DOCSLIB.ORG

Překlady Díla Stanisława Lema Do Češtiny a Slovenštiny

Total Page：16

File Type：pdf, Size：1020Kb

Download full-text PDF Read full-text
Překlady Díla Stanisława Lema Do Češtiny a Slovenštiny Jazyk a kultúra číslo 31-32/2017 Překlady díla Stanisława Lema do češtiny a slovenštiny Libor Martinek Slezská univerzita v Opav ě – Uniwersytet Wrocławski [email protected] Klí čová slova: Stanisław Lem, science-fiction, p řeklady, čeština, slovenština, recepce, Pavel Weigel Key words: Stanisław Lem, translations, Czech, Slovak, reception, Pavel Weigel Překlady díla Stanisława Lema do češtiny a slovenštiny Dílo polského klasika žánru sci-fi S. Lema (12. zá ří 1921 Lvov – 27. b řezna 2006 Krakov) není t řeba podrobn ěji p ředstavovat. Lemovo dílo ovlivnilo nejen polskou, ale i sv ětovou v ědecko-fantastickou literaturu. Jeho knihy byly p řeloženy do 40 jazyk ů a prodalo se p řes 27 milion ů výtisk ů. V našem článku se zam ěř ujeme na p řeklady do češtiny a slovenštiny, jelikož díky blízkosti obou jazyk ů a spole čnému státu bývalo b ěžné, že česky vydané publikace se b ěžn ě četly na Slovensku a tak říkajíc v případ ě nouze mohl český čtená ř sáhnout po slovenském p řekladu, pakliže nebyl k dispozici český (autor článku sám tak činil nap říklad v případ ě teoretických d ěl italského spisovatele a sémiotika Umberta Eca). V našem komentovaném p řehledu zohled ňujeme také ten zvláštní p řípad, kdy p řeklad n ěkterého Lemova díla do ma ďarštiny vyšel v Bratislav ě, nikoli nap říklad v Budapešti, tedy v rámci Československé republiky nebo od r. 1993 Slovenské republiky. Lem v roce 1946 za čal psát beletrii, vyšly mu první povídky a v časopise Nový sv ět novela na pokra čování Mar ťan .1 Po absolvování medicíny na Jagellonské univerzit ě v Krakov ě pracoval v letech 1947 – 1950 jako mladší asistent ve v ědeckém seminá ři vedeném doktorem Mieczysławem Choynowskim. Ten Lema pobízel, aby se nau čil anglicky a p ůjčoval mu knihy z USA a Kanady. Lema velmi zaujalo dílo Kybernetika aneb Řízení a sd ělování u organism ů a stroj ů Norberta Wienera, které ho inspirovalo k jedné odborné práci ( Dialogy o atomovém zmrtvýchvstání …) z r. 1957. Lem se stal populárním nejen ve východním bloku, ale i nap ř. v USA, kde mu v roce 1970 vyšel román Solaris . Stal se zakládajícím členem Polské astronautické spole čnosti a pozd ěji byl p řijat za člena Polské kybernetické spole čnosti. Kolem roku 1973 navázal Stanisław Lem kontakt s rakouským vydavatelem časopisu Quarber Merkur Franzem Rottensteinerem. Pozd ěji se mezi nimi rozvinula úzká spolupráce a Rottensteiner se stal Lemovým významným propagátorem v německém jazykovém prost ředí. Za čátkem osmdesátých let probíhala Polskem vlna stávek vyvolaná odborovým hnutím Solidarita. V prosinci 1981 byl vyhlášen výjime čný stav, ob čanská práva byla potla čena. Lem i s rodinou opustil Polsko a usadil se ve Vídni. P ůsobil zde v Rakouském literárním institutu a op ět se věnoval sci-fi p říb ěhům prokládaným filosofickými úvahami. V roce 1988 se vrátil do Krakova a zde také v roce 2006 zem řel ve v ěku 84 let. Lemov ě p říklonu k sci-fi literatu ře napomohlo setkání s ředitelem vydavatelství Czytelnik Jerzym Pa ńskim (funkci zastával v letech 1948 – 1951) a rychlé vydání knihy Astronauti . Lem zjistil, že na knižním trhu je mezera zp ůsobená absencí uspokojivé literární odezvy na mnoho nových technologických objev ů (nap ř. atomová energie, raketová technika). Práv ě motiv atomového konfliktu nacházíme v několika autorových dílech, v nichž vyjad řuje obavy z možného zneužití t ěchto technologií. Dalším jeho zájmem se stala kybernetika. Víra, že kybernetické mozky jednoho dne p řed čí lidské, pat ří ke konstantám Lemových názor ů. Jeho díla se postupn ě stávala kombinací čistokrevné technologické sci-fi a filozofických úvah. 1 Není-li uvedeno jinak, p řeklady z polštiny do češtiny provedl autor p řísp ěvku. Štúdie a články L. Martinek: Překlady díla Stanisława Lema do češtiny a slovenštiny 88 Jazyk a kultúra číslo 31-32/2017 Druhým typem Lemova díla jsou sci-fi bajky a pohádky, které kontrastují s jeho vážnými a přemítavými romány. Ty s žánrem v ědecké beletrie sdílí v podstat ě jenom prost ředí a jejich podstatou a též d ůvodem, pro č je Lem psal, bude pravd ěpodobn ě autorova pot řeba si odpo činout, uvolnit a odleh čit od často tíživých, p řemítavých, filozoficky lad ěných sci-fi román ů. V Lemových dílech se postupn ě objevují dv ě postavy, které pozd ěji nacházíme i v jeho dalších pracích. Je to pilot Pirx, se kterým čtená ři p řekonávají r ůzné technické nástrahy, které čekají na lidi v budoucnosti, a Ijon Tichý, jenž při svých kosmických výpravách navazuje kontakty s mimozemskými civilizacemi. Prost řednictvím deník ů Ijona Tichého (jenž bývá přirovnáván k baronu Prášilovi) nastavuje autor ironické zrcadlo lidské civilizaci. Hned v několika Lemových dílech se dá vysledovat spole čný prvek, jímž je téma kontaktu lidí s mimozemskou civilizací, respektive obtížnost a n ěkdy až neschopnost či dokonce nemožnost jeho navázání, jež jsou dány přílišnou odlišností mezi pozemským a mimozemským životem. Publicista Stanisław Bere ś vedl s Lemem v první polovin ě 80. let dlouhé rozhovory, které pozd ěji shrnul do publikace Hovory se Stanisławem Lemem (Bere ś, 1987). V českém prost ředí m ěl Lem št ěstí na n ěkolik dobrých p řekladatel ů, kte ří ostatn ě pat řili ke špi čce v oblasti beletristických p řeklad ů z polštiny. Z nich jako p řekladatel Lemovy tvorby vynikl Ing. Pavel Weigel, který napsal rovn ěž knihu Stanisław Lem, Životopis (Weigel, 1995). O Lema se záhy za čali zajímat čtená ři zam ěř ující se na žánr v ědecko-fantastické literatury, dokonce Knihovna m ěsta Ostravy vydala sborník p řísp ěvk ů různých autor ů Než vzlétl Gagarin. Zamyšlení nad literaturou SCI FI [science fiction] a obzvlášt ě nad tvorbou J. M. Trosky k 90. výro čí jeho narození a 10. výro čí jeho smrti a tvorbou Stanislava Lema k 50. výro čí jeho narození (ed. neuveden, 1971). Dodejme, že do češtiny byla pozd ěji přeložena také monograficky lad ěná kniha Wojciecha Orli ńského Co jsou to sepulky? Všechno o Lemovi (Orli ński, 2011). Všimn ěme si nyní překlad ů do češtiny a slovenštiny tak, jak jsou reprezentovány podle jednotlivých žánr ů. Romány Mar ťan – polsky Człowiek z Marsa (1946), raná novela o p řistání mimozemského návšt ěvníka z Marsu na Zemi. Česky vyšlo v nakladatelství Akropolis v roce 2005. Překlad do češtiny Pavel Weigel. Astronauti – polsky Astronauci (1951), zfilmováno v koprodukci Polsko/NDR. V 21. století je nalezen záznam z mimozemské rakety, která explodovala a zp ůsobila tunguzskou katastrofu. Záznam je dešifrován a vyjde najevo, že raketa p řilet ěla z Venuše. Ze Zem ě je na Venuši vyslána vesmírná expedice, které se účastní i pilot Smith. Na planet ě lidé naleznou stopy civilizace, která cht ěla provést invazi na Zemi, ale zanikla kv ůli atomovému konfliktu. První český p řeklad Jaroslava Simonidese vyšel v roce 1956 (Státní nakladatelství d ětské knihy), poté v letech 1959 a 1966. Nepromarn ěný čas – polsky Czas nieutracony (1955). T řídílný román z vále čného Polska. První díl Dům prom ěnění se odehrává v psychiatrické lé čebn ě, kde pobývá Dr. Třinecký. N ěmci ústav zni čí a pacienty zabijí. Druhý díl Mezi mrtvými za číná biografií venkovského chlapce Wilka s geniálním nadáním pro matematiku, jenž se zapojí do protifašistického odboje. Je zat čen a popraven. Dr. T řinecký žije ve m ěst ě a p ři protižidovském pogromu je také zat čen a odeslán do koncentra čního tábora. T řetí díl Návrat je situován do bezprost ředního povále čného období. P řeživší protagonisté p ředchozích díl ů se účastní divokého povále čného politického d ění. Česky vyšlo v r. 1959 (Praha, Mladá fronta), přeložil Jaroslav Simonides. Štúdie a články L. Martinek: Překlady díla Stanisława Lema do češtiny a slovenštiny 89 Jazyk a kultúra číslo 31-32/2017 K mrak ům Magellanovým – polsky Obłok Magellana (1955), n ěkteré motivy z románu byly dokonce použity v československém filmu Ikarie XB 1 , což je první a jediný snímek československé kinematografie v žánru klasické science fiction. Režisér Jind řich Polák, který pozd ěji proslul seriály Pan Tau nebo Návšt ěvníci , nato čil snímek v roce 1963. Česky román vyšel v roce 1956 (Praha, Mladá fronta) v překladu Jaroslava Simonidese, poté tamtéž v letech 1958 a 1962. Slovensky byl vydán jako Denník z vesmíru (Bratislava, Slovenské vydavate ľstvo krásnej literatúry, 1958), p řeložil Ján Sedlák. Planeta Eden – polsky Eden (1959). Na cizí planet ě nouzov ě p řistane pozemská kosmická lo ď. Její posádka se setkává s mnoha pro n ě nepochopitelnými jevy a posléze i s místními obyvateli. Pokus o navázání kontaktu se zda ří jen částe čně. Česky vyšlo v roce 1960 (Praha, Lidová demokracie), poté 1979 (Praha, Albatros) v překladu Jaroslava Simonidese. Slovensky v roce 1975 (Bratislava, Mladé letá), přeložil Felix Uvá ček. Vyšet řování – polsky Śledzstwo (1959). Román s detektivními prvky. Inspektor Gregory vyšet řuje záhadné p řesuny mrtvol na anglickém venkov ě, ale veškeré pokusy o logické vysv ětlení selhávají. Česky vyšlo jako Vyšet řování v roce 1972 (Praha, Melantrich), p řeložil Bo řivoj K řemenák. Deník nalezený ve vaně – polsky Pami ętnik znaleziony w wannie (1961). Po globální katastrof ě, zp ůsobené zánikem papíru, jsou v protiatomovém krytu nalezeny n ějaké zápisky. V krytu se vytvo řil uzav řený mikrosv ět s paranoidní atmosférou. Česky vyšel v r. 1999 (Praha, Knižní klub – Baronet) v překladu Pavla Weigela. Návrat z hv ězd – polsky Powrót z gwiazd (1961), p říb ěh pilota hv ězdoletu vrátivšího se z vesmírné mise na Zemi, lí čí jeho problémy s adaptací na nové nezvyklé prost ředí. Český překlad Jaroslava Simonidese uskute čnila nakladatelství Mladá fronta v roce 1962 a Labyrint v roce 2011.
Load more

Recommended publications
  • Introduction to "Solaris" Translated from Polish by Lech Keller Stanislaw Lem Is Unquestionably One of the Greatest Authors of SF in the Global History of This Genre
    Acta Polonica Monashiensis Volume 2 Number 2 December 2002 Wojciech Kajtoch Introduction to "Solaris" Translated from Polish by Lech Keller Stanislaw Lem is unquestionably one of the greatest authors of SF in the global history of this genre. Thus inclusion of his works to the reading list1 is certainly a gesture, which acknowledges the reality. One could also regard this inclusion as an ennoblement of a genre, so far virtually ignored by the school administration because of its "lowly" origin (i.e. Verne's fantastic novels, targeted mostly for young people, and American "pulp" SF magazines of the 1930s). There are also different claims, namely that "Solaris" (and this novel is virtually unanimously regarded as the best work of Lem, the work, which introduced his works to the list of "must-read" books), is not really SF. The main reason is that "Solaris" can be read and interpreted as a psychological novel, thus in this context Lem is a "real", i.e. "mainstream" writer, actually not much interested in science and technology. In short: Lem is strictly speaking a "high brow" writer, rather than a "lowly" SF writer. It should be also noted the lack of regard to the cultural background (or its arbitrary selection), which was frequent in the interpretation of the post-Second World War literature, and common in the Polish secondary schools habit of reading every literary text as a direct reflection and appraisal of the real world. This way we have compiled a catalogue of the dangers threatening analysis of "Solaris', as it is done at the classes of Polish literature.
    [Show full text]
  • Solaris Teatr Slaski Katowice 20
    T ~1e. rrioL_e Ło si~ o~~ci. T T Q ri1m ri1e do~iemy si~ moL_e Stanisław Lem (12 IX 1921, Lwów - 27 Ili 2006, Kraków), prozaik. eseista. Stanisław Lem o .Solaris· W 1940 roku rozpoczął we Lwowie studia medyczne, zakończone w 1948 na Uniwersytecie Jagiellońskim. Początkowo ogłaszał artykuły w fachowej prasie Bardzo niewiele potrafię dziś powiedzieć o historii powstawania moich utworów. lekarskiej, recenzje i felietony naukowe, opowiadania i wiersze. Debiutował w ka­ Wydaje mi sie bowiem, że każda książka zaciera h is torię swojego powstawania. towickim tygodniku .Nowy Świat Przygód· (1946) powieścią Człowiek z Marsa Realizacja jakby nakłada się na proces krystalizacji utworu. Nie zawsze wygląda to (pisaną jeszcze w czasie wojny); pierwszą książkę , powieść Astronauci wydał tak, że książka koduje się w pamięci jako swoista rzeka o wielu dopływach, które w 1951 roku, dalsza twórczość przyniosła mu opinię najwybitniejszego przejawiają tendencje dośrodkowe. Ilekroć wchodziłem w jakieś boczne koleiny, by przedstawiciela polskiej fantastyki naukowej. Wśród najslynniejszych jego książek je potem odtrącić, wówczas wszystko ulegało dokładnemu wymazaniu, co było wymieniane są Ob/ok Magellana (1955). Eden (1959), Powrót z gwiazd (1961 ), cykle spowodowane tym, że częstokroć niszczyłem wszystko, co posiadałem w maszyno­ opowiadań Dzienniki gwiazdowe (1957), Księga robotów (1961), Pamiętnik pisie. Gdybym mógł zobaczyć te bruliony, zapewne sam bym się zdziwił, jak dalece znaleziony w wannie (1961). Głos Pana (1968), Bajki robotów (1964), Cyberiada kształt ostateczny książki różnił się od tego, co ją poprzedziło. Jest bowiem tak (1965), Opowieści o pilocie Pirxie (1968). Interesowała go również literatura jako - o czym już wspomniałem - że pracowałem metodą prób i błędów. Powiem na forma poznania i kreacji innej rzeczywistości, co znalazło odzwierciedlenie w takich przykład , że ostatni rozdział Solaris napisałem po rocznej przerwie.
    [Show full text]
  • Recenzje 25 Mandatów Do Sejmu”. Nie Wiadomo, Z Czego Wynikała
    444 Recenzje 25 mandatów do Sejmu”. Nie wiadomo, z czego wynikała różnica. Czy z zesta- wienia regionu z resztą kraju? Niektóre określenia są mało zgrabne, np.: „Opis przedstawicieli obcych narodowości w «Słowie Polskim» nosił znamiona języka defaworyzacji” (s. 190). Pomimo uwag krytycznych, niekiedy na pewno dyskusyjnych, chciałbym podkreślić, że recenzowana monografi a zasługuje na uznanie. Co więcej, książka została na ogół starannie wydana. Kilka wychwyconych literówek niczym nie umniejsza edytorskim walorom publikacji— do lektury zachęca m.in. bardzo stylowa okładka. Chociaż czytelnik, sądząc po tytule, mógłby się spodziewać monografi i lwowskiego „Słowa Polskiego” z innym rozłożeniem akcentów tema- tycznych, dostał solidnie napisaną książkę, w której autorka przedstawia spoj- rzenie redakcji na ważne problemy dwudziestolecia w czasie, kiedy dziennik ten był organem prasowym Narodowej Demokracji. Przeprowadzona przez Justynę Maguś analiza jest rzetelna i solidna, a sposób ujęcia tematyki powoduje, że książkę można polecić bynajmniej nie tylko znawcom tematyki. Tomasz Pudłocki (Kraków) Wojciech Orliński, Lem. Życie nie z tej ziemi, Wołowiec–Warszawa 2017, Wydawnictwo Czarne, Wydawnictwo Agora, ss. 439 Napisaną przez dziennikarza Wojciecha Orlińskiego książkę trudno uzna ć za kla- syczną biografi ę. To raczej opowieść o Stanisławie Lemie jako człowieku, z próbą odnajdywania inspiracji dla jego twórczości w wydarzeniach z życia pisarza. Orliński, prawdziwy „lemomaniak”, wiele lat wcześniej napisał już książkę Co to są sepulki? Wszystko
    [Show full text]
  • Stanisław Lem 2021. Widziałem Przyszłość
    „Lem 2021. Widziałem przyszłość” "Bo wczorajsza niezwykłość staje się dzisiejszym banałem, a dzisiejsza skrajność - jutrzejszą normą". Stanisław Lem STANISŁAW LEM – LITERATURA W WYBORZE Wydawnictwa zwarte 1. Astronauci / Stanisław Lem. - Kraków : Wydawnictwo Literackie, 1972 2. Bajki robotów / Stanisław Lem ; posł. Jerzy Jarzębski. - Kraków : Wydawnictwo Literackie, 2003 Dostępna w BP KPCEN we Włocławku 3. „Bajki robotów” Stanisława Lema na lekcjach języka polskiego w klasie VI : poradnik metodyczny / Maria Olszewska. - Lublin : IKN ODN, 1985 Dostępna w BP KPCEN we Włocławku 4. Biblioteka XXI wieku / Stanisław Lem. - Kraków ; Wrocław : Wydawnictwo Literackie, 1986 5. Boli tylko, gdy się śmieję... : listy i rozmowy / Stanisław Lem, Ewa Lipska, Tomasz Lem. - Kraków : Wydawnictwo Literackie, 2018 6. Bogowie Lema / Marek Oramus. - Poznań : Wydawnictwo Kurpisz ; Zakrzewo : Wydawnictwo Replika, 2007 Dostępna w BP KPCEN we Włocławku 7. Bohater Gombrowicza i Lema wobec chaosu rzeczywistości / Justyna Towarek. - Gdynia : Novae Res – Wydawnictwo Innowacyjne, 2015 8. Bezsenność / Stanisław Lem. - Kraków : Wydawnictwo Literackie, 1971 9. Bomba megabitowa / Stanisław Lem ; posł. Jerzy Jarzębski. - Kraków : Wydaw. Literackie, 1999 10. Co to są sepulki ? : wszystko o Lemie / Wojciech Orliński. - Kraków : “Znak”, 2007 Dostępna w BP KPCEN we Włocławku 11. Cyberiada / Stanisław Lem ; [il. Daniel Mróz]. - Kraków : Wydawnictwo Literackie, 1965 12. Czarnoksiężnik z Archipelagu / Ursula K. Le Guin ; przekł. Stanisław Barańczak. - Kraków : Wydawnictwo Literackie, 1983 13. Czas nieutracony / Stanisław Lem. - Kraków : Wydawnictwo Literackie,1957 14. Człowiek z Marsa / Stanisław Lem ; posłowie Jerzy Jarzębski. - Kraków : Wydawnictwo Literackie, 2004 Dostępna w BP KPCEN we Włocławku 15. Dialogi / Stanisław Lem. - Kraków ; Wrocław : Wydaw. Literackie, 1984 Dostępna w BP KPCEN we Włocławku 16. Doskonała próżnia / Stanisław Lem. - Warszawa : Czytelnik, 1971 17. Dwa bieguny mitopoetyki : archetypowe narracje w twórczości Johna Ronalda Reuela Tolkiena i Stanisława Lema / Marta Kładź-Kocot.
    [Show full text]
  • Sylwetka Stanisława Lema W Prasie Polskiej W Latach 1952-1961
    UNIWERSYTET JAGIELLOŃSKI W KRAKOWIE Wydział Zarządzania i Komunikacji Społecznej Instytut Dziennikarstwa, Mediów i Komunikacji Społecznej Studia stacjonarne Bartosz Toboła Nr albumu: 1054915 SYLWETKA STANISŁAWA LEMA W PRASIE POLSKIEJ W LATACH 1952-1961 Praca magisterska napisana pod kierunkiem dr hab. Wojciecha Kajtocha Kraków 2015 1:7197381960 Z podziękowaniami - dla Pana dr hab. Wojciecha Kajtocha za pouczające spostrzeżenia na temat czasów odległych i nieco abstrakcyjnych dla przedstawiciela „pokolenia wolnej Polski” oraz za ciekawe dyskusje nad twórczością (szczególnie wczesną) Stanisława Lema - dla Rodziny za nieustające, z reguły konieczne (nie tylko potrzebne) wsparcie - dla Wujka dr hab. Adama Krawca, ożywczego ducha w momentach zwątpienia 2 2:1121064460 Spis treści STRESZCZENIE ....................................................................................................................... 5 WSTĘP ....................................................................................................................................... 6 1. TECHNIKA I METODA BADAWCZA .......................................................................... 9 1.1. Dobór próby, jednostka analizy i jednostka pomiaru .................................................... 9 1.2. Podział na kategorie tekstów wchodzących w skład próby ........................................ 10 1.3. Klucz kategoryzacyjny oraz omówienie zawartości kategorii .................................... 11 1.4. Analiza leksykalna .....................................................................................................
    [Show full text]
  • Stanisław Lem WYKONAŁA: JULIA ŁĘCZYCKA 7A Spis
    Stanisław Lem WYKONAŁA: JULIA ŁĘCZYCKA 7A Spis Życiorys Nagrody i wyróżnienia Najciekawsze cytaty Wczesne lata Stanisław Lem urodził się we Lwowie najprawdopodobniej Dzieciństwo i młodość spędził we Lwowie, w 13 września 1921 w rodzinnym mieszkaniu przy ulicy zamożnym domu. Rodzina Lemów posiadała dwie lwowskie kamienice. Choć miał rodziców z Brajerowskiej 4 jako jedyne dziecko Samuela Lema (inna korzeniami żydowskimi, twierdził w późniejszych forma – Lehm, 1879–1954), lwowskiego lekarza i Sabiny latach, że był wychowany jako katolik, a ze Woller (1892–1979). Do aktu urodzenia wpisano jednak względów moralnych deklarował, że jest ateistą ;swój datę 12 września, aby zgodnie z przesądem uniknąć światopogląd określał również jako agnostycyzm. W pecha. Jego rodzice poznali się i zaręczyli jeszcze przed I szkole uczestniczył jednak w lekcjach religii wojną światową, jednak ślub odbył się dopiero po jej mojżeszowej. Był uczniem II Państwowego Gimnazjum zakończeniu, gdyż Samuel Lem został powołany do im. Karola Szajnochy we Lwowie, o czym napisał w autobiograficznej książce Wysoki Zamek. Wyniki służby w armii austro-węgierskiej. Podczas wojny trafił do badań nad inteligencją uczniów przeprowadzone niewoli rosyjskiej po upadku twierdzy Przemyśl i przebywał przez ówczesne władze oświatowe wykazały, że był w obozie jenieckim w Azji Środkowej. Po powrocie do najinteligentniejszym dzieckiem w południowej Lwowa został asystentem na Wydziale Polsce. Na początku lata 1939 zdał maturę. Medycznym Uniwersytetu Jana Kazimierza i w kolejnych Ulubionymi lekturami Lema były w tym czasie latach stał się cenionym laryngologiem. Samuel Lem w utwory Grabińskiego, Umińskiego, Verne’a i H.G. Wellsa. Pragnął studiować na politechnice i zostać młodości publikował także wiersze i prozę w lwowskiej uczonym. prasie.
    [Show full text]
  • Oddawanie Głosu Pamięci. Uwagi Na Marginesie Wysokiego Zamku Stanisława Lema
    acta UNIversitatis WratislavIENSIS No 3390 Prace Literackie LI Wrocław 2011 AGNIESZKA KRUSZYŃSKA Akademia Humanistyczna im. Aleksandra Gieysztora Oddawanie głosu pamięci. Uwagi na marginesie Wysokiego Zamku Stanisława Lema Pamięć jako temat i jako metoda Wysoki Zamek Stanisława Lema jest pewnego rodzaju zaskoczeniem pośród innych utworów pisarza, twórcy koncepcji kosmicznych, gwiezdnych, wybie- gających w czasoprzestrzeń przyszłości. Wysoki Zamek jest zaskoczeniem nie dlatego, że stanowi — w pewnym sensie — autobiografię dzieciństwa, bo au- tobiografie przydarzają się pisarzom specjalizującym się w różnych gatunkach i konwencjach. Jest zaskoczeniem, bo wspomnienia na planie fabularnym nie są najistotniejsze; Wysoki Zamek to przygoda z pamięcią, z ewokowaną przez nią przeszłością. Nie idzie o opowiedzenie o swojej przeszłości, lecz o rozważenie jej tajemnego trwania i ukrytych znaczeń. Opowieść o dzieciństwie jest podyktowa- na od początku do końca intuicją; konstrukcja nie stanowi jedynie dzieła intelektu — jest dziełem instynktu, wynikiem samowolnego działania siły pamięci, czego efektem okazuje się, w sposób niezamierzony niemal, książka: Chciałem dopuścić do głosu dziecko uczciwie, nie przeszkadzając mu, jak tylko się da — tym- czasem obłowiłem się na nim, splądrowałem mu kieszenie, szuflady, kajety […]. W ten sposób na- pisałem jeszcze jedną książkę — jak gdybym od początku nie wiedział, nie domyślał się, że inaczej być nie może, że wszelkie zamierzenia, patronujące protokołowaniu wspominków, są ułudą, owe powściągi srogie, aby od siebie nic nie mówić1. 1 S. Lem, Wysoki Zamek, Warszawa 1968, s. 10 (wszystkie numery stron przy kolejnych cytatach odnoszą się do tego wydania). Warto zauważyć, że pewnego rodzaju namysł nad działaniem pamięci podejmuje Jean-Paul Sartre w Słowach — i także odczuwa jej siłę: „To, com napisał, jest fałszywe. Prawdziwe.
    [Show full text]
  • Stanisława Lema Oraz Zachęcenie Do Tworzenia Miniatur Literackich
    Zapraszamy wszystkich uczniów do wzięcia udziału w konkursach organizowanych na stronie roklema.pl. : w konkursie literackim „Fantastyczny świat Lema” Szczegóły na stronie: https://roklema.pl/fantastyczny-swiat-lema/ oraz w konkursie czytelniczym Lemoniada 2012 „Niezwyciężony” inspirowanym twórczością Lema Szczegóły na stronie: https://roklema.pl/lemoniada-2021/ Ponadto zapraszamy do udziału w Szkolnym konkursie literackim „Lem 2021” Celem konkursu jest upowszechnienie twórczości Stanisława Lema oraz zachęcenie do tworzenia miniatur literackich. 1. W celu wzięcia udziału w konkursie należy napisać opowiadanie science-fiction inspirowane twórczością Stanisława Lema (np. „Dzienniki gwiazdowe”, „Bajki robotów”, „Cyberiada”). Możliwe jest wykorzystanie postaci obecnych w twórczości Autora. 2. Prace należy przesłać na adres e-mail: [email protected] lub bezpośrednio do Biblioteki szkolnej do 21 marca. 3. Kryteria oceny: oryginalność pomysłu, styl literacki, spójność formy i ogólne wrażenie artystyczne. Bardzo proszę o przesłanie informacji, kto jest zainteresowany udziałem w konkursach na e-dzienniku do pani Marzeny Brózdy. 1 marca na Teamsach odbędzie się również konkurs ortograficzny ( tekst autorstwa S. Lema), a także konkurs na najlepszą adaptację gwarową wybranego fragmentu prozy Stanisława Lema. Prace proszę przekazać do końca marca panu Lubomirowi Spili lub bezpośrednio do Biblioteki szkolnej. Bardzo proszę o przesłanie informacji, kto jest zainteresowany udziałem w tych konkursach do pana pedagoga. Planowany jest również panel dyskusyjny na podstawie fragmentu traktatu Lema „Summa technologiae”. Panel odbędzie się po powrocie do szkoły. Zachęcam do zaznajomienia się z materiałem na stronach internetowych: https://roklema.pl/summa-technologiae/ http://cyfroteka.pl/ebooki/Summa_technologiae-ebook/p85350i119133 PROPONUJĘ RÓWNIEŻ SKORZYSTANIE ZE STRONY, roklema.pl. ZAWIERAJĄCEJ M.IN.: 365 CYTATÓW NA ROK LEMA Od 1 stycznia 2021 roku publikowany jest tam wybór cytatów z twórczości Stanisława Lema.
    [Show full text]
  • Intertekstualność Nazewniczych Neologizmów W Grotesce Science Fiction Stanisława Lema
    70 | Artykuły I ROZPRAWY | Język Polski | CI 1 Izabela Domaciuk-Czarny* | Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie Intertekstualność nazewniczych neologizmów w grotesce science fiction Stanisława Lema Słowa kluczowe: onimia literacka, intertekstualność, groteska science fiction, humor w nazwach własnych. doi: http://dx.doi.org/10.31286/JP.101.1.6 1. Stanisław Lem (1921–2006) to polski pisarz, którego proza tradycyjnie jest przez krytyków i czytelników zaliczana do literatury science fiction sf( ). Sam autor jednak sprzeciwiał się takiemu szufladkowaniu swojej urozmaiconej twórczości, w której poza fantastyką naukową można wyróżnić jeszcze kilka innych nurtów, niejednokrotnie rozwijanych równocześnie, co nie zmienia faktu, że nurt klasycznej sf pojawiać się będzie w każdym opisie dotyczącym tego twórcy. Jedną z przyczyn wspomnianej oceny twórczości Lema jest fantastycznonaukowy świat występujący w pierwszych powieściach autora Solaris utrzymanych w tej konwencji, przede wszystkim w Człowieku z Marsa (1946) i w Astronautach (1951). Niniejsza praca dotyczy zjawiska intertekstualności onimicznej występującej w zbiorach opowiadań pt. Cyberiada, Bajki robotów i Dzienniki gwiazdowe1. Rozmiary artykułu pozwa- lają na przywołanie tylko kilku reprezentatywnych przykładów potwierdzających istnienie funkcji intertekstualnej nazw własnych w kontekstach z wybranych opowieści. 2. Dla jasności wywodu przypomnijmy uwzględniane przez lemologów nurty w jego bogatym dorobku pisarskim: 1) nurt powieści realistycznych (utworów niefantastycznych), na
    [Show full text]
  • Eresia E Settarismo in Russia E Nei Paesi Balcanici (Roma, 23 Maggio 2006)
    C r o n a c h e Studi Slavistici III (2006): 443-473 Eresia e Settarismo in Russia e nei paesi balcanici (Roma, 23 Maggio 2006) Il 23 maggio si è svolta a Roma, presso i locali del teatro “Pier Paolo Pasolini” della Casa dello Studente la prima giornata di studi in memoria di Michele Colucci e Lucio Gambacorta sul tema delle eresie e del settarismo in Russia e nei paesi dell’area balcanica. L’iniziativa, promossa dal Dottorato di ricerca in Slavistica del Dipartimento di Studi Filologici, Linguistici e Letterari della Facoltà di Scienze Umanistiche dell’Università “La Sapienza di Roma”, è stata diretta e coordinata da Silvia Toscano. Sono intervenuti come relatori Marina Ciccarini, Roberta De Giorgi, Giuseppe Dell’Agata, Cesare G. De Michelis, Rita Giuliani, Laura Ronchi, Simonetta Simi, Krassimir Stanchev, Boris A. Uspenskij e Luisa Valmarin. Con questa giornata di studi il Dottorato di ricerca in Slavistica, ormai arrivato al suo XXI ciclo, non solo rende omaggio al profilo intellettuale e umano dei “nostri”, ma ripensa alla sua storia e riflette sul segno lasciato da Michele Colucci, che ne è stato il coordinatore per molti anni, e da Lucio Gambacorta che ha partecipato con successo al II ciclo di questo dottorato. Al convegno hanno preso parte non solo amici e colleghi ma anche studenti e dottorandi a testimoniare il grande affetto e la profonda riconoscenza che lega il mondo della slavistica italiana alle figure dei due studiosi recentemente scomparsi. Numerosi sono stati anche i messaggi inviati agli organizzatori da quanti non hanno avuto la possibilità di essere presenti, come R.
    [Show full text]
  • GAJEWSKA Zaglada I Gwiazdy.Pdf
    AGNIESZKA GAJEWSKA AGNIESZKA GAJEWSKA Monografia Zagłada i gwiazdy. AGNIESZKA GAJEWSKA Przeszłość w prozie Stanisława Lema wpisuje twórczość autora Głosu Pana Fot. Piotr Bedliński w główne nurty polskiej prozy powojennej, w tym w pokolenie Kolumbów, prozę małego realizmu, prozę pacyfistyczną oraz rozrachunki inteligenckie. Pozostawiając na marginesie futurystyczne wizje, historię filozofii i dyskusje z oświeceniem, autorka Agnieszka Gajewska koncentruje się na wątkach, które dotyczą pracuje na stanowisku dwudziestowiecznej historii, odnoszą się adiunkta w Instytucie Filologii do konkretnych wydarzeń historycznych Polskiej UAM w Poznaniu, oraz biograficznych doświadczeń. literaturoznawczyni, autorka W książce poświęconej śladom Zagłady książki Hasło: feminizm (2008). Żydów lwowskich, obecnym w prozie Redaktorka naukowa Stanisława Lema, kontekst historyczny antologii przekładów Teorie obejmuje okres od XIX wieku, gdy wywrotowe oraz podręcznika Ukazanie obecności Zagłady, rozpoczęła się polonizacja galicyjskich akademickiego Kompozycja a nieledwie Lema Żydów, aż do lat siedemdziesiątych i genologia. Ćwiczenia podświadomości pogromowej, wieku następnego, kiedy to pisarz był z poetyki (2010). kompleksu ofiary czy inwigilowany przez bezpiekę. Tło dla We współpracy z prof. Arletą dysocjacyjnego rozbicia interpretacji powieści realistycznych oraz Galant zredagowała numer osobowości, szukającej na science fiction autora Cyberiady stanowią „Studiów Polonistycznych” kolejnych piętrach teoretycznych także nieznane do tej pory fakty z biografii zatytułowany
    [Show full text]
  • Lech Keller Non-Science Fiction Prose of Stanislaw
    LECH KELLER NON-SCIENCE FICTION PROSE OF STANISLAW LEM Stanislaw Lem is known in the English-speaking countries virtually only as a Science Fiction (SF) writer. This is despite the fact that two of his best non-fantastic novels were translated into English,' and his numerous critical papers and reviews were published in such periodicals as Science-Fiction Studies.2 This is in significant contrast to Lem's reception in countries such as Germany (with no significant difference between the eastern and western lands), the former Soviet Union and, of course, his native Poland. The rea- sons for such a phenomenon are manifold. The most important seems to be the high level of commercialization of SF in the English-speaking countries, especially in the US. Another is the popular misconception (quite common even in the literary circles of America) that since SF is only a popular genre, with very lowly origins in so-called pulp magazines and comics, no SF writer can be seriously regarded as a true artist. Obviously, there are many exceptions to this rule. First, some SF writers are indeed regarded seriously by the critics (for example Kurt Vonnegut). Second, some prominent authors are not regarded as writing SF, in spite of the fact that they really write in this genre. Aldous Huxley and George Orwell are the most striking exam- ples of this popular misconception. The reasons for such an artificial and obviously incorrect classification are manifold, and beyond the scope of this article. Therefore I shall only mention that after H. G. Wells and Karel Capek, virtually none of the SF writers (including such outstanding authors as Olaf Stapledon) was regarded as "high-brow" artists.
    [Show full text]