Last Ned Pdf Av Kvinnhersminne – Årbok VIII
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
KVINNHERS-MINNE Årbok for Kvinnherad VIII KVINNHERS-MINNE Arbokforo Kvinnherad VIII Skriftstyre: Aslaug Eik, Arne Sunde, Jardar Skaadel, Oddmund Tofte, Anfinn Otterå, Ivar Vaage Skriftstyrar: Ivar Vaage, 5450 Sunde Utgjevenav KVINNHERAD SOGELAG OG HUSNES MÅLLAG 1996 KVINNHERSMINNE Årbok for Kvinnherad VIII ISSN Skriftstyrar:0800-6393 I var Vaage, 5450 Sunde Grafisk produksjon: als K vinnheringen, Husnes Omslag: «En1igrantreisens Begyndelse». Foto: Anders Beer Wilse. Leiv Døssland Leiv Døssland til minne 31. mai i år sovna Leiv Døssland inn, 81 år gammal. Med han er grunn leggjaren og mangeårig redaktør i Kvinnhersminne borte. Leiv Døssland var fødd i Fana 23. desember 1914. Far hans var lærar der. Men han døydde tidleg, og mora flytte til barndomsheimen sin på Sunde, der Leiv voks opp. I sitt vakse liv har Leiv Døssland flakka mykj e ikring som lærar i ulike skuleslag. Lenge var han i folkehøgskulen, men i dei seinare åra kom han inn i gymnaset, og då ein tok til med gymnas i Kvinnherad i 1972, kom han attende til heimkommunen og vart rektor der. Denne stillinga hadde han til han gjekk av i 1979. Leiv Døssland hadde heilt frå tidleg ungdom vore aktiv med i kultur livet, både ungdomslag og song- og musikkarbeid. Målrørsla var ei rørsle som låg hj mta hans nær, og då han såg at Husnes Mållag trong kveik midt i 1970-åra, tok han på seg formannsvervet eit års tid. Han ko.m attende til Husnes Mållag etter at han hadde gått av som rektor. No hadde han nye idear. Ein av desse var at mållaget skulle gje ut eit tidsskrift med hovud vekt på lokalsoge. Han undersøkte liknande tiltak andre stader i landet og by1ja å samla stoff. Men han kom fort til at Husnes prestegjeld var for lite for eit Iokal sogeskrift. Han tok difor initiativet til å få skipa eit nytt lag for heile kom munen, Kvinnherad sogelag, som mellom anna skulle vera med og gje ut det nemnde tidsskriftet. o I 1982 kom første boka ut. Ti ttelen var Arbok for Kvinnherad 1982. Døssland faun fort ut at tittelen var misvisande og kunne gje folk eit rangt inntrykk av innhaldet. Neste bok bar difor tittelen Kvinnhersminne, og dette vart namnet på tidsskriftet seinare og. Det var Leiv Døssland som gav ut dei fem første kvinnhersminna, 1982, 1984, 1986, 1988 og 1990. Då gav han frå seg arbeidet. Men i desse åra la han ned my kj e arbeidskraft i tiltaket. Han hadde sj ølvsagt eit skrift styre til å hjelpa seg, men hovudarbeidet var det han som !aut gjera. I kvart nummer skreiv han fleire artiklar, og noko hj elp hadde han av kona si, Eldbjørg. Han redigerte og vørdsla på det andre skreiv, og han tok sta dig kontakt med folk som hadde stoffsom dei - eller han - kunne skriva om. Dessutan var det han som styrde distribusjonen, og dei første num mera var han sj ølv på bygdene og seide. Lageret hadde han i huset sitt på Opsåsen. No er han ikkje lenger blant oss. Men minnet om han vil leva, og Kvinnhersrninneskal førast vidare i Leiv Døsslands ånd. Fred over minnet hans! Anfinn Otterå Innhald AMERIKA - DRAUMEN OM FRIDOM OG JORD 10 Av Arne Sunde PORTEN TIL AMERIKA 19 Av Kåre Eldøy AMERIKABREV 22 ACHILD FOR A DAY 26 Av Baard Stordahl ElT BREV FRÅ ROSENDAL TIL AMERIKA 28 Av Johan Storm Munch ALT ER LIGESOM EN DRØM 36 Av Kåre Eldøy FRÅ OMVIKDALEN TIL USA SOM 8-ÅRING 44 o Av Ase Marie Hellesøy UTVANDRINGA FRÅ HELVIK 53 Av Aden Twedt THE LANDA CLAN 61 Av Oddmund Tofte 7 NYBYGGJARAR I STORY COUNTY, IOWA 71 Av Reidar Sætre FANN LUKKA I AMERIKA 78 FRÅ MUSLAND TIL USKEDALEN 83 MINNE 85 Av Lilly Johnson Eckstrom LARS VAAGE ALIAS LEWIS OLSON 88 Av Erling Vaage HUSNESINGAR I SEATTLE 91 Av Erling Vaage HEIM TIL 17. MAI 94 Av Knut Eikeland DIVIDED HEART 98 Av Inger og Ingrid Lund GODE HANS KJÆRLAND 104 BESTEFAR FORTA LDE 107 Av Kj etil Hellesøy 8 , , • , __ _ --... � . ---El ) l -<:( l 1 / Cl (/ \ "'( ' 1 l < ) // q_- / l l l \_} l 7 l ) l l l l l l l ' . 9 ARNE SUNDE: Amerika draumen om fridom og jord Bit riss over utvandringa frå Kvinnherad og Noreg -Få sider av Noregssoga er så fascinerande som utvandringa frå Noreg til USA. Statistikkane forte! at over 800.000 menneske forlet Noreg i hun dreårsperioden 1825-1925; etter 1925 reiste ca 100.000. Til saman vert dette godt og vel 900.000 menneske som emigrerte frå Noreg til over sj øiske land. Utvandringa frå Noreg var støne enn frå dei fl este land. I høve til folketalet er det berre Irland som sende fleire av sine eigne til USA enn Noreg. Korleis kunne dette skje? Kvifor forlet nesten ein mil lion nordmenn familie, heimbygd og fedreland for å søkja lukka i eit framandt land? Grunnane er mange og samansette som utvandrarane sj ølve. Det let seg ikkj e peika på ein einskild grunn, eller nokre få, men eit konglomerat av årsaker. Dei varierer frå tid til tid, frå distrikt til dis trikt og frå person til person. - Kvinnherad høyrer ikkje blant dei kommunane som sende fl est utvandrarar over havet. Totalt reiste bene vel 2.500. I høve til folketalet er dette omlag på gjennomsnittet for fylket, men over landsgjennomsnit tet. Men utvandringsintensiteten i dei ulike bygdene i Kvinnherad vari erte. Dette er kanskje ikkje så merkeleg i ein så stor og langstrekt kom mune som Kvinnherad er. Flest utvandrarar finn vi i dei indre bygdene. - Hittil har det vore skrive lite om utvandringa frå Kvinnherad til Amerika. I Kvinnherad Bygdesoga av Erling Vaage, har forfattaren skrive 10 ". · FILLINGTHEPRAIRIEWITHFARMERS .. ·: ·. · � · ·.,.'·�,::·:··. ·'- ,.·, , .. 1 • The settlement of Iowa generally occurred from southeast to northwest. The map shows that by 1B50.�fult agricultural settlement had occurred in seven counties, generally lying along the Mississippi and Des Moines river valleys. · t wasn't until 1890 that northwest density of at !east 15 people per I Iowa- generally the state's most square mile. That density of marshy and treeless region - had population suggested a family living · reached a point of full agriculturaf on each quarter-section(160 acres) settlement, defined as a population of land. SOURCE: Daryl M. S�ith, University of NorthGm Iowa. " . ". • . ' · . EXPLQSJON Of PEOPLE . · : ' · · • • •. � .. 1860 census showed where 1833 about 50 people B Open to settlement • The for the first time in 1833, the residents of Iowa were born: 1836 0,531 people lowa's population l1 increased at an Other incredible rate as more Virginia 1838 23,242 people and more lndian lands 17,944 l became available to the Illinois white settlers. 1840 43,112 people 26,696 l New Yorl<t--=::S..IJI 46,053 1850 ' 1860 674,913 people V.,. SOURCE: State Hlstorlcal Soclø!y /'.L\H.Y El.LEN KELLEY/ TUE REGlSTt:R 11 eit interessant kapittel om utvandringa frå bygdene våre. Elles fi nst der nokre få einkildartiklar og nokre slektsstudiar (helst av etterkomarar av kvinnheringar i Amerika) som forte! om familiebakgrunnen i Kvinn herad. Noko samla oversyn eller studie over utvandringa frå Kvinnherad fins ikkje. Her ligg det mykje interessant materiale og ventar på den som får tid og høve til å setja i gang. Ei slik undersøkjing ville ha vore eit verdfullt bidrag til lokalsoga vår. Denne vesle artikkelen her er ikkje meint å vera noko uttømmande studie. Målet med denne vesle artikkelen er å setja utvandringa frå Kvinnherad inn i eit nasjonalt perspektiv. 2500 emigrantar Utvandringa frå Kvinnherad er del av den store emigrasjonen frå Noreg. Den organiserte utvandringa frå Noreg bytja i 1825 då 52 menneske drog Kvinnhered kyrkje i Calamus i Iowa. 12 frå Tysvær til Amerika med sluppen Restauration. Desse menneska var kvekarar som søkte religionsfridom og ei betre framtid i Amerika. Dermed var det heile i gang. I det første tiåret etter 1825, var utvandringa heller lita og sporadisk, og årviss vart ho ikkje før i 1836. I 1836 drog dei første utvandrarane frå Vo ss og Hardanger, og i 1839 for dei første frå Sogn. I tidbolken mellom 1825 og 1850 emigrerte berre ein 15-16.000 men neske frå Noreg. Det er frå midten av 1860-åra at masseutvandringa tek til. Etter borgarkrigen skil ein mellom tre store utvandrarbølgjer. Den før ste vert rekna frå 1866-1877 med 111.000 utvandrarar. Den andre og største strekkjer seg frå 1879-1893 med 256.000 emigrantar, og den siste store bølgjakom i det første tiåret av vårt hundreår med 190.000 utvan drarar. Ei mindre bølgje kom i åra mellom 1923 og 1929 med 86.000 emigrantar. Med depresjonen minka utvandringa noko, men i etterkrigs åra har omlag 50.000 menneske reist til USA og Canada. Det ser ut til at utvandringa frå Kvinnherad følgjer utvandringsmønsteret for resten av landet. Som i landet elles, reiste dei fleste frå Kvinnherad i 1880- og 1890-åra. Utvandringa synest og avhengig av konjunkturar her heime og i Amerika; etter dårlege tider i Noreg finn vi ein auke i utvandringa. Borgarkrigen og rykte om indianaroppstandar førde til ein nedgang i utvandringa. Det gjekk ikkje lang tid før dei første norske immigrantane slo seg ned i Midtvesten som alt tidleg vart sentrum for det norske Amerika. Seinare spreidde den norske busetnaden seg til alle statar og Canada, og i dette hundreåret finn ein mange store norske koloniar i byane på aust- og vest kysten av USA. Men Midtvesten har alltid vore hovudsetet for den mest framståande sosiale og kulturelle aktiviteten til nordmennene i Amerika. I 1836 reiste dei første kvinnheringane til Amerika. Det var eit ektepar frå Ølve; Eirik Johannessen Huse og kona Ingeborg Johannnesdotter f.