Sint-Lambrechts-Herk in 1843, Door De Ogen Van De Administratie Van Het Kadaster1
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Sint-Lambrechts-Herk in 1843, door de ogen van de administratie van het kadaster 1 Een onderzoek door de administratie onroerend goed vast te stellen. Deze dossiers worden nu in het van het kadaster Rijksarchief in Hasselt bewaard, en kunnen er door iedereen geraadpleegd worden. 1843 en de jaren daar rond is een periode waarvoor er meer dan voor andere delen van de negentiende eeuw bronnen Dat de oppervlakte van de percelen of de grootte van de wonin- bewaard zijn over het leven van de mensen in onze dorpen. gen daarbij van belang was, is evident. Maar het kadaster keek België was meer dan tien jaren onafhankelijk, en nieuwe ad- verder dan dat. Ook de ligging van de gemeente, de kwaliteit ministraties – zoals de diensten van het ministerie van fi nan- van de wegen, de afstand tot de marktplaatsen, de gemiddelde ciën – kwamen op kruissnelheid, en die hadden systematisch prijzen van de veldvruchten op die markten, de aanwezigheid vergaarde informatie nodig om te kunnen werken. Eén van die van een rivier die een watermolen kon aandrijven, eventuele diensten was de administratie van het kadaster. industriële of handelsactiviteiten in de gemeente: het had allemaal invloed op de waardering van het vastgoed. Gedurende heel het ancien régime was de gemeentelijke fi scaliteit grotendeels op het grondgebruik gebaseerd. Na Eén van de voornaamste documenten in elk gemeentelijk de aanhechting van de Belgische provincies bij de Franse dossier is het zogenaamde document 5, de Tabel van klas- Republiek in 1795-1796 werden hier de Franse wetten op het sifi catie der grondeigendommen. Voor Sint-Lambrechts-Herk kadaster van toepassing. In Limburg duurde het nog tot in de werd dat document op 14 april 1843 afgerond. Het biedt ons jaren 1840 voordat de hele operatie van het kadastraal opme- een geschreven foto van het dorp in die tijd. Het document ten en identifi ceren van de eigenaars achter de rug was. In die bevat een algemene beschrijving van de gemeente, met bij- context werden door de provinciale directie van het kadaster te zondere aandacht voor de afstand tot de voornaamste steden Hasselt in 1842 en 1843 de zogenaamde processen-verbaal in de omgeving, de wegen, de waterlopen, de aard van de van afpaling aangelegd. In deze dossiers bracht de admini- economische activiteiten, de bewoning en het inwonersaantal: stratie voor elke gemeente in Limburg de stukken bijeen die dingen die een invloed kunnen hebben op de waarde van het nodig waren om de gemeentegrenzen en de waarde van het onroerend goed. Vervolgens bevat het een indeling van de 1 De inhoud van deze bijdrage is gebaseerd op het dossier dat de administratie van het kadaster in 1843 samenstelde met het oog op het vaststellen van de om- gevingsfactoren die de waarde van het onroerend goed in Sint-Lambrechts-Herk bepaalden: Rijksarchief Hasselt, Archief van de provinciale directie van het kadaster. Processen-verbaal van afpaling, nr. 150. Deze bijdrage werd samengesteld door Bettina Lanckriet, Jos Putzeis, Stefan Putzeis, Stefan Schevenels, Willy Van Ingelgom, Jan Verhelst, Roger Vermeulen, Bernard Voordeckers, Josée Wolfs, Pieterjan Buggenhout en Rombout Nijssen tijdens de workshop Hoe schrijf ik een historisch verantwoorde tekst ? ingericht door Heemkunde Vlaanderen in Sint-Lambrechts-Herk op 28 september 2013. 18 Heemkunde Limburg Op basis van de eerste kadastrale opmetingen vervaardigde de cartografi sche dienst van het leger voor iedere gemeente een eerste topografi sche kaart, de zogenaamde kadastrale reductie. Die van Sint-Lambrechts-Herk werd in 1849 afgewerkt. woningen, weiden, akkers, hooilanden, brouwerijen en andere frank werd veel gebruikt. Ook oude munten, van voor de Franse onroerende goederen in klassen, met de vermelding van de tijd, waren nog in beperkte mate in omloop. De nieuwe Belgi- geschatte jaarlijkse huuropbrengst, het kadastraal inkomen sche munten werden aangemaakt vanaf 1832. De productie zouden wij zeggen, van die goederen. verliep echter zo langzaam dat de gulden nog jarenlang het belangrijkste betaalmiddel bleef. Toen de diensten van het De periode 1840-1845 is ook op monetair vlak een interessante kadaster in 1843 de waarde van het onroerend goed in Sint- tijd. België was sinds het najaar van 1830 onafhankelijk, maar Lambrechts-Herk vaststelden, drukten zij geldbedragen nog er ging enige tijd overheen voordat men het eens werd over steeds in guldens uit. Geleidelijk aan zou de gulden in België de nieuwe munt van het koninkrijk. In de wet van 5 juni 1832 uit circulatie gaan. De Franse frank daarentegen, die ook vijf werd vastgelegd dat de frank de Belgische munteenheid zou gram zilver bevatte, en dezelfde waarde had als de Belgische worden. De frank, zo zegt de wet, is een muntstuk van vijf frank, bleef nog decennialang een veel gebruikt betaalmiddel. gram zilver. Van dan af kon begonnen worden met productie van de nieuwe munt. Niet alleen muntstukken van één frank De gegevens van het kadaster van 1843 lichten ons in het bij- moesten in voldoende grote aantallen aangemaakt worden, zonder in over de woningen van destijds. Sint-Lambrechts-Herk maar ook zilverstukken van vijf frank, twee frank, een halve had 1135 inwoners. Het kadaster telde er 227 woningen, die frank en een kwart frank, en koperstukken van één, twee, vijf verdeeld werden over 9 categorieën. De eerste en de tweede en tien centiemen, die nodig waren voor dagelijks gebruik. categorie bevatten elk één woning: het kasteel van Wideux en het kasteel van Herk. De controleur van het kadaster be- In 1830 circuleerde hier vooral de Nederlandse gulden, die schreef het kasteel als een schoon, hoewel naer den ouden ongeveer dubbel zoveel zilver bevatte als de frank en dus bouwkonst getimmerd, van een aental boven en benedenplae- ongeveer twee keer zoveel waard was, maar ook de Franse tsen voorzien, heeft daerbij schoone stallingen en koetshuis Heemkunde Limburg 19 en eene landhoeve die zich er aen vastsluit. Het kasteel van De woningen in Sint-Lambrechts-Herk werden door Wideux werd getaxeerd op een belastbaar inkomen van 240 de schatter en de controleur van het kadaster als gulden. Het kasteel van Herk, eigendom van burgemeester volgt beschreven: Charles de Cecil, beschreef hij als eenen naer den nieuwen De eerste klasse bevat het zoogenoemd kasteel van smaek wel ingerigte woning, hebbende insgelijks beneden en Wideux, hetgeene schoon, hoewel naer den ouden bovenplaetsen, schoone stallingen en koetshuis. Dit kasteel bouwkonst getimmerd, van een aental boven en beneden werd getaxeerd op 120 gulden. De huizen in de achtste en de plaetsen voorzien, heeft daerbij schoon stallingen en negende categorie, waarvan er respectievelijk 75 en 35 waren, koetshuis en eene landhoeve die zich er aen vast sluit. werden op 6 en 3 gulden getaxeerd. Zij worden beschreven als De tweede klasse bestaet uit eenen naer den nieuwen huizen van arbeiders, geringe landbouwers, en ambachtslie- smaek wel ingerigte woning, hebbende insgelijks bene- den, en als hutten veelal alleen van eene deur en eene venster den en boven plaetsen, schoone stallingen en koetshuis. voorzien, en die den behoeftigen tot schuilplaets verstrekken. De derde klasse is een goed van steen gebouwde en wel De kerk en de pastorij waren als gebouwen van openbaar nut ingerigte pachthoeven, hebbende verscheidene redelijk vrijgesteld van belasting, en werden door het kadaster niet in goed ingerigte vertrekken, en wel verdeelde landbou- het overzicht opgenomen. wers aengehoorigheden. De vierde en vijfde klasse bestaet deels uit hout, steen Woningen in Sint-Lambrechts-Herk in 1843 en leem getimmerde pachthoeven, minder geriefl ijk inge- Belastbaar inkomen in gulden Aantal rigt als voorgaende, doch insgelijks van de tot den land- 240 1 bouw noodige aengehoorigheden omgeven. 120 1 De zesde klasse zijn van hout en leem zamengesteld, 36 2 vrij groot geriefl ijk tot den landbouw als ook eenige we- 27 7 gens hunne ligging voor kroeghuizen geschikt, in het al- 21 9 gemeen wel onderhouden. 15 38 959 De zevende en achtste klasse bevatten voor het grootste 675 gedeelte huizen van arbeiders, geringe landbouwers en ambachtslieden. 335 De negende klas is slechts zamengesteld uit hutten, veelal alleen van eene deur en eene venster voorzien en De woningen lagen verspreid over de gemeente. Het centrum die den behoeftigen tot schuilplaets verstrekken. van het dorp bestond naast de kerk en de pastorij uit niet meer dan een tiental woningen. De wegen in Sint-Lambrechts-Herk lagen er nog precies centiemen. Voor een dag werk met een paard, ingespannen zo bij als een eeuw vroeger. De steenweg van Hasselt naar of niet, mocht men 2 frank in rekening brengen, en voor een Sint-Truiden doorliep de gemeente van het noorden naar het dag vrachtvervoer met een kar die door een os getrokken zuiden. Daarnaast signaleert het verslag van de diensten van werd, 1,5 frank. het kadaster nog het bestaan van drie buurtwegen. De andere wegen waren het vermelden niet waard: aarden wegen, die De kantonnier2 evenals de buurtwegen gedurende den winter en het regen- achtige jaertijd in eenen onbruikbaren staet zijn. Het dagelijks onderhoud van de buurtwegen was destijds Takken van bomen en hagen langs de wegen, die het verkeer toevertrouwd aan zogenaamde kantonniers. Zij werden konden belemmeren, moesten jaarlijks in het voorjaar door aangesteld door de bestendige deputatie, en betaald door de eigenaars van de belendende percelen gesnoeid worden. de gemeenten waarin zij werkzaam waren, volgens een Van het hout dat dat opleverde werden mutsaarden voor de door de bestendige deputatie vastgestelde verdeelsleutel. broodoven gemaakt. Hun jaarwedde bedroeg 300 frank. In veel gemeenten kregen de buurtwegen jaarlijks na de Voor Sint-Lambrechts-Herk werd op 2 maart 1842 J. Ke- winter een onderhoudsbeurt. Dat gebeurde met de middelen telslagers uit Hasselt tot kantonnier aangesteld. Hij moest die er waren, en dat was dikwijls niet veel meer dan aarde en wekelijks twee dagen besteden aan het onderhoud van de houtafval om de gaten in de wegen te vullen, en een aantal wegen in Diepenbeek, telkens één dag aan de wegen in karrevrachten keien.