Sylwetka Stanisława Lema W Prasie Polskiej W Latach 1952-1961
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
UNIWERSYTET JAGIELLOŃSKI W KRAKOWIE Wydział Zarządzania i Komunikacji Społecznej Instytut Dziennikarstwa, Mediów i Komunikacji Społecznej Studia stacjonarne Bartosz Toboła Nr albumu: 1054915 SYLWETKA STANISŁAWA LEMA W PRASIE POLSKIEJ W LATACH 1952-1961 Praca magisterska napisana pod kierunkiem dr hab. Wojciecha Kajtocha Kraków 2015 1:7197381960 Z podziękowaniami - dla Pana dr hab. Wojciecha Kajtocha za pouczające spostrzeżenia na temat czasów odległych i nieco abstrakcyjnych dla przedstawiciela „pokolenia wolnej Polski” oraz za ciekawe dyskusje nad twórczością (szczególnie wczesną) Stanisława Lema - dla Rodziny za nieustające, z reguły konieczne (nie tylko potrzebne) wsparcie - dla Wujka dr hab. Adama Krawca, ożywczego ducha w momentach zwątpienia 2 2:1121064460 Spis treści STRESZCZENIE ....................................................................................................................... 5 WSTĘP ....................................................................................................................................... 6 1. TECHNIKA I METODA BADAWCZA .......................................................................... 9 1.1. Dobór próby, jednostka analizy i jednostka pomiaru .................................................... 9 1.2. Podział na kategorie tekstów wchodzących w skład próby ........................................ 10 1.3. Klucz kategoryzacyjny oraz omówienie zawartości kategorii .................................... 11 1.4. Analiza leksykalna ...................................................................................................... 17 2. ANALIZA STATYSTYCZNA ZAWARTOŚCI TEKSTÓW ......................................... 19 2.1. Analiza tekstów z podziałem na gatunki prasowe ....................................................... 19 2.2. Analiza wyników: kategorie LEM, DZIEŁO, LITERATURA, INNE oraz podkategorie fantastyka Lema i fantastyka w ogóle .................................................... 23 2.3. Analiza wyników: kategoria LEM oraz występowanie słów autor i pisarz oraz pisarstwo i twórczość................................................................................................... 26 2.4. Analiza wyników: kategoria DZIEŁO ........................................................................ 32 2.5. Analiza wyników: występowanie słów społeczeństwo, ludzkość, a także pojęć filozofia, komunizm, imperializm, kapitalizm, moralność oraz pojęć „kognitywistycznych” – umysł, mózg, rozum, poznanie ............................................. 35 2.6. Wykorzystanie wyników ............................................................................................. 39 3. POZYCJA PISARSKA STANISŁAWA LEMA W LATACH 1952-61 ......................... 40 3.1. Socrealizm i twórca ..................................................................................................... 40 3.2. Między fantazją a nauką, Wellsem a Jefremowem ...................................................... 43 3.3. „Eskapizm, czyli dezercja i ogólna demobilizacja” .................................................... 46 3.4. O naukowości i (dalej) o współczesności .................................................................... 48 3.5. Między „pisarstwem” a „twórczością”. „Upodmiotawianie” Lema ........................... 54 3.6. W szrankach socrealizmu ............................................................................................ 55 3.7. Odwilż ......................................................................................................................... 56 3.8. Między pierwszo- a drugorzędnością .......................................................................... 58 3.9. Początki „science-fiction” ........................................................................................... 60 3.10. Nostalgia za „Czasem nieutraconym”. Niepokój o literacką drogę ............................ 61 4. PROBLEMATYKA UTWORÓW OKIEM PRASY ..................................................... 71 4.1. Problematyka „Astronautów” ...................................................................................... 71 4.2. Problematyka „Sezamu” .............................................................................................. 76 4.3. Problematyka „Obłoku Magellana” ............................................................................ 77 4.4. Problematyka „Czasu nieutraconego” ......................................................................... 78 3 3:2943755022 4.5. Problematyka „Dialogów”........................................................................................... 79 4.6. Problematyka „Dzienników gwiazdowych”................................................................ 81 4.7. Problematyka „Edenu” ................................................................................................ 83 4.8. Problematyka „Inwazji z Aldebarana” ........................................................................ 84 4.9. Problematyka „Śledztwa” ............................................................................................ 85 4.10. Problematyka „Pamiętnika znalezionego w wannie” .................................................. 86 4.11. Problematyka „Solaris” ............................................................................................... 87 5. LEM W RECENZJACH I WYWIADACH ................................................................... 89 5.1. Lem-filozof .................................................................................................................. 89 5.2. Lem-kreator ................................................................................................................. 96 5.3. Lem-artysta .................................................................................................................. 98 5.4. Lem-pisarz fantastyczny ............................................................................................ 104 5.5. Lem-osoba, czyli o pisarza przymiotach umysłu i o Lemie wyrażeniach wprost ..... 106 5.6. Lem-prywatnie, czyli Lem z wywiadów ................................................................... 110 PODSUMOWANIE ................................................................................................................ 115 BIBLIOGRAFIA .................................................................................................................... 117 Literatura podmiotu ............................................................................................................ 117 Literatura przedmiotu ......................................................................................................... 122 ANEKS ................................................................................................................................... 123 Spis tabel ............................................................................................................................. 123 Spis rysunków ..................................................................................................................... 124 4 4:1066324241 STRESZCZENIE Niniejsza praca zawiera analizę zawartości artykułów poświęconych twórczości i osobie Stanisława Lema ukazanych w prasie polskiej na przestrzeni lat 1952-1961. Stanisław Lem, jako prekursor fantastyki naukowej na gruncie powojennej literatury polskiej, stanowił niewątpliwie fenomen sui generis. Jak okres od wydania jego pierwszej powieści fantastycznonaukowej „Astronauci” do opublikowania zaliczanej do klasyki gatunku „science-fiction” powieści „Solaris” widziała ówczesna krytyka? W oparciu o analizę opublikowanych na łamach prasy tekstów dotyczących osoby i twórczości pisarza przybliżona zostanie prasowa sylwetka pisarza. Rozdział „Technika i metoda badań” zawiera prezentację podziału na kategorie i podkategorie, według którego przeprowadzono badania zebranych artykułów prasowych. W rozdziale „Analiza statystyczna zawartości tekstów” przedstawione zostały rezultaty badań wraz z komentarzem. W części narracyjnej pracy, na którą składają się rozdziały: „Pozycja pisarska Stanisława Lema”, „Problematyka utworów okiem prasy” oraz „Lem w recenzjach i wywiadach” znajduje się pogłębiona analiza poszczególnych kategorii i podkategorii z przytoczeniem zawartości tekstów źródłowych. 5 5:9449962136 WSTĘP Kształtowana przez lata – szczególnie od czasu wydania powieści "Solaris", która na trwałe weszła do klasyki światowej literatury „science-fiction” - sylwetka Stanisława Lema jako wybitnego pisarza-filozofa oraz najwybitniejszego polskiego przedstawiciela literatury fantastyczno-naukowej doczekała się po śmierci zasłużonej, pomnikowej formy. W tym kontekście jakże interesująco jawi się początkowy okres twórczości pisarza, pełen zawirowań i lawirowań w poszukiwaniu literackiej tożsamości, na którą nie bez znaczenia (a wręcz decydujący) wpływ miały czasy pisarskiego debiutu i działający w tych czasach krytycy. Pierwszą wszakże powieść Stanisława Lema "Astronauci" wydano drukiem w postaci książkowej w 1951 r. - w okresie głębokiego socrealizmu. Po dziesięciu latach znajomość nazwiska pisarza oraz jego książek osiągnęła wymiar światowy. Jak ową dekadę literackich poczynań Lema postrzegała ówczesna prasa? Kogo widziała w Lemie, jako kto jawił się Lem krytykom? Jak rejestrowała rosnącą popularność jego twórczości? W oparciu o analizę opublikowanych na łamach prasy tekstów dotyczących osoby i twórczości pisarza mam zamiar przybliżyć prasową sylwetkę Stanisława Lema. Dokładny okres, który poddaję analizie,