CEM KARACA VE BARIŞ MANÇO” ÖRNEĞİ (1960-1980) POLITICAL DISCOURSE in MUSIC and ANATOLIAN ROCK in TURKEY: the CASE of “CEM KARACA and BARIS MANCO” (1960-1980) Doç
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
The Journal of Academic Social Science Studies International Journal of Social Science Doi number:http://dx.doi.org/10.9761/JASSS7030 Number: 56 , p. 325-350, Spring III 2017 Yayın Süreci / Publication Process Yayın Geliş Tarihi / Article Arrival Date - Yayınlanma Tarihi / The Published Date 26.03.2017 31.05.2017 MÜZİKTE SİYASAL SÖYLEM VE TÜRKİYE’DE ANADOLU ROCK: “CEM KARACA VE BARIŞ MANÇO” ÖRNEĞİ (1960-1980) POLITICAL DISCOURSE IN MUSIC AND ANATOLIAN ROCK IN TURKEY: THE CASE OF “CEM KARACA AND BARIS MANCO” (1960-1980) Doç. Dr. Fatma Gürses Kastamonu Üniversitesi, İletişim Fakültesi Gazetecilik Bölümü Öz Rock müzik, Amerika’da ve uluslararası alanda yaygınlık kazanarak kitleye ulaşan popüler bir tür olmuştur. Dünyada, çeşitli konuların tartışıldığı, yurttaşların bu tartışmalara katıldığı, müzik akımları ve gençlik hareketinin hızla yaygınlaştığı değişim yılları olan 1960’larda bu müzik türü, siyasal söylem biçimlerinin kitleselleşmesine aracı- lık etmiştir. Dünyadaki bu değişim ve özgürlükçü hareketten etkilenen Türkiye’de ise bu dönem, yurttaşın kamusal-siyasal özne olarak algılandığı, yabancı müziklerin ülkeye gi- rişinin hızlandığı, yurttaşın kendini ifade alanı bulduğu yıllardır. 12 Eylül 1980 askeri darbesi ile Türkiye’de bu özgürlükçü ortam kesintiye uğratılmış ve siyasal sistemde kök- lü değişiklikler yapılmıştır. Bu çalışma, düzen eleştirisi getiren rock müzikten etkilene- rek Türkiye’de ortaya çıkan Anadolu rock olarak adlandırılan müzik türünün temsilcile- ri olan Cem Karaca ve Barış Manço’nun, 1960-1980 yılları arasındaki söz konusu siyasal dinamikleri şarkı sözlerinde temsil etme biçimlerini incelemeye çalışacaktır. Bu iki mü- zisyenin çalışmalarını temel alarak Türkiye’de Anadolu rock müziğinin, siyasal unsurla- rı hangi söylemsel öğelerle sabitledikleri, neleri dışlayarak veya neleri bünyesine alarak söylemi inşa ettiklerini ortaya çıkarmak çalışmanın temel hedefidir. Bu amaçla, öncelik- le, 1960’dan 1980’e kadar olan süreçteki siyasal ve sosyal olayların tarihsel arka planı or- taya konacaktır. Sonraki aşamada, söz konusu yıllar arasındaki Anadolu rock türü şarkı sözleri, oluşturulan temalar bağlamında söylem çözümlemesi ile incelenecek ve elde edi- len bulgular değerlendirilecektir. Anahtar Kelimeler: Anadolu Rock, Söylem, Siyaset, Cem Karaca, Barış Manço Abstract Rock music has become a popular genre reaching masses by gaining wide- spread popularity both in America and the international scene. In the world, this type of music has mediated the massification of forms of political discourse in the so-called 326 Fatma Gürses years of change, 1960s, where various issues were openly discussed, citizens eagerly par- ticipated in these discussions, and music trends and youth movements became preva- lent. Influenced by this change and libertarian movement in the world, this period in Turkey has become the period where the citizen was perceived as a public-political sub- ject, penetration of foreign music to the country was accelerated, and citizens found space to express themselves. With the military coup of September 12, 1980, this libertari- an atmosphere was interrupted in Turkey and radical changes were implemented in the political system. This study will attempt to examine forms of representations of the polit- ical dynamics between the years 1960-1980 by Cem Karaca and Barış Manço, the repre- sentatives of the musical milieu called Anatolian rock in Turkey, influenced by interna- tional rock music that brought criticism to the world order. Using the works of these two musicians as base, the central aim of the study is to reveal with which discursive ele- ments the Anatolian rock music in Turkey has secured political elements, and by incor- porating what and excluding which did they structure this discourse. For this purpose, the historical background of the political and social events in the process from 1960 to 1980 will first be set forth. In the next stage, Anatolian rock songs between the years in mention will be examined with the analysis of discourse in the context of the themes produced and then the findings obtained will be evaluated. Keywords: Anatolian Rock, Discourse, Politics, Cem Karaca, Barıs Manco GİRİŞ nızca müzikle sınırlanmamaktadır (Kaya, Siyasi iktidarın tahakkümü, toplumsal 2016: 7). Toplumsal dinamiklerden etkilendiği olgu ve faillerle ortaya çıkar. "Devlet ve onun gibi onların değişimi, dönüşümü, yayılımında aklını temsil eden siyasi erkin darbeler, ana- da etkilidir. Rock müzik, böylesi bir toplumsal yasalar, göçler, isyanlar, grevler, ekonomi değişimin hızla yaşandığı savaş sonrası dö- politikaları gibi ideoloji kaynaklı eylemleri; ya nemde genç kuşağın yarattığı karşı duruşun da bankalar, iletişim şirketleri, reklam kuru- müziği olmuştur. luşları, vakıflar ve bu kuruluşların temsil etti- Dünyada 1960’ların siyasal yapısın- ği müzik pratikleri bu alanın ilişkili olduğu dan doğrudan etkilenen rock müzik türü, aktörlere kaynaklık edebilir ve müziğin tüm söylem biçimlerinin kitleselleşmesine aracılık bileşenlerindeki evrimi şekillendirebilir‛ (Ka- etmiştir. Türkiye’de ise, düzen eleştirisi geti- ya, 2016: 23-24). Kitle iletişim araçları, müzik ren rock müzikten etkilenerek Anadolu rock eğitimi, konserler, yarışmalar, müzik ile ilgili olarak adlandırılan müzik türünün ortaya araçlar da müzik kültürünün gelişimini etki- çıktığı görülmektedir. 12 Eylül 1980 askeri leyen unsurlardır (Göher, 2009: 305). Bu ne- darbesi, 1960’ların özgürlükçü ortamını kesin- denle ‚sanatla toplumsal değişim arasında tiye uğratmıştır. Bu çalışma, yurttaşın kamu- doğrudan bir ilişki söz konusudur. Toplumsal sal alanda özne olarak konumlanmasında rol değişim, sanat ve sanatçı için bir tür kendini oynayan Anadolu rock müziğinin, yenileme, dönüştürme süreci sayılabilir. Sa- 1960’lardan 1980’lere geçen süreç içindeki natçı, toplumu değiştirmek isterken bu deği- siyasal dinamikleri temsil etme biçimlerini şimi ilkin kendinde, kendi sanatında yaşar. Anadolu rock müzik temsilcileri olan Cem Çağının tanığı olarak gördüklerini, duyumsa- Karaca ve Barış Manço’nun şarkı sözlerinden dıklarını eserine yansıtırken kendisi de deği- hareketle incelemeye çalışacaktır. Soğuk Sa- şir, dönüşür. Resimden müziğe, edebiyattan vaş döneminin yarattığı iki kutuplu siyasal karikatüre değin birçok sanat disiplinini ele söylemin, Türkiye’de Anadolu rock müzik almadan toplumsal değişimi anlamaya çalış- türü içinde yer aldığı düşünülen bu iki mü- mak oldukça zordur‛ (Uzun, 2014: 123). Do- zisyenin şarkı sözlerinde, hangi öğelerle tem- layısıyla müziğin oluşturduğu anlamlar, yal- sil edildiğini ortaya çıkarmak çalışmanın te- Müzikte Siyasal Söylem ve Türkiye’de Anadolu Rock: “Cem Karaca ve Barış Manço” Örneği (1960-1980) 327 mel hedefidir. Bu amaçla çalışmada öncelikle, diği gibi (mistrel müzik, ragtime gibi), daha dünyadaki ve Türkiye’de 1960’lı yıllara dam- yüksek gelişimler için gerekli formel nitelikle- gasını vuran siyasal olaylarla 1980’e giden re ve kaynaklara sahip formlar da türemiştir süreçte toplumsal ve siyasal dönüşümün ta- (blues, ilahiler, New Orleasn ‘jass’ı gibi). Caz rihsel arka planı kısaca betimlenecek; sonra- sanatı geliştikçe, geçmişinin ve popüler izleyi- sında Cem Karaca ve Barış Manço’nun şarkı cinin etkisiyle kitlelere mal olmuşluğunu or- sözleri, söylem çözümlemesi ile incelenecek taya koyarken, gittikçe daha rafine hale gelen ve elde edilen bulgular değerlendirilecektir. formu ve cazla ilgili sanatçıların yaratıcılığı 1.Tarihsel Bir Dönemeç olarak sayesinde yüksek bir sanat olma özelliğini de 1960’lar ve Kitle Müziği “Rock” gözler önüne sermiştir.‛ 1920’lerde popüler Hem caz hem de blues’dan etkilenen dans ve dinleti müziği olan caz, Louis Armst- rock müzik, ‚Batı menşeli, kültür endüstrisi- rong gibi sanatçılarla yüksek sanat durumuna nin ekonomik ilişkiler ağının bir parçası, kü- gelmiştir (McGregor, 2000: 44-45). Amerika’da resel çapta kendisine aidiyet duygularıyla 1929-1933 ekonomik bunalımı, Başkan Roose- bağlı bireylerin meydana getirdiği yarı-kapalı velt’in ‚New Deal‛ politikası ile giderilmeye olarak nitelendirilebilecek bir topluluğa sahip, çalışılmıştır. Bu dönemde caz, işsiz Afro Ame- üretim sürecinde modern teknolojinin araçla- rikalıların para kazanmak için çoğunluğun rının devreye sokulduğu ve özellikle alt kolla- beğenisine yönelik müzik yapılması sonucu rı göz önüne alındığında, bölgesel olarak pek yeni öğelerle değişikliğe uğramıştır.2 çok farklı formda evrimleşmiş bir türdür‛ Böylelikle New Orleans’ın Storyville eğlence (Ongur & Develi: 2013: 156). Rock müziğin bölgesinde gelişen caz, önce Amerika’ya son- oluşumuna kaynaklık eden caz, 1880’lerde ra tüm dünyaya yayılmıştır (Yanıkoğlu, 2007: New Orleans’ta1 gelişmeye başlamış ve blues 53 ). ile birlikte siyahi yerel müziğin temeli olarak Blues ise, Afrika’dan Amerika Birleşik Amerika Birleşik Devletleri’nde, köle Devletleri’ne getirilen siyah kölelerin ezilmiş- ticaretinin yarattığı toplum koşullarının Afro liklerini ve direnişlerinin yansıması olarak Amerikalar üzerindeki etkisi ile doğmuştur. özgürlük istençlerini, umutlarını, acılarını Caz, Afrika halk müziği, kölelerin iş şarkıları, anlatan ‘caz’ ve ‘rock’ müziğine kaynaklık blues, İngiliz din müziği, Fransız hafif müziği etmiş3 bir müzik türüdür (Angı, 2005: 65). ve bando müziği, İspanyol Amerikası müziği gibi çok çeşitli müzik türlerinin biraraya 2 1950 sonu ve 1960 başında Chicago’da Afro Amerikalı gelmesiyle oluşmuştur. Avrupalıların notaya cazcılar dikkat çekmeye başlamıştır. 1960’larda yeni dayalı müziğinden farklı olarak, müziğin arayışlar, caz’ın her tür müzik ile birarada olmasını