Fellesprosjektet E16 Og Vossebanen Arna – Stanghelle Statleg Reguleringsplan Med Konsekvensutgreiing Forslag Til Planprogram

PLANPROGRAM

Fellesprosjektet E16 og Vossebanen Arna – Stanghelle Statleg reguleringsplan med konsekvensutgreiing

PlanID NO201703

Forslag til planprogram

13.10.2017 Planprogram E16 og Vossebanen Arna - Stanghelle ------

FORORD

Dette planprogrammet utdjupar føremålet med reguleringsplan for E16 og Vossebanen mellom Arna – Stanghelle, eit veg- og banetiltak som er utgreiingspliktig. Planprogrammet gjer greie for dei problemstillingar planarbeidet skal omfatte. Det viser m.a. alternativ som vert føreslått utgreidd, tema som konsekvensutgreiinga skal omfatte og prosess for medverknad. Planforslag med konsekvensutgreiing skal gjerast på grunnlag av fastsett planprogram.

Samferdseldepartementet har i sitt brev av 8. desember 2015 bede Statens vegvesen og Jernbaneverket (no BaneNor og Jernbanedirektoratet) om å utarbeide ein statleg reguleringsplan på strekninga Stanghelle - Arna i tråd med tilrådd konsept «K5» frå konseptvalutgreiinga for E16 og Vossebanen.

Samferdsledepartementet har gitt premissar for planarbeidet. Vossebanen og E16 skal gjennomførast som eit felles prosjekt med ein felles reguleringsplan. Statens vegvesen er tiltakshavar på vegne av BaneNOR og Statens vegvesen.

Planprosessen skal gjennomførast som statleg reguleringsplan. Kommunal- og moderniseringsdepartementet har som statleg planmynde ansvar for fastsetjing og handsaming av dei plandokumenta som skal utarbeidast.

Med planprogrammet ønsker Statens vegvesen og BaneNOR særleg innspel og merknader på fylgjande punkt:

 Er alternativet som er føreslått utgreidde etter KU-forskrifta det rette alternativet (kap. 6)?  Vert utgreiingsplikta innfridd med dei tema som er skildra (kap. 7)?  Er det andre tilhøve som er særleg relevante for avgjersle, og som dermed bør omtalast i konsekvensutgreiinga?

I samsvar med Forskrift om konsekvensutgreiingar etter plan- og bygningslova (pbl.) og etter avgjerd i Kommunal- og moderniseringsdepartementet, vert planprogrammet no lagt ut til offentleg ettersyn. Merknader og innspel til planprogrammet og det komande planarbeidet må sendast innan xx.yy.17 til Statens vegvesen.

Adresse for innspel/merknader: Statens vegvesen Region vest, Askedalen 4, 6863 LEIKANGER, eller e-post: [email protected]

Merk: E16/Vossebanen Arna-Stanghelle

Av omsyn til vidare framdrift ber vi om at fristen vert overhalden.

Informasjon om planarbeidet er å finne på eige nettside: http://www.vegvesen.no/Europaveg/e16banearnastanghelle

Gunnar Søderholm Prosjektleiar 952 59 709 Leikanger, aa.bb. 2017 Statens vegvesen Region vest

II Statleg reguleringsplan med KU Planprogram E16 og Vossebanen Arna - Stanghelle ------

SAMANDRAG

III Statleg reguleringsplan med KU Planprogram E16 og Vossebanen Arna - Stanghelle ------

INNHALD

FORORD ...... II SAMANDRAG ...... III 1. OM PLANOPPGÅVA ...... 1 1.1 FØREMÅL MED PLANPROGRAMMET OG PLANARBEIDET ...... 1 1.2 FØRINGAR FRÅ SAMFERDSLEDEPARTEMENTET ...... 1 1.3 PROSJEKTMÅL FOR E16/ VOSSEBANEN ARNA – STANGHELLE/ HELLE ...... 2 1.3.1 Samfunnsmål ...... 2 1.3.2 Effektmål ...... 2 1.4 NÆRARE OM REGULERINGSPLANEN ...... 3 1.5 LOVGRUNNLAGET FOR ARBEIDET ...... 6 1.6 STATLEGE PLANRETNINGSLINJER OG STATLEGE PLANFØRESEGNER ...... 6 1.7 KONSEPTVALUTGREIING ARNA - VOSS ...... 7 2. NASJONALE, REGIONALE OG LOKALE FØRINGAR OG RETNINGSLINJER FOR PLANEN ...... 8 2.1 NASJONALE FORVENTNINGAR TIL REGIONAL OG KOMMUNAL PLANLEGGING ...... 8 2.2 NASJONAL TRANSPORTPLAN 2018 – 2029 ...... 9 2.3 REGIONALE STRATEGIAR OG REGIONALE PLANAR (KAN FORENKLAST) ...... 10 2.4 VEGUTGREIING RINGVEG AUST ...... 12 2.5 KOMMUNALE PLANAR – BERGEN ...... 12 2.6 KOMMUNALE PLANAR VAKSDAL KOMMUNE ...... 16 3. PREMISSAR FOR PLANLEGGING AV BANE OG VEG ...... 19 3.1 OVERORDNA FØRINGAR FRÅ JERNBANEDIREKTORATET/ BANENOR ...... 19 3.2 BANENOR SINE KRAV TIL BANESTANDARD ...... 20 3.3 ANNA? ...... FEIL! BOKMERKE ER IKKE DEFINERT. 3.5 STATENS VEGVESEN SINE KRAV TIL VEGSTANDARD ...... 21 3.6 TUNNELKONSEPT – FELLES RØMMINGSVEG ...... 22 4. SKILDRING AV TILTAKET OG IDENTIFISERING AV SENTRALE PLANSPØRSMÅL 23 4.1 INNDELING I DELSTREKNINGAR OG PLANAVGRENSING ...... 23 4.2 ALTERNATIV SOM SKAL UTGREIAST ...... 24 4.2.1 Silingsrapport ...... 24 4.3 REFERANSEALTERNATIVET, DAGENS E16 OG VOSSEBANEN ARNA – STANGHELLE/ HELLE 25 4.4 ARNA - TAKKVAM ...... 28 4.5 TAKKVAM – TRENGEREID...... 28 4.6 TRENGEREID – VAKSDAL ...... 28 4.7 VAKSDAL - STANGHELLE/ HELLE ...... 29 4.8 KORRIDORAR FOR VIDAREFØRING HELLE – DALE – EVANGER ...... 30 4.9 OVERSKOTSMASSAR OG DEPONI (INNARBEIDD IDAR SIN TEKST) ...... 30 4.10 GANG- OG SYKKELVEG ...... 31 4.11 OMRÅDE FOR ANLEGGSGJENNOMFØRING ...... 32 4.12 HOVUDPROBLEMSTILLINGAR KNYTT TIL PLANARBEIDET ? TRENG VI EIT SLIKT KAP? .... FEIL! BOKMERKE ER IKKE DEFINERT. 5. UTGREIINGSPROGRAM ...... 33 5.1 METODE ...... 33 5.2 SAMFUNNSØKONOMISK ANALYSE – PRISSETTE KONSEKVENSAR ...... 33 5.3 IKKJE PRISSETTE KONSEKVENSAR, (IDAR) ...... 34

IV Statleg reguleringsplan med KU Planprogram E16 og Vossebanen Arna - Stanghelle ------

5.4 NETTO RINGVERKNADER ...... FEIL! BOKMERKE ER IKKE DEFINERT. 5.5 AREALBRUKSVERKNADER OG ANDRE LOKALE VERKNADERFEIL! BOKMERKE ER IKKE DEFINERT. 5.6 RISIKO- OG SÅRBARHEITSANALYSE ...... 45 5.7 REGIONAL OG LOKAL UTVIKLING ...... FEIL! BOKMERKE ER IKKE DEFINERT. 5.8 MILJØOPPFØLGING ...... 49 5.9 MILJØBUDSJETT ...... FEIL! BOKMERKE ER IKKE DEFINERT. 5.10 MÅLOPPNÅING ...... 49 6. MEDVERKNAD OG INFORMASJON ...... 49 7. FRAMDRIFT ...... 52 7.1 OVERORDNA FRAMDRIFTSPLAN ...... 52 7.2 FRAMDRIFTSPLAN FOR ARBEID MED REGULERINGSPLAN FOR NY E16/VOSSEBANEN .. FEIL! BOKMERKE ER IKKE DEFINERT. 8. OPPSUMMERING PLANPROGRAM - UTGREIINGSBEHOV .... FEIL! BOKMERKE ER IKKE DEFINERT. 8.1 ORGANISERING ...... FEIL! BOKMERKE ER IKKE DEFINERT.

V Statleg reguleringsplan med KU Planprogram E16 og Vossebanen Arna - Stanghelle ------Oversiktskart

VI Statleg reguleringsplan med KU Planprogram E16 og Vossebanen Arna - Stanghelle ------

1. OM PLANOPPGÅVA 1.1 Føremål med planprogrammet og planarbeidet

For alle reguleringsplanar med tilhøyrande konsekvensutgreiingar som kan ha vesentlege verknader for miljø og samfunn, skal det som ledd i varslinga om planoppstart utarbeidast eit planprogram som grunnlag for planarbeidet (jfr. Plan- og bygningslova, § 4-1). Etter lova skal planprogrammet:

• Gjere greie for føremålet med planarbeidet • Skildre planområdet og dei viktigaste problemstillingane for miljø og samfunn • Skildre alternativ • Gjere greie for kva som skal utgreiast, kva for alternativ som vert vurdert, behovet for utgreiingar, samt kva for framgangsmåtar eller metodar som skal nyttast i utgreiingane • Gjere greie for planprosess, framdriftsplan, fristar og opplegg for medverknad, særskilt overfor grupper som ein ser vil bli særleg berørt

Føremålet med planarbeidet er å utarbeide statleg reguleringsplan for strekninga Arna – Stanghelle/Helle for Vossebanen og E16. Utløysande for planarbeidet er situasjonen på eksisterande veg og bane, primært kopla til skredfare for både veg og bane og trafikk- ulukkessituasjonen for E16. For jernbanen kjem i tillegg behovet for reisetidsforbetringar for persontransport og kapasitetsauke samt overføring av godstransport frå veg til bane.

Planprogrammet skal utformast slik at det seinare kan takast stilling til om planarbeidet er gjennomført i samsvar med dette og om ein har nådd målsettingane for planarbeidet. Planprogrammet skal innehalde nødvendig informasjon og vere av ein slik kvalitet at det gjev grunnlag for medverknad og innspel. Planprogrammet skal klargjere kva som finst av eksisterande kunnskap og på kva for område det er behov for nye utgreiingar eller undersøkingar.

Statens vegvesen som tiltakshavar og Kommunal- og moderniseringsdepartementet (KMD) som planmynde står fritt til å utforma og fastsetje innhaldet i planprogrammet innanfor dei rammene som er gitt i plan og bygningslova si forskrift om konsekvensutgreiingar (jfr. SAK §§ 5, 6, Vedlegg IV).

1.2 Føringar frå Samferdsledepartementet

Konseptvalutgreiing, (KVU), for Arna – Voss, blei sluttført i april 2014 med tilråding om at konseptval «K5» vert lagt til grunn som strategi for utvikling av strekninga Arna – Voss.

Samferdsledepartementet utforma tingingsbrev om vidareføring av prosjektet (08.12.2015/Ref. nr. 15/1173). Hovudpunkta er:

• Konseptval K5 vert lagt til grunn som strategi for utvikling av strekninga Arna- Voss. • Strekninga Arna – Stanghelle vert prioritert som første byggetrinn av omsyn til rasfare og kostnader. • Prosjektet skal gjennomførast som eit fellesprosjekt mellom veg- og jernbaneetatane. Utbyggingsorganisasjon vert valt etter at det er gjennomført naudsynte vurderingar av kompleksitet og risiko.

1 Statleg reguleringsplan med KU Planprogram E16 og Vossebanen Arna - Stanghelle ------

• Omsynet til effektiv planlegging og utbygging skal prioriterast i arbeidet, og det vert difor lagt til grunn at Arna – Stanghelle skal planleggast som statleg plan og ved å gå rett på reguleringsplan. • Prioritering av midlar til utbygging av Arna – Stanghelle vil bli vurdert i arbeidet med Nasjonal Transportplan (NTP) for perioden 2018 – 2029. • På strekninga Stanghelle – Voss skal det på kort sikt gjennomførast oppgradering av tunnelar og setjast i verk skredsikringstiltak. • Full K5-utbygging av strekninga Stanghelle – Voss vert prioritert på lengre sikt. • Samferdsledepartementet er open for at andre løysingar kan vurderast på strekninga Stanghelle – Voss basert på erfaring og utvikling i prosjektet.

1.3 Prosjektmål for E16/ Vossebanen Arna – Stanghelle/ Helle

1.3.1 Samfunnsmål Samfunnsmålet for konseptvalutgreiinga (omtala i kap 1.2) er godkjent av Samferdselsdepartementet og vert vidareført i reguleringsplanen:

I 2050 skal transporten i korridoren skje trygt og påliteleg med reduserte avstandskostnader som gir grunnlag for regional utvikling

1.3.2 Effektmål Utleia av samfunnsmålet er det på eit meir detaljert og konkret nivå fastsatt fleire effektmål for veg og bane:

Effektmål 1: Trygg transport Eit overordna mål for prosjektet er å auke samfunnstryggleiken på strekninga ved å fjerne skredfarlege strekningar. I tillegg til effekt av auka tryggleik mot skred, skal infrastrukturen utformast slik at risiko for andre ulukker vert redusert.  Trygg veg og jernbane mot skred. o Transportsystemet skal utformast slik at den skredsikre infrastrukturen blir det naturlege valet for lokaltrafikken. o Tunnelpåslag for ny trasé skal vere i område som møter risikoakseptkriteria for skred, dvs. tolererbar/ akseptabel risiko. o Nye stasjonar skal leggast til område som møter krava til den strengaste tryggleiksklasse for skred i TEK101 .  Høg trafikksikkerheit og reduksjon i talet på ulukker. o Talet på drepne/hardt skadde i trafikkulukker på E16 Voss-Arna skal reduserast med minst 60% samanlikna med perioden 2004-2011.  Det skal etablerast eit betra tilbod for gåande og syklande langs dagens veg eller jernbanetraséar.  Både veg og jernbane skal utformast i tråd med gjeldande lovverk, normer og reglar for utforming av slike anlegg.

1 Tek 10 (Byggteknisk forskrift) Sikkerhetsklasse 3: Største nominelle årlige sannsynlighet for skred 1/5000

2 Statleg reguleringsplan med KU Planprogram E16 og Vossebanen Arna - Stanghelle ------

 Jernbanelina skal ikkje ha overgangar i plan.

Effektmål 2: Redusert reisetid og auka kapasitet Ny infrastruktur skal bidra til sterkt redusert reisetid og auka kapasitet for jernbane. Prosjektet skal også sikre stor reduksjon i reisetid på veg og sterkt redusert konsekvens av hendingar.  Redusert reisetid på bane for lokaltog, fjerntog og godstransport kan målast i reisetid for lokaltog: Her vil rutetid for lokaltoga bli redusert frå dagens 28 minutt (varierer frå 23-33min) til under 14 minutt på strekninga Arna -Stanghelle.  Auka kapasitet på strekninga gir mogelegheit for eit rushtilpassa rutetilbod for gods- og persontrafikk o Meir punktleg jernbanetransport, der 95% av lokaltoga skal ha mindre enn 4 min. forseinking ved framkomst til endestasjon. 95% av langdistanse- og godstoga skal ha mindre enn 6 min. forseinking. o Auka kapasitet på strekninga gir rom for stive timesruter Bergen – Voss, og mogelegheit for ekstratilbod i periodar på døgnet der gods eller personmarknaden etterspør eit rushtilbod.  Køyretida for godstrafikken Oslo-Bergen skal få ei tilsvarande innsparing.  Reisetid og reiselengd langs E16 skal reduserast vesentleg samanlikna med i dag.  Redusert omfang og konsekvens ved vegstenging (drift, skred, ulukker mm.) ved at det på heile strekninga vert sikra eit godt parallelt lokalvegnett.  Gode knutepunkt mellom jernbane og buss.

Effektmål 3: Legge til rette for ein effektiv planprosess og kostnadseffektiv utbygging  I utviklinga av prosjektet skal det aktivt søkast etter løysingar som kan halde kostnadsnivået nede i plan-, bygge- og driftsfasen. Andre viktige samfunnsmål  Lokal -og regional utvikling. Avklare i kva grad tiltaket kan ha påverknad på lokal og regional utvikling.  God arkitektur og landskapstilpassing  Unngå barriereverknad  Oppnå god økologisk tilstand i vassførekomstar

1.4 Nærare om reguleringsplanen Dette prosjektet skal planleggast som statleg plan og ein skal gå rett på reguleringsplan.

Felles reguleringsplan for veg og bane med tilhøyrande konsekvensutgreiing for strekninga Arna – Stanghelle skal ivareta fastsette samfunnsmål og effektmål, og skal leie fram til arealavklaring for påfølgande prosjektering og utbygging av ny E16 og Vossebanen.

3 Statleg reguleringsplan med KU Planprogram E16 og Vossebanen Arna - Stanghelle ------

Figur 1: Planområde med inndeling i delstrekningar

Normalt ville ei konseptvalutgreiing (KVU) blitt etterfølgt av ein kommunedelplan for prosjektet. Kommunedelplanarbeidet ville då skilt mellom alternative løysingar, avklart plassering av kryss og stasjonar og korleis veg og jernbane bør ligge innbyrdes.

Tilnærmingsmetoden kor ein går direkte på reguleringsplan med konsekvensutgreiing (KU) - og «hoppar over» eit overordna planledd – skapar nokre utfordringar for prosjektet med omsyn til plan- og bygningslova sine føresegner om utgreiingskrav (PBL, § 4-2), spesielt knytt til skildring av ulike alternativ (jfr. KU forskrifta §§ 14 og 19).

For å svara ut og imøtekomme lova sine føresegner på dette området, har prosjektet som vedlegg til planprogrammet utarbeidd ein silingsrapport nærare omtale i kap 4.2.1.

Planområdet går gjennom dei to kommunane Bergen og Vaksdal. Osterøy vert og berørt, då aktuelle sjødeponi av overskotsmassar i Sørfjorden vil ligge i den kommunen. Ein mindre del av tunneltraséen mellom Trengereid og Vaksdal ligg i Samnanger kommune (sjekk). Deponitemaet er nærare handtert i x.0 Overskotsmassar og deponi i dette dokumentet. Området for varsla planoppstart er vist i Kart x.0.

I følgje plan- og bygningslova (§ 6-4) kan staten ved KMD i særskilte tilfelle utarbeide statleg arealplan eller reguleringsplan når viktige statlege eller regionale utbygging-, anlegg- eller vernetiltak gjer dette naudsynt, eller når andre samfunnsmessige omsyn tilseier det. Statleg plan er først og fremst tenkt nytta der planoppgåvene har eit nedslagsfelt over fleire kommunar eller fylke, eller i prosjekt kor overordna regionale eller nasjonale interesser veg betydeleg tyngre enn omsynet til det lokale nivået. Grunngjevnaden for bruk av statleg plan er kopla til at ny E16/ Vossebanen omfattar fleire kommunar, er svært stor og omfattande, og at det er viktig med ein rask gjennomføring av planprosessen.

4 Statleg reguleringsplan med KU Planprogram E16 og Vossebanen Arna - Stanghelle ------

Ved statleg plan vil staten ved Kommunal- og moderniseringsdepartementet (KMD) vere planmynde og fastsette planprogrammet, medan kommunar og Hordaland fylke vert høyringspartar.

Departementet har såleis formelt ansvar for oppstart av planprosessen i tråd med plan- og bygningslova sine føresegner i §§ 4-1, 12-8, 12-9, 12-10 og 12-12. Konkret betyr dette at KMD har det formelle ansvaret for:

 Avgjersle om kunngjering av planoppstart og forslag til planprogram  Fastsetting av planprogram  Avgjersle om høyring og offentleg ettersyn av forslag til reguleringsplan med konsekvensutgreiing  Planvedtak

Planhandsaminga ved statleg plan skal oppfylle dei vanlege krava til offentlegheit og lokal medverknad. I tillegg til å vere høyringspart skal kommunane som planen går gjennom bistå departementet i arbeidet. Mellom anna i samband med høyring og utlegging av plan og plandokumenta til offentleg ettersyn samt gjennomføre tiltak for å sikre god medverknad. Det er ikkje høve til motsegn/ klage på statleg plan, og eventuelle konfliktar og interessemotsetnader skal søkast avklart i planprosessen.

Reguleringsplan for ny E16 og Vossebanen er omfatta av krav om konsekvensutgreiing med planprogram, jfr § 6 og vedlegg I nr 7. Rammer og innhald i konsekvensutgreiinga skal utarbeidast med forankring i KU-forskrifta kapittel 5. Omfanget av konsekvensutgreiingane er nærare spesifisert i avsnitt 5.0 Utgreiingsprogram i dette dokumentet.

For sjølve plandokumentasjonen skal det utarbeidast detaljert dokumentasjon for veg og jernbanetiltak, område for rigg- og drift, areal avsett for deponering og masseutfylling samt kartfesting og skildring av andre sentrale tiltak og arealdisponeringar. Plangrunnlaget skal bestå av følgjande hovuddokumentasjon:

 Plankart  Planføresegner, (juridisk bindande)  Planskildring med vedlegg:

 Konsekvensutgreiingar i hht. KU-forskrifta og Handbok V712 Konsekvensanalysar  Risiko og sårbarheitsanalyse (ROS-analyse)  Teknisk plangrunnlag for prosjektet  Teknisk premissdokument  Miljøoppfølgingsprogram/ Plan for ytre miljø  Kompenserande tiltak

Statens vegvesen Region vest er tiltakshavar og leier Fellesprosjektet på vegne av Statens vegvesen og BaneNOR.

5 Statleg reguleringsplan med KU Planprogram E16 og Vossebanen Arna - Stanghelle ------1.5 Lovgrunnlaget for arbeidet

For gjennomføring av større bygge- og anleggstiltak og andre tiltak som kan få vesentlege verknader for miljø og samfunn vert det kravd reguleringsplan, (PBL, § 12-1). Lovgrunnlaget for planprosessar er nedfelt i følgjande lovverk, forskrifter, føresegner og rundskriv:

 Plan- og bygningslova  Forskrift om konsekvensutgreiingar (FOR-2017-06-21-854)

I tillegg kjem ei rekkje andre sektorlovverk som også er førande for planarbeidet, og som det i større og mindre grad skal takast omsyn til. Konkret skjer dette ved at desse omsyna vert ivaretekne gjennom fagutgreiingar og anna dokumentasjon, og kor det faglege innhaldet vert innarbeid i plankart, planskildringar, konsekvensutgreiingar og planføresegner. Denne tilnærminga erstattar såleis særlovshandsaminga av dei ulike plantema. Dei mest sentrale sektorlovene for planprosessen er lista opp under.

Tabell x.0 Oversikt over relevante lovverk for planarbeidet for ny E16/Vossebanen.

Veglova Folkehelselova

Jernbanelova Friluftslova

Naturmangfaldlova Laks- og innlandsfiskelova

Jordlova Havressurslova

Kulturminnelova Akvakulturlova

Vassressurslova Hamne- og farvatnlova

Minerallova

I tillegg til det sentrale lovverket, vert planarbeidet regulert av fleire sett forskrifter.

1.6 Statlege planretningslinjer For å konkretisera nasjonale forventningar til planlegging og markere nasjonal politikk på viktige område i planleggingsarbeidet, er det bygd inn i plan og bygningslova føresegner om statlege planretningslinjer og statlege planføresegner, (jfr. PBL, §§ 6-1, 6-2, 6-3). Dei mest sentrale retningslinjene og føresegnene for plan- og prosjekteringsarbeidet omhandlar:

• Statlege planretningslinjer for samordna bustad-, areal og transportplanlegging, (SPR, 2014) • Statlege planretningslinjer for differensiert forvaltning av strandsona langs sjøen, (SPR, 2011) • Statlege planretningslinjer for verna vassdrag, (tidligare Rikspolitiske retningslinjer, 1994) • Statlege planretningslinjer for å styrke barn- og unge sine interesser i planlegginga, (tidligare Rikspolitiske retningslinjer, 1995) • Statlege planretningslinjer for klima- og energiplanlegging i kommunane, (SPR 2009) • T-1442 retningslinjer for handsaming av støy i arealplanlegging • T-1520 retningslinjer for handsaming av luftkvalitet i arealplanlegging

6 Statleg reguleringsplan med KU Planprogram E16 og Vossebanen Arna - Stanghelle ------

Føringane som ligg i retningslinjene skal leggast til grunn for all offentleg planlegging, samt for alle enkeltvedtak i plansaker som statlege, regionale og kommunale organ treff.

1.7 Konseptvalutgreiing Arna ‐ Voss

Samferdsledepartementet bestilte i juli 2010 forprosjekt for ny felles korridor for veg og bane på strekninga Arna – Voss. Oppdraget vart ferdig utgreidd av Statens vegvesen og Jernbaneverket i mai 2012. Dette var grunnlaget for påfølgjande konseptvalutgreiing (KVU) som blei sluttført april 2014 med tilråding om utbygging av «K5-alternativet» - dobbelspora jernbane Arna – Voss, firefelts motorveg Arna – Trengereid, samt to-feltsveg med midtdelar Trengereid – Voss.

Figur 2: Konsept K5 frå konseptvalutgreiinga Voss-Arna. Gjennom tilleggsutgreiing om jernbane i etterkant av KVU vart det fastlagt at parselldelinga skulle vere ved Stanghelle, ikkje Vaksdal slik tidlegare føresett.

Jernbaneverket vart i etterkant av KVU og kvalitetssikringa av konseptvalet (KS1) bedne av Samferdsledepartementet om å utarbeide ein supplerande utgreiing for å vurdere løysingar med eit lågare investeringsnivå enn det anbefalte konseptet i KVU-en. Konklusjonen på dette vart at slike løysingar ikkje gir ønska effektar som trygg og påliteleg bane med redusert reisetid og god kapasitet for gods.

I tingingsbrevet av 08.12.2015 frå Samferdsledepartementet blei oppdraget ytterlegare detaljert (sjå kap 1.1) og presisert ved at første plan- og byggetrinn skal omhandle strekninga Arna – Stanghelle.

7 Statleg reguleringsplan med KU Planprogram E16 og Vossebanen Arna - Stanghelle ------

2. NASJONALE, REGIONALE OG LOKALE FØRINGAR OG RETNINGSLINJER FOR PLANEN 2.1 Nasjonale forventningar til regional og kommunal planlegging

For å fremje ei bærekraftig utvikling, utarbeider regjeringa kvart fjerde år nasjonale forventningar til regional og kommunal planlegging. Dei nasjonale forventningane til planprosessar for noverande periode er innanfor desse hovudsatsingsområda:

 Gode og effektive planprosessar  Bærekraftig areal- og samfunnsutvikling  Attraktive og klimavennlege by- og tettstadsområde  Nasjonale mål for å redusera klimagassutslepp

Dei nasjonale forventningane skal leggast til grunn for statlege mynde sin medverknad i planlegginga. Overordna målsetting er at koordinert planlegging mellom alle partar og styringsnivå vil bidra til betre samanheng mellom nasjonal, regional og kommunal planlegging, samt gjere planlegginga meir føreseieleg og målretta.

For planarbeidet med ny E16/ Vossebanen er dei mest sentrale momenta i dei nasjonale forventningane og føringane tenkt ivaretekne slik:

 Rasjonell og effektiv planhandsaming vil mellom anna bli handsama ved at: o Planarbeidet vert kopla tett opp til fylkeskommunen sitt planforum. o Tett kontakt med dei enkelte kommunane for å drøfte særskilte planrelaterte utfordringar og samordningsbehov mellom planane for E16/ Vossebanen og kommunale planar/ samfunnsutviklingstiltak.

 Planarbeidet vil bli sett i samanheng med dei statlege planretningslinjene for samordna bustad, areal- og transportplanlegging. På miljøsida vil det bygde prosjektet medverke til å realisere effektive transportårar som mogleggjer reduksjon i klimagassutslepp, auke i kollektivtransporten sin relative del av arbeids- og fritidsreiser, samt bidra til omlegging av godstrafikk frå veg til bane som følgje av større kapasitet på Bergensbana. Reisetida med tog mellom Bergen og Voss vil ligge på ca. 30 minutt etter at prosjektet er realisert. Dette gjer det mogleg å utvikle attraktive og klimavennlege by- og tettstader gjennom transformasjon av Arna, Vaksdal, Stanghelle, Dale og Voss «stasjonslandsbyar». Prosjektet skal såleis bidra til regionforstørring og grunnlag for auke i arbeidspendling inn og ut av Bergen. Konkret betyr dette i planfasen at prosjektet samordnar seg mot kommunane sine ulike stad- og utviklingsprosjekt, samt fylkeskommunen sine regionale planar og prosjekt. På denne måten kan kommunane og fylket legge til rette for nye bustad, næring og samferdsleprosjekt i tett fysisk tilknyting til ny E16 og Vossebanen. Planarbeidet skal, - for å bygge opp under kommunane si planlegging, også utarbeide funksjonelle, estetisk attraktive og universelt utforma areal og knutepunkt mellom transportformene og dei offentlege romma. Strekninga Bergen – Voss er definert som nasjonal sykkelveg. Dette medfører at planprosjektet skal ta omsyn og rådgje korleis denne transportforma skal ivaretakast og utviklast. Samordninga betyr også at prosjektet skal legge til rette for at kommunane kan nyttiggjere seg dei store overskotsmassane frå tunneldrifta til samfunnsnyttige tiltak. Ny E16/Vossebanen vil - sjølv om store delar av veg og bane ligg i tunnelar - vere arealkrevjande. Dette gjeld Arna, Trengereid, Vaksdal og Stanghelle kor arealforvaltninga vil bli hardt pressa. Prosjektet vil difor ha eit sterkt fokus på å minimalisere påverknadane på naturmangfald, kulturarv, friluftsliv/ byliv og

8 Statleg reguleringsplan med KU Planprogram E16 og Vossebanen Arna - Stanghelle ------

naturressursar. For å ivareta kravet og omsynet til eit robust nasjonalt infrastruktursystem, vil planlegginga og prosjekteringa av ny E16/ Vossebanen ta omsyn til eit tøffare framtidig klima.

 Prosjektet skal også ivareta dei rikspolitiske retningslinjene for barn og unge sine interesser i planlegginga. Hovudsiktemålet med desse er å sikre at oppvekstmiljøa til dei unge ikkje vert nedbygde, utsett for støy og forureining, trafikkfare eller anna helsefare. Retningslinjene vert først og fremst aktualisert i Vaksdal og på Stanghelle, kor veg og bane ligg i relativ tett nærføring til idrettsanlegg og barnehagar. Når det gjeld friluftsområde som kan bli berørt må planarbeidet forhalde seg til «Nasjonal handlingsplan for statlig sikring og tilrettelegging av friluftslivområde»

Ettersom handteringa av dei nasjonale føringane og forventningane i praksis skjer på det regionale og lokale plannivå, vert det synt til avsnitta 2.3 Regionale strategiar og planar, 2.4 Kommunale planar – Bergen og 2.5 Regionale planar – Vaksdal for ytterligare drøfting og konkretisering av korleis dei nasjonale rammene og signala vert ivaretekne i planarbeidet.

2.2 Nasjonal Transportplan 2018 – 2029

Nasjonal Transportplan for perioden 2018 – 2029 vart lagt fram av regjeringa som Stortings- melding før påske 2017. Vedtak av ny NTP vart gjort av Stortinget i juni 2017 etter at det hadde vore ført politiske forhandlingar om meldinga.

Omtale av ny E16/ Vossebanen i Stortingsmeldinga om NTP for perioden 2018 – 2029 kan oppsummerast i følgjande punkt:

• Første etappe i tilrådd konsept (K5) er mellom Stanghelle og Arna. K5 er ei løysing der infrastrukturen stort sett ligg i tunnel med korte dagsoner for stasjonar og kryss. Felles traséføring gir muligheit for store innsparingar ved bruk av felles rømmingskonsept der nabotunnelen vert nytta til rømming ved ulykker. • Det vert lagt opp til ei heilskapleg løysing for veg og jernbane med felles planlegging og utbygging. • Prosjektet omfattar bygging av tofeltsveg mellom Stanghelle og Trengereid/ Romslo. Frå Romslo til Arna skal det byggast firefeltsveg. Løysinga i Arna må samordnast med løysingar for framtidig Ringveg aust • Regjeringa vil sjå på om det er mogleg å framskynde oppstart av prosjektet. Arna – Trengereid er mest aktuell som første byggetrinn, då det er mogleg å bygge veg og bane uavhengig av kvarandre på denne strekninga. Mellom Trengereid og Stanghelle må veg og bane byggast samtidig for å kunne etablere felles rømming.

Finansiering:

I summen på 11,0 milliardar til veg ligg og 0,35 milliardar til oppgradering av ein del eksisterande tunnelar på E16.

I Stortinget si handsaming av NTP kom følgjande fleirtalsmerknad (forkorta):

Fleirtalet meiner at det er viktig å snu alle steinar for å finne utvegar til å komme raskare i gong, slik at vegen kan ferdigstillast raskast råd er, og viser til at det er mogleg å starte bygging gjennom bompengar i første periode. Fleirtalet legg dette til grunn, slik at byggestart blir seinast i 2022. Arbeidet som vert gjort for ytterlegare å redusere kostnader og vidare

9 Statleg reguleringsplan med KU Planprogram E16 og Vossebanen Arna - Stanghelle ------

framskynde prosjektet skal ha målsetting om å kunne realisere byggestart i 2021 som opphaveleg tenkt.

2.3 Regionale strategiar og regionale planar

Overordna regionale planstrategiar for planområdet er forankra i Hordaland fylkeskommune sin «Utviklingsplan for Hordaland», (Regional planstrategi 2016 – 2020, førebels versjon vedtatt i fylkestinget 14.12.2016). Relevante målsettingar, strategiar og utviklingsretningar (tids- horisont 2016 - 2020), som vil ha betydning for planarbeidet for ny E16/Vossebanen er:

 Arbeide for reduksjon av transportbehovet, etablere miljøvennlege og konkurransedyktige transportalternativ samt legge til rette for utvikling av grøn konkurransekraft for å oppnå lågare klimagassutslepp og luftforureining.  Bidra til utvikling av møteplassar i lokalmiljøet basert på tett samankopling mellom bustad, arbeidsplassar, servicefunksjonar og rekreasjonsområde, der kollektivtransport og kommunane sine lokalsamfunn og sentra stør opp under og samverkar med den regionale strukturen.  Sikring av helsefremjande samfunnsplanlegging kor gode nærmiljø, bustadområde, universell utforming og sykkel og gange vert vektlagt og ivareteke.  Oppretthalde høgt biologisk mangfald.  Ivaretaking av regionale og nasjonale landskap og kulturmiljø.  Styrking av jordvernet og vern om sjøareala.  Sikring av regionale friluftsområde.  Etablering av effektiv og godt utbygd infrastruktur i fylket langs hovudårane E16, E39 og RV13.

Realisering av fylkeskommunen sine målsettingar vert støtta opp under og følgt opp av fleire ulike regionale planar og temaplanar. Dei viktigaste for E16/ Vossebanenprosjektet er identifisert slik:

Fylkesplan for Hordaland 2014 – 2030, (2014)

Regional transportplan for Hordaland 2013 – 2024, (2012, under revisjon)

Regional næringsplan 2013 – 2017, (2013)

Klimaplan for Hordaland 2014 – 2030, (2014)

Regional plan for attraktive senter i Hordaland, (2014)

Regional plan for folkehelse 2014 – 2025, (2014)

Regional areal- og transportplan Bergensområdet, (Under utarbeiding)

Strategisk næringsplan for Bergensregionen – temaplan, (2015)

Handlingsplan for trafikksikring – temaplan, (2014)

Kollektivstrategi for Hordaland – temaplan, (2014)

Dei mest sentrale momenta i dei regionale strategiane og planane vert ivaretekne på følgjande sett:

Hordaland fylkeskommune sitt plangrunnlag er på mange område samanfallande med målsettingar og effektar knytt til ny E16 og Vossebanen. Prosjektet legg til rette for meir «grøne» og miljøvennlege transportalternativ, og det er eit effektmål i prosjektet at ein skal

10 Statleg reguleringsplan med KU Planprogram E16 og Vossebanen Arna - Stanghelle ------oppnå positive klimaverknader. Realisering av dei overordna nasjonale måla for klimagassutslepp skjer konkret ved at ein større del av arbeids- og fritidsreiser kan skje kollektivt, samt at incentiva for å flytte gods frå veg til bane aukar. På det operative nivået vil det her vera dei private marknadsaktørane og fylkeskommunen som kollektivansvarleg si oppgåve å nyttegjere seg det nye veg- og jernbanenettet gjennom utvikling av attraktive tilbod. Fylkeskommunen vert såleis definert som ein sentral premissgjevar for dei delane av planen som omhandlar kollektivtema. Det vert difor lagt opp til i planarbeidet at fylket medverkar for å utarbeide gode løysingar på dette området.

Eit betydeleg forbetra veg- og jernbanesystem vil legge grunnlag for regionforstørring og samfunnsutvikling ved at bu-, arbeid- og servicemarknaden for Bergensområdet vert utvida mot aust. Kommunane Voss, Vaksdal, Osterøy og Samnanger vert no knytt nærare til Bergensregionen. Denne utviklinga må i planarbeidet sjåast i samanheng med dei statlege planretningslinjene for samordna bustad, areal og transportutbygging, fylket sine målsettingar på dette område, samt Vaksdal kommune sine ønske om å auke sin attraktivitet med «stasjonslandsbyar». Dei ansvarlege aktørane for den fysiske planlegginga på dette område er kommunane som arealplanmynde, samt fylkeskommunen som regional samfunnsutviklar. For å få størst mogleg effekt av regionforstørringa, skal planprosjektet for ny E16 og Vossebanen samordne delar av si planlegging med både kommunane og fylkeskommunen sin planar og målsettingar slik at rasjonelle og effektive løysingar kjem på plass. Dette skjer mellom anna via fylket sitt planforum, men også gjennom dialog direkte mellom prosjektet og kommunane Bergen og Vaksdal.

Prosjektet skal svare ut kommunane, fylkesmannsembetet, fylkeskommunen og næringslivet sine mål om at det blir etablert eit meire robust og sikkert veg- og jernbanenett inn og ut av Bergen som eliminerer stengingar og nedetid. Dette målet vert mellom anna oppnådd ved at det noverande vegsystemet vert omklassifisert som lokal- og bered- skapsveg, samt at infrastrukturen dimensjonerast for eit meire ekstremt klima.

Fylkeskommunen er ein viktig aktør i trafikksikringsarbeidet, og prosjektet skal innleie dialog med både fylke og kommunar om korleis dette temaet skal handterast i planen. Siktemålet i denne dialogen blir å finne gode løysingar for mjuke trafikantar lokalt som gjer det attraktivt å gå eller sykle mellom bustad, skule og jobb. På eit meir overordna nivå skal prosjektet også syne korleis det er mogleg å kople planområdet – dvs. først og fremst strekninga Arna – Trengereid – Vaksdal – Stanghelle, saman med gang- og sykkel-løysingar.

Store samferdsleprosjekt har ofte motstridande målsettingar innebygd som følgje av planane og tiltaket sin kompleksitet, arealkrav og store geografiske influensområde. KU- utgreiingane skal avdekke kva som er interessemotsetnadene samt synleggjere verknadane av tiltaka i planen på miljø og samfunn, samt avdekke i kva for ein grad det finns avbøtande og/ eller kompenserande tiltak. Folkehelseperspektivet skal i den samanheng vektleggast.

For ytterligare avklaringar, drøftingar og operasjonalisering av korleis dei regionale strategiane og planane skal handsamast i planarbeidet, vert det synt til kapittel 4.0 Ny E16/ Vossebanen – skildring av tiltaket og identifisering av sentrale planspørsmål samt kapittel 5.0 Utgreiingsprogram.

11 Statleg reguleringsplan med KU Planprogram E16 og Vossebanen Arna - Stanghelle ------2.4 Utgreiing Ringveg øst, og planprosess Arna‐Vågsbotn‐Klauvaneset

Utvikling for biltrafikken i Bergen er eit viktig tema i vidare byutvikling og i den inngåtte byvekstavtalen (Miljøløftet) for Bergen. Som del av strategien for å dempe trafikken sentralt, har Statens vegvesen i utgreiinga «Ringveg øst og E39 nord i Åsane» (2016) tilrådd ein ringveg via Arna. På sikt betyr det eit riksvegnett der ny E39 (firefelts Ringveg øst) og ny firefelts E16 frå aust møtest og vert kopla saman med eit nytt hovudvegkryss i Arna.

Utgreiinga tilrår at ein må planlegge delstrekningane E16 Arna-Vågsbotn og E39 Vågsbotn-Klauvaneset samla, og at plannivået må vere kommunedelplan med konsekvensutgreiing. Ein slik planprosess er no under oppstart. I Nasjonal transportplan 2018-29 ligg desse delstrekningane inne som to separate prosjekt. E16 Arna-Vågsbotn er fullfinansiert i andre periode, medan E39 Vågsbotn-Klauvaneset ligg inne med oppstart i andre periode.

I dette planarbeidet inngår ikkje søndre del av Ringveg øst, strekninga Arna- Fjøsanger. Avgrensing i sør vil difor vere Arna, der nytt hovudvegkryss med E16 no må løysast gjennom arbeidet med statleg reguleringsplan for Vossebanen/E16 Arna-Stanghelle. Det må her i fellesskap avklarast eit tenleg grensesnitt mellom planane.

2.5 Kommunale planar – Bergen

I kommuneplanen sin samfunnsdel, (KPS), er Bergen kommune sine overordna visjonar knytt til ein framtidig aktiv og attraktiv by. Dei mest sentrale politiske måla i planen som vil påverke planlegginga og bygginga av ny E16/Vossebanen omhandlar følgande temaområde:

 Bergen kommune skal legge til rette for eit miljøvennleg og klimasmart samfunn.  Bergen skal ha et velfungerande transportsystem som gjer regionen til ein samla arbeids-, bustad- og utdanningsmarknad.  Bergen skal vera ei aktiv drivkraft i utviklinga av landsdelen og regionen.

12 Statleg reguleringsplan med KU Planprogram E16 og Vossebanen Arna - Stanghelle ------

Dei mest sentrale kommunale planane (både regulerings- og temaplanar) i Bergen kommune for E16 og Vossebanenprosjektet:

 Kommuneplanens samfunnsdal, 2013. Vedteken juni 2015.  Kommuneplanens arealdel, 2010 – 2021 (Plan-ID 60910000)  Kommuneplanenes arealdel 2016, forslag på høyring (Plan-ID 65270000)  Kommunedelplan for Indre Arna, (Plan-ID, 9940000, ny KDP for Arnavågen)  Grønn strategi, (temaplan, 2016)  Handlingsplan for landbruket i Bergen kommune, 2016 - 2020  Handlingsplan mot støy i Bergen, 2013 – 2018, (temaplan, 2015)  Kommunedelplan for blågrønn infrastruktur i Bergen, 2012 – 2020  Sykkelstrategi Bergen, 2010 - 2019  Arna stasjon, (reguleringsplan, Plan-ID 626230000)  Arnadalen sør, (reguleringsplan, Plan-ID 8130000)  Arnadalen midt 1, (reguleringsplan, Plan-ID 17290000)  Arnadalen midt 2, (reguleringsplan, Plan-ID 17290004)  Arnadalen, Arna Gnr299/ bnr 25 mfl. Forslag til reguleringsplan, Plan-ID 63340000)  FV. 580 Kryss ASKO, (reguleringsplan, Plan-ID 17290001)  E16-rv. 7 Kryss Trengereid, (reguleringsplan, Plan-ID 9100000)

Kart x.0 Arealplan for Bergen kommune for 2010 – 2021, strekninga Arna – Trengereid.

Dei mest sentrale momenta i Bergen sitt plangrunnlag som har betydning for E16/ Vossebanen er:

 Kommuneplanen sin samfunnsdel for Bergen kommune (vedteken juni 2015) ser på byen sine utfordringar fram mot 2030. Omsyn til klima og miljø, levekår og folkehelse, ein velfungerande bystruktur med framtidsretta transportløysingar er nokre av områda som vert handsama i denne planen.

13 Statleg reguleringsplan med KU Planprogram E16 og Vossebanen Arna - Stanghelle ------

 Kommuneplanen sin arealdel for Bergen kommune 2010 – 20212 syner få utbyggingsområde på strekninga Arna – kommunegrensa Bergen/Vaksdal som vil kunne koma i konflikt med planlegging og utbygging av ny E16/ Vossebanen. Unntaket er dei allereie etablerte industriareala i Arnadalen. Her vil prosjektet legge opp til ein tett dialog med både kommunen og dei næringsdrivande for å finne løysingar for knytte industriområde til lokalvegnettet, samt for kryssfunksjonane mellom E16/ fv. 580/ ny Ringveg aust (E39).

 Administrativt forslag til revidert kommuneplan har i Arnadalen med næringsområde (I/L9) som er i direkte konflikt med trasé og kryssutforming for E16/ Ringveg aust (E39). Dette vil bli følgt opp i vidare planarbeide og uttale til planen. Kommuneplanforslaget har og sett på aktuelle område som kan gi samfunnsmessig nytte av steinmassar. Dei har lansert nordlege del av Grimevatnet som eit aktuelt område for å deponere massar til vegformål, gange og sykkel. Dette vil bli følgt opp i det vidare planarbeide.

 På reguleringsplannivå arbeider kommunen med ny områdereguleringsplan for Indre Arna/ Arnavågen. Denne planen vil no få eit større handlingsrom ved at kryssløysninga for ny E16/ Ringvei aust vert flytta sørover til industriområdet i Arnadalen. Planen legg opp til ei større utfylling i eit område på austsida av Arnavågen. Massar frå E16/ Vossebanen kan bidra til realisering av planane.

 Bergen Tomteselskap har under utarbeiding ein reguleringsplan i Arnadalen avgrensa av fv. 580 (Hardangerveien), Storelva i aust, Torofabrikken i nord og Asko terminalområde i sør. Den må samordnast med hovudveg/kryssområde for E16 og Ringveg aust. Mellom anna må vegen langs det planlagde næringsområde (mellom Toro og Asko) dimensjonerast som ein framtidig fv. 580 (auka breidde, god linjeføring og god utforming av kryss).

2 Bergen kommune har i 2016 fatta vedtak om oppstart av arbeid med rullering av kommuneplanens arealdel. Forslag er endå ikkje sendt ut på høyring.

14 Statleg reguleringsplan med KU Planprogram E16 og Vossebanen Arna - Stanghelle ------

 Frå Takkvam til Trengereid er det berre dei avsette akvakulturlokalitetane på Romslo, Risnes og Trengereid, samt hamnearealet på Trengereid, som vil kunne kome i berøring med planarbeidet. Dette vil kunne skje i samband med etablering av tverrslag for rømmingstunnelar for jernbanen, eventuelt knytt til etablering av riggområde/deponi for overskotsmassar. Desse tema vert nærare drøfta i kapittel 6.0 Utgreiingsprogram.

 Bergen kommune har vedteke eigen handlingsplan mot støy. Denne planen vil vere relevant for utfordringar knytt til støyproblematikk i Arnadalen, samt på Trengereid. Det er grunn til å anta at støytilhøva ved realisering av ny E16 og Vossebanen sannsynligvis vil bli redusert i nokre delar, (Takvam – Risnes), medan dei vil auke i andre område av planen, (Arnadalen og Trengereid). Problemstillinga kring støy og forureining vert nærare drøfta i kapittel 5.0 Utgreiingsprogram.

 I sykkelstrategien for Bergen 2010 – 2019 går det fram som eit behov å tilrettelegge for sykling mellom Indre Arna og Midttun. Vidare er Garnesvegen mot Tunes ei hovudrute for sykkel. Det er og eit samanhengande sykkeltilbod til Trengerid – på lokalveg.

15 Statleg reguleringsplan med KU Planprogram E16 og Vossebanen Arna - Stanghelle ------

 Prosjektet skal føre dialog med Bergen kommune om moglege lokalitetar for etablering av massar enten for å etablere nye nærings-, bustad- eller vegprosjekt, eventuelt som reine massedeponi. Massedeponeringsprosjekt utanfor planområdet for ny E16/ Vossebanen vil då bli gjennomført som eigne reguleringsplanar. Det vert synt til avsnitt x.0 Overskotsmassar og deponi for nærare drøfting av dette temaet.

For ytterlegare avklaringar, drøftingar og operasjonalisering av korleis Bergen kommune sitt plangrunnlag skal handsamast i planarbeidet, vert synt til kapittel 4.0 Ny E16/ Vossebanen – skildring av tiltaket og identifisering av sentrale planspørsmål samt kapittel 5.0 Utgreiingsprogram.

2.6 Kommunale planar Vaksdal kommune

Vaksdal kommune har vedteke ny samfunnsplan for perioden 2017 – 2028. Visjonen for kommunen er å ta vare på det bynære bygdelivet og kvalitetane det gir, men samstundes nyttiggjere seg fordelen av å vere lokalisert nært Bergen og Voss. For ny E16 og Vossebanen vil fleire aspekt av Vaksdal kommune sitt verdigrunnlag, strategiar og målsettingar vera relevant for både planlegging og bygging av ny E16/ Vossebanen. Dei mest sentrale satsingsområda for Vaksdal kommune er:

 Etablere trygge og utviklande oppvekstvilkår for barn og unge inkludert møteplassar for leik og aktivitet og trygg ferdsel mellom viktige funksjonar.  Arbeide for urbaniseringa av stasjonsbyane, utnytte areal til bustad- og næring betre, samt utvikle tettstadene med trivselskvalitetar, kultur og allmenn tilgang.  Ivareta jordvernet som grunnlag for lokal matproduksjon, samt ivareta kulturlandskapet. Tap av dyrka mark ved utbygging skal erstattast med nydyrking.  Legge til rette for bruk av overskotsmassar frå utbyggingsprosjekt til samfunnsnyttige føremål.  Innarbeide folkehelseperspektivet i all samfunnsutvikling.  Ha ei aktiv rolle som påverknadsagent for at framtidig utbygging av E16 og jernbane kjem kommunen mest mogeleg til gode.  Setje strenge krav i utbyggingsfasen av ny E16 og jernbane, slik at innbyggarane vert minst mogeleg belasta.  Være pådrivar for at nedlagt jernbanetrasé vert del av Nasjonale sykkelruter.

16 Statleg reguleringsplan med KU Planprogram E16 og Vossebanen Arna - Stanghelle ------

Kart x.0 Arealplan for Vaksdal kommune for 2006 – 2016, Stanghelle, Vaksdal og Dale.

17 Statleg reguleringsplan med KU Planprogram E16 og Vossebanen Arna - Stanghelle ------

Dei mest sentrale planane i Vaksdal kommune som har relevans for E16 og Vossebanenprosjektet: - Kommuneplanens arealdel 2006 – 2016, (under rullering pr. oktober 2017. Ferdig? sjekk) - Oppvekstplan 2013 - 2023 - Helse- og omsorgsplan 2015 – 2025, (under utarbeiding pr oktober 2017 (Status?) - Trafikksikringsplan 2009 – 2013 - Bogatunnelen, (reguleringsplan, Plan-ID 2001-001) - Vaksdal aust, (reguleringsplan, Plan-ID 1982-001) - Vaksdal aust, reguleringsendring ved Vaksdal senter, (reguleringsplan, Plan-ID 1989-003) - Jemnegarden, (reguleringsplan, Plan-ID 1988-001) - Vaksdalsgarden, (reguleringsplan, Plan-ID 1994-001) - Vaksdal Vest, (reguleringsplan, Plan-ID 1982-002) - Avkjøring ved Vaksdal senter, (reguleringsplan, Plan-ID 1985-001) - Brualeitet, (reguleringsplan, Plan-ID 1992-003) - Barnehage Tveitane, (reguleringsplan, Plan-ID 2009-002) - Tyttebærhaugen, (reguleringsplan, Plan-ID 1981-001) - Stanghelle aust, (reguleringsplan, Plan-ID 2005-001) - Stanghelle aust, (reguleringsplan, Plan-ID 1985-003) - Stanghelle vest, (reguleringsplan, Plan-ID 1977-001) - Stanghelle vest, Felt B2, (reguleringsplan, Plan-ID 1982-005) - Stanghelle vest, Trinn 1, (reguleringsplan, Plan-ID 1980-002) - Helletunnelen – Dalevågtunnelen, (reguleringsplan, Plan-ID 2004-002) - Vaksdal vassverk (forslag til reguleringsplan, Plan-ID 20150010)

Dei mest sentrale momenta i Vaksdal kommune sitt plangrunnlag:

 På Vaksdal og Stanghelle vil dei nye planane for veg og bane berøre eit betydeleg tal eksisterande planar og politiske målsettingar. Når det gjeld kommunen sine temaplanar, vil prosjektet i første rekkje måtte ta omsyn til kommunen sin trafikksikkerheitsplan og oppvekstplan og helse og omsorgsplan (?).

 Vaksdal kommune er i ferd med å varsle oppstart av områdeplan for Vaksdal og Stanghelle. Samstundes har kommunen gjennomført ein moglegheitsstudie for Vaksdal og Stanghelle kor kommunen vektlegg stadutvikling med den nye jernbanestasjonen som nav i utviklinga. Prosjektet ser her eit klart behov for å koordinere planprosessen for ny E16/Vossebanen med kommunen sitt utviklingsarbeid. Dette gjeld særlig grensesnittet mellom stasjon, areal for kollektivtransport, vegsystem, samt gang- og sykkelvegar

 Vaksdal kommune legg vekt på folkehelse og trygge bu- og oppvekstvilkår for alle sine innbyggjarar (med særskilt vekt på barn- og unge) i sine planar for samfunnsutvikling. Dette betyr at prosjektet legg opp til å prioritere dialog med Vaksdal kommune med siktemål å få etablert løysingar som tek vare på desse målsettingane.

18 Statleg reguleringsplan med KU Planprogram E16 og Vossebanen Arna - Stanghelle ------

 Å ta vare på landbruksareala, natur og kulturmiljø utgjer ei viktig målsetting i Vaksdal kommune. Spesielt har kommunen vore oppteken av at eventuelle landbruksareal som vert nedbygd som følgje av prosjektet, skal minimaliserast. I prosjektsamanheng blir det difor viktig å utgreie konsekvensar og verknader av eventuelle inngrep, samt drøfte moglege avbøtande tiltak.

 Handtering av overskotsmassar utgjer ein felles utfordring for heile prosjektet. I Vaksdal kommune er det eit siktemål for prosjektet at det blir mogleg å få utarbeidd samfunnsnyttige prosjekt og tiltak knytt til bustad-, næring- og samfunnsutvikling. Prosjektet skal her innleie drøftingar med kommunen om samarbeid og koordinering av reguleringsplanprosessar for desse tiltaka. Sjå elles avsnitt x.0 Overskotsmassar og deponi for nærare drøfting av dette temaet.

For ytterligare avklaringar, drøftingar og operasjonalisering av korleis Vaksdal kommune sitt plangrunnlag skal handsamast i planarbeidet, vert synt til kapittel 4.0 Ny E16/Vossebanen – skildring av tiltaket og identifisering av sentrale planspørsmål samt kapittel 5.0 Utgreiingsprogram.

3. PREMISSAR FOR PLANLEGGING AV BANE OG VEG 3.1 Overordna føringar frå Jernbanedirektoratet/ BaneNOR

Tilbodskonsept Det er utarbeidd eit eige konseptdokument (vedlegg til planprogrammet) der samspelet mellom togtilbod, infrastruktur og krav til funksjonalitet med omsyn til togframføring, drift og vedlikehald er omtala. Det skal på strekninga Voss - Bergen utviklast eit togtilbod med 30- minuttsintervall i rush og 60- minutts intervall i lågperiodar. Persontrafikk og godstransport er ivaretekne i konseptet.

Tabell 1: Tilbodskonsept for persontrafikk og godstransport i fase 1, dobbeltspor til Stanghelle.

Tilbodskonsept Med dobbeltspor Stanghelle – Arna3 Dagens Grunnrute Rushtilbod Stoppmønster

Timesfrekvens 30 min Regiontrafikk 16 (utgår i timer med (1 tog i timen utgår i Voss Vossebanen avgang pr. dag/ retning 2 fjerntog) timer med fjerntog) Bolstad Dale Reisetid1 mot Bergen 01:21:12 00:56:36 00:58:45 Stanghelle Vaksdal Arna Reisetid1 frå Bergen 01:17:30 00:58:50 01:08:39

Fjerntrafikk Bergen – 4 +1 120 min Oslo avgang pr. dag/ retning Voss Dale Reisetid1 mot Bergen 01:18:00 00:54:19 00:54:19 Arna Reisetid1 frå Bergen 01:13:15 00:55:02 00:55:02 Følger dagens Godstrafikk 8 10 ruteopplegg med

19 Statleg reguleringsplan med KU Planprogram E16 og Vossebanen Arna - Stanghelle ------

godstogpar pr. dag godstogpar pr. dag fordeling /retning /retning Nygårdstangen – Alnabru/ Drammen Reisetid1 mot Bergen 01:29:00 01:04:46 01:10:15

Reisetid1 frå Bergen 01:28:40 01:05:56 01:09:48 1 Berekna rutemessige køyretider Voss‐Bergen med dobbeltspor mellom Stanghelle‐Arna inkl. kjøretidspåslag på 12‐15% 2 Bolstad er henta frå KVU’en. Kommunen ønsker en ny vurdering av om stoppet skal være på Bolstad eller Evanger 3 Kjøretid frå Arna til Stanghelle med regiontog (som stopper på Vaksdal) er 13:10 med nytt dobbeltspor

Teknisk designbasis. Teknisk designbasis er fastsett av Jernbaneverket i 2015, og er retningsgivande dokument som gir føringar for føretrekte teknologiske val for infrastrukturen på InterCity-strekningane. For strekninga Arna – Stanghelle er det laga ein teknisk designbasis med utgangspunkt i prinsippa frå InterCity-strekningane, tilpassa strekningshastigheit, rutefrekvens og lokale tilhøve. Denne ligg ved som vedlegg x

Parkeringsstrategi Det er utarbeidd ein eigen innfartsparkeringsstrategi for Bergensbana og Flåmsbana (Jernbanedirektoratet mars 2017). Her er det tilrådd strategi for utvikling og tiltak på kort, mellomlang og lang sikt for stasjonane i Arna, Vaksdal og på Stanghelle. Føringar frå denne vil bli lagt til grunn i vidare planlegging. Denne ligg ved som vedlegg y.

3.2 BaneNOR sine krav til banestandard

Dobbeltspor: Det vert lagt til grunn utbygging av dobbeltspor mellom Arna og Stanghelle i ny trasé. Etter Arnanipatunnelen vil ny trasé i størst mogleg grad gå parallelt med ny E16.

Hastigheit 200 km/h: I KVU-arbeide vart tilrettelegging for både 200 km/t og 250 km/t utgreidd. Å blande dimensjonering for 200 km/t og 250 km/t gir liten effekt på reisetid då akselerasjon og oppbremsing tek lang tid og krev svært lange strekningar. Kurvaturen for 250 km/t er i tillegg så stiv at det ikkje er mogleg med stasjonar på Vaksdal og Stanghelle. Dimensjonerande fart vart fastlagt til 200 km/t i KVU-fasen. Dersom ein i reguleringsplanarbeidet finn at ein hastigheit på 160 km/h på delar av strekninga kan gi betre rom for tilpassing av trasé, tekniske eller kostnadseffektive løysingar vil dette bli vurdert og dokumentert.

Stigning og fall:  Bestemmande stigning fall er max12,5 promille målt over 1 km lengde. Minstekravet kan etter «inngåande vurdering» aukast opp til 20 promille i max 3 km lengde  Absolutt stigning fall er max 20 promille som kan aukast til max 30 promille i max 300 m lengde Omsynet til kva konsekvensar det vil få for godstrafikken å ta i bruk minstekrava, må takast med i vurderingane.

Plattformlengder: Plattformene på nye Vossebanen skal vere 250 meter for regiontogstasjonar (Vaksdal og Stanghelle) og 350 meter for fjerntogstasjonar (Arna (og Dale)). Sidestilte plattformer er lagt til grunn for å redusere arealinngrep i tettstadene Vaksdal og Stanghelle. Utforming av Arna stasjon inngår i arbeidet med dobbeltspor Arna-Bergen. Det må gjerast tilpassingar når det nye dobbeltsporet frå Vaksdal kjem inn på stasjonsområde i ny tunnel ved sida av eksisterande tunnel. Dette påverkar delar av stasjonsområde (austleg del).

20 Statleg reguleringsplan med KU Planprogram E16 og Vossebanen Arna - Stanghelle ------3.3 Statens vegvesen sine krav til vegstandard

Overordna føringar og vegstandard for ny E16 er fastsett gjennom vegnormalar, NA- rundskriv, og prosess med fråvikshandsaming i Vegdirektoratet. Topografi og rammevilkår er her så vanskelege at særskilte fråvik frå regelverket er påkrevd. Alternative skredsikre dagsoner er så korte at det dei fleste stader ikkje er mogleg å plassere kryss i dagen. Løysingar må difor i større eller mindre grad baserast på fråvik for tunnelrampekryss. Dimensjonerande trafikk skal vere ÅDT20 år, det vil seie trafikkmengda 20 år etter opning av anlegget. Trafikkprognosar og -utvikling for E16 vil her avhenge av ulike faktorar. Ny veg, folketalsvekst, og generell økonomisk vekst vil i utgangspunktet gi trafikkauke framover. Framtidig utvikling av Ringveg aust (E39) via Arna vil også bidra til noko auka trafikk- etterspørsel på E16. I motsett retning vil andre faktorar dempe trafikkveksten. For det første utviklar ein her samtidig eit nytt og svært konkurransedyktig togtilbod med stor innkorting i reisetid. Vidare vil utvida bomsystem i Bergen og andre tiltak for å fremje nullvekstmålet, også dempe etterspørselen etter bilreiser.

Etter handsaminga av prinsippfråvik i Vegdirektoratet kan ein oppsummere følgjande om krav til veg og tunnelstandard:

 Uavhengig av korleis ein vurderer trafikkvekst, er trafikktala her på eit nivå som gir krav om firefelts løysing mellom Arna og Trengereid (skiljet med fv. 7). Tunnel skal då byggjast med to separate tuber (2xT9,5). Dette gjeld også om vi legg nullvekst til grunn. Aust for Trengereid kan løysinga byggjast med eitt tunnelløp (T10,5, med 1m midtfelt og sinusfresing). Dette føreset at krav til rømming er ivareteke gjennom felles rømmingssystem med jernbanen. Planen skal legge til rette for at det i framtida kan byggjast ein tube2 om behovet oppstår.

 Det er gjeve prinsippfråvik for kryss i tunnel både vest og aust for Trengereid. Vegdirektoratet legg her vekt på at prinsippet skal vere halve tunnelrampekryss med god avstand, der dette framstår som gjennomgåande og einsarta løysingar for trafikantane. Det er føresett at E16 får eit jamt fartsprofil (fartsnivå). Det vil seie at slike kryss ikkje kan kombinerast med minimumskurvatur eller sterk stigning, noko som særleg for tunge køyretøy gir ujamt fartsnivå.

 Skilta fartsgrense kan vere 90 km/t mellom Arna og Trengereid. Aust for Trengereid, der ein bygger ei tunneltube, vil skilta fartsgrense vere 80 km/t. På grunn av behovet for kryss i fjell er det ikkje mogleg å dimensjonere ny E16 for 110 km/t.

 Forbikøyring er ivareteke gjennom firefelts løysing vest for Trengereid. Aust for Trengereid er det ikkje mogleg eller aktuelt med eigne forbikøyringsfelt i tunnel. I desse tunnelane må det vere forbikøyringsforbod i soner med tunnelrampekryss.

21 Statleg reguleringsplan med KU Planprogram E16 og Vossebanen Arna - Stanghelle ------

3.4 Tunnelkonsept – felles rømmingsveg

K5-konseptet er basert på felles rømmingssystem med tverrslag mellom jernbanetunnel og vegtunnel for strekninga Trengereid-Stanghelle. Dette er eit prinsipp som også kan vere aktuelt ved seinare planlegging av bane og veg mellom Stanghelle og Voss. Det ligg ein stor kostnadsvinst i dette samanlikna med alternativet som ville vere å bygge svært lange parallelle rømmingstunnelar.

Tunnelkonseptet er nærare omtala i eit eige notat («ref»). Hovudtrekka i konseptet er:

 Aust for Trengereid er føresett rømming i tverrslag (tovegs sluser) mellom jernbanetunnel (1 tube) og vegtunnel (1 tube). Tunnelnormalen for veg er her styrande for avstand mellom tverrslaga. Kravet er maksimum 500 meter. Jernbanen sitt regelverk seier at tverrslaga må ha eit areal som kan romme 400 personar, noko som tilsvarar 250-300m2 eller rundt 40m lengde. Tverrslaga bør også utformast slik at dei kan innehalde tekniske rom mv.

 Mellom Arna og Trengereid er rømmingskrav for E16 løyst ved at ein har to tunneltuber med tverrslag per 250m. På større deler av strekninga er det her likevel aktuelt med rømmingstverrslag frå jernbane til veg (einvegs sluser). Dette vil vere svært kostnadssparande framfor tverrslag til friluft, og gir også til dømes fordeler i høve til handtering av overvatn.

 Løysingar med tovegs rømming mellom vegtunnel og banetunnel er ikkje vanlege, og utvikling og sikkerheitsgodkjenning av detaljane i rømmingssystemet blir difor ein viktig del av planarbeidet. Dette må skje i nært samarbeid mellom Bane Nor og Statens vegvesen, og i samråd med brannvesenet i dei respektive kommunane.

22 Statleg reguleringsplan med KU Planprogram E16 og Vossebanen Arna - Stanghelle ------

4. SKILDRING AV TILTAKET OG IDENTIFISERING AV SENTRALE PLANSPØRSMÅL 4.1 Inndeling i delstrekningar og planavgrensing

Figur 3 Inndeling av tiltaket i delstrekningar og planområde. Delstrekning A‐D vil bli nytta i konsekvensutgreiinga.

Endeleg planavgrensing vert fastsett som ein del av planarbeidet og vil gjelde område som direkte vert berørt og område som er nødvendige for å sikre gjennomføring av tiltaket. No i starten av planarbeidet, før tiltaka er endeleg utforma og avgrensa, vil det vere behov for å vurdere tiltak innan eit større område. Plangrensa i planprogrammet og det område det vert varsla planoppstart for, har difor tilstrekkeleg utstrekning slik at det er rom for justering og optimal lokalisering av endeleg trasé. Dette gjeld til dømes i kryssområda og stasjonsområda.

Breidda på planområde tek utgangspunkt i konsept K5 frå KVU E16/ Vossebanen. Det er sett av ein brei korridor i Arna sidan jernbane og veg har ulike plassering. Elles er det dagsoner på Trengereid, Stanghelle og Helle. I tidleg fase er det sett på alternativ på heile strekninga Arna – Dale.

Området er delt inn i fem delstrekningar frå A til E (sjå nærare omtale i kap 4.4) A. Arna - Takkvam B. Takkvam – Trengereid C. Trengereid – Vaksdal D. Vaksdal – Stanghelle

23 Statleg reguleringsplan med KU Planprogram E16 og Vossebanen Arna - Stanghelle ------

E. Stanghelle – Dale

Det er ikkje gjort siling av alternativ på strekninga Stanghelle – Dale, berre vurdert moglege løysingar med samanheng til valde løysingar for bane og veg ved Stanghelle/Helle. Desse er omtala i eige notat vedlagt silingsrapporten.

I endeleg planforslag vil tunnelstrekningane i utgangspunktet bli regulert under terreng berre med det volum som er naudsynt for å sikre tunnelkonstruksjonen. Dersom det i tillegg er trong for å regulere overflata over tunnel, kan særskilte føresegner i ei byggeforbodssone vere aktuelt.

Val av drivemetode for tunnelane vil påverke planavgrensinga. Plassering av rømmingstunnelar ut i dagen, gjerne kombinert med tverrslag for uttak av massar kan vere aktuelt. Ettersom tverrtunnelane ikkje er avklart, er det sett av eit bredt planområde for å fange opp desse tunnelane.

4.2 Alternativ som skal utgreiast

4.2.1 Silingsrapport Bestillingsbrevet frå Samferdselsdepartementet (des. 2015) understreka at omsynet til effektiv planlegging og kostnadseffektiv utbygging skulle prioriterast i det vidare arbeidet.

Det er utarbeidd ein silingsrapport der alle realistiske alternativ er presentert. For silingsrapporten vart følgjande tiltak/ effektmål sett opp for å skilje mellom ulike alternativ innanfor K5-konseptet:

• Tilrettelegging for eit raskast mogeleg planløp, og ein effektiv planprosess • I utviklinga av prosjektet skal det aktivt søkast etter fellesløysingar som kan halde kostnadsnivået nede i plan-, bygge- og driftsfasen • I planarbeidet skal det aktivt søkast etter løysingar som gir ein kostnadseffektiv utbygging • Utbygginga skal bli gjennomført på ein slik måte at jernbanen ikkje mister andelar i marknaden, korkje for gods eller persontrafikk. Redusert kapasitet eller lange stengeperiodar i anleggsfasen skal søkast unngått.

Silingsrapporten munnar ut i ei tilråding på kva alternativ for veg og bane som det bør lagast reguleringsplan på. Silingsrapporten grunngjev kvifor nokre alternativ ikkje er utgreidd vidare, og på kva for grunnlag desse er forkasta.

Metoden som er lagt til grunn baserer seg på at det for dei forskjellige alternativa er gjort ei verdivurdering av sentrale KU-tema som erstatning for ei fullstendig konsekvensutgreiing. I tillegg er det gjort ei vurdering av dei forskjellige alternativa opp mot kor godt dei oppfyller prosjektet sine ulike målsettingar og målhierarki. I praksis erstattar silingsrapporten ulike delutgreiingar og alternativdiskusjonar i ein kommunedelplan. Full KU-utgreiing av alternativet som vert tilrådd bygd, vert gjennomført i reguleringsplanfasen.

Tilrådd alternativ i silingsrapporten er følgjande:

Tilrådd alternativ for jernbane går frå Arna stasjon, i tunnel derifrå direkte til ny stasjon i dagen nær E16 på Vaksdal, vidare i tunnel frå Vaksdal til ny stasjon sentralt plassert på Stanghelle, og tilknyting til dagens spor like nord for Dalevågen.

Tilrådd alternativ for E16 er fire felt i tunnel i ny trasé frå Arna ved ASKO til Trengereid. På Trengereid vert det…. ikkje avklart. Vidare med to felt i tunnel frå Trengereid til Vaksdal.

24 Statleg reguleringsplan med KU Planprogram E16 og Vossebanen Arna - Stanghelle ------

På Vaksdal ei kort dagsone parallelt med ny jernbanestasjon, og lokal tilknyting med to halve kryss i fjell. Frå Vaksdal i tunnel til Helle der E16 koplar seg til dagens veg. Reguleringsplanen for prosjektet må ta høgde for areal både til midlertidig tilknyting ved endepunkta, og eit framtidig fullt utbygd vegsystem med fire felt og fulle kryss både ved Asko, Trengereid, Vaksdal og Helle (i samspel med halvt nordvendt kryss ved Dale i framtidig vidare planarbeid).

Silingsrapporten er vedlegg til planprogrammet.

Figur 4: Tilrådd alternativ i silingsrapporten

4.3 Dagens E16 og Vossebanen Arna – Stanghelle/ Helle

Alle alternativa skal samanliknast med eit 0-alternativ, som er ein referansesituasjon. Referansesituasjonen skildrar samanlikningsåret dersom det ikkje vert bygd ny veg eller bane. Her vil trafikkvekst fram til samanlikningsår og andre vedtekne planer der finansiering ligg føre vere del av referansen. Døme på dette kan vere utbygging av andre vegar, bustadbygging og næringsutbygging. Det nye alternativet vert vurdert opp mot nullalternativet, som per definisjon har konsekvens 0. Konsekvensane av det aktuelle reguleringsplanalternativet illustrerer dermed kor mykje alternativet avvik frå referansesituasjonen.

Vidare i dette kapitelet følgjer ei omtale av dagens E16 og Vossebanen

E16 E16 over Filefjell er eit viktig vegsamband mellom landsdelane med god vinterregularitet, som vil bli ytterlegare betra når vegutbygginga over Filefjell vert avslutta i 2017. Ved Voss knyter europavegen seg til fv. 13 med trafikk til Hardanger og vidare over Hardangerbrua og Hardangervidda. Trengereid, med kryss mot fv. 7, er eit viktig trafikknutepunkt for trafikk til Hardanger, Sunnhordland og vidare over Haukelifjell.

Heile vegstrekninga Voss-Arna har vore bygd ut gradvis frå 1960-talet og fram til 1991. Etter 1991 har det også vore gjennomført mindre endringar og oppgraderingar både på tunnelar

25 Statleg reguleringsplan med KU Planprogram E16 og Vossebanen Arna - Stanghelle ------og veg i dagen. Dette gjev ulik standard avhengig av byggeår. Etter kvart som trafikken aukar får vi også eit større gap mellom dagens vegstandard, og den standarden som gjeld for nye vegar med tilsvarande trafikkvolum. Dei mange tunnelane (32 tunnelar mellom Arna og Voss) utgjer ei særskilt utfordring. Dei er bygd i ein periode utan strenge tryggleikskrav. Det er gjennomført nokre oppgraderingar, men tunnelane er langt ifrå å innfri dei tryggleikskrav som gjeld for nye tunnelar i dag. Evakueringsproblematikken knytt til tunnelane er også ei stor utfordring for både veg og jernbane, og dette er også eit naturleg fokusområde for fellesprosjektet.

Det er også eit prosjektutløysande moment at ulukkesituasjonen på E16 ikkje er god. Strekninga har synt seg særleg utsett for møteulukker med høg skadegrad. I perioden 2004- 2011 hadde Voss-Arna i gjennomsnitt 2 omkomne pr. år, og vart sett på som ein av dei verste vegane i landet. Det vart gjennomført ein del tiltak som innføring av fartsgrense 70 km/t, sinusfresing, belysning, meir overvaking av trafikken, informasjon og kampanjar. Ulukkesstatistikken er i dag noko betre, men er langt frå tilfredsstillande.

Vegstrekninga har vore kjent som svært utsett for skred. Steinsprang er den mest vanlege hendinga, men vi har også parti som er utsett for snø-, sørpe- og jordskred. Dette fører til stengingsperiodar som kan dreie seg om mange dagar. Endring i nedbørsmengder og intensitet gjer at desse problema aukar både for veg og bane. Då må trafikken i stor grad gå via Hardanger med trafikk-kaos og store forseinkingar som resultat. Eksempelvis var E16 i april 2015 stengd samanhangande i 12 døgn som følgje av steinskred.

Kombinasjonen av høge trafikktal og låg vegstandard går også ut over trafikkavviklinga. Strekninga Arna - Trengereid har tidvis trafikkvolum som krev ein firefelts veg. Dette skal avviklast på ein heilt ordinær tofelts veg med låg kryss-standard. Dette fører til kø og forseinkingar, særleg i tilknyting til helgetrafikk. Trafikantane må innstilla seg på lenger reisetid, og dette kan føra til stress som i neste omgang kan utløysa ulukker.

Sykkeltrafikk vert i dag effektivt stengt av dei mange tunnelane. Trafikkvolumet gjer det også lite aktuelt å sykla på E16. Når ein bygger ny veg og jernbane kan det leggast til rette for sykling på dagens veg eller jernbane.

Trafikktal (ÅDT) for 2016 er vist i figur 5. Andelen tunge kjøretøy langs E16 er ca 12% mellom Arna og Trengereid og 16% vidare mot Stanghelle. Forventa trafikkvekst framover er avhengig av mange faktorar, mellom anna konkurranseflata mot tog. Dei generelle fylkesprognosane for lette kjøretøy viser ein årleg vekst på 2,2% fram til 2018, deretter gradvis mindre vekst til forventa 0,8% i 2050. For tunge kjøretøy er avtrappinga i den årlege prosentvise veksten noko mindre. Det gjev ein årsdøgntrafikk (ÅDT) på ca 19500 på Trengreid og 12000 på Vaksdal i 2050.

Figur 5: Dagens (2016) trafikk langs E16

Vossebanen

26 Statleg reguleringsplan med KU Planprogram E16 og Vossebanen Arna - Stanghelle ------

Vossebanen utgjer den 107 km lange strekninga av Bergensbanen mellom Bergen - Arna - Voss. Strekninga Arna – Stanghelle er ca. 30 km. Heller ikkje jernbanelina held dagens krav til standard og kurvatur. Nokre parsellar er moderne, men det meste av banen følgjer same trasé som ved opninga i 1883. Kurvaturen på store delar av strekninga gir låg fart, redusert komfort og stadvis stor slitasje. Få og korte kryssingsspor gir redusert kapasitet for kryssing mellom godstog og mellom person- og godstog på strekninga, og i ruteplanlegginga vert det lagt inn mykje ventetid. Dette er i første rekkje ei ulempe for persontransporten mellom Voss og Bergen då Vossebanen har ein omfattande pendlartrafikk. Manglande kapasitet hindrar også ønska vekst i godstransporten på bane.

Figur 6: Dagens situasjon Arna ‐ Stanghelle

Sidebratt terreng og høge skjeringar gjer stor fare for skred og steinsprang. Nærføring mellom bane og veg kan føra til samtidig stenging av begge, og det kompliserer byggearbeid både for sikringstiltak og andre tiltak.

Tabellen under viser forventa trafikkutvikling på tal togpassasjerar på strekninga. Kollektivdelen av reiser i korridoren er høg samanlikna med andre delar av landet, ca 25%. Dette på grunn av toget sine konkurransefortrinn. Det er forventa at kollektivdelen vil ligge på dette nivået også i framtida, eller litt høgare.

Strekning Vaksdal- Bergen - Arna Arna - Vaksdal Stanghelle - Dale Stanghelle ÅR 2018 9000 4200 4300 4100 2050 11400 5900 6000 5800

27 Statleg reguleringsplan med KU Planprogram E16 og Vossebanen Arna - Stanghelle ------

Tabell aa: Utvikling av tal togpassasjerar på ulike snitt mellom Bergen og Dale (henta frå KVU – 2014). Dette er trafikk på dei gitte snitta, også turar som ender andre stader enn Arna, Vaksdal, Stanghelle. Store endringar i framtidig utvikling (demografi og arealbruk) er ikkje teke omsyn til.

4.4 Arna ‐ Takkvam

Bane: Bygging av ny stasjon i Arna er ein del av det pågåande arbeidet med ny tunnel gjennom Ulriken til Bergen stasjon. Tilrådd alternativ mot Vaksdal, JA1, har dobbeltsportunnel i ny portal, utan tiltak i eksisterande tunnel. Endeleg løysing i Arna vert avklart gjennom arbeidet med reguleringsplanen.

Veg: Vegutgreiinga Ringveg aust omtala i kap 2.3 omtalar kvifor hovudvegkrysset i Arna der firefelts E16 og framtidig firefelts E39 kan møtast er flytta sørover til næringsområdet ved ASKO. I dette området kan framtidig Ringveg aust (E39) leggast i ei lang dagsone som del av hovudvegkrysset, og det er samtidig mogleg å etablere ei mellombels tilkopling til dagens veg (fv. 580). Det må sjåast nærare på både mellombels og endeleg løysing i det vidare planarbeidet. 4.5 Takkvam – Trengereid

Bane:

I KVU er det lagt til grunn at Trengereid stasjon skal leggast ned. Dagens trasé på strekninga tilfredsstiller ikkje krav til kurvatur, og er difor lagt i tunnel på heile strekninga og vidare inn i neste delstrekning. For å redusere lengda på rømmingstunnelar ligg jernbanen mest mogleg parallelt med vegtunnelen frå Takvam og austover.

Veg: For i det heile å klare og plassere kryss på dei korte dagstrekningane på strekninga, er det vurdert fleire halve kryss, noko som har gjeve mange kombinasjonsalternativ med ulike eigenskapar. Etter ein lang prosess med uttesting av mange løysingar er det lagt til grunn at firefelts veg frå Arna vert avslutta i krysset på Trengereid, og at E16 i første byggesteg skal vidareførast mot Vaksdal som tofelts veg.

På Trengereid delar trafikken til og frå vest seg i om lag to like delar, anten fv. 7 mot Hardanger eller E16 mot Voss. Kryssløysing ikkje avklart. 4.6 Trengereid – Vaksdal

Vaksdal er bygd opp rundt fabrikkanlegget som ligg ved fjorden og elveutløpet frå den tronge dalen. Staden i seg sjølv er kompakt, men store høgdeskilnader og spreidd lokalisering av arbeidsplassar og ulike tenester som skule, daglegvarehandel, barnehage, sjukeheim og idrett, gjer at Vaksdalbygda ikkje har eitt samla sentrum. Elva skil nord og sør på staden medan europavegen utgjer ein barriere mellom vest og aust. Idrettsanlegget høgt plassert i nordaust ligg ca. 60 moh, med ein vesentleg høgdeskilnad frå mølla og jernbanestasjonen nede ved fjorden.

På Vaksdal er det få tilgjengelege utviklingsareal. Dei viktigaste arealressursane ligg i fabrikkanlegget, dagens senterområde, samt noko areal aust for dagens E16. Omlegging av produksjonsverksemder vil truleg fristille areal i dei historiske fabrikkbygningane. For ny utbygging knytt til stasjonen ligg det til rette for høg utnytting. For å gjere Vaksdal til ein

28 Statleg reguleringsplan med KU Planprogram E16 og Vossebanen Arna - Stanghelle ------attraktiv stasjonslandsby, som utnyttar eit mykje betre nytt kollektivtilbod, er det vesentleg å peike ut nye utviklingsareal og å bygge ned barriererar mellom ulike delområde.

Bane: Det er lagt til grunn i KVU at det framleis skal vere jernbanestasjon på Vaksdal. Det har av omsyn til plass og linjeføring ikkje vore mogleg å oppretthalde stasjon med dagens lokalisering. Ny stasjon er tilrådd etablert vest for dagens E16, der senteret på Vaksdal i dag ligg, alternativ JC1.

Veg: Det er vurdert heile 15 vegalternativ på Vaksdal. Hovudprinsippa har vore veg gjennom sentrum, gjennom Sædalen eller Tolåsen eller i bru over dalføret opp mot Sædalen. Fleire løysingar har vore fråvikhandsama og det har vore fordelar og ulemper med alle alternativa. Det er gjeve eit særskilt fråvik for to halve tunnelrampekryss med tilkopling til nye rundkøyringar i Jamnatunnelen og Bogetunnelen. Fråviket er gjeve med utgangspunkt i ein tunnelsituasjon med særs god oversikt og utan særleg stigning, kombinert med separert på- og avkøyringspunkt i tunnelane. Av omsyn til branntryggleik må E16 ha ei 200m lang open dagsone for å skilje tunnelane frå kvarandre. Kryssprinsippet har gitt to godkjende kombinasjonar av jernbanestasjon og E16 i Vaksdal. Det er VC11/JC1 med bane og veg parallelt på nedsida av dagens E16, og VC15/JC2 med veg på Tolåsen og stasjon aust for dagens E16. Årsaken til at stasjonen får ei anna plassering i VC15/JC2 er at jernbana må hevast for ikkje å ha for stor høgdeskilnad mellom veg og bane. For å unngå konfliktar med Boge- og Jamnatunnelen må banen leggast i ein anna trasé enn JC1.

Ingen av dei aktuelle kombinasjonane er konfliktfrie, men etatane tilrår av fleire grunnar å gå vidare med alternativ VC11/JC1. Stasjonen vil då ligge sentralt og nærast tyngdepunktet av busetnaden på Vaksdal. Begge alternativ medfører behov for innløysing av bustadhus i Vaksdal sentrum, flest med alternativ VC15/JC2 der ein i tillegg må innløyse eit gardsbruk på Tolåsen. Kostnader og samla konfliktpotensial for ikkje-prissette tema talar til fordel for VC11/JC1. Samla kostnader for VC11/JC1 er vurdert å vere 200-250 mill.kr lågare enn for VC15/JC2.

Vidare planarbeid bør optimalisere traséar for veg og jernbane, der ein i samråd med Vaksdal kommune legg til rette for best mogleg stadutvikling på Vaksdal.

4.7 Vaksdal ‐ Stanghelle/ Helle

Bane: Det er lagt til grunn i KVU at det framleis skal vere jernbanestasjon på Stanghelle. Det er i prosjektet òg lagt til grunn at prosjektet ikkje skal gå lenger enn til Stanghelle.

Uvisse kring geologi og grunntilhøve har gjort det utfordrande å komme med ei eintydig tilråding kring trasé for jernbane på Stanghelle. Det er likevel klåre skilnader knytt til utfordringar i anleggsfasen med nærleik til spor i drift, samt potensiale for god stadutvikling, som gjer at det vert tilrådd å gå for alternativ JD3. JD3 inneber flytting av Stanghelle stasjon nærare der butikken er i dag. Togtrafikken vil med denne løysinga i liten grad verte påverka i anleggsfasen. Flytting av stasjonen frigjev samstundes strandareal for framtidig stadutvikling for kommunen, og legg godt til rette for stasjonsbyutvikling tett på den nye jernbanestasjonen.

Det er relativt god tilgang på mogelege utviklingsareal på Stanghelle. Gjeldande reguleringsplan opnar for bustadutbygging på Tettaneset vest for fjorden, og Vaksdal kommune har fått gjennomført studiar (Asplan Viak 2016 og 2017) som peikar på gode mogelegheiter for å tilføre nye utviklingsareal gjennom fyllingar langs begge sidene av

29 Statleg reguleringsplan med KU Planprogram E16 og Vossebanen Arna - Stanghelle ------fjorden. Eksisterande sentrum og bustadområde har òg rom for vidare utbygging og fortetting.

Dersom ein skal skape ein god stasjonslandsby på Stanghelle, bør ei framtidig utvikling støtte opp under eksisterande kvalitetar, og samstundes søke å svare på nokre av dei stadeigne utfordringane. Ei framtidig utvikling bør såleis oppretthalde, og styrke, kontakt med fjorden og syte for gode, interne samband, med spesielt fokus på gåande og syklande.

Veg: På grunn av skredfare og omsyn til busetnad, har det ikkje vore aktuelt å legge E16 sentralt gjennom Stanghelle. Endepunkt for vegdelen av prosjektet er difor lagt til Helle, vel ein kilometer lenger nord. Der ligg det godt til rette for god tilknyting til dagens E16, og mellombels tilkopling mot Stanghelle, og framtidig vidareføring i ny trasé. Med fullt utbygd vegsystem Arna-Voss vil det ved Helle vera plass til eit halvt sørvendt kryss, som skal fungere saman med eit halvt nordvendt kryss nærare Dale. Det er ut frå grunntilhøve, og omsyn til ikkje -prissette tema, tilrådd å gå vidare med VD1, der tunnel frå Vaksdal kjem ut i Budalen ovanfor dagens E16.

4.8 Korridorar for vidareføring Helle – Dale – Evanger

Tilrådinga som er gjeve ovanfor legg til grunn at framtidig E16 skal ligge sør for Dalevågen medan jernbana kryssar over til nordsida av Dalevågen ved Stanghelle. For fellesprosjektet hadde det vore ideelt med ei meir parallell framføring av veg og bane vidare mot Dale, men dette har ikkje vist seg mogleg å få til kombinert med stasjon på Stanghelle.

4.9 Overskotsmassar og deponi

Eit særtrekk ved ny E16 og Vossebanen er at veg og bane vil gå i fleire lange tunnelar. Dette vil generere over 11 millionar m3 i overskotsmassar (anbrakte massar), sjå vedlagte oversikt. Ein del av massane vil bli brukt i sjølve anlegget, men dei særs store restmengdene utgjer ei utfordring for prosjektet å handtere. Identifisering av gode samfunnsnyttige føremål samt iverksetting av planarbeid for klarering av areal for bruk og deponering er såleis identifisert som ein kritisk suksessfaktor for prosjektet.

Konkret ligg utfordringane i å få klarlagt moglegheiter for samfunnsnyttig bruk, slik at løysingane som vart valt ikkje genererer store negative verknader for ikkje-prissette tema, eller påfører prosjektet store kostnader. Prosjektet vil heller ikkje kunne oppnå tilråding i KS2-kvalitetssikringa utan at det er funne og dokumentert løysing på massehandteringa.

Massane kan handterast på ulike måtar:

 By-, tettstad- og næringssutvikling – etablering av ny byggegrunn for næringsverksemd, bustadbygging og anna samfunnsutvikling i planområdet sitt nærområde, men også regionalt. Kan og omfatte utfylling i sjø.  Nye infrastrukturtiltak  Areal for nydyrking/ erstatning i landbruket  Kommersialisering – sal av overskotsmassar/ rettar for privat pukk-, grus- og steinproduksjon  Deponering for mellomlagring. Gjeld mellom anna massar som skal brukast på anlegget. Anlegg for sortering og knusing vil vere ein del av dette

30 Statleg reguleringsplan med KU Planprogram E16 og Vossebanen Arna - Stanghelle ------

 Sjødeponi Overskot av massar kan og fraktast ut av planområdet.

Prosjektet planlegg å arbeide med temaet i fleire fasar og med fleire tilnærmingar:

 Gjennomføre kartlegging av potensielle prosjekt og lokalitetar for samfunnsutviklingsprosjekt, mellombelse deponi og varige deponi.

 Drøfte og avklare med kommunar, sektormynde og interessentar oppstart av planprosessar for klarering av areal for samfunnsnyttige tiltak og deponi.

 Avklare interesse og grunnlag for kommersialisering av overskotsmassane mot private aktørar.

 Drøfte og avklare internt i prosjektet aktuelle areal for samfunnsutvikling og deponi som del av reguleringsplanen og ta desse med i konsekvensutgreiinga.

 Inngå juridisk bindande avtalar for aktuelle prosjekt om levering/ deponering/ kommersiell avhending av massar som vedlegg til ferdigstilt reguleringsplan.

Dersom samfunnsavhending og bruk av overskotsmassane ikkje let seg realisera, vil løysinga vere etablering av sjødeponi. Prosjektet skal difor parallelt med arbeidet med andre typar løysningar avklare kva område som egnar seg for sjødeponi og på kva betingelsar deponering kan gjennomførast.

Det vil bli vektlagt at massane får kortast mogleg transportveg til stad for gjenbruk eller deponering. Samfunnsmessig nytte opp mot kostnad for prosjektet vil bli vurdert.

Eksterne aktørar som tilbyr seg å ta i mot massar er sjølv ansvarleg for å ha godkjente planar for sine område.

Ved handtering av massane skal det takast omsyn til påverknad av nærområde, naturmangfald, landskapsbilete, kulturmiljø og landbruk, samt trafikale tilhøve. Utgreiingsbehovet knytt til aktuelle massedeponi er omtalt i utgreiingsprogrammet.

På vedtakstidspunkt for reguleringsplanen er det ikkje sikkert at alle areal for massehandtering og masselagring er endeleg avklart og alle avtalar inngått, men temaet skal handsamast grundig i reguleringsplanen. Om nødvendig vil planforslaget ta høgde for alternative løysingar for massedeponi.

4.10 Gang‐ og sykkelveg

I dei statlege planretningslinjene for samordna bustad-, areal- og transportplanlegging er det nedfelt føringar som seier at all planlegging skal styrke sykkel og gange som transportform. Vidare er det i retningslinjene føresegner om at det i større tettstader og bysentra bør utarbeidast planar for samanhangande gang- og sykkelvegnett. For spesielt å oppnå auka sykling, er meire og betre infrastruktur ein av fleire grunnleggande faktorar.

Særskilt på Vaksdal og Stanghelle er dette eit sentralt element i planarbeidet. Planprosessen for ny veg og bane legg her opp til å ta omsyn til dei statlege planretningslinjene på området, samt til dei kommunale planane for korleis ein lokalt ser føre seg tilrettelegging for mjuke trafikkantar.

31 Statleg reguleringsplan med KU Planprogram E16 og Vossebanen Arna - Stanghelle ------

Med forankring i Statens vegvesen sine eigne målsettingar om at det skal leggast til rette for gange og sykkel på eige vegnett (Nasjonal sykkelstrategi for 2014 – 2023), og at strekninga Bergen – Voss inngår i det nasjonale sykkelvegssystemet, er det prosjektet si målsetting også å avklare korleis den gjennomgåande løysinga for spesielt sykkel skal handsamast.

I denne omgang vil det vere å identifisere moglege løysingar på strekninga mellom Arna og Stanghelle. Eit slikt forprosjekt må også synleggjere den vidare planprosessen, mellom anna kor det er behov for reguleringsplanar og konsekvensutgreiingar. Eit viktig moment vert å avklare på eit overordna nivå kva som skal skje med noverande jernbanelinje mellom Takkvam og Stanghelle.

Sentrale problemstillingar vil vere:

• Planprosjektet for ny E16/Vossebanen skal identifisere moglege løysingar for ein gjennomgåande gang- og sykkelveg frå Arna til Stanghelle. • Planprogrammet for ny E16/Vossebanen skal avklare om planarbeidet for gjennomgåande gang- og sykkelveg Arna – Stanghelle skal handsamast som ein eigen separat reguleringsplan, eller som del av reguleringsplanen for ny E16/Vossebanen.

4.11 Område for anleggsgjennomføring

Utbygginga vil krevje betydelege areal langs veg- og jernbanelinjene, særleg ved konstruksjonane, og elles til fleire driftsfunksjoner som verkstad, lager, kontor, mannskapsrigg osv. Det vil også vere behov for midlertidige anleggsvegar, bl.a. i kryssområda. I tillegg vil det vere behov for midlertidige areal for mellomlagring, sortering og knusing av massar til bruk på anlegget.

Nødvendig areal for anleggsgjennomføring vil bli avklart i reguleringsplanen.

32 Statleg reguleringsplan med KU Planprogram E16 og Vossebanen Arna - Stanghelle ------

5. UTGREIINGSPROGRAM 5.1 Metode

Konsekvensutgreiinga vil bli gjennomført i tråd med Statens vegvesen si handbok V712 Konsekvensanalyser og handbok JD20 frå Jernbaneverket; «Metodehandbok. Samfunnsøkonomiske analyser for jernbanen»

Figur 7 Skjematisk framstilling i konsekvensutgreiinga sitt innhald (illustrasjon: Statens vegvesen) Som figur 5 syner vil utgreiinga bestå av to hovuddelar: Ein del med samfunnsøkonomisk analyse og ein del med utgreiing av andre forhold.

I tillegg til den samfunnsøkonomiske analysen, skal det også gjennomførast nokre tilleggsvurderingar:

 Netto ringverknader  Arealbruksverknader og andre lokale og regionale verknader

Til slutt vil Statens vegvesen/ BaneNOR sjå på desse to delane samla og kome fram til ei fagleg tilråding.

5.2 Samfunnsøkonomisk analyse – prissette konsekvensar

I dei prissette konsekvensane er kostnadane for samfunnet basert på betalingsvilje. Tiltaket sin samla prissette konsekvens vert oppsummert i ein netto-nyttevurdering.

Definisjon av Omfattar dei konsekvensane som kan kvantifiserast og verdsetjast i kroner, til tema dømes kostnader til drift og vedlikehald av køyretøy.

33 Statleg reguleringsplan med KU Planprogram E16 og Vossebanen Arna - Stanghelle ------

Fokus for Hovudfokus for dei prissette konsekvensane er å få fram dei utgreiinga transportøkonomiske verknadene tiltaka vil ha. Dette skjer gjennom ein nytte-/ kostnadsanalyse.

Utgreiingsbehov  Byggekostnader. Byggekostnadene omfattar anleggskostnader, byggherrekostnader, MVA og påslag for usikkerheit.  Framtidige driftskostnader for veg og bane.  Nytte-/kostnadsanalyse. o Nytte for trafikantar og transportbrukarar, irekna biltrafikk, kollektivreisande, mjuke trafikantar. Her inngår både distanseavhengige kostnader, tidsavhengige kostnader og andre kostnader. o Operatørnytte, dvs. nytten for kollektivselskap, bompenge- selskap og andre private aktørar som driv offentleg transport. o Budsjettverknad for det offentlege. Dette er summen av inn- og utbetalingar over offentlege budsjett, inkludert transport- etatane. Viktige postar her er: Investeringar, drifts- og vedlikehaldskostnader, skatteinntekter m.m. o Samfunnet elles: Gjeld ulukkeskostnader, kostnader ved støy og luftforureining/ klimagassutslepp, restverdi av anlegget og skattekostnader. Støysonekart vil bli utarbeidd for tiltaka.

Metode  Investeringskostnader ved hjelp av ANSLAG og Bane NOR si handbok STY-600466.  Kostnads- og nytteberekning i tråd med handbøkene til Statens vegvesen og Bane NOR.

Eksisterande  Statens vegvesen si handbok om konsekvensutgreiingar, V712 materiale  Bane NOR si handbok STY-600466  Trafikktal  2014: KVU Voss-Arna. Prissette konsekvensar (Vedlegg 3) og Transportanalyse (Vedlegg 4)

5.3 Ikkje prissette konsekvensar

Ikkje-prissette tema

Dei ikkje-prissette tema inngår i den samfunnsøkonomiske analysen. Tema vert omtalte som ikkje-prissette fordi konsekvensane ikkje vert rekna i kroneverdiar, men vert vurderte etter ein ni-delt skala som går frå svært stor positiv konsekvens til svært stor negativ konsekvens. Utgreiing av ikkje-prissette tema i samsvar med handbok V712 (2017-utgåva) tilfredsstiller utgreiingsplikta gitt av forskrift om konsekvensutreiingar for planar etter plan- og bygningslova (pbl.).

Dei ikkje-prissette tema er delt i fem:

 Landskapskarakter  Friluftsliv/by- og bygdeliv  Naturmangfald  Kulturarv  Naturressursar Dei ikkje-prissette tema omhandlar ulike aspekt ved miljøet i eit område, og det er fordeler/ulemper av eit tiltak som vert vurderte.

Føremålet med analysen er å bringe fram kunnskap om undersøkingsområdet og verknader av tiltaket. Analysen skal vise korleis tiltaket vil kunne verke inn på tilhøva for fagtema. Det

34 Statleg reguleringsplan med KU Planprogram E16 og Vossebanen Arna - Stanghelle ------skal gjerast ei samla vurdering av ikkje-prissette tema som gjer greie for verknaden av tiltaket. Analysen skal inngå i ei samla tilråding der prissette verknader og ikkje-prissette verknader vert vurdert samla.

Metode

Tre omgrep står sentralt når det gjeld vurdering og analyse av ikkje-prissette konsekvensar:

 Verdi: Vurdering av kor verdifullt eit område, eller eit miljø er, med utgangspunkt i nasjonale mål innanfor det einskilde fagtema.  Påverknad: Vurdering av korleis det same område vert påverka som fylgje av eit definert tiltak. Påverknad vert vurdert sett i høve til referansesituasjonen (0- alternativet).  Konsekvens: Konsekvens framkjem ved samanstilling av verdi og påverknad i samsvar med matrisen i fig. xx. Konsekvens er ei vurdering av om eit definert tiltak vil føra til ei betring eller forringing av eit område.

Analysen for kvart fagtema vert vanlegvis gjort på følgjande måte:

1. Datainnsamling: Kjeldesøk og innhenting av nye data. Kartfesting av registreringar.

2. Planområdet (og relevante deler av influensområdet) vert delt inn i mindre og einsarta område (delområde) i samsvar til registreringskategoriane for temaet.

3. Delområda vert verdivurderte. Verdivurderingane skal grunngjevast.

4. Det skal vurderast kva grad av endring (betring eller forringing) – påverknad – tiltaket medfører for dei rørte delområda. Påverknad skal vurderast i høve til referansesituasjonen (nullalternativet) og skal grunngjevast.

5. Konsekvensen for delområdet vert fastsett ved å samanhalde delområdet sin verdi med påverknad av tiltaket. Konsekvensgrad vert fastsett ved bruk av konsekvensvifta i Figur xx.

6. Samla konsekvensvurdering: Det skal gjerast ei samla vurdering for tiltaket. I den samla vurderinga skal også avlasta veg og irreversible inngrep i anleggsperioden inngå.

7. Det skal gjerast greie for usikkerheit som er relevant for avgjersle og forslag til skadereduserande tiltak (avbøtande tiltak) som kan redusere dei negative verknadane.

35 Statleg reguleringsplan med KU Planprogram E16 og Vossebanen Arna - Stanghelle ------

Konsekvensvifta. Konsekvensen for eit delområde kjem fram ved å samanhalde grad av verdi i x-aksen med grad av påverknad i y-aksen. De to skalaene er glidande.

Influensområde

I arbeidet med dei ikkje-prissette tema vert området avgrensa til der vegtiltaket har innverknad. Eit slikt influensområde kan vere ulikt frå tema til tema, og vert difor avgrensa geografisk ulikt. Dette skal det gjerast nærare greie for under kvart deltema.

Landskapskarakter

Fagtema landskapskarakter omhandlar landskapet sine romlege og visuelle eigenskapar og korleis landskapet vert opplevd som fysisk form. Landskapskarakter omfattar alle omgjevnader, fra det tette Definisjon av tema bylandskap til det urørte naturlandskap.

Landskapsøkologi inneheld både ein landskaps- og ein økologisk dimensjon. I V712 vert landskapsdimensjonen omhandla i fagtema landskapskarakter, og den økologiske dimensjonen i fagtema naturmangfald. Romlege- og visuelle strukturar i landskapet kan utgjere viktige (større) samanhengar, som linjer, korridorar og

36 Statleg reguleringsplan med KU Planprogram E16 og Vossebanen Arna - Stanghelle ------

mosaikk. Dei kan vere (særleg) sårbare for fragmentering, eller for danning av nye barrierar ved tiltak.

Optimal visuell landskapstilpassing skal vektleggast. I dette ligg ei heilskapsvurdering av inngrep i nye område, og ny terreng- og

Fokus for landskapsforming. Tilpassing av nye element og tiltak skal vurderast utgreiinga opp mot landskapet sine kvalitetar.

Val av tekniske løysingar og vektlegging av god stadtilpassa arkitektur skal vurderast og sjåast i ein heilskap.

 Handbok V712 Konsekvensanalyser, 2017 utgåva  3D-visualisering skal nyttast, særleg til vurdering av: o veglinjer og kryss med sideterreng, vertikal- og horisontal utforming av skjeringar/fyllingar o banelinje og stasjonsområde med påkoplingsvegar, Metode sideterreng, vertikal- og horisontal utforming av skjeringar/fyllingar o fjern- og nærverknad av veg-og baneanlegget, inkl. tunnel -og brukonstruksjonar o landskapsøkologiske vurderingar knytt til topografi/barriereverknad/sentrale landskapskomponentar o Lokalisering og utforming av permanente massedeponi  Statens vegvesen, 2014: KVU Voss-Arna. Konfliktpotensialanalyse. Ikkje-prissette verknader. Vedlegg 2.143sider. Eksisterande  Statens vegvesen, 2017: E16 og Vossebanen. Verdi -og materiale konfliktnivåanalyse. Ikkje-prissette tema. Vedlegg til hovudsilingsrapport. 130 sider.  Jernbaneverkets arkitekturstrategi, 2016. 6 sider.  Bane NOR, 2017: Håndbok for stasjoner

Friluftsliv/by -og bygdeliv

Tema nærmiljø og friluftsliv tek føre seg korleis uteområde som bidreg til trivsel, samvær og fysisk aktivitet vert påverka av eit tiltak. I Handbok V712 vert nærmiljø definert som mennesket sitt daglege Definisjon av livsmiljø. I dette ligg område og ferdselsårar som ligg nær der folk tema bur, ca. 50-1000 meter avhengig av aldersgruppe (Klima- og miljødepartementet, 2013). Desse områda bør vere tilgjengelege til fots og/eller med sykkel.

37 Statleg reguleringsplan med KU Planprogram E16 og Vossebanen Arna - Stanghelle ------

Friluftsliv vert definert som opphald og fysisk aktivitet i friluft i fritida med sikte på miljøforandring og naturoppleving (Statens vegvesen, 2014).

Sentralt i temaet står helse, trivsel, sosialt liv og fysisk aktivitet knytt til bustad og arbeidsplass samt tettstadnære utområde, parker (byrom) og friluftsområde.

Motoriserte aktivitetar inngår ikkje i tema nærmiljø og friluftsliv.

Nærmiljø og friluftsliv er overlappande tema, men i nokre tilfelle kan dei stå i motsetnad til kvarandre. Tiltak som er negative for den eine, kan ha positive verknadar for den andre. I desse tilfella er det viktig at motsetnadane kjem fram, og ikkje skildre det som eintydig positivt eller negativt.

Tilgjenge til nærmiljø og friluftsområde, endring av bruksmoglegheiter og barriereverknad som fylgje av ny veg.

 Arealinngrep, oppstykking (fragmentering) av viktige område  Samanhengande nett for syklande og gåande, og tilgjenge til Fokus for viktige målpunkt i dagleglivet (jf. folkehelse) utgreiinga  Barn og unge og viktige areal for desse  Omlegging/stenging av avkøyrsler, støyskjermar, rekkverk og eventuelt andre tiltak kan gi dårlegare/beitre tilgang til nærmiljø- og friluftsområde. Støy og forureina luft er ei prissett vurdering, men skal også sjåast i samanheng med nærmiljø og friluftsliv.

 Identifisere influensområdet for nærmiljø og friluftsliv  Viktige målpunkt og areal brukt av barn og unge skal kartleggjast, og tilgjenge i høve til desse (irekna barriereverknad) skal vurderast: o Barriereverknad vurderast m.a. opp mot forslag til nye gang- og sykkelvegsamband og koplingar til lokalvegnett for gåande og syklande Utgreiingsbehov o Konsekvensar for friområde og friluftsområde skal vurderast i høve tilgjenge og endra støy(belastning). Dette skal utførast på bakgrunn av støyberekningar, og ikkje ev. oppleving av støy. o Konsekvensar for barn og unges bruk av areal o Konsekvensane av ny trase, breiddeutviding og trafikkauke skal vurderast med omsyn til busetnad og busetnaden sitt nærmiljø, t.d. barnehage, skule, idrettsanlegg og leikeplassar.

38 Statleg reguleringsplan med KU Planprogram E16 og Vossebanen Arna - Stanghelle ------

 Handbok V712 Konsekvensanalyser  Registrering i felt  Innhente informasjon frå offentlege etatar, lag, organisasjonar og lokalkjende personar  3D-visualisering kan vere aktuelt som analyseverktøy, og Metode nyttast til vurdering av: o veglinjer og kryss med sideterreng, relatert til barriereverkand, tilgjengelegheit og nærmiljø o særleg utfordrande strekningar og punkt o landskapsøkologiske vurderingar knytt til friluftslivet kan verte aktuelt  Fylkesmannen i Hordaland og Hordaland fylkeskommune. (2008). Regionale friluftsområde i Hordaland, Kartlegging og verdsetting av regionalt viktige område i Hordaland.  Bygningsdata (Bygg_flate for identifisering av viktige målpunkt i kvardagslivet), Felles kartdatabase (FKB))  Statleg sikra friluftsområde. Naturbasen, Miljødirektoratet  Friluftsområde forvalta av Friluftsråd Vest og Bergen og Eksisterande Omland friluftsråd materiale  Sentrumsområde, Statistisk sentralbyrå  Tettstadsområde, Statistisk sentralbyrå  Kommunale turkart  www.ut.no  Kommuneplanens arealdel i dei fire kommunane  Kommunale planar for idrett og friluftsliv  Tidlegare gjennomførte konsekvensutgreiingar for heile eller delar av planområdet  Ev. anna materiale

Naturmangfald

Temaet omhandlar naturmangfald knytt til terrestriske (landjorda), limniske (ferskvatn) og marine (brakkvatn og saltvatn) system, inkludert livsvilkår knytt til desse.

Definisjon av Naturmangfald vert med heimel i naturmangfaldloven definert som tema biologisk mangfald, landskapsmessig mangfald og geologisk mangfald som ikkje i hovudsak er eit resultat av menneskeleg påverknad. Verknader for landskapsmangfald i ei konsekvensanalyse vert omtala under landskapskarakter, elles dekkjer naturmangfaldtemaet lovas omgrep.

39 Statleg reguleringsplan med KU Planprogram E16 og Vossebanen Arna - Stanghelle ------

Utgreiinga skal oppfylla krava i KU forskrifta kapittel 5 og relevante lover og forskrifter innanfor fagtemaet. Særleg fokus på krava i naturmangoldlova og oppfylling av kapittel II i lova. Påverknad og Fokus for konsekvens på viktig naturmangfald skal skildrast, samt trong for utgreiinga avbøtande og kompenserande tiltak. Utgreiingar og kartlegging skal fylgje anerkjend metodikk og nasjonale vegleiarar for kartlegging og verdivurdering av naturmangfald.

Utgangspunktet for utgreiinga er å bruka eksisterande kunnskap og naudsynt oppdatering av denne. Der det ikkje føreligg tilstrekkeleg kunnskap om viktige naturmangfaldsverdiar skal det i naudsynt grad det hentas inn ny kunnskap. Dette gjeld særleg der veg og bane går i dagen (Arna, Trengereid, Vaksdal, Stanghelle og Helle). I tillegg område innanfor planavgrensinga der det er tenkt tverrslag/rømmingsveg frå tunnelar og område for massedeponering.

 Det er noko mangelfull kunnskap for naturtypar i dagområda. Her må det gjerast ny kartlegging etter DN-handbok 13 med oppdaterte faktaark. Det ikkje kjend at det er store verdiar, men områda kan innehalda raudlista mose- og lavartar knytt til bla. bekkekløfter.  Kartlegging av mogelege trekkvegar og konfliktpunkt for hjort. Tidlegare viltkartlegging er av dårleg kvalitet. Lokal kunnskap og hjorteviltregisteret er viktig som grunnlag for kartlegginga. Anna vilt t.d. oppdatering yngleområde fugl, mogelege Utgreiingsbehov spelplassar for storfugl, samt status for sensitive artar vil og inngå i viltkartlegginga.

 Oppdatering av kunnskap kva gjeld raudliseartar, som truga artar, ansvarsartar, freda artar m.m. (artar av nasjonal forvaltningsinteresse).  Vassmiljø (ferskvatn, sjø). Kunnskap om økologisk tilstand i vassdraga er mangelfull. Status for fisk er ein del av dette. Særleg aktuelle vassdrag er Storelva i Arna (lakseførande), Vesterdalselva og Mandalselva (to mindre elvar på Trengereid), nedre del av Vaksdalsvassdraget og Taugåni med sidebekkar på Helle (viktig gyteområde sjøaure).  Kartlegging av framande artar i dagområda innanfor tiltaksområde.  Det er føreteke ein omfattande kartlegging av marint naturmangfald og miljø i Sørfjorden og Veafjorden (Takvam – Stanghelle) med tanke på mogeleg deponering av masser i fjorden. Kunnskapen om verdiane er god, men det trengs meir kunnskap om påverknad på det marine miljø og metodar for å minske miljøbelastninga særleg i anleggsfasen.  Landskapsøkologiske samanhengar skal synleggjerast.

40 Statleg reguleringsplan med KU Planprogram E16 og Vossebanen Arna - Stanghelle ------

 Handbok V712 Konsekvensanalyser (ny versjon 2017)  Verdikartlegging etter handbøker frå Miljødirektoratet m.a. kartlegging av naturtypar (DN-13). Naturtypar skal kartleggast etter reviderte faktaark frå Miljødirektoratet. Metode  Klassifisering av økologisk tilstand skal fylgje vegleiar 02:13 «Klassifisering av miljøtilstand i vann» med tilhøyrande vegleiarar.  Andre relevante kartleggingsmetodar, trekkvegar hjort og anna vilt.  Naturbasen (Miljødirektoratet)  Artskart (Artsdatabanken)  Artsobservasjonar (Artsdatabanken)  Hjorteviltregisteret (Miljødirektoratet – Naturdata)  Viltet i Vaksdal 2004 (Vaksdal kommune og Fylkesmannen)  Naturtyper i Vaksdal 2005 (Vaksdal kommune og Eksisterande Fylkesmannen) materiale  Viltet i Bergen 2005 (Bergen kommune og Fylkesmannen)  Kartlegging av naturtyper i Bergen 2002 (Bergen kommune)  Forvaltningsplan for hjort på Bergen (2012-2020)  Ny E16 og jernbane Arna-Stangehelle. Konsekvensvurdering marint naturmangfold og naturressurser ved utfylling og deponering av sprengsteinmasser i sjø. Rådgivende biologer AS 2017.

Kulturarv

Kulturarv definerast her som materielle og immaterielle spor etter menneskeleg verksemd.

Temaet omfatter følgende deltemaer:  Kulturminne  Kulturmiljø  Kulturhistoriske landskap inklusive bylandskapet Definisjon av tema Kulturminne og kulturmiljø er definert i «Lov om kulturminner»:

Kulturminner er her definert som alle spor etter menneskelig virksomhet i vårt fysiske miljø, herunder lokaliteter det knytter seg historiske hendelser, tro eller tradisjon til. Kulturmiljø er definert som et område der kulturminner inngår som en del av en større helhet eller sammenheng. Kulturhistoriske landskap

41 Statleg reguleringsplan med KU Planprogram E16 og Vossebanen Arna - Stanghelle ------

skal i denne sammenhengen forstås som større sammenhengende områder med kulturmiljøer, der den kulturhistoriske dimensjonen er framtredende.

Utgreiinga skal ha fokus både på materielle og immaterielle spor etter menneske frå førhistorisk tid og fram til i dag. Fokus for utgreiinga Innanfor planområdet peiker busetnaden og jordbruksdrifta kring tettstadane, jernbanerelaterte kulturspor og industrien seg ut som viktige felt.

Utgreiingsbehov  Registrering av kulturminne, kulturmiljø og kulturhistoriske landskap innanfor influensområdet  Eventuelle marinarkeologiske undersøkingar Handbok V712 – Konsekvensanalyser, 2017-utgåva, dannar metodikken for konsekvensutgreiinga.

Gjennom utgreiinga skal ein skaffe kunnskap om verdifulle område for fagtema Kulturarv og tiltaket si direkte og indirekte påverknad på desse. Utgreiinga skal famne om kulturminne, kulturmiljø og kulturhistoriske landskap frå både førhistorisk tid og nyare tid.

Influensområdet til utgreiinga definerast både som dei områda der kulturminneverdiar vert direkte råka og dei områda som vert indirekte råka.

Metode Konsekvensutgreiinga skal utførast av kulturfagleg kvalifisert personell med kompetanse innan kulturminnefeltet frå høgskule, universitet eller liknande, samt god praktisk erfaring frå liknande arbeid.

 Kulturminne, kulturmiljø og kulturlandskap skal skildrast.  Kulturmiljø skal verdivurderast og visast på verdikart. Andre verdiar skal illustrerast med kart, skisser, foto, tabellar og liknande der det kan vere med på å klargjera utgreiinga.  Utgreiinga skal ta utgangspunkt i kjende registreringar, databasar og anna kjeldemateriale. Det gjerast i tillegg eige feltarbeid. Kjeldesanking og -gransking vektleggast.

42 Statleg reguleringsplan med KU Planprogram E16 og Vossebanen Arna - Stanghelle ------

 Område med potensial for funn og behov for ytterlegare granskingar skal skildrast og visast på potensialkart.  Forslag til eventuelle avbøtande tiltak og oppfølgjande undersøkingar vert skildra.

 Askeladden.ra.no eller Kulturminnesok.no  SEFRAK-registeret  Miljøstatus.no  Unimus.no (nettportal til samlingane til universitetsmusea)  Naturbase.no (m.a. oversikt over kulturlandskap)  Kulturhistoriske rapportar hos Hordaland fylkeskommune Eksisterande  Kommunedelplan for kulturminne for Vaksdal og for materiale Bergen  Arealbruk i kommuneplananes arealdel  Bygdebøker og anna lokalhistorisk litteratur  Statens vegvesen, 2014: KVU Voss-Arna. Konfliktpotensialanalyse. Ikkje-prissette verknader. Vedlegg 2.  Statens vegvesen, 2017: E16 og Vossebanen. Verdi -og konfliktnivåanalyse. Ikkje-prissette tema. Vedlegg til hovudsilingsrapport.

Naturressursar

Naturressursar omfattar jordbruk, reindrift, utmarksareal, fiske og havbruk, vatn (drikkevatn og grunnvatn) og georessursar (jf. Definisjon av tema ny V712). Samfunnsinteresser og framtidig tilgang til ressursgrunnlaget står her sentralt.

Viktige naturressursar i planområde er forankra gjennom viktige tema i KVU. Jordbruk og vassressursar er vurdert som dei mest Fokus for utgreiinga slutningsrelevante naturressursane i planområde, for val av alternativ. I tillegg vil tema som fiske og havbruk, utmarksareal, samt GEO- ressursar og inngå i utgreiinga.

Naturressursar registrerast og delast inn i delområder som Utgreiingsbehov verdisetjast for kvar kategori. Utgreiinga er basert på

eksisterande kunnskap, men og nødvendig oppdatering av kunnskap for tema:

43 Statleg reguleringsplan med KU Planprogram E16 og Vossebanen Arna - Stanghelle ------

 Jordbruksareal gjeld all jordbruksareal, dvs. fulldyrka jord, overflatedyrka jord og innmarksbeite. Vidare skal dyrkbar jord registeras og vurderast. Jordbruksareal er i utgangspunktet klassifisert av Norsk institutt for bioøkonomi, NIBIO. Det førelegg ikkje relevant jordmonnskartlegging i planområdet. Nødvendig tilleggsinformasjon hentast elles frå lokal landbruksforvaltning.  Utmarksressursar som nyttast til beite eller er egna til beitebruk, skal vurderast ut frå kvalitet på beitet og ut frå slag beitedyr som er dominerande. Her nyttast vegetasjonskart og beitebrukskart under NIBIO sin kartteneste Kilden. Grunnlag for kommersiell jakt og fiske i ferskvatn skal og vurderast her.  Fiske og havbruk. Her inngår gyte- og oppvekstområde for haustbare artar i kystvatn, samt straumforholda i sjøen. Fiskeplassar for aktive og passive reiskap, kaste – og låssettingsplasser og andre viktige ressursområde. I tillegg til nasjonale databasar, er det føreteke ein omfattande kartlegging av marint naturmangfald og miljø i Sørfjorden og Veafjorden (Takvam – Stanghelle) med tanke på mogeleg deponering av masser i fjorden. Det er difor rekna med at kunnskapen er god nok på dette planstadiet.  Drikkevasskjelder (eksisterande og framtidige kjelda inkl. til næringsformål og større grunnvassreservoar). Her har Vaksdal kommune blant anna utarbeida en reguleringsplan for Vaksdal grunnvassverk.  GEO-ressursar (berggrunn og lausmassar av samfunns messig betydning (jamfør til byggemateriale eller til metall- og mineralførekomstar). I tillegg vert det forteke eigne analysar opp mot geoteknikk.  Avklare behov for avbøtande tiltak  Handbok V712 – Konsekvensanalysar (Verdisetting, omfang Metode og konsekvens)  Eventuelle avbøtande tiltak og opp fylgjande undersøkingar vert skildra.  NIBIO/KILDEN – Arealressurskart - AR50 og AR5 – detaljert arealressurskart, samt gardskart. For areal som Eksisterande materiale ikkje er jordsmonnskartlagt nyttast AR5 og DMK.  Hjorteviltregisteret, Lakseregisteret, NVE rapport 49/2013

44 Statleg reguleringsplan med KU Planprogram E16 og Vossebanen Arna - Stanghelle ------

 Fiskeridirektoratet – Kystnære fiskeridata (Fiskeplasser – Aktiv – Passiv, Låssettingsplasser, Gyteområder, Gytefelt for torsk MB, oppvekst beiteområder).  Fiskeridirektoratet Akvakultur – godkjente lokaliteter  Mattilsynet sin kartløysing for drikkevatn- vassforsyningsanlegg  Vann-Nett for miljømål og tilstandsklassar  Norges geologiske undersøkelse (NGU) – GRANADA LØSMASSER, - GRANADA Grunnvatn  Norges geologiske undersøkelse (NGU) - BERGGRUNN, MINERALRESSURSER, - GRUS og PUKK  Arealbruk i kommuneplananes arealdel  Vaksdal kommune, 2016: Detaljreguleringsplan for Vaksdal grunnvassverk.  Tidlegare gjennomførte konsekvensutgreiingar for heile eller delar av planområdet.

Konsekvensar i anleggsperioden

For ikkje – prissette konsekvensar skal også anleggsperioden vurderast i planprosessen. Alle tiltak som inngår i investeringskostnadane skal leggast til grunn for vurdering av omfang. Inngrep som vert gjort i anleggsperioden skal inngå i omfangsvurderinga dersom dei gir varige endringar av delmiljøa. Mellombels påverknad i anleggsperioden skal omtalast separat. Det same gjeld tiltak på avlasta veg.

Avbøtande tiltak skal vurderast etter at konsekvensane av dei ulike alternativa er vurderte. Det skal gjerast greie for korleis det avbøtande tiltaket vil endre konsekvensen dersom det vert gjennomført. Når det gjeld anleggsfasen gjeld dette tiltak for å redusere mellombels miljøskade.

5.4 Arealbruksverknader og andre lokale og regionale verknader

5.4.1 Netto ringverknader og regionale verknader vert ikkje teke opp på nytt Prosjektutløysande for ny veg og bane Arna – Stanghelle ligg i samfunnsmålet; «I 2050 skal transporten i korridoren skje trygt og påliteleg med reduserte avstandskostnader som gir grunnlag for regional utvikling». KVU Voss – Arna frå 2014 belyste dei regionale verknadane av prosjektet (kap 9.6 og 9.7 i hovudrapporten og vedlegg 5; «Regionale virkninger».

Resultata syner at gjennomføring av prosjektet gjer at regionen aust for Bergen i større grad vert integrert med bu-, arbeids- og produktmarknader i resten av Bergensområdet. Resultata frå ei modellkjøring viser at jernbane gir sterkare verdiskapingseffektar enn utbygging av veg. Ei av årsakene til dette er at tiltak for jernbane inneheld både ein større reduksjon i reisetida på strekninga og hyppigare togavgangar. Det gir ein vesentlig styrking av jernbanen som transporttilbod, noko som vil gi større verdiskapingseffektar enn vegutbygging vil gi aleine.

I KVU-arbeidet vart det og køyrt ein alternativ transportmodell for jernbanen som viste at K5 genererer mest ny trafikk mellom stasjonane.

45 Statleg reguleringsplan med KU Planprogram E16 og Vossebanen Arna - Stanghelle ------

Med omsyn til regionale effektar vil ikkje reguleringsplanen gi ny informasjon av betydning. Resultat av tidlegare utgreiingar vil difor bli oppsummert i planomtalen og ikkje utgreidd på nytt.

5.4.2 Lokale verknader Etablering av ny E16 og Vossebanen kan få stor betydning for lokal samfunnsutvikling i nærområda i form av endra tilgjengelegheit og attraktivitet med betydning for potensiell arealutvikling og utbyggingsmønster. Den største effekten for lokal utvikling vil komme med ny stasjonsplassering på Vaksdal og Stanghelle som får eit radikalt forbetra kollektivtilbod inn mot Bergen.

I Arna vil jernbanestasjonen vere ei sentral brikke i planane for byutvikling i område rundt Arnavågen. Med berre 10 min togavstand til Bergen sentrum har Arna eit stort potensiale til å utvikle gode bu- og næringsområde. Det vert lagt til grunn at Bergen kommune har ansvaret for vidare planlegging av tilgrensande areal til stasjonane.

Flytting av kryss for E16 frå dagens plassering i Indre Arna og sørover i Arnadalen og framtidig kryss med Ringveg aust vil gjere det attraktivt for dei mange transportbedriftene som er lokalisert i industriområde (td Asko terminalområde) nær inn til det nye krysset. Her er det fortsatt tilgjengeleg næringsareal for nye etableringar.

Konsekvensar for bustad- og næringsareal skal vurderast og beskrivast. Omfang av arealbeslag for byggeområda, endra tilgjenge og støybelastning til desse skal vurderast og beskrivast.

I silingsrapporten er det sagt noko om potensiale for å utvikle Vaksdal og Stanghelle med dei nye transportløysingane. Som ein del av reguleringsplanen skal det beskrivast korleis dei nye tiltaka påverkar eksisterande og planlagt utvikling. Utvikling av stasjonane Vaksdal og Stanghelle som attraktive knutepunkt skal utgreiast. I arbeidet inngår vurdering av kapasitets- og arealbehov for ulike funksjonar for stasjonsområde som vegadkomst, sykkel- og bilparkering og buss-stopp. Område som naturleg inngår i stasjonsområde skal regulerast som del av planarbeidet.

Det vert lagt til grunn at Vaksdal kommune har ansvaret for vidare planlegging av tilgrensande areal til stasjonane.

Ny bane og veg vil fleire stader krysse kommunale vegar, gang- og sykkelvegar. Konsekvensar for dei som fysisk vert råka vert utgreidd og avbøtande tiltak vert skildra.

Bruk av overskotsmassar vil kunne vere med å bidra til at lokal utvikling, sjå kap 4.9 for omtale av korleis ein har tenkt å arbeide med dette tema i reguleringsplanen.

L Lokal utvikling Utgreiingsbehov  Arealbehov for trafikkalt knutepunkt ved stasjonsområde på Vaksdal og Stanghelle Metode  Funksjonell analyse av stasjonsområda, koplingar og tilgjenge til stasjonane Grunnlagsmateriale  Mulighetsstudie Vaksdal og Stanghelle.  Silingsrapport  Innspel frå andre tema i konsekvensutgreiinga kling

46 Statleg reguleringsplan med KU Planprogram E16 og Vossebanen Arna - Stanghelle ------5.5 Risiko‐ og sårbarheitsanalyse

Ei risiko- og sårbarheitsanalyse (ROS-analyse) er ein systematisk metode for å beskrive og vurdere risiko, sårbarheit og samfunnssikkerheit. Metodikken som vert nytta skal bidra til at generelle krav i lovverket (for eksempel PBL §3-1 og §4-3) og Statens vegvesen og BaneNOR sitt kvalitetssystem vert følgt. Analysen skal vise alle risiko- og sårbarheitstilhøve som har betydning for om arealet er eigna til utbyggingsføremål, og eventuelle endringar i risiko og sårbarhet som følgje av planlagt utbygging.

Det er uønskte hendingar og farar innanfor desse tre områda som ofte er knytt til risiko og sårbarheit:

 Naturfare (skred, flaum, framtidige klimaendringar etc)  Store ulukker (brann, transportulukke etc)  Tilsikta handlingar (terror, sabotasje etc).

Trafikksikkerheit og tunnelsikkerheit blir ivareteke når ein planlegg i tråd med Statens vegvesen og BaneNOR sine handbøker.

Figur 8 Risikoanalysen skal avdekke sårbarheit i systemet slik at moglege sannsyn- og konsekvens- reduserande tiltak kan bli etablert. Figuren viser samanheng mellom ytre påverknader, ein uønskt hending, konsekvensar og reduserande tiltak.

Hovudføremålet med ein ROS – analyse er å ta ein systematisk gjennomgang av moglege uønska hendingar og å vurdere den risikoen desse hendingane representerer. Sannsynet for at vi får ei hending må vurderast. ROS – analysen skal utførast så tidleg at resultata eventuelt kan brukast til å justere planen og kva for tiltak som i tilfelle må iverksettast for å førebygge mot skadar.

Arbeidet med etablering av sikring-, fare- og omsynssoner (eksempelvis støy og flaum), skal avmerkast i planen, samt at planføresegnene skal definera rammer og betingelsar for bygging. Tema og problemstillingar som synt i Tabell x.0 er sentrale ROS-tilhøve i dette prosjektet.

47 Statleg reguleringsplan med KU Planprogram E16 og Vossebanen Arna - Stanghelle ------

Tema Aktørar Risikoidentifisering, Risiko (fagkompetanse) (anleggs- og driftsfase) Analyse Evaluering Handtering

Grunnforhold  SVV  Kvikkleire  Konsulentar  Lausmassar       Konsekvens Sannsyn

 Byggegrunn Uakseptabel Handterbar Akseptabel Iverksetting av beslutningar og anbef  Påverknad på grunnvatn Skred  NVE  Steinskred  SVV  Steinsprang  Norsk  Snøskred Fjellovervåkning  Lausmasseskred i bekkefar/ sideelvar AS  Undersjøiske ras og utglidingar  Fylkesmannen  Uoppdaga fjellparti med fare for utglidning  Konsulentar Flaum og  NVE  Flaum havnivåstigning  Kommunane  Lausmasseskred i bekkefar/sideelvar  Elektrisitetsverk  Overvatn  Konsulentar  Dambrot  Havnivåstigning og stormflo Støy og støv  Bane NOR  Utbreiingsomfang og nivå alingar frå risik alingar frå  SVV  Levekårspåverknad  Kommunane  Konsulentar Trafikktryggleik,  Bane NOR  Trafikkulukker veg (veg og bane)  SVV  Trafikkulukker bane  Kommunane  Fartsgrenser oevaluerinngsfasen  Hordaland  Utforming trafikksystem veg fylkeskommune  Utforming trafikksystem bane, (inkl.  Politi sporsikring)  Påverknad av mikroklima Tunnelsikkerheit  Bane NOR  Brann og røyk  SVV  Ulukker  DSB  Rømming  Kommunalt  Beredskap og redning brannnvesen  Fotgjengarar og sykkellistar  Politi  Utforming trafikksystem  Sivilforsvaret  Utglidingar av fjell og blokker Sabotasje  Konsulentar og anslag

Infrastrukturens  Bane NOR  Trafikksystemets evne og fleksibilitet til å robustheit  SVV tåle stengingar  Kommersielle  Påverknad på andre trafikksystem ved operatørar veg stenging, (omkøyringsmoglegheiter, og bane tilgang på andre typar transportmiddel)  Elektrisitetsverk  Trafikksystemets oppkopling mot og leverandørar elkraftforsyning og ekom. av ekomtjenestar  Sabotasje og anslag  Politi  Sivilforsvaret  Kommunane  Fylkesmannen i Hordaland Vatnforsyning,  Mattilsynet  Forureining av drikkevatn, grunnvatn og grunnvatn og  NVE vassdrag, vassdrag  Hordaland (bensin/diesel/oljer/kjemikaler/støv fylkeskommune  Fylkesmannen i Hordaland  Konsulentar

Tabell x.0 Hovudoversikt ROS-analyse og modell for handtering ROS-tema, (NB: Reviderast/supplerast/presiserast)

48 Statleg reguleringsplan med KU Planprogram E16 og Vossebanen Arna - Stanghelle ------5.6 Miljøoppfølging

I følgje handbok R760 Styring av vegprosjekt skal det for kvart vegprosjekt utarbeidast ein plan for ytre miljø (YM-plan). YM-planen skal utarbeidast før konkurransegrunnlag for utbyggingsfasen vert utarbeidd. YM-planen skal vere eit systematisk verktøy som sikrar at eventuelle avbøtande tiltak, krav og andre føringar som er vedtekne i reguleringsplanen eller på annan måte i prosjektet, vert vidareført gjennom prosjekterings- og byggefasen, og vidare i driftsfasen. Planmynde kan stille krav om at det skal utarbeidast miljøoppfølgingsprogram for eit vegprosjekt, og YM-planen skal dekke dei krava som kan stillast til et slikt program.

BaneNOR? 5.7 Måloppnåing

Den samfunnsøkonomiske analysen, risiko- og sårbarheitsanalysen, og regionale og lokale verknader, saman med vurdering av korleis tiltaket oppfyller prosjektet sine mål, skal vere grunnlag for vurdering av tiltaket. Måloppnåing vert gjort opp mot dei mål som er presentert i kapittel 1.3.

6. MEDVERKNAD OG INFORMASJON

Medverknad i planarbeid er nærare spesifisert i plan og bygningslova §§ 5-1, 5-2 og 12-8. Føresegnene omhandlar og definerar det ansvaret føreslagstillaren og planmynde har for å legge til rette for medverknad i planprosessen, og gjeld også for statlege planar. For detaljert informasjon om innhaldet i paragrafane, synast det til kap. 5 og 12 i plan- og bygningslova.

Informasjon om prosess- og planarbeid ligg på Statens vegvesen si prosjektside: E16 og Vossebanen Arna–Stanghelle | Statens vegvesen

Formell varsel om oppstart av planarbeid skjer når planprogrammet vert lagt ut til offentleg ettersyn. Forslag til planprogram vert sendt på høyring til kommunane og regionale fagmynde. Planprogrammet vert også gjort tilgjengeleg på internett, t.d. prosjektsida. Planprogrammet vil ligge ute i seks veker i perioden aaaaaaaaaaaaa, og det er ope for alle å sende innspel og merknader til planprogrammet og det komande planarbeidet.

Det vil bli arrangert opne høyringsmøte i denne perioden. Høyring av planprogrammet har to føremål:  Å gi høve til å påverke kva moment som er viktige og som bør utgreiast i planarbeidet, samt innspel til opplegg for medverknad.  Å gi høve til å komme med konkrete innspel til vidare planprosess (lokale tilhøve som planleggarane bør kjenne til, innspel til konkrete tiltak osv).

Planprogrammet kan bli endra som følge av merknader som kjem i høyringa og gjennom det offentlege ettersynet. Etter høyring og offentleg ettersyn, når innkomne merknader er

49 Statleg reguleringsplan med KU Planprogram E16 og Vossebanen Arna - Stanghelle ------handsama og eventuelle endringar er gjort, vert planprogrammet vedteke av Kommunal- og moderniseringsdepartementet.

Sentrale aktørar i medverknadsprosessen vil primært vera statlege, regionale og kommunale mynde og andre offentlege organ, samt private organisasjonar og institusjonar som blir berørt av forslaget. Organiseringa av medverknad, informasjonsformidling og dialog vert handtert på fleire forskjellige måtar og gjennom fleire typar prosessar og arenaer:

 Formaliserte høyringsprosessar for planprogram og plangrunnlag  Planforum-møte  Særmøte med sektormynde  Arbeidsmøte med ulike aktørar om særleg utfordrande problemstillinger og tema  Informasjons- og plandialogmøter i politiske organ, (kommunestyre, bystyre, etc.)  Folkemøte  Informasjons- og plandialogmøter med lokale lag, foreiningar og frivillige organisasjonar  Opne kontordagar i kommunane  Work-shop, planverkstader og idé-dugnadar  Særmøte med grunneigarar som kan bli direkte råka av tiltaket  Sørmøte med aktørar med særskilt lokal kunnskap

Detaljert møteplan for dialog med berørte aktørar vert utarbeid i nærare samarbeid med desse. Som grunnlag for et meir spesifikt opplegg, skisserast følgande frekvens:

Tabell x.0 Oversikt over møtefrekvens for ulike berørde aktørar.

Aktørar Møtearena og frekvens

Kommunane, (inkl. råd og Dialogmøter ein gong pr. månad utval) Fylkeskommunen Planforum – 2 gongar pr. år/eller ved behov Fylkesmannen Planforum – 2 gonger pr. år/eller ved behov Sektormynde Planforum – 2 gonger pr. år/særmøte ved behov for å drøfte relevante problemstillingar Private grunneigarar Fellesmøte – særmøte ved behov Lokale lag/ foreingar Fellesmøte ved behov – planverkstader Frivillige organisasjonar Fellesmøte ved behov – planverkstader

Plandokumenta vil også vera tilgjengeleg på rådhusa i kommunane, bibliotek, servicetorg m.m. etter samråd med kommunane.

Tabell x.0 syner skjematisk framstilling korleis medverknad og informasjonsføremidling på viktige milepælstadier planleggast organisert.

Tabell x.0 Skjematisk framstilling av organisering av medverknad og informasjonsføre i planarbeide.

Aktørar

50 Statleg reguleringsplan med KU Planprogram E16 og Vossebanen Arna - Stanghelle ------

Oppstartfase – arbeid Utgreiingsfase – arbeid Høyringsfase – arbeid med planprogram og med reguleringsplan og med høyring og silingsrapport KU merknadshandsaming av planforslaget

 Kommunestyra -  Kommunestyra – orientering status om  Kommunestyra - orientering status om prosess orientering status om prosess  Arbeidsmøte med prosess  Arbeidsmøte med pol./adm. nivå  Arbeidsmøte med pol./adm. nivå (?) Kommunar  Deltaking i pol./adm. nivå  Arbeidsmøter med

referansegruppemøter  Planverkstader særskilt berørde  Deltaking i partar/interesser referansegruppemøter  Deltaking i referansegruppemøter

 Planforum -  Planforum -  Planforum - orientering status orientering status i orientering status i Regionale og statlege  Arbeidsmøte med planforum planforum mynde fagetatar  Arbeidsmøter med  Arbeidsmøter med  Deltaking/orientering i fagetatar fagetatar referansegruppemøter  Deltaking/orientering i  Deltaking/orientering i referansegruppemøter referansegruppemøter

 Orientering via off..  Opne folkemøte -  Særmøte ved behov kunngjering og direkte orientering status for tilskriving om prosess planutgreing  Opne folkemøter -  Planverkstader (?) orientering status i  Særmøter ved behov Berørte partar samband med høyring  Opne kontordagar i av planprogram kommunane dagen  Særmøte ved behov etter opne folkemøter  Opne kontordagar i kommunane dagen etter opne folkemøte

 Orientering via off..  Opne folkemøter –  Særmøte ved behov kunngjering orientering status for  Opne folkemøter - planutgreiing orientering status i  Planverkstader (?) Allmenta samband med høyring  Temamøter ved behov av planprogram  Opne kontordagar i  Opne kontordagar i kommunane dagen kommunane dagen etter folkemøter etter opne folkemøter

 Digital publisering av  Digital publisering av  Digital publisering av plandokument plandokumenter plandokumenter Generelt  Informasjon om  Informasjon om  Informasjon om

prosjektet via media prosjektet via media prosjektet via media  Prosjektside  Prosjektside  Prosjektside  Kontakttelefon/mail  Kontakttelefon/mail  Kontakttelefon/mail

51 Statleg reguleringsplan med KU Planprogram E16 og Vossebanen Arna - Stanghelle ------

7. FRAMDRIFT 7.1 Overordna framdriftsplan

NTP er omtalt i kap 2.2. Tidlegast byggestart er i 2021. Dette medfører overodna framdriftsplan som vist i Tabell x.0. Prosjektet vil tilpasse den overordna milepælplanen eventuelle endringar som følge av nye politiske beslutningar.

Tabell x.0 Overordna framdriftsplan for ny E16/ Vossebanen

Hovudprossessar og hovudmilepælar Dato ferdigstilt, (justeres)

Ferdigstilling av planprogram og silingsrapport for oversending til 01.11.2017 Vegdirektoratet, Samferdsledepartementet og Kommunal- og moderniseringsdepartementet. (Avhengig av beslutning om fråvik på Trengereid)

Varsle planoppstart reguleringsplan. Dvs at kvalitetssikring, handsaming 02.01.2018 og godkjenning av planprogram og silingsrapport i direktorat/departement for utlegging til offentleg ettersyn er gjennomført.

Reguleringsplan med KU (inkl. plankart, planskildring, planføresegner, KU- 1.04.2019 utgreiingar, delprosjektering viktige tekniske anlegg, tekniske detaljplaner) klar for offentleg utlegging.

Ferdigstilling av reguleringsplan, (vedtatt plan i KMD) 1.10.2019

KS 2 – ekstern kvalitetssikring før oppstart gjennomført 30.06.2021 Bompengesak klar

Detaljprosjektering veg og jernbaneløysingar 31.12.2020

Klarggjering for oppstart 1. byggetrinn, (inkl. grunnerverv og kontrahering 30.06.2021 av entreprenør)

Byggeperiode 01.08.2021 – 31.12.2029

52 Statleg reguleringsplan med KU Planprogram E16 og Vossebanen Arna - Stanghelle ------

53 Statleg reguleringsplan med KU