De Steden En De Bouwers
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
De steden en de bouwers Veranderingen in volkswoningbouw en sociale verschuivingen in Riobamba en Cuenca, Ecuador Grafische vormgeving en cartografie: Rien Rabbers & Margot Stoete (GeoMedia, Faculteit Geowetenschappen, Universiteit Utrecht) De steden en de bouwers Veranderingen in volkswoningbouw en sociale verschuivingen in Riobamba en Cuenca, Ecuador Cities and builders Changes in social housing and social shifts in Riobamba and Cuenca, Ecuador (with a summary in English) Las ciudades y los constructores Cambios en la construcción de viviendas populares y cambios sociales en Riobamba y Cuenca, Ecuador (con un resumen en Español) Proefschrift ter verkrijging van de graad van doctor aan de Universiteit Utrecht, op gezag van de rector magnificus, prof. dr. W.H. Gispen, ingevolge het besluit van het college voor promoties in het openbaar te verdedigen op dinsdag 30 mei 2006 des middags te 2.45 uur door Christina Johanna Klaufus geboren op 2 april 967 te Haarlem Promotoren: Prof. dr. A. Ouweneel Prof. dr. D.A.N.M. Kruijt Prof. dr. A.C.G.M. Robben Dit proefschrift werd mede mogelijk gemaakt dankzij een reisbeurs van NWO/WOTRO en een bijdrage in de drukkosten van de J.E. Jurriaanse Stichting. Inhoudsopgave Kaarten, afbeeldingen en tabellen 9 Dankwoord 11 1. Een woonplaats in de Andes 15 Inleiding 15 Twee steden, twee perspectieven 16 Afbakening onderzoek 16 Antropologie van de stad en de architectuur 18 Uitvoering van het onderzoek 25 Veldwerk 25 Methoden van onderzoek 27 Opbouw van het boek 30 Noten 31 2. Riobamba en Cuenca 37 Inleiding 37 Steden in het Ecuadoraanse hoogland 39 Verstedelijking in Ecuador 39 Riobamba 43 Cuenca 48 Stedelijke ontwikkeling 53 Invloeden van mondialisering op lokaal niveau 53 Internationale invloeden in lokale bouwkunst 56 Citymarketing 58 Sociale huisvesting 61 Programma’s voor sociale woningbouw 61 Waar gewoond wordt: alledaagse ervaringen met de aanleg van volkswijken 64 Conclusie 68 Noten 69 3. Wijken in aanleg 79 Inleiding 79 Cooperativa de Vivienda Santa Anita, Riobamba 83 Stichting van de Cooperativa 83 Onderlinge verdeeldheid in de wijk 88 Wijklegalisering en contacten met professionals 92 Ciudadela Carlos Crespi, Cuenca 94 Van Barrio San Francisco tot Ciudadela Carlos Crespi 94 Bestuurlijke perikelen in de wijk 98 | 5 | Manoeuvreren in een logge bureaucratie 99 Sociale processen van buurtvorming 104 Sociaalgeografische aspecten van de wijkgemeenschap 104 De symbolische constructie van de wijkgemeenschap 107 Verloop van het consolidatieproces 111 Conclusie 114 Noten 117 4. Woningbouw: van eerste steen tot hoogste punt 123 Inleiding 123 De levensstandaard van de wijkbewoners 125 De huizen 130 Woningtypen 130 Zelfbouw 133 Een comfortabel interieur 140 Het bouwproces 146 De bouwers 146 Inwijdingsritueel huasipichana 148 Conclusie 154 Noten 157 5. Het ideaal van een modern huis ‘met een model’ 163 Inleiding 163 Migrantendollars in de bouweconomie 164 Woningarchitectuur als vorm van communicatie 166 Architectuur: geen woorden maar daden 166 ‘Migrantenarchitectuur’ 168 ‘Moderne’ en ‘gewone’ huizen 173 Stedelijke en landelijke bouw- en leefstijlen 175 Waarderingsschema van woningarchitectuur 178 Huizen ‘met een model’ 178 Afwerking en details 183 Woninginrichting en voorzieningen 185 Sociale constructie van ‘geschikte’ architectuur 188 Conclusie 192 Noten 194 6. ‘Migrantenarchitectuur’: verdeeldheid onder professionals in Cuenca 199 Inleiding 199 De positie van professionals in de Cuencaanse samenleving 200 De architectenstand in Cuenca 200 Het ontstaan van een Cuencaanse architectuurstroming 203 Sociale verschuivingen in opleiding en beroep 206 Debat over ‘migrantenarchitectuur’ 212 Nieuwe woningarchitectuur op het platteland 212 Macht over architectonische representaties 217 | 6 | Generatiekloof 222 De architecten achter ‘migrantenarchitectuur’ 222 Verdeeldheid onder professionals van de gevestigde orde 224 Nieuwe urbanisaties voor een nieuwe sociale orde 228 Conclusie 229 Noten 231 7. De ongeordende stad: beroepspraktijk en debat van professionals in Riobamba 237 Inleiding 237 Opkomst en ondergang van de gegoede burgerij 238 De positie van professionals in Riobamba’s samenleving 242 De architectengemeenschap in Riobamba 242 De bouwpraktijk 247 Het ruimtelijk beleid 249 Discussies over de ongeordende stad 252 De politiek van De Herdenkingsput 252 De ‘ruralisering’ en ‘cholificación’ van de stad 255 Cuenca als voorbeeldstad 260 Ruimtelijke representaties van een lokale identiteit 263 Conclusie 265 Noten 268 8. Ontmoetingen tussen de geplande stad en de stad van de zelfbouwers. Theoretische beschouwing en conclusie 275 Inleiding 275 Volksarchitectuur in empirie en theorie 277 Bouwkunst versus volksarchitectuur 277 ‘Vervolksing’ van architectuur in Andessteden: een discussie 281 Volksarchitectuur in de sociale wetenschappen 285 De stad als arena 288 Professionals in de hoofdrol? 289 Volkswijkbewoners: van figuranten naar tegenspelers 294 Constructie van lokale identiteiten 296 Woonplaatsen in het klein en in het groot: recapitulatie en vervolg 301 Conclusie 303 Noten 305 Literatuurlijst 311 Woordenlijst en lijst met gebruikte afkortingen 327 Bijlage 1: Algemene gegevens bewoners onderzoekswijken 331 Bijlage 2: Lokale bouweconomieën: enkele cijfers 333 Bijlage 3: Overzicht woningtypen Cooperativa Santa Anita 337 Bijlage 4: Overzicht woningtypen Ciudadela Carlos Crespi 339 Summary 341 Resumen 349 Curriculum vitae 357 | 7 | | 8 | Kaarten, afbeeldingen en tabellen Kaarten 1 Ecuador 2 Riobamba en omgeving 3 Cuenca en omgeving 4 Cooperativa Santa Anita 5 Ciudadela Carlos Crespi Afbeeldingen 1 Voormalig bankgebouw Sociedad Bancaria de Chimborazo, Riobamba 2 Chalet naar Europees voorbeeld in de wijk Bellavista, Riobamba 3 Neoclassicistische invloeden in de Cuencaanse architectuur rond 900 4 Neoclassicisme in Riobamba: Colegio Maldonado 5 Sector van Cooperativa Santa Anita, 2002 6 Minga in Cooperativa Santa Anita voor de aanleg van een waterleiding 7 Noordelijk gedeelte van Ciudadela Carlos Crespi, 2002 8 Toegangsbord in het centrum van de wijk 9 Werkplaats aan huis, Ciudadela Carlos Crespi 10 Kunstenaar uit Ciudadela Carlos Crespi met “museum” aan huis 11 Drie woningtypen 12 Een villita in aanbouw, Cooperativa Santa Anita 13 Ontwerpschets van ‘Avelina’ 14 Plattegrond van ‘Avelina’s’ woning 15 Zitkamer als “plek om uit te rusten” in Cooperativa Santa Anita 16 Comfortabel interieur in Cooperativa Santa Anita 17 Met zorg ingerichte eetkamer in Ciudadela Carlos Crespi 18 Huisaltaar in Ciudadela Carlos Crespi 19 Eerste bouwfase: fundering en kolommen 20 Minga voor de bouw van het dak 21 Woning van voormalig transnationale migrant in Cooperativa Santa Anita 22 Woningen van transnationale migranten in Ciudadela Carlos Crespi 23 ‘Avelina’s’ geboortedorp, nabij Riobamba 24 Plattegrond huis ‘Avelina’s’ zuster 25 Plattelandswoning van adobe, Ciudadela Carlos Crespi 26 Schuine gevels en daken, Riobamba 27 Oude trends (links) en nieuwe trends (rechts) in raamkozijnen, Ciudadela Carlos Crespi 28 Aandacht voor gevelafwerking 29 Gedecoreerde gevel, Cooperativa Santa Anita 30 Woning in opdracht, ontworpen door Jaime Malo | 9 | 31 Woonhuis van Honorato Carvallo naar eigen ontwerp 32 Historische binnenstad van Cuenca 33 Rurale bouwtradities nabij Cuenca: adobe huis met pannendak en balkon met houtsnijwerk 34 Nieuwe bouwstijlen op het platteland 35 ‘Migrantenarchitectuur’ als toonbeeld van familierijkdom 36 Sleutelklaar huis voor kopersmarkt van transnationale migranten 37 Straat in de binnenstad van Riobamba 38 Moderne gebouwen in de historische binnenstad 39 Dagmarkt Dávalos 40 Hedendaagse woningbouw in villawijk, Riobamba 41 Villa naar Amerikaans model in Cuencaanse villawijk 42 Nieuwbouwwoning in Tunsalao, nabij Riobamba Tabellen 1 Stedenhiërarchie in Ecuador, 950 en 200 2 Ontoereikende huisvesting 3 Woonduur huishoudens in de twee wijken 4 Soort bewoning 5 Gemiddeld gestandaardiseerd inkomen huishoudens in onderzoekswijken als index van gemiddeld gestandaardiseerd inkomen huishoudens in Ecuador 6 Armoedepeil huishoudens 7 Woningtype volgens bewoners 8 Woninginrichting 9 Bouwmaterialen 10 Mingas en loonarbeid tijdens bouwproces 11 Waarderingsschema woningarchitectuur van volkswijkbewoners 12 Studenten architectuurfaculteit naar categorie middelbaar onderwijs I Huishoudgrootte II Vee en gewassen bij huis III Leeftijdsopbouw wijkbewoners IV Leeftijd hoofdbewoners V Herkomst hoofdbewoners VI Werkzaamheden hoofdbewoners VII Geregistreerde architecten VIII Gemiddeld maandloon in bouwsector Cuenca, in dollars, 2000-200 IX Wettelijk nominaal maandloon in bouwsector, in dollars, januari 2004 X Weekloon in bouwsector volgens informanten, in dollars, 2002/2003 XI Vierkantemeterprijs woningbouw Quito, in dollars, 2000-2005 | 0 | Dankwoord Een van de mooie aspecten van het verrichten van etnografisch onderzoek in een ander land is het intensieve contact dat je als onderzoeker opbouwt met degenen die bij het onderzoek betrokken raken. Die betrokkenheid begint met de hulp van mensen die je in de nieuwe woon- en werkomgeving wegwijs maken. Daarna volgen jarenlange intensieve contacten met mensen die je een kijkje in hun leven gunnen, die je onderdak verlenen en zorgen dat je je op die nieuwe plek thuis gaat voelen. Een promotieonderzoek zou echter niet kunnen slagen zonder de hulp van het thuisfront: stimulerende en inspirerende begeleiders en collega’s, en geduldige vrienden en familieleden. Om te beginnen gaat mijn dank uit naar de bewoners van Cooperativa Santa Anita en Ciudadela Carlos Crespi. Delia Reyes en Yolanda Chimborazo hebben