120F847e430bb756d667968aee
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
ATATÜRK ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ ORTAÖĞRETİM SOSYAL ALANLAR EĞİTİMİ ANABİLİM DALI Naim ÜRKMEZ II. ABDÜLHAMİD’İN MODERNLEŞME ANLAYIŞI YÜKSEK LİSANS TEZİ TEZ YÖNETİCİSİ Yrd. Doç.Dr. Yavuz ÖZDEMİR ERZURUM - 2006 İÇİNDEKİLER SAYFA NO ÖZET ........................................................................................................................III ABSTRACT .............................................................................................................IV ÇİZELGELER DİZİNİ........................................................................................... V ÖNSÖZ .....................................................................................................................VI KISALTMALAR .....................................................................................................VII 1.GİRİŞ..................................................................................................................... 1 1.1.Modernleşme Hakkında................................................................................ 1 1.2.Osmanlı Modernleşmesi................................................................................ 10 2.SULTAN II. ABDÜLHAMİD’İN ŞEHZADELİK YILLARI...........................20 3.SULTAN II. ABDÜLHAMİD’İN HÜKÜMDARLIK DÖNEMİ......................26 4.SULTAN II. ABDÜLHAMİD’İN KİŞİSEL ÖZELLİKLERİ.......................... 52 5.EĞİTİM................................................................................................................. 56 5.1.Modernleşme İçerisinde Eğitimin Yeri........................................................ 56 5.2.Neden Eğitim:................................................................................................. 57 5.3.Okullar............................................................................................................ 61 5.3.1.Aşiret Mektepleri.................................................................................... .73 5.3.2.Yabancı Okullar......................................................................................75 5.4.Değerlendirme................................................................................................ 78 6.MODERNLEŞME BAĞLAMINDA TIP ALANINDAKİ GELİŞMELER ....82 7.MODERLEŞME BAĞLAMINDA EKONOMİ ................................................ 86 7.1.Maliye.............................................................................................................. 86 7.2.Sanayi.............................................................................................................. 91 8.DEMİRYOLLARININ II.ABDÜLHAMİD DÖNEMİ OSMANLI MODERNLEŞMESİNE ETKİSİ.......................................................................... 95 8.1.Bağdat Demiryolu ........................................................................................ 100 8.2.Hicaz Demiryolu............................................................................................105 9.ORDU ...................................................................................................................113 9.1.Hamidiye Alayları......................................................................................... 120 10.HUKUK’UN MODERNLEŞME İÇERİSİNDEKİ YERİ ..............................126 TELGRAF................................................................................................................ 131 SONUÇ......................................................................................................................134 SULTAN II. ABDÜLHAMİD DÖNEMİNE AİT FOTOĞRAFLAR..................140 BİBLİYOGRAFYA .................................................................................................144 ÖZGEÇMİŞ..............................................................................................................154 ÖZET YÜKSEK LİSANS TEZİ II. ABDÜLHAMİD’İN MODERNLEŞME ANLAYIŞI Naim ÜRKMEZ Danışman : Yrd. Doç. Dr. Yavuz ÖZDEMİR 2006– SAYFA: VIII - 154 Jüri Üyeleri : Yrd. Doç. Dr. Yavuz ÖZDEMİR Yrd. Doç. Dr. Selahattin TOZLU Yrd. Doç. Dr. Süleyman ÇİĞDEM Hazırlamış olduğumuz bu tez, Osmanlı İmparatorluğu’nun 33. Padişahı olan Sultan II. Abdülhamid’in modernleşmesini anlamaya dönüktür. Sultan’ın gelenek ve modernlik arasında, Osmanlı imparatorluğun tarihsel yönergesini nasıl yazdığını onun modernleşmesindeki dünyeviliği ve muhafazakâr bir modernliği ne şekilde uygulamaya dönüştürdüğünü izah etmeye çalıştık. Eğitim, maliye, tıp, demiryolları, ordu ve telgraf gibi alanlarda yapılan yeniliklerle, modernleşmeyi nasıl anladığını ve uygulamaya koyduğunu göstermek istedik. Özelde Sultan II. Abdülhamid’in eğitim konusundaki hassasiyeti, tıptaki gelişmeleri takip etmesi, ordu ve maliyede yaptığı düzenlemeler, demiryolu ve haberleşme ağıyla amaçladığı merkeziliği ifade etmeye çalıştık. Anahtar Kelimeler: II. Abdülhamid, Modernleşme, Anlayış, Osmanlı İmparatorluğu. ABSTRACT THESIS ABDULHAMID II’S PERCEPTIVENESS OF MODERNISM Naim ÜRKMEZ Supervisor : Ass. Prof. Dr. Yavuz ÖZDEMİR 2006 – PAGE: VIII-154 Members of Jury : Ass. Prof. Dr. Yavuz ÖZDEMİR Ass. Prof. Dr. Selahattin TOZLU Ass. Prof. Dr. Süleyman ÇİĞDEM This thesis that we prepared is related to the understanding of Sultan Abdulhamid II’s modernism 33rd sovereign of Ottoman Empire. We studied to explain how he had written historical instructions of Ottoman Empire, how he had turned his worldly and conservative modernism into practice between tradition and modernism. We wanted to show how he understood and turned the modernism into practice with innovations in the fields of education, finance, medical science, railways, army and telegraph. Particularly, we studied to state Abdulhamid II’s sensitiveness of education, his trailing developments in the field of medical science his way of putting army and finance in order, and his centralism that he aimed by means of railway and communication. Key words: Abdulhamid II, Modernism, Perspectiveness, Ottoman Empire. ÇİZELGELER DİZİNİ S ayfa N o Çizelge 5.3.1. 1905-1906’ya gelindiğinde İmparatorlukta bulunan iptidai okulların durumunu gösterir tablo …………………………………………………………….….63 Çizelge 5.3.2.Sıbyan Mekteplerinin Ders Programları ….…...………………..…...… 65 Çizelge 5.3.3. 1820-1908 yılları arasında Osmanlı Devleti’nde yayınlanan kitaplar .....68 Çizelge 5.3.4. II.Abdülhamid Devrinde Yapılan Rüşdiyeler Vilayetlere Göre Dağılımı ………....…………...…….…..…………………………………………………... ..….71 Çizelge 5.3.5. 1905-1906 Yılında İdadilerin Dağılımı ……………………......……....72 Çizelge 5.4.1. 1903 Yılında Osmanlı Devleti’nde Öğrenci Sayısı ve Genel Nüfusa Oranı …….......……………….……………………………………………………………….81 Çizelge 7.1.1. 1880 İle 1907 Arasında Osmanlı Daire Bütçelerindeki Değişiklikler….90 Çizelge 8.1. Demiryollu inşaatına ve işletimine yatırılan sermaye dağılımı ...……….97 Çizelge 8.2 II.Abdülhamid Döneminde Osmanlı Devleti’nde İnşa Edilen Demiryolları ………………………………………………………………………………………….99 Çizelge 8.1.1. İşletmeye Açılmış Hatların Geçtiği Bölgelerdeki Aşar Vergisinin Oranları ……….………………………………………………………………………… ……..105 ÖNSÖZ Osmanlı Devleti’nde çağı yakalama girişimleri XVIII. yüzyıldan itibaren etkili olmaya başlamış ve bu da kendisini öncelikle askeri alanda göstermiştir. Bu yüzden Batı değerleri Türk toplumuna ilk kez ordu üzerinden girmiştir. III. Selim ve II. Mahmut’la başlayan bu esaslı süreç Tanzimat ve Islahat Fermanları ile devam etmiştir. Tanzimat Fermanı ile Padişahın ilk defa egemenlik hakları hukuk karşısında sınırlandırılırken, Islahat Fermanı ile de dini grupların eşitliği ilan edilerek din ve ırk ayrımı yasaklanmıştır. I.Meşrutiyet Dönemi’ne geldiğimizde tahta şartlı çıkmış bir padişah ve ekonomik ve siyasi açıdan sıkıntı içerisinde olan bir devlet karşımıza çıkmaktadır. Sultan II. Abdülhamid çare olarak idari, ekonomik ve eğitsel bir takım girişimlere başlamıştır. İşte bu yeni süreç geçmiş ile gelecek arasında ideolojik bir denge kurularak şekillendirilmiştir. İlginç bir otoriter iktidar örneği sunan Sultan II. Abdülhamid, İmparatorluğu modernleştirmeye, ekonomiyi kalkındırmaya, demiryolları inşa etmeye, okullar açmaya ve orduyu yenilemeye uğraşmıştır. Bu modernleşme siyasetini büyük devletlerin vesayeti dışında yürütmeyi amaçlamıştır. Biz de bu tezimizde Osmanlı Tarihi’nde gerek kişiliği gerekse yaşadığı döneme bağlı olarak yaptıkları en çok tartışılan ve yazılan II. Abdülhamid’in, modernleşme anlayışına belirlemeye çalıştık. Amacımız onun modernleşmeyi nasıl anlayıp, ondan ne beklediğini ortaya çıkarmak ve buna bağlı olarak yaptıklarını değerlendirmektir. Bu amaçla modernleşme ve modernleşmenin tarihsel uzantılarına giderek geçirdiği evreler hakkında bilgi verdik. Modernleşmenin Osmanlı Devleti’nde nasıl başladığı, hangi aşamalardan geçtiğine kısaca değinerek II. Abdülhamid’in şehzadelik ve hükümdarlık dönemlerine yer verdik. Bundan sonra Abdülhamid modernleşmesinde uygulamaya dönük olarak eğitim, tıp, ekonomi, demiryolları, ordu, hukuk ve son olarak da telgraf konuları ele alınmaya çalıştık. Hazırladığımız bu tezi seçme ve hazırlama aşamalarında yardımlarını esirgemeyen saygıdeğer hocam Yrd. Doç.Dr. Yavuz ÖZDEMİR’e teşekkür ederim. Erzurum–2006 Naim ÜRKMEZ KISALTMALAR a.g.e. : Adı Geçen Eser a.g.m. : Adı Geçen Makale BOA : Başbakanlık Osmanlı Arşivi c. : Cilt CDTA : Cumhuriyet Devri Türkiye Ansiklopedisi Çev. : Çeviren Haz. : Hazırlayan s. : Sayfa TCTA : Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi TDVİA : Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi TKAEY : Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları Yay. Haz. : Yayına Hazırlayan 1.GİRİŞ 1.1.Modernleşme Hakkında Aydınlanma hareketine dayalı