6 (Richtung Weil der Porscheplatz 1 S-Bahnlinie S6 (Richtung Weil der Stadt) Stadt) 70435 Stuttgart Ausstieg an der Haltestelle Neuwirtshaus Ausstieg an der Haltestelle Neuwirtshaus 0711 911-0 (Porscheplatz) (Porscheplatz) Der Standort Werk 1 10 81 Geschäftsleitung (G) P P 50 Presseabteilung Parkbereich aße Rücken er Str Lackiererei mheim Stam U Werk 2 St am 4 49 m he Produktion und Logistik (P) im er S Personal- und S 56 t c 48 r hw 55 a i 57 59 Porschestraße ß Sozialwesen (M) eb 2C e erd 8 in 3A 3 ge 5 4 2
    [Show full text]
  • Download PDF, 64 Pages, 11.71 MB
    SCAN THIS IMAGE – how to use the augmented reality options Perspective. Augmented reality makes the fascination of Porsche an even more intense experience. Annual and Simply download the Porsche Newsroom app from the App Sustainability Report Store or Google Play, select of Porsche AG the augmented reality function in the menu and look out for 2017 the labels SCAN THIS IMAGE and SCAN THIS PAGE. View the labelled images and pages on the screen of your smartphone or tablet – and bring the SCAN content to life. THIS IMAGE Seventy years ago: the first Porsche “356”. The number 1. Maximisation of minimalism. Devotion to design. Elegance. One: rebel, cult figure, eternally young, alone. The other: magician, legend steeped in contradiction, never without her. Conjunction of opposites, united in passion. The number 130 on the bonnet of James Dean’s Porsche 550 Spyder: symbol of a movement that transcends death. In Salzburg people could tell when Herbert von Karajan was there by the car parked at the offices of its famous festival hall: “God drives a Porsche.” Furrows and flat surfaces, curves and corners, aggression and graciousness, strength and elegance, speed and solidity, focussed concentration and casual playfulness: seemingly disparate forces in precisely calibrated balance. Breaking free of the confluence of automated currents, setting one’s own course, experiencing the pleasure of authenticity beyond efficiency. Refuge for individualists, nonconformists, the avant-garde. Exclusive, yet right in the middle of it all. Targa Florio, Le Mans: dream-like places, built out of triumph and tragedy. One: a victorious hero. The other: still a hero in defeat.
    [Show full text]