pagina 1 Anno 18 n.1 Febbraio 2020

Anno 18 Distribuzione gratuita in: Mensile di attualità e cultura italo-albanese Albania, Australia, Numero 1 Belgio, Canada, Germania, Direttore editoriale: Hasan Aliaj Grecia, Francia, Italia, Febbraio 2020 Stati Uniti e Svizera L’Epiro EpirI La migrazione ’Epiro è una regione marittima che pro- stradiotica tende il suo litorale dall’insenatura di Oneo Le dalle zone marittime della Macedonia fino nell’onomastica alla foce del fiume Acheloo abbandonato il Setten- trione per il Mezzogiorno, ed associa i confini ori- entali della Macedonia ai confini della Tessaglia, e toponomastica mentre con quelli occidentali sostiene l’impeto del mar Jonio. E’ una parte della Grecia per Tolomeo albanese ed altri, ed in Greco è chiamata EPEIROS. Nelle Di P.GIUSEPPE VALENTINI S.J. monete antiche viene scritto APEIROS per mez- zo della lettera Alpha nella parte principale. Da uesti due elementi così interessanti del Stefano per mezzo della lettera ETA viene scritto tesoro linguistico albanese l’onomastica e EPEIROS. Marziano Capella dice che un tempo la toponomastica, nel campo storico e geo- fu detta Chaonia. Gerbelio scrive che da Dionigi e Q grafico costituiscono ancora purtroppo le ramifica- Trasibulo fu chiamata Oricia e Dodona. Sesto Rufo zioni d’un labirinto in cui non è sempre possibile e D.Paolino considerano l’Epiro essere diviso in orizzontarsi... due parti gemelle, nei tempi successivi fu divisa in Vecchia e Nuova, come si legge nel Libro delle Notizie. In Nuova (che ritengo essere l’Albania) Eustazio colloca Durazzo, e la Suda Nicopoli. (legi al pagina 3) piri është një rajon detar, që shtrin brigjet e tij nga gjiri i Oneos dhe nga zonat detare të EMaqedonisë së vjetër deri në grykëderdhjen e lumit Akelou, me rrjedhje nga veriu në jug, dhe lidh kufijtë lindorë të Maqedonisë me kufijtë e Thesalisë, ndërsa nga ana perëndimore mbështetet në brigjet e Detit Jon. Për Ptolemeun dhe të tjerë ishte pjesë e Greqisë dhe në gjuhën greke e quanin EPEIROS. Në monedhat antike APEIROS shkruhet me shkro- (legi a pagina 7) njën Alpha në fillim të fjalës. EPEIROS e hasim të shkruar nga Stefani me shkronjën Eta në fillim të fjalës. Marziano Capella thotë se dikur quhej Kaoni. Toka e Besës Gerbelio shkruan se nga Dionisi dhe Trasibulo quhej Nga Dorian Koçi Oricia dhe Dodona. Sesto Rufo dhe D. Paolino e kon- siderojnë Epirin si rajon të ndarë në dy pjesë binjake, jë fundjavë më parë u transmetua pre- ku në kohët e mëvonshme u nda në Epirin e Vjetër miera e filmit dokumentar Besa-Prem- dhe të Ri, siç lexojmë në Librin e Lajmeve. Ntimi i regjisorit Norman Gershman në Në Epirin e Ri (për të cilin besohet se është Shq- Festivalin Hebraik të filmit në San Francisko. ipëria), Eustasi vendosi si qendër qytetin e Durrësit, Filmi dokumentar do të transmetohet dhe në dhe Nikopolisin Jugor. rrjetin prestigjoz CNN duke shënuar kështu (lexo në faqen 3) një shikueshmëri më të madhe rreth shpëtimit të hebrenjve në Shqipëri gjatë Luftës së Dytë Botërore. L’idioma Epirotico ò sia Albanese e Idioma Epirotike, domethënë, Shqipe është (lexo në faqen 9) totalmente differente non solo dal Greco, totalisht e ndryshme jo vetëm nga Greqishtja, Sa e vjetër është ma ancora da tutti li altri linguaggi. por edhe nga të gjitha gjuhët e tjera. gjuha shqipe dhe pse? Di D. Sofronio Gassisi Jeromonaco Nga D. Sofronio Gassisi Jeromonaco Nga Saimir Lolja ek e vërteta shkohet me fakte të lidhura L’idioma Epirotico ò sia Albanese Idioma Epirotike, domethënë, Shqipe dhe arsye, sepse faktet vetëm nuk mjafto- e totalmente differente non solo dal është totalisht e ndryshme jo vetëm nga Tjnë. Akoma më shumë faktet nga e shkuara Greco, ma ancora da tutti li altri Greqishtja, por edhe nga të gjitha gjuhët humbin vlerë kur me qëllim iu mvishet një lexim linguaggi, che sono in Europa e nelle e tjera, që janë në Evropë dhe në pjesë të apo kuptim i caktuar. Prandaj gërmimi për dije altre parti del Mondo talmente che tjera të Botës deri në atë pikë saqë nuk kërkon logjikën shkencore si mjet për qëllim. Një non si averebbe difficoltà di dire la do të ishte vështirë të quhej gjuha Shqipe e vërtetë logjike është një pohim i cili mbetet i vër- lingua Albanese lingua Madre, ed gjuhë Nënë dhe e pavarur nga të gjitha tetë nën të gjitha këndvështrimet dhe vërtetohet vetëm në mënyrë natyrale. indipendente da tutte le altre à noi gjuhët e tjera që ne i njohim. (lexo në faqen 12-13) note. betet, më në fund, të vërtetojmë me imane in fine di dimostrare con la pos- saktësi të mundshme se kush dhe cilët Shpellat në Karaburun sibile brevità, chi, e quali sono Italo-Al- Mjanë Italo-Shqiptarët, dhe të shohim nëse Nga Gëzim Llojdia banesi, e vedere se vi sia fondamento, ò ka bazë ose arsye që t’i ngatërrojmë këta akoma R riko një emërtim i lashtë për Orikumin. ragione di confonder ancor questi sotto il nome me emrin e përgjithshëm Italo-Grekë; ose në generico d’Italo-Greci; ò pure all’opposito diasi të kundërt të ketë dallim më të qartë mes tyre, Një qytet i lashtë në bregdetin shqiptar, më (pag. 9) differenza più rimarchevole trà essi, e li dhe për Grekët e dy Shtresave që kemi shpjeguar Osaktësisht njëskelë. Një port i rëndësishëm Greci delle due Classi sin’ora spiegate, di quella deri tani, është parë se janë krijuar pengesa mes i Adriatikut, ku anijet, ishin bazë për të. Sipas tra- si è veduta frapporsi trà med[esi]mi Italo-Greci vetë atyre Italo-Grekë Të Lashtë dhe Modernë; ia ditës, shkruan Alberto Gitti, Enciklopedia italiane Antichi e Moderni; vale a dire trà veri Italo-Gre- vlen të thuhet, mes Italo-Grekëve të vërtetë, dhe (1935) ajo u themelua nga Eubeesit, të cilët, pas ci, ed i Greci Levantinj vaghi, ò fissi che siano Grekëve Levantinj (të Lindjes) endacakë, apo të kthimit të tij nga Troja, u vendosën atje nga një nelle soprad[ett]e Città dell’Italia. palëvizshëm në qofshin në Qytetet e sipërpërmen- stuhi, sipas Pliny, megjithatë, ishte një koloni, mirë- (legi al pagina 4) dura të Italisë. (lexo në faqen 4) po më parë atje ka pasur popullësi vendase. (lexo në faqen 17)

cmyk Medioevo Anno 18 n.1 Febbraio 2020 pagina 2 Abbiamo ricevuto La lettera di Principe di Taranto e la risposta a questa risposta di Giorgio Castriota Scanderbeg. (lettera) riportata in (Documenti che seguono all “Notizia distinta” ecc.) jush? Cilat mosmarrëveshje kanë ndodhur questo discorso. Extractum ex Commentariis Pii II. Pont. Max. ndonjëherë më parë midis jush dhe meje? Ju keni Giorgio Signore dell’Albania editis Roma typis Dominici Basae anno 1584. plaçkitur fushat e mia dhe keni sjellë luftë ndër Princeps Tarentinus cùm saepè subditorum subjektet e mia përpara sesa ta shpallnit atë. Ju saluta Giovanni Antonio querelas audisset ante Albanensium ora fungentium e deklaroni veten si një luftëtar shumë të fortë të Principe di Taranto. in hunc modum scripsisse fertur. fesë së krishterë dhe nga ana tjetër persekutoni ata Ioannes Antonius Princeps Tarenti Giorgio njerëz që me të drejtë quhen shumë të krishterë. Dopo aver ottenuto una tregua col nemico Albano salutem. Ju i kthyet armët tuaja kundër frankëve, të cilët della Religione, non ho voluto che l’amico Decebat te, quem bello clarum fortuna fecerat, i përkasin Mbretërisë së Sicilisë. Ju shpresonit venisse privato del mio aiuto. Spesso Alfonso hostes quos aliquando pro Christiana Religione se ndoshta do të fillonit betejën kundër turqve të mi inviò aiuti mentre correvo pericolo contro i propulsandos elegeras ad internecionem usq. burgosur ose grekëve frikacakë, që ishit mësuar Turchi. Sarei ingrato se non rispondessi a suo Persequi, et non illis paululum irritatis relicto campo t’i godisnit pas shpine. Këtu do të gjeni burra të figlio come a lui. Io ricordo bene che Alfonso è in Italiam adversus Christianos arma proferre: quae tjerë, pavarësisht se pamja juaj konsiderohet e stato il tuo re; perché allora per te il figlio non tibi causa contra me est. Quid ego eliquando in te tmerrshme dhe se thuhet se askush nuk i shpëton succede al padre? Hai amato il padre, eppure peccavi, quae unquam inter nos antea fuerunt jurgia? shikimit tuaj. Ushtria jonë do t’ju sfidojë hapur cerchi di scalzare il figlio: da dove ti deriva Dispoliasti agros meos, et in meos subditos crudeliter dhe gjaku italian nuk do të ketë frikë nga paraqitja tanta autorità? Spetta a te o piuttosto – come debaccatus es, bellumq. Primùm intulisti, quàm e shqiptarëve. Ne e dimë prejardhjen tuaj, ne i dicono – al Romano Pontefice stabilire i Re di induxisti. Dicis te pugilem fortissimum Christianae konsiderojmë shqiptarët si dele. Është turp të Sicilia? Io sono venuto ad aiutare Ferdinando Religionis, et eam inséqueris gentem, quae jure kesh njerëz të tillë frikacakë si armiq. Nuk do t’i il figlio del Re, dichiarato Re dalla Sede merito christianissima vocitatur. Adversus Francos kishit nxjerrë vetes kaq shumë punë nëse do të Apostolica, contro la tua perfidia e contro gli convertisti ferrum, quorum est Siciliae Regnum. kishit mundur të qëndronit në atdheun tuaj. Ju i innumerevoli tradimenti dei nobili di questo Sperasti te forsitan adversus effaeminatos Turcas, abbandonato il campo di battaglia dopo aver shpëtuat sulmit të turqve dhe meqenëse nuk mund Regno. Subirete il castigo per la fedeltà tradita, aut imbelles graeculos pugnam conserturum, quorum appena stuzzicato quelli: cos’hai contro di me? In të mbroni atdheun tuaj, keni menduar të pushtoni e non farete mai più spergiuri impunemente. consueveris terga ferire. Alio hic viros invenies, che cosa ho sbagliato nei tuoi riguardi, quali dissidi atë të të tjerëve. Jeni duke gabuar, përveçse, nëse Questo è per me il motivo di guerra con te: il mio quamvis horribilem tuum aspectum ferunt, nemo in precedenza sono intercorsi mai fra me e te? Hai kërkoni një varr në vend të shtëpisë. valore non diminuisce adesso rispetto a quando tamen faciem tuam fugiet. Ultro te lacesset miles incalzo i Turchi: né tu sei migliore dei Turchi; ci saccheggiato i miei campi, e contro i miei sudditi Ad haec responsum in hanc sententiam redditum noster, nec facies Albanensium timebit italicus sono infati alcuni che ti ritengono non far parte hai infierito, ed hai portato la guerra prima di accepimus. sanguis. Novimus Genus vestrum, quasi pecora di alcuna fazione. Tu mi opponi i Franchi, mi fai dichiararla. Ti dichiari essere un fortissimo Georgius Albaniae Dominius Ioanni Antonio aestimamus Albanos. Pudet tam vilem gentem hostis i nomi dei Galli, con i quali avranno combattuto lottatore della religione cristiana e perseguiti Principi Tarenti salutem. habere loco. Nec tu tibi tantum negocii arrogasses, si grandi battaglie in favore della religione? Non quella gente che a buon diritto viene chiamata Nactus cum hoste Religionis inducias nolui potuisses domi manere. Fugisti Turcarum impetum, ho voglia di stare a discutere sulle vicende del cristianissima. Hai rivolto le armi contro i Franchi amicum meo auxilio fraudari. Saepe mihi Alphonsus et quum propriam tueri domum nequires alienam passato, che forse sono state di molto minore a cui appartiene il Regno di Sicilia. Hai sperato adversus Turcas periclitanti suppetias misit. Ingratus invadere cogitasti. Deceptus es nisi pro domo quaeris importanza rispetto alla fama con cui sono forse che avresti ingaggiato battaglia contro gli fuerim nisi Filio responderim vices. Illum ego tibi sepulchrum. riportate. È chiaro che ai nostri tempi numerose effeminati Turchi o gli imbelli Grecucci che eri Regem fuisse memini; cur non succedit Patri apud (Traduzione Prof. Carmelo Pandolfi) flotte di Aragonesi abbiano percorso il mare abituato a colpire alle spalle. Qui troverai altri te filius? Patrem adorasti, et filium quaeris ejicere: Egeo, abbiano saccheggiato le coste turche, uomini, sebbene si ritenga terribile il tuo aspetto, unde haec tibi tanta auctoritas? Tuum ne, ajunt, an Estratto dai Commentari del Pontefice Massimo abbiano preso molto bottino al nemico. I Turchi nessuno tuttavia fuggirà alla tua vista. Il nostro Romani Pontificis esse Siciliae Reges constituere? Papa Pio II, pubblicati a Roma dallo stampatore hanno avuto timore degli Aragonesi e Troia fin esercito ti sfiderà apertamente e il sangue italico Ego Ferdinandum Regis filium ab Apostolica Sede nelle fauci dei nemici fino ad oggi viene difesa Domenico Basa nell’anno 1584. non avrà timore dell’aspetto degli Albanesi. Regem declaratum adjuturus veni adversus perfidiam Il Principe di Taranto, avendo spesso ascoltato Conosciamo la vostra stirpe, consideriamo tuam, et innumerabiles proditiones Procerum Regni dalle armi degli Aragonesi. Perché mi rammenti lamentele dei sudditi fuggiti al cospetto degli gli Albanesi come delle pecore. È hujus. Dabitis paenam temeratae fidei, nec semper gli antichi avvenimenti, e sorvoli su quelli Albanesi, si riporta che così abbia scritto. vergognoso avere come nemica gente tanto vile. impune pejerabitis. Haec mihi tecum belli causa: recenti? Cambiano le usanze delle famiglie, e gli Non ti saresti dato tanto da fare, se fossi potuto non minus hic mereor, quàm dum Turcis insto: nec Aratori al Regno, e i Re ritornano all’aratro, e Giovanni Antonio Principe di Taranto saluta rimanere in patria. Sei sfuggito all’assalto dei tu melior Turcà es; sunt enim qui te putant nulli non si potrebbe trovare una nobiltà più durevole Giorgio d’Albania Turchi, e poiché non potevi proteggere la tua sectae addictum. Tu mihi Francos objicis, et nomina nella virtù. Non mi sfugge il fatto che tu un Sarebbe stato conveniente per te, che la patria hai pensato di invadere quella altrui. Ti Gallorum, quibus pro Religione magna praelia tempo sia stato assai ostile alla stirpe gallica; sorte ha reso illustre in guerra, perseguire fino sei sbagliato, a meno che tu non stia cercando un decertaverint? Nolo de rebus antiquis disserere, quae infatti Alfonso soprattutto con il tuo aiuto scacciò alla morte i nemici che finalmente a difesa della sepolcro al posto della casa. fortasse multo minora fuerunt, quàm famà feruntur. i Galli. Non so quale nuova virtù sia venuta religione cristiana avevi deciso di combattere e non Jllud constat aetate nostra frequentes Aragonensium fuori: forse è apparso un nuovo Astro che vai portare le armi in Italia contro i cristiani avendo Classes Aegeum percurrisse pelagus, Turcarum ammirando fra i Galli. Poi vai disprezzando la vexasse littora, multas ex hoste praedas attulisse. nostra gente, e consideri gli Albanesi come delle Timuit aliquando Turca Aragonense, et Troja in pecore. Come tua abitudine hai un linguaggio hostium faucibus usq. in hanc diem Aragonensium offensivo, e non sembra che tu sia a conoscenza armis defenditur. Quid mihi vetera commemoras, et dell’origine della nostra stirpe. I nostri antenati nova (pag 19) praeteris? Mutantur familiarum mores, furono gli Epiroti, dai quali provenne quel et Aratores ad Regnum, Reges ad aratrum redeunt, famoso Pirro, di cui a stento i Romani poterono nec virtute diuturniorem nobilitatem invenias. Non sostenere l’assalto ed il quale si impossessò con Mensile di attualità e cultura me fugit te olim gallico Generi fuisse infensissimum; le armi di Taranto e di molti altri luoghi d’Italia. italo-albanese nam te potissimum adjutore Alfonsus Gallos ejecit. Non è il caso che tu opponga agli Epiroti, uomini Anno 18 = Numero 1 = Febbraio 2020 Nescio quae nuova virtus emersit: Sydus fortasse assai valenti, i Tarantini, stirpe molle di gente Direttore editoriale: Hasan Aliaj aliquod vovum illuxit; quod inter Gallos demiraris. nata per prendere pesciolini. Se avrai definito Sede operativa presso: Hasan Aliaj Despicis deinde gentem nostrum, et quasi pecora l’Albania come parte della Macedonia, allora via Filippo Coridoni 23, 00046 ducis Albanos. More tuo contumeliosè loqueris, nec ci concedi antenati di gran lunga migliori, che Grottaferrata (Roma) Tel. +39/3335912236 nostril Generis originem nosse vidèris. Majores nostri sotto Alessandro giunsero fino all’India, dopo [email protected] Epiroti fuerunt, ex quibus ille Pirrus prodiit cujus vix aver assoggettato con incredibile successo tutti [email protected] ferre impetum Romani potuerunt, et qui Tarentum, i popoli che si trovavano strada facendo. Da [email protected] et alia multa Italiae loca armis occupavit. Non est costoro traggono origine questi uomini che gazetarrenjet.word.pres quod Epirotis viris fortissimis Tarentinos objicias, tu definisci pecore. Se siamo pecore, e se la Capo Redattore: Andrea Llukani natura delle cose non è cambiata, perché voi Capo Traduttore: Nikolin. Sh. Lemezhi madidum genus hominum ad legendos pisciculos natum. Si dixeris macedoniae partem esse Albaniam uomini fuggite davanti alle pecore? Spesso Hanno collaborato: Antonio Biasco, Oltion longe meliores concedis Avos, qui sub Alexandro nei giorni precedenti c’è stata prova se gli Muzaka, Lutfi Alia, Maria Teresa Carnevali, usq. in Indiam penetravere, gentibus universis, quae albanesi o i pugliesi si siano comportati da Saimir Ljola, Petrit Aliaj, Gezim Llojdia, Ekstrakt nga komentet e Papës Masimo Pio II, accurrerunt in medio incredibili felicitate prostratis. pecore. Io finora non ho trovato alcuno fra i Mihal Selimaj, Mark Palnikaj, Arian Kallço. botuar në Romë nga botuesi Domeniko Basa në Ex illis ortum habent hi homines, quos tu pecora tuoi soldati che abbia potuto sopportare il mio Setki Çerekja ... vitin 1584. vocas. Si sumus pecora, et non est mutata rerum sguardo, ho perfettamente appreso quanto siano Capo traduttore: Nikolin Sh. Lemezhi, Princi i Tarantos, pasi dëgjoi shpesh ankesa për natura, cur fugitis homines ante pecora? Superioribus ottimamente armate le spalle, non ho ancora traduttori Alba Baba, Ana Biscolla. shqiptarët që kishin emigruar në Itali, raportohet të diebus saepè factum est periculum Albani, an Apuli potuto dar la caccia a nessun petto, né ho Capo fotocronista: Ylber Gjergji. ketë shkruar kështu: armenta fuerint. Neq. ego quempiam adhuc reperi, conosciuto il volto di alcuno, se non di coloro Direttore responsabile: Massimo Marciano qui meum vultum ferre potuerit tourum militum, che ho gettato in catene. Né io vado cercando Proprietario ed editore: Università Popolare dei Princi Gjon Antoni i Tarantos përshëndet quambene armata sint terga pulchre didici, thoracem la tua dimora, dato che la mia mi basta: in Castelli Romani Gjergjin e Shqipërisë. adhuc nullum sèectare potui, nec faciem cujuspiam verità mi adopero affinché tu, che spesso hai Direzione, redazione e amministrazione: Do të ishte e përshtatshme për ju, të cilin fati novi, nisi eorum quos in vincula conjeci. Nec ego scacciato i vicini nobili dai loro possedimenti, via Cavour n. 21, 00044 e deshi të ishit mjaft i dallueshëm dhe i famshëm tuam quaero domum, quando mihi mea satis est: non possa anche scacciare i re, e anche perché Frascati (Roma). Tel. 0689012752, në luftë, të ndiqni deri në vdekje armiqtë, që më verum do operam ne tu, qui saepe vicinos Proceres ti sei convinto con intenzioni inique di invadere fax 0662276721, në fund, në mbrojtje të fesë së krishterë, kishit è suis possessionibus (pag 20) praecipitasti, etiam il Regno. Se cadendo in questa impresa sarò e -mail [email protected] vendosur t’i luftonit në vendin tuaj dhe mos t’i Reges possis ejicere, et quod iniqua mente persuasisti seppellito, come mi vai augurando, tuttavia Registrazione del Tribunale civile di Velletri lejonit ato armë të vinin në Itali dhe të luftonin Regnum invader. In quo labore si fortasse cadens l’anima riceverà il premio da Dio che regge n. 11/2003 del 25/6/2003 kundër të krishterëve që kishin braktisur fushën sepiliar, ut mihi auguraris, praemia tamen ferret ogni cosa, se non di un’azione egregia portata a Përkujdesja grafike: Bujar Karoshi e betejës pasi ishin ndier të provokuar. Ju çfarë animus a Rectore omnium Deo, si non perfecti, at compimento, almeno di una meditata e tentata Tel. 00355 4 22 33 283 / 00355 69 20 68 603 keni kundër meje? Çfarë kam bërë gabim ndaj meditati et pertentati egregii facinoris. Vale. fino alla fine. Stai bene. (vijon në faqen 5) pagina 3 Anno 18 n.1 Febbraio 2020 Antichità L’Epiro Epiri ’Epiro è una regione marittima che protende DAL TROIANO CAONE piri është Akarnania afër Almenas, Anfilokia, Thesalia dhe il suo litorale dall’insenatura di Oneo e dalle DENOMINO’ I CAMPI një rajon Akaia, në kufirin e tyre detar bashkohen me brigjet Lzone marittime della Macedonia fino alla foce CAONI E TUTTA LA Edetar, që e lumit Arate, sot Spagmagmuriso, Ambracia, Azio, del fiume Acheloo abbandonato il Settentrione per il CAONIA. shtrin brigjet sot C.Figo; kepi i Lefkadës, sot S.Maura; Azilia dhe Mezzogiorno, ed associa i confini orientali della Mace- Alcuni dicono che e tij nga gjiri i gryka e lumit Akelau sot Asfri, ndësa Astako është donia ai confini della Tessaglia, mentre con quelli questo Caone fosse figlio di Oneos dhe nga rajon larg detit. Atamanti Lindor është në kufi me occidentali sostiene l’impeto del mar Jonio. E’ una Priamo e fratello di Eleno; zonat detare të Amfilokian, Akarnaninë, Akaian dhe Thesalinë. Kjo parte della Grecia per Tolomeo ed altri, ed in Greco altri dicono in maniera Maqedonisë së është ndarja e Ptolemeut, përmes së cilës ai e ndan è chiamata EPEIROS. Nelle monete antiche viene diversa. I Caoni antichis- vjetër deri në Epirin në rajone dhe popuj. Tani do të shqyrtojmë scritto APEIROS per mezzo della lettera Alpha nella sime popolazioni degli grykëderdhjen e ndarje të bëra nga shkrimtarët e tjerë, ndarje kjo parte principale. Da Stefano per mezzo della lettera Epiroti abitarono nei pressi lumit Akelou, me në rajone dhe lokalitete duke filluar nga kufijtë e ETA viene scritto EPEIROS. Marziano Capella dice dell’Acroceraunia, in se- rrjedhje nga veriu Maqedonisë. Rajonin Kaonia e Epirit nga Ptolemeu, che un tempo fu detta Chaonia. Gerbelio scrive che guito denominati Molossi, në jug, dhe lidh Kastaldo Kanina e përcakton si; pjesa malore e Epirit da Dionigi e Trasibulo fu chiamata Oricia e Dodona. intorno ai quali ne parla kufijtë lindorë të ku nganjëherë kuptohet si i gjithë rajoni i Epirit, në Sesto Rufo e D.Paolino considerano l’Epiro essere Srabone. La Molossia è Maqedonisë me librin e tretë të Eneid Virgil me këto vargje trego- diviso in due parti gemelle, nei tempi successivi fu regione dell’Epiro, da dove kufijtë e Thesal- het origjina: “Me vdekjen e Neotolemeut një pjesë e divisa in Vecchia e Nuova, come si legge nel Libro provengono i cani Molossi. isë, ndërsa nga mbretërisë u bashkua me Helenët, thirrje e bërë nga delle Notizie. In Nuova ( che ritengo essere l’Albania) Molossi MOLOSSOS sono ana perëndimore Kaoni Trojan, ku u përfshinë dhe gjithë fushat e Ka- Eustazio colloca Durazzo, e la Suda Nicopoli. Gli abi- da Plinio annoverati fra mbështetet në onisë”. tanti della vecchia Pirrida, da Pirro figlio di Achille; i popoli dell’Epiro. Sono brigjet e Detit Jon. Disa thonë se ky Kaon ishte biri i Priamit dhe vël- in seguito furono detti Epiroti, essendone l’autore Gi- visti essere vicini ai Cas- Për Ptolemeun lai i Helenusit; të tjerët thonë ndryshe. Popullsitë e ustino. Leandro ed Eritreo scrivono che oggi l’Epiro siopei in Plutarco nelle dhe të tjerë ishte lashta të Kaonit të Epirit jetuan afër Akroceraunisë. viene nominata Albania; Larta, Richerio ed Enea Questioni Greche; dove in pjesë e Greqisë Më vonë kjo popullsi u quajt “Molosët”, rreth të Silvio; Castaldo dice che viene denominato Janna: precedenza abitavano gli dhe në gjuhën cilave flet autori Srabone. Molosia është një rajon Leonclavio dice che dai Turchi vengono chiamati Ar- Eniani. Livio al libro 45 greke e quanin i Epirit, prej nga vjen fisi i molosëve. Molosët janë bani ed i suoi abitanti Arnauthleri. Laonico dice che menziona la regione Molos- EPEIROS. Në nga Plini që llogariten midis popujve të Epirit. Ata i costoro che sono denominati Alboni sono Arabi, Pro- side. Codesta oggi è denominata Pandosa, a meno che monedhat antike APEIROS shkruhet me shkronjën hasim afër rajonit të Kasiopeit në Plutark në qeshtjet copio li chiama Epiroti, tutte le genti delle coste dei Pineto non si sbagli. Stefano denomina codesta Molosia; Alpha në fillim të fjalës. EPEIROS e hasim të shkruar greke të lashta; ku banonin më parë Enianët. Livio Goti dall’Epiro fino ad Epidamno. A quest’opinione con il semplice S geminato Euripide nell’Andromaca. I nga Stefani me shkronjën Eta në fillim të fjalës. Mar- në librin e 45-të përmend rajonin Moloside. Sot kjo non sembra affatto dissentire Livio quando descrive Molotti sono gli Eraclidi nelle Costituzioni. Anche in Tes- ziano Capella thotë se dikur quhej Kaoni. Gerbelio quhet Pandosa, vetëm nëse Pineto është gabim. Ste- l’Epiro dalle Termopili in direzione di Settentrione. saglia i Molossi, secondo Vittorino il Grammatico, pari- shkruan se nga Dionisi dhe Trasibulo quhej Oricia fano e quan këtë Molosia njësoj si Euripidi i Andro- Gli Epiroti, suddivisi in varie popolazioni, tutti per menti Ateneo, quando descrive la città di Iolco vicina dhe Dodona. Sesto Rufo dhe D. Paolino e konsidero- makës. Në Kushtetutë, Molosët janë Heraklidë. Sipas sangue e lingua divergono dai Greci: quelli che fra alla Molossia. jnë Epirin si rajon të ndarë në dy pjesë binjake, ku gramatikanit Viktorino, Molosët i hasim gjithashtu costoro furono gli ultimi per ordine, avevano verso L’Acroceraunia Virgilio la chiama Ceraunia; in në kohët e mëvonshme u nda në Epirin e Vjetër dhe ne Thesali, në kepin Atheno dhe po kështu edhe në occidente come confinanti i Caoni dell’Illiria. Fra i verità appartiene prima ad Orazio, nel primo libro të Ri, siç lexojmë në Librin e Lajmeve. qytetin e Iolcos, afër Molosisë. restanti si distinguevano i Tesproti ed i Molossi. Le dei Carmina all’ode 3.I monti che dall’Epiro scen- Në Epirin e Ri (për të cilin besohet se është Shq- Virgjili i Akroceraunisë e quan Ceraunia; në të zone marittime le possedevano i Caoni, i Tesproti, dono verso il mare Jonio sono così denominati perché ipëria), Eustasi vendosi si qendër qytetin e Durrësit, vërtetë i pari që e ka emëruar kështu ishte Horaci, në i Cassopei dagli Acrocerauni fino all’imboccatura a causa della loro smisurata altezza sono colpiti da dhe Nikopolisin Jugor. Banorët e Pirridës së vjetër, librin e parë të Carminas në oden e tretë. Malet që dell’insenatura di Ambracia, spazio che Strabone frequenti fulmini. Da qui il passaggio in Italia è assai marrë emrin nga Pirro, bir i Akilit, më vonë u quajtën zbresin nga Epiri në Detin Jon janë të ashtuquajtura misura in mille e trecento stadi. Fra le popolazioni breve: Virgilio nel terzo libro dell’Eneide: Epirotë, gjë që e hasim në shkrimet e autorit Giustino. sepse për shkak të lartësisë së tyre të pamasë ata go- del Mediterraneo c’erano i Molossi del primo discen- CI SPINGIAMO PER MARE NEI PRESSI DEL- Nga ana tjetër Leandro dhe Eritreo shkruajnë se Epiri diten nga rrufetë. Nga këtu pasazhi në Itali është shumë dente da Achille Eaco, con progenitori gli Atamani, LA VICINA CERAUNIA DA DOVE IL PERCORSO sot quhet Shqipëri; autorë të tjerë si Larta, Rikierio i shkurtër. Virgili, në librin e tretë të Eneidit, citon: “ gli Aetici, i Tinfei, gli Oresti, i Fororei, gli Atintani, VERSO L’ITALIA ED IL CAMMINO E’ ASSAI dhe Enea Silvio dhe Kastaldo, thonë se quhet Janina. Nga Ceraunia shtyhemi me detin nëpër dallgët e furishme altri della Macedonia, alcuni vicini al mar Jonio. Ai BREVE TRA LE ONDE. Leonklavio thotë se rajoni ka marrë emrin Arbani nga pasi rruga drejt Italisë nga këtu është shume e shkurtër.” giorni d’oggi alcuni confondono questa regione con Acrocerauni da Tolomeo: quelli che da Strabone turqit dhe banorët i quanin Arrnautë. Laoniko thotë Akrocerauni nga Ptolemeu: Këtë tokë Strabo e l’Albania, ed ad essa le assegnano il nome di Albania, sono chiamati anche Cerauni. Monti dell’Epiro sono se ata që quhen Alboni janë arabë, Prokopi i quan quan Cerauni. Malet e Epirit janë në drejtimin e De- che tuttavia altri dicono che lo rivendichino per sé le in direzione del mar Jonio dal lato dell’Italia, Monte Epirotë, të gjithë njerëzit e brigjeve të Gothit, nga Epiri tit Jon nga krahu i Italisë, sot Leandro e quan Mali i zone marittime della Macedonia. Altri sotto il nome de Chimara oggi sono detti, come Leandro, oppure deri në Epidamn. Livio duket se nuk pajtohet me këtë Himarës quhen, ose siç i quajne Alfonso Adriano në di Larta la comprendono tutta. Ci sono coloro che la CHI MARIOTI, come Alfonso Adriano tramanda, mendim kur përshkruan Epirin si rajon që shtrihet Disiplinën Ushtarake; Himariotët. ORETO, që njihej chiamano Chimera o Cimera, alcuni Iania, Canina, o nella Disciplina Militare. nga Thermopilet në drejtim të Veriut. Epirotët, janë të me emrin Oriko, sot Orisa, ndodhet afër bregdetit, Janua, col quale appellativo tuttavia viene intesa la ORETO, quella che anche Orico oggi Orisa nei ndarë në popullsi të ndryshme ku, si nga gjaku dhe nga në kufi me Ilirinë në drejtim të maleve Cerauni të Tessaglia. Tolomeo nel modo seguente descrive le pressi del litorale, confinante con l’Illirico in direzi- gjuha, largohen nga popullsia greke: kjo popullsi për- ashtuquajtura nga Polibiusi, C.Çezari, Livio, Plinio, piccole regioni ed i popoli dell’Epiro. one dei monti Cerauni così denominata da Polibio, bëhej nga fise të ndryshme Ilire ku në veri përmendim Apiano, Ptolomeo si dhe nga Strabone Oreuma. CHAONIA, oggi Canina possiede località confi- C.Cesare, Livio, Plinio, Appiano, Tolomeo, da Strab- Kaonët si dhe dy fiset më të dalluara Thesprorët dhe Edhe pse ndodhej në anën boreale të malit Cerauni, nanti con la Macedonia e mare Orico, i monti Acroc- one OREUMA, anche perché nel lato boreale dei Molosët. Zonat detare ishin në pronësi të fisit të Kao- nuk iu nënshtrua Koaonit, të cilit i përkiste, por Ilir- erauni, il porto di Panormum oggi Panormo , il porto monti Cerauni era sottoposta non ai Caoni, ai quali era nëve, Thesprorëve, dhe Kasiopëve, shtriheshin nga isë, së bashku me arsenalin detar të Panormos. Në Oncheslino ed il porto Casiope oggi Cogniza, e nelle pertinente, ma all’Illirico assieme all’arsenale navale Akrocerauni deri në hyrje të Ambracisë, një hapësirë fakt, malet Cerauni përmes pjesës perëndimore të zone del mediterraneo, Antigonia, Fenice, Ecatompe- di Panormo. Infatti i monti Cerauni attraverso la parte territoriale që Strabo e mat në një mijë e treqind fu- Kaonit shtrihen drejt Detit Jon. Sot për disa është do, Onfalio ed Eleo.Della piccola regione marittima occidentale dei Caoni si estendono verso il mar Jonio. sha. Ndër popullsitë mesdhetare më të hershme ishin Orko ose Rigo, me qytetin e vogël të Himarës aty della Tesprozia oggi Vajelisia fra i Caoni del settentri- Oggi per alcuni è Orcho o Rigo, avente nelle vicinanze Molosët që mbaheshin si pasardhësit e parë të Akilit, pranë, nga i cili lindi emri aktual Mali i Himarës, one, gli Almini meridionali, ed i Cssiopei orientali sono la cittadina di Chimera, dalla quale per i monti Cerauni me prijës si Atamani, Aeti, Tinfei, Oresti, Fororei, referuar malit Cerauni. località marittime il promontorio Posidio, l’insenatura nacque il nome attuale di Monte de Chimera. Atintani, e të tjera figura të shquara të Greqisë e Maqe- Antigonia sot Gjirokastra. Butrhoto, il porto Pelode, i promontori Thyamis oggi Antigonia oggi Argirocastra. donisë së asaj kohe, përfshirë edhe brigjet e Detit Jon. Kamenia, pjesë e Thesprotisë, rajoni Grek; më Nista; nessuna località situata verso il Mediterraneo. CAMMANIA , parte della Tesprozia, regione Në ditët e sotme, ka akoma njerëz që e ngatërrojnë vonë rajoni Helen, popullsi e Thesprotisë. La Cassiopea che ha ad occidente la Caonia, a greca; in seguito… këtë rajon me Shqipërinë, dhe i japin emrin Shqipëri, Abilis, lumë i rajonit të Molosisë në Epir; e hasim sud la Tesprozia, ad oriente la Dolopia, e la Macedo- Regione ELINIA, popolazione della Tesprozia. e megjithatë të tjerë thonë se ato zona detare i përkasin në shkrimet e Stefanit dhe Plutarkut për qeshtjet nia e la Tessaglia a settentrione è famosa solo per una ABILS fiume della regione della Molossia, Maqedonisë. Të tjerët i përfshijnë të gjitha këto zona Greke. sola città che viene chiamata Cassiope. nell’Epiro; in Stefano e Plutarco nelle questioni në një rajon që e quajnë Larta. Tripoliski, popullsi e Thesprotisë, shkruar Stefano Della Dolopia viene ricordato il nudo nome di Al- Greche. Ka nga ata që e quajnë Kimera ose Himara, disa dhe Riano. mena, Tesprozia, Cassiopea, Tessaglia, Amfilochia,e …Tripolisci, popolazione della Tesprozia, Ste- Janina, Kanina, apo Janua, pavarësisht të cilave, Kimeriam ose Kimerium, lokalitet në Thesprotide, l’Acarnania cinte intorno. fano e Riano. megjithatë, është menduar edhe emri Thesalia. Ptol- ku nga deti buron ujë i freskët dhe i ëmbël. Pausanias L’Amfilochia che si trova fra i Dolopi, gli Acar- CHIMERIAM, CHIMERIUM, località nella Tes- emeu më poshtë përshkruan rajonet e vogla dhe e hasim në përshkrimin e Arcadias (ai flet për të). Si- nani, gli Atamanti ed i Tessali possiede Argo di Am- protide, dove dal mare sgorgano degli zampilli di popujt e Epirit. Kaonia, sot Janina, ndodhet në kufi pas Stefanit atje ndodhej edhe një ndërtesë. Plini e filochia. acqua dolce. Pausania nel descrivere l’Arcadia (ne me Maqedoninë dhe detin Egje, malet Akrocerauni, përkufizon atë si një port në qytetin e Himarës. E njëj- ALMENA nel litorale mostra le zone marittime parla). Lì c’è un promontorio, Stefano (ne parla). portin e Panormumit, sot Panormo, portin Onkeslino, ta gjë është shkruar edhe nga Thukiditi dhe Strabo. circondate dai confini della Tesprozia, Dolopia, ed Assieme a Chimera la medesima cosa Plinio, penso, portin Ksiope dhe në zonat e Mesdheut, Antigonia, Elopia është një rajon afër Dodonit, i përcaktuar Acarnania. Le foci del fiume Tiano, Torona, il porto la definisce, come porto e sopra di esso una città, da Fenice, Ecatompedo, Onfalio dhe Eleo. nga Stefano, dhe Dolopia është qyteti më i afërt i Sybota oggi Varga, le foci del fiume Acheronte oggi Tucidide e Strabone viene definita. Nga rajoni i vogël detar i Thesprotisë, sot Vajeli- këtij rajoni. Popujt e Epirit në rajonin e Elopisë afër Velichi, il porto di Elea e Nicopoli; nelle zone del ELLOPIA è una regione nei pressi di Dodone , sia, midis Kaonit verior, Alminit jugor dhe Ksiopeit Dodonës përcaktohen nga Strabo dhe Lopesia Pineto. da Stefano è definita, e dal medesimo come città nei mediterraneo non possiede nulla. lindor, ndodhen vendpushimet bregdetare të Kepit të Dodonët, sipas Stefanit, janë popujt e Greqisë, të cilët pressi di Dolopia. I popoli dell’Epiro nell’Ellopia re- L’Acarnania vicina all’Almena, all’Anfilochia, alla Posidios, grykëderdhja e Butrhotos, porti i Pelodës, quhen edhe selli ose elli. Sellët gjenden në Lukano. gione nei pressi di Dodona sono definiti, da Strabone Tessaglia ed all’Acaia, nel suo margine marittimo esi- kepi i Thyamisës, sot Nista; theksohet se asnjë nga Nga ana tjetër Plini në librin e katërt, e ndan këtë po- e Lopesia Pineto. I DODONI, popoli della Grecia, bisce al cospetto la foce del fiume Aratte, oggi Spag- këto vendndodhje nuk vendoset në drejtim të Mesd- pullsi në dy. Sellët jetuan afër Akelaut, dëshmon Aris- che sono detti anche SELLI ed ELLI, testimone magmuriso, l’ Ambracia, Azio, oggi C.Figo; il prom- heut. Kasiopea e cila ka Kaoninë në perëndim, Thes- toteli, në kapitullin e 14 të librit të parë Meteorologjik. Stefano. Selle si trova in Lucano, Plinio invece nel ontorio di Leucade, oggi S.Maura; Azylia e la foce del protinë në jug, Dolopinë në lindje, dhe Maqedoninë quarto libro ne distingue due. I SELLI abitavano nei Dodona, qytet i Molosëve në Epir; sipas Stefa- fiume Acheloo oggi Asphri. Astaco dista dal mare. dhe Thesalinë në veri, është e famshme vetëm për pressi dell’Achelloo, ne è testimone Aristotele, nel nit është qytet i cilësuar gabimisht si pjesë e Thes- Gli Atamanti orientali più degli Amfilochi sono con- një qytet të vetëm që quhet Kasiope. Emrat e vetëm primo libro dei Meteorologica, capitolo 14. protisë dhe Thesalisë nga Zenodoto Goneo ku në finanti con l’Amfilochia, l’Acarnania, l’Acaia e la Tessa- që mund të përmenden nga rajoni i Dolopisë janë: DODONA, città della Molossia in Epiro; un’altra shkrimet e tij e emëroi Kaeneo. Nga disa autorë glia. E questa è la suddivisione di Tolomeo, mediante la Almena, Thesprotia, Kasiopeia, Thesalia, Amfilokia della Tesprozia e della Tessaglia, viene detta da Ste- të tjerë e hasim me emrin Bodona. Në veprën e quale divide l’Epiro in regioni e popoli. Oramai uniremo dhe Akarnania. Kjo e fundit ndodhet midis Dolopisë, fano quando afferma che codesta viene denominata Euripidit “Fenikasit” thuhet se ky qytet gjendet në ricavando dagli altri scrittori regioni e tutte le località, e Akarnanit, Atamantit dhe Thesalisë, ku më së shumti Caeneo e da Zenodoto Goneo. Da alcuni anche Bodo- Thesproti. Kjo teori gjithashtu vjen edhe nga Strabo cominceremo dai confini della Macedonia. dallohet qyteti i Argosit. na, nelle Fenicie in Euripide si trova nella Tesprozia. dhe Pertebia, por mbase në këto shkrime është La Caonia regione dell’Epiro da Tolomeo è Almena tregon zonat detare të rrethuara nga kufi- Viene anche da Strabone detta Pertebia, ma forse pjesë e Thesalisë. definita, da Castaldo Cannina; la parte montuosa jtë e Thesprotisë, Dolopisë dhe Akarnanias; nga brig- questa medesima fa parte della Tessaglia. Dodoni, ose Dodana, sipas Eustasit në librin dell’Epiro talvolta viene intesa come tutto l’Epiro, jet e lumit Tiano, Torona, porti Sybota, që sot njihet Dodon,o Dodana , nome di un fiume, secondo nel terzo libro dell’Eneide Virgilio con questi versi si Varga, brigjet e lumit Akeronte, sot Veliki, porti i e dytë të komenteve për Iliadën e Homerit, është Eustazio nel secondo libro del commento all’Iliade di indica l’origine: ALLA MORTE DI NEOTTOLEMO Eleas dhe Nikopolit; ndërsa në zonat mesdhetare nuk emri i një lumi nga i cili ka marrë emrin qyteti i Omero, da cui deriva la cittadina di Dodona. UNA PARTE DEI REGNI ANDO’ AD ELENO CHE përfshihet asnjë rajon. Dodonës. (continua nel prossimo numero) (vijon në numrin e ardhshëm) Medioevo Anno 18 n.1 Febbraio 2020 pagina 4 L’idioma Epirotico ò sia Albanese Idioma Epirotike, domethënë, e totalmente differente non Shqipe është totalisht e ndryshme solo dal Greco, ma ancora da jo vetëm nga Greqishtja, por edhe tutti li altri linguaggi. nga të gjitha gjuhët e tjera.

Di D. Sofronio Gassisi Jeromonaco rajonet e Ballkanit. Megjithëse nuk do të ishte e nevojshme të kon- L’idioma Epirotico ò sia Albanese e sultohen libra, dhe të lypen kërkime të studiuara për totalmente differente non solo dal Greco, të njohur një popull, i cili më në fund nuk është an- ma ancora da tutti li altri linguaggi, tipodi ynë, as nuk është Shqipëria (fq. 10) njëra prej che sono in Europa e nelle altre parti atyre provincave të panjohura të largëta që ndod- del Mondo talmente che non si averebbe hen përtej linjës së Ekuiniksit ose nën Lartësinë e difficoltà di dire la lingua Albanese polit të Antarktikut; ajo mund të themi se gjendet nën sytë e Romës, dhe është ngjitur me Italinë nga lingua Madre, ed indipendente da tutte le ana e Lindjes: saqë për të vërtetuar se pothuajse ia altre à noi note. japin dorën njëra-tjetrës ato dy Provinca të bukura kanë edhe të përbashkët emrat e Qyteteve. Bari në Rimane in fine di dimostrare con la possibile Pulja, Antibari në Shqipëri janë dy Qytete, të cilat brevità, chi, e quali sono Italo-Albanesi, e vedere shihen edhe në ditët e sotme të vendosura në zona se vi sia fondamento, ò ragione di confonder an- diametralisht të kundërta të gjirit të gjatë po, por të cor questi sotto il nome generico d’Italo-Greci; ngushtë të Detit Adriatik. ò pure all’opposito diasi (pag. 9) differenza più Por, për të zbritur në hollësirat e Italo- rimarchevole trà essi, e li Greci delle due Classi Shqiptarëve, është gjë tejet e sigurtë që ardhja dhe sin’ora spiegate, di quella si è veduta frapporsi vendosja e tyre në Itali nuk pasoi përveçse pas mesit trà med[esi]mi Italo-Greci Antichi e Moderni; vale të shekullit XV. U shfaqën për herë të parë, kur a dire trà veri Italo-Greci, ed i Greci Levantinj u drejtuan nga Prijësi Skënderbeu i tyre i mrekul- vaghi, ò fissi che siano nelle soprad[ett]e Città lueshëm, pasi bënë një armëpushim të shkurtër dell’Italia. me turqit, armiqtë e tyre të paepur, të nxitur nga Si sa esser già prevalsa l’opinione, o più tosto përkujdesjet dhe urdhrat e Papës Pio II. U sollën, la prevenzione appresso il volgo di voler tutti in un po ta themi kështu, duke fluturuar nga Shqipëria fascio confusi, sotto l’equivoco nome di Greci, ò ertà, e di rimettere in trono assieme co’ i Collegati Nga D. Sofronio Gassisi Jeromonaco në Itali, me qëllim për t’i ridhënë vetë Italisë atë d’Italo- Greci, etiandio lì Albanesi; né si avrebbe dell’istesso Pontefice Ferdinando Rè di Napoli fi- liri të humbur, e të rivendosë në fron së bashku me difficoltà in quest’occasione di lasciarsi trascinare gliolo del grand’Alfonso d’Aragona (1). Fu nel 1460. Idioma Epirotike, domethënë, Shqipe Bashkëpunëtorët e vetë Papës Ferdinandin Mbret të dall’istessa corrente ogni qualvolta la necessità Avanti a quest’epoca erano venuti gli Albanesi in Italia, e pare Napolit bir të Alfonsit të madh të Aragonës (1). Ishte della proposta distinzione, unita al rispetto sommo është totalisht e ndryshme jo vetëm nga verso l’anno 1448: e da quest’anno inizio le prime Colonie Alba- Greqishtja, por edhe nga të gjitha gjuhët viti 1460. Përpara kësaj kohe kishin ardhur Shqiptarët në Itali, dhe dovuto alla mente ben purgata, a cui avrà l’onore nesi. Nel 1460 alcune Colonie sembra si stabilissero nei ducati di duket rreth vitit 1448: dhe nga ky vit filluan Kolonitë e para Shq- di soggettarsi questo scritto, e sovra tutto, il genio Ferrandina, ecc. e nel Marchesato della Tripalda, e specialmente e tjera, që janë në Evropë dhe në pjesë të iptare. Në vitin 1460 disa Koloni duket se u vendosën në Dukastën intenso alla verità non obbligassero chi scrive à nel Ducato di S. Pietro in Galantina ceduti in feudo a Scander- tjera të Botës deri në atë pikë saqë nuk e Ferrandinës, etj., dhe në Markezatin e Tripaldës, dhe kryesisht contenersi dentro i venerandi limiti per quanto sia bek dal re Ferdinando. do të ishte vështirë të quhej gjuha Shqipe në Dukastën e Shën Pjetrit në Galatina, që ia ka dhënë për pronë possibile, di un aggiustato criterio. Quindi si pre- Riuscita loro felicemente questa militar sped- gjuhë Nënë dhe e pavarur nga të gjitha Skënderbeut mbreti Ferdinando. tende, e si asserisce che per poco si voglia fissare izione, come di consenso ci assicurano le istorie gjuhët e tjera që ne i njohim. E realizuar me sukses kjo ekspeditë e tyre lo sguardo soprà le due nazioni, Geca, ed Alba- tutte di quel tempo non si fermarono quivi per ushtarake, siç na sigurojnë në përputhje të gjitha nese, scorgonsi in esse delle caratteristiche assai allora li albanesi, ma fecero tosto ritorno alla loro Mbetet, më në fund, të vërtetojmë me saktësi historitë e asaj kohe nuk u ndalën këtu për atëherë più cangianti, e diverse da quelle s’interpongono patria portati colla stessa celerità per far giocare të mundshme se kush dhe cilët janë Italo-Shqip- shqiptarët, por u kthyen shpejt në atdheun e tyre, per così dire trà ta nazione Italiana, e la Norman- contro i nemici della Fede quelle armi, che mal tarët, dhe të shohim nëse ka bazë ose arsye që t’i të shtyrë nga i njëjti nxitim për të luajtur, kundër na, e tra la Scita, e la Romana (I). (1) Anche il Rodotà volentieri impugnate aveano contro i Cristiani. ngatërrojmë këta akoma me emrin e përgjithshëm armiqve të Fesë, ato armë që pa dëshirë i kishin insiste sulla distinzione tra Albanesi e Greci, e deplora la confu- La seconda venuta de med[esi]mi e seguita Italo-Grekë; ose në të kundërt të ketë dallim më të rrokur kundër të Krishterëve. sione che bene spesso fu fatta dei due popoli. Cfr. III, VI. E che dopo la morte, e dopo la caduta fatale à tutto il qartë mes tyre, dhe për Grekët e dy Shtresave që Ardhja e dytë e tyre vijon pas vdekjes, dhe sia vero. Cristianesimo del famoso lor Prencipe e Rè Gior- kemi shpjeguar deri tani, është parë se janë krijuar rënies fatale për mbarë Krishtërimin, të Princit gio Castriotto di sovr’accennato detto ancora con pengesa mes vetë atyre Italo-Grekë Të Lashtë dhe të tyre të famshëm dhe Mbretit Gjergj Kastriotit, Epirota è l’equivalente altro nome Scanderbech. Modernë; ia vlen të thuhet, mes Italo-Grekëve të i cili siç e kemi theksuar më sipër quhet akoma di Albanese È ben vero che l’Albania collegata assieme vërtetë, dhe Grekëve Levantinj (të Lindjes) enda- me emrin tjetër Skënderbe.Është mjaft e vërtetë con la Repubblica di Venezia si mantenne in lib- cakë, apo të palëvizshëm në qofshin në Qytetet e që Shqipëria, e lidhur bashkë me Republikën A dimostrar ciò sino ad evidenza, e poscia las- ertà anco doppo seguita la sud[dett]a morte per lo sipërpërmendura të Italisë. e Venedikut, mbeti e lirë edhe pasi vijoi vdekja ciarne il giudizio à chi avrà la bontà di leggere con spazio di altri anni dodici, e si sarebbe mantenuta Dihet se ka mbizotëruar opinioni, madje edhe e sipërpërmendur për harkun e një kohe prej qualche poca di attenzione il presente scritto, bas- ancora più lungamente: mà la sua disgrazia hà vo- dyshimi në popull për t’i përzier të gjithë në një dymbëdhjetë vitesh, dhe do të mbetej akoma më terebbe riandare per poco con la mente le istorie luto che fosse incatenata per mano dei medesimi rreth, me emrin që lë për të dyshuar, Grekë, ose gjatë: por fati i keq deshi që të prangosej prej du- tutte, antiche, e moderne, sacre, e profane, che del- suoi Amici: e così né vinta né superata, mà sac- Italo-Grekë, duke përfshirë edhe Shqiptarët; as nuk arve të vetë Miqve të vet: e kështu, as e mundur la Nazione Albanese, ò sia Epirota in generale per rificata fù finalmente ceduta da Signori Veneziani do të ishte e vështirë në këtë rast për t’u tërhequr as e kapërcyer, por e flijuar iu qe dorëzuar më në incidenza ò à Tesi prefissa ne discorrono (2). Epirota all’insaziabil voglia di Maometto II. in premio e nga e njëjta rrymë sa herë që nevoja e propozimit fund nga Zotërinjtë Venedikas në dëshirat e pan- è l’equivalente di Albanese, ed Epiro viene detto comunemente da- ricompenza della vergognosa pace loro accor- për dallim, e bashkuar me respektin më të madh gopura të Muhametit II. Si çmim dhe shpërblim të gli scrittori più antichi quel che oggi si dice Albania. Ora si à voluto data (Doloroso ma vero quanto lo Schirò dice a carico della falë mendjes mjaft të pastruar, të cilit do të ketë paqes së turpshme që iu ka dhënë atyre (E dhimb- ripristinare il nome di Epiro alla regione che anticamente portava Repubblica Veneta, la quale più di una volta sacrificò i cristiani shme por edhe e vërtetë aq sa thotë Schirò në lidhje me Republikën questo nome. Nei Diplomi degli Argonesi di Napoli è preferito il nderin t’ia nënshtrojë këtë shkrim, e mbi të gjitha, d’Albania e di Grecia alla tiramide Turca, ed assai spesso si pose karakteri që është i prirur ndaj së vërtetës, të mos e Venedikut, e cila më shumë se një herë i flijoi të krishterët e nome di Epirotae a quello di Albanenses, e cosi in molti documenti d’intesa con il Sultano ai danni di Scanderbek, le cui vittorie Shqipërisë dhe të Greqisë nën tiraninë turke, dhe shumë shpesh e detyrojë shkrimtarin që të rrijë brenda kufijve ecclesiastici di quell’epoca, in cui non esisteva la lotta d’influenza, le facevano ombra. Anche nel XVII, dopo averli più volte sol- në marrëveshje me Sulltanin në dëm të Skënderbeut, fitoret e të dalla quale sono oggi tormentate le regioni dei Balcani. levati contro il Turco, li abbandonò alla mercè di questi. Sagred. të nderuar për sa të jetë e mundur, për një kriter cilit i bënin hije. Edhe në shek. XVII, pasi i ngriti kundër Turkut, i Benche non vi sarebbe necessità di ricorrere Memor. Istor. Pag .91) të drejtë. Prandaj pretendohet dhe pohohet se sa- braktisi në duart e tyre. Sagred. Memor. Istor. Pag .91) à libri, e mendicare studiate ricerche per conos- E di loro passaggio in Italia non fù per tutti in dopak të hidhet shikimi mbi dy kombet, atë Greke e Dhe me kalimin e tyre në Itali nuk qe për të cere un Popolo, il quale alla fine non è nostro un istesso tempo, ma successivo secondo che di Shqiptare, vihen re karakteristika mjaft të ndryshme gjithë në të njëjtën kohë, por në vijim sipas rastit antipodo, né l’Albania è una di quelle (pag.10) mano in mano venivano incalzati, e poi oppressi e dhe të ndryshme nga ata që gjenden, nëse mund që herë pas here ndiqeshin dhe pastaj shtypeshin incognite rimote provincie situate di là dela linea discacciati dalla formidabile potenza de Vittoriosi të themi kështu, mes kombit Italian, Norman, Shit dhe përziheshin nga fuqia e frikshme e Fitimtarëve Equinoziale, ò sotto l’altura del polo Antartico; Ottomani. dhe Roman (I). (1) Edhe Rodotà ngulmon mbi dallimin mes Otomanë. Janë ndalur, pastaj, me të gjitha familjet ella stà per così dire sotto li occhi di Roma, ed è Si sono poi fermati con tutte le loro famiglie, Shqiptarëve dhe Grekëve, dhe qorton pështjellimin që mjaft shpesh e tyre, një pjesë e tyre në shtetin e Kishës, dhe contigua all’Italia dalla parte d’Oriente: tantoche parte di essi nello stato della Chiesa, e sono quelli qe bërë për dy popujt. Krhs. III, VI. Dhe qoftë e vërtetë! janë ata që kanë dekoruar tokën e Gjenacanos, per dimostrare di darsi quasi la mano una all’altra che hanno insignita la terra di Genazzano, e resala dhe e kanë bërë njërën prej Shenjtëroreve më të quelle due belle Provincie tengono anco comuni i uno de più belli Santuarj d’Italia col prodigioso Epirot ka të njëjtin kuptim bukura të Italisë me transportimin e jashtëzakon- nomi delle Città. Bari in Puglia, Antibari in Alba- trasporto della Miracolosissima Sacra Immagine me Shqiptar shëm të Imazhit të Shenjtë Tejet Mrekullibërës të nia sono due Città. Le quali vedonsi anco il giorno di nostra Signora del Buon Consiglio dall’Albania Zojës sonë të Këshillit të Mirë nga Shqipëria (1). d’oggi situate ne lidi diametralmente opposti del (1). Altri gruppi di famiglie si stabilirono anche nella provincia Për të vërtetuar këtë me qartësi, dhe pastaj Grupe të tjera familjesh u vendosën edhe në provincën romake: por lungo sì, ma angusto seno del Mare Adriatico. romana: ma di esse ormai è sparita ogni traccia. Si hanno memo- duke ia lënë gjykimin atij që do të ketë mirësinë të çdo gjurmë e tyre tashmë ka humbur. Ka kujtime vetëm të disa Ma per discendere al particolare degl’Italo-Al- rie soltanto di alcune famiglie stabilite nel Patrimonio di S. Pi- lexojë me ndopak vëmendje shkrimin e pranishëm, familjeve të vendosura në Trashëgimin e Shën Pjetrit. Kolonia e banesi egl’è certissimo che la venuta, e lo stabili- etro. La colonia di Pianiano presso Grotte di Castro è del 1753. do të mjaftonte të përshkonim me mendje për pak Pianianos pranë Shpellave të Kastros është e vitit 1753. mento di questi in Italia non è seguito che dopo la Parte passarono à quello di Vrbino di dove ne të gjitha historitë, e lashta dhe moderne, të shenjta Një pjesë kaluan tek ajo e Urbinos nga ku e ka metà del XV. Secolo. viene l’antichissima e Nobilissima Casa Albani, la dhe profane, që për Kombin Shqiptar, o qoftë për prejardhjen Shtëpia tejet e lashtë dhe Tjet Fisnike Comparvero la prima volta, allorchè condot- quale hà dato alla Sedia di S: Pietro, ed al Mondo atë Epirot në përgjithësi, pjesërisht ose në teza të e Albanëve, e cila i ka dhënë Selisë së Shën Pje- ti dal loro prodigioso Duce Scanderbech, fatta tutto il gran Clemente XI. Di eterna memoria ed caktuara janë diskutuar. (2). Epirot ka të njëjtin kuptim me trit dhe mbarë Botës të madhin Klementi XI. Me prima breve tregua co’Turchi loro implacabili oggi decora il Sacro Collegio e Roma con due Shqiptar, dhe Epir quhet zakonisht prej shkrimtarëve më të lashtë një kujtim të përjetshëm dhe sot stolis Kolegjin e nemici, mossi dalle incalzanti premure e coman- Em[inentissim]i Porporati (2). Sono Alessandro, Bibliote- ajo që sot quhet Shqipëri. Tani donim të rivendosnim emrin Epiro Shenjtë dhe Romën me dy Kardinalët e Lartmad- për krahinën që në kohë të lashta mbante këtë emër. Në Diplomat di del Sommo Pontefice Pio II. si portarono per cario della Vaticana, e Giovanni Francesco, poi Vescovo Subur- hërishëm (2). Janë Aleksandri, Bibliotekar i Vatikanit dhe e Argonezëve të Napolit preferohet emri Epirotae në vend të Alba- così dire, volando dall’Albania all’Italia, a fine di bicario, nipoti di Clemente XI. Gjon Françesku, pastaj Ipeshkëv Periferie, nipa të Klementit XI. nenses, dhe kështu në shumë dokumente kishtare të asaj epoke, (segua a pagina 18) (vijon në faqen 18) recuperare alla med[esi]ma Italia la perduta lib- kur nuk ekzistonte lufta për ndikim, nga e cila janë sot mundohen pagina 5 Anno 18 n.1 Febbraio 2020 Storia Nga Andrea Llukani, Tiranë Fatkeqësisht Shqipëria nuk e ka flamurin që ngriti Ismail Qemali në Vlorë, më 28 nëntor 1912, kështu që Flamuri i Kongresit të Lushnjës konsiderohet si flamuri më i RIKU I FLAMURIT i ngjyrave në tekstilet popullore; 2. Mjedisi në muzeumet e Shq- rëndësishëm, që ekziston sot në trojet shqiptare. ipërisë; 3. Lufta kundër biodegradimit në muzeumet e Shqipërisë; 4. Për flamujt e Muzeut Kombëtar, 1922-1940. Prof. Ass. Dr. ë kuadër të 100 vjetorit të parlamentarizmit shqiptar, më 21 Frederik Stamati ka botuar rreth 50 artikuj shkencorë, si autor dhe janar 2020 u zhvilluan një sërë aktivitetesh për të kujtuar këtë si bashkëautor në revista shkencore kombëtare dhe ndërkombëtare. Nngjarje madhore të historisë së kombit shqiptar. Si pjesëmar- Gjithashtu ka mbajtur rreth 18 kumtesa në aktivitete kombëtare dhe rës në aktivitetin e organizuar në Pallatin e Kongreseve në Tiranë ndërkombëtare. po shkruaj diçka rreth mbresave të këtij aktiviteti, i cili kulmoi me Nga librat më të rëndësishëm që ka botuar Prof. As. Dr. Frederik ekspozimin e Flamurit të Kongresit të Lushnjës. Gjendja e flamurit Stamati është “Për flamujt e Muzeut Kombëtar 1922-1940” shtypur ka qenë e mjerueshme, por duart e arta të Stamatit e restauruan atë, nga shtëpia botuese “Streha”. Libri trajton historinë e flamujve, që duke e kthyer në objektin më të rëndësishëm të historisë së shqip- janë dorëzuar për ruajtje në Muzeun Kombëtar dhe është mjaft i do- tarëve. mosdoshëm për muzeologjinë shqiptare. Identifikimi i flamujve dhe Sipas Prof. Ass. Dr. Frederik Stamatit, flamuri është prej pëlhure historia që i shoqëron ata, nuk ka qenë një punë e lehtë për autorin mëndafshi. Në qendër ka shqiponjën me dy krerë, e stilizuar në for- e librit Prof. As. Dr. Frederik Stamatin. Në varësi të dokumenteve mën e shqiponjës së përdorur në atë kohë dhe e ngjashme si ide me të gjetura rishtas, janë botuar në shtypin e ditës artikuj me të atë të flamurit të Pavarësisë. Shqiponja është realizuar në një pëlhurë RestauratoriRestauratori Frederik Stamati Frederik gjatë punës Stamati për restaurimin gjatë epunës flamurit për restaurimin e flamurit dhëna të reja, duke pasuruar biografinë flamujve, madje, edhe duke të mëndafshtë, që është qepur mbi pëlhurën e kuqe. Në njërën anë Flamuri kishte grisje dhe shqyerje, të shkaktuara nga dekompozimi saktësuar më tej edhe çështje të ndryshme të historisë së tyre. Ky të flamurit ka tri unaza metalike, që shërbenin për ta lidhur në një i pëlhurës. Kjo dukej në fotot e marra me teknikën SEM, (Scanning botim është më i ploti, por, gjithsesi, i bazuar në artikujt e botuar më shtizë a litar. Përmasat e tij janë: gjatësia 121 cm, kurse gjerësia 70 Electron Microscopy), në vitin 2012 në universitetin e Ljubljanës. parë. Në këtë libër janë shmangur përsëritjet që shoqërojnë shkrimet cm. Mbi shqiponjën e njërës anë, mbi pëlhurë dallohet një vulosje, në gazeta. Dokumentacioni i veprimtarisë administrative të Muzeut Restauratori Frederik Stamati gjatë punës për restaurimin e flamurit Sa herë që hapej lëshonte pluhur të kuq, dëmtim që ka ardhur si pasojë e përdorimit. Flamuri i Kongresit të Lushnjës duhej restau- ruar e konservuar. Për të restauruar Flamurin e Kongresit të Lush- njës Stamati duhej të udhëtonte drejt Vjenës për të siguruar fillin e mëndafshit, që të ishte identik me atë të flamurit. Gjithashtu dërgoi kampionët për analiza në Laboratorin Shkencor të Brukselit. Pas një pune sistematike u mundësua restaurimi i flamurit me financimin e Kuvendit të Shqipërisë në kuadër të aktiviteteve kushtuar 100 vjeto- rit të parlamentarizmit shqiptar.

Kush është Frederik Stamati Stamati dhe Ministria e Kulturës, Elva Margariti pas restaurimit të flamurit. Prof. Ass. Dr. Frederik Stamati ka studiuar në Fakultetin e Shkencave Natyrore, në Tiranë, dega Kimi Industriale. Për shumë vite ka punuar si përgjegjës në Laboratorin e Konservimit dhe Arke- ometrisë, pranë Institutit të Histori-Gjuhësisë, Institutit të Historisë, Iinstitutit të Kulturës Popullore dhe Institutit të Antropologjisë Kul- turore dhe Studimeve të Artit pranë Qendrës së Studimeve Alban- StamatiStamati dhe dheMinistria Ministria e Kulturës, e Kulturës, Elva Margariti Elva pas Margariti restaurimit tëpas flamurit restaurimit. të flamurit. Çasti kur Flamuri i Kongresit të Lushnjës mbërriti për tu ekspozuar në Pallatin e Kongreseve në kuadër të aktiviteteve kushtuar 100 vjetorit të ologjike, ku është marrë me konservimin e objekteve etnografike dhe parlamentarizmit shqiptar ku lexohet data 20.01.1920 dhe poshtë datës: LUSHNJE. Vula arkeologjike. Gjatë viteve që ka punuar e në vazhdim numuri i ob- tregon zyrtarizimin e flamurit një ditë përpara fillimit të punimeve të jekteve të konservuar, (restauruar), arrin mbi 18000. Prof. Ass. Dr. RIKUKombëtar, I FLAMURIT që ruhet në Arkivin Qendror të Shtetit, përmban këta Kongresit të Lushnjës. Ende nuk e dimë se kush e ideoi përdorimin e Frederik Stamati ka qenë Kryetar i Shoqatës së Restauruesve Shqip- flamuj: 1. Flamuri i teqes Sofi të Petrelës, me të cilin paria e Petrelës këtij flamuri dhe kush e vulosi, por dimë se kush e kaloi atë në arkivat tarë, anëtar i Këshillit Kombëtar të Restaurimeve pranë ministrive, Ngashkoi Andrea në Shkodër Llukani në, Tiran vitinë 1880 në përgjigje të thirrjes së Lidhjes së e historisë, duke e dorëzuar në muze. Ky ishte Veli Vasiari, që në që kanë mbuluar kulturën, anëtar i Këshillit Shkencor të Restau- Prizrenit për të mbrojtur Plavën dhe Gucinë. Flamuri është dorëzuar kohën e Kongresit ka qenë zëvendësprefekt i Lushnjës. rimeve pranë Muzeut Historik Kombëtar etj. Ai ka botuar mbi 70 Fatkeqësisht Shqipëria nuk e ka flamurin që ngriti Ismail Qemali në Vlorë, më 28 nëntor 1912, kështu që Flamuri i Kongresitnë Prefekturën të Lushnjës ekonsiderohet Tiranës sipër flamuri Muzeun më i rëndësishëm, Kombëtar që ekziston nga komunasot në trojet e shqiptare. Pe- Flamuri i Kongresit të Lushnjës ruhet në fondin etnografik të studime të ndryshme shkencore lidhur me konservimin muzeal dhe trelës në dhjetor të vitit 1938. 2. Flamuri i shoqërisë “Dëshira”, i Institutit të Antropologjisë në Akademinë e Studimeve Albanologjike. arkeometrinë. Ndër botimet e tij mund të përmendim: 1. Konservimi vitit 1904,Në kuad i ciliër tështëë 100 vjetoritdorëzuar të parlamentarizmit në Muzeun Kombëtar shqiptar, mnëë 21vitin janar 1930 2020 u zhvilluan një smeërë urdhëraktivitetesh të Ahmet për të Zogut,kujtuar paskët ëdhurimitngjarje madhoretë tij nga t ënjëhistoris delegacionë së kombit i shqiptar. Si pjesShoqërisëëmarrës “Dëshira”.në aktivitetin 3.e organizuar Kravata en ëflamuritPallatin etë Kongreseve çetës “Besa-Besën”, në Tiranë po shkruaji diçka rreth Kemi marrë një përgjigje për këtë letër të mbresavevitit 1911, të kqëëtij është aktiviteti, dorëzuar i cili kulmoinë Muzeun me ekspozimin Kombëtar e Flamuritnga Kol tëRodheKongresit të Lushnjës. Gjendjanë vitin e1934. flamurit 4. ka Flamuri, qenë e mjerueshme, me të cilin upor varros duart Ismaile arta t ëQemali,Stamatit të e cilinrestauruan atë, duke e raportuar në këtë diskutim. kthyere pati ndhuruarë objektin Dukamë të rië ndMonpansiesëësishëm të historis në vitinë së shqiptar 1913.ë ve.Flamuri i është dhuruarSipas Muzeut Prof. Ass.Kombëtar Dr. Frederik nga Stamatit,biri i Ismail flamuri Qemalit, është prej Et’hempëlhure mëndafshi.Bej Në qendër kaVlora, shqiponjën në vitin me 1932. dy krerë, 5. Flamurie stilizuar i nëPrinc formën Vidit, e shqiponjës i vitit 1914, së përdorur dhuruar në atë kohë dhe e Gjergji, Zoti i Shqipërisë, përshëndet Princin Gjon Antonion e Tarantos. ngjashmeMuzeut Kombëtarsi ide me atënga të Raufflamurit Fico të Pavarësisë.në vitin 1930.Shqiponja 6. Flamuri, është realizuar me tënë një pëlhurë të mëndafshtë,cilin Themistokli që është Gërmenji qepur mbi shpallipëlhurën Krahinën e kuqe. Në Autonome njërën anë tëtë flamurit Korçës ka në tri unaza metalike, që shërbenin për ta lidhur në një shtizë a litar. Përmasat e tij janë: gjatësia 121 cm, kurse gjerësia një Astro (Yll) i ri në mesin e Galëve të cilin po e admironi, vitin 1916. Flamuri është dorëzuar në Muzeun Kombëtar në vitin (vijon nga faqja 2) 70 cm. Mbi shqiponjën e njërës anë, mbi pëlhurë dallohet një vulosje, ku lexohet data 20.01.1920 ndërkohë që po përçmoni popullin tonë dhe po i trajtoni 1922 nga Justin Godard, me porosi të gjeneralit Dekoen. 7. Flamuri dhe poshtë datës: LUSHNJE. Vula tregon zyrtarizimin e flamurit një ditë përpara fillimit të shqiptarët si dele. i batalionit 6 të vullnetarëve shqiptarë në ushtrinë austro-hungareze Pasi arrita një armëpushim me armikun e fesë, nuk doja që punimevegjatë Luftës të Kongresit së Parët ëBotërore,Lushnjës. Ende rrethnuk vitit e dimë1917, se kushqë është e ideoi dorëzuar përdorimin e këtij flamuri miku im të privohej nga ndihma ime. Alfonsi shpesh më dërgonte Si zakon tuajin ju keni një gjuhë fyese, dhe duket se nuk jeni në dijeni të origjinës së prejardhjes sonë. Paraardhësit tanë ishin në Muzeun Kombëtar në vitin 1930 nga Izet Bebeziqi, me porosi të ndihmë ndërsa isha në rrezik kundër turqve. Unë do të isha dr. Rainholdit, nipi i Richard Dimmelit, ish-komandati i batalion- mosmirënjohës nëse nuk do t’i përgjigjesha djalit të tij njësoj si Epirotët, nga të cilët pati prejardhjen Pirro i famshëm, nga të cilët Romakët mezi mundën ta mbanin sulmin dhe që morën në it. 8. Flamuri i bandës kombëtare “Vatra”, i vitit 1918, që është atij. Mbaj mend mirë që Alfonsi ka qenë mbreti juaj; pse atëherë dorëzuar në Muzeun Kombëtar në vitin 1939 nga sekretari i bandës sipas jush i biri nuk është pasues i të atit? Ju e donit babanë, zotërim armët e Tarantos dhe shumë vendeve të tjera në Itali. Nuk është rasti që ju të kundërshtoni Epirotë, burra shumë të Aleks Lubonja. 9. Flamuri i shoqërisë “Djelmosha” të Stambollit, i megjithatë përpiqeni të minoni djalin; nga e merrni kaq shumë vitit 1919, i cili është dorëzuar në Muzeun Kombëtar në vitin 1931 autoritet? talentuar, kur ju, Tarantinët jeni një racë e butë njerëzish të lindur vetëm për të kapur peshk. nga kryetari i komunës së Voskopojës, Riza Drini. 10. Flamuri i A ju takon juve, ose më saktë - siç thonë ata - Papës Romak, Kongresit të Lushnjës, i vitit 1920, që është dorëzuar në Muzeun për të stabilizuar Mbretërinë e Sicilisë? Unë erdha për të Nëse e keni përkufizuar Shqipërinë si pjesë të Maqedonisë, atëherë ju na jepni paraardhës shumë më të mirë, të cilët nën Kombëtar në vitin 1929 nga Veli Vasiari. 11. Flamuri i Luftës së ndihmuar Ferdinandin, birin e Mbretit, të shpallur Mbret nga Vlorës, i vitit 1920, i cili i është dhuruar Ministrisë së Arsimit në Selia Apostolike, kundër përsosurisë suaj dhe kundër tradhtive të mbretërimin e Aleksandrit zgjeruan kufirin e tyre deri në Indi, pasi arritën t’i nënshtronin me sukses të jashtëzakonshëm të vitin 1932 nga Lef Nosi. Me urdhër të Ahmet Zogut, flamuri i u panumërta të fisnikëve të kësaj Mbretërie. Do të ndëshkoheni për dorëzua Muzeut Kombëtar. 12. Flamuri i batalionit sulmues “Ahmet besnikërinë e tradhtuar dhe nuk do të shpëtoni pa u ndëshkuar! gjithë popujt që hasën rrugës. Kjo, pra, është origjina e këtyre burrave që ju i quani dele. Nëse ne jemi dele dhe nëse natyra Zogu”, i vitit 1927, që është dorëzuar me urdhër të Ahmet Zogut Kjo është për mua arsyeja e luftës me ju. Vlera ime nuk ulet në Muzeun Kombëtar në vitin 1932 nga Aqif Përmeti. 13. Flamuri i tani në krahasim me kur i nxis turqit, dhe ju nuk jeni më të mirë e gjërave nuk ka ndryshuar, pse atëherë fshihen burrat para deleve? batalionit “Shkumbini”, i vitit 1927, që është dorëzuar me urdhër të se turqit, madje në fakt, ka disa që besojnë se nuk jeni pjesë e Ahmet Zogut në Muzeun Kombëtar në vitin 1932 nga Aqif Përmeti. asnjë fraksioni. Ju më vini kundër frankët, më përmendni emrat e Në kohët më të hershme ka pasur prova që, si shqiptarët edhe puliezët, janë sjellë si dele. Deri më tani nuk kam gjetur askënd 14. Flamuri i batalionit “Vjosa”, i vitit 1927, që është dorëzuar me Galëve, me të cilët do të kishim luftuar beteja të mëdha në favor urdhër të Ahmet Zogut në Muzeun Kombëtar në vitin 1932 nga Aqif të fesë? në mesin e ushtarëve tuaj, që ka mundur të durojë shikimin tim, kam mësuar në mënyrë të përkryer se sa të armatosura i keni Përmeti. 15. Flamuri i batalionit “Erzeni”, i vitit 1927, që është Nuk dua të diskutoj për ngjarjet e së kaluarës, të cilat dorëzuar me urdhër të Ahmet Zogut në Muzeun Kombëtar në vitin mbase kanë pasur shumë më pak rëndësi sesa fama me të shpatullat, dhe ende nuk kam arritur të gjuaj ndonjë gjoks, dhe as nuk kam njohur fytyrën e askujt, përveç të atyre që i kam 1932 nga Aqif Përmeti. Këta flamuj u ruajtën në Muzeun Kombëtar, cilën raportohen. Është e qartë se në kohën tonë shumë flota deri kur ai e pushoi aktivitetin gjatë kohës së Luftës së Dytë Botërore. aragoniane kanë udhëtuar në detin Egje, kanë pushtuar brigjet hedhur pas hekurave. Unë nuk po e kërkoj banesën tuaj, pasi e imja është e Me Prof. Ass. Dr. Frederik Stamatin kam rreth pesë vjet që bas- turke dhe kanë marrë shumë pre nga armiku. Turqit kanë pasur hkëpunoj për konservimin e objekteve të Muzeut Historik Kombëtar frikë deri në nofull nga aragonezët dhe trojanët, aq sa edhe sot, mjaftueshme për mua. Në të vërtetë unë po bëj çmos që ju, që shpesh i keni dëbuar fqinjët fisnikë nga pasuritë e tyre, të mos dhe meqë më jepet rasti dua të shpreh mirënjohjen për ndihmën ai rajon vazhdon të mbrohet nga armët e aragonezëve. Pse më e pakursyer që më ka dhënë. Për Frederik Stamatin restaurimi i kujton ngjarjet antike dhe i kalon këto të fundit? e keni mundësinë të dëboni edhe mbretin tuaj, pavarësisht se jeni i bindur me qëllime të padrejta të pushtoni Mbretërinë. Flamurit të Kongresit të Lushnjës shënon fillimin e një procesi sen- Zakonet e familjeve ndryshojnë dhe fisnikët e mbretërisë dhe sibilizimi për të restauruar edhe flamujtë e tjerë, që janë në gjendje mbreti kthehen në kultivues të traditave, gjë që askush s’mund ta Nëse duke bërë këto përpjekje unë do të varrosem, ashtu siç dëshironi ju, shpirti im do të marrë amshim nga Zoti që sundon kritike. Me gjithë vështirësitë e shumta duhen gjetur fonde për të re- bëjë me më shumë virtyt e fisnikëri sesa ata vetë. Nuk e harroj stauruar një e nga një flamujtë, që ruhen në muzetë e Shqipërisë. Me faktin që dikur ishit shumë armiqësor në garën me Galët; në të gjithçka, nëse jo për një veprim të shkëlqyer të sjellë në jetë, të paktën për mendimin dhe qëllimin e mirë apo edhe përpjekjet këmbënguljen për të mundësuar restaurimin e Flamurit të Kongresit vërtetë Alfonsi arriti t’i dëbonte ata, veçanërisht me ndihmën tuaj. të Lushnjës, Stamati na dha shembullim e mirë se po të kërkosh gjen Nuk e di se çfarë virtyti të ri keni këto kohë, mbase është shfaqur deri në fund. Shpresoj të jeni mirë... (Përktheu: Nikolin Sh. Lëmezhi) dhe po të trokasësh të hapen dyert. Antichità Anno 18 n.1 Febbraio 2020 pagina 6 DY FJALË QË NDRYSHUAN HISTORINË E BOTËS Nga Fatbardha Demi është e çuditshme se si studiuesit nuk marrin parasysh, faktet e fiseve të njohura, si psh që pellazgët kanë Historia e kuptuar keq, nëse nuk tregohet folur një gjuhë por me dialekte të ndryshme. Në librin kujdes, fare lehtë mund të rrezikojë të tërheqë e studiuesit arbëresh, Nikoll Ketta (Tesoro di Notizie me diskretitimin e saj, historinë e kuptuar su de´Macedoni, v.1777) lexojmë: « gjuha e grekëve mirë. (helenëve-shën im) dhe e maqedonasve ndryshonte Mark Bloch Mjeshtria e Historianit vetëm si dialekte (…) dhe e folura e maqedonasve ishte e njejtë me të epirotëve …) Pra helenët flisnin të njejtën y studim bazohet në metodën që ka zënë vend të gjuhë me fiset “barbare” maqedone dhe epirote. rëndësishëm në shkencën historike të shekullit të Mospërdorimi i metodës së “filozofisë historike” apo K20-të, të emërtuar “filozofia e historisë”, por që “kritikës mbi dokumentet”, siç shprehej M. Bloch, solli akoma nuk ka mundur të hyjë në derën shekullore të si pasojë shtrëmbërimin e vetë Historisë së Lashtë Akademise sonë Albanologjike. që kemi sot, ku fiset Pellazge trajtohen artificialisht Patrick Lancaster Gardiner (1922-1997) “Philoso- si fise të huaja nga ana etnike. Thumer : “Një gjë phy of history” vëren, se emërtimi “Histori” mund të për- duhet të veçohet në mënyrë të prerë, që pellazgët dhe doret me dy mendime të kundërta : mund të nënkuptojë helenët duhet të trajtohen si dy popullsi të ndryshme, të 1) rradhitjen e thjeshtë të ngjarjeve dhe veprimeve të së dallueshme etnikisht nga njera-tjetra”. Ndërsa G.Grote kaluarës së njerëzimit ose 2) përfundimet e arritura (A History of Greece,1853) do e theksoj me forcë : prej studiuesve në pasqyrimin e së kaluarës, si “ndërmjet grekëve (helenëve –shën im) dhe pellazgëve rrjedhojë e metodës kërkimore të tyre. Përdorimi ekziston një ndryshim etnik”. Çudija e përfundimeve të nga historiani i metodës së “filozofisë historike” ka vlerë “shkollës gjermane” mbi “tezën etnike” të Pellazgëve të dyfishtë: është edhe fakti, se Tuqididit (Thuk.1,3) kishte pohuar Së pari ajo e ndihmon lexuesin, që në vënd të se, Helenët përpara se të merrnin këtë emër, dmth të pranimit “sy mbyllas” të çfarëdo teze dhe botimi me quheshin helenë, ata emërtoheshin me emrin e popujve titull “historik”, të vlerësojë AI përfundimet (e drejta apo të tjerë, kryesisht me emrin Pellazg. Shkëmbimi i emrit jo) të autorit. të fiseve me një emër tjetër, nuk do të thotë se ata Së dyti , kjo metodë e çliron studiuesin nga “ shkëmbejnë edhe racën. Edhe shqipetarët pas viteve prangat e dogmatizmit” (pranimi i detyruar i tezave të 90 u detyruan të ndrojnë emrin e tyre në Greqi apo ta autorëve paraardhës) si dhe nga “ frika ” e fakteve dhe 1. Botim i Rihel i vitit 1572 2. Kanuni i Lek Dukagjinit. shpallin veten “grek”, por kjo nuk i bëri ata etnikisht përfundimeve të reja shkencore. të ndryshëm nga prindërit shqipetarë që lanë në atdhe. Po cilat janë këto fjalë dhe cila gjuhë ka qënë mëma Pasojë e kësaj verbërie në trajtimin e dokumentave të fiset pushtuese të lashtësisë (gotët, hunët, avarët etj.) barisë” së tyre dhe si mjet frikësimi për popullsinë. e tyre? Le të ndjekim arsyetimin për të parën: 6. lashta, ishte vjedhja “shkencore”e “pronës historike” popuj, jo të besimit kristian (paganët). Kristianët i zbukuruan kishat me statuja dhe piktura të 7. të Lashtësisë (mitet, objektet arkeologjike, qytetrimin, popuj, të cilëve nuk u njhet apo u fshihet au- përbindshave, duke i çpërfytyruar figurat e mitollogjisë Origjina gjuhësore e fjalës “barbar” 8. etj) prej pronarëve të saj legjitim Atlantido - Pellazgëve torsia e alfabetit të tyre (popuj të quajtur « pa alfabet » pellazge, si të mbretit-bari Pan (Alpan/Alban), Meduzës, hyjnor dhe pasardhësve të tyre të mbijetuar në Gadishull, nga historianët e shk.19 si psh. pellazgët dhe pasardhësit etj. Në Mesjetë, perëndia Pan me brirë dhe këmbë dhie, Për të zbuluar popullin që e ka shqiptuar i pari fjalën Shqipetaro-Arbërve të sotëm. shqipetaro-arbër) … etj. shprehte figurën e Diallit. (fg.4) “barbar” duhet fillimisht të njihet formimi i saj gjuhësor, i Do ishte naive të besonim se në këtë masakër, faji i Mund të vijohej edhe më tej me këtë listë, meqënëse Duhet theksuar se emërtimi “barbar” nuk është cili e ruan edhe sot kuptimin e tij zanafillor. Sipas Fjalorit takon vetëm metodës së ndjekur, ndikoi edhe padija e kjo fjalë nuk është përdorur nga vetë popujt, por nga përdorur nga populli, por nga elita drejtuese (mbretër, të Oksfordit (Oxford English Dictionary, 2nd Edition, studiuesve mbi gjuhët e lashta dhe dialektet e gjuhës shqipe, shkruesit e lashtë dhe të kohëve të më vonshme. Për këtë komandantë të ushtrive apo sekretaret e tyre, politikanë, 1989, «barbarous»): Emërtimi Barbar (gr. ) dhe veçanrisht i besimit pellazg, nga e kanë origjinën emrat βάρβαρος shkak, studimi historik dhe filozofik i emërtimit “barbar” oratorë, pronarë të skllevërve, etj.), dokumentet shkri- mendohet se u përket fjalëve bëlbëzuese (onomatopeice) “pellazg”, “arbër”, “shqipetar” dhe “helen”. Emri “grek” merr një rëndësi të veçantë për të njohur botkuptimin more shprehin fjalët e tyre. Në të gjitha këto raste, emri indo-eur. « bar-bar », siç mund t´iu dukej grekëve e nuk i përket asnjë besimi. Nikoll Ketta shton këtu edhe e kohës së dokumenteve shkrimore ku është përdorur “barbar” shprehte përbuzjen ndaj “tjetrit”: për paditu- folura e popujve të huaj. Sipas Enciklopedisë italiane të faktin e habitshëm, se si, të ndodhur brënda Europës : kjo fjalë. Veprat e para historike, sot pranohen Iliada rinë , mungesën e qytetrimit, kundrejt fiseve kundërs- viteve 1930, « Barbarë » është një koncept i lashtë dhe e “Asnjë studiues nuk u ka dhënë vëmëndje të veçantë dhe Odisea dhe sipas Tuqiditit (Tucidide, I, 3), Homeri htare në luftime, që nuk e kishin besimin apo gjuhën e ka origjinën nga gjuha e ashtuquajtur « indo-europiane » popullsisë Arbëreshe, e cila deri në shk. 14 ka patur tradita nuk e ka përdorur asnjëherë fjalën “barbar” për pjesëm- tyre. Dionisi i Alikarnasit ( Dionysius of Halicarnassus,) (në indishten e lashtë. barbaras; gr. ; të përmëndura nga shumë studiues të lashtë si Erodoti, βάρβαρος arësit në luftën e Trojës. Siç dëshmon Dr. Arif Mati, nuk pohonte se një helen dallohej nga një “barbar” në katër lat. balbus ). Në zanafill « barbar » emërtonte të folurën Tucididi, Dionisio, Plutarku, Straboni etj. me të cilat ne ekzistonte asnjë dallim etnik, fetar apo kulturor midis veçori : gjuha e përpunuar, edukimi, besimi dhe e drejta e popujve, tingëllimi i fjalëve të të cilëve u ngjanin zërave formuam sistemin e origjinës…) Por, le t´iu drejtohemi akejve dhe trojanëve. e qytetarit (“i lirë” apo skllav-shën im). Si shprehje që lëshonin kafshët. Në Fjalorin hebraik fjala “barbar” fakteve të autorëve të shekujve modernë, se si e kanë Këtë filozofi të fiseve pellazge, pjesëmarrëse në përbuzëse përdorej edhe për njerëzit e tyre, siç pohon emërtohet greke - (barbaros) dhe zbërthehet vlerësuar qytetrimin e pellazgëve “barbarëve” dhe sa u βάρβαρος Luftën e Trojës , e gjejmë të shprehur tek dramaturgu Aristofani ( Aristophanes ): “Një njeri analfabet është nga ana fonetike : bar›-bar-os dhe është përmëndur 6 detyrohen helenët “grekë” arritjeve të tyre. helen Antifon (Antifòn; 480 p.K. – 410 p.K) i cili gjithashtu barbar”. herë në Bibël. Në të gjitha Fjalorët e kërkuar nuk gjëndet shprehet se: nuk ekzistojnë dallime midis fiseve sepse Në librat e Historisë së shekullit 21, qytetrimi i shpjegim gjuhësor, por jepet kuptimi me të cilin është “të gjithë njerëzit nga natyra e tyre janë të lirë”. Ky shoqërisë njerëzore i Europës së lashtë nis me dy emra “Ligji” barbar që baltosi përdorur ky emër. Dhe siç ka ndodhur edhe në rastet e botkuptim i lashtë mbijeton në Kanunin e Lek Dukagjinit : Grek, Romak apo qytetrim Greko-Romak. Asnjë prej Pellazgët hyjnor tjera, kur flitet për origjinën gjuhësore të fjalëve të lashta ku ndjenja e urrejtjes apo përbuzjes për “tjetrin” ishte e këtyre emrave nuk përmënden nga Homeri, Hesiodi dhe , ato gjejnë shpjegim vetëm në gjuhën shqipe. Kur flitet për Lashtësinë, që nga periudha e emërtuar dënueshme : “Kanuni i Malevet të Shqypnis nuk e veçon shkruesit e tjerë të lashtësisë për ndonjë emërtim fisi, Po krahasojmë fjalët e formuara në shqip nga rrenja “greko-romake” e deri në ditët e sotme, është pranuar nierin prej nierit. ”Shpirt per shpirt , se duken e fale Zoti deti, lumi, mali, gadishulli, të një mbreti të hyjnizuar “bar”, me ato të gjuhës greke, italiane, franceze, angleze si “ligj” i padiskutueshëm përkufizimet : Helenizëm ”. (Libri i tetët, Ndera, Kry i shtatëmbdhetët § 593). në mite apo si emërtim i besimit të lashtë (përveç si → dhe gjermane. Qytetrim; Helen Grek; Grek Simbol i zhvillimit të Në Kanu të Malevet të Shqypnis gjithsa djelm të emër qyteti - Roma 753 p.K.). Në këtë Histori të kohës → → Shqip. bar : gr. grasídi ; it. erba; fr. herbe; angl. shoqërisë njerëzore, krijues i pasurisë kulturore, mitike dhe lein, njihen të mire e nuk veçohen njani prej tjetrit. së sotme , fjala “barbar” nuk i prek emrat “grek”dhe grass ; gjerm. gras besimtare të Euro-Azisë; Pellazgët dhe fiset e tjera “ të pa Seicilli mbahet i mire edhe i thotë vedit: “Jam burrë” “helen”, por u bashkangjitet emrave të famshëm që i Shq. bariu: gr. voskós; it. pastore ; fr. berger; ang. helenizuara”(që nuk kishin kulturën helene) Barbarë. e i thonë: “A je burrë!” (Shtjefen Gjeçovi, Kanuni, Krye hasim në dokumentet e lashtësisë si Pellazg, Etrusk, → shepherd; gjerm. schäfer Po veçoj disa dëshmi të marra nga “shkolla gjermane” e i njizetedytë, Nye i njqindenjizetekatërt,Gjaku,§ 886, § Dardan, Maqedon, Ilir, etj. që njihen si fise PELLAZGE. Shq. barbar : gr. várvarous fr. barbares angl. shk.19-20 që janë mbështetur mbi autorët e lashtësisë: Në 888). Studiuesi arbëresh Zef Krispi (1781-1859) duke Historiani gjerman Lochner-Hüttenach (1960) zbulon barbaric; gjerm.barbarische Enciklopedinë Italiane /Treccani/ shkruhet se Hipokrati folur për periudhën e ashtuquajtur « helenike » pohon se, që në lashtësi fjala “barbar” ka treguar ndryshimin Shq. barngrënës: gr. chortofágos ; fr. herbivore; (Hippocrate, 460 p.e.r. - 377 p.e.r) dhe historianët e parë se : «Grekët mbaheshin tërë madhështi për shkak të etnik : “ Herodoti do të trajtojë edhe çështjen e përkatsisë angl. herbivorous; gjerm. pflanzenfress. (5) që drejtpërdrejt u njohën me popujt “jo hellen”, vunë re kulturës greke dhe i shihnin maqedonasit si barbarë; por etnike të pellazgëve dhe do t´i quaj ata “etnos barbar”. Siç vihet re , rrenja/fjalë “bar” në të folurën e se, edhe ata kishin një kulturë të rëndësishme , shpesh në asnjë vënd nuk thuhet se ata i quanin barbarë, Studiuesi nuk e vërteton me fakte, nëse Herodoti e ka shqipetaro-arbërve është ruajtur e paprekur edhe tek edhe më të zhvilluar , bile mëma e asaj hellenike. fjalët e tjera, ndërsa në gjuhët e huaja (greke, franzeze, Locher-Hüttenbach duke u bazuar tek Diodori shkruan se angleze dhe gjermane) gjëndet vetem tek një fjalë dhe : Poetët e parë të Hellasit, kishin përdorur ato shkronja këto gjuhë nuk e shpjegojnë dot kuptimin e rrënjës së saj. alfabeti që i kishin patur perdorur më parë banorët Ky përfundim na çon drejt ligjit themelor të shkencës së e parë të këtij vendi , “pellazgët”. Në studimin e tij gjuhësisë historike dhe krahasuese, i trajtuar nga Petro (1861), Diefenbach pohon se : Helenët do të huazonin nga Zheji (Shqipja dhe Sanskritishtja,2005), por akoma i pa popullsia e mëparshme një numër shumë të madh fjalësh, pranuar në Shqipëri dhe në Institucionet botërore : të cilat njihen si fjalë të kulturës. Disa vjet pas tij (1890) “Fakti i pakundërshtueshëm që të gjitha gjuhët një tjetër autor gjerman, Ellis Hesselmayer do të shtojë : e tjëra, nuk janë në gjëndje të shpjegojnë vetë Pellazget do të bëhen mësuesit e tyre (grekëve) në fushën e fjalët e tyre (në rastet e paraqitura nga autori-shën bujqësisë, para së gjithash në punimin e tokës si dhe artin im) , dëshmon së ato janë ndërtuar me receta dhe e ndërtimit, veçanrisht në ndërtimin e banesave të forta lëndë të parë të marrë hua, në mos edhe të vjedhura dhe të sigurta. (…) Larisa dhe Argosi me ndërtimet e tyre (…) nga Shqipja”(e cila) u jep mundësinë fjalëve të të të rralla nuk do të zhduken kurrë nga kujtesa e grekëve. gjitha gjuhëve të Botës të pajtojnë në vetvete formën me Ata do huazojnë prej kulturës së pellazgëve të lashtë brendinë (kuptimin e rrënjës së fjalës-shën im), që deri edhe elementet e kalendarit si dhe mësimet e perëndive tani kanë qenë krejt të shkëputura mes tyre e pa asnjë (teollogjinë pellazge-shën im) . Një pasqyrë më të detajuar lidhje...”. Gjuha shqipe jo vetëm e shpjegon kuptimin e për qytetrimin pellazg na jep gjuhëtari gjerman Hans Krahe psh. athinasit ose peloponezasit edhe kur këta ishin me përdorur fjalën “etni barbare”, për mungesë të qytetrimit rrënjës “bar”(bari i tokës), por ka formuar edhe fjalë të (1898 – 1965) . Sipas tij, shumica e emërtimeve që lidhet tjera, të cilat e ruajnë lidhjen kuptimore të zanafillës (bar origjinë nga fiset dore (...) edhe pse kishin dialekte të të fiseve pellazge, siç e gjejmë të përdorur në periudhat e me shtetin dhe organizimin shtetëror dhe shprehin kuptimin ↔ kafshë ; bari ushqim i kafshëve, bariu, barnatore, dhe ndryshme, megjithatë quheshin grek (helenë –shën mëvonshme, apo “të ndryshimit si racë ”. e ushtrimit të “pushtetit dhe të sundimit shtetëror”që si mbiemër mbart domethenjen : njeriu, fiset, veprimet im) ». Për rrjedhojë fjala “barbar-etni jo helene” nuk i Për fjalën BARBAR → ETNI TJETËR , Hüttenach gjënden në fjalorin e greqishtes janë huazime nga materiali → si të kafshëve). Pra origjina e fjalës “barbar” përket fjalorit dhe botkuptimit të Europës së lashtë. akuzon autorët grek : “Mospërkatësinë e Pellazgëve gjuhësor i gjuhës paragreke. Gjithashtu, Greket do të është nga gjuha pellazgo-shqipe. Siç vërehet në Si përfundim, mund të themi se Pellazgët e hershëm tek popullsia greke do e tregojnë më tepër, mësojnë nga pellazgët përpunimin e metaleve, lundrimin botimet historike të shkruesve të të gjitha qytetrimeve nuk e njihnin fjalën “barbar” dhe nuk i përcaktonin “të ato vënde të shkrimeve historike të antikitetit, detar dhe fjalët që lidhen me këto veprimtari. që njihen, kjo fjalë është përdorur e pandryshuar në tjerët” me përbuzje si kafshë, përkundrazi, në besimin e ku historianët grek do t´i pershkruajnë ata si H.Krahe nënvizon se influenca pellazge mbi grekët shqiptim, por ... tyre hënor (sellenizmin) kafshët adhuroheshin, si psh kau “barbarë”. (16) Por, sipas Fjalorëve eciklopedik, në përfshin veçanërisht fushën e fesë. Të gjitha emrat e Për popujt dhe shkruesit, fjala “barbar” ka Api në dinastitë faraonike të Egjiptit apo dhia, shqiponja, kohën e Homerit (⁓ shk.8 p.e.r.) dhe të Aristofanit hyjnive greke, me përjashtime shumë të vogla janë patur kuptime të ndryshme ujku, luani tek pellazget. Në objektet arkeologjike e (v. 445 - 385 p.e.s) fjala “barbar” akoma nuk emra me prejardhje jo greke dhe rrjedhin nga bota Nga një gjurmim i thjeshtë i bërë shkrimeve, shikojmë mbretin apo faraonin në formën e kafshëve të përcaktonte dallimin etnik. Në Historinë e Lashtësisë së e vjetër e mesdheut. Së bashku me emrat, vijon studimeve apo thënjeve të mbledhura , emërtimi hyjnizuara në besim apo me pjesë trupore të tyre (kokën, shekullit 21, fatkeqësisht, “teza etnike” e fiseve Pellazge studiuesi, grekët përvetsuan edhe historitë (mitet / “barbar” është përdorur për : brirët, krahët). Themeluesit mitik të Romës , Remo dhe vijon të huazohet nga studiuesit e shk. 19 si, Diefenbach folklorin e pellazgëve –shën im) që lidheshin me këto 1. prifterinjtë pellazgë, fjalët e të cilëve nuk kup- Romolo janë “bijt” e ulkonjës. 1861, Busolt 1885 ¸ Hesselmeyer 1890 etj. pa i vënë emra dhe të heronjve që lidheshin me këto histori. toheshin. në dyshim (të gabuara apo jo) përfundimet e tyre. Këtë Duhet të kemi parasysh se çdo veprimtari e njeriut nga 2. fiset që nuk bëjnë pjesë në Amfilokinë e ashtu- Perëndia Seth-Amon (⁓ 3050 p.e.r.) me kokën e metodë, Mark Bloch e quan një “recitim” përmëndësh parahistoria deri në periudhën e mesjetës së herëshme quajtur « greke » dhisë, Egjypt.(fg.1) Zeusi, ku brirët dëshmojnë besi- i autorëve paraardhës dhe gabim, pranimin e çdo udhëhiqej nga feja dhe drejtuesit e Institucioneve fetare, 3. gjuhën e popujve të cilën nuk e njihnin helenët. min hënor (dashi/dhia janë simbole kultike të Krijueses/ dokumenti të shkruesve të lashtë, si fakt shkencor : “... prandaj « greket » kanë huazuar nga pellazgët jo vetëm 4. ata që vijonin ta ruanin trashëgimin e të parëve. Hënë) (fg.2); Skënderbeu me simbolin kultik të besimit prej shumë kohësh është vënë re, se nuk duhen pranuar ritet, por edhe ligjet. Ligjet e para ishin ato që dënonin 5. popujt të cilësuar ”të pa qytetruar / të pa heleni- hënor pellazg – dhinë (fg.3); Perëndia Pan (fg.4, Or- verbërisht të gjitha dëshmitë historike”. moszbatimin e riteve nga qytetarët.(F.Demi, Kombi – zuar ” që nënkuptonte të etnisë « jo greke » dhe që nuk tenburg ,Bavari, shk 16). Ky hyjnizim i kafshëve nga Në Europën e lashtë, fiset e shumta pellazgjike mund origjina e organizimit të bashkesive fisnore dhe i ligjeve të pellazgët, u përdor nga kristianizmi si shprehje e “bar- të kenë bashkjetuar edhe me tribu të panjohura. Por flisnin gjuhën e ashtuquajtur “greqishtja e lashtë”. Kanuneve të Arbërve ). (vijon në faqen 17) pagina 7 Anno 18 n.1 Febbraio 2020 Linguistica La migrazione stradiotica Dyndja stradiote në emrat nell’onomastica e e njerëzve dhe në emrat e toponomastica albanese. vendeve shqiptare Di P.GIUSEPPE VALENTINI S.J. scritte, e si possono seguire in molti particolari. Nga P.GIUSEPPE VALENTINI S.J. e gjerë të njerëzve të Shqipërisë për të kaluar në Ma la documentazione ne rimane spesso in- shërbim, kryesisht në atë ushtarak, të perandori- uesti due elementi così interessanti del completa e la cognizione stessa non esatta se non ëto dy elemente kaq interesante të thesarit ve me të cilat qenë lidhur (maqedonase, romake, tesoro linguistico albanese l’onomastica e si ricorre a un’altra causa, di grande efficacia e gjuhësor onomastika1 dhe toponomastika2, romano-bizantine, venedikase, turke) apo edhe të Qla toponomastica, nel campo storico e ge- documentatissima anche per le stampe, ma pur- Knë fushën historike dhe gjeografike, përb- principatave të tjera (Venedikut, Napolit, Asburgët ografico costituiscono ancora purtroppo le ramifi- troppo lasciata passare finora quasi inosservata da- ëjnë akoma, për fat të keq, degëzimet e një labi- e Austrisë ose të Spanja-Napolit, Francë, Borbonët cazioni d’un labirinto in cui non è sempre possibile gli albanologi al nostro effetto: si tratta della vasta rinti në të cilin nuk është gjithmonë e mundur të e Francës dhe të Napolit, Anglisë, Rusisë, Prusisë). orizzontarsi. tendenza delle genti d’Albania a passare al servi- orientohesh. Meqenëse në epokën kur një fenomen i tillë qe Tre sono le magiori difficoltà: le variazioni fo- zio, specialmente militare, di imperi a cui furono Tri janë vështirësitë më të mëdha: ndryshi- më i fortë, më efikas për përhapjen e onomastikës netiche e grafiche verificatesi attraverso le genera- aggregati, (macedone, romano, romano-bizantino, met fonetike dhe grafike të verifikuara nëpërmjet dhe toponomastikës shqiptare, më i dokumentuar zioni, specialmente nell’Albania settentrionale dal veneto, turco) o anche di altre signorie, (Venezia, brezave, kryesisht në Shqipërinë veriore nga vitet dhe nga ana tjetër më pak i konsideruar dhe më 1700 in poi, coll’abuso della sincope (Pelezhja – Napoli, Asburgo d’Austria o di Spagna-Napoli, 1700 e më pas, me abuzimin e sinkretizmit (Pe- pak i njohur, trupat shqiptare merrnin emrin “sta- Plezhja), colla trasformazione della m e della n in Francia, Borboni di Francia e Napoli, Inghilterra, lezhja(Plezha), me transformimin e shkronjave m diotë”, dhe për arsye të tjera akoma që lexuesi una semplice nasalità della vocale che la precede Russia, Prussia). dhe n në një hundorësi të thjeshtë të zanores që do t’i njohë vetë gjatë zhvillimit të ekspozimit, ky (Trumshi – Trushi), con quella del suono nj in j Siccome nell’epoca in cui tal fenomeno fu più e paraprin (Trumshi-Trushi), me atë të tingullit nj faktor historik do të mund të quhej dyndje stadio- (Pulanji – Pulaj) e la fusione dei suoni mb e nd rigoglioso, più efficace alla diffusione dell’onoma- në j (Pulanji-Pulaj) dhe shkrirja e tingujve in m e n, ecc.; l’as- mb e nd në m e n, etj.; mungesa dhe pa- senza o l’incostanza qëndrueshmëria në ruajtjen e mbiemrave nella conservazione familjarë, që merreshin diku nga fisi, diku dei cognomi fami- nga emri i babait, diku nga familja, diku gliari, tratti ora dal nga emri i dhëndrit ose i birit, apo i prona- tribule, ora dal pa- rit, diku nga vendi i origjinës, diku nga re- tronimico, ora dal pertori i pafund i mbiemrave, pa mundës- gentilizio, ora dal inë që një qeverisje e mirë të disiplinonte nome dello sposo marrjen e njërit apo të tjetrit dhe vazh- o del figlio, o del dimësinë nga ati në bir, ose të paktën gjatë padrone, ora dal gjithë jetës; madje shpesh, e në mënyrë të luogo d’origine, veçantë në epokën turke, hyri përdorimi ora dall’infinito re- që të thirren personazhet e rëndësishme pertorio dei sopra- në jetën publike vetëm me emrin perso- nomi, senza che nal, si për shembull konti Niçeta (Topia), un a provvidenza zoti Kostantin (Balsha), Esat Pasha (Top- di buon governo tani), Aqif Pasha (Elbasani, ose më saktë disciplinasse l’as- Biçaku), dhe deri më sot Shefqetbegu sunzione ufficiale (Verlaci), Ernesti (Ministri Koliqi). Këto dell’uno o dell’altro të dyja dhe sidomos e dyta janë vështirësi e la continuazione të përbashkëta të historisë së çdo vendi, di padre in figlio, të paktën deri në njëfarë epoke, dhe në o almeno vita naturale durante; anzi spesso, e in stica e toponomastica albanese, più documentato e Shqipëri janë vetëm më të ndjeshme sepse modo particolare all’epoca turca, invalse l’uso del d’altra parte meno preso in considerazione e meno shtrihen deri në ditët tona. chiamare i personaggi importanti nella vita pubbli- noto, le truppe albanesi prendevano il nome di “ìs- E treta është më tipike e fushës sonë, ca col solo nome personale, come per es. il conte tradioti”, e per altre ragioni ancora che il lettore dhe qëndron në spostimet e konsiderueshme të fi- te. Mund të habisë fakti se një lëvizje e tillë është Niceta (Topia), il signor Costantino (Balscia), Es- riconoscerà da sé in progresso d’esposizione, tale seve dhe të familjeve, në mënyrë që degëzimet e më e dokumentuar dhe njëkohësisht më pak e sad Pascià (Toptani), Aqif pascià (Elbasani, o più fattore storico potrà chiamarsi la migrazione stra- tyre të mund të vijnë e të gjenden të shpërndara konsideruar dhe më pak e njohur. Kjo është për propriamente Biçaku), e fino ad oggi Shefqetbegu diotica. nga Shqipëria dhe duke shkuar gjatë bregut adria- faktin e pasigurisë në të cilën gjendet historiani (Verlaci), Ernesti (il ministro Koliqi). Queste due, e Farà meraviglia che tale movimento si dic più tik deri në Istria, në Friuli dhe në Venedik e madje përballë familjeve dhe individëve të “stadisë”, specie la seconda sono difficoltà comuni alla storia documentato e contemporaneamente meno preso edhe deri në Marke, në Toskana e në Lacio dhe nëse janë, pra, grekë apo shqiptarë apo kroatë. d’ogni paese, almeno fino a una certa epoca, e in in considerazione e meno noto. Ciò si deve all’in- nga Shqipëria veriore deri poshtë në atë jugore. Gjenden, në fakt, mbiemra tipikë shqiptarë, por Albania sono soltanto più sensibili perché si esten- certezza in cui viene a trovarsi lo storico di fronte Në Epir, në Tesali, në Ishujt Jonikë, në Greqinë nuk janë tepër (si Këmbëthekra, Dorangriqi, Bar- dono fino ai nostri giorni. alle famiglie e agli individui della “stratia”, se si- kontinentale, në Morea, në Arkipelag dhe akoma dhi, Gjinji, Gjonji o Gjoni, Deda, Gjeta), të tjerë La terza è più propria del nostro campo, e ano cioè greci o albanesi o croati. Si trovano di- më përtej në Italinë jugore dhe në Sicili. të dyshimtë (si Bosiki, Spathari, Reposi, Stamati, consiste nei notevol spostamenti delle tribù e dele fatti cognomi tipicamente albanesi, ma non sono Nëse pastaj vijmë në periudhën dhe peran- Progani), të tjerë, në fund, qartësisht jo shqiptarë famiglie, in modo che le ramificazioni di esse pos- troppi (come Kembethekra, Dorangriqi, Bardhi, dorinë turke, një shpërndarje e tillë, megjithëse për nga forma (si Barbati, Helmi, Demstika, Rado- sono venire a trovarsi disperse dall’Albania su su Gjinji, Gjonji o Gjoni, Deda, Gjeta), altri dubbi duke mos pasur zakonisht një rëndësi të ngjash- vani, Dhimitri, Jani, Panariti) që pastaj pa dyshim per la costa adriatica fino in Istria, nel Friuli e nel (come Bosichi, Spathari, Reposi, Stamati, Proga- me numerike të dyndjeve të masave, nuk e ka rezultojnë se u përkasin familjeve ose individëve të Veneto, e perfino nelle Marche, in Toscana e nel ni), altri infine chiaramente non albanesi quanto më të vogël, duke konsideruar rrezen e pafund të fiseve apo gjuhës shqiptare. Madje, për sa i përket Lazio, e dell’Albania settentrionale giù fino alla alla forma (come Barbati, Helmi, Demstika, Ra- shpërndarjes që mund të matet me shtrirjen e vetë gjuhës, duke marrë parasysh atë kuriozen “gre- meridionale. All’Epiro, alla Tessaglia, alle Isole Io- dovani, Dhimitri, Jani, Panariti) che poi risultano perandorisë. sesko-italiane” (greqisht e italianizuar me gjuhën niche, alla Grecia continentale, alla Morea, all’Ar- indubbiamente appartenere a famiglie o individui Pra, në epokën moderne, në krahasim me venedikase) nga ku shfaqet prodhimi tipik letrar cipelago e di là all’Italia meridionale e alla Sicilia. di stirpe o lingua albanese. Anzi, in fatto di lingua, atë mesjetare, e gjejmë të deformuar habitatin e popullor i Stadiotëve, edhe kur ata deklarohen “Ne Se poi si viene al periodo e all’impero turco, stando a quella curiosa “gresesca-italiano” (greca kombit, i ngushtuar në më shumë kufij jugorë në jemi nga Shqipëria ˗ Stradiotë ushtarë”, për nga tale dispersione, pure non avendo ordinariamente italianizzata alla veneta) con cui compare la tipica pjesën e Veriut, megjithëse ka lënë të shpërndarë shqipja gjejmë pak ose asgjë. Është e kuptueshme, simile importanza numerica di trasmigrazioni di produzione letteraria popolaresca degli Stradioti, disa toponime të tij tipike në rajonet e braktisura, pra, çështja që historikët preferojnë të mos massa, non l’ha minore, considerato l’immenso anche quando essi si dichiarano “Nu là semo de si për shembull Dalmacia dhe Mali i Zi aktual, i ngulmojnë mbi këtë argument të pasigurtë. raggio di diffusione che si può misurare coll’esten- Albania – Strathiotti palicari, di albanese ne trovia- shtrirë në Lindje, i rrezatuar gati në formë joshëse Por, nga ana tjetër, kush lexon masën e doku- sione dell’impero stesso. mo poco o nulla. È comprensibile quindi come gli drejt Greqisë dhe ishujve, në formë të izoluar në menteve të mbledhura nga vetë Sathas, jo vetëm Quindi nell’epoca moderna a confronto della storici preferiscono non insistere su questo incerto kolonitë e Italisë dhe të Rumanisë. në tri vëllimet e kushtuara stradiotëve, por edhe medioevale, veniamo a trovare deformato l’habi- argomento. Natyrisht rezultojnë efektet në gjetjen e vazh- për shembull, në të gjashtin të kushtuar Moresë së tat della nazione, ristretto a più meridionali confini Ma d’altra parte, che legge la massa dei docu- dueshme në mënyrë marramendëse të mbiemrave gjysmës së dytë të shekullit XV, ka përshtypjen e nella parte nord, pure lasciando disseminati dei to- menti raccolti dal Sathas stesso, non solo nei tre dhe toponimeve shqiptare në krahinat e ndryshme qartë që pjesa më e madhe e tyre të jetë shqiptare; ponimi suoi tipici nelle regioni abbandonate, come volumi consacrati agli stradioti, ma anche p. es. qoftë brenda qoftë në gjirin e kombeve të ndrysh- përveç kësaj, ndodh të takohet jo rrallë herë në ar- p. es. la Dalmazia e il Montenegro vero e proprio, nel VI consacrato alla Morea della seconda metà me, si për shembull në Itali, Rumeni dhe në Dal- kivet venedikase, qoftë në regjistrat e Senatit, qoftë dilatato ad est, irradiato quasi tentacolatamente del sec. XV, ha la chiara impressione che la stra- maci dhe për toponimet kryesisht në Greqi. në Relacionet, në urdhra apo propozime për reklu- verso la Grecia e le isole, isolarmente nelle colonie grande maggioranza di essi fosse appunto alba- Shkaqe të ndryshme kontribuan për këto spo- tim të stradiotëve dhe gjithnjë gjendet se bëhej në d’Italia e di Rumania. nese; inoltre avviene di imbattersi non rare volte stime, përhapje dhe shpërndarje: kolonizimi ose Shqipëri; madje në arsimin dhe në relacionet përk- Naturalmente ne risultano gli effetti nel trovare negli archivi veneti, sia nei registri del Senato che internimi i urdhëruar nga autoriteti perandorak, atëse të drejtorëve të Dalmacisë dhe të luftërave ripetuti in modo imbarazzante cognomi e toponimi nelle Relazioni, in ordini o proposte o relazioni di kalimi i caqeve i barinjve, kërkimi i terreneve më kundër Uskokëve, shihet tek përsëritet porosia që albanesi in regioni disparate sia all’interno che in reclutamento di sardioti, e sempre si trova che ve- të mira ose e klimave më të shëndosha, pushtimet në Stadi të mos lihen të infiltrohen kroatë, ose, seno a nazioni diverse, come p. es. in Italia, Ru- niva fatto in Albania; anzi nelle istruzioni e relazio- e huaja, nevoja për t’u shpëtuar nga kërcënimi i nëse janë, të mos tolerohen. menia e Dalmazzia, e per i toponimi specialmente ni relative ai presidi di Dalmazia e alle guerre con- ndonjë hakmarrjeje gjaku. Mbetet, pra, në përputhje me një metodë të in Grecia. tro Uscocchi, si vede ripetere la raccomandazione Të gjitha këto janë mjaft të njohura dhe shpesh mirë, kur paraqitemi për studimin e një familjeje, Varie cause contribuirono a questi spostamen- che nella Strathia non si lascino infiltrare croati, o, të përshkruara dhe mund të ndiqen në shumë të një individi, një emri, një toponimi stradiotik, të ti, diffusioni e dispersioni: la colonizzazione o la se vi sono, non si tollerino. veçanta. supozojmë se bëhet fjalë për diçka shqiptare, përv- deportazione ordinata dall’autorità imperiale, la Rimane quindi conforme a buon metodo, quan- Por dokumentimi mbetet shpesh i paplotë dhe eç rastit kur mund të rezultojë me siguri e kun- trasumanza pastorale, la ricerca di terreni migliori do ci si presenta allo studio una famiglia, un indi- vetë njohja jo e saktë nëse nuk kërkohet një shkak dërta. o di climi più sani, le invasioni straniere, il bisogno viduo, un nome, un toponimo stradiotico, supporre tjetër, me efikasitet të madh dhe tejet e dokumen- (vazhdon në numrin e ardhshëm) di salvarsi dalla minaccia di qualche vendetta di si tratti cosa albanese, a meno che non risulti posi- tuar edhe për shtypin, por për fat të keq është lënë (Përktheu: Nikolin Sh. Lëmezhi) sangue. tivamente il contrario. mënjanë deri tani duke mos e konsideruar albano- 1 Fusha që merret me emrat e njerëzve. [shënim i përkthyesit]. Tutte queste sono abbastanza note e spesso de- (continua nel prossimo numero) logët për përshtypjen tonë: bëhet fjalë për prirjen 2 Fusha që merret me emrat e vendeve. [shënim i përkthyesit]. Gjithashtu Troja ishte e ndërtuar/ fortifikuar mjaft mire nga dy perëndi, Poseidoni dhe Apolloni, te cilet pas zbulimit te komplotit te tyre kunder Zeusit, u denuan nga ai qe te punonin per ndertimin e murit rrethues dhe kullave te qytetit te Trojes. Po pushtimi I Trojes paraqiste nje veshtiresi tjeter te madhe, pasi ishte I ndertuar ne formen e nje labirinthi teper te komplikuar. Troja, si galaktika e Qumështit, është e mbuluar nga mjegullnaja vezulluese e miteve, me kundërthëniet brenda kozmosit të saj për elementët më thelbësorë, si vendi ku ndodhet Troja, nëse vertete u zhvillua lufta përrreth mureve të saj apo është një fantazi e Homerit, nëse këto mite i sollën me vete popujt emigrues nga Veriu i Europës apo u krijuan në atdheun e akejve dhe trojanëve, etj.

Në Greqinë arkaike, kur ende s’përdorej shkrimi, nuk egzistonte një tekst i njësuar i këngëve epike dhe miteve për Luftën e Trojës. Homeri krijoi një linjë të vetën në interpretimin përmbajtësor dhe artistik të kësaj trashëgime të pasur. Por vazhdimisht ka pasur vërejtje/kundërshtime për veprat e tij. Edhe aktualisht, ka autorë, të cilët vënë në dyshim mjaft elementë, përfshirë edhe vendin, ku ndodhej Troja. Sipas këtyre autorëve, Troja nuk ndodhet në Azinë e Vogël, afër ngushticës së Dardaneleve, por në lokacione të tjera: në trojet ilirie në Bosnjen Perëndimore, në vendet skandinave e ato përreth detit Balltik, si dhe në Lindje të Anglisë.

Troja në territorin e fisit ilir të Daorsve ose Dorsejt në Bosnjen e sotme:

Robert Salinas, një studiues meksikan, që mbaroi studimet e larta për filologji në SHBA, në disa libra të tij ( “Publiku i Homerit të verbër”, 1985, “Atlasi i gjeografisë së Homerit”, 1992, “Pëshpëritje homerike”, 2006) pretendon se Troja e vërtetë ndodhet në Bosnjën Perëndimore, në anën e djathtë të lumit Neretva, në vendin e quajtur Troja Gabela, ku ruhen gërmadhat e një kalaje të lashtë. Aty banonte dikur fisi ilir i Daorsëve/Dorsejt, që kufizohej në veri me Dalmatët dhe në jug me Ardianët. Sipas studiuesve boshnjakë, këta banorë deri në mes të shekullit XV njiheshin si Druidë. Më pas, ndodhi procesi i njohur i sllavizmit të tyre, si dhe toponimeve të vendit, me përjashtim të emrit Troja.

Duke u mbeshtetur në informacionin gjeografik të veprave të Homerit, Salinas hodhi hipotezën se lufta e Trojës u zhvillua në luginën e lumit Neretva. Sipas tij, mbretëria trojane shtrihej në një Anno territor 18 n.1të gjerë Febbraio që 2020 përfshinte pagina 8 në lindje, lumin e Cetinës, në Storiajuperëndim, deri në Dubrovnik, në veri, deri tek mali Ivan, madje gjithë Herzegovinën dhe një pjesë të Dalmacisë. Troja gjithashtu përfshinte edhe ishujt Brac, Hvar, Korculu, Mljet, Shtegtimi mitologjik i TrojësLokrum, etj.homerike, si dhe gadishullin Peljesac nga (Kroaci). veriu Qyteti kryesor, ku u zhvilluan luftimet kryesore, mes akejve dhe trojanëve ishte Troja Gabela dhe kalaja e saj, ku është ruajtur deri në ditët tona edhe porta e famshme Skee e Trojës, që sipas Homerit, ndodhej në i Europes ne trojet ilire, deri tek DardaneletTë ardhurit e rinj themeluan qytetet mikene (varret më të lashta mikene janë të pasura me anën perëndimorë të qytetit, qelibarnga kBalltiku),u shikohej duke deti.i riemërtuar Gjithashtu, me toponimet në këtë e atdheut kështjellë të mëparëshëm ndodhen në Veri, por jo Nga Përparim Rexhepaj Sigurisht, romaket kishin kontakte dhe I njihnin fiset apo Studimet e Salinas, që e lokalizojnë Trojën në luginën e nësë Trojës mënyrë ( shekulli shumëXII-XIII para të erës ngjashm së re), temperaturae, për shkak të diferencave mes dy vendeve. Këto fise/ banoret, qe jetonin ne Eladhen e vjeter, pasi dihet se ata edhelumit Neretva disa nuk kanë objekte gjetur ndonjë mbështetjearkeologjike, në rrethet popujmesatare të ishtedongjashme mëtë esillnin ulët se aktualisht, me me vete kushtet ato edhe klimatike etruske legjendat, të në folklorinItali. dhe tregime e tyre tradicionale gojore, anë kaluar 3203 vjet, kur më 24 prill 1184 para kishin ndertuar kolonite e tyre ne Italine e Jugut. Por atje ata shkencore në botë, në ish-Jugosllavi dhe në Bosnje. Por ndërpërshkruara të cilatnga Homeri edhe nuk Sagënpërshtaten mepër detin Luftën Egje, si- e Trojës, që do të zhvillohej, jo rreth shekullit XIII para erës së re, Troja e Dardanidëve, u pushtua me dredhi kishin shkuar si doret apo spartanet nga Peloponezi; jonet disa autorë serbë kanë botuar libra dhe studime, në të cilat erësdomos dukesë marrëre, parasyshsi besohet, se ngjarjet e porpërshkruara rreth janë shekullit XVIII, para erës së re. Pas tetë apo nëntë njëqind vjet të transmetimit gojor, rreth shekujve VIII dhe VII p.e.s, poezitë e recituara nga nga ushtria e aleances akease, e drejtuar nga mbreti nga Atika dhe keshtu thirreshin keta banore nga popullsia , pretendohet se Troja ishte e tyre, por u dogj dhe u plaçkit zhvilluar kryesisht në verë. Vinci pretendon se vendet që K Homeri do të shkruheshin e përjetësoheshin në dialektin arkaik jonian. I Mikenes, Agamemnoni. Por kjo lufte 10 vjecare pati nje po themi romake sepse edhe ata nuk ishin kthyer akoma ne nga fiset greke !? ( Milutin Jaqimoviq). Sipas këtij autori, përmenden në veprat e Homerit në fakt janë emrat e disa privilegj te rralle,u perjetesua dhe u kendua nga lahutari I romake. Me termin “greke” romaket mbase bene diferenci- Vinci do të përdorë si argument teorinë e njohur se popullsia mikenase konsiderohet jo verber Homeri. Per kete arsye, shume luftra jane bere e po min e popullsise qe jetonte ne Greqi nga banoret me origjine Të ardhurit e rinj themeluan qytetetvendase, mikene (varret pormë të elashta ardhur mikene janënga të pasuraveriu me i Europës dhe që mbërrit në Greqi, rreth shekullit XVI- behen ne bote, por asnjera prej tyre nuk ka patur e nuk ka nga Greqia por qe kishin ndertuar koloni ne bredetin ita- qelibar Balltiku), duke i riemërtuar XVII,me toponimet para e atdheuterës të së mëparëshëm re. Ai nëgjithashtu Veri, por jo i referohet disa studiuesve indianë, sipas të cilëve, ate jehone ne art dhe histori, si lufta e Trojes, ku armët ishin lian, ilir, te detit te Zi, etj. U zgjatem pak ne kete argument në mënyrë shumë të ngjashme, përpopujt shkak tëindo diferencave-europianë, mes dy vendeve. që u Këtonisën fise/ nga India, fillimisht u vendosën në veri të Europës, primitive, por zemrat dhe mendjet e heronjve te Homerit sepse mbetet e pasqaruar plotesisht kjo sjellje e romakeve popuj do të sillnin me vete edhe legjendat,pastaj folklorin emigruan dhe tregime në e thellësityre tradicionale të saj.gojore, Argumenti kryesor, ku mbështetet teoria e Vincit është kishin pothuajse po atë regjistër të pasur emocional dhe nivel me emertimin e grekeve. Ata nuk preferuan emrat e fiseve ndër të cilat edhe Sagën për Luftënmospërputhjet e Trojës, që do të zhvillohej, që zbulon jo rreth shekullit ai mes XIII para gjeografisë së përshkruar nga Homeri në veprat e tij dhe të lartë inteligjence, sikur te jetonin ne kohen tone. kryesore, por vendosen nje emer te ri si greket, Greqia, me erës së re, si besohet, por rreth veçoriveshekullit XVIII, të para terrenit erës së tëre. Mesdheut,Pas tetë apo nëntë e vënë re edhe nga Straboni. Përshkrimet gjeografike tek Theksojmë se zakonisht akeasit emërtohen si grekë, kur te cilin thirren nga bota edhe sot, pavaresisht se greket per- njëqind vjet të transmetimit gojor, rreth“Iliada” shekujve dhe VIII dhe “Odisea” VII p.e.s, poezitë do etë recituara përshtaten, nga sipas Vincit, me ato të Europës Veriore, kurse ne ate kohe ende nuk ishin të tillë dhe se emri akej nuk I dorin emrat “helene, Eladhe”. Romaket nje gje te tille nuk e Homeri do të shkruheshin e përjetësoheshinpërshkrimi në dialektin i klimës arkaik jonian. ngjan më shumë me rajonet e Balltikut. ishte I vetmi, qe perdorej per te identifikuar nje nga grupet e bene me iliret, daket, maqedonasit, galet, britet, te cilet kur fiseve paragreke. Sipas historianeve te lashtesise, akejt ishin I pushtuan nuk I thirren me nje emer tjeter. Vinci do të përdorë si argument teorinëSipas e njohurVincit, se popullsia klima mikenase e përshkruar konsiderohet nëjo poemat homerike është e ftohtë, shpesh me mjegull fiset e para indeuropiane qe erdhen nga veriu dhe u vendo- Lufta e Trojës, sipas miteve të lashta, u nxit nga Zeusi, vendase, por e ardhur nga veriu idhe Europës me dhe stuhi që mbërrit të furishme.në Greqi, rreth Personazhet shekullit XVI- janë përshkruar të veshur me rroba të trasha/rënda sen ne territorin e Greqise, ku gjeten popullsine autoktone, i cili ndonëse e porositi vetë Prometeun të krijonte racën XVII, para erës së re. Ai gjithashtudhe i referohet kurrë disa nuk studiuesve jepen indianë, të djersitur,sipas të cilëve, për shkak të temperaturave të larta që kanë vendet e pellazget, me te cilet u perziene/shkrine, duke krijuar nje njerëzore, u shqetësua nga rritja e madhe e numrit të saj, popujt indo-europianë, që u nisënMesdheut. nga India, fillimisht Edhe u vendosën pse në në veriperiudhën të Europës, në të cilën ajo zakonisht i atribuohet Luftës së Trojës ( etnos te ri. Pas tyre, u dynden fiset dorike, jonet, eolet, etj. prandaj vendosi ta pakësonte atë nëpërmjet përleshjes së Troja është Shkodra e sotme,pastaj që emigruan në mesjetë në ishte thellësi kryeqyteti të saj. shekulli vendeveArgumenti në Finlandë, kryesor,XII-XIII kuSuedi mbështetet para dhe Danimarkë. erësteoria e Vincitsë re),është temperatura mesatare ishte më e ulët se aktualisht, Doret qe ishin dhe ata, indoeuropiane, zbriten ne shekul- armatosur mes koaliconit akeas dhe atij trojan. ( Siç ka i mbretërisë serbe, kur mospërputhjetdihet se serbët qëerdhën zbulon nga ai stepat mes gjeografisëkushtetSipas tij,së klimatike qytetipërshkruar i Tebës nga korrespondon të Homeri përshkruara në me veprat qytetin e tijsuedez dhenga Homeri nuk përshtaten me detin Egje, sidomos duke veçorive të terrenit të Mesdheut, e marrëvënë re edhe parasysh nga Straboni. se Përshkrimet ngjarjet gjeografike e përshkruara tek janë zhvilluar kryesisht në verë. Vinci pretendon lin e Xll, para eres se re, nga veriu I afert I gadishullit, ku ndodhur/ndodh edhe në kohën tonë). Ndërkohë, sulmet e ObjekteVirgjiliruse, në shekullin tekarkeologjike “Eneida” e VII të erës në sëikalanë konsideronre dhe ue vendosën Troja Gabelës.dardanët,në Täby, që ndodhet banorët në veri dhetë Stokholmit. themeluesit Qyteti i Trojës doe tëTrojës, etruskë, të shtriheshin fiset ilire dhe ato maqedonase dhe u vendosen akeasve nuk patën sukses per afro 10 vjet sepse trojanet trojet verilindore ilire. “Iliada”Kurse studiuesit dhe “Odisea” tanë nuk do etë kanë përshtaten, sekorrespondojë vendet sipas Vincit, me Toijaqë me në përmenden atoFinlandë të Europës jugore, që Veriore, ndodhetnë veprat kursepranë e Homerit në fakt janë emrat e disa vendeve në kryesisht ne Peloponez, ku nenshtruan dhe kthyen ne sklle- mbroheshin nga Zeusi, meqe mbreti I pare I Trojes, La- emigruartrajtuar ndonjëherë nga këtë Italia, përshkrimiargument. prandaj, Agjencitëi klimës ngjan tona sipas turistikemë shumë tij,Finlandë,qytetit meEnea rajonet të Turkut u e Balltikut.kthye Suedidhe se vendet në dhe Italiqë përshkruanDanimarkë. tek vendi Homeri kanëi Sipastë parëve. tij, qyteti Në këtëi Tebës korrespondon me qytetin suedez ver nje pjese te banoreve akej, shumica e te cileve u detyrua odemonti, kishte qene biri I tij. Nderkohe, kunder Trojes që operojnë në Bosnje (Sarajevë dhe Mexhugorje) mund të Täby,qenë në Balltik, që Danimarkë,ndodhet Suedi në dhe veriFinlandë. të Vinci Stokholmit. preten- Qyteti i Trojës do të korrespondojë me Toija në rast, më e mundshme duket vendosjaFinlandë e tyre jugore, në bregun që ndodhet tjetër tëpranë detit qytetit Adriatik, të Turkutpra në dhe se vendet që përshkruan Homeri te emigroje ne Atike dhe brigjet perendimore te Azise se ishte Hera, gruaja, njekohesisht edhe motra e tij sepse ajo shtojnë në program vizitatSipas në Troja Vincit, Gabela klima dhe e përshkruar“piramidat nëdon poemat se poemat homerike e Homerit është kanë e pikëtakimeftohtë, shpesh të shumta me memjegull mito- ilirie”, që pretendohet sedhe janë me zbuluar stuhi të në furishme. qytetin Visoko, Personazhet kanëlogjinë janë dhe përshkruarqenë legjendat nënordike të veshur Balltik, mesjetare. me rroba Por,Danimarkë, të këto trasha/rënda pretendime Suedi dhe Finlandë. Vinci pretendon se poemat e Vogel. Doret ishin me te zhvilluar dhe me te forte ushtara- ishte mbrojtese e familjes dhe nuk mund ta falte Paridin, Dalmacinë e sotme dhe jo në AzinëHomerit e Vogël. kanë Megjithatë, pikëtakime em tëri dardanshumta ështëme mitologjinë ruajtur tek dhe legjendat nordike mesjetare. Por, 20 km larg Sarajevës, ngadhe arkeologu kurrë nuk boshnjak, jepen Osmanagiç,të djersitur, përnuk shkak mbështeten të temperaturave nga shumica e studiuesvetë larta që të Homerit.kanë vendet e kisht se akejt sepse ishin te pajisur me shpata dhe mburoja princin trojan, qe rrembeu Helenen, gruan e mikpritesit te këto pretendime nuk mbështeten nga shumica e studiuesve të Homerit. prej hekuri /akejt kishin armatim prej bronxi/ si dhe me nje tij, Menelaut, mbretit te Spartes. ngushticapasi ato ndodhen e në Dardaneleve. trojetMesdheut. e dikurshme Edhe ilire pse Edheose nëprotoilire. periudhën vendi nëku të besohetcilën ajo zakonisht se ndodhet i atribuohet LuftësTroja së eTrojës lashtë ( në Turqi quhet shekulli XII-XIII para erës së re), temperatura mesatare ishte më e ulët se aktualisht, organizim dhe disipline te rrepte. Gjithashtu Troja ishte e ndërtuar/ fortifikuar mjaft mire Troja në Angli: Truva, pra një variantkushtet klimatike i emrit të përshkruara Troja. TeoriangaTroja Homeri enë nukTroja Anglipërshtaten Gabelës : me detin të Egje, ngjall sidomos kureshtjen duke sepse dihet Ata themeluan shtetin spartan dhe luajten nje rol te ren- nga dy perëndi, Poseidoni dhe Apolloni, te cilet pas zbulimit Troja në vendet balltike dhe ato skan- marrë parasysh se ngjarjet e përshkruara janë zhvilluar kryesisht në verë. Vinci pretendon desishem ne historine e Greqise se lashte. Spartanet, pa- te komplotit te tyre kunder Zeusit, u denuan nga ai qe te pu- dinave: Iman Jacob Wiekens( i lindur në Hollandë), në vitin që një Dardanise ilire vendet ndodhej që përmenden në territoretnë vepratIman e Homerite Jacob Kosovës në faktWiekens( janë së emratsotme. ie lindurdisa Duket vendeve në mëHollandë),në e natyrshme në vitin që 1990 , botoi një libër, ku pretendon se 1990, botoi një libër, ku pretendon se akejt ishin fise kel- sardhesit e doreve, u bene te famshem per aftesite e tyre nonin per ndertimin e murit rrethues dhe kullave te qytetit te Finlandë, Suedi dhe Danimarkë. Sipasakejt tij, qytetiishin i Tebës fise korrespo keltendon dhe me qytetinfillimisht suedez banonin në Cambridgeshire, në vendin e quajtur Gog Enea,Sipas studiuesitpas rënies italian, sëFelice Trojës, Vinci në tëlibrin jetë e tij nisurte dhe nga fillimisht bregdeti banonin në dalmatCambridgeshire, dhe në jo vendin nga e Azia e Vogël për ushtarake dhe per te folurin lakonik. Ata udhehoqen me Trojes. Po pushtimi I Trojes paraqiste nje veshtiresi tjeter te Täby, që ndodhet në veri të Stokholmit.Mag QytetiHills i Trojës në Anglinëdo të korrespondojë Lindore. me Toija në “Homeri në Balltik. Origjina Nordike e Odisesë dhe Iliadës” quajtur Gog Mag Hills në Anglinë Lindore. sukses koalicionin antitrojan, por trasheguan nje antipati te madhe, pasi ishte I ndertuar ne formen e nje labirinthi teper të shkuar fillimishtFinlandë në jugore, qytetin që ndodhet e Butrintit, pranë qytetit ku të banonin Turkut dhe sefise vendet ilire që dhe,përshkruan më Homeri vonë, në Romë. Edhe (botuar më 1995 dhe ribotuar më 1998, 2002, 2004 dhe pashpjegueshme per Athinen, qe u kthye nga rivalitet ne nje te komplikuar. Troja, si galaktika e Qumështit, është e mbu- kanë qenë në Balltik, Danimarkë, Suedi dhe Finlandë. Vinci pretendon se poemat e urrejtje reciproke, derisa spartanet e pushtuan ate pas nje luar nga mjegullnaja vezulluese e miteve, me kundërthëniet në2008), një Troja variant ndodhej nëtjetërHomerit territoret tëkanë përreth mitev pikëtakime detite Balltik për të dheshumta Luftën me mitologjinëe Trojës dhe (pasi legjendat kanë nordike egzistuar mesjetare. Por, disa të tilla, krahas lufte te teper te gjate/lufta e Peloponezit, 431-404, para eres brenda kozmosit të saj për elementët më thelbësorë, si vendi në vendet nordike, si Finlanda,këto pretendime ku në fillim nuktë mijëvjecarit mbështeten të nga shumica e studiuesve të Homerit. se re/ . Ata nuk perdoren ndonje dredhi, as ndonje kal te ku ndodhet Troja, nëse vertete u zhvillua lufta përrreth mu- atijdytë, paratë erësHomerit) së re, fillimisht tregohet banonin fiset se akeje. Ajaksi, Aty janë pas shkatërrimit të Trojës, lundroi nga veriu i detit drunjte, as ndonje Helene e bukur u rrembye nga ndonje reve të saj apo është një fantazi e Homerit, nëse këto mite i Adriatikzhvilluar luftrat, dhe që undaloi këndoiTroja më nëpër vonë Angli tëHomeri. :pushuar Këta popuj, në ishullin e Sazanit. athinjot. Thjesht e lodhen me nje lufte 27 vjecare dhe me sollën me vete popujt emigrues nga Veriu i Europës apo u pas ftohjes së madhe të motit, u detyruan të emigrojnë drejt nje rrethim nje vjecar nga toka dhe nga deti. krijuan në atdheun e akejve dhe trojanëve, etj. jugut të Europës, në vendetIman më Jacob të ngrohta. Wiekens( Fillimisht i lindur nëpër në- Hollandë), në vitin 1990, botoi një libër, ku pretendon se Ne vitin 1996, ne Peloponez, ne prani te Presidentit te Në Greqinë arkaike, kur ende s’përdorej shkrimi, nuk Studimetmjet lumit Dnjepër, e Salinas, drejtakejt Detit ishin të Zi,që fise pastaj ekelte lokalizojnënë dhedetin fillimisht Egje, banonin Trojën në Cambridgeshire,në luginën në e vendin lumit e quajturNeretva Gog nuk kanë gjetur Greqise, u firmos traktati I paqes nga zyrtaret e larte te Athi- egzistonte një tekst i njësuar i këngëve epike dhe miteve për Greqinë kontinetale dhe ishujtMag Hillse saj. në Anglinë Lindore. nes dhe Spartes moderne qe I jepte fund zyrtarisht luftes Luftën e Trojës. Homeri krijoi një linjë të vetën në interpre- ndonjëTë ardhurit mbështetje e rinj themeluan në qytetet rrethet mikene (varretshkencore më në botë, në ish-Jugosllavi dhe në Bosnje. Por disa se Peloponezit. Doret jane evidentuar edhe si “kolonizatore timin përmbajtësor dhe artistik të kësaj trashëgime të pasur. të lashta mikene janë të pasura me qelibar Balltiku), duke i “ te Durresit dhe Lezhes. Prandaj shprehjet qe perdoren Por vazhdimisht ka pasur vërejtje/kundërshtime për veprat autorëriemërtuar meserbë toponimet kanë e atdheut botuar të mëparëshëm libra në dhe Veri, studime, në të cilat pretendohet se Troja ishte e tyre, rendom se Durresi dhe Lezha /Lissus/ ishin koloni greke nuk e tij. Edhe aktualisht, ka autorë, të cilët vënë në dyshim por jo në mënyrë shumë të ngjashme, për shkak të dife- eshte e sakte, ato kishin dimensionin dorik ose spartan , por mjaft elementë, përfshirë edhe vendin, ku ndodhej Troja. porrencave u mesdogj dy vendeve. dhe Këtou plaçkit fise/ popuj ngado të sillninfiset me greke !? ( Milutin Jaqimoviq). Sipas këtij autori, Troja Durresi dhe Lezha u themeluan nga fiset ilire, kurse doret Sipas këtyre autorëve, Troja nuk ndodhet në Azinë e Vogël, ështëvete edhe legjendat,Shkodra folklorin e dhesotme, tregime e qëtyre tradicionalenë mesjetë ishte kryeqyteti i mbretërisë serbe, kur dihet se kontribuan si tregtare, artizane, ndertues, etj. Njohja e histo- afër ngushticës së Dardaneleve, por në lokacione të tjera: në gojore, ndër të cilat edhe Sagën për Luftën e Trojës, që rise kultures dhe sidomos e gjuhes se shkruar te doreve dhe trojet ilirie në Bosnjen Perëndimore, në vendet skandinave e serbëtdo të zhvillohej, erdhën jo rreth nga shekullit stepat XIII para ruse, erës së re,në si shekullin e VII të erës së re dhe u vendosën në trojet pasardhesve te tyre, spartaneve, mbase mund te jete celesi ato përreth detit Balltik, si dhe në Lindje të Anglisë. verilindorebesohet, por rreth ilireshekullit. XVIII,Kurse para erësstudiuesit së re. Pas tetë tanë nuk e kanë trajtuar ndonjëherë këtë argument. per te depertuar ne zgjidhjen e enigmes gjuhesore ilire ose apo nëntë njëqind vjet të transmetimit gojor, rreth shekujve parailire. Poeti i njohur romak, Virgjili tek poema e tij “Enei- Troja në territorin e fisit ilir të AgjencitëVIII dhe VII p.e.s, tona poezitë turistike e recituara që nga operojnë Homeri do të në Bosnje (Sarajevë dhe Mexhugorje) mund të shtojnë da” i konsideronte akeasit, por edhe trojanët, si fise pellazge, Daorsve ose Dorsejt në Bosnjen e sotme: shkruheshin e përjetësoheshin në dialektin arkaik jonian. Gog Magog Hills, ku ngrihej qyteti i Tojës. Cambridgeshire në Anglinë Lindore. që flisnin një gjuhë, por me theks të ndryshëm, kurse Kalin në Vinciprogram do të përdorë vizitat si argument në Troja teorinë eGabela njohur se dhe “piramidat ilirie”, që pretendohet se janë zbuluar e Drunjtë të Odisesë-“Dredhia pellazge”. Nganjehere, ai I Robert Salinas, një studiues meksikan, që mbaroi stu- nëpopullsia qyt mikenaseetin Visoko, konsiderohet 20 jo vendase,km larg por e ardhurSarajevës, Sipas ngaWiekens, arkeologu që i referohet një boshnjak,terrakote etruske, Osmanagiç,Troja pasi ato quan edhe fise etruske, prandaj Enea, pas shkaterrimit te dimet e larta për filologji në SHBA, në disa libra të tij ( nga veriu i Europës dhe që mbërrit në Greqi, rreth shekullit ishte e ndërtuar në formën e një labirinthi, i vështirë për t’u Trojes, erdhi ne Italine qendrore, te banuar ne ate kohe me “Publiku i Homerit të verbër”, 1985, “Atlasi i gjeografisë ndodhenXVI-XVII, para në erës trojetsë re. Ai gjithashtue dikurshme i referohet disailire stu -osepushtuar. protoilire. Labirinthe të tilla prej guri, që në përbërje të fjalës, se shumti nga etrusket. Pavaresisht se akejt fituan me dredhi së Homerit”, 1992, “Pëshpëritje homerike”, 2006) preten- diuesve indianë, sipas të cilëve, popujt indo-europianë, që kanë rrënjën Troja, gjenden në vendet skandinave dhe për- luften, romaket nderonin trojanet per civilizimin e tyre te lar- don se Troja e vërtetë ndodhet në Bosnjën Perëndimore, në u nisën nga India, fillimisht u vendosën në veri të Europës, reth detit Balltik. Sipas tij, lufta mes akeasve e trojanëve, ishte te dhe krenoheshin se ishin vazhdim I kultures trojane dhe anën e djathtë të lumit Neretva, në vendin e quajtur Troja Trojapastaj emigruan në vendet në thellësi të balltike saj. dhe ato skandinave:lufta mes fiseve kelte që banonin në Anglinë Lindore. Fiset pasardhes te Eneas. Ne krahasim me trojanet, fiset akease Gabela, ku ruhen gërmadhat e një kalaje të lashtë. Aty ba- Argumenti kryesor, ku mbështetet teoria e Vincit është kelte që u mundën, u detyruan, në vitin 1200, para erës së kishin mbetur prapa zhvillimit ekonomik, kulturor dhe sho- nonte dikur fisi ilir i Daorsëve/Dorsejt, që kufizohej në veri mospërputhjet që zbulon ai mes gjeografisë së përshkruar re, të emigrojnë drejt detit Egje në Greqi dhe ishujt e saj, si qeror, ata jetonin kryesisht me luftra dhe grabitje dhe kishin me Dalmatët dhe në jug me Ardianët. Sipas studiuesve bo- nga Homeri në veprat e tij dhe veçorive të terrenit të Me- “popuj të detit”, si fise “akease dhe pellazge”. Ata i emërtuan ruajtur praktika barbare dhe teper primitive, si sakrifikimin shnjakë, këta banorë deri në mes të shekullit XV njiheshin si Sipassdheut, e vënëstudiuesit re edhe nga italian,Straboni. Përshkrimet Felice gjeograVinci- nëvendet librin e reja, sipase tij toponimeve “Homeri të atdheut në tëBalltik. mëparëshëm Or igjina Nordike e e qenieve njerezore ndaj perendive, si me Ifigjenine, vajzen Druidë. Më pas, ndodhi procesi i njohur i sllavizmit të tyre, Odisesëfike tek “Iliada” dhe dhe “Odisea”Iliadës” do të(botuar përshtaten, mësipas Vin1995- dhe dhe sollën ribotuar me vete shumë më legjenda 1998, dhe poezi 2002, epike popullore, 2004 dhe 2008), Troja e Agamemnonit apo Poliksenin , vajzen e Priamit, mbretit si dhe toponimeve të vendit, me përjashtim të emrit Troja. cit, me ato të Europës Veriore, kurse përshkrimi i klimës që u ruajtën dhe u transmetuar gojarisht. te Trojes. Duke u mbeshtetur në informacionin gjeografik të ve- ndodhejngjan më shumë në me territoret rajonet e Balltikut. përreth detit BalltikPas dhe shumë në shekujsh, vendet “rreth nordike, viteve 750 para si erësFinlanda, së re, ku në fillim të Një autore greke ( Sofia Soulis, “Mitet greke”, Athinë, prave të Homerit, Salinas hodhi hipotezën se lufta e Trojës Sipas Vincit, klima e përshkruar në poemat homerike kjo pasuri epike u përkthye dhe u shkrua në greqishten e 2008) shkruan se “Akejt dhe trojanët ishin pjestarë të një u zhvillua në luginën e lumit Neretva. Sipas tij, mbretëria mijëvjecaritështë e ftohtë, shpesh të me dytë, mjegull paradhe me stuhierës të furishme. së re, fillimishtvjetër”. Wiekens banoni përdor fjalënn fiset u “përkthye” akeje. dmth Aty sipas janë tij, zhvilluar luftrat, race, me të njëjtën gjuhë dhe religion, me tradita të njëjta trojane shtrihej në një territor të gjerë që përfshinte në lin- qëPersonazhet u këndoi janë përshkruar më vonë të veshur Homeri. me rroba të trasha/Këta popuj,keltët që erdhën pas nga ftohjes Anglia në Greqisë madhenuk ishin të njëjtëtë motit,me u detyruan të dhe me lidhje familjare mes tyre”. Ne fakt, akejt dhe troja- dje, lumin e Cetinës, në juperëndim, deri në Dubrovnik, në rënda dhe kurrë nuk jepen të djersitur, për shkak të tem- popullsinë e lashtë, që gjetën aty. Ai vëren se në veprat e net besonin te njejtat perendi, Zeusin, Athinen, Aferditen, veri, deri tek mali Ivan, madje gjithë Herzegovinën dhe një emigrojnëperaturave të larta drejt që kanë jugut vendet e tëMesdheut. Europës, Edhe pse nëHomerit vendet ka shumë më fjalë tëtë gjuhëve ngrohta. të Europës Perëndimore,Fillimisht nëpërmjet lumit Apollonin , etj. Flisnin nje gjuhe dhe nuk kishin nevoje per pjesë të Dalmacisë. Troja gjithashtu përfshinte edhe ishujt Dnjepër,në periudhën nëdrejt të cilën Detit ajo zakonisht të Zi, i pastajatribuohet nëLuftës deti sidomosn Egje, nga gjuha Greqinë daneze, franceze, kontinetale angleze dhe dhe gjermane. ishujt e saj. perkthyes, shkonin e vinin me njeri tjetrin, madje dhe gjate Brac, Hvar, Korculu, Mljet, Lokrum, etj. si dhe gadishul- Edhe ai, si Vinci, pretendon se klima, pyjet dhe deti, ku betejes , nderprisnin per nje moment luften dhe bisedonin lin Peljesac (Kroaci). Qyteti kryesor, ku u zhvilluan luftimet zhvillohen ngjarjet tek “Iliada” dhe “Odisea” i ngjan asaj të e shkembenin dhurata, si Diomedi, nje prijs I shquar akej kryesore, mes akejve dhe trojanëve ishte Troja Gabela dhe Detit të Veriut, përshkruhen shumë pemë gjethegjërë, kur me Glaukun trojan. Psh, Paridi shkoi ne Sparte I ftuar nga kalaja e saj, ku është ruajtur deri në ditët tona edhe porta e në Greqi mbizotëronte ulliri gjethevogël, deti është i mur- Menellau, I cili se bashku me gruan e tij shume te bukur, famshme Skee e Trojës, që sipas Homerit, ndodhej në anën rëtuer dhe jo i kaltër, si në Egje dhe Jon, etj. Helenen, e priti ate ne rezidencen e vet mbreterore. Tradi- perëndimorë të qytetit, nga ku shikohej deti. Gjithashtu, në Sipas Wiekens, pamja fizike e heronjve kryesorë të Homer- tat e tyre ishin pak a shume te njejta ne mikpritje, varrime, këtë kështjellë ndodhen edhe disa objekte arkeologjike, të it u ngjan njerëzve të veriut të Europës, ku mbizotërojnë ata besime, etj. Kjo na kujton thenien e Naim Frasherit, I cili ngjashme me ato etruske në Itali. me flokë të verdhë dhe sy të kaltër, kurse në Greqi dihet që perktheu ne shqip pjesen e pare te “Iliades” se lufta e Trojes Objekte arkeologjike në kalanë e Troja Gabelës. mbizotërojnë zeshkanët. Menellau ishte me flokë të kuq, Akili ishte nje lufte” mes pellazgjive”. bjond, Odisea-kuqalosh, Helena leshraverdhë, etj. Akili i ng- Studiuesit italianë pohojnë se emri grek (graeci, sipas Virgjili tek “Eneida” i konsideron dardanët, banorët dhe jan Sigrifidit të ciklit të Nibelungëve, i cili ishte bjond, shumë emrit të një fisi të vogël në Epir), u përdor për herë të parë themeluesit e Trojës, etruskë, të emigruar nga Italia, pran- i shpejtë, pothuajse i paprekshëm, me përjashtim të një pike nga romakët, kur ushtria e tyre pushtoi fillimisht Epirin dhe daj, sipas tij, Enea u kthye në Itali tek vendi i të parëve. Në të dobët në shpatull (Akili e kishte në thembrën e këmbës së me pas Greqinë. Edhe studiues te tjere e lidhin emrin grek, këtë rast, më e mundshme duket vendosja e tyre në bregun djathtë). Dy femrat më të rëndësishme të Sigfridit ishin Grimilda Greqi me Epirin, sidomos me tempullin e Dodones dhe tjetër të detit Adriatik, pra në Dalmacinë e sotme dhe jo në dhe Brunilda, kurse për Akilin-Griseida dhe Briseida. Homeri priftereshat e saj. Megjithate, ende ky eshte nje problem I Azinë e Vogël. Megjithatë, emri dardan është ruajtur tek përshkruan bankete me guacka të mëdha dhe ngjala, kur dihet pazgjidhur plotesisht. Nderkohe, studiuesit tane nuk kane ngushtica e Dardaneleve. Edhe vendi ku besohet se ndodhet se ato preferojnë ujrat e ftohta të Detit të Veriut, të mbushur me evidentuar ndonje fis te vogel me kete emer ne Epirin e la- Troja e lashtë në Turqi quhet Truva, pra një variant i emrit alga dhe jo detet e ngrohta të Egjeut dhe Mesdheut. Homeri flet shte dhe nuk kane publikuar ndonje studim te mirefillte per Troja. Teoria e Troja Gabelës të ngjall kureshtjen sepse di- për koçi të tërhequr nga kuajt, kur akejt preferonin të luftonin lidhjen e emrit “grek” me Dodonen dhe grate parathenese het që një Dardani ilire ndodhej në territoret e Kosovës së në këmbë dhe trup me trup. Për Wikelns lumenjtë e përshk- te fatit, qe sherbenin si prifteresha te saj. Sipas disa hamen- sotme. Duket më e natyrshme që Enea, pas rënies së Trojës, ruar nga Homeri ndodhen në Anglinë Lindore, si lumi Thames, desive te tjera, emri “grek, Greqi” u perdor nga romaket, të jetë nisur nga bregdeti dalmat dhe jo nga Azia e Vogël që sipas tij, korrespondon me lumin Tamiz në Londër. Sipas kur vizituan tempullin e Dodones, ku sherbenin si falltare qe për të shkuar fillimisht në qytetin e Butrintit, ku banonin fise këtij autori, por edhe Vincit, Homeri i verbër, nuk mund t’i parashikonin fatin tri gra/plaka prifteresha. Nga emri I tyre ilire dhe, më vonë, në Romë. Edhe në një variant tjetër të vërente këto ndryshime e dallime të natyrës, të detit, pemëve, thirrrj edhe nje fis I vogel epirot, qe jetonte afer Dodones, miteve për Luftën e Trojës (pasi kanë egzistuar disa të tilla, të pamjes fizike të njerëzve, etj. Ai i përshkruante ato, pa i parë graik, grait. Pikerisht, emri shqip “grua, grate” , ose rrenja e krahas atij të Homerit) tregohet se Ajaksi, pas shkatërrimit asnjëherë me sy, por vetëm sipas asaj që kishte dëgjuar nga kesaj fjale qe afron me shume me shqipen e sotme, pra grate të Trojës, lundroi nga veriu i detit Adriatik dhe ndaloi për të bardët paarardhës, të cilët i kishin trashëguar nga keltët. prifteresha mendohet se sherbeu si pike referimi. pushuar në ishullin e Sazanit. (vijon në faqen 9) pagina 9 Anno 18 n.1 Febbraio 2020 Storia njeh këtë aspekt të rëndësishëm të mirësjelljes dhe besnikërisë shqiptare. Për këtë arsye shpesh herë Toka e Besës nëpër në literaturën hebreje Shqipëria po cilësohet si “toka e besës” që diti të strehojë e t’i ruajë me Epifania, Nga Dorian Koçi Toka e Besës besnikëri ata që erdhën në Shqipëri në një kohë të Nga Dorian Koçi vështirë kur në gjithë botën përndiqeshin. Mirëpo ky konstatim dhe dashamirësi ndaj “dijetarët” jë fundjavë më parë u transmetua pre- Shqipërisë dhe shqiptarëve që nuk u shkon për shtat miera e filmit dokumentar Besa-Premtimi i fqinjëve tanë xhelozë që për një kohë të gjatë po Nregjisorit Norman Gershman në Festivalin mundohen për të gjetur dokumente të tjera që kinse Hebraik të filmit në San Francisko. Filmi dokumentar dëshmojnë të kundërtën, ka filluar shpesh të vishet dhe Shqipja do të transmetohet dhe në rrjetin prestigjoz CNN me referencat e “mitit” edhe nga disa studiues e Nga Dr. duke shënuar kështu një shikueshmëri më të madhe publicistë që nëpërmjet silogjizmave abstraktë pa Ledi Shamku rreth shpëtimit të hebrenjve në Shqipëri gjatë Luftës marrë mundimin që të konsultohen njëherë me doku- esta liturgjike të Epifanisë. Për disa thjesht së Dytë Botërore. Po kështu ai pritet të jetë një nga mentacionin e plotë që ekziston në arkivat tona, por “dita e Kryqit në ujë”, për disa të tjerë ” filmat dokumentarë që do të shoqërojnë gjithmonë gjithmonë duke iu referuar bisedave gjithë tym rreth dita e dritës së bardhë”, e për më të vegjlit datën 27 janar, e cila shënon datën e përkujtimit filxhanëve të kafesë fillojnë gjasme të dekonstruk- F “dita e dhuratave, qymyr a t’ëmbla, që sjell plaka të gjenocidit të ushtruar nga makineria ushtarake e tojnë dhe këtë të ashtuquajtur “mit” të shoqërisë maje shkopit të fshesës fluturuese”. Në fakt Epifa- politike e Rajhut të III ndaj hebrenjve gjatë Luftës shqiptare. Sigurisht një përpjekje fisnike si ka qenë nia, e cila prej greqishtes epifàneia don së Dytë Botërore. Është zgjedhur kjo ditë nga O.K.B këtij vendimi edhe pse ndoshta në ndërgjegjen e tyre ajo e shqiptarëve gjatë luftës së Dytë Botërore për ἐπιφάνεια, Një fundjavë më parë u transmetua premiera e filmit dokumentar Besa- të thote “përshfaqje, prani hyjnore, ardhje”, për jo si ditë përkujtimi të ndonjë masakre si ndodh Premtimirëndoni regjisoritnjë peshëNorman e Gershmanmadhe nëfaji. Festivalin Shqipëria Hebraik tëdhe filmit kombi në San të shpëtuar njerëzit e thjeshtë të një kombi tjetër që Francisko. Filmi dokumentar do të transmetohet dhe në rrjetin prestigjoz CNN besimin e krishterë perëndimor përkon me rrugëti- rëndom në këto raste por si ditë çlirimi dhe njohje dukeshqiptar shënuar në kështu të kundërt një shikueshmëri janë shteti më dhetë madhe kombi rreth i vetëmshpëtimit në të përndiqej nuk përbën problem nëse hyn në fokusin hebrenjve në Shqipëri gjatë Luftës së Dytë Botërore. Po kështu ai pritet të jetë min dhe shfaqjen e tre mbretërve që ndjekin yllin e së keqes. Në datën 27 janar 1945, trupat sovjetike Evropë që mund ti bashkëngjiten kësaj vlere njerëzore e analizës por kur kjo analizë merr tendenca nega- një nga filmat dokumentarë që do të shoqërojnë gjithmonë datën 27 janar, e kometë të Lindjes së Krishtit; ndërsa për besimin e hapën për herë të parë portat e kampit famëkeq të cilapa pasurshënon datënasnjë e brejtjepërkujtimit të ndërgjegjestë gjenocidit të pasiushtruar gjatë nga luftës makineria së tivizmi që nuk i përgjigjen realitetit atëherë kjo gjë ushtarake e politike e Rajhut të III ndaj hebrenjve gjatë Luftës së Dytë krishterë lindor përkon me pagëzimin e Krishtit në Aushvicit në të cilin ishin shfarosur në masë shumë Botërore.Dytë BotëroreËshtë zgjedhur , kjovendi ditë nga ynë O.K.B jo jo vetëmsi ditë përkujtimi që nuk të ndonjë u pushtua masakre si nuk mund të qëndrojë më si konstatim në rrafshin e ndodh rëndom në këto raste por si ditë çlirimi dhe njohje e së keqes. Në datën 27 janar lumin Jordan nga Shën Gjon Pagëzori, e së kënde- hebrenj të grumbulluar nga Evropa Lindore. Për një 1945,nga trupatethet sovjetike e antisemitizmit hapën për herë të parë por portat ishte e kampit vendi famëkeq i vetëm të Aushvicit në në të të analizës. Përgjigjen në fakt këtyre zërave që kujtojnë cilin ishin shfarosur në masë shumë hebrenj të grumbulluar nga Evropa Lindore. Për një jmi edhe riti i kryqit në ujë. kohë të gjatë bota perëndimore nuk i besonte raportet kohëcilin të gjatëhebrenjtë bota perëndimore u katërfishuan nuk i besonte raportet në qëpërfundim vinin nga territoret të e Luftëspushtuara se mund të jenë origjinalë dhe të veçantë në hapë- nga gjermanët , ku flitej për keqtrajtime dhe mizori sistematike që ia kalonin dhunës së që vinin nga territoret e pushtuara nga gjermanët , ushtruarsë Dytë ndonjëherë Botërore. deri më Përtash nëmë Evropë. tepër Askujt edhe nuk mundkryetarë t’ia merrte qeverish mendja se sirat publicistike dhe televizive shqiptare ua kanë ku flitej për keqtrajtime dhe mizori sistematike që kombi që konsiderohej si themeluesi i filozofisë moderne të kish arritur deri në këtë shkallëkuislinge urrejtje racistegjatë dhe pushtimit gjenocidi ndaj nazi-fashistnjë kombi tjetër. Epoka të vendit e luftës së jo dytë vetëm botërore dhënë me kohë të mbijetuarit në të gjithë cepat e ia kalonin dhunës së ushtruar ndonjëherë deri më ishte epoka e ekstremeve dhe në fakt nuk ishin vetëm nazistët gjermanë që mbartnin ideologjinëqë nuk e antizbatuan-semitizmit asnjë por dhe njëurdhër sërë popujsh të komandavetë tjerë të Evropës tëQendrore huaja dhe globit , të cilët nuk kanë reshtur kurrë që të tregojnë tash në Evropë. Askujt nuk mund t’ia merrte mendja për eliminimin e hebrenjve por i pajisën një pjesë të mirënjohjen e tyre ndaj një kombi mikpritës dhe bu- se kombi që konsiderohej si themeluesi i filozofisë madhe të atyre që erdhën në Shqipëri për t’i shpëtuar jar. Për më tepër emri i Shqipërisë dhe i shqiptarëve moderne të kish arritur deri në këtë shkallë urrejtje me pasaporta të shtetit shqiptar duke bërë të mundur prej kohësh është gdhendur në librin e mirënjohjes raciste dhe gjenocidi ndaj një kombi tjetër. Epoka në këtë lloj mënyre shpëtimin e tyre të plotë me emra në memorialin në Izrael dhe muzeun e Holokaustit e luftës së dytë botërore ishte epoka e ekstremeve dhe identitete të tjera. në SH.B.A , një fakt që përpos mirënjohjes dësh- dhe në fakt nuk ishin vetëm nazistët gjermanë që Mirëpo ky kontribut i dhënë në kohërat më të mon dhe një cilësi të lartë të shpirtit tolerant shqip- mbartnin ideologjinë e anti-semitizmit por dhe një vështira të mbijetesës së popullit hebre për një tar. Popujt dhe kombet nuk ndahen në të mëdhenj sërë popujsh të tjerë të Evropës Qendrore dhe Jugore kohë të gjatë nuk u njoh nga bota perëndimore për dhe në të vegjël sipas hapësirave gjeografike që kush më shumë e kush më pak bashkëpunoi hapur shkak se këto fakte mbetën të mbyllura në arkivat zotërojnë por nga shpirti dhe zgjedhjet morale që Le të përqëndrohemi te riti i krishterë perëndi- me ta për ti ndihmuar që të realizonin “zgjidhjen e padepërtueshme të shtetit komunist shqiptar i cili demonstrojnë në kohëra të vështira. Shqipëria dhe mor, pra te Epifania që këtë ditë përkujton rrugëti- min e gjatë të tre Mbertërve mistikë, në ndjekje përfundimtare”-shfarosjen e plotë të tyre. për më tepër nuk kishte as marrëdhënie diplomatike shqiptarët duke respektuar kodin e tyre të mikpritjes Epifania, “dijetarët” dhe Shqipja Sot pas shumë vjetësh ku antisemitizmi për shkak me Izraelin. Tashmë që Shqipëria prej njëzet vjetësh ditën të zgjedhin mirë gjatë Luftës së Dytë Botërore të yllit për t’i blatuar dhantì e devotshmëri Krish- dhe të gjenocidit të madh të ushtruar ndaj popullit është një shtet i hapur dhe demokratik dhe prej shumë duke mbrojtur bijtë e një vendi që persekutoheshin tit-fëmiNga Dr. Ledi të Shamku sapolindur. Si quhen këta tre Mbretër hebre ka kaluar dhe si ligj nga senati amerikan që e kohësh i është bashkangjitur vlerave demokratike të ngado, ndaj për këtë arsye sot ata njihen me mirën- qëFesta shtegtojnë liturgjike të Epifanisë. nga Orienti Për disa thjesht drejt “dita Jeruzalemit, e Kryqit në ujë”, duke për disa të ndjekurtjerë ” dita eShenjën? dritës së bardhë”, Në eitalisht për më të thirrenvegjlit “dita “I e dhuratave,Re Magi” qymyr a konsideron veprimtari të jashtëligjshme nëse e mohon botës së lirë, komuniteti hebre në për botë por dhe johje si “Toka e Besës”Hektorit, dhe me te radhiten cilin u martua në Helena, radhën pas vrasjes e set’ëmbla, Paridit ngaqë sjell akejt. plaka Por maje kur ushkopit pushtua të Trojafshesës nga fluturuese”. akejt, Në fakt Epifania, e Deifobi, I mashtrua qe tradhetoi vellezerit e vet, nuk u kursye, por u vra nga pa meshire nga "gruaja" e tij, dhecila prej duket greqishtes të jetëἐπιφάνεια një, sërëepifàneia transliterimesh, don të thote “përshfaqje, që nis prani atë i bën shumë popuj që të dëshirojnë ti bashkëngjiten një pjesë e madhe e vendeve perëndimore po e kombeve me shpirt tëHelena madhe dhe Menelau. dhe fisnik. ngahyjnore, persishtja ardhje”, për “magush”,besimin e krishterë akadishtja perëndimor përkon“magushu”, me rrugëtimin dhe shfaqjen e tre mbretërve që ndjekin yllin kometë të Lindjes së Krishtit; sirishtjandërsa për besimin“mgosha” e krishterë dhe lindor e gjithapërkon mekjo pagëzimin bartur e nëKrishtit greq në lumin- Shtegtimi mitologjik i Trojës homerike, nga veriu i Europes ne trojet ilire, deri tek Dardanelet ishtenJordan nga “magos” Shën Gjon Pagëzori,– shumësi e së këndejmi “magoi”. edhe riti i kryqit në ujë. Le të Çfarëpërqëndrohemi ishin tekëta riti i krishterëtre mbretër perëndimor, paganë pra te Epifaniadhe pse që këtë Epilog: Zeusit “mbret i Pellazgëve dhe Dodonëve”. Akeasit dhe trojanët kishin perëndi Odisea eshte i vetmi ditë përkujton rrugëtimin e gjatë të tre Mbertërve mistikë, në ndjekje të yllit të përbashkëta, si Zeusi, Hera, Afërdita, Poseidoni, etj. Akeasit e kishin Zeusin njeri, i cili sipas Homerit, kur thirreshinpër t’i blatuar dhantìme këtë e devotshmëri term që Krishtit na -kujtonfëmi të sapolindur. fjalën “magji Si quhen- këta Ka edhe autorë të tjerë më pak të rëndësishëm, që mbështesin teorinë se lufta pellazgjik kryeperëndinë e tyre, duke i ngritur selinë qendrore në malin e Olimpit. ishte gjalle mundi te shkonte star”?tre Mbretë Sikundërr që shtegtojnë sqaron nga LudolfiOrienti drejt i SaksonisëJeruzalemit, dukete Vita ndjekur e Trojës u zhvillua diku në veri të Europës dhe popujt/fiset akeas, pellazgë, “popujt Ata frekuentonin faltoren e Dodonës, afër Janinës, pastaj gradualisht, duke u he- ne boten e te vdekurve, ne Shenjën? Në italisht thirren “I Re Magi” dhe duket të jetë një sërë e detit”, etj. emigruan në jug të Europës, në Greqinë e sotme dhe Turqinë perëndi- lenizuar, e zëvëndësuan atë me orakullin e Delfit ne Greqinë Qendrore. Perënditë Hadin e erresires/ me pelqen Christitransliterimesh, “tre qëmbretërit nis nga persishtjapaganë “magush”,u quajtën akadishtja Magi “magushu”,jo se more, duke sjellë mitet për këtë luftë. Shumica e studiuesve në botë nuk i mbështes- e përbashkëta të akeasve dhe trojanëve luajtën rolin vendimtar në luftën e Trojës, qe Hadin ta shpjegoj me fja- kishinsirishtja “mgosha”ndonjë dhe zanat e gjitha në kjo punë bartur magjie, në greqishten por “magos” për shkak – shumësi in këto teori dhe pretendime e te tre autoreve te mesiperm. Natyrisht, qe per luften sidomos Zeusi që mbronte trojanët dhe Hera, gruaja e tij, që mbronte akeasit. len shqipe “ harrim, harroj”/ “magoi”. e Trojes dhe per vete Homerin ka mjaft gjera te paqarta dhe te pasqaruar. Ne kete Hera mbronte besnikërinë bashkëshortore, prandaj ajo mbajti anën e akeasve sepse ku takoi nenen e tij dhe u se shquheshin veçanërisht në fushë të astrologjisë. perpjekje per te ndricuar kete periudhe Atëhistorike natë shume në ëndërrte larget, iume shfaq perpara Helena, jane Paridie cila shkeli i tregoi rregullin Stesicoros e shenjtë tëse mikpritjes, ai ishte dukeverbuar rrëmbyer nga gruan dy evëllezërit të zotit të e saj,rikthye ne boten e te gjalleve! Ata që zotëronin këto dije, thirreshin “magush” gjetjet arkeologjike, pasi popujt qe banon ne trevat e Greqise se Lashte ende nuk shtëpisë. Zeusi ishte një Donzhuan, me një numër të pafund dashnoresh, ndër to Megjithese kam mjaft rezerva Kastori dhe Palluksi, pasi e kishte paraqitur motrën e tyre, si një grua të përdalë. Stesicoro në variantin e nga persianët, fjalë të cilën Hebrejtë e përdornin perdornin shkrimin. Edhe grekërit e Lashtë, Aleksandri i Madh, persët, më pas edhe Ledën, nënën e Helenës, si dhe një të dashur trojan, Ganimedin e bukur. per krahasime te tilla mes romakët, besonin se Troja e Homerit ishtedytë afër të ngushticës poemës së Dardaneleve.tregoi se Helena Kontesti -nuk (Burratshkoi efare vdekshëm në Trojë, në atë kohëpor pranoninqëndroi që në gratë Egjipt, e tyre tëkurse shkonin Paridi me Zeusin, lundroi pasi për nëfjaleve te shqipes se sotme me për të emërtuar skribët, ndërsa Grekët e Romakët met ndaj veprave të Homerit kanë filluarTrojë që në me kohën hijen e lashtë. e saj. Ato Pas nisin kësaj, me poetin Stesicoros fëmijët iu e lindurrikthye nga shikimi. këto raporte do të ishin nën mbrojtjen e tij. Tani nuk ndodh një fjale te nje gjuhe te panjohur, thërrisnin kështu të urtët”. Stesicoro (jetoi në Italinë e Jugut, rreth viteve 630-vitit 555 p.e.r., dhe publikoi tre gjë e tillë, me përjashtim të Zotave pasanikë). 3 mije vjecare. vepra për Luftën e Trojës, “Palinodia”,I “Kalidyti nëi Drunjtë” radhë dhe është “Plaçkitja Herodoti, e Trojës”). që cilësohetDuhet si babai të jesh injë historisë, njohës i mirë i cili i kësaj rreth periudhe viteve të 432, historisë p.e.r. së Europës përsëriti veriore varjantin Akeasit me dredhinë E madje kaq hollë i kanë shkuar kësaj emër- Ditën, kur Stesicoro mbaroi së shkruari evariantinStesicoros e parë tëse poemës këmba “Palinodia”, e Helenës ku nukdhe shkeli Greqisë kurrë Arkaike, në i Trojë,shtegtimit por dhe shkoi emigrimit në Egjipt, të popujve kurse të lashtë në vendnë parahi të -saj, nëpellazge të Kalit të Drunjtë tese përkthimet e Biblës në gjuhë të ndryshme, tregonte se si Helena e tradhëtoi Menelaun,Trojë papritmas iku një uHelenë verbua. e rremë, aq mjeshtërishtstori, që të emund kamufluar, të japësh sanjë asnjëvlerësim nga të saktë. falltarët Gjithashtu, trojanë duhet nuk të elexosh zbuluan me dot.treguan se po futeshin në një saqë në përkthime të ndryshme këta tre mbretër Atë natë në ëndërr iu shfaq Helena,Euripidi, e cila i tregoi më Stesicoros412 p.e.r., se ai nëishte kulmin verbuar e Luftësvëmëndje së mijraPeloponezit vargje të poemavemes Spartës të Homerit dhe për Athinës, të konkluduar, duke nëse u mbështetur qëndrojnë tekshkallë të re të civilizimit së nga dy vëllezërit e saj, Kastori dhe Palluksi,Herodoti, pasi e vurikishte në paraqitur skenë motrën dramën e tyre, “Helena”, apo jo mëtimetku përshkroi e Salinas, se Vincit Helena dhe Ëiekensnuk shkoi për lokacionin në Trojë, e Trojës, por nëmotin, vend na- të sajtyre, ndonëse ishin fise grabi- konsiderohen mirëfilli si “astrologë e parafolës, si si një grua të përdalë. Stesicoro në variantinfluturoi e dytë “eidoloni” të poemës tregoi(imazhi) se Helena i Helenës, nuk tyrënndërkohë dhe pamjen që “Helenafizike të heronjve e vërtetë” kryesorë qëndroi të luftës nësë Trojës. Egjipt. Tek E neskili mungojnë qe e quajtitqarësh, që në Trojë shkuan fatthënës” e jo si “dijetarë”. E njëjta punë e hollë shkoi fare në Trojë, por qëndroi në Egjipt, kurse Paridi lundroi për në Trojë me hijen studime të mjaftueshme për kohët arkaike të Greqisë së Lashtë, perandorinë romake për të plaçkitur pasuritë e saj Helenen nje bushter te madhe u vra nga nje breshke ne Sicili, ku kishte shkuar pas debimit nga Athina. Nje e saj. Pas kësaj, Stesicoros iu rikthye shikimi. e bizantine, ndonëse ilirët dhe, më pas, arbërorët e shqiptarët kanë qenë një ndër dhe jo për Helenën e bukur. Momenti i fundit i dyluftimit, kur Akili vret Hektorin. verëhet edhe në italishte, në të cilën këta mbretër shqiponje qe kishte mberthyer me kthetrat e veta nje breshke, nga lartesi ku po fluturonte pa koken pa floke I dyti në radhë është Herodoti, që cilësohet si babai i historisë, i cili rreth vite- popujt me të mëdhenj, të paktën për Bizantin dhe në perandorinë osmane. Ata Apoteoza e mendimit do të merrte një shkëlqim madhështor në Greqinë e Lashtë, biblikë thirren me një term paksa të sforcuar ve 432, p.e.r. përsëriti varjantin e Stesicoroste Eskilit se këmba qe e iuHelenës duk nuksi nje shkeli shkemb, kurrë në prandalkanë qenëleshoi fqinjët breshken më të vjetër mbi të Eladhëste per tahomerike, coptuar. pjesmarrësEuripidi, aktivë qe në fillimisht historinë ndoqiku qytetet shtete të saj u bënë embrioniVdekja edhe Hektorit modeli ishte i kulturës, paratheni artit,e efilozofisë renies se dhe Trojes, pasi askush ne Troje nuk kishte reputacionin dhe Trojë, por shkoi në Egjipt, kurse në vendlinjen të saj, enë Homerit Trojë iku njëper Helenë Helenen, e rremë, u aq shqye e saj, nga si nëqente Luftën e e tijTrojës, te gjahut. të Peloponezit, Nuk eme ndihmuan Aleksandrin tragjeditee Madh, që ekishte tij kushtuarnë demokracisë së vendeve europiane.zgjuaresine Akeasit pervetesuane tij per te perballuar nga pellazget kurthet e vjeter, e shumta qe te akejve.“magi” (lexo. “maxhi”), për t’i dalluar nga termi jo mjeshtërisht e kamufluar, sa asnjë nga krimevefalltarët trojanë qe bene nuk e akejtzbuluan kunder dot. Euripi trojaneve- ushtrinë kur epushtuan vet shumë oficerë qytetin dhe, ushtarëe as dramailirë, në perandorinë"Helena", romake, ku tregoi ku se se bashku Helena kishin e emigruar me pare ne Greqi sistemin e perendive te tyre, duke filluar nga fort i këndshëm në fushë të besimit, pra “maghi” di, më 412 p.e.r., në kulmin e Luftës sëvertete Peloponezit shkoi mes neSpartës Egjipit, dhe Athinës, kurse njeduke hije eme saj 7 perandore, fluturoi per shumica ne Troje. e Gardes Poeti Pretoriane, nobelist perbehej grek nga Jorgo iliret; Seferis, ne perandorine ka shkruar Zeusi/zoti ne shqip/, pasi vetem shqipjaOdisea eeshte ka ruajtur i vetmi deri.ne njeri, ditet i cili tona, sipas si leksikHomerit, dhe kur ishte gjalle mundi te shkonte ne boten e te vdekurve, ne Hadin e erresires/ me pelqen qe Hadin ta shpjegoj me fjalen shqipe " harrim, harroj"/ ku takoi nenen e tij dhe u mbështetur tek Herodoti, vuri në skenënje dramën poeme “Helena”, te bukur, ku përshkroi ku tregon se Helena se "Helenabizantine, nuk ku eelita shkeli dhe pjesakurre më truallinvitale e forcavekreshnik ushtarake te Trojes të saj ishtedhe kontigjenti me nje hijekuptim u emrin Zeus (ndoshta mund te jete dhe nje perkim i rastit). Ndersa greqi- (lexo: “magi”), i cili përdorej për turlisoj magjis- u rikthye ne boten e te gjalleve! Megjithese kam mjaft rezerva per krahasime te tilla mes fjaleve te shqipes se nuk shkoi në Trojë, por në vend të saj fluturoibashkua “eidoloni” Paridi...dhe (imazhi) ine Helenës, per dhjete ndërk- vjetiliro-arbëror, rresht u therem në luftën per për pavarësiHelenen". të Greqisë, etj. shtja e ruan vetem ne konteksinsotme historik, me por fjale jo nete njeperdorim gjuhe ne te gjuhenpanjohur, aktuale, 3 mije ne vjecare. tarësh e sharlatanësh. ohë që “Helena e vërtetë” qëndroi në Egjipt. Eskili qe e quajti Helenen nje bushter Troja në afërsi të ngushticës së Dardaneleve pret turistë nga të katër anët e kuptimin e perendise. Kurse ne shqip, pavaresisht nga perkatesia fetare, perdoren Le të vijmë te Shqipja dhe fuqia e saj shen- te madhe u vra nga nje breshke ne Sicili, ku kishte shkuar pas debimit nga Athina. botës. Aty është ndërtuar një imitim i Kalit prej Druri, një kafshë që nderohej si rendom shprehjet” me ndihmo o zot, lutju zotit, te ndeshkofte zoti, “Shtepia e sh- A u zhvillua Lufta e Trojës diku në veri të Europës dhe fiset/popujt e sipërpërmendur e vendosën emrin e saj Akeasit me dredhinë pellazge të Kalit të Drunjtë treguanjuese. se po Teksa futeshin po në njëlexoja shkallë kremtimet të re të civilizimit e së së dielës së Epi- Nje shqiponje qe kishte mberthyer me nëkthetrat atdheun e veta e nje ri, breshke, siç është nga mentalitetilartesi ku i epopullatave shenjtë nga trojanët, emigruese por që “hëngri”apo ajo qytetin u zhvillua e Priamit. në TrojënKali mbante e sotme. në barkun Dihet seqiptarit eshte e mikut dhe e zotit”,tyre, etj. ndonëse Por, megjithese ishin fise ne grabitqarësh,pretendojme se qëvijme në ngaTrojë shkuan për të plaçkitur pasuritë e saj dhe jo për Helenën e po fluturonte pa koken pa floke te Eskilit qe iu duk si nje shkemb, prandal leshoi e tij 40 luftëtarët me të zgjedhur akeas, të prirë nga Odisea, kurse tek koka e tij, iliret dhe ata nga pellasget, dihet se iliret kishin perendi te tjera nga ato te Olimpit, një pjesë e madhe e popullsisë paragreke dhe, më pas, greke e lashtë u vendos në territoret e Turqisë bukur. Apoteoza e mendimit do të merrte një shkëlqimfanisë, madhështor lexova në Greqinë për e “VizitënLashtë, ku qytetet e Dijëtarëve”. shtete të Hapa të breshken mbi te per ta coptuar. Euripidi, qe fillimisht ndoqi linjen e Homerit per pjesa e syve, ishin fshehur dy zbulues, që shikonin se çfarë ndodhte jashtë Kalit. Kjo duke filluar nga Zeusi, Athina,saj Aferdita, u bënë Apolloni, embrioni dmth dhe pellasgetmodeli i kulturës,qe populluan artit, filozofisë dhe demokracisë së vendeve europiane. Akeasit Helenen, u shqye nga qente e tij te gjahut.perëndimore, Nuk e ndihmuan ku tragjedite duhet etë tij kushtuarjetë Troja përmendoree Homerit. e lavdisë Sipas së mashtrimitdisa studiuesve, shfrytëzohet në nga vendin, turistët për ku të gjermanifiksuar pamjet Shliman territoret e Greqise se Lashte kanepervetesuan pasur perendi nga te pellazgettjera nga atoe vjeter, te ilireve. qe kishin emigruarshoh me pare Ungjillin ne Greqi sisteminsipas Mateut e perendive dhe te tyre, po, duke tre mbretërit që krimeve qe bene akejt kunder trojaneve(Heinric kur pushtuanh Schliemann) qytetin, e as zbuloidrama “HeleTrojën- dhee fushës thesarin legjendare, e Priamit pranë mureve (ndodhet të Trojës, në 9-12muzeun metra “Pushkino” të lartë, ku u ndeshënnë Moskë), Akil janë E cuditshme eshte se si pellazgetfilluar zgjodhennga Zeusi/zoti ne mitologjine ne shqip/, e tyre pasi malin vetem e Olim shqipja- e kashtegtojnë ruajtur deri.ne drejtditet tona,Krishtit si leksik të dheposalindur, kuptim emrin aty quheshin na”, ku tregoi se Helena e vertete shkoimbetjet ne Egjipit, e kursedisa njeqyteteve hije e saj të fluturoi lashta, per nga“këmbëshpejti” të cilat Troja dhe VI Hektor ose VII“kuajshaluesi”. (1750-1200 p. e.r), me një sipërfaqe prej 270pit, si seline qendrore te Zeusit, Zeuspasi Olimpi(ndoshta eshte mund mali te me jete I lartedhe njeI Greqise/ perkim 2917 i rastit). Ndersa greqishtja e ruan vetem ne konteksin historik, por jo ne perdorim ne gjuhen aktuale, ne kuptimin e perendise. Kurse ne shqip, pavaresisht nga perkatesia ne Troje. Poeti nobelist grek Jorgo Seferis,mijë ka metrashkruar katrorë,nje poeme temund bukur, të ku jetë tregon Troja e “IliadëNë dialektins”. jonian homerik Kali i Drunjtë quhej “Δούρειος Ἵππος, Doúreios metra/. Si arriten ata te percaktonin se Olimpi ishte mali me I larte? Si mund kështu: Dijetarët. fetare, perdoren rendom shprehjet" me ndihmo o zot, lutju zotit, te ndeshkofte zoti, “Shtepia e shqiptarit se “Helena nuk e shkeli kurre truallin kreshnik te Trojes dhe me nje hije u bashkua Híppos”. Pra, duket që “doureisos” ka ngjashmëri me fjalën shqipe “Drue, Dru”. te shpjegohet qe fillimisht pellazget,eshte pastaj e mikut akejt, dhe me e vonezotit”, helenet etj. Por, nuk megjithese provuan ne pretendojmeU stepa se vijme disi. nga iliretLiturgjia dhe ata nganë pellasget, vetvete është një Paridi...dhe ne per dhjete vjet rresht Kurse emërtimi i vjetër i kalit “hippos” është ruajtur në gjuhën shqipe në formën te ngjiten ne malin e Olimpit dhedihet te se shikonin iliret kishin apo perenditakonin teZeusin, tjera ngaperendine ato te eOlimpit, ligjërim duke filluar inga veçantë Zeusi, Athina, (special Aferdita, language), Apolloni, dmth dhe si i tillë u therem per Helenen”. “hip”, dmth ngjitu lart në diçka që lëviz dhe mbart, si hipi kalit, karrocës, ma- tyre? Ishte nje sakrilegj, dicka epellasget ndaluar apoqe populluan cfare? Sipas territoret nje studiuesi e Greqise frances se Lashtete kane pasur perendi te tjera nga ato te ilireve. A u zhvillua Lufta e Trojës kinës, trenit, etj. Dihet se fjala “kalë” është huajtur më vonë nga latinishtja “kava- shekullit XVlll, agimet boreale qe tashme shihen ne vendet nordike, para gati 3 kërkon fuqi të qartë emërtuese, e po ashtu kërkon diku në veri të Europës dhe fiset/ lo”. Studiuesi arvanitas Aristidh Kola ka vënë në dukje afërsinë/ngjashmërinë që mije vjeteve, shfaqeshin edhe neE jug cuditshme te Europes. eshte Kjo sendoshta si pellazget ka qene zgjodhen nje arsye neme mitologjine terma e tyre me malin sa e Olimpit,më pak si seline polisemi qendrore tee Zeusit, sinonimi. Termi popujt e sipërpërmendur e vendosën kanë një numër fjalësh të gjuhës së poemave të Homerit me fjalë shqipe/arvanite, shume qe pellazget te perzgjidhninpasi malin Olimpi e larte eshte te Olimpit,mali me teI larterrethuar I Greqise/ nga ngjyrat 2917 metra/. Si arriten ata te percaktonin se Olimpi ishte mali me emrin e saj në atdheun e ri, siç është si “para-paros”, etj. e bukura te borealeve, si seline qendroreI larte? Si te mundkryeperendise te shpjegohet Zeus. qe fillimisht pellazget, pastaj“dijetarë” akejt, me voneështë helenet një nukterm provuan shekullar, te ngjiten ne laik, i cili të mentaliteti i popullatave emigruese Përse e fituan luftën akeasit? Homeri thotë se “ashtu deshën perënditë”. Në Kushdo qofshin popujt, qëmalin u ndeshën e Olim nënpit dhemuret te shikonine Trojës, apoata takonini lanë botës Zeusin, perendinesjell ndërmend e tyre? Ishte nje Ainshtainin, sakrilegj, dicka e Njutonin,ndaluar apo Mari Kyri- apo ajo u zhvillua në Trojën e sot- fakt, fitorja e tyre ishte triumf i dredhisë/inteligjencës njerëzore, e ideuar nga mënd- një materie të mahnitshme mitologjikecfare? Sipas dhe artistike.nje studiuesi Njerëzit frances nuk janë te shekullitpadronë XVlll, agimet boreale qe tashme shihen ne vendet nordike, me. Dihet se një pjesë e madhe e ja gjeniale e Odisesë, një aktor brilant, që i mashtronte të tjerët me pamjen e tij prej të kohës, megjithatë mund ta “ndalin”para gati trokun 3 mije e vjeteve,saj të përjetshëm shfaqeshin nëpërmjet edhe neartit jug te Europes.në, Engelsin, Kjo ndoshta Fojerbahun,ka qene nje arsye porme shume asesi qe tre mbreterit popullsisë paragreke dhe, më pas, të marri/dawni. Një nga mbështetëset kryesore të akeasve ishte edhe perëndesha magjik, si Homeri me lahutën e tij. Për Trojën e vrarë pabesisht në gjumë, mund astrologë e disi profetikë, ngarkuar me dhurata e greke e lashtë u vendos në territoret e Athina, e lindur nga koka e Zeusit, simbol i diturisë. Pra, luftrat i fiton mëndja të ripërsërisim fjalët e Priamit për birin e tij, Hektorin “Gjithëçka është e bukur në sidomos ngarkuar me mistikë. Shqipja e ka një fjalë Turqisë perëndimore, ku duhet të jetë njerëzore dhe jo thjesht forca e verbër e armëve. Heroi kryesor I luftes se Trojes nuk të, megjithëse është i vdekur”. Fundi tragjik I heronjve te Trojes, si Hektori, Paridi, Troja e Homerit. Sipas disa studiue- ishte Akili, as Hektori e Agamemnoni, por Odisea, per kete arsye Homeri I kushtoi Akili, Priami, Hekuba, Agamemnoni, etj verteton thenien profetike te Eskili se “ I për të tillë term. I quan DIJËSA ose DIJSA ose DI- sve, në vendin, ku gjermani Shliman atij nje veper te vecante . Ai shfaqi nje inteligjence mbinjerezore gjate gjithe fazeve trishte eshte fati I njerezve, lumturia e tyre nuk I ngjan vecse nje spikame te vizatuar ESTARË. E kanë të gjithë fjalorët para se të niste (Heinrich Schliemann) zbuloi Trojën te zhvillimit te luftes se Trojes deri ne shkaterrimin dhe grabitjen e saj. Pa mundjen lehte. Pllakos gjema dhe si sfungjer me nje te te fshire e fshin”. dhe thesarin e Priamit (ndodhet në gjeniale te Odisese Troja nuk do te binte kurre.Gjithashtu, ai kaperceu me sukses Po pse pati kete fund te tmerrshem Troja, nje qytet I begate dhe I lulezuar, lufta ideologjike kundër katolicizmit e gegnishtes. muzeun “Pushkino” në Moskë), janë situata mjaft te veshtira pas mbarimit te luftes se Trojes, derisa u kthye ne Itake tek qe vezullonte me bukurine dhe pasurine e saj? Ndoshta ky eshte fati I atyre qe E ka Fjalori i Shoqnisë Bashkimi, e ka Fjalori i Ga- mbetjet e disa qyteteve të lashta, nga gruaja e tij besnike , Penelopa, po aq inteligjente sa ai. shkelqejne shume dhe bejne xheloz e ziliqar edhe perendite... të cilat Troja VI ose VII (1750-1200 Sic e kam trajtuar me gjere tek libri im “Helena nuk shkoi ne Troje” Odisea Nuk ka pasur dhe nuk do të ketë më në botë një qytet tjetër si Troja! zullit, e ka Fjalori i Benedikt Demës, e madje e ka p. e.r), me një sipërfaqe prej 270 mijë ishte Shefi i Inteligjences akease. Ai beri nje kombinacion shume efikas, duke edhe Fjalori i ’54-s. Te secili kjo fjalë lidhjet me metra katrorë, mund të jetë Troja e derguar ne familjen mbreterore ne Troje nje sozi te Helenes se Trojes, gruas se Burimet: botën mistike e jo me atë të dijes. (vetëm të ’54 “Iliadës”. Menelaut, mbretit te Spartes. Kjo zbuluese luajti nje rol te madh, duke siguruar Iliada, Tirane 1979, faqe 33, 42, 285. Nuk përjashtohet mundësia që informacione te rendesishme, por edhe duke rekrutuar person ne oborrin mbreteror Omero, Iliada, Giulio Einadi, Milano, 1982, faqe 7-17. fjala “dies” ka si kuptim të dytë, por të dytë ama, Sofia Shliman Engastromenou (greke nga Athina, gruaja e dytë e Shlimanit) me bizhuritë e thesarit të Priamit, që ngjajnë me stolitë ilire. këta popuj të ketë qenë parailirët, që trojan, si dhe ne pergatitjen e terrenit per pranimin e Kalit te Drunjte. Gjithashtu, Omero, Odissea, Gulio Einadi, Milano, 1982, faqe 7-15.Virgjili “Eneida”, kuptimin “njeri i ditur, dijetar”). Në kësi punësh sipas Çabejt, fillimisht banonin në Odisea, nepermjet nje kombinacioni tjeter, nxiti Patroklin, mikun e ngushte te Tirane, 2009, faqe 55. Europën veriore, diku përreth detit Nuk përjashtohet mundësia që këta Akilit,popuj te të vishte ketë armet qenë e tij parailirët,dhe te sfidonte që Hektorin, sipas Çabejt,i cili ishte fillimisht dalzotesi ibanonin Trojes nëSami Frasheri” Shqiperia c’ka qene, c’eshte e c’do te behet”,Tirane, 2010, faqe shkohet hollë, sikurse edhe italishtja luan mes for- 6-7, 104. Balltik. Edhe gjuha shqipe, sipas tij, Europën veriore, diku përreth detit Balltik.dhe ShefiEdhe i inteligjences gjuha shqipe, trojane. sipas Hektori tij, e ështëvrau ate, gjuhë duke uindoeuopiane gezuar per nje moment veriore dhe La letteratura greco classiko, Rafaele Cantarella, Milano, 1967, faqe 5-10. mave “magi” e “maghi”, duke i lënë kësaj të parës është gjuhë indoeuopiane veriore dhe kaka pika pika takimi takimi me gjuhët me balltike.gjuhët Aballtike. ishin këto A ishinse vrau këto Akilin. fise Porparailire/pellazgjike, kur i hoqi perkrenaren teqë vrarit emigruan te shtrire ngane toke, veriu Hektori i Europës pa me dhe La questino omerica, Fausto Codino, Roma, 1976, faqe 54-64, 78-83, 176-188. ngarkesën biblike. fise parailire/pellazgjike, që emigruan ngau vendosën veriu i Europës përfundimisht dhe u vendosën nëpërfund Greqi- dhhidherime Turqinë se ai ishtePerëndimore? Patrokli dhe joPor Akili. sipas Hektori një u teorietrondit ngatjetër, ky rreng fiset ogurzi akease i qëFausto Godino, Introduzione a Omero, Torino, 1965, faqe 13-23, 159-185. imisht në Greqi dhe Turqinë Perëndimore?zbritën Por sipas nga një veriu teorie gjetëntjetër, fiset në akease territorin që efatit Greqisë sepse nuk parahistorike mund ta vriste pellazgët,dy here Akilin. një Dhe popullsi ashtu ndodhi. legjendare, Akili, i terbuarnga të cilëtFelipo Vinci, Omero nel Baltico, La origini Nordiche dell’Odissea e dell’Iliade, Shqipja e ka fjalën e saj të posaçme për këtë zbritën nga veriu gjetën në territorin e morënGreqisë parahistorikeemrat e perëndive, pellazgët, një duke popullsi filluar nga dhimbja Zeusi, perelementë mikun e tij,të kulturësi kerkoi dyluftim materi Hektoritale, shpirtërore, dhe e vrau, duke mitet, u ndih legjendat,- Roma, 1995. koncept, e nuk shoh asnjë arsye pse duhet me viju legjendare, nga të cilët morën emrat e perëndive,etj. Edhe duke Akropoli filluar nga nëZeusi, Athinë elementë është të muari ngritur edhe ngambi Deifobi, gurët vellai pellazgjikë, i Hektorit, metë temëdhenj, cilin u martua të Helena,lidhur pasme vrasjes tabanin Robertoe Salinas Price, Homerova slepa publika, Beograd, 1985, Homero Sapati, kulturës materiale, shpirtërore, mitet, legjendat,shkëmbit, etj. Edhetë palatuar Akropoli dhenë Athinë pa llaç.është Derise më Paridit sot, nga teza akejt. pellazgjike Por kur u pushtuanuk ka Troja shumë nga mbështetje,akejt, Deifobi, Indonëse mashtrua qeHomeri, Gabela, 2008. me e ndry në darën e panevojshme të “harresës” i ngritur mbi gurët pellazgjikë, të mëdhenj,Straboni, të lidhur e metj. itabanin përmendin e shkëmbit, fiset të pellazge, pa- tradhetoi si pjesmarrëse vellezerit e vet,në nukLuftën u kursye, e Trojës. por u vra nga pa meshire nga “gruaja” e Iman Jacob Wilkens, Where Troy once Stood, 1990. së dikurshme ideologjike. Shqipja ka fuqi shen- latuar dhe pa llaç. Deri më sot, teza pellazgjike nuk ka shumë mbështetje, ndonëse tij, Helena dhe Menelau. Sofia Soulis, I miti greci, Roma, 2008, faqe 51-67.Jacqueline de Romelly, La Homeri, Straboni, etj. i përmendin fiset pellazge, si pjesmarrëse në Luftën e Trojës. Vdekja e Hektorit ishte parathenie e renies se Trojes, pasi askush ne Troje tragedia greca, Bologna, 1995, faqe 7-13, 103-139. juese abstrakte, të cilën s’ka arsye t’ia mpakim, Homeri tek “Iliada” përmend fise pellazge, aleatë të akeasve, por edhe të nuk kishte reputacionin dhe zgjuaresine e tij per te perballuar kurthet e shumta Ismail Kadare, Eskili ky humbes I madh, Onufri, Tirane, 2001. qoftë edhe padashje. trojanëve. Pro akeasit udhëhiqeshin nga Akili, i cili në lutjet e tij i drejtohej te akejve. Jorgo Seferis, Antilogjia e poezise greke, Tirane, 1989, faqe 128-131. Filologia Anno 18 n.1 Febbraio 2020 pagina 10 Shënim për shkencëtarin dhe albanologun e shquar Gustav Meyer Nga profesori Albert Thumb sipas një prirjeje “arkeomanësh” të tjerë, një në këtë libër një burim të dhënash të shumta. Ja dhe vazhdoi kërkimet mbi fjalët e huaja të gjuhëve Friburg (Bade), 9 mars 1901. diçka e jashtëzakontë, që e quanin “neopellazge” pse, dijetari që merret me studime semitike, turke, ballkanike. dhe, nisur nga ideja e krijuar e marrëdhënieve sllave, romane e greke e përdor me frytshmëri këtë Këto vepra gjuhësore të G.Meyer kanë për midis pellazgëve dhe grekëve, shqipja do qenkësh vepër monumentale të të ndjerit. karakteristikë anën historike të qytetërimit. motra e madhe e gjuhës greke. G. Meyer, me G. Meyer zotëronte në shkallën më të lartë Ndikimi që ushtronte mbi të filologjia e popujve që gjykimin e tij të qartë e të prerë, si një hulumtues krejt aftësitë e nevojshme për një përpjekje të tillë: ai studionte tregohet nga sprovat e tij mbi letërsitë i mbështetur në metoda të reja, i shkatërroi këto gjykim të sigurt për të gjitha çështjet e gjuhës dhe greke moderne dhe shqiptare. Edhe këtu duhen hipoteza fantaziste që kishin shumë përkrahës tek të historisë së qytetërimit, njohje e gjuhëve dhe parë orvatjet që ai bën për të deshifruar disa albanologët dhe konkretisht Hahn e Kamarda. Ai, e dialekteve nga më të ndryshmet, të kohëve të mbishkrime të një vështirësie dëshpëruese. jo vetëm që njohu tek shqipja një degë të veçantë shkuara dhe të kohëve moderne, aftësinë për të Kuptohet se ai ndiqte me interesin më të madh të trungut të gjuhëve indo-gjermanike, por edhe e piketuar dhe kombinuar. I kushton një interes shpërthimin e filologjisë bizantine dhe përshëndeti ndau tërësisht nga greqishtja, për shkak të tipareve më se të veçantë disa degëve të qytetërimit, si me gëzim Historinë e letërsisë bizantine të të saj indo-gjermanike veriore, dhe kjo ndarje nuk bujqësisë e tregtisë. Krumbacher-it si dhe Revue Byzantine. Tërhiqej ishte e këndshme për ata që do kishin dashur të Duke analizuar udhëtimet e fjalëve, ai ndjek kryesisht nga gjithçka që është histori popullore shihnin një përafri aspiratash midis dy popujve në studimin e ndryshimeve dhe zhvendosjeve të e folklor. Kur lexon sprovat e tij mbi poezinë politikën e tyre ballkanike. qytetërimit; i tejkalon kufijtë e specialitetit të tij në popullore greke moderne dhe mbi literaturën Meyer, me dy ese, tregoi nga ana tjetër zonën e historisë së progresit njerëzor. popullore shqiptare, mbi doket e martesave greke se rezultati në të cilin arriti, ka gjithashtu një Subjekti i “fjalëve të huazuara” e çoi te moderne dhe mbi kaçakërinë në gadishullin kuptim historik: shqiptarët janë pasuesit e ilirëve greqishtja moderne; pasi u mor në fillim të ballkanik, vetëm atëherë kuptohet se me sa Në këtë vit jubilar të 170 vjetorit të lindjes dhe të lashtë. Falë hulumtimeve të dijetarit tonë, studimeve me huazimet romane të dialektit qipriot mprehtësi të madhe ai depërton në studimin e 120 vjetorit të vdekjes së Gustav Meyer (1850- shqiptarët arritën në radhën e parë të gjuhësisë dhe pasi tërhoqi me këtë rast vëmendjen mbi shpirtit popullor. 1900), përkthyesi si dhe bashkëpunëtori i revistës indo-gjermanike. Kontradikta e Pott, i cili nuk i elementët e huaj të greqishtes moderne, ai i kushtoi Çka e josh më tepër është të shqyrtojë nga afër pranon pa rezerva këto konkluzione dhe vazhdon në vitet 1894-1895 tre numra të studimeve të tij marrëdhëniet nga njëri popull te tjetri dhe pikërisht sonë Z. Fotaq Andrea na ka dërguar për botim Albert Thumb t’i rendisë shqiptarët (1887) ndër indo-gjermanët, Neugriechische Studien fjalëve të huazuara sllave, në këtë lëndë ra në zbulime fatlumë, ndihur nga këtë studim të profesorit austriak Albert Thumb as që i cenon faktet e vërtetuara nga G. Meyer. shqipe dhe rumune, por edhe latine e romane në një kujtesë besnike dhe nga një njohje e zgjeruar e (1865-1915)Shënim për shkencëtarin botuar në dhe kryeveprën albanologun e e Faikshquar Gustav Meyer Nuk është vërtetuar po ashtu që, nisur nga greqishten moderne. Edhe në këtë rast tregohet letërsisë popullore. Konicës revista “Albania” (Viti 6, shkurt 1902, një bazë e ndryshme nga historia G. Meyer afrohet me Reinhold-Kohller me të cilin botoi në bashkëpunim legjendat shqipe si nr. Nga2.) profesoriStudimi Albert i Thumb Thumb për G. Meyer paraprihet etnografike e Shqipërisë, shqiptarët ngaFriburg një shënim (Bade), 9 marsi shkurtër 1901. i Faik Konicës, i cili vë nuk na qenkan pasues të ilirëve, por dhe i përkushtoi një artikull në Grazer Festschritt. në dukje: të trakëve. Përkthimet nga letërsia popullore nxjerrin Në këtë vit jubilar të 170 vjetorit të lindjes dhe 120 vjetorit të vdekjes sëDuke Gustav vijuar në vazhdën e ideve ndoshta më mirë në pah ndjenjat e tij poetike “PoMeyer botojmë (1850-1900), pjesërisht përkthyesi përkthiminsi dhe bashkëpunëtori e një studimii revistës sonë Z. Fotaq Andrea na ka dërguar për botim këtë studim të profesorit austriak Albert Thumbtë (1865 tij, G.-1915) Meyer vazhdoi të përcaktojë dhe kuptimin e individualitetit të popujve të huaj. tëbot shkëlqyeruar në kryeveprën që Z. e profesor Faik Konicës Thumb revista i“Albania” Universitetit(Viti 6, shkurtmë 1902, saktësisht nr. 2.) karakterin themelor Jep në gjermanisht, në mënyrë aq besnike dhe Studimi i Thumb për G. Meyer paraprihet nga një shënim i shkurtër i Faik Konicës, i tëcili Friburgut, vë në dukje: i ka kushtuar, në një revistë indo-gjermanik të shqiptarëve dhe njëkohësisht aq të hijshme tonin dhe karakterin e gjermane,“Po botojmë të pjesërishtndjerit dhepërkthimin të shkëlqyerit e një studimi të G. shkëlqyer Meyer. që Z. profestë orndërtojë Thumb gramatikën shqipe, origjinalit në vëllimin e tij të këndshëm Griechische i Universitetit të Friburgut, i ka kushtuar, në një revistë gjermane, të dukendjerit dhestudiuar të fjalët numërore Volkslieder in deutscher Nachbildung (Shtutgard Kyshkëlqyerit studim G.mbështetet Meyer. Ky studim në citime mbështetet të shumta, në citime tëqë shumta, që menduam t’i menduam t’i shohim si jo të nevojshme për t’i dhe foljet emërore; më në fund, e 1890), aq sa kjo përmbledhje e vogël mund të riprodhuar, nisur sidomos nga mungesa e vendit kurorëzoi këtë pjesë të kërkimeve të konsiderohet si një stoli e letërsisë gjermane. tij nëpërmjet një traktati lidhur me Studimet rreth poezisë së popujve nga më të që kemi në dispozicion” – F. Konica. tingujt themeltarë indo-gjermanikë ndryshmit i çelën atij thellësinë e shpirtit popullor, të shqipes. Duhen përmendur po e cila shfaqet tek ai si në Indischen Vierzeilen, ashtu shtu siç ka vënë tashmë në dijeni kjo ashtu gjithë dokumentet që kanë të dhe në Schnaderhupfel dhe në Marterl. Gjejmë revistë, vdekja e çliroi nga një sëmundje bëjnë me elementët e gjuhës shqipe prova të shumta të gjerësisë së tij botëkuptimore, Acerebrale, mizore dhe e pashërueshme, që ai ka mbledhur drejtpërdrejt që shfaqen në studimet historike popullore me profesorin e shkencës gjuhësore të krahasuar të gjatë udhëtimeve të tij, si dhe horizonte të mëdha e të gjera në sprovat e tij, dhe Universitetit të Gracit, Gustav Meyer-in, që ndërroi botimet apo kritikat dokumentare konkretisht në dhjetë artikujt e përmbledhur nën jetë në Shëndetësoren e Feldhofit, pranë Gracit. mbledhur nga të tjerë, e sidomos titullin Zur vergleichenden Marchen Kunde I, 145- Shkenca e ka për detyrë të përjetësojë kujtimin gramatika e tij e shkurtuar (Leipzig 288). e veprimtarisë së këtij njeriu i cili, gjatë një çerek 1888), që lehtësoi studimin e gjuhës Është po ashtu me shumë interes dhe shekulli, jo vetëm i çoi përpara kërkimet mbi në dialektet e saj kryesore. dobiprurës të ndiqen, falë dijes së tij novatore, gjuhët indo-gjermanike por, para së gjithash e Gjendja e shqipes ka qenë aq migrimet dhe shndërrimet e legjendave; ninulla mbi të gjitha, duke shfaqur një bokëputim të gjerë kohë e pavendosur në shkencë, më e thjeshtë bëhet në duart e tij një fragment për vetë shpirtin popullor, vuri në shërbim të për shkak të natyrës aq të veçantë hulumtimi historik të qytetërimit, që mund të bëhet etnologjisë dhe të historisë së qytetërimit njohuritë hibride të kësaj gjuhe – në të madje e dobishme për një zonjë të madhe siç është e tij të pasura gjuhësore. cilën ndikimi i fortë gjuhësor filologjia klasike; fije të padukshme na çojnë nga Sepse G. Meyer ishte një nga ata dijetarë i latinishtes dhe huazimet e perandoria e legjendës tek ajo e lashtësisë. Kush gjuhëtarë që e studiojnë në mënyrë të veçantë elementëve të shumtë të huaj nga ka studiuar, si G. Meyer, shpirtin popullor në gjuhën si shfaqje e gjenisë kombëtare dhe japin greqishtja, sllavishtja, italishtja aspektet e tij të ndryshme (gjuhë, mite dhe zakone) vendin e parë marrëdhënieve që ekzistojnë midis dhe turqishtja e kanë mbytur së është më i lirshëm se çdo tjetër për të shprehur gjuhës së një populli dhe qytetërimit të tij. tepërmi bërthamën e saj primitive një gjykim mbi individualitetin e popujve të huaj. Cilado qoftë larmia që shfaqet në punimet e –, sa ishin të domosdoshme hulumtimetGustav e zgjuara Meyer gjithashtu epërsia që zotëron fjalori shqip (nuk Ajo çka dijetari thotë për karakterin shqiptar dhe G. Meyer, këto konvergojnë të gjitha në një pikë të për ta piketuar e shfaqur në dritë këtë bërthamë; mund të qortohet në këtë mes për mungesë për grekun modern mbështetet si në studime të caktuar: zhvillimi i këtyre studimeve pasqyron edhe pikërisht, në shpleksjen e elementëve të ndryshëm dokumentesh). thella ashtu dhe në përshtypje personale nxjerrë më shumë në njëfarë mënyre vetë marrëdhëniet e nga marrëdhëniet me popujt gjatë udhëtimeve 1 të shqipes, G. Meyer tregoi mjeshtërinë e vet. Këto studime dhe të tjera në etimologji – nga objekteve që ai studion. Duke bërë kërkime mbi ndikimin e thellë të të cilat disa, si ato që kanë të bëjnë me fjalët të shumta. Gjykime të tilla janë të drejta dhe të Dy punimet nëpërmjet të cilave G. Mayer latinishtes, ai e çoi përpara kuptimin e ligjeve mbi havresac [çantë] dhe samedi [e shtunë] kanë një çmuara sepse shfaqin më së miri anët me dritë përuron hulumtimet e tij rreth shqipes tregojnë format dhe tingujt e shqipes. Ai tregoi në studimin rëndësi europiane dhe janë në njëfarë mënyrë dhe anët me hije. Grekët dhe shqiptarët shihnin si zellin e tij të thellë për filologjinë, ashtu dhe e tij mbi Den Einfluss des Latien auf die albanische prodhime dytësore të asaj veprimtarie të ngjeshur pra te G. Meyer jo vetëm një censurues të fortë, gjykimin e tij, metodik e të mprehtë. Në numrin e Formenlehre se sa shqipja ishte gati të shndërrohej përqendruar mbi shqipen –, tregojnë një unitet por edhe një dijetar kërkues objektiv. Dhe artikuj parë të veprës së tij Albanesische Studien, trajton në gjuhë romanike. të brendshëm të rajonit ballkanik dhe të rajoneve plot interesim prekës botuar te Revista Albania formimin e shumësit shqip në një mënyrë që Pranë ligjeve të saj fonetike të elementëve fqinje përcaktuar nga uniteti i historisë së rreth sëmundjes dhe vdekjes së dijetarit tregojnë mund të shërbejë si shembull për çdo gramatikë indo-gjermanikë vendosen ligjet që ai parashtroi qytetërimit të tyre. Sepse vazhdimisht kemi pasur se sa shqiptari i kultivuar ishte para së gjithash të përpunuar dhe përshkruese. Ky studim bazohet mbi tingujt dhe format e elementëve latinë, që përshtypjen që një qëllim i madh shkencor nxit e mirënjohës për veprimtarinë e tij. mbi dokumente, ku vetëm pasuria e tyre pasqyruar kishin përbërë fillimisht objektin e kërkimeve të koordinon këto studime, duke u nisur nga fakti Personaliteti i të ndjerit nuk do të ishte në bibliografinë e burimeve gjuhësore të krijon tij, sepse nëpërmjet tyre, ai duhej të arrinte në që G. Meyer na shfaq etimologji shqipe, rumune, përshkruar plotësisht po të mos e vlerësonim nga një ide më se të qartë. vetë bazat indo-gjermanike të kësaj gjuhe. Fjalori sllave apo maqedonase, trake, kariane e lidiane, ana tjetër si letrar. Janë të njohura këtu esetë e tij, Duke thelluar ligjet konstruktive të kësaj shqip është ndoshta edhe më i koklavitur: ndoshta nga vetë burimi i pashtershëm i njohurive të tij, me si dhe përshtatjet që u ka bërë këngëve popullore gjuhe, ai gjen një bazë të shëndoshë për të nuk ka në Europë një gjuhë në të cilën të jenë gjithë divergjencat e dukshme. greke. Po ai njeri që kishte ndërmarrë me një mbështetur gjykimin e tij historik. Në një ese të bashkuar dhe ndërthurur ngushtë një numër aq Por ky qëllim çon përherë drejt detyrash të ndershmëri të epërme punën më të mundimshme dytë mbi Die Stellung des Albanesischen im Kreise i madh elementësh. Mjeshtëria e G. Meyer arrin reja. Kur G. Meyer përfundoi vëllimin e katërt të gramatikore, po ai njeri dinte të fliste në mënyrën der ingogermanischen Sprachen, ai e vendos kulmin e vet në kërkimet etimologjike dhe kryesisht studimeve greke moderne, më shkroi në korrik më të frymëzuar për temat e hulumtimeve dhe të shqipen, nisur nga një kuptim i thellë, në vendin në studimin e fjalëve të huaja të huazuara. 1894 se po tërhiqej tani përfundimisht nga kjo studimeve të tij. Ishte ky tipar i karakterit të tij. H. e vet të duhur. Para tij, me shqipen ndodhte pak Das Etymologische Woerterbuch der degë. Dhe në fakt, më pas, çështjen e greqishtes Schuchard më shkroi për këtë: “Meyer ishte në a shumë, ashtu si me keltishten për një kohë të albanesische Sprache (Strasburg, 1891) mund moderne nuk e trajtoi më veçse në dy shkrime rininë e tij një i entuziazmuar pas letërsisë; gati sa gjatë: hipoteza të guximshme shërbenin për ndoca të mbahet si vepra më e mirë e tij. Vetëm si kritike, madje të fundit që ai shkroi. Ndërkohë, nuk çmendej pas teatrit dhe po ashtu (falë lidhjeve hulumtime të pakta dhe mbizotëronin. Megjithatë, pasuri gjuhësore, vepra është e vlerës më të lartë depërtoi në një pyll të vërtetë të virgjër, sepse më që kishte me Woltmann në Pragë) për artin në karakteri indo-gjermanik i gjuhës ishte vërtetuar shkencore, por rëndësia e saj është edhe më e 1893 u botua numri i parë (mjerisht mbeti i vetmi) përgjithësi. tashmë nga Bopp (1855), por ky rezultat nuk madhe si monument filologjik i popujve ballkanikë. i shkrimeve Turkische Studien, në të cilat ai trajtoi kënaqte, sepse kërkohej të shihej tek shqipja, Kushdo që merret me një gjuhë të Ballkanit, gjen elementët romanë e grekë të turqishtes osmane 1 Në origjinalin e Albania-s ka këtu një rresht me pika. pagina 11 Anno 18 n.1 Febbraio 2020 Storia Ritrovato a Parigi il disco di un Gjendet në Paris një disk me një tregim racconto popolare albanese trascritto popullor shqiptar i transkriptuar në nel 1878 da Auguste Dozon vitin 1878 nga Auguste Dozon di Olimpia Gargano Nga Olimpia Gargano

In anteprima esclusiva per il nostro giornale, Në “parapremjerë” eksluzive për gazetën tonë, l’autrice ha tradotto per noi alcune pagine del autorja ka përkthyer për ne disa faqe të librit suo libro Au Pays des Skipetares. L’Albanie dans të saj Au Pays des Skipetares. L’Albanie dans l’imaginaire européen des XVI-XIX siècles, Paris, l’imaginaire européen des XVI-XIX siècles, Paris, Spinelle, 2019. Pubblichiamo qui il link per as- Spinelle, 2019. Publikojmë këtu linkun për të coltare on line il disco inciso nel 1921. dëgjuar on line diskun e incizuar në vitin 1921.

el XIX secolo i viaggiatori francesi dedic- ë shekullin XIX, udhëtarët francezë i kush- arono all’Albania delle opere che ancora tuan Shqipërisë disa vepra që akoma sot Noggi sono dei punti di riferimento indis- Njanë si pika referimi të domosdoshme për pensabili per la conoscenza della cultura albanese. njohjen e kulturës shqiptare. Për pjesën më të Per la maggior parte si trattava di diplomatici madhe bëhej fjalë për të dërguar si ambasadorë në inviati come ambasciatori a Janina o a Shkodra, Janinë ose në Shkodër, që në rrjedhën e misioneve che nel corso delle loro missioni si dedicarono a të tyre, iu kushtuan studimit të gjuhës, historisë studiarne lingua, storia e tradizioni, lasciandone dhe traditave, duke lënë dëshmi të çmueshme. testimonianze preziose. Një prej të parëve qe gjeografi dhe oficeri Disku që përmban regjistrimin në gjuhën origji- Uno dei primi fu il geografo e ufficiale mili- ushtarak Hyacinthe Hecquard, që në vijim të mis- nale (1921) të përrallës shqiptare të publikuar nga tare Hyacinthe Hecquard, che a seguito della sua ionit të tij si konsull në Shkodër në vitin 1854, Auguste Dozon missione consolare a Shkodra nel 1854 pubblicò botoi Histoire et description de la Haute Albanie ou l’Histoire et description de la Haute Albanie ou Guégarie, një vëllim prej më shumë se 500 faqe I botuar nga gjuhëtari Jean Poirot (1873- Guégarie, un volume di oltre 500 pagine in cui në të cilat shfaqet, ndër të tjera, një përmbledhje 1924), ky disk ka gjasë se është incizimi i parë në compare fra l’altro una raccolta di canti albanesi këngësh shqiptare për luftën dhe dashurinë, më gjuhën shqipe i regjistruar në arkivet zanore fran- di guerra e d’amore, il più antico dei quali risale e vjetra e të cilave zë fill në vitin 1572. Gjysmë ceze. E titulluar Le coq qui pond de l’or et la poule al 1572. Mezzo secolo dopo, il barone Jules Al- shekulli më pas, baroni Jules Alexandre Théodore qui pond des serpents (“Il gallo che depone monete exandre Théodore Degrand, anche lui console a cesi. Intitolata Le coq qui pond de l’or et la poule Degrand, edhe ai konsull në Shkodër, botoi në d’oro e la gallina che depone serpenti”), përralla Shkodra, pubblicò nei suoi Souvenirs de la Haute qui pond des serpents (“Il gallo che depone monete Souvenirs de la Haute Albanie të tij një dokumen- ka si protagonistë dy kafshë që flasin: gjeli, të ci- Albanie una preziosa documentazione di circa 80 d’oro e la gallina che depone serpenti”), la fiaba tim të çmuar me rreth 80 fotografi të vendeve dhe lit zotëria i tij i kishte shpëtuar jetën, e shpërblen fotografie di luoghi e personaggi della Mirdizia, di ha come protagonisti due animali parlanti: il gallo, personazheve të Mirditës, për të cilën kishte qenë me një ujëvarë monedhash të arta. Pula, e mahni- cui era stato appassionato esploratore. cui il suo padrone aveva salvato la vita, lo ricom- një eksplorues i apasionuar. tur për bëmat e gjelit, do të donte ta imitojë, por Ma qui vogliamo occuparci in particolare dello pensa con una cascata di monete d’oro. La gallina, Por këtu dëshirojmë të merremi në mënyrë të prej lakmisë së zonjës së saj nuk mund të prod- studioso francese che può essere considerato il strabiliata per le prodezze del gallo, vorrebbe imi- veçantë me studiuesin francez që mund të konsid- hojë tjetër përveçse zogj gjarpërinjsh, që sa hap e fondatore dell’Albanistica, come lui stesso la chi- tarlo, ma per l’avidità della sua padrona non può erohet themeluesi i Albanistikës, sikurse ai vetë e mbyll sytë e gllabërojnë lakmitaren e vjetër. Ndër- amò nelle sue opere. Parliamo del console Auguste produrre altro che una nidiata di serpenti, che in quajti në veprat e tij. Flasim për konsullin Auguste sa përkthimi francez i përrallës qe publikuar në Dozon, e lo facciamo in occasione del fortunato ri- quattro e quattr’otto divorano la vecchia ingorda. Dozon, dhe e bëjmë këtë me rastin e gjetjes fatlume Racconti Albanesi4 trovamento di un disco del 1921, conservato nella Mentre la traduzione francese della fiaba fu pub- të një disku të vitit 1921, i ruajtur në Bibliotekën (Tregime Shqiptare), disku ri- Biblioteca Nazionale di Francia, in cui è inciso uno blicata nei Racconti Albanesi3, il disco riproduce Kombëtare të Francës, në të cilin është i incizuar prodhon versionin origjinal të publikuar tri vite më dei racconti albanesi da lui raccolti nel suo Manuel la versione originale pubblicata tre anni prima nel një prej tregimeve shqiptare të mbledhura prej tij në përpara në Manuel de la langue Chkipe (Manual de la Langue Chkipe pubblicato nel 1878. Ma an- Manuel de la langue Chkipe. Ne riportiamo qui Manuel de la Langue Chkipe i botuar në vitin 1878. i Gjuhës Shqipe. [shënim i përkthyesit në shqip]. diamo con ordine, e vediamo di conoscere meglio di seguito il testo così come era stato trascritto da Por, le të vazhdojmë me rregull, e të përpiqemi të Po sjellim këtu në vijim tekstin ashtu siç kishte questo grande appassionato di lingua e cultura al- Dozon. njohim më mirë këtë të apasionuar të gjuhës dhe të pasë qenë transkriptuar nga Dozon. banese di due secoli fa. Iç ñœ plyák kvœ kiç ñœ kœndés edhé ñœ kulturës shqiptare të para dy shekujve. Iç ñœ plyák kvœ kiç ñœ kœndés edhé ñœ Nato nel 1822 a Châlons-en-Champagne, nei plyákœ kvœ kiç ñœ poúlyœ, kœsáy plyákœsœ I lindur në vitin 1822 në Châlons-en-Cham- plyákœ kvœ kiç ñœ poúlyœ, kœsáy plyákœsœ suoi anni giovanili Auguste Dozon cominciò a scriv- poûlya i pílhte dítœ nga dít nga ñœ kókye vé. Vinte pagne, në vitet e rinisë së tij, Auguste Dozon fil- poûlya i pílhte dítœ nga dít nga ñœ kókye vé. Vinte ere poesie con lo pseudonimo di Auguste Argonne. plyákou edhé i kœrkonte plyákœsœ nga ñœ kôkye loi të shkruajë poezi me pseudonimin Auguste plyákou edhé i kœrkonte plyákœsœ nga ñœ kôkye Fra i suoi migliori amici c’era Charles Baudelaire, vé, po kœyó noúkœ i épte edhé plyákoų i tha, « to Argonne. Mes miqve të tij më të mirë ishte vé, po kœyó noúkœ i épte edhé plyákoų i tha, « to l’autore dei celeberrimi — e a quell’epoca scan- tœ viñœ kóhœ kvœ tœ mœ kœrkóntç edhé moúa Charles Baudelaire, autor i të famshmëve - dhe në tœ viñœ kóhœ kvœ tœ mœ kœrkóntç edhé moúa dalosi — Fiori del Male. Esperto di lingue bal- gyœ káfçœ. » atë kohë skandaloze - Fiori del Male (Lulet e së gyœ káfçœ.» Edhé plyákou i thá kœndésit, « psé caniche, prima di dedicarsi all’Albania come fece Edhé plyákou i thá kœndésit, « psé noúkœ Keqes). Ekspert i gjuhëve ballkanike, përpara se t’i noúkœ pielh dhé tí? » Edhé kœndési váte mœ ñœ in seguito al suo mandato consolare a Janina dal pielh dhé tí?» Edhé kœndési váte mœ ñœ bâtçœ përkushtohej Shqipërisë, siç bëri në vijim të man- bâtçœ tœ nœ mbréti edhé thiri kiki-koú! Mbréti si 1869 al 1875, Dozon aveva pubblicato una rac- tœ nœ mbréti edhé thiri kiki-koú! Mbréti si digyói datit të tij si konsull në Janinë nga viti 1869 deri digyói kœndé-sinœ porosíti husmekyárœtœ t’a colta di poesie serbe e di canzoni popolari bulgare. kœndé-sinœ porosíti husmekyárœtœ t’a héd- në 1875, Dozon kishte botuar një përmbledhje me hédhinœ nœ aziné tœ parávet, edhé kœndési, Il 25 luglio 1873, dalla sua sede di Janina scrisse hinœ nœ aziné tœ parávet, edhé kœndési, si poezi serbe dhe këngësh popullore bullgare. si hoéngri çoúmœ flyoriñ oubóe si i ngórdhourœ, al suo amico Alfred Maury (l’archeologo e scienziato hoéngri çoúmœ flyoriñ oubóe si i ngórdhourœ, Më 25 korrik 1873, nga selia e tij e Janinës, edhé husmekyárœtœ si e pánœ tœ ngórdhour, che con i suoi studi sul sogno anticipò alcuni elementi edhé husmekyárœtœ si e pánœ tœ ngórdhour, e i shkroi mikut të tij Alfred Maury (arkeologut dhe e hódhœ póçtœ. Kœndési oungrít edhé douke della psicanalisi) per informarlo che aveva finito di hódhœ póçtœ. Kœndési oungrít edhé douke tçá- shkencëtarit që me studimet e tij mbi ëndrrën iu tçápourœ érdhi te plyákou edhé i thà : « O plyák, scrivere il Manuel de la Langue Chkipe. pourœ érdhi te plyákou edhé i thà : «O plyák, tœ parapriu disa elementeve të psikanalizës) për ta in- tœ mœ vártç kókœ tatœpyétœ edhé tœ mœ toúntç “Dopo lo studio della lingua bulgara, mi sono mœ vártç kókœ tatœpyétœ edhé tœ mœ toúntç formuar se kishte përfunduar të shkruajë Manuel edhé tœ mœ bietç me fiœ çtáp. » Aére plyâkou e vári edhé i binte, edhé kœndési ndzirte nga góya dedicato all’albanese. Ho appena terminato un’ope- edhé tœ mœ bietç me fiœ çtáp. » Aére plyâkou e de la Langue Chkipe1. flyoriñ. Aère plyákout i érdhi çoúmœ mírœ. ra dedicata a questa lingua. Essa contiene: 1. una vári edhé i binte, edhé kœndési ndzirte nga góya “Pas studimit të gjuhës bullgare, i jam dedi- Váíte plyáka edhé kœrkói ñœ flyorí, si psói kyœ raccolta di racconti e canzoni che mi sono fatto det- flyoriñ. Aère plyákout i érdhi çoúmœ mírœ. kuar shqipes. Sapo kam përfunduar një vepër që kendési pílhte floriñ edhé plyákou i thá, « kour tœ tare. Ovviamente ho dovuto creare un alfabeto 1;. 2. Váíte plyáka edhé kœrkói ñœ flyorí, si psói kyœ i kushtohet kësaj gjuhe. Ajo përmban: 1. një për- kœrkóñe oúnœ vé tœ poúlyœsœ, noúkœ m’ i épñe, degli elementi di grammatica; 3. un vocabolario che kendési pílhte floriñ edhé plyákou i thá, « kour tœ mbledhje tregimesh dhe këngësh që iu kam bërë ed-hé oúnœ tani noúkœ tœ yáp. » Çkói plyáka edhé comprende i termini usati nelle prime due parti, più kœrkóñe oúnœ vé tœ poúlyœsœ, noúkœ m’ i épñe, të m’i thonë. Sigurisht më është dashur të krijoj si váte nœ çtœpi tœ sáy, i thá poúlyœsœ, « psé quelli di un piccolo vocabolario francese-albanese, ed-hé oúnœ tani noúkœ tœ yáp.» Çkói plyáka edhé një alfabet2; 2. për elementet e gramatikës; 3. Një noúkœ mœ píelh edhé moúa flyoriñ? » Aére vate la maggior parte dei termini più comuni”. si váte nœ çtœpi tœ sáy, i thá poúlyœsœ, « psé fjalor që përmban fjalët e përdorura në dy pjesët e poúlya edhé púeti kœndésin, « kyûç pielh flyoriñ? In pratica, Dozon aveva messo a punto un vero noúkœ mœ píelh edhé moúa flyoriñ? » Aére vate para, plus ato të një fjalori të vogël frëngjisht-shqip, » I thá kœndési, « nœ dó tœ pielhtç flyoriñ, tœ sistema di apprendimento globale per chi volesse im- poúlya edhé púeti kœndésin, « kyûç pielh flyoriñ? pjesa më e madhe e fjalëve më të zakonshme”. háte gyerpiñ. »Vâte poúlya, hóengri gyerpiñ edhé parare l’albanese da autodidatta. Come esempio di » I thá kœndési, « nœ dó tœ pielhtç flyoriñ, tœ Në praktikë, Dozon i kishte rënë në të me një oukthé te plyáka edhé i thá : « tœ mœ vártç » Si e poesia popolare da lui trascritta, riportiamo i primi háte gyerpiñ. »Vâte poúlya, hóengri gyerpiñ edhé sistem të vërtetë kuptimi të përgjithshëm për atë vári poúlyœnœ, doúalhœ nga góya gyerpíñtœ edhé versi di un canto d’amore “Mendóñ vétoulhat’ e toúa, oukthé te plyáka edhé i thá : « tœ mœ vártç » Si e që do të donte të mësojë shqipen si autodidakt. Si oudérdhœn plyákœsœ edhé e hóengrœnœ5. // Tç m’a mbán çpírtinoe tím kyoe s dély? // Çtúre, moe vári poúlyœnœ, doúalhœ nga góya gyerpíñtœ edhé shembull të poezisë popullore, të transkriptuar prej 4 Falë veprash themelore si ato të Hecquard, De- godíte moúa // Me dú plyoúmba lyídhour me tély”, oudérdhœn plyákœsœ edhé e hóengrœnœ . tij, po sjellim rreshtat e parë të një kënge dashurie grand e Dozon (bashkëkombas, mos ta harrojmë, seguiti dalla sua traduzione francese: “Je ne pense Grazie a opere fondamentali come quelle di “Mendóñ vétoulhat’ e toúa, // Tç m’a mbán çpír- të mjekut dhe arkelologut François Pouqueville, qu’à tes sourcils, // Qu’est-ce qui empêche mon âme de Hecquard, Degrand e Dozon (connazionali, non tinoe tím kyoe s dély? // Çtúre, moe godíte moúa Voyage en Morée, à Constantinople, en Albanie e sortir? // De deux balles liées par un fil 2. dimentichiamolo, del medico e archeologo Fran- // Me dú plyoúmba lyídhour me tély”, të ndjekur të cilit, e publikuar në vitin 1805 në Paris tërhoqi Ma la sorpresa che dedichiamo in esclusiva ai çois Pouqueville il cui Voyage en Morée, à Constan- nga përkthimi i tij francez: “Je ne pense qu’à tes mbi Shqipërinë vëmendjen e studiuesve dhe ud- lettori di Rrënjët riguarda il recente ritrovamento di tinople, en Albanie pubblicato nel 1805 a Parigi sourcils, // Qu’est-ce qui empêche mon âme de sortir hëtarëve të të gjithë Evropës), albanistika e gjuhës un disco contenente una fiaba popolare albanese attirò sull’Albania l’attenzione di studiosi e viag- ? // De deux balles liées par un fil3». (Unë mendoj franceze u bë një terren studimesh specialistike që pubblicata da Dozon, e conservato negli archivi giatori di tutta Europa), l’albanistica di lingua fran- vetëm për vetullat tuaja, // Çfarë e mban shpirtin vazhdon akoma të ruajë surpriza të këndshme. digitali della Bibliothèque Nationale de France. La cese diventò un terreno di studi specialistici che tim që s’del? // Që kur më godite mua // me dy (Përktheu: Nikolin Sh. Lëmezhi) registrazione può essere ascoltata on line al link continua tuttora a riservare piacevoli sorprese. plumba lidhur me një tel). 1 Manual i Gjuhës Shqipe . [shënim i përkthyesit në shqip] Il disco contenente la registrazione in lingua 1 Ricordiamo che in quegli anni non si era ancora avuta la standardizzazione Por supriza që ua dedikojmë ekskluzivisht 2 Të kujtojmë se në ato vite nuk ishte bërë akoma standardizimi i gjuhës shqipe, originale (1921) della fiaba albanese pubblicata della lingua albanese, come avvenne in seguito a Manastir. Per lo stesso motivo, il lexuesve të Gazetës Rrënjët ka të bëjë me gjetjen e siç ndodhi në vijim në Manastir. Për të njëjtën arsye, konsulli gjerman Johann Georg console tedesco Johann Georg von Hahn si servì dell’alfabeto greco per raccogliere i von Hahn përdori alfabetin grek për të mbledhur materialet që pastaj do t’i publikonte da Auguste Dozon. materiali che avrebbe poi pubblicato nei suoi Albanesische Studien (1854). re të një disku që përmban një përrallë popullore në veprën e tij Albanesische Studien (1854). Edito dal linguista Jean Poirot (1873-1924), 2 Auguste Dozon, Manuel de la Langue Chkipe ou albanaise. Grammaire, të publikuar nga Dozon, dhe e ruajtur në arkivet 3 Auguste Dozon, Manuel de la Langue Chkipe ou albanaise. Grammaire, chres- chrestomathie, vocabulaire, Paris, Ernest Leroux Éditeur, 1878, p. 92 tomathie, vocabulaire, Paris, Ernest Leroux Éditeur, 1878, p. 92. questo disco è probabilmente la prima incisione in 3 Auguste Dozon, Contes Albanais, Paris, Ernest Leroux, 1881, p. 177.. dixhitale të Bibliothèque Nationale de France. Re- 4 Gjeli që bën monedha të arta dhe pula që bën gjarpërinj. [shënim i përkthyesit në shqip] lingua albanese registrata negli archivi sonori fran- 4 Auguste Dozon, Manuel de la Langue Chkipe, op. cit., 1878, p. 38. gjistrimi mund të dëgjohet on line në linkun... Auguste Dozon, Contes Albanais, Paris, Ernest Leroux, 1881, p. 177. Storia Anno 18 n.1 Febbraio 2020 pagina 12 SA E VJETËR ËSHTË GJUHA SHQIPE DHE PSE? Sa e vjetër është gjuha shqip dhe pse? Nga Saimir Lolja 1. NJË NGATËRRESË LINDORE 2. GJUHËSIA SI SHKENCË NË PËRFYTYRIM ek e vërteta shkohet me fakte të lidhura dhe ar- Dëshmi për vjetërsinë e një të folure të shkruar sye, sepse faktet vetëm nuk mjaftojnë. Akoma Perandoria romake, zyrtarisht e filluar në vitin 27 janë ose shkrimet e ngurta ose librat e vjetër. Gjuhësia Tmë shumë faktet nga e shkuara humbin vlerë p.e.s., pati latinishten si len...gjuhë të bashkimit dhe si shkencë filloi në gjysmën e dytë të shekullit XIX. Si kur me qëllim iu mvishet një lexim apo kuptim i cak- ndërlidhjes. Perandoria romake kishtare perëndimore në shkencat e tjera, cilësia e kërkimeve shkencore në tuar. Prandaj gërmimi për dije kërkon logjikën shken- dhe pas vitit 476 e.s. kishat perëndimore ruajtën latin- gjuhësi varet nga vërtetësia e matjeve eksperimentale, core si mjet për qëllim. Një e vërtetë logjike është një ishten për librat fetarë, që gjithashtu ishin të vetmit që cilësia e mjeteve matëse, këndvështrimi dhe qëllimi pohim i cili mbetet i vërtetë nën të gjitha këndvështri- lejoheshin në qarkullim. i tyre. met dhe vërtetohet vetëm në mënyrë natyrale. Sipas Priftërinjtë bizantinë vëllezër Cyril dhe Methodius Shtyllat kryesore të gjuhësisë si shkencë janë: mendimtarit të gjithanshëm Gottfried Wilhelm Leibniz patën krijuar në vitin 863 Abecenë Glagolitike, që Gramatika – rregullat e ndërtimit të rrënjës së fjalisë, (1646-1716), e vërteta që rrjedh prej arsyetimit dhe duke u përshtatur në kohë dhe hapësirë, u fut në për- shprehjeve e fjalëve; Morfologjia – rrënjët, pjesët e shpjegimi i saj zbulohet nga shqyrtimi i pjesëve dhe dorim e mori forma të ndryshme në kishat lindore. Pe- fjalëve, dhe marrëdhëniet ndërmjet fjalëve; Sintaksa ideve gjithnjë e më të vogla derisa të shkohet në rrën- randoria romake kishtare lindore u nda përfundimisht – parimet e ndërtimit të fjalisë; Fonologjia – orga- jën e fjalës ose çështjes nën studim. [1, 2] nga ajo perëndimore në vitin 1054 dhe e ndërpreu nizimi i tingujve; Fonetika – lidhja tingull-shenjë; Shqipja (The Speech, ang.) pasaktësisht njihet plotësisht përdorimin e latinishtes. Semantika – kuptimi i pranuar për shprehjet, fjalët si “Albanian lan...guage” në vend të “Albanian Patriarkana e krishterë ortodokse në Qytetin e shenjat; Pragmatika – lidhja përmbajtje-kuptim, tongue” në anglisht. Ajo që trashëgohet në lidhje me e Konstandinit (Stambolli i sotëm) e ndërtoi len... përçimi i kuptimit; Antropologjia – gjuha si nevojë e shqiptarët dhe shqipen (speech, ang.) është errësira e gjuhën e vet bizantine mbështetur edhe në gërma para shoqërisë dhe pjesë e kulturës. dijes, kuptimit dhe përfytyrimi të së shkuarës. Paqa- latine të rajonit të Detit Mesdhe. Gjithashtu, ndërsa Shqipja ka patur të folura e të shkrojtura ven- rtësia fillon me prekjen që shqipfolësit e quajnë veten fjalët latine në Perëndim përdornin prapashtesën -us, dore dhe shkollore në lashtësinë e tej largët. Prandaj shqiptarë kurse të huajt i quajnë ata Albanians. Er- len...gjuha Bizantine në Lindje i dalloi fjalët e saja forma të ndryshme të shkrimit të Shqipes ndeshen Figura 1. FiguraKjo është Figura 1. Kjo 13, faqeështë 164, Figurae librit Luigi 13, Luca faqe Cavalli 164,-Sforza, eGenes, librit Peoples Luigi and Languages, rësira shtohet shumë edhe nga hutimi që sjell rryma me prapashtesën -os. Duke u dalluar plotësisht nga tani. Forma shkollore ngase ka qenë në përdorimNorth të Point Press, New York, 2000. mbizotëruese e shpjegimit të së shkuarës së largët latinishtja e Perëndimit, ajo u bë len...gjuha zyrtare përgjithshëm dhe më pas është mbartur në shkrimet Luca Cavalli-Sforza, Genes, Peoples and Languages, vetëm me lëvizje popullatash pushtuese, mohim të kryesore e perandorisë romake fetare lindore. Në vi- dhe librat e len...gjuhëve është ruajtur e pandrysh- North Point Press, New York, 2000. 5. MBARTUR NË GJUHËN E VET atyre vendase, paragjykim të lashtësisë si një peri- tin 1830, perandoritë e Britanisë, Francës e Rusisë uar. Copëzat e saja sado të vogla lexohen lehtas dhe një veti që e bën atë të përjetshme, sado pak të dallo- udhë kur mungonte zhvillimi, dhe shtjellim të çdo krijuan principatën fetare të njohur me emrin “Greqi”, kuptohen menjëherë nëpërmjet Shqipes së sotme. 2000 vjetët e pushtimit të trojeve arbërorë nga perandoritë romake dhe osmane qenë të mjaftë për të mbuluar ose fshirëhet çdodiku. gjurmë Edhe të dukshme në të shqipes folurën së shkruar e të ose shkrojturën të skalitur. Megjithatë e sotme, gjuha shqipe ka një gjëje apo sendi të lashtë vetëm nga pikëpamja fetare. me sipërfaqe sa 1/6 e Greqisë së sotme. Si për një Gjuha shqipe ka mbirë e para në hapësirën Euro-veti që e bën atëshqipja të përjetshme, (speech sado pak, ang.) të dallohet përmban diku. Edhe shumënë të folurën fjalë e të shkrojturën që në vete sotme,- shqipja (speech, ang.) përmban shumë fjalë që në vetvete janë pjesë fjalie me kuptim të qartë gramatike, morfologjik, Domethënë çështja nuk është nëse ka patur shqip e shtet fetar, në thelb si për një shëmbëlltyrë të ish-pe- Mesdhetare. Shqipja nëse do ishte e re do kishtesintaksor, ose fonologjik,vete fonetik,janë semantik,pjesë pragmatikfjalie me e antropologjik. kuptim Vetëm të qartë një që është gramatike, shqiptar i lindur mund t’i shqiptarë në të shkuarën apo jo. Thelbi qëndron mbi randorisë së krishterë lindore, Patriarkana e krishterë do ia kishin caktuar një datë fillimi. Ajo është dallojëaq e ato fjalëmorfologjik, lehtësisht. Ca shembuj sintaksor, jepen në Tabelën fonologjik, 1. fonetik, semantik, domosdoshmërinë me e ndriçuar të shkuarën shq- ortodokse në Stamboll caktoi që len...gjuha zyrtare e vjetër saqë historia e shkruar euro-mesdhetare pa pragmatik e antropologjik. Vetëm një që është shq- iptare, europiane e mesdhetare. Errësira e shkuar “Greqisë” të ishte ajo bizantine e vetë Patriarkanës. dashje edhe e dallon edhe e vërteton se gjuha shqipe iptar i lindur mund t’i dallojë ato fjalë lehtësisht. Ca Saimir Lolja (Dark Ages, ang.) ndahet në dy periudha: Si flamur për shtetin fetar “Greqi”, perandoria është më e vjetra. Meqenëse edhe gjuha trashëgohet,Assoc-Prof., Ph.D,shembuj P.Eng, B.Sc, jepenB.Ed në Tabelën 4 1. Së pari ishte Errësira e shekujve V – XV, e cila britanike caktoi flamurin e vitit 1700 të sipërmar- Shqipja rilindi pas shekujve të Errësirës. Sa e vjetër është gjuha shqip dhe pse? mbuloi Europën dhe filloi me botimin e librit My- rjes së madhe tregtare “British East India Company”. Shqip Zbërthimi Latinisht Anglisht Pjellar Pjell ar Facite ergo arabilis et I produce arable land thologiæ në latinisht nga autori Fabius Planciades Sepse ay flamur e kishte kryqin për principatën fetare 3. NË FILLIM KE GJUHËN PASTAJ E Pjellarg Pjell ar-g Qui facit terram arabilem He who produces arable land. Arbëra Ar bëra Ego feci terram arabilem I made arable land. Fulgentius në shekullin V e.s. [3]. Errësira filloi me “greke” dhe vetëm ngjyra u ndryshua nga e kuqe në LEN...GJUHËN OSE JO Arbana Ar bana Ego feci terram arabilem I made arable land. Arbër / Ar bër [ës] Qui facit terram arabilem He who makes arable land. prishjen e tërë shkollave dhe universiteteve romake blu. [5] Arbëresh Arbërës Ar bër ës Illi qui faciam terram arabilem They who make arable land. dhe zhdukjen e tërë librave dhe bibliotekave. Si rrjedhim, dhe për shkak të propagandës nga E folura kryhet fizikisht nëpërmjet gjuhës (ser- Arbëria Ar bër ia Dominium Arbëreshes, qui The dominion of Arbëreshes, agricolae terram of land farmers. Domethënë errësira filloi me Marrëveshjen e Milanos tifozët e dëshiruar të një “Greqie” të lashtë, ndodhi mone, lat.; tongue, ang.; sprache, gjer.) që njeriu ka Tokare Tok(ë) ar e Arabilis Arable land Gadishull Gati ishull Paene insula Almost an island në vitin 313 për ta shndërruar perandorinë romake dhe ngatërresa mendore: ngase shteti u quajt «Greqi», në gojë. Prandaj në shqip thuhet “Ai flet gjuhën...”. Evanescet in aere / ventum Disappear in air/wind [falling në perandoritë fetare të krishtera të Perëndimit len...gjuha zyrtare në të u quajt gabimisht “greqisht”. Domethënë ai flet sipas gjuhës ose shqipton duke për- Humbner(ë) Humb në er(ë) [cadit in abyssum irent] in the abyss]. Ilir I lir/lirë Liberi Free dhe të Lindjes, ku pati vetëm manastire e kisha. Dhe qëllimisht dhe gabimisht tifozët e dëshiruar të dorur gjuhën e programuar nga natyra për atë qël- Iliri I liri Liberus The free (masc.) Elira E lira Libera The free (fem.) Ajo perëndimore vazhdoi deri në vitin 476, kurse një “Greqie” të lashtë dhe të vetëquajturit “grekë”, lim. Kurse ai që e ka lënë...gjuhën (lin...gua, lat.; Saimir Sa i mir(ë) Quam bonum How good Samir Sa mir(ë) Quam honestus How well ajo lindore deri në vitin 1453. Ndër manastire duke u kthyer mbrapsht në kohë, quajtën e quajnë lan...guage, ang.) flet len...gjuhën ose lin...gjuhën. Tabela 1. Shembuj të shprehjeve fjalore në gjuhën shqipe. qëndronin murgjërit të cilët ishin të vetmit që dinin ”greke” tërë perandorinë romake lindore dhe tërë Domethënë duhet ta kesh gjuhën në fillim dhe pastaj Tabela 1. Shembuj të shprehjeve shkrim e këndim. Ndarja e perandorisë romake në historinë para-romake. e len...gjuhën ose jo. Ky është një arsyetim që vërte- 6. GËRMIMI NË LEN...GJUHËfjalore në gjuhën shqipe. atë të lindjes dhe perëndimit, si dhe mbarimi i asaj Priftërinjtë e krishterë ortodoksë në Lindje qenë ton se gjuha shqipe ka qenë ose ka mbirë para len... Vetia e gjuhës shqipe për të patur fjalë që në vetvete janë pjesë fjalie ose shprehje me kuptim të qartë e të plotë ka bërë që shqipja (speech, ang.) të mbetet e pandryshuar në jetë të jetëve. Domethënë, mund të zhduken libra e shkrime në shqip por e folura e trashëguar dhe fjalët apo shprehjet e mbartura në len...gjuhët e tjera perëndimore, e shtuan errësirën akoma më shumë. shkruesit, folësit, përhapësit dhe mësuesit e len... gjuhëve të tjera. E thënë me një shembull, në fillim mjaftojnë për të rilindur ose rigjallëruar shqipen e plotë. Fjalët apo5. shprehjet GËR në shqipM ndeshenIMI nëN të Ëtjerat LEN...GJUH len...gjuhë në të paktën në kontinentinË europian dhe Përkthimet e fjalës Mythologiæ janë: Mythologiæ gjuhëve të reja për popullatat që zotëronin. Në “Greqi”, kanë qenë emrat shqip Gjon e Gjergj dhe pastaj kanë pellgun mesdhetar edhe në shkrime edhe në emërtime vendesh. Prania e shprehjeve shqip në formën e fjalëve në vendet dhe në të tjerat len...gjuhë vërteton se pjesët e gjuhës shqipe: (lat.) = The Science of Lie (ang.) = Shkenca e gjuha e popullit ishte ndryshe nga ajo e kishës. Popul- dalë emrat jo-shqip Giánnis e Geórgios ose John e (1) janë lënë të harruara pa u mbuluar përgjatë historisë, dhe ashtu janë ruajtur në origjinal. (2) Vetiaose janë marrë e gjuhësnë përdorim përshqipe shkak të përmbajtjes për të së patursaktë. fjalë që në vet- Gënjeshtrës (shqip). Ay libër qe burimi kryesor lata ishte arbanase, arbanite (arvanite, biz.) dhe gjuha George. Sepse, përndryshe do të ishin në shqip edhe (3) ose janë marrë në përdorim duke u ndryshuar porse fillesa u ruhet. vete(4) ose,janë edhe nësepjesë janë marrë fjalie në përdorim ose rastësishtshprehje nga të tjerat me len...gjuhë kuptim të mëvonshme, të qartë ajo gjë vërteton i murgjëve për fshirjen e kujtesës së përbashkët e saj ishte shqipja. Edhe tani popullata vendase, veça- emrat Gjon e Gjergj edhe emrat Janis e Jorgios edhe praninë shumë më të hershme të gjuhës shqipe dhe një qytetërimi shqipfolës e udhëheqës shumë të zhvilluar. e tëVetë plotë gjuha shqipe ka e bërëtanishme kaqë vetëm shqipja fjalë jo-shqipe (speech të ngecura, rastësishtang.) ose të me mbetet forcë nga pushtuesit për historinë e shkuar të afërt dhe për të ushqyer nërisht të moshuarit, flasin shqip. Edhe nën sundimin Xhon e Xhorxh. përgjatë 2000 vjetëve të shkuara. E megjithatë gjuha shqipe nuk ka ndryshuar. Prania e fjalëve dhe shprehjeve fjaloree pandryshuar që lexohen shqip në len...gjuhët në jetë e kontinentit të jetëve.europian dhe pellgunDomethënë, mesdhetar: mund mendjet me përfytyrimin e pasaktë të lashtësisë. Në e perandorisë romakë fetare lindore edhe në atë të pe- Kjo përputhet edhe me përfundimin e pranuar (1) përjashton marrjen e shprehjeve fjalore shqipe nga tërë len...gjuhët sepse shqipfolësit nuk kanë qenë ardhacakëtë zhduken pushtues të tëlibra gjithëve. e shkrime në shqip por e folura e kisha priftërinjtë udhëzonin turmat e popullatave të randorisë osmane banorët në atë që quhet sot “Greqi” nga Prof. Luigi Luca Cavalli-Sforza në librin e tij (2) vërteton se shqipfolësit kanë qenë vendas të paktën në kontinentin europian dhe atë mesdhetar, dhe të pranishëmtrashëguar tek shkollarët dhe gjithmonë. fjalët Për shembull,apo bujqitshprehjet e parë Tokarë e (Tocharimbartura, lat., Tocharian në, ang.) në pashkolluara çfarë të dinin e si të mendonin vetëm me flitnin shqip dhe e quanin veten ose i quanin romakë, “Gjenet, Popujt dhe Gjuhët”. Aty, në Figurën 13, shekujt XX p.e.s. – VIII e.s. në Rrafshnaltën Tarim në Kinën perëndimore qenë racë europiane. [11, 12] Përshkrimilen...gjuhët i tyre qe në eshqip: tjera Tok(ë) mjaftojnë ar-ë. Lidhja e tanishme për me të Tokarët rilindur është popullata ose Hunzake, rigjal e- cila jeton rrëfime nga Dhiata. Për çdo xixë mendimi ndryshe romanë, romaioi ose romioi. Veçse propaganda nga faqe 164, Shqipja (Speech, ang.) është gjuha më e në Luginën e Hundëzës/Hunzës, në Pakistan, afër Rrafshnaltës Tarim. Si racë, ajo popullatë është europiane. Në Inkuizicioni i shekujve XII-XIX e dënonte njeriun me Europa perëndimore në shekullin XIX krijoi përrallën vjetër me moshë mbi 9000 vjet, domethënë si e para kulturë,lëruar ajo ngjasonshqipen më shqiptarët. e plotë. Gjuha e tyre ruan shumë fjalë, fjali të shkurta dhe shprehje fjalore të Shqipes. [13-15] Fjalët apo shprehjet në shqip ndeshen në të tjerat tortura dhe djegie në turrën e druve. e një “Greqie të lashtë të populluar nga njerëz të bu- gjuhë e mbirë krahasuar me len...gjuhët e tjera të Saimir Lolja Assoclen...gjuhë-Prof., Ph.D, P.Eng, në B.Sc, të B.Ed paktën në kontinentin5 europian dhe Për të freskuar Shkencën e Gënjeshtrës në kushtet kur, të gjatë, flokëverdhë, të urtë, që përfaqësonin për- grupuara në modelin e të folurave Euro-Indiane; lu- e Rilindjes Europiane që pat filluar t’i ndizen dritëzat sosmërinë». Dhe ia veshi atë përrallë “greke të lashtë” teni të shihni Figurën 1. [9] pellgun mesdhetar edhe në shkrime edhe në emër- që në shekullin XIV, autori italian Natalis Comes popullatës vendase shqiptare duke e quajtur atë popul- Periudha akullnajore në Europë llogaritet time vendesh. Prania e shprehjeve shqip në formën e boton në vitin 1567 në Venecie librin me dhjetë latë “greke”. [6] 25’000-13’000 vite më parë. Gjetjet arkeologjike fjalëve në vendet dhe në të tjerat len...gjuhë vërteton vëllime me të njëjtin titull Mythologiae. [4] Të njëjtin Domethënë nuk ka komb «grek» apo «helen», nuk kanë treguar se pas saj jeta filloi të rigjallërohet. se pjesët e gjuhës shqipe: shërbim kreu edhe ky libër i cili që nga ajo kohë u ka patur ndonjëherë. Po të lexohet historia e shkruar Rreth 10’000 vite më parë njerëzit filluan të mer- (1) janë lënë të harruara pa u mbuluar përgjatë bë burimi Mitologjisë (alb.) klasike, e thënë shqip, dhe të vështrohen hartat e shkuara nuk ndeshet që ren me bujqësi, domethënë pjell-ar-gët ose ar-bërë-sit historisë, dhe ashtu janë ruajtur në origjinal. burimi i zbatimit të Shkencës së Gënjeshtrës për të të ketë patur ndonjëherë shtet “Greqi” e “grekë” (arbëreshët) ose ar-bana-sit filluan ta rikthejnë tokën (2) ose janë marrë në përdorim për shkak të fshirë kujtesën e përbashkët të saktë të breznive të apo “Hellas” e “helenë” apo ndonjë lloj perandorie në arë bujqësore. Akoma në shqipen e sotme, ai që përmbajtjes së saktë. reja mbi lashtësinë dhe për ta zëvendësuar atë me një “greke” e perandorë “grekë”. Në tërë periudhën e merret për të punuar arën (tokën bujqësore) quhet (3) ose janë marrë në përdorim duke u ndryshuar përfytyrim të pasaktë. Republikës apo Perandorisë Romake nuk ka patur “argat”. E vërtetë sepse kultura kombëtare, ku bën porse fillesa u ruhet. Pati kohë të mjaftueshme në Errësirë e sheku- ndonjë provincë ose rajon me emrin “Greqi” apo pjesë edhe e folura edhe arti i veshjes, trashëgohet (4) ose, edhe nëse janë marrë në përdorim rastë- jve V – XV me djegur libra, shkolla e biblioteka, me “Elláda”. Në to ndeshen emrat Illyria, Prefecture of gjenetikisht. [9] Kurse fjala shqipe “pjellargët” është sisht nga të tjerat len...gjuhë të mëvonshme, ajo gjë fshirë kujtesën popullore e shkollore, me rrafshuar Illyricum, Macedonia dhe Epirus, por jo “Greqi” apo futur në përdorim e lexuar jo-saktë si “pellazgët” vërteton praninë shumë më të hershme të gjuhës shq- qytete, kështjella, rrugë e qytetërime, me mbuluar “Elláda”. [7] (pelasgians, ang.) prej autorëve jo shqiptarë. ipe dhe një qytetërimi shqipfolës e udhëheqës shumë me dhe vende e gjurmë, me shfarosur numër të Vetëm në periudhën fundshekulli VII – fundshek- Të folurat janë si lulet e jetës që mbijnë mbi një të zhvilluar. madh njerëzish, me ndryshuar emrat e njerëzve dhe ulli XII qe një provincë e perandorisë romake lindore shtresë të vetme ose të përbashkët. Ky këndvështrim Vetë gjuha shqipe e tanishme ka vetëm fjalë emërtimeve gjeografike. Dhe njëkohësisht pati kohë që quhej Theme of Hellas (ang.) e cila qarkonte disa është në harmoni me urtësinë e lashtë të Lules së jo-shqipe të ngecura rastësisht ose me forcë nga të tepërt me shpikur disa libra të paktë ose me rish- copëza të Greqisë së sotme. Emërtimi qe i rastësishëm, Jetës mbi Tokë. Nga pikëpamja gjeometrike, Lulja e pushtuesit përgjatë 2000 vjetëve të shkuara. E krojtur shumë herë sipas dëshirës ca libra të tjerë, e vetëm për qëllime luftarake perandorake kundër dyn- Jetës jep harmoni të plotë të përpjesëtimeve që përm- megjithatë gjuha shqipe nuk ka ndryshuar. Prania e gjithmonë me natyrë fetare. djeve sllave, dhe pa lidhje kulturore e gjuhësore me ban. Nga ajo dalin Pema e Jetës, Veza e Jetës, Fara fjalëve dhe shprehjeve fjalore që lexohen shqip në Së dyti ishte Errësira e shekujve XV - XIX, e cila vendasit arbanas – arbanitë - arvanitë. [8] e Jetës, Fruti i Jetës, sfera, trupat e ngurtë Platonikë, len...gjuhët e kontinentit europian dhe pellgun mes- mbuloi Gadishullin Ilirik të pushtuar nga perandoria Perandoria romake lindore e krishterë qe peran- thyesa e artë e numrave, gjeometria e shenjtë, etj. dhetar: osmane. Ajo vazhdoi për inerci mbi trojet shqiptare dori romake e krishterë ortodokse dhe jo “greke”. [10] E shpjeguar me një shembull të ngjashëm naty- (1) përjashton marrjen e shprehjeve fjalore shq- në shekullin XX dhe u shtua prej errësirës sllavo- Perandorët e saj qenë nga vende të ndryshme, p.sh. ror, lulja Narcissus poeticus futet shkencërisht brenda ipe nga tërë len...gjuhët sepse shqipfolësit nuk kanë barbare. Prandaj, Errësira e dytë në shekujt XV-XX Iliria, Siria, Bullgaria, etj. Në qofte se do ishte krijuar familjes Amaryllis të luleve dhe kjo nuk domethënë se qenë ardhacakë pushtues të të gjithëve. që pllakosi trojet shqiptare ose ruajti cipën e trashë një shtet me len...gjuhën perandorake latine, atëherë Narcissus poeticus ka lindur nga, bie fjala, Amaryllis (2) vërteton se shqipfolësit kanë qenë vendas të të errësimit bizantin ose e trashi atë me cipat e saja a do te quhej ai komb latin me len...gjuhë kombëtare belladonna. paktën në kontinentin europian dhe atë mesdhetar, osmane-arabe dhe sllavo-barabare. Çfar kishte mb- latine? dhe të pranishëm tek shkollarët gjithmonë. Për shem- etur pa u sheshuar me tokën apo pa u djegur vazh- Gjithashtu, nuk ka patur, për shembull, Itali, 4. MBARTUR NË GJUHËN E VET bull, bujqit e parë Tokarë (Tochari, lat., Tocharian, doi në Errësirën e dytë. Gjithashtu, shtrembërimi në Shqipëri, Gjermani, Francë, Turqi ose Egjypt të ang.) në shekujt XX p.e.s. – VIII e.s. në Rrafshnaltën 2000 vjetët e pushtimit të trojeve arbërorë nga përfytyrim i së shkuarës u edukua në shekullin XX. lashtë. Vendet dhe popullatat kanë qenë organizuar Tarim në Kinën perëndimore qenë racë europiane. perandoritë romake dhe osmane qenë të mjaftë për të Shekulli XXI është shekulli i zgjimit dhe ndriçimit të ndryshe dhe emrat e tyre kanë qenë ndryshe. Edhe [11, 12] Përshkrimi i tyre qe në shqip: Tok(ë) ar-ë. mbuluar ose fshirë çdo gjurmë të dukshme të shqipes mendjes shqiptare. Egjypti i sotëm në lashtësi quhej Nubia. Atëherë, pse Lidhja e tanishme me Tokarët është popullata Hun- së shkruar ose të skalitur. Megjithatë gjuha shqipe ka duhet të ketë “Greqi të lashtë”? zake, e cila jeton në Luginën e Hundëzës/Hunzës, në pagina 13 Anno 18 n.1 Febbraio 2020 Storia Sa e vjetër është gjuha shqipe dhe pse? Pakistan, afër Rrafshnaltës Tarim. Si racë, ajo popul- lojnë shqip sepse ato lexohen shqip dhe japin kuptim ujin e borës së bardhë, prandaj quhet Lum-bardhi. 8. PËRFUNDIM latë është europiane. Në kulturë, ajo ngjason më shq- të saktë për çfarë përfaqësojnë si tituj e përmbajtje Trieste - Triështë - Tri është - Trieste është qytet iptarët. Gjuha e tyre ruan shumë fjalë, fjali të shkurta në hebraisht. Tetë librat Nevi’im janë librat e (Ne!) në breg të Detit Adriatik në veriun e Italisë. Në thelb, Ka shumë punë për të gërmuar në shtresat shek- dhe shprehje fjalore të Shqipes. [13-15] profetëve, thëniet e të cilëve vijnë (Ku?) në shkrimet qyteti i Triestes është i ndërtuar mbi tre kodra të ullore të len...gjuhëve dhe dalluar shprehjet e gjuhës (3) tregon se ka patur një qytetërim të zhvilluar e tyre. mëdha. [28] së shqiptuar në mënyrë natyrore. Të gjithë shkrimet më të hershëm shqip nga ku janë marrë fjalët e duhu- Nevi’im = Ne vim = Ne vijmë = Ne [profetët] Etruria – E truri-a – Tru-ri-a – Etruria ishte në e lashta të skalitura e të shkrojtura mbi letër në kon- ra për të hartuar len...gjuhët. vijmë = We [the prophets] come (ang.). shekujt IX – VI p.e.s. një rajon mjaft i zhvilluar në tinentin europian e pellgun mesdhetar e më gjerë, (4) vërteton se kalimi nga shqipja (speech, ang.) Ketuvim = Këtu vim = Këtu vijmë = Këtu [në qendrën dhe pjesën e sipërme perëndimore të gadi- përfshirë edhe ato të qytetërimit Shumer 4500-1900 në të tjerat len...gjuhë ka pas ruajtur rrënjën gramaSa e vjetër- ështëkëto gjuha shkrime] shqip dhe pse? vijmë = Here [in these writings] we come shullit Apenin. Kultura romake mbiu prej kulturës p.e.s. presin të lexohen në shqip (speech, ang.). tikore duke i mbartur të ngrira fjalët dhe shprehjet (ang.). etruske. Periudha etruske përfundoi me themelimin e Ato që nevojiten të kalohen janë detet e dog- (3) tregon se ka patur një qytetërim të zhvilluar më të hershëm shqip nga ku janë marrë fjalët e duhura për tëfjalore hartuar len...gjuhët.në shqip. Kjo gjë sqaron edhe përputhshmëri- Libri i Mormonit është një tekst i shenjtë i Lëvizjes Republikës Romake ne vitin 509 p.e.s. [29] mave fetare dhe propagandave historike, të cilat në (4)themelore vërteton se kalimi të fjalëve nga shqipja shqip (speech (speech, ang.) në ,të ang.) tjerat len...gjuhë me ato ka në pas ruajtursë rrënjënDitës gramatikore së Shenjtë të Mëvonshme i ngjashëm me Dhi- Ndërsa në të tjerat len...gjuhë ky emër nuk ka kanë ngrehur në të paktën 1500 vitet e shkuar një duke i mbartur të ngrira fjalët dhe shprehjet fjalore në shqip. Kjo gjë sqaron edhe përputhshmërinë themelore të fjalëveanglisht, shqip (speechdhënë, ang.) në me Tabelën ato në anglisht, 2. dhënë në Tabelën 2. atën dhe botuar për herë të parë në Mars 1830 në shpjegim, në shqip (speech, ang.) ky emër njërrokësh përfytyrim të shtrembër të lashtësisë. Një gjë e lehtë ShBA. Në hyrjen e librit flitet për dy gurë të shenjtë të është lehtas i qartë: Tru (Brain, ang.). Po në shqip, mund të kryhet nga gjithsecili: leximi, kuptimi e vër- Nr. Gërma Fjala Ang. Fjala Shqip Latinisht Bizantine, d.m.th. greke quajtur Urim dhe Thummim të ngjitur në gjoksoren e banorët e atij rajoni quhen E-tru-skë dhe në përdorim tetimi në shqip i çdo shkrimi të lashtë në çfarëdolloj 1 A Uncle Ungj Patruus Thios parashikuesve të lashtë. [21] Fjalët Urim dhe Thum- si mbiemër gjuhësor fjala është E-tru-ske. Në mes të germash. 2 B Bull Bull Taurus Tavros 3 C Its I tij / saj Eius Tou mim ndeshen shtatë herë në Dhiatën e Vjetër. [22] atij rajoni kalonte/kalon lumi Albenia (Albegna, ita.). Veçanërisht presin të lexohen në shqip shkrimet 4 Ç Chick Çikë Puella Kopella Shpjegim apo kuptim të saktë për këto dy fjalë Emri “Truri” (The Brain, ang) është sipas të e shumta të lashta të skalitura në gur dhe enë që, në 5 D Door Der(ë) Ostium Thira 6 DH That Atë Quod Afto nga ata që nuk janë shqiptarë nuk ka. Ndërsa, nga folmes shqipe të Shqipërisë jugore. Sipas të folmës dy shekujt e fundit, tifozët e një “Greqie të lashtë” 7 E Eight Tet(ë) Octo Okto këndvështrimi gramatik, morfologjik, sintaksor, veriore ai është “Truni”. Me kalimin e shekujve dhe të dëshiruar i quajnë “greqishte e lashtë”. Sepse me 8 Ë Per Për Per Ja 9 F Flock Flok Gregem Mali fonologjik, fonetik, semantik, pragmatik e antrop- si përshtatje në përdorim Etruskët e të shkuarës u len...gjuhën bizantine, domethënë greqishten e tan- 10 G Gurgle Gurgulloj Singulto Kelaryzo ologjik këto janë fjalë të pastra në shqip: Urim dhe quajtën Tuskë/Toskë (Tuscī, lat.) dhe rajoni i tyre ishme, e dëshiruara “greqishte e lashtë” nuk mund 11 GJ Legion Legjon Legio Legeonas 12 H Hunger Hangër Fames Pina Thumim/Thumbim. Çdo shqiptar i lexon dhe kupton Toskanë (Toscana, ita., Tuscany, ang.). Ndërkohë në të lexohet, nuk mund të shqiptohet dhe nuk mund 13 I Languish Lëngoj Aegroto Eksastheno menjëherë këto dy fjalë edhe sepse jeta ka kuptim Shqip rajoni i Shqipërisë jugut quhet akoma Toskëri të kuptohet. Forma, hartimi, funksioni dhe renditja 14 J I am Iam Ego sum Ime 15 K Dark Dark(ë) Tenebrosi Vradhi të vështrohet si urim dhe thumbim, si kënaqësi dhe dhe banorët Toskë, kurse rajoni i Shqipërisë veriut e fjalëve (domethënë, gramatika e saj) dhe formimi 16 L Light I leht(ë) Levis Elafros moskënaqësi, si pëlqim dhe mospëlqim. quhet Gegëri dhe banorët Gegë. Ai “Tru” rilindi në i shprehjeve e fjalive (domethënë, sintaksa e saj) të 17 LL Pull Tërheq Attrahendam Elko 18 M Major Madhor Major Mizon Të flasësh shqip domethënë të flasësh gjuhën Firence, Toskanë, në shekullin XIV, kulmoi në shek- “greqishtes së lashtë” janë të pakuptimta për greq- 19 N Night Nat(ë) Nocte Nihta e shenjtë, Shqipen e Shenjtë (Holy Speech, ang.), ullin XV, i dha dritën Rilindjes kulturore italiane e isht-folësit e sotëm, pavarësisht se ndonjë germë 20 NJ Onion Qep(ë) Cepa Kremidhi 21 O Copy Cop(ë) Exemplum Antigrafo Frymën e Shenjtë, Fjalën e Shenjtë, Të Folmen e cila më pas i dha dritë Rilindjes europiane në shekujt mund të duket e ngjashme. 22 P Plough Plug Aratrum Arotro Parë, sepse e para ishte fjala pastaj filloi jeta. XV-XVI. Në lidhje me Dhiatat fetare të shqyrtuara më 23 Q Stockyard Vath(ë) Stabulatio Stani 24 R Desire Dëshir(ë) Cupiditas Thelisi Iónio Pélagos (biz.) - Mar Ionio (ita.) - Deti Ion sipër, çështja nuk është se librat fetarë nuk mund 25 RR Narrow I ngusht(ë) Angusta Stenos 7. MBARTUR NË EMËRTIMET - Deti Ion/Ionë/Jonë - Ky është deti që përkufizohet të përdoren si burim shkencor, gjë që është e pran- 26 S Super Sipër Eximius Yper 27 SH Shawl Shall Palliolum Salli E VENDEVE nga Shqipëria e jugut, Greqia perëndimore dhe Italia ueshme. Çështja është, siç është shprehur më lart, se 28 T Trunk Trung Truncus Kucuro e jugut. Në Greqi, emrit Ion ose nuk ia dinë zanafillën çfarë mbartin ato libra të shumë të vjetër. 29 TH Three Tre Tres Tria 30 U You Ju Vos Esis Disa shembuj për shprehjet shqip të ruajtura ose i mveshin një përrallë me histori të pakuptimtë Është pak të vihet në pikëpyetje nëse “ilirët” e 31 V Vine Ven(ë) Vinum Inos si emërtime vendesh jepen më poshtë. Të para nga lashtësie. [30] Por në shqip ai është në fakt përemër Gadishullit Ilirik ishin apo nuk ishin “i lirë” apo “të 32 X Adze Sqepar Tondeo Skepari 33 XH Jacket Xhaket(ë) Paenulam Sakaki këndvështrimi gramatik, morfologjik, sintaksor, pronor: jonë, i jonë. Pra emri i saktë i tij është Deti lirë”. [39] Shumë më të thella janë pyetjet se cilët i 34 Y Étude (fre.) Studim Stude Spudi fonologjik, fonetik, semantik, pragmatik e antrop- Ionë/Jonë (Our Sea, ang.) quajtën ato “i-lirë”, cilët e mbartën dhe si atë emër 35 Z Zeal Zell Zelus Zillos 36 ZH Vision Fushpamësi Visio Orama ologjik këto emërtime janë shprehje fjalore të qarta Mer Tyrrhénienne (fr.) - Mar Tirreno (ita.) - që është mbiemër cilësor deri në ditët e sotme, dhe në shqip (speech, ang.). Këto shembuj janë domethë- Deti Tiren/Tyren – Deti Tire-n / Tyre-n – Ky është çfarë mbart ai emër. Shqipen e Shenjtë (The Holy Tabela 2. Fjalët e krahasuara për çdo germë të Abecesë Shqip. Tabela 2. Fjalët e krahasuara nës sepse vërtetohen pikërisht prej vetisë gjeografike deti në pjesën perëndimore të poshtme të Italisë dhe Speech, ang.). për çdo germë të Abecesë Shqip. natyrore të atij vendi. Kjo gjë shkon përtej origjinës kufizohet edhe nga Siçilia, Sardenia dhe Korsika. Në apo rrënjëve gjuhësore të fjalëve (etymology, ang.) libra, origjinën e emrit të tij e nxjerrin nga një për- 9. BURIME TË PËRDORURA 6. MBARTUR TEK LIBRAT E SHENJTË dhe emërtimeve të vendeve (toponymy, ang.). Shem- rallë lashtësie për një princ Tyrrhenus që bashkë me bujt më poshtë kanë të bëjnë pikërisht me mbartjen e ardhacakët e tij nga Lidia (Turqia e sotme) u ven- https://plato.stanford.edu/entries/logical-truth/ Saimir Lolja http://plato.stanford.edu/entries/leibniz/ Assoc-Prof.,Dhiata Ph.D, P.Eng,e parë B.Sc, B.Edështë Dhiata Hebraike6 e quajtur shprehjeve fjalore të gjuhës shqipe në vendet e mbu- dosën tokën e Etruskëve. [31] https://en.wikipedia.org/wiki/Fabius_Planciades_ Tanakh në hebraisht dhe shkrimet e lashta fetare luara nga len...gjuhët. Në shqip, ky emërtim lexohet dhe kuptohet leh- janë përmbledhur në 24 libra. Ajo ndahet në tre Fulgentius Mar Mediterraneo (ita.) – Deti Mesdhe – Deti tas drejtpërsëdrejti: Deti i Tire ose Deti Tiren sipas https://en.wikipedia.org/wiki/Natalis_Comes pjesë: Torah (5 libra), Nevi›im (8 libra), Ketuvim (11 Mes dhe – Në libra jepen emërtime historike të ndry- të folurës jugore shqiptare apo Deri i Tyre ose Deti https://en.wikipedia.org/wiki/East_India_Company libra). Dhiatë e Vjetër quhet pjesa e parë e Dhiatave shme për të dhe se emri i tanishëm është ndeshur në Tyren sipas të folurës veriore shqiptare. Emërtimet Michael Kimmelman, Elgin Marble Argument in a New të krishtera, e shkruar duke u mbështetur në Dhiatën një dokument të një shkollari spanjoll të shekullit VI. në shqip Deti Ion/Ionë/Jonë (Our Sea, ang.) dhe Deti Light, New York Times, 23 June 2009 Hebraike. [16,17] [23] Siç mund të shihet nga shumë lart mbi Tokë, Tyren/Tiren (Their Sea, ang.) vërtetojnë dhe i japin https://en.wikipedia.org/wiki/Roman_province https://en.wikipedia.org/wiki/Hellas_(theme) Libri i parë në Torah quhet “Në Fillim” (Bereishit, Deti Mes-dhe domethënë fjalë për fjalë në shqip Deti kuptim plotësues njëri tjetrit, sepse njëri det është në hebr.) dhe në Dhiatën e Vjetër ai quhet “Zanafilla” Luigi Luca Cavalli-Sforza, Genes, Peoples and Languages, në Mes të Dheut. anën lindore dhe tjetri në anën perëndimore të Italisë North Point Press, New York, 2000 (Genesis, ang.). Vetë fjala Bereishit tingëllon shqip: Aigaío Pélagos (biz.) - Ege Denizi (turk.) - Mar së poshtme. Për më shumë, gjuha rrënjë e popullit http://flower-of-life.net/ “Bërë ishit / sit”, sepse në këtë libër të parë jepet Egeo (ita.) – Deti Egje – Ky është deti shumëishullor të Sardenjës quhet Arvareshu dhe është qartësisht www.gerdcarling.se/2018/07/11/the-tocharians,-the-mys- krijimi i natyrës dhe jetës në fillim. [18] Kalendari midis Greqisë dhe Turqisë. Në libra, origjinës dhe Shqip. [32-34] terious-people-that-travelled-more-than-4000-km-and-ended- hebraik e fillon krijimin e jetës në vitin 3761 p.e.s. kuptimit të emrit të tij i mveshin një përrallë të pak- Étretat - Etretat - E tretat - Étretat është up-in-a-desert-40064107 https://en.wikipedia.org/wiki/Tocharians Në këtë libër shkruhet si më poshtë [19, 20]: uptimtë lashtësie. [24] Meqenëse ky det është pjesë fshat bregdetar, pjesë e rajonit Seine-Maritime në Zanafilla 1:1 - Në fillim Perëndia krijoi qiejt dhe Jay Milton Hoffman, Hunza: Fifteen secrets of the healthi- e Detit Mesdhe të madh, vendasit ishullorë dhe kon- Normandi, në veri-perëndim të Francës. Étretat, si est and oldest living people, Professional Press Publishing As- tokën. tinentalë, domethënë arbanasit, arbanitët (arvanitët, pjesë e brigjeve të larta shkëmbore, mirë-njihet për sociation, 5th Ed., Valley Center, 1985 Zanafilla 6:4 - Kishte nëfillimë mbi tokë në ato biz.), e quanin Deti Mesogjë. Ky emër është shprehje tre harqe të mëdhenj shkëmbore të ngulur në oqean. Etienne Tiffou, Hunza Proverbs, University of Calgary kohë, madje edhe më vonë, kur bijtë e Perëndisë iu fjalore në Shqip që përshkruan vetinë e atij deti, do- [35] Për vendasit Étretat nuk ka ndonjë kuptim. Në Press, Calgary, 1993 afruan bijave të njerëzve dhe këto u lindën atyre fëmi- methënë cilëson Detin Meso-Gjë, detin që është në Shqip, Étretat është pikërisht vendi i të tre harqeve, Saimir Lolja, Hundëza dhe Hunzakët jetëgjatë, g. Panora- ma, 30 Tetor 2003 jë. Ata janë heronjtë që jetuan në kohët e lashtësisë, mes. Dhe vetvetiu emri i detit në shqipen vendase vendi i të tretave, E tretat. janë njerëzit e famshëm të atyre kohëve. https://en.wikipedia.org/wiki/Hebrew_Bible ngeli Deti Egje ndërkohë që më vonë mori forma Baltic Sea (ang.) - Deti Baltik - Deti Balt-ik - Ky https://en.wikipedia.org/wiki/Old_Testament Zanafilla 11:1 - Dhe tërë toka fliste të njëjtën ndryshe në të tjerat len...gjuhë. është deti që përkufizohet nga Gjermania, Polonia, https://en.wikipedia.org/wiki/Book_of_Genesis gjuhë dhe përdorte të njëjtat fjalë. Malta - Maltha - Mal tha - Malta është ishull-shtet Lituania, Letonia, Estonia, Finlanda e Suedia. Brigjet English Standard Version Bible, https://biblehub.com/ Zanafilla 11:6 - Dhe Zoti tha: Ja, ata janë një në Detin Mesdhe. Malta është pikërisht një ishull këtij deti janë me baltë e llucë (Mud, ang.), moçalore Orthodox Jewish Bible, https://biblehub.com/ popull i vetëm dhe kanë të gjithë të njëjtën gjuhë; shkëmbor malor i thatë, ku nuk ka lumenj dhe liqene e jo shkëmbore. [36, 37] Prandaj, mbiemri gjuhësor The Book of Mormon, LDS Church internet ed., Salt Lake City, 2013 dhe kjo është ajo që ata filluan të bëjnë; tani asgjë të përhershëm. [25] Maltha ose Mali i Thatë është një “Baltik” shpreh në shqip pikërisht vetinë natyrore të nuk ka për t›i penguar ata të përfundojnë atë që kanë https://en.wikipedia.org/wiki/Urim_and_Thummim_(Lat- emërtim i zakonshëm në trojet shqiptare. tokave të laguna për brigjet të këtij deti. ter_Day_Saints) ndërmend të bëjnë. Gibraltar (ang.) - Gjibrrylthari - Gji brryl thari Danube River (ang.) – Lumi Danub – I Shtrimi https://en.wikipedia.org/wiki/Mediterranean_Sea Libri i katërt në Torah titullohet “Në Shkretëtirë” - Gjibraltari është qytet-shtet britanik përtej deteve, – Ky lum buron në Gjermani dhe duke mbledhur sasi https://en.wikipedia.org/wiki/Aegean_Sea (Bamidbar, hebr.) dhe “Numrat” në Dhiatën e Vjetër. në kufi me Spanjën; cepi në anën lindore të gjiut prurje shumë të mëdha ujrash rrjedh shtruar drejt https://en.wikipedia.org/wiki/Malta Në të shkruhet [19, 20]: përkatës. E parë nga shumë lart mbi Tokë, forma e juglindjes për 2850 km deri në Detin e Zi. Ai është i https://en.wikipedia.org/wiki/Gibraltar https://en.wikipedia.org/wiki/Lombardy Numrat 13:33 - Dhe aty pamë nëfillimët (pasard- cepit i ngjan brrylit të përthyer, ku pjesa e brendshme lundrueshëm për 2415 km dhe si i tillë ka qenë rrugë hësit e Anakut rrjedhin nga nëfillimët), përballë të https://en.wikipedia.org/wiki/Trieste është porti i Gjibrryltharit. Dhe pothuaj tërë cepi tregtare që në kohët e lashta. https://en.wikipedia.org/wiki/Etruria cilëve na dukej se ishim karkaleca, dhe kështu duhet mbulohet nga Shkëmbi i Gjibrryltharit, i cili është një Ai paraqitet me emrin Ister mbi një hartë të Georgios Babiniotis, Lexiko tis Neoellinikis Glossas (Dic- t›u dukeshim atyre. mal gëlqeror i thatë; më saktë, i tharë sepse është vitit 450 p.e.s. me autor Herodotin e Halikarnasit tionary of Modern Greek Language), Kentro Lexikologias, Ath- Duke e analizuar nga këndvështrimi gramatik, gëlqeror. [26] Pra, ai që njihet si Bay of Gibraltar në Azinë e Vogël (484 – 425 p.e.s.) dhe mbi një ens, 2012 morfologjik, sintaksor, fonologjik, fonetik, semantik, (ang.) ose Bahía de Algeciras (spa.) është pikërisht hartë e vitit 220 p.e.s. me autor Eratostenin e https://en.wikipedia.org/wiki/Tyrrhenian_Sea pragmatik e antropologjik, fjala “Nëfillimët” për nga Mele, S. B. (2013) Arvareshu: Gjuha proto-sarde ilirike. Gji-Brryl-Thari. Sirenës në Libi (276 – 195 p.e.s.). I njëjti emër u Available from www.voal-online.ch/index.php?mod=article&ca vendndodhjet e përdorimi i saj është në mënyrë të Lombardia (ita.) - Lumbardhia – Lum bardhi- ruajt edhe në hartat e perandorisë romake dhe, t=SHQIPTAR%C3%8BT&article=36153 pastër shprehje shqipe. Fjala “nëfillimët” është në fil- a - Lombardia është provinca veri-perëndimore e për shembull, ky lumë përbënte kufirin e sipërm të Mele, S. B. (2015) Arvareshu: La Lingua Protosarda Ilirica lim të rrëfimit në librin e parë të shkruar për Zanafil- Italisë me kryeqendër Milanon. [27] Lumbardh ose Prefekturës së Ilirisë mbi një hartë të vitit 395 e.s. Pelasgica e Etrusca, Sardigna: Logo Sardigna E-Book lën e Origjinës, është në fillim të fillimit të Krijimit. Lumë i Bardhë ose I Bardhi ose Bardhar janë emra Emri i vonshëm Danub paraqitet i përshtatur në len... Mele, S. B. (2019) Sardegna: Arvareshu, una lingua sorella Ajo ripërmendet edhe në librin e katërt. Ajo fjalë të zakonshëm në trojet shqiptare. Lum-bardhi-a është gjuhët e ndryshme. Ka shumë hamendësime që duke dell’Albanese. Available from www.youtube.com/watch?v=Z6I është aty ku e kur përshkruhen njerëzit në fillim të 7al5R3Ag&feature=youtu.be emër qartësisht shqip për rajonin e madh ku kalon i marrë parasysh përbërësit gjeografikë dhe historikë https://en.wikipedia.org/wiki/%C3%89tretat krijimit të jetës mbi Tokë, njerëzit e fillimit, domethë- quajturi në mënyrë natyrale Lumi i Bardhë. Në fakt, përpiqen t’i gjejnë rrënjën dhe kuptimin emrave të https://en.wikipedia.org/wiki/Baltic_Sea në nëfillimët. Kudo flitej e njëjta gjuhë në fillim, gjuha lumi i madh në Italinë e veriut që përvijon kufirin këtij lumi. [38] http://academic.emporia.edu/aberjame/wetland/baltic/bal- e nëfillimëve, domethënë shqip (speech, ang.). jugor të provincës Lombardia quhet Lumi Po, që në Meqenëse tipari dallues i këtij lumi është rrjedhja tic.htm Titujt e pjesës së dytë e të tretë të Dhiatës He- italisht nuk shpjegohet por në shqip lexohet qartas e shtruar, në Shqip thuhet: “Ky lum rrjedh shtruar”. https://en.wikipedia.org/wiki/Danube braike përkthehen nga hebraishtja Nevi’im = Pro- Po (Yes, ang.). Lumbardhi është lumë pranë maleve Dhe prandaj, ai është quajtur që nga fillimi “I John J. Wilkes, The Illyrians, Blackwell, Massachusetts, 1992 fetët dhe Ketuvim = Shkrimet. Të dy këto tituj tingël- të larta apo Alpeve. Si i tillë ai është lumë që mbledh Shtrimi”, lumi që rrjedh shtruar. Storia Anno 18 n.1 Febbraio 2020 pagina 14 Albert Dumont: “Prushet homerike të maleve shqiptare” Nga Luan Rama - Paris udhëtoi nëpër fshtatrat e Malësisë së Ma- do të meritonte respektin popullor. Ne sot edhe pse jo nga ndjesi sensuale, shqiptari, dhe e në Dukagjin, duke rrahur shtigjet e nuk e nderojmë një të ftuar po t’i themi: krah gruas së tij merr dhe një tjetër. Kisha ë vitin 1988, Ismail Kadare bo- Bogës, duke iu ngjitur Thethit, Tropojës “A jeni pirat?… Por grekët e Homerit e katolike ka qenë mjaft e ashpër ndaj kësaj tonte në Tiranë romanin e tij “Një e Kukësit. thonin këtë. Dhe shqiptari e pyet gjaksin praktike, por poligamia nuk është e rrallë Ndosje për Homerin”, apo “Dossier Në vitin 1938, ai mblodhi pothuaj që fshihet dhe që do të bëhet miku i tij: tek kristianët dhe muslimanët e këtyre ma- H”, e botuar më pas në Francë. Ishte his- njëqind këngë rapsodike, mes të cilave “Sa kokë ke prerë?”… leve. Prifti nuk i njeh këto lidhje, ndërsa toria e udhëtimit të ethshëm të dy irlan- këngët e Gjeto Basho Mujës, Ago Yme- Gjatë këtij udhëtimi, Albert Du- shqiptari nuk i sheh ato si fajtore, edhe pse dezëve të New York-ut nëpër malet shq- rit apo Gjergj Elez Alisë. Në udhëtimet mont (1842-1884), ishte një djalosh 29 gruaja legale ka një lloj superioriteti. Tjetra iptare në vitet ‘30, që vinin të kërkonin e mëpasme, Parry u shoqërua edhe nga vjeçar nga Scey-sur-Saône, një i ri i fu- qendron në një pozitë inferiore, njësoj si përqasjet e botës homerike me atë të jetës Albert Lord, profesor i gjuhëve sllave në qishëm e me kurajo të madhe. Ai di t’i tek mbretërit grekë të antikitetit, ku robinat së atyre maleve, ku këngët dhe ritet, pe- Universitetin e Harvardit. Vallë a e dinin përballojë rrebeshet dhe stuhitë e atyre mbushnin shtëpitë e tyre…” sha e gjakut, tragjikja e llahtarisur, mbart- ata se një studjues i njohur francez, kishte maleve. Kërshëria për të njohur këtë po- Në çdo vend që ndalonte, Dumont nin ende një ngarkesë të përngjashme me qenë një pararendës i udhëtimeve të tyre pull, e shtyn gjithnjë drejt të panjohurës, gjente gjurmë të një jete të lashtë, si të atë të tregimeve të Homerit të verbër në dhe se ata ecnin tani në gjurmët e tij? A e drejt asaj që fshihet brenda atyre kulla- thuash gjurmë homerike, atë çka prej Iliadë-n dhe Odise-un e tij. Ata fillimisht dinin ata se edhe konsulli francez në Shko- ve të rënda e të ftohta, por me një shpirt shekujsh ishte shuar në tokat parahelene kishin qenë në Novipazar, ku banonin dër Aguste Degrand i fundit tê shekullit mikpritës, ku miku ishte i barabartë me dhe që këtu ishin ende të gjalla. “Habi- shumë shqiptarë dhe dihet nga histo- XIX, duke zbuluar varret dhe kulturën e Hyjnitë. Ashtu si në kohë antike, edhe tesh ndonjëherë të shohësh ligjet e vjetra ria se bardë shqiptarë këndonin këngët Komanit, shtronte përsêri tê njëjtat përq- këtu ai gjen “taksën e gjakut”. Siç shkruan në Itali dhe Greqi, ku gruaja përjashtohet legjendare të Mujit dhe Halilit, “ciklin e pra nê vitet 1840, studjuesi tjetêr francez, asje me tregimet homerike? Ndoshta!… në shënimet e tij, gjatë shekujve, pagesa nga trashëgimia… Në Shqipëri, vejusha Kreshnikëve” dhe disa prej tyre ishin të sllavisti Cyprien Robert i cili bënte tê - “Hyjmë në një shtëpi të vjetër që shërb- me bagëti kaloi në pagesën me para. “Për nuk ka asnjë lloj trashëgimie në pronat e verbër, të ngjashëm si bardët e Homerit. njêjtën përqasje tê shqiptarëve me botên en dhe si bakall, - shkruante atëherë Du- shqiptarët, një vrasje vlen 750 piastra. Ta- burrit të vdekur. Janë të bijtë që marrin Por kjo përqasje nuk ishte e re sepse gati homerike. Nê botimin për shqiptarêt në mont, në librin që do të botonte nën titul- rifa e princave “merovingines”(frankët e tokën dhe bagëtitë. Nëse nëna nuk mar- një shekull më parë se ata, kishte qenë “Bota greko-sllave - Shqiptarêt” apo siç i lin “Ballkani dhe Adriatiku”. - Ishte një shekujve V-VIII, L.R.) nuk ishte më e lar- tohet, ajo konsiderohet si pasuri e lënë në fakt një studjues i njohur francez, i cili cilêson ndryshe ai “Populli i tê bardhëve” lloj dyqani ku shiten erëza, verë, likere të se kaq. Zakoni i pagimit në raste të tilla nga burri i vdekur, ose më shpesh ato i kishte bredhur në malet shqiptare në kër- duke shkruar për “pagesën e gjakut” dhe dhe gjithçka e nevojshme për këtë popull u zhduk shpejt tek helenët. Në “skenën e mbajnë pranë tyre. Shumë herë gruaja kim të këtij “prushi” homerik, të cilin ai e mënyrën për të ndaluar hemoragjinë e që ka pak nevoja. Një grua rreth të pesëd- gjykimit” që e shohim në mburojën e Aki- kthehet në familjen e prindërve të saj preku realisht. Ky ishte Albert Dumont, gjatë midis fiseve në gjak, ai pohon: “Mar- hjetave është ulur në një cep: ka gjashtë lit, të dyja palët kundërshtare diskutojnë vetëm me gjërat e përdorimit që i japin një nga studiuesit më me emër të Francës rëveshjet mes fiseve në gjak bëhen përmes javë që nuk e ka lëshuar atë vend. Ditën rreth çmimit që duhet paguar për një të gjatë fejesës. Zakonet antike tregojnë se në mbi antikitetin dhe Ballkanin. atyre që quhen «plak»,- shkruante Robert. e kalon duke qarë e duke klithur: “Ah, vrarë. Grekët përdornin fjalën që më vonë shumë vende, vejusha mund të martohej Ç’kishte ndodhur atëherë?... Në - Zakonisht mblidhen 12 pleq së bashku ata që vranë tim bir!” Djali i viktimës pret nënkuptonte ndëshkimin. Ndërsa pena, dhe pa dëshirën e saj me burrat e familjes mëngjesin e 23 dhjetorit të vitit 1871, (ose 24), të cilët ulen në formë rrethi, klientët dhe duket i ngushëlluar. Ai na peine, tregon një pagesë, nga fjala latine së burrit të vdekur. Ky zakon është tek sh- Albert Dumont (Charles-Albert-Auguste- mbi një pirg guri, duke formuar kështu shpjegon se një nga fqinjët erdhi aty, një «pendere», «poenam». Tacite shkruan se qiptarët dhe ne s’kemi asnjë vështirësi për Eugène Dumont) linte portin e Kotorrit. Në atë që quhet «rrethi i gjakut», i cili drejto- grindje plasi, thikat u nxorrën dhe ati i tij ishte koha e gjatë e gjakmarrjes që bëri të ta konstatuar atë. Gruaja është më shumë bllokun e tij të shënimeve, ai nuk harronte het nga një kryeplak. Eshtë ai që kërkon u vra e ra i vdekur. “Ishte vërtet një trim! lindë kompensimi i gjakut. “Dhe urrejtja një plaçkë, një objekt, sesa një njeri.” Ai të shënonte për natyrën e atyre brigjeve ku shpagimin e gjakut. Këmbanat bien, gratë - na thanë ata përreth. - Cili, i vrari apo duhet ndarë ndër të afërmit dhe miqtë konstatoi me habi që në disa qytete, kur “në breg, orkestra e regjimentit austriak afrohen me veshjet e tyre më të mira dhe vrasësi? - Oh, që të dy. Kështu është këtu. e babait të tij. Këto urrejtje nuk janë të vajzat kalonin moshën e adoleshencës, ato luan muzikë”. Anija “Miramar”, e shoqërisë para kishës dhe flamurit të fisit në krye Ishte zemërimi i Zotit që solli të keqen! pamëshirshme. Madje dhe vrasja pagohet, i mbanin të mbyllura në shtëpi deri sa ato “Lloyd”, e cila kishte vite që rrihte brigjet e të saj bëhen lutje solemne. Dymbëdhjetë Dhe fajtori ia kishte mbathur nga frika e pësohet, përmes dhënies së një numri kaf- martoheshin. “Ato që janë kristiane dalin Adriatikut, ndaloi në Tivar, ku atij tashmë nëna të fisit që ka bërë vrasjen, vijnë duke hakmarrjes të të afërmve të viktimës. Por shësh. Atëherë gjithë familja është e kën- një herë në vit për të shkuar në meshën i duhet të shkojë me kuaj nga Tivari për mbajtur në gji foshnjat e tyre dhe ato askush nuk mendon ta qortojë atë morali- aqur”. Kjo frazë zbatohet tek shqiptarët që bëhet posaçërisht për to, gjatë natës në Shkodër, udha e zakonshme nga vinin rënkojnë nga dhimbja në këmbë të njeriut dhe gjermanët”. së Krishtlindjes. Me përjashtim të kësaj konsujt francezë dhe udhêtarê tê tjerê nga feste, ato shohin veçse njerëzit e familjes që ka pësuar tragjedinë. Ndërkohë ple- Europa. Koha ishte e ftohtë dhe qielli larg qtë diskutojnë çmimin e gjakut. Të gjitha Gratë e rrëmbyera dhe priftin që u vjen tu mësojë katekiz- gjëmonte. “Rruga gjer në Shkodër shkon plagët e të vrarët, numurohen me imtësi, si në tregimet antike min… Udhëtarët e kanë thënë shpesh se shtatë, pesëmbëdhjetë apo njëzetë orë, duke caktuar çmimin që duhet paguar si “Jeta shqiptare është tepër e thjeshtë, një burrë mund të udhëtonte në të gjithë sipas stinës, shirave ose ujit nëpër shtigje”, në kodet e vjetra gjermanike apo në ritet - shkruante ai. - Ata nuk janë bujq dhe i Shqipërinë nën mbrojtjen e një gruaje. Në - shënon ai. Rruga në fakt është plot ngjitje e vjetra të frankëve. Më së fundi shfaqet përbuzin punët e mundimshme. Ata i çojnë këto vende, prekja e nderit të gruas është e zbritje, mes shkëmbenjve, ku padyshim, fajtori, i cili ka varur në qafë armën që bagëtitë në kullota, siç bënin heronjtë grekë, diçka shumë e rrallë”. pamjet madhështore e habisin çdo udhëtar ka qëlluar viktimën. Ai zvarritet në gjunjë të cilët të gjithë ishin barinj. Nëse stina ës- Po, gjaksi mund të udhëtonte krah një të huaj që zbret në këto anë, siç do ta deri tek prijësi i gjykimit, i cili i heq atij ar- htë shumë e keqe, ata djegin dru dhe bëjnë gruaje pa patur frikë se rrugës mund ta vri- mrekullonin disa vite më pas, Pierre mën nga qafa dhe e flak tutje. Familjarët qymyr. Kjo padyshim është industria primi- snin. Kjo histori i kishte ndodhur dhe një ga- Loti-n. Nga Leqet e Hotit ata zbrisnin drejt e viktimës e marrin dhe e thyejnë atë. sht. Madje dhe kjo nënë që nuk mund të tive që historia mund të ketë… ” Atij i bën zetareje franceze, Paule Fercoq de Leslay, Shkodrës, por sapo hynë në rrugën që Kryetari i familjes tundet, qan, vështron ngushëllohet dot e as vrasësi i mallkuar, përshtypje jeta e shqiptarëve nëpër kasolle, e cila ashtu si irlandezët Parry dhe Lord, zgjatet drejt qytetit, atje rrëzë kështjellës, qiellin dhe ndërkohë fajtori i puth gjunjët. i cili nuk beson se vrasja është një krim por megjithatë habitet që gjen atje thesare të udhëtonte me kuaj në të njëjtën kohë me ta Dumont shikon dyqanet, ku siç shkruan Por ai i përgjigjet: “Shpirti im nuk është kaq i madh… vërteta. Jo vetëm armë të bukura e të punua- nëpër malet shqiptare. Një djalosh që kishte ai “Në pazarin e Shkodrës, një nga më të ende gati”. Më së fundi, kur ai është gati Ky lloj shpagimi, i gjakut për gjak, ra në filigran, por dhe varëse ari, bixhuteri bërë një vrasje, kur dëgjoi se ajo kalonte në rëndësishmit e Turqisë, vijnë nga të gjitha ta falë, ai e ngre fajtorin e mbytur në lotë, apo i dëmshpërblimit të gjakut të derdhur, të jashtëzakonshme dhe zbukurime të tjera ato anë, shkoi me të, meqë ajo do merrte malet e pashallikut si dhe nga Mali i Zi. e pështet pas gjoksit të tij dhe bashkë me ishte harruar në Europë. E megjithatë, në që malësorët i transmetojnë brez pas brezi. udhën drejt kullës së prindërve të tij dhe ai Por çdo vit, uji përmbyt dyqanet e tij.” Tri të hidhen në krahët e prijësit pajtues. Një malet e thella shqiptare dhe ato të Malit “Si vallë këto xhevahire kanë ardhur deri në ishte i sigurt se gjatë atij udhëtimi, askush muaj më parë, për Shkodrën, atij i kishte paqe e përjetshme vendoset përmes beti- të Zi, ky shpagim kishte krijuar mekaniz- këto male?... Askush nuk e di. Shqiptarët nuk do guxonte të qëllonte, sepse mund folur miku i tij, etnografi dhe kartografi i mit midis dy fiseve, të cilët sipas shpre- min e vet, i cili lëvizte, diku pengohej, më të respektuar, ata që quhen “plak” dhe të vriste një grua, dhe për më tepër një të njohur francez Guillaume Lejean, i cili për hjes «gjaku u përzje» bëhen miq për kokë. ndalohej e pastaj vihej përsëri në lëvizje, që shikohen si nderi i racës së tyre, bëjnë huaj… Gjatë atij rrugëtimi të vështirë, (dimri herë të dytë e kishte vizituar Shqipërinë. Atij të cilit i detyrojnë gjakun, zgjidhet si me një jehonë të vazhdueshme krismash punë dhe nga më të rëndomtat. Gjatë kohës qenkej vërtet i egër në ato male), Dumont Ai e kishte takuar në Maqedoni, gjatë një kumbar i fëmijës së parë që do të lindë që nuk ndalonin. Dhe kjo, Dumont-it i që i biri u prin buajve në arë, si Menelas, shënonte gjithçka: rite, zakone, tipa socialë, udhëtimi. “E takova në Filipopolis, ku nga fisi tjetër. Atëherë kjo familje shtron rikujtonte Antikitetin grek, të cilin shtatë i ati ndërton shtëpinë, ashtu si Uliksi. Për besytni popullore… - “S’ka popull që të mos ishte sëmurë nga ethet, pas gjithë atyre një gosti të bollshme, ku piqen dele dhe vjet më parë e kishte studjuar në Shkollën darkë, kur ju pret si mik ai e therr delen u ketë besuar shpirtrave. Por ka diçka që lodhjeve të mëdha…” - shkruante ai. ndonjëherë disa buaj dhe ku hidhet valle. Franceze të Athinës.“Streha që i jepej një vetë, ashtu siç bënte Akili… Ulemi në tokë ka mbetur e veçantë tek shqiptarët: fune- Biseda për Shqipërinë ishte e nevojshme Në fund, para se të marrin leje të largo- njeriu, - vazhdon ai, - që kishte bërë vrasje në mes enëve më të zakonshme dhe ju përc- ralet dhe banketi për të vdekurit. Kur një për të, pasi Dumont përgatiste udhëtimin hen, prijësi i familjes së viktimës u kthen në shoqërinë antike greke, shpjegohet nga illni dorë më dorë një tas të marrë nga mi- shqiptar vdes, mblidhet e gjithë familja: ata e tij drejt atyre viseve që fare pak njerëz një pjesë të pagesës ose shpesh dhe gjithë këto mendësi e vrasje. Shqiptari është qtë e tyre të civilizuar. Gratë shërbejnë. Kur shkulin flokët dhe çjerrin faqet, të cilat shpe- i kishin shkelur. Dhe ja tani, ai vëzhgonte shumën e taksës së detyruar. Kuptohet që mikpritës për vrasësin që fshihet dhe që darka mbaron, plaku merr lahutën dhe luan sh mbulohen me gjak. Ai i gris dhe teshat tokën shqiptare, njerëzit, sjelljet e tyre, një gjëndje e tillë shoqërore në Shqipëri nuk është i klanit të tij. Ai e mirëpret dhe vetë, ndërkohë që të rinjtë bëjnë gara ose e trupit. Secili nga familja duhet t’i flasë të takohej me konsullin francez në Shkodër e bën të pamundur çdo lloj administrimi i siguron atij mbrojtjen. Vetëm familja e bashkohen të kapur për qafe, në një valle vdekurit, duke lëvduar dhuntitë e tij: impro- dhe fillonte të frekuentonte kafenetë e të rregullt. Dhe Porta Sublime mbetet të vrarit ka të drejtë të shpagohet ndaj tij. të vjetër; burrat kapen nga duart dhe bëjnë vizimet e tyre që zgjasin me orë, ndërpriten këtij qyteti, të njohur për kështjellën e tij, armikja më e madhe e jetës klanike. Ajo Dhe kuptohet lehtë ajo që ata mendojnë gjoja si viktimat në labirinthin e Kretës…» nga klithma dhe të qara. Kur ke parë një takonte malësorë dhë shpejt merr udhën e çka kërkon Porta, përmes litarit e shpatës, se ç’është një njeri i mirë apo i keq, çka Kështu, gjithçka që shkruan ai të sjell skenë të tillë, kjo s’mund të harrohet…” maleve. është që klanet feudale të organizohen me e gjejmë në shprehjet e vjetra homerike. kujtimin e përshkrimeve homerike… «Ari- bej trashëgues...” Ai që është i mirë, nuk është shqiptari i stoti, - vazhdonte Dumont, - tregon se kërk- Rrush, shegë apo verë Greqia homerike Gjatë udhëtimit të tij në Shqipëri, nga virtutit që e zotëron vetveten dhe pasionet esa që i fejuari tu paguajë prikë prindërve për të vdekurit në malet shqiptare veriu në jug, idea e Dumont merr një for- e tij, por është njeriu i fortë, ai që impo- të nuses është një nga karakteristikat e Një lloj vajtimi tjetër apo ceremoniali Albert Dumont, i cili prej disa vitesh më solide: ai është i bindur se prushi i nohet nga fjala dhe veprimet e tij, është shoqërisë primitive. Shqiptari e bën këtë funeral, Dumont ndesh tashmë në jug ishte marrë me mbishkrimet e vjetra, ishte dikurshëm homerik është ende i ndezur ai, para të cilit duhet të nënshtrohesh, ai pagesë. Kjo shumë e paguar nga burri, në të Shqipërisë, në Gjirokastër para se të nisur me një qëllim të caktuar: të gjente në malet shqiptare. Një shekull më pas, që vërtet është zot i të tjerëve. I keq është ligjet lombarde quhet “mund” dhe është ndërmerrte udhën drejt Epirit të banuar përafërsitë e antikitetit grek me shqiptarët po të ishte gjallë, ai do të gëzohej, nëse i dobëti, i ndrojturi. Shqiptari tregon me objekt i shumë diskutimeve. Kodi i Ethel- nga shqiptarët ortodoksë : “Rasti e solli e maleve veriore. Kur shkruan për tributë, do të merrte vesh se një udhëtim të tillë krenari që i vodhi delet e tribusë fqinje. Ai bert përcakton numrin e kafshëve që burri që atë ditë të kaloja para një shtëpie ku ai thotë se “ata jetojnë të izoluar, por kanë kishin bërë studjues të tjerë, kësaj rradhe e ka kapur atë në befasi, e ka mashtruar do t’i japë prindërve të gruas së ardhshme. qanin të vdekurin. Klithmat filluan para një kryeplak, i cili vendos për kohën e nga një botë më e qytetëruar. Milman dhe e ka vrarë armikun e tij, pasi askush Në të njëjtin kuptim, Homeri shkruan se se të agonte dhe nuk u ndërprenë veç një kullotave, ndarjen e tyre dhe kohën e Parry, ishte një nga ata që kishte studiuar nuk është më dinak se ai. Askush tjetër gratë e bukura vlejnë shumë buaj. Kjo fjalë çast në mesditë, për të vazhduar pastaj shtegtimit; kur ka ankesa të një fqinji për traditën gojore të Jugosllavisë në vitet nuk e bën më shumë viktimën të vuajë se tek grekët është si “mundinen” tek gjer- gjer në mbrëmje. Dhe ato dëgjoheshin në tjetrin, etj. Në Greqinë antike, qeverita- 1933 dhe 1934. Në një nga udhëtimet sa ai. Kështu dhe i mënçuri Nestor mbur- manët. Në disa tribu, martesa bëhet me tërë lagjen. Ato të qara të vajtueshme, të rët e çdo tribuje quheshin “pleq”. Ishin e tij në Novi Pazar, ai kishte regjistruar rej në kuvendin e grekëve për barbarinë të grabitur. Çdokush do të martohet duke përzjera me ulurima, nuk i kishin shteruar ata që bënin drejtësi, ashtu të ulur mbi disa rapsodë shqiptarë, të cilët këndonin e kohës së rinisë së tij. Po kështu, Uliksi grabitur gruan e tribusë armike. Në Orosh, forcat e vajtojcave, të cilat të nesërmen, në qendër të Mirditës, pothuaj gjithë gratë gurë, në formë rrethi, siç tregohet dhe në në dy gjuhët: serbisht dhe shqip të njëjtat pati meritën të citohej si shëmbull midis gjendeshin në të njëjtin vënd për të vazh- janë të grabitura. Princi i zonës, meqë para mburojën e Akilit. Kur prijësit shqiptarë këngë të “Eposit shqiptar të Veriut”. Në njerëzve të kohës së tij, duke kujtuar duar vajin. Gjatë gjithë vitit, dy apo tri disa vitesh mbeti i ve, grabiti bijën e një mblidhen po kështu për të vendosur, ata Europë ishte koha e vlerësimit apo e “Kul- me krenari gjyshin nga e ëma, Antlykos, herë në javë, gratë vijnë për të qarë atë beu të Krujës. Dhe kjo është e përgjiths- formojnë atë që quhet “rrethi i gjakut” (la tit të epopesë homerike”, meqë letrarët e një grabitës me emër, i cili mbrohej nga që nuk është më në këtë botë. Praktika të hyjnitë, veçanërisht nga Hermes… Deri hme në këto male… Burri do që askush ronde du sang), çka sagat e vjetra e quajnë kontinentit të Vjetër po i riktheheshin le- tilla nënkuptojnë mbresa të dhunshme që në epokën historike, në kohën e Tuqidi- mos ta prekë atë. Ai është i ëmbël me të, “gerichtsring”. Këtë zakon apo rit e kishte gjendave dhe bëmave homerike. Pasi ki- u japin këtyre grave forca të atilla që nuk dhit dhe Platonit, pirateria do të mbetej e trajton si fëmijë që kërkon ta përkëdhelin venë nê dukje gjysëm shekulli mê parê, shte mësuar shqipen në Dubrovnik, Parry njihen në vendet tona. jo vetëm një profesion i nderuar, por ajo dhe që i ati ia jep. I shtyrë nga instiktet, (vijon në faqen 19) pagina 15 Anno 18 n.1 Febbraio 2020 Medioevo Mehmet Aga Biçakçiu përballë një proçesi gjyqësor në vitin 1598 dhe fermanit të Sulltan Murati iv, në vitin 1627. Prof. Dr Lutfi ALIA shoqëruar nga dëshmitarët, “O ti më i larti i Emirëve të mi të ndritur, më madje Mehmet Biçakçiu i i zgjedhuri ndër të mëdhenjtë e perandorisë sime, amilja fisnike Biçaku e Elbasanit, nga shek- kërkon Kadiut të degjohen dhe mbartës i vetive më të pëlqyeshme për mua, mjeshtër ulli XVI, deri në gjysmën e parë të shekullit dëshmitarët. i ligjërimeve të shkëlqyeshme, Sanxhakbeu im i fuq- FXX, u shqua në jetën politike, ushtarake, Pse Marta nuk ishte e pra- ishëm dhe besnik i Elbasanit, Ali, që Allahu i plotë- ekonomike, kulturore dhe shoqërore të atyre nishem gjatë proçesit gjyqësor, fuqishëm ta shtoftë lavdinë, t’i plotësoftë dëshirat, kohëve të vështira. Disa pjestarë të kësaj familje, pse nuk u thirr të dëshmonte? të ruajtë pushtetin dhe ju, krerët më të shquar, ju ka- ndonëse për kohë të gjatë ishin në shërbim të Ndonëse nuk shkruhen dilerët e sanxhakut tim të Elbasanit, zoti ua ruajtë Perandorisë Osmane, ku me aftësi dhe merita cilat ishin argumentat, apo dijet dhe emrin, dhe ju, dijetarët e drejtësisë dhe të fituan tituj, grada e ndere, në fakt nuk e braktisën natyra e mosmarrëveshjeve, urtët, që zoti ua ruajtë virtytet, dhe ju, të nderuarit e Elbasanin, por punuan për vendlindjen, duke apo akuzat, që diktuan ndarjen popullit, ju agallaret dhe jeniçerët e mi besnikë, dhe i kulmuar kontributet me patriotin Aqif Pashe e Hasan Beut me Martën, nuk ju kështjellarë dhe mbrojtës të kështjellave të mija, Elbasani, i cili krah Ismail Bej Vlorës, u shqua pasqyrohen as argumentat e që Zoti ua shtoftë zellin dhe vëmendjen: kur kjo në organizmin dhe drejtimin e Kryengritjes së dëshmitarëve, por të tërheq ve- letër e shkruar me dorën time të lartë të arrijë tek ju, Përgjithëshme, që u konkretizua me shpalljen e mendjen fakti se Mehmet Aga, mësoni se me një ferman të mëparshëm perandorak, Pavarësisë së Shqipërisë me 28 nëntor 1912. Hasan Beu dhe dëshmitarët e u kisha urdhëruar ta quanit si detyrën tuaj më të Ndër pinjollët e kësaj familje, në fund të Xhamia e Agait në Elbasan, e ndërtuar në vitet 1630 - 1640 nga tyre, shprehen për ndarje kon- rëndësishme asgjësimin përfundimtar të tradhë-tarit shekullit XVI dhe fillim të shekullit XVII, shquhet Rabihan Vlora, në nderim të bashkëshortit Mehmet Aga Biçakçiu. Në sensuale, pra Hasani dhe Marta të Zotit dhe perandorisë , Mehemet Biçakoglu, që dhe Mehmeti II Biçakçiu. Ishte 12 vjeç kur i vdiq vitin 1967, xhaminë e shndërruan në palestër, më pas u braktis, deri e pranojnë prishjen e kurorës shpirti i tij i qelbur të dëbohej sa më shpejt nga kjo i ati Isuf Aga Biçakçiu dhe me që ishte i mitur, sa u rrënua në vitin 1980. bashkëshortore. jetë dhe trupi i tj të zhdukej nga kjo tokë. Sharia e Elbasanit vendosi tutor të tij, Balli Beun Ky aspekt shprehet në sen- Por për ta sabotuar këtë urdhër tim të pak- e Manastirit, i cili e ndihmoi në administrimin e 1, vitet 1498 – 1933, kapitulli I, faqe 126. tencën: “Me që është dëshirë e përbashkët, pranohet undërshtueshëm, përrreth tradharit u mblodhën dhe pronave të mëdha të Biçakçijeve, që shtriheshin Në këtë dokument, përshkruhet proçedura e ndarja e Martës”. guxuan të thonë se fermani im i shenjtë nuk ishte nga Elbasani, deri në Çermë të Lushnjës. ndjekur dhe sentenca përfundimtare, e shpallur Një enigëm tjetër rreth këtij proçesi është se i vërtetë, por i rremë. Këta gënjeshtarë dinakë dhe Mehmeti II u arsimua në qytetin e lindjes dhe nga Kadiu, në përfundim të seancës gjyqësore, ku nuk flitet per pranine e Martes, e në se nuk ishte rebelë janë Sulejman Bejzade (i biri i beut) Ahmet shpejt u impenjua në administrimin e pronave të shkruhet: në sallën e gjyqit, kush e përfaqësonte, a kishte Shishko (trashaluqi), Ibrahim Solomon-zade (i biri i gjëra të familjes dhe në administratën e Kazasë të “Biçakçiu Mehmet, erdhi në sallën e gjyqit dhe dëshmitarët e saj në këtë proçes? Solomonit, çifuti të kthyer), Hysen dhe Kurt Imami Elbasanit. deklaroi: I quajturi Biçak Hasan, që është njeriu i Akti gjyqësor nuk jep informacione për Martën dhe shokët e tyre. Mehmeti Aga u martua me Rabihan Vlora, e im, e ndanë gruan e tij raja, të quajtur Marta, por dhe është e kuptueshme për pozicionin inferior, që Për tu dhënë fund njëherë e mirë të gjitha saji- bija e Sinan Pashë Vlorës, sanxhakbeu i Vlorës. i kërkoj pleqësisë, të degjoi dëshmitarët e mi dhe të kishte gruaja në ato vite mesjete, andaj nuk mund meve të këtyre tradhëtarëve dhe yshtësve, po ju dër- Gjatë viteve që ishte funksionar në kazanë e regjistrohet ndarja. të pritet të flitej e të shkruhej më shumë. goj këtë letër të dytë dhe urdhëroj: Pa humbur kohë Elbasanit, Mehmet Aga Biçaku ndërtoi ujësjellësin Rreth kësaj kërkese, spahiu Hasan Biçakçiu Ndofta ndarja ishte konkretizuar paraprakisht, duke u menduar gjatë dhe pa lejuar t’u trembin me e qytetit, vepër e rëndësishme, që ka funksionuar deklaroi: Ne të dy, jemi dakort të ndahemi. pra ishte kryer “de facto” dhe Marta ishte larguar llafe të kota, t’i kapni nxitësit e trazirave të kësaj deri në vitet 60’ të shekullit XX. Dëshmojmë se i sipërpermenduri Hasan Biçaku, në vendlindjen e saj dhe ky proçes, zhvillohej lëvizje kriminale dhe t’i varni menjëherë si shembull Djali i madh i Mehmetit, Hasan Beu shërbente e ndanë bashkëshorten e tij Marta. vetëm për të ligjëruar (de juris) ndarjen e Hasanit tmerrues për të gjithë njerëzit e tjerë të pabindur. në repartin e Spahijve në Sanxhakun e Elbasanit. Me që është dëshirë e tyre e përbashkët, pranohet me Martën. Ky është varianti më bindës rreth kë- Ndërsa për të arrestuar tradhëtarin e gjithë kë- Si komandant i repartit të kavalerisës të garnizonit ndarja e Martës. tyre inkonveniencave proçedurale dhe mungesës tyre trubullirave, Mehmet Biçakoglu dhe për ta sjellë turk të Elbasanit, Hasan Beu lëvizte vazhdimisht Ky vendim u shënua në regjistrin përkatës në të informacioneve për këtë divorc. atë në oborrin tim të ndritur, kam ngarkuar dhe der- nëpër nahijet e Sanxhakut, sidomos pas shtypjes Hanën e Dhul Hixhas, viti 1014”. Këto paqartësi e prezantojnë plot mistere dhe guar tek ju Kapuxhibashin Hysenin (oficer i gardës të kryengritjes të martaneshasve të vitit 1595 me (AQSH: Kapitulli 1498 – 1933, faqe 126). enigma këtë ngjarje, por nga ana tjetër, të zgjojnë së pallatit), i denjë për të gjitha nderet dhe për besi- prijës Mark Gjinin, shkonte shpesh me ekspedita Si kuptohet, në shekullin e XVI, ndarja e gruas dhe një ndjenjë krenarie për kulturën tolerante, që min tuaj të plotë , që zoti ia shpërbleftë mundimin në Val, për të konstrolluar situatën. Gjatë vizitave nga burri, kryhej me proçes gjyqësor, i kryesuar ekzistonte ndër shqiptaret në mesjetën e errët nën dhe ai do të jetë zbatuesi i vullnetit tim të lartë. dhe qëndrimit ne Val, njohu Martën, një vajzë e nga Kadiu, i cili vinte nga rradhët e ulemave dhe pushtimin e egër otoman, që imponoi diskreminim Sapo vullneti im i ndritur të bëhet i ditur, urd- krishterë, të cilën e pëlqeu për bukurinë e rrallë përfaqësonte drejtësinë në emër të sulltanit. dhe nënshtrimin e grave. hëroj : ti mëkëmbësi im, ju paria e vendit, ju di- dhe zgjuarsinë. Në regjistrat e Sharijes të Elbasanit, Pas kësaj ngjarje të vitit 1598, Mehmet Aga jetarë të ligjit, mblidhni ushtarët dhe popullin dhe Familja e Biçakëve të Elbasanit, kishte lidhje shënoheshin të gjitha veprimtaritë juridike të Biçakçiu përmendet në dy fermane të Sulltanit, ku kapni dhe varni ata që guxuan e thanë se Fermani të vjetra miqësie me valatosët, madje kjo lidhje së drejtës civile, familjare dhe penale, natyrisht shpallej dënimi i tij me vdekje, si një ndër organi- im i parë ishte i rremë. miqësie, nuk u trondit asnjëherë dhe nga viti në regjistroheshin dhe divorcet, por pak nga këto zatorët e revoltës të jeniçereve. Urdhëroj që me gjithë mjetet që keni, ta kapni vit u forcua dhe me krushqinë, por më shumë u dokumenta, kanë mbetur në arkivat tona dhe një Në vitet e para të shekullit XVII, Mehmet Aga tradhëtarin Biçakoglu e t’ia dorëzoni kapuxhibashit shpreh me Aqif Pashë Biçakun, të cilin malësorët prej tyre është akti i divorcit i Hasan Bej Biçakut Biçakçiun e thirrën në Stamboll, ku e ngarkuan tim...... sepse dijeni, se po vepruat ndryshe, u beto- martaneshas e mbështetën masivisht gjatë viteve me Martën. me detyrën komandant prapavije i reparteve të hem mbi shpirtin e shenjtë të të parëve të mi të ndri- të kryengritjes së përgjithëshme për Pavarësinë e Nga ky akt gjyqësor, rezulton se proçedura dhe jeniçerëve. tur, se do tua pres kokat të gjithëve. Dhe mos kërkoni Shqipërisë, ashtu si dhe në vitet e më pasme. Aqif sentenca e këtij proçesi bazohej në Sharia, pra në Në vitin 1623, Mehmet Aga Biçakçiu mori pastaj të lypni mëshirë. Asnjë pendim i mëvonshëm kompleksin e normave fetare, juridike dhe sociale, Pasha Biçakçiu ishte bektashi dhe shpesh shkonte pjesë, madje ishte një ndër organizatorët e rrebe- nuk do të pranohet. të bazuar në doktrinat e Kuranit, të cilat në tërësi, në Teqen e Martaneshit, madje kur i lindi djali, limi të jeniçerëve kundër Sulltan Muratit IV. Kjo Ju të gjithë e keni për detyrë t›i kapni nxitësit shprehnin të drejtën private, penale, civile, famil- përgimin e festoi në Martaneshit dhe emrin Ibrahim revoltë dështoi e për t’i shpëtuar ndëshkimeve dhe e këtyre trazirave, tua dorëzoni shpatës së drejtësisë jare, proçeduriale dhe normat fiskale. ia dha Baba Jashari i Teqes së Martaneshit. burgut, u arratis së bashku me disa oficera të tjerë, që ata të varen në sheshet e lagjeve tuaja. Ndërsa Ky legjislacion kompleks i aprovuar nga Sull- Hasan Beu Biçakçiu shkonte shpesh në Val, mes tyre dhe miku i tij i krishterë Koço Zadeja. Biçakoglun duhet t’ia dorëzoni Portës time të Lartë, tan Sulejmani I i Madhërishmi Kanuniu (1494 – kështu e zgjeroi dhe e forcoi miqësinë me malësorët Pas shumë peripecishë, Mehmet Aga u kthye që të marrë vendimin e merituar. 1566), ishte aktiv dhe veproi për shumë shekuj në valatos. Njohja dhe idili i dashurisë me Martën, u në Elbasan dhe u dorëzua në besë te miku i Ky është vullneti im i lartë, që përmban ky Perandorinë Osmane, si kuptohet zbatohej dhe në konkretizua me fejesën dhe më pas, Hasan Beu u familjes Shishko Ahmet Beu, i cili e strehoi dhe e ferman perandorak, andaj duhet t’i jepni besim të trevat shqiptare. Duke e analizuar këtë akt gjyqe- martua me këtë vajzë të bukur malësore të besimit mori në mbrojtje, madje për këtë vendim të guxim- plotë dhe të bëni ashtu siç thotë ai. sor, rezultojnë disa aspekte të paqarta, që vlen t’i të krishterë (raja). shëm, pati mbështetje të madhe dhe nga populli i I lëshuar në pallatin tim të lumturisë. diskutojmë. Elbasanit. Në muajt e verës shkonte në bjeshkët e Nuk dihet nga cila familje ishte Marta, nuk Sulltan Murati IV Në aktin e gjykatës theksohet: “Biçakçiu Martaneshit, ku malesorët e trajtonin me nderime dihet çfarë ecurie pati jeta e tyre bashkëshortore, Më 17 të muajit Sheval të vitit 1003 (Viti 1627 Mehmet, u paraqit në zyrën e Sharies të Elbasanit, dhe e mbronin nga xhandarmëria turke. sa vite jetuan së bashku, në se kishin apo jo fëmijë, sipas kalendarit Gregorian) për ndarjen e Hasan Biçakçiut, me gruan e tij raja Sulltan Murati IV, i akuzoi organizatorët për por dimë se Marta nuk u konvertua në myslimane, Edhe pse fermani i dytë ishte kërcënues, Ali (e krishtera) Marta”. tradhëti ndaj Perandorisë dhe i dënoi me vdekje. Pashë Vlora, sanxhakbeu i Elbasanit nuk e ndryshoi por vazhdonte të kryente rregullisht ritet e Lind pyetja: Pse duhej të paraqitej Mehm- Këtë vendim e shpalli në fermanin e vitit 1623, që qëndrimin e tij në mbrojtje të kunatit Mehmet Aga krishtera dhe të frekuentonte kishën në Kala. et Aga Biçakçiu me kërkesën për divorc dhe jo ia dërgoi për zbatim Ali Pashë Vlorës sanxhakbeut Ndofta kjo “divergjencë” fetare mes Hasan Beut Hasani, bashkëshorti i Martës? Ndofta Mehmet te Elbasanit. Ky urdheri i Sulltanit nuk u zbatua Biçakçiut dhe pse me fermanet e më parshëm ishte dhe Martës, i shembi kufijt e dashurisë, sa ndikoi Aga, nuk miratonte qëndrimin e Martës, që vazh- nga sanxhakbeu. i dënuar me vdekje për tradhëti ndaj Perandorisë. të mos funksiononte martesa, por nuk përjashtohet donte të praktikonte ritet fetare të krishtera, ose si Si tregonte Ibrahim Bej Biçaku, rreth kësaj ng- Mehmet Aga Biçakçiu vazhdonte të strehohej dhe ndikimi i rrethanave shoqërore të kohës, funksionar i Elbasanit, përfitonte të përdorte auto- jarje të Mehmet Aga Biçakçiut dhe përndjekjeve të në Elbasan, duke lëvizur me kujdes nëpër shtëpiat sidomos presioni i autoriteteve turke dhe i klerit ritetin e tij, për të imponuar një vendim të shpejtë vazhdueshme të tij nga turqit, Lef Nosi dispononte e miqëve dhe sidomos në trevat malore. Kështu mysliman, që në ato vite, e kishin intensifikuar të ndarjes të Hasanit me Martën. dokumenta si dhe fermanin e parë të Sulltanit, por do të kishte vazhduar gjatë, në se nuk do te ishte politikën islame të proselitizmit. Në aktin gjyqesor theksohet se Mehmet Aga për fatin e keq nuk dihet ku kanë përfunduar. mashtruar, ose me saktë i tradhëtuar nga një re- Nuk dihen motivet e vërteta të prishjes së Biçakçiu dëshmon: “I quajturi Biçaku Hasan, që Sulltan Murati IV, i egërsuar për mos zbati- negat shqiptar, në shërbim të perandorisë turke. martesës, por njohim vendimin e gjykatës për është njeriu i im, e ndanë gruan e tij raja, të quajtur min e urdhërit, në vitin 1627 shpalli fermanin e Pikërisht në vitin 1628, Veziri i Madh Merre Hy- divorcin. Marta...” dytë, që ia dërgoi Ali Pashë Vlorës Sanxhakbeut sen Pasha, shqiptar nga Ohri, e mashtroi Mehmet Në vjeshtën e vitit 1598 (muaji i fundit Dhul- Rreth kësaj dëshmie lind pyetja: Pse thuhet të Elbasanit. Biçakçiun, duke e ftuar në Stamboll, me prem- Hixhah i vitit 1014 i Hixhrit), Mehmet Aga “...është njeriu im” dhe nuk deklaron është djali Origjinali i fermanit ndodhet në arkivin e timin se do të ndërhynte personalisht për ta falur Biçakçiu dhe i biri Hasan Bej Biçakçiu, ishin në im? Ndofta është një gabim i shkruesit të aktit, por Dervish Bej Biçakçiut në Elbasan. Dokumenti Sulltan Murati IV, por sapo Ai arrijti në Stamboll e gjykatën e Elbasanit, për ndarjen e Hasanit me nuk përjashtohet fakti se mund të jetë dhe gabim Nr. 150. Ngjarje e Mehmet Aga Biçakçiut, është arrestuan dhe e vranë. Martën. në përkthim, pasi në turqishten e vjetër fjala “ev- përshkruar saktësisht nga Eqrem Bej Vlora dhe Mehmet Aga Biçakçiu nuk ishte as i pari dhe Proçesi gjyqësor që u zhvillua në Elbasan lati”, ka përdorim ekuivalent me “djali im”. Baronesha Marie Von Godin, në librin “Ndihmesë as i fundit, që u prè në besë, që u tradhetua dhe u në vitin 1598, mbyllet me vendimin e gjykatës, Sipas ligjeve të Sharies, në gjyq duhej të për historinë e sundimit turk në Shqipëri». ndëshkua nga i ashtuquajturi bashkatdhëtari. dokument që ruhet në Arkivin Qendror të paraqitej çifti, pra burri dhe gruaja – Hasani dhe Në vazhdim po prezantoj tekstin e Fermanit të Mehmet Aga Biçakçiu e mbylli kalvarin e perse- Shtetit:“Akt çkurorëzimi i Biçakçiut Hasan, me Marta, ndërsa rezulton se u prezantuan Mehmet dytë të vitit 1627 të Sulltan Murati IV, për dënimin kutimeve dhe mundimeve në mënyrë tragjike, por Martën”, i shkruar në gjuhë osmanishte, Dosja Nr Aga Biçakçiu dhe i biri Hasan Bej Biçakçiu, të me vdekje të Mehmet Aga Biçakçiut: vazhdon të kujtohet me nderime dhe respekte. Antichità Anno 18 n.1 Febbraio 2020 pagina 16 Zbulohet qyteti antik i Harpyon (Arpion) nje nder qendrat me te vjetra te Iliris antike. Nga Mihal Ll. Jano te verteta kohore qe kan ndodhur rreth shekullit te jat e shumta te nje qyteti e fortese antike sic eshte se emri ilir i Harpionit, Arpionit antik gjendet nen XIII-XII para eres sone sepse ka mjaft kundershti de- ajo e Rabies ne veri te lumit te Vjoses pran zones se nje emer tjeter, nje trajte tashme e njohur ne gjuhe- Zbulohet qyteti antik i Harpyon (Arpion) nje nder kumentare. Njohurit qe duhen mbajtur parasysh ne Mallakastres jugore. Po ne kete rajon malor me ne sin krahasuese ballkanike ne formen e sotme Rabiaj qendrat me te vjetra te Iliris antike, i njohur para njohjen e periudhave historike nga Lufta e hershme e lindje kemi edhe emertimet Arria apo Arza, qender nga bullgarishtja mesjetare. Duhet te kemi parasysh luftes se Trojes, ai ndodhet ne rrenojat antike te Trojes deri ne sajimet dhe modifikimet e poemave mi- e vjeter e banuar, mundet te jete krijuar nga banoret se emri Rabiaj nuk eshte emer qe vjen nga osman- Gradishtes se Rabies ne Krahes te Tepelenes. tike te kohes se Piasatratit qe mendohet me te drejte e larguar nga Arpia, Arbia antike ne kohet qe ajo ishtja sic mendojne disa studjues. Ne radhe te pare se ato u botuan te manipuluara qellimisht, na ndih- eshte rrenuar. Ne perendim te malit te Rabies, rreth te mos harrojme se ky emer gjendet i dekumentuar eri me sot asnje studjues shqiptar nuk eshte mojne te orjentohemi me drejt ne percaktimin e mjaft 1 km kemi mjaft rrenoja antike ne lartesin ku ndodhet para ardhjes dhe regjistrimit te administrates turke ne mare me hulumtimin e qytetit antik te Harpi- etapave te historis antike. fshati Alkomena… mos kemi te bejme ne kete rast shekullin e XV ne vendin tone. Donit. A ka gjurme dekumentare antike apo ob- Ngjarjet homerike vertetohet ne mjaft dekumenta me malin e Alkomenos qe eshte dhe kufiri ndares Ne mbeshtetje te mendimit se emri Harpion apo jekte te vjetra qe lidhen me kujtimin e kesaj qendre te vjetra por dhe objekte se kane ndodhur rreth shek- me maqedonin e siperme qe helenet na e sjellin ne Arpion jane perdorur te pakten deri ne shekullin e te vjeter. Qyteti antic i Harpionit deri me sot hyn ne ullit te VII para eres sone. Kete e tregojne me se miri trajten Hallkomeno. VII na i sjell nje fakt gjuhesor qe lidhet me veprimin qytetet e zhdukur dhe humbur ne historiografi. edhe kthimi i luftetarve mitologjik te kesaj lufte qe Rrenojat gjenden ne lartesin e nje masivi kodri- e nje dukurie te fonetikes te sllavishtes jugore mes- Cfare thone autoret e vjeter per kete qytet ne ko- shume nga keta se bashku me popujt e tyre qe ishin nor jo shkembor me lartesi mbi 880 m ne perendim jetare sqarojne gjuhtaret. Ky eshte ligji i metatezes het antike, kujt fisi dhe etnie i perkaste. Cila eshte eti- barbare, kuptohet pellazge-ilire erdhen e u vendosen te fshatit Rabia ne krahinen e Krahesit te Tepelenes. ose i njohur si i rirenditjes se bashketinglloreve (l dhe mologjia e ketij emri antik dhe si e gjejme kete emer ne rajonet e Epirit dhe Ilirise e me gjere ne Itali e Nga kjo lartesi e mbuluar me vegjitacion te mire dru- r) qe quhen bashtingellore likuide ne fund te rrokjes ne gjuhet e popujve fqinje. Ku ndodhen rrenojat e rajonet e Europes. resh lisi e shkurresh te larte si dhe pishe te shumte ato dalin nga pozicioni ballor. Gjuhtaret tane dhe ata ketij qyteti antik dhe mbas kujt emri te sotem mund Emri antik i saj kohe per qytetin ku ku erdhi perreth do te dallosh mjaft qarte per nga pamja nje ballkanas kane provuar se ky ligj ka vepruar ne shek- te bejme nje lidhje te mundeshme. dhe u vendos Bato ishte Harpia-Arpia-Arbia dhe pse hapsire te gjere nga perendimi ku shtrihen krahina e ullin VIII por ne maqedonishten dhe bullgarishten ai Harpioni eshte qyteti antik nder me te vjetrit deri qyteti ishte zhdukur apo shkaterruar per arsye te pa Mallakastres, Mesaplikut e deri ne ultesiren bregde- mund te kete vepruar edhe ne shekullin e IX. me sot ne Ilirin jugore qe para luftes se Trojes sipas te njohura deri me sot. Duhet kuptuar se emri i qytetit tare te Myzeqese. Nje studjues i kujdeshem mund te Keshtu nga emri i hershem ilir Arpion, Arbion gjithe dekumentave qe njohim nga shkrimet e autorve Harpia eshte me i hershem, para shekullit te VII kur dalloj qarte ne horizont mjaft pika sunduse te kesaj sipas teoris se likuideve do te kemi formen e te lashtesise. Rrenojat e shumta te ketij qyteti antik, mendojme sipas llogaritjeve qe ka ardhur ne kete ra- hapsire qe shtrihet perpara qe nga mali sundues i emrit ne trajten Rabion dhe kjo eshte koha qe njo- muret e forteses, themelet e shumta te objekteve te jon luftetari Bato qe mori pjese ne luften e Trojes. atij ambjenti qe eshte mali i Shendelliut i mbushur him vertet me ardhjen e bullgareve ne keto troje. Ky banimit e te kultit gjenden pran malit te Gradishtes se Duke njohur emrin e Batos si pjesmares dhe hero me legjenda e gojdhena te shumta por te pa qemtuar ligj i likuideve ka vepruar edhe ne nje numer te madh Rabiajt ne lindje te Krahesit te Tepelenes. mitologjik ne luften e Trojes se bashku me Amfiarain nga studjuesit dhe dallon lidhjet dhe komunikimin e vendemrash ne teritoret ballkanike ilire te sllavizuara, Foto.1-Pran rrenojave antike te qytetit te Harpionit kerkojme dhe gjejme se kush ishte Amfiaraj qe na e hershem sinjalistik ne raste situatash luftarake apo keshtu nga emri Arba kemi emrin Rab, nga emri Al- sjell Stefan Bizantini. Ai eshte nje figure mitologjike emergjencash natyrore. bani kemi emrin Rabani po keshtu nga emri Alberia sipas Thukiditit II 68.3 dhe S. Bizantinit kur shkruan Lidhjet me fortesat e shumta apo qytetet qe ishin kemi emrin Laberia e tjera. per Harpyia-Arpyia. Po keshtu dime se Amfilohu vendosur ne kreshta dhe qafa lartesish perreth si dhe Kemi mundur te identifikojme disa monedha ar- eshte figure mitologjike dhe i biri i Amfiarait qe e rruget antike qe pershkonin rajonin dallohen qarte gjenti qe mbajne simbole dhe shkrime kushtuar ketij permendin autoret antik Thukiditi dhe Straboni ne edhe sot nga gjurmet qe hasen shpesh ne kete rajon. qyteti dhe rajoni ne kohet antike. Studjuesit tane nuk librin e VII 325. Ato rruge antike qe vinin nga rajoni qendror i Ilirise i kane lexuar drejt dhe nuk i kane kuptuar qarte sim- Straboni na sjell ne Librin e VII, parag. 7 drejt jugut tashme dihen, njera vinte brigjeve te Vjo- bolet perkushtuese dhe shkrimin e ketyre monedhave ne faqen 159 te librit Iliret dhe Iliria te autoret ses, Tepelene dhe nje dege ndahej dhe shkonte neper te argjenta. Prerja e monedhave tregon nje shkalle te antike, botime Toena Tirane 2002. parag. 7 gryken e Kelcyres per ne Permet e tjetra vazhdonte larte zhvillimi ekonomik, politik e kulturor per kete disa te dhena me interes njohes per Amfilohet e Akar- drejt per ne Antigone dhe me ne jug per ne Janine. qytet antik te ndodhur ne rajonion ku bashkoheshin nanis qe lidhen edhe me Baton qe ishte luftetar dhe Rruga tjeter me e drejtperdrejte qe vinte nga rajoni iliret jugore dhe epirotet sipas shkrimeve te autorve karrocier i tyre ne luften e Trojes. i Taulanteve shkonte nga Dimali apo Berati ne drejti- te vjeter. Alkomeoni eshte vella me Amfilohin dhe jane min e Sinjes, Cfirit, Gllaves per te dale ne Tepelene ku Me poshte do paraqesim keto monedha te ar- Ky rajon nga studimet e shkrimeve te autorve an- bashkohes te ngjarjeve te luftes se Trojes. Ne nuk bashkohej me rrugen e Vjoses. Kjo rruge malore njihet gjenta sic i gjejme ne katalogun e numizmatikes se tike qe njohim deri me sot hynte ne zoterimet e Bato- dime se nga erdhen dhe u vendosen keta vellezer si rruge karvanesh dhe ishte perdorur shpesh edhe si monedhave antike te mbledhura ne Apolloni dhe te jve kishte disa qendra te rendesishme dhe perfshihej ketu kur u kthyen nga ekspedita e epigone kunder rruge ushtarake dhe kalonte ne te djathe te qytetit antik klasifikuara sipas kritereve te mundeshme shkencore. ne fiset e Atintanve ne kohet vjetra. Deri me sot nuk Tebes, kujt fisi iliro epirot i takonin, dhe ku e kishin Rabie. Vetem ne fillim te shekullit te XX ato e hum- Ato jane monedha te peraferta por qe ndryshojne jane bere kerkime per njohjen e qytetit antik te Harpi- dikur mbreterin e tyre. Alkomeni nuk shkoj ne luften ben disi rendesin sepse u hape rruga e re qe kalonte vetem nga ndonje germe pa ja ndryshuar kuptimin onit qe shpesh emrin e tij e gjejme edhe ne trajten e Trojes sipas thirjes se bere nga Agamemnoni por permes Mallakastres, brigjeve te Gjanices, Ballsh, emrit te shkrimit qe permban. Po keshtu edhe sim- Arpion nga autoret antike. Deri me sot ky qytet nga shkoj i vellai i tij Amfilohu se bashku me Diomedin e Greshice, Ninesh e drejt Memaliajt per ne Tepelene. bolet qe permbajne jane te njejte me pak ndryshime shume studjues eshte konsideruar si qytet i humbur Etolise shkruajne autoret antike. Fortifikimi i Gradishtes se Rabies eshte ngritur ne te ndonje elementi figurativ. Kjo sipas mendimit ne historin e shekujve. Dime se Alkomeni ndertoi per nder te vellait te tij qe faqen veri lindore te kodres ne nje pozicion dominues tone tregon se keto monedha argjenti jane prodhuar Te dhenat per kete qytet me emrin Harpion na shkoj ne luften e Trojes nje qytet ne Akarnani dhe i vuri e cila eshte e pjerret dhe e pershtatshme per mbro- ne kohe te ndryshme por nga e njejta qender. Po i sjellin disa autore te antikitetit, Stefan Bizantini ne emrin Argo i Amfiloheve, kurse lumin Inah qe pershkon jtje. Ne anen jugore dhe perendimore te saj dallohen gjithashtu mendojme se keto monedha jane prodhuar Librin Mbi qytetet dhe popujt. Ai ishte leksikograf vendin dhe derdhet ne gji e quajti sipas emrit te vendit sot edhe traktet e mureve rrethues te saj ajo ulet duke para pushtimit romak te ketij rajoni rreth vitit 167 i shquar me prejardhje nga Kostandinopoli dhe jetoj Argeia. Kurse historiani i njohur antik Tukiditi shkruan formuar teren te rrafshet midis lartesive perrreth. Se para eres sone sic shkruan autori antic Tit Livi kur ne shekullin e VI te eres sone duke u mbeshtetur se Amfiloku pas kthimit nga Troja ne Argo, duke mos bashku me grupin e gjurmimit te ketij objekti antik qe dhe Senati romak nxori vendimin dhe beri ndarjen ne autore me te hershem qe permendimn keto qytete dashur te shkoje ne Akarnani per te zene vendin e vel- ishin studjues ne fushat qe ndihmonin ne kete hetim e krahinave Maqedonase si dhe urdheroj mbylljen e shkruan … se Harpia eshte qytet i Ilirise afer enkelejve, lait, ndertoi qytetin me emrin e vete Amfilohu. historik e gjeografik pame mjaft material arkeologjik minierave te argjendit. ku Batua, karrocieri i Amfiarait erdhi dhe u vendos Kurse ne shkrimet e autorit antk Polibi, historian por dhe objekte historike qe kane luajtur rol neper Keto monedhe nuk kane asnje nga simbolet qe pasi qyteti ishte zhdukur. i njohur grek i shekullit te II para Krishtit per kete fis historin shekullore te kesaj qyteze “te humbur ne his- gjejme zakonisht ne monedhat e tjera te njohura te -Iliret dhe Iliria te autoret antike. Botimet Teona tregon …. se emri etnik eshte harpyetes, a kthehet ne tori” Shqiptare dhe Ballkanike. Damastionit qe ndodhen ne katalogun e monedhave Tirane 2002 faqe 417. e. Duhet te ishte harpyates …shkruan per te historiani Misteret ketu jane te shumta por gjurme te an- antike te Apollonise. Megjithe punen e mire te sked- Keshtu Stefan Bizantini na sjell me pak fjale se S.Bizantini. (nuk gjendet tjeter e dhene nga Polibi ne tikitet jane te pranishme dhe me sa vezhguam, dal- imit dhe vlersimet te monedhave ne kete katalog nder qyteti quhej Harpia dhe ishte qender ilire, vendod- shkrimet e tij per harpyetet) luam se kishte rrenoja qe i perkisnin periudhes para te paret punime te ketij lloj te studjuesve tane do te hja e tij gjendej pran enkelejve (per fisin e enkelejve Ky emer i vjeter ilir Harpia duket se shoqerohet qytetare ilire e deri ne antikitetin e vone. Kalaja apo verejme edhe mjaft pasaktesi ne percaktimet qe ju kemi bere nje studim mjaft interesant qe rrezon te e ruhet edhe ne emrat e maleve, lumenjve dhe te fortesa ishte e zhytur mes germadhash guresh dhe jane bere nga leximi dhe interpretimi jo korrekt i gjitha hipotezat dhe mashtrimet e ngritura deri me qendrave te tjera pran tij qe ruajne rrenjen antike muresh te pa zbuluar akoma per njohje por dhe veg- shkrimeve dhe simboleve te tyre. Per kete koleksion sot), Enchelejte, helydonet dhe elimnet jane te per- Arg. Keshtu kemi emrin e sotem te qendres se rren- jitacioni ishte harlisur nga drur pemesh te shumta monedhash kemi realizuar nje studim me te thelluar afert dhe vertet i gjejme pran rajonit jugor te Ilirise uar qe quhet Rabia, kemi malin ku eshte ngritur kjo dhe mbi to kishte lapidare e perkujtimore njerezish te dhe dalim ne tjeter konkluzion nga ai qe eshte pre- sot nen emra te tjere por me te njejtin kuptim eti- qender antike. Perroi Lumares apo lumi i Gjanices shquar apo vrare ne luftra, sidomos gjate luftes anti- zantuar per njohje. Kjo na jep te drejten qe ti quajme mologjik dhe jo ne rajonet lindore te vendit tone. Ne kane te perftuar nga emri baze, rrenjen antike Arg. fashiste nacional clirimtare. disa nga keto monedha te katalogut se nuk jane te kete qytet erdhi dhe u vendos Bato qe njihet se eshte Lumi i Lumares qe buron nga ky mal ka rrenjen ar Anet lindore dhe veriore ishin me te pjerta kurse Apollonis por i perkasin qytetit antik te Harpionit. Po nje nga heronjte mitologjik te luftes se Trojes i cili ne fund si shoqeruse, po keshtu edhe qendra Drizar, nga ana jugore tereni ishte me i kalueshem. Siper- edhe shume monedha te tjera i takojne qyteteve te ishte bashkluftetar me Amfirain heroin tjeter te kesaj Kremanar, fshatrat Bardhaj, Bejar qe ne turqisht kup- faqja qe ishte ngritur dikur fortesa nga sa dalluam tjera pran sic ishin Nikaja, Hylli, Bylysi, Heraklea, lufte, qyteti Hapia kuptohet se ishte zhdukur ne ato tohet i bardhe. prej kontureve e mureve apo themeleve mund te ishte Pelagos, Alko, Argys, Kifipol e tjera kohra kur Bato erdhi ketej. Lumi i Lumares eshte dege kryesore e Gjanices 4-5 dynym. Drejt jugut rreth 150 larg mureve te for- Straboni ne librin e VIII, parag 32, 3 faqe e cila ne kohet antike kishte emrin Argea sipas mi- teses mbi nje koder trajte tume ishin varret e vjetra 163 Iliret dhe Iliria te autoret antike Botiimet tologjis se zones dhe asaj te Herakleut qe na e sjellin te baballarve bektashinj si dhe rrenojat e Teqes se Toena 2002 shkruan…ketu pran Arpines gjendet autoret antike. Po keshtu fshati Aranitas ka te nje- dikurshme. Sot aty prane po ngriheshin Teqet e disa Kikysi, nje nga te tetet dhe Dysponti ne rrugen e cila te jten etimologji kurse Gjanica duket se ka po kete eti- objekte te reja per sherbese per vizitoret qe vinin nga shpie qe nga Ilida ne Olympia qe ndodhet ne fushe, u mologji por kane vepruar edhe rregullat, pershtatje larg per dite ne kete pike peligrinazhi. Nuk mund te braktis dhe me te shumtet e banorve ngriten amforat e ndaj sllavishtes, ku g eshte kthyer ne gj dhe a fill- percaktonim per sa pame tekniken dhe kohen e nder- shkuan ne Epidamn e Apoloni. estare e emrit eshte zhdukur ashtu sic e gjejme edhe timit te mureve dhe rrenojave te vjetra por kuptohet Nepermjet ketyre te dhenave qe kemi por edhe emrin e Gjirokastres po ta mendojme se vjen nga emri se kishte mpleksje punimesh te periudhave te ndry- te tjera qe gjejme ne shkrimet e vjetra te autorve an- antik Arginokastra. shme. Guret e medhenj qe sherbenin si themel kishin tike do te perpiqemi te hedhim drite per kete qytet te Po ne kete rajon kemi edhe emra te tjere qe jane permasa te ndryshme dhe ishin vendosur ne mur qe Ilirise por duhet te njohim dhe percaktojme se kush shqiperime qe vijne nga sllavishtja bullgare te mjaft kishte gjersine afer 2 metro. ishin fqinjet e tyre enkelenje sic shkruan S. Bizantini. emrave qe dikur vet bullgaret i kane mare nga ilir- Ne anen perendimore ku gjendeshin rrenoja Dihet se per enkelejte ne historiografin zyrtare shqip- ishtja. Keshtu emri Ballsh, Beline, Belishove e ndonje themelesh guresh, objektet tregonin se ketej mund te tare dhe ballkanika nuk ka ndonje studim serioz ku tjeter vjen nga sllavishtja qe kuptohet nga Biella qe i ishte porta hyrese dhe nje kulle mbrojtese dhe nga Foto 2- Pamjet e simboleve dhe shkrimeve te gjetur te mbeshtetemi pervec disa hipotezave qe me shume thon te bardhes. Dhe me i drejte do te jete mendimi ketu fillonte nje teren i zbutur ne nje fare lendine ne dy faqet e njeres prej monedhave te argjenta sipas i shtojne misteret historike. per ta kerkuar emrin e ketij fisi te argyrinve edhe nen malore e pershtatshme per jete qytetare qe ishte drejt studjuesve tane te numizmatikes qe e kane analizuar. Paralelisht me te dhenat per fisin ilir te enkelejte ndonje emer tjeter te gjuheve te fqinjeve qe ka po te perendimit. Kjo dukej edhe nga rrenoja te tjera ku ndjekim si me interes njohes per te zbardhur kete njejtin kuptim etimologjik. Keshtu me e mundeshmja ishin ndertuar objekte kulti mbase qe ne kohet an- Kjo eshte nje monedhe argjendi qe sipas studjuesit mister edhe te dhenat per Baton luftetarin mitologjik eshte te shikojme emrin helen qe permendet ne kete tike, te krishterizmit si dhe objektet bektashian qe qe e ka reklamuar nuk kuptohet qarte se ku eshte gje- te luftes se Trojes qe erdhi ne kete qytet te zhdukur. rajon qe quhet Hallkomen dhe ka kuptimin bakerr, dihet historikisht jane ndertuar mbi kishat dhe man- tur dhe ku ndodhet sot. Ai e percakton se eshte nga Hipotezat jane te shumta por ne do mundohemi qe ndritshem ashtu si emri shqip argjent dhe ilir argyrin. astiret ortodokse gjate pushtimit otoman. Fragmentet Apollonia e Ilirise, eshte Greke qe i takon viteve (120 ndermjet dekumentave antike dhe objekteve qe njo- Nje emer te tille Hallkomena-Allkomena kemi te e qeramikes qe gjetem ne siperfaqe te ketij rajoni te para Krishtit dhe 70 mbas Krishti). Se nga eshte nisur him te zbardhim edhe misterin e ketij heroi mitologjik nje qyteti te koherave te mbreterimit te maqedonasve befasojne per nga vjetersia, ngjyra, teknika dhe mate- per te dhene kete percaktim nuk e dime sepse asnje ne teritoret tona. ne kete rajon, po keshtu me kete emer kemi edhe riali i perdorur qe i takon periudha me te hershme qe te dhene apo argument tjeter per te treguar kohen e Po te nisemi nga te dhenat qe kemi per luften nje mal qe ndan Maqedonin e siperme nga Paonia. njohim nga antikiteti i hershem. prodhimit, vendin dhe perdorimin e saj nuk na sjell. e Trojes, nuk marim ate njohje qe thuhen shpesh si Ne lartesin e ketij mali na terheqin vemendjen rreno- Cilet jane argumentat qe sjellim per te vertetuar (vijon në faqen 21) pagina 17 Anno 18 n.1 Febbraio 2020 Antichità Shpellat në Karaburun Nga Gëzim Llojdia Një zbulim i shquar nesh, e tillë ishte saktësia e vizatimi. Tipari më gëlqeror ndodhet brenda i dallueshëm në tokë ishte një bllok i rënë (4a), riko një emërtim i lashtë për Orikumin. maleve Acroceraunian vendosur në frontin e dalje, e cila kishte errë- Një qytet i lashtë në bregdetin shqip- suar një pjesë të madhe të sipërfaqes së tokës Otar, më saktësisht njëskelë. Një port i Në 1936, shkruan K.Francisë, Luigj Car- dhe depozitave. Prapa shkëmbit, ku kishte gër- rëndësishëm i Adriatikut, ku anijet, ishin bazë dini gjithashtu bëri një ekskursion në gadishul- muar Cardini, së pari, vërej strehim aktual. Ky për të. Sipas traditës, shkruan Alberto Gitti, En- lin e Karaburunit, duke përfshirë edhe shpellat përbëhej nga pjesë e rreme e konsiderueshme ciklopedia italiane (1935) ajo u themelua nga e Ravenës, të regjistruar në detaje. Fletoret e tij në shkëmb, që përmban zgavrën më të madh Eubeesit, të cilët, pas kthimit të tij nga Tro- tregojnë se ai udhëtoi gjerësisht në zonën mid- (1), dëmtimit të dhëmbëve dhe të dy zgjatime të ja, u vendosën atje nga një stuhi, sipas Pliny, is Sarandës dhe Vlorës dhe ishte ende në vijim vogla ‹tuneli›, (2) dhe (3). Në fundin jug-lindore megjithatë, ishte një koloni, mirëpo më parë atje të informacionit, që ishin raportuar atë tij nëntë të shpellës ,shkëmbi ishte më e vogël, dalje të ka pasur popullësi vendase. Pikë e rëndësishme vjet më parë. Gjatë këtyre dhjetë ditëve të fun- izoluar (6), që Cardini kishte shpresuar për të strategjike për komunikime midis Greqisë dhe dit në Shqipëri, Cardini zbuloi site si: Sipërfaqja shqyrtuar më në detaje në një datë të mëvonshme Italisë, ishte shpesh në fushën e veprimit të paleolitit në Xarrë; shpellat e Himarës dhe Shën dhe pas kësaj, dalje të ulët (7), dhe një tjetër luftërave të mëdha, të tilla romake-ilire, të parë Marina dhe shkëmbinjtë e Kanalit. Një muaj më bllok i shkëputur (4b) - vendi i kanalit të vogël dhe të tretë, maqedonase dhe sidomos lufta civi- vonë, Cardini me padurim arin të kalojë rezulta- (5b).Strehim në shkëmb,pra shpella përballë në le midis Cezarit dhe Pompeut. Gjatë dimrit të 48 tet e ekspeditës së Mustillit. Një nga faqet më të lindje, me një pamje spektakolare të fushës së të. C. ka vuajtur shumë dëme. Ishte një koloni shquar Cardini e shpellës parahistorike në drejtim Dukatit dhe lumit Gjimares më poshtë, si dhe romake gjatë perandorisë dhe u restaurua nga të depozitave arkeologjike ishte tek shkëmbin- Pasha Limani, në Gjirin e Vlorës dhe gadishulli i Atticus Herodit. Në shekullin e tretë. Ka prere jtë, një zbulim i shquar gëlqeror ndodhet brenda Karaburunit. Cardini kishte referuar si: “Shpella monedhën shkruan Pr.DR M.Korkuti. Luajti një maleve Acroceraunian, me pamje gjirin e Vlorës: e Kanalit” dhe gjatë vizitës së tij atje, në 7 qer- rol të rëndësishëm në luftërat maqedonase (ndër tretë, shkroi një përgatitje të fushatës së tij, një «Në Capa Petrusit është një shpellë e cila quajnë shor 1939, ai ka gërmuar dy llogore të vogla ,që të tjera u pushtua në vitin 214 pes nga Philip V veprim me qëllim për ta befasuar kundërshta- Sinan kanal i vogël, por ku ka fragmente në sipër- zbuloi prova të veprimtarisë së epokës neolitike i Maqedonisë) dhe, më vonë, gjatë luftërave ci- rin, që nuke pret sulmin. faqen... Një hendek në afërsi të fytyrës shkëmbit, :›Një llogore e kryer në afërsi të shkëmbt, zbuloi vile. Në vitin 49. pes, ushtria e Pompeit, i cili “Pompey,shkruan Ceka,mburrej me zbuloi stratigrafinë në vijim ... Si një tërësi, arte- stratigrafin e mëposhtme: 20 cm e tokës thellësi kishte vendosur, në Orik ju dorëzua Cezarit pa një epërsi absolute detare, me Flotën e 110 fakte nga pjesa e poshtme e depozitimit, edhe pse me pleh në sipërfaqe, shenjat e zjarreve të fundit luftë i cili, nga Brindisi, zbarkoi më shumë për anijesh, komanduar nga M. Bibulus, dhe që të pakta për shkak të madhësisë së vogël të kanal- dhe një fragment të qeramikës të disa kohëve Palasë kreu një manovër nëpër malet e Akroke- shkonin në tëgjitha portet nga Dyrrhachionnë it, japin dëshmi të sigurt e pranisë së një indus- të fundit.10 cm të verdhë, një tokë argjilore, raunia. Julius Caesar më 3 korrik 100 pes -15 Korkyrë.Pjesë e Brindisit është 4 Janar vitin trie të epokës neolitike. Vendi, i cili paraqet një gurë, në bazë të të cilit ishte një lloj guri brisk mars 44 mars Pr. Krishtit, mori pa luftë Ori- 48 p.e.s, niset me shtatë legjionet e anijet e sipërfaqe jashtëzakonisht të madhe të eksploruar i bukur stralli i bardhë, 6 cm të gjatë dhe 2 kun dhe marshoi drejt Apolonisë. Gaius Julius tregtare, mbërrijë në mëngjesin e 5 janarit, në premton të jetë në gjendje për të nxjerr një bol- cm e gjerë.30 cm në thellëesi të tokës me gurë Caesar ishte një gjeneral romak, burrë shteti, plazhin e Palaestaes. Në të njëjtën ditë për të, lëk të materialit të sigurt , të shtresuara dhe in- të shpeshta, shenjat e vatrat me qeramikë,të konsull dhe autori dukshëm i prozës latine. Ai qyteti Orikum u dorëzua pa rezistencë. Pastaj teresante, [IPU: Luigi Cardini, 1939] Gërmimet fërkuar disa atipike stralli thekon dhe disa nga luajti një rol vendimtar në ngjarjet që çuan në kreu drejt Apollonisëu dorëzua ,pa rezistencë, kockat e kafshëve shtëpiake. Më poshtë është dështimin e Republikës Romake dhe rritjen e së bashku me Byllisin, Amantian. Marshimi [IPU: ekstrakt Cardini fletore, 7 qershor 1939] Perandorisë Romake. Ardhja e Cezarit në Orik i tij i shpejtë do të ndalet vetëm në brigjet e themel të pandryshuar. Cardini, përsëri propozoi lidhet me tre toponime vendase: ”Qafa e Ceza- lumit Apsos, ku ai ka instaluar kampin e tij, një fushatë të ardhshme gërmimesh, që u pengua rit”, ”Rrugët e bardha të Cezarit”, ”Varri u ush- për të pritur mbërritjen e legjione të tjera nga edhe nga shpërthimi i Luftës së Dytë Botërore: «Si tarit të Cezarit”. Krahas kësaj është dhe : Italia dhe të kalojnë dimrin. Flota e Pompey, një tërësi, artefakte nga pjesa e poshtme e depoziti- ”Luftëa civile” shkruar nga vet, Cezari. nën komandën e M. Bibulus, ka reaguar duke mit, edhe pse të pakta për shkak të madhësisë së bllokuar bregdetin, për Sasonis në Curici dhe vogël të kanalit, për të siguruar dëshmi të sigurt Thirrja Palaestaesi për Palasë definitivisht mbylljen e hyrjes së Gjirit të Vlorës. të pranisë së një industrie të epokës neolitike. Cezari u kthye edhe një herë Orikumit,shkruan Vendi, i cili paraqet një sipërfaqe jashtëzakon- Prof. Dr N. Ceka ka analizuar kalimin e Ceza- Ceka, për të kryer negociatat me komandantët isht të madhe dhe explorable, premton të jetë rit në Orik. Megjithatë malet Acroceraunia tani e trupave të Pompeyt, duke bllokuar atë. Ceka në gjendje për të nxjerr një bollëk të materi- të pabanuar nga njeriu, nuk kanë ndryshuar, flet edhe për Appiano, e cila është burimi i dytë alit të sigurt të stratifikuar dhe interesante, si përgjatë shtigjeve të njëjta të dy mijë vjetëve më për fushatën e Cezarit në Acroceraunia, ndjek një rezultat i gërmimeve sistematike. Çdo gër- parë. Ata ende flasin për Cezarin, ku ai u ul. linjat e përgjithshme të përshkrimit të;” bellum mim duhet të kryhet në dimër, ose në fillim të Thirrja : “Palaestaesi” për Palasën e sotme. civile”, por na jep më shumë detaje. Për kali- pranverës, megjithatë, për shkak të afërsisë së Banorët shërbyen si udhërrëfyes për ushtrinë min e Adriatikut, Apiani informon se anijet janë sistematike». Në qershor të vitit 2001, si rezultat ngushtë së faqes së kënetës së Pasha Limani, romake dhe kërkoi nga të gjithë barinjët për të kryer nga era. Shpellati informacionit në Karaburun të përftuar nga banorët e qytetit një nga vendet më të egër në Shqipëri për ma- ndryshuar zhurmët e këpucët e tyre për të mos Sipas tij, marshimi drejt Orikumit u bën atën, Ngamodern Gëzim Llojdia të Orikumit, përshkrimin e Kanalit ishte larien ‹[IPU: ekstrakt i shënimeve Cardini ne i diktuararmiku nga zhurma e gurëve nëpër: përmes një rruge të ngushtë dhe të vështirë. Si Orikovendosur një emërtim në i lashtë veri-lindje për Orikumin përballë,. Një qytet i lashtë shpatet në bregdetin e malit shqiptar, mëfletore, 7 qershor 1939].Gjatë vizitës sonë të saktësisht njëskelë. Një port i rëndësishëm i Adriatikut, ku anijet, ishin bazë për të. Sipas ”Rrrugët e bardha”, tregojnë:” Qafa e Qesarit” pasojat kolona u ndërpre në disa grupe, të cilat traditës,të ulëtshkruan të KanalitAlberto Gitti, të Enciklopediagjatë. Pas italiane arritjes (1935) ajonë uskajin themelua ngashkurtër për te Kanali kemi bërë një ekzaminim Eubeesit,perëndimortë cilët, pas tëkthimit fushës të tij nga Dukatit Troja, u vendosën dhe zonën atje nga njëe njohurstuhi, sipas Pliny, dmth:Kalimi i Cezarit, ku fillojnë zbritjen drejt ishin në vështirësi, gjithashtu shton: Një tjetër megjithatë, ishte një koloni, mirëpo më parë atje ka pasur popullësi vendase. Pikëparaprak e të sipërfaqen së tokës për të kërkuar Orikumit.Cezari kishte zbarkuar rreth mesditës rëndësishmesi :”Rrëza strategji eke Kanalit”, për komunikime shpati midis Greqisë veri-lindje dhe Italisë, ishtepërballet shpesh në fushëndy llogore të gërmuara nga Cardini dhe për të detaj, që është zhdukur në librin e tretë, të e veprimit të luftërave të mëdha, të tilla romake-ilire, të parë dhe të tretë, maqedonase dhe në janar 5 në gjirin e Palasë. Ka dorëshkrime shqetësimeve Cezarit, anijet tregtare, që trans- sidomosme Malin lufta civile e midis Kanalit, Cezarit dhe nga Pompeut. ku shkëmbi Gjatë dimrit të i 48madh të. C. ka ishte vuajtur shumëgjykuar çdo material arkeologjik. Zona ishte e dëme. Ishte një koloni romake gjatë perandorisë dhe u restaurua nga Atticus Herodit. Në në të cilën lexojmë në vendin ku Germinorum portojnë gur dhe atë të Pompey, pas dorëzimit të shekullinqartazi e tretë.i dukshmeKa prere monedhën nga poshtë, shkruan përmbantePr.DR M.Korkuti. brendaLuajti një rol mbuluartë kryesisht me bar dhe mbeturina. Si rëndësishëmnjë dalje në luftëratguri maqedonasegëlqeror (ndër .Në të tjerastrehimin u pushtua në në vitin shkëmb, 214 pes nga Philip V toka ... quhet Pharsalia. Emri i dytë është di qytetit, u zhytën në gjirin e tyre nga oficerë, Lu- i Maqedonisë) dhe, më vonë, gjatë luftërave civile. Në vitin 49. pes, ushtria e Pompeit, i cilipërfundim: Cardini ka konstatuar se: strehimi në kishtene vendosur,kemi ekzaminuarnë Orik ju dorëzua planinCezarit pa Cardiniluftë i cili, nga dheBrindisi, ishin zbarkoi në më shumë Palaestae, ndërsa i pari është identifikuar me cretius dhe Minucius, për të shmangur rënien për Palasë kreu një manovër nëpër malet e Akrokeraunia. Julius Caesar më 3 korrik 100shkemb të Kanalit duket se kanë shumë potencial fshatin e sotme Dhërmi. Cezari vetë, në librin e në duart e armikut. pesgjendje -15 mars 44 ta mars lidhen Pr. Krishtit, atëmori menjëherë pa luftë Orikun nëdhe marshoifunksion drejt Apolonisë. para Gaiusarkeologjikë. Julius Caesar ishte një gjeneral romak, burrë shteti, konsull dhe autori dukshëm i prozës 18 në shkencën e historiografisë, por u shndrua në doktrinë për trajtimin e Lashtësisë, nga studiuesit e shk Dy fjalë që ndryshuan historinë e botës 19-20. Docenti i Universitetit të Londrës mjeku Robert Knox (1791 - 1862) pohonte në vitin 1850 se « raca (vijon nga faqja 17) grek/pa qytetrim»: « Sipas Herodotit (II,51) historianët si paraardhës të grekëve ». Se cili ka qënë ky « koncept është çdo gjë, është një fakt më i jashtzakonshëm, më i do ti trajtojnë pellazgët si të ishin helenë, por ai vetë historik » që do tregonte dallimin etnik të pellazgëve me kuptueshëm që ka shpallur filozofia ndonjeherë. Raca Vetë emri i Europës, që sot mbahet si simbol i është i prirur që të shoh tek pellazgët - barbarët, helenët, mbetet enigme, « fajtori » i vetëm mbetet fjala është gjithshka : letersi, art, shkencë –me një fjalë qytetrimit më të lartë, e ka origjinën nga mitet pellazge. por nuk guxon ta theksoj këtë mendim me siguri. - BARBAR. qytetrimi varet nga ajo ». Arësyen e këtij racizmi Dokumentet historike tregojnë se në veri të Thesalisë Ndërsa pjesa e parë e frazës është fakt historik, tek e historik e shpjegon studiuesi belg Guy Bunnsen : « ... dhe në Labadeia, ku banonte fisi pellazg, adhurohej dyta (me të zeza) autori shpreh mendimin e tij personal Origjina e « ligjit » pellazgë = barbar se ishte e pabesueshme që popuj, të cilët janë kaq të perëndesha e tokës me emrin « Demetër Europa » (Fick për Herodotin, por pa fakte të dokumentuara. rëndësishëm sot, nuk duhet të kenë luajtur asnjë rol në 1905). Titano-Pellazgët e quanin veten « bij të dheut/ Kjo kontraditë vihet re edhe tek Hesslmeyer «Shkolla gjermane » e shk.18-19 njihet si nismëtare të kaluarën». (37) tokës » dhe nga ana gjuhësore emrin e saj e shpjegon (1890), Busolt (1885) , të cilët , pasi i quajtën pellazgët e shkencës gjuhësore, që solli krijimin edhe të shken- vetëm gjuha shqipe : shq. De/dhe ; gr. γη (gi); it. terra; « barbar » dhe « të paqytetruar », do të pohojnë se : cave të tjera që u morrën me zbulimin e origjinave dhe Përfundimi: Fjala BARBAR e përdorur për “tezën fr.terra ang. terre; gjerm.erde. Edhe fjala/rrenjë « terr » « Faktet historike (…) do të tregojnë se ishin helenët ata, lidhjeve etnike të popujve. Fakti që fjala «barbar » është etnike” të Pellazgëve ishte një fallcifikim i fakteve historike e cila ka dhënë në gjuhët latine fjalën terra (toka), i që kur erdhën në këto vise, do të gjenin një popullsi përdorur si përbuzje ndaj një popullsie tjetër dhe sido- të Lashtësisë dhe nuk kishte asnjë bazë shkencore, siç e pohon përket gjuhës zanafillore shqipe : terr-errësirë, siç është shumë herë më të zhvilluar dhe me një nivel shumë mos këmbëngulja, se kjo fjalë i dallonte etnikisht pel- edhe Friedrich Müller (1834-1898): “Etimologjia është brëndësia e tokës; terri i natës, u bë qielli terr i zi, etj. më të lartë kulturor, e cila do të bëhej mësuesja e lazget nga « helenët e qytetruar », siç e pamë më lart, ende një shkencë në të cilën hamëndsia e verbër është Në këtë studim, ju drejtova kryesisht « shkollës tyre dhe prej se cilës do të merrnin njohuritë më na shtyn të kërkojmë filozofinë e elitës së Europës ve- praktikuar më shumë se sa hulumtimi metodik (...) gjermane » për dy arësye : 1. sepse Historia e Lashtësisë të rëndësishme në të gjitha fushat e jetës, që më ri-perëndimore të kësaj periudhe. Përbuzja, që jo rrallë punimet tona shpesh rezultojnë në një pështjellim se sa në së Europës, në të gjithë botën është bazuar tek kjo vonë do t´i trajtonin si arritje të tyre ». Lind pyetja : shndrohet në urrejtje brënda një etnije apo ndaj etnive sqarim ».(38) Duke u njohur me ideollogjinë që përfshiu botën shkollë e shk.19 dhe 2. sepse dëshmitë e studiuesve të kush ishin në të vërtet fiset BARBARE ( të pa zhvilluar të tjera, për arësye nga më të ndryshme, në kohët mo- shkencore europiane të shk.19, do të shpreheshim se, nuk huaj, trajtohen si « të padiskutueshme » për vërtetsinë dhe pa qytetrim) të Lashtësisë, para çfaqjes së fiseve derne është emërtuar « racizëm ». Studimi i kësaj ideol- fajsojmë vetëm metodollogjinë, shkak kryesor ka qënë filozofia e tyre shkencore, nga hartuesit e botimeve shkollore në aziatike mongole ? Ky problem i ka trazuar shpirtrat e logjije është emërtuar « racizmi shkencor ». Nuk është raciste që , krahas politikanëve, përfshiu edhe studiuesit e Shqiperi dhe në mendimin akademik të Albanologjisë. filozofëve dhe sedrën profesionale të autorëve modern. vëndi këtu të zgjerohem me tezat e ndryshme që i dhanë shkencës së Historiografisë. Nga sa pamë në thënjet e mësipirmë, studiuesit Për ta justifikuar çoroditjen e tezës «pellazg - bar- shkas filozofisë raciste, që sollën « përbuzjen etnike » Që në shk 18-19, « shkolla Albanologjike » e Arbëreshëve gjerman të shekullit 19 (Kretschmer 1895, Busolt 1885 bar, jo etni helene / jo grek » të shk19, Hesselmeyer në botimet historike. Ishte shkenca gjuhësore që i dha të Italisë, një shekull përpara « shkollës gjermane », zbuloi Hesselmeyer 1890 etj.) do të pranojnë se « kultura (1890) përdor një frazë po aq të çuditshme (me shkronja shtysë lindjes së mitit historik ; kërkimi shkencor çoi në panoramën shkencore të përbërjes etnike dhe qytetrimin e që zotëronte popullsia paragreke (dmth pellazge-shën të theksuara) : « Nëse poetët e kohëve historike flasin pretendimin e superioritetit moral, që do të kryesonte fi- fiseve të Gadishullit Pellazgjik. Dy shekuj që pasuan nuk i im) ishte në një nivel shumë herë më e lartë se sa për prejardhjen e grekëve (bëhet fjalë për helenët-shën lozofinë e racizmit. Gjatë mësimdhënjes në Angli (1859- lëkundën dot përfundimet e tyre. kultura e popullsisë së mëvonshme greke » Ndiqni me im) nga pellazgët , kjo nuk ka të bëj me koncep- 1861) gjuhëtari gjerman, Max Müller shprehte doktrinën Shënim: Të gjitha referimet mbi « shkollën gjermane » të vëmëndje arsyetimin e « shkollës gjermane » të shk.19, tin historik mbi pellazgët. Pellazgët ishin etnikisht të raciste nën velon e kërkimeve gjuhësore. shk.19-20 janë marre nga studiuesja Shpresa Musaj (Gjuha për përfundimin e tyre « pellazg/barbar → etnikisht jo ndryshëm nga grekët dhe është e gabuar ti trajtosh ata Racizmi (etnik), u çfaqën tek disa autorë të shk.17- –Dëshmi e lashtësisë sonë mijëravjeçare) Filologia & Medioevo Anno 18 n.1 Febbraio 2020 pagina 18 L’idioma Epirotico ò sia Albanese Idioma Epirotike, domethënë, E vërteta për fjalorin katër e totalmente differente non Shqipe është totalisht e ndryshme solo dal Greco, ma ancora da jo vetëm nga Greqishtja, por edhe gjuhësorë i Dhanil Mihal tutti li altri linguaggi. nga të gjitha gjuhët e tjera. Adham Haxhiu(1754?-1822?) (segue dal pagina 4) (vijon nga faqja 4) Li altri poi sono quelli, i quali passarono pari- Të tjerët, pastaj, janë ata, të cilët kaluan gjithashtu I fshehur nëpër arkivat e Sofjes, Athinës dhe Londrës ky fjalor-ushtrimesh për rreth 200 vite nuk u fol për mente con le loro famiglie, e formano oggi le Col- me familjet e tyre, dhe formojnë sot Kolonitë Italo-Al- përmbajtjen e vërtetë të tij. Por shumë shpejtë lexuesi shqiptar do ta ketë këtë vepër në gjuhën e sotme shqipe. onie Italo-Albane nelli due Regni di Napoli, e di bane në dy Mbretëritë e Napolit dhe të Sicilisë. Shq- Nga Arben LLALLA Siç dihet dialekti gegërisht flitet nga Elbasani e lartë Sicilia. Li Albanesi Siciliani saranno in tutto divisi iptarët Sicilianë do të jenë në total të ndarë në katër dhe nga krahu i Maqedonisë dialekti gegërisht fil- in quattro Terre ben grosse 15m. anime in circa: Toka mjaft të mëdha me rreth 15.000 shpirtra: dhe ot për lexuesin do të shkruajmë për Dhanil lon diku nga fshatrat e Kërçovës duke vazhduar në e delli Albanesi del Regno di Napoli più numerosi për Shqiptarët e Mbretërisë së Napolit, më të shumtë Mihal Adham Haxhiun i cili është hartuesit Gostivar, Tetovë e në vazhdim në Kosovë. di tutti li altri non si sa il n umero preciso (3). se të gjithë të tjerët, nuk dihet numri i saktë i tyre (3). të fjalorit në katër gjuhë romaikos(greqisht), Fjalët bullgare që ka sjellë në fjalor atij ia ka Per la Scilia l’autore intende alludere alle sole Terre di Contessa Për Sicilinë autori dëshiron ta ketë fjalën vetëm për S Tokat e Konteshës Entellina, Sheshi i Grekëve, Pallati vlleh(arumune), bullgarisht dhe shqip. Ky fjalor-ush- dhënë një prift ortodoks nga qyteti i Ohrit i qua- Entellina, Piana dei Greci, Palazzo Adriano e Mezzoiuso: non trimesh përbëhet nga 1072 fjalë të këtyre gjuhëve. jtur Stefan. Këto të dhëna sipas disa letrave që u v’include né S. Cristina Gela, in cui ancora si parla la lingua Adriano dhe Mexoiuzo: nuk përfshin as Shenjten Kris- Dhanil M.A. Haxhiu lindi në Voskopojë. Viti i tij gjetën në vitin 1918 dhe u botuan në vitin 1925. Albanese, né Bronte, Biancavilla, S. Michele. S, Angelo Muxaro tina Xhela, ku akoma flitet gjuha Shqipe, as Bronte-n, i lindjes nuk dihet, por shumica e biografëve me dys- Sipas këtyre letrave Dhanil M.A Haxhiu i shkruan ecc. che furono fondate o popolate da Albanesi. Trascura anche Biankavilën, Shën Mikaelin, Shën Anxhelo Muxaro hime për vitin e lindjes kanë vendosur vitin 1754(?) priftit Stefan më 13 prill të vitit 1793 ku i kërkon l’importante Colonia Albanese residente in Palermo. Egli volle etj. që qenë themeluar dhe populluar nga Shqiptarët. dhe duhet të ketë vdekur dikur mes viteve 1822-25 një fjalor të vogël me fjalë bullgare. Në letërkëm- ricordare quei paesi soltanto dove si conservava il rito greco. – Per Nuk përfshin edhe Koloninë e rëndësishme Shqiptare sipas dëshmive gojore. Ai studioj në Akademinë e Vos- bim shkruhet se fjalori i mbrin Dhanilit në fillim paesi Albanesi del continente si è sbrigato in due parole, e non dà me banim në Palermo. Ai deshi të kujtojë vetëm ato kopojës dhe pati mësues Teodor Kavalioti(1718-1789) të vitit 1794. Shumë studiues japin mendimet se alcuna cifra: attualmente sono 21 quelli che seguono il rito greco, vende ku ruhej riti grek. – Për vendet Shqiptare të kon- i cili është njëri nga themeluesit e Akademisë së Re në fjalët bullgare të fjalorit janë të folmes së qytetit të al tempo dello Scirò erano di più. tinentit ka folur me pak fjalë dhe nuk jep asnjë shifër: Voskopojë. Pasi morri mësime fetare Dhanil Haxhiun Ohrit dhe rrethinave të tij.(Pasi qyteti i Ohrit sot i La fede e la religione degl’Italo-Albanesi è aktualisht janë 21 ato që ndjekin ritin grek, në kohë të e shohim të punoj prift dhe mësues në Akademinë e përket Republikës së Maqedonisë studiuesit maqe- stata sempre ed è presentemente la cattolica Ro- Skiroit ishin më shumë. Re të Voskopojës. Sipas disa shënimeve atë e ndeshim donas pretendojnë se fjalët janë maqedonisht dhe mana dalla più parte di essi esercitata coll’uso del Besimi dhe Feja e Italo-Shqiptarëve ka qenë gjith- edhe si anëtarë të Hierarkisë së Kishës Ortodokse për herë të parë kemi fjalë të shkruara të gjuhës së Rito greco Orientale depurto da qualsisia machia, monë dhe është aktualisht ajo katolike Romake e ush- truar nga pjesa më e madhe e tyre me përdorimin e greke në Pellagoni ku qendrën e kishte në qytetin e sotme maqedonase). oò ombra benche minima di errore. Né quest’uso Ritit grek Lindor i pastër nga çdo njollë apo hije më Manastirit. Pra, ai ishte i edukuar me ideologji fetare Fjalori katërgjuhësh greqisht-bullgarisht-vlla- di rito è loro permesso ò tolerato dalla santa Sede, ortodokse të Patriarkanës së Stambollit e njohur me hisht-shqip i Dhanil Mihal Adham Haxhiun shumë të vogël gabimi. As që ky përdorim iu është lejuar ose come cert’uni si persuadono, se non in alcune po- toleruar nga Selia e Shenjtë, sikurse disa janë të bin- emrin Fanari i Konstandinopojës. Në ato vite bëhesh studiues pretendojnë se u botua për herë të parë në chissime cose, mà in tutta la sua pienezza ed este- një propagandë e madhe për asimilin e kombeve të vitin 1794 në Venedik. Kopje të botimit të parë të dur, përveçse në disa gjëra, por në të gjithë plotësinë nsione per sapientissimi fini voluto, e comandato, dhe shtrirjen e tij nga qëllime tejet të urta të dëshiru- tjera të Ballkanit si shqiptarëve, bullgarëve dhe vllehve këtij fjalori nuk janë gjetur deri më sot sipas tyre. ed eziandio esatto con rigoroso giuramento come që i përkisnin ritit fetar ortodoks. Të cilët nuk kishin Mendoj që fjalori-ushtrime nuk mund të jetë botuar ara dhe të urdhëruara dhe gjithashtu i saktë me betim de fatto si vede dalle Bolle e Costituzioni de Som- kishën e tyre autoqefale, por vareshin nga kisha greke për herë të parë më 1794, por në vitin 1802 dhe të fortë siç shihet faktikisht nga Bulla dhe Kushtetutat dhe serbe. Kështu, Dhanil M.A. Haxhiu si një prift nga ky botim ekzistojnë nga një kopje në Athinë, mi Pontefici, e dalla pratica de Collegi di Roma di e Papëve dhe nga praktikimi i Kolegjeve të Romës ortodoks u vu në shërbim të propagandës greke për Sofje, Vjenë dhe Londër. Logjika e thjeshtë na bënë Propaganda, e del Greco di S. Atanasio. për Propagandë dhe i Greqishtes së Shën Atanazit. asimilimin e këtyre kombeve. Ai nuk i fshehu kurrë të mendojmë për botimin e parë më 1802 prej fak- Quest’istessa Fede e Religione che à di loro Vetë kjo Fe dhe Kulti, që të parëve të tyre nuk iu synimet e tija për të propaganduar mësimin e gjuhës tit se asnjë kopje nuk është zbuluar deri më sot të antenati non costa meno dello spargimento del kushtoi më pak sesa derdhjen e gjakut të tyre, braktis- greke që atëherë njihej si gjuha romaikos për të për- botimit të vitit 1794. Si pretendojnë disa studiues. proprio sangue, dell’abbandono totale della Cara jen e plotë të Atdheut të Ëmbël të Dashur, të Shtëpisë, fituar karrierë fetare. Në ndihmë të propagandës pro Kemi faktin me interes se fjalori me fjalë bullgare Dolce Patria, Casa, è sostanze, hanno con se por- të pasurive, kanë marrë me vete të vulosur në zemër greke dhe kundër mësimit të gjuhëve bullgare, shqip- të dërguar nga prifti i Ohrit Stefani i mbrin Dhanilit tata impressa nel cuore qual ricca gioia, la più si gëzim të pasur, më të çmueshmen nga të gjitha pa- tare dhe vllahe punoj për botimin e një libri në katër më 1794, dhe është e kuptueshme që nuk mund preziosa de loro averi dall’Albania, ò sia dall’Epiro suritë e tyre nga Shqipëria, ose nga Epiri atdheu i tyre gjuhë që mendonte se do të ndihmonte që këta popuj të realizohej botimi po atë vit. Duke patur parasysh loro antica patria, e l’hanno conservata illesa, ed i lashtë, dhe e kanë ruajtur të paprekur dhe të dëlirë të braktisnin gjuhët e tyre amtare. Libri kishte titullin: edhe vështirësitë e kohës për botim, studimi që illibata sino al giorno di oggi dentro il grembo della deri në ditën e sotme brenda gjirit të Kishës së shenjtë “Εισαγωγική Διδασκαλία”(Mësimi Përhyrjetore). duhej Dhanili ti bënte fjalorit bullgar të dërguar nga santa Chiesa e del cristianesimo. dhe të krishtërimit. Paradhënia e këtij libri iu kushtua nxënësve të Aka- ati Stefan. Se poi si desidera sapere la devozione, la sti- Nëse pastaj dëshirohet të dihet devocioni, vlerësi- demisë së Voskopojës duke ju thënë: “O ju shqiptar, Anglezi Willam Martin-Leake i cili ka qenë ush- ma, e la venerazione distinta e sempre mai con- mi dhe nderimi i shquar dhe gjithnjë i vazhdueshëm i këtyre njerëzve drejt Romës, drejt Selisë Aposto- vlleh e bullgarë, tjetërgjuhës, gëzohuni e gatituni të tarak është i pari që e studioj këtë fjalor dhe e përk- stante di questa gente verso Roma, verso la Sede like dhe drejt Papëve: Në të gjithë shekujt në analet bëheni të gjithë romaikos(grek) dhe lini gjuhën e zakonet theu në gjuhën angleze të cilin e botoj më 1814 në Apostolica, e verso il Sommi Pontefici: In tutti li tuaja barbare, që stërnipërve tuaj do tu duken si përral- Londër me titull: “Researches on Greece”(Kërkime Kishtare të Kardinal Baronio-s, dhe të vazhdimësisë së secoli delli annali Ecclesiastici del Cardinal Bar- tij ka disa shembuj dhe fakte që mjaft tepër qartë që la. Zgjohuni nga gjumi i thellë i paditurisë. Të mësoni në Greqi). Ai i shtoj fjalorit edhe krahasimet e fjalëve onio, e del suo proseguimento vi sono delli esempj gjuhën romaikos(greke). Mëmën e Sofisë(Shën Sofisë)”. të katër gjuhëve me fjalët angleze. Shumë studiues e vënë në pah; përveç më të fundit mjaft të njohura e de fatti pur troppo risultanti, che lo dimostrano; nga Kongregata e Shenjtë e Propagandës: shihen në Që në parathënie autori paraqet qëllimin e bot- shkruajnë se në botimin e Leake ku gjendet fjalori oltre i più recenti ben noti alla Sacra Congregazi- imit të librit të tij, pra të harrojnë shqiptarët, vllahët i Dhanil Mihal Adham janë hequr disa vargje nga anale të ndryshme qëndrimet e Ipeshkvijve të Maqe- one del Propaganda: si vedono in diversi annali i dhe bullgarët gjuhët e tyre dhe të mësojnë greqisht- botimi origjinal. Këtë gjë e vërtetova edhe unë gjatë donisë, të atyre të Epirit dhe të Ilirikut: të Vikarëve en. Deri në vitet 1900 gjuha greke quhej nga vetë studimit me vëmendje të dy këtyre veprave. portamenti de Vescovi della Macedonia, di quelli Apostolikë të lashtë të Selanikut; më shumë me rastin e grekët gjuha romaikos, që do të thotë gjuha greke e Në vitet 1800-1811, Dhanil Haxhiu punoj drej- dell’Epiro, e dell’Illirico: delli Vicarj Apostolici an- mosmarrëveshjeve të zhurmshme mjaft të njohura e të re. Grekët parapëlqenin të thirreshin romaikos se tor i shkollës së Mitropolisë së Voskopojës. Studi- tichi di Tessalonica; massimamente nell’occasione përsëritura që kanë lindur mes Lindorëve dhe Perën- sa elenas dhe grek. Daniel Haxhiu bënte thirrje për uesi I. Qafëzëzi ka gjetur në Korçë akte zyrtare të delli ben noti replicati strepitosi dissidj insorti trà dimorëve, mes Latinëve dhe Grekëve, dhe mes dy Se- mësimin e gjuhës romaikos që në ato vite quheshin shkruara nga Dhanil Haxhiu si prift dhe disa tapi li Orientali e li Occidentali, trà Latini e Greci, e live të Romës dhe asaj të Kostandinopojës (1). Për fenë njerëzit e fesë ortodokse të ritit bizantin dhe nuk me emrin e tij të viteve 1811, 1819 dhe 1822, viti trà le due Sedie di Roma e di Costantinopoli (1). e mbajtur me qëndrueshmëri nga Shqiptarët ndaj Selisë bënte thirrje për gjuhës e vjetër greke dhe qytetëri- ku supozohet të ketë vdekur. Sulla fede mantenuta costante dagli Albanesi alla Sede Romana së Romës jep disa të dhëna Rodotà në veprën e cituar min e lashtë të saj. Kultura dhe shkolla e grekëve të Dhanil Mihal Adham Haxhiun botoj vetëm këtë dà alcuni cenni il Rodotà dell’opera citata vol. III, cap. I. Il dot- vëll. III, kap. I. Tejet i dituri Paolo M. Parrino rreth vjetër ishin armiq të betuar të kristianizmit. N; Greqi vepër e cila u ribotua tre herë brenda 8 vitesh. Kjo tissimo Paolo M. Parrino circa l’anno 1760 trattò con ampiezza vitit 1760 trajtoi gjerësisht këtë argument në një trajtim kristianizmi u përhap me dhunë, vrasje dhe prishjen tregon se i bëhej një propagandë e madhe për mësi- quest’argomento in una trattazione destinata alla stampa, ma që kishte për qëllim të botohej, por gjer tani i mbetur i e të gjitha Tempujve të Greqisë Antike. min e saj. Kuptohet financuesit e saj ishin strukturat sinora rimasta inedita, dal titolo: “Perpetuae Albanesis ecclesiae pashtypur, me titullin: “Perpetuae Albanesis ecclesiae Fjalët greke të mbledhura nga gjuhëtari Dhanile fetare greke të cilat financonin dhe propagandonin consensionis cum Romana libri seplem”. Ci auguriamo che venga consensionis cum Romana libri seplem”. Urojmë që të M.A. Haxhiu dhe janë botuar në fjalorin-ushtrime kundër popujve të tjetër të Ballkanit, në veçanti të data alla luce. dalë në dritë! të tij janë fjalë të gjuhës popullore, pra fjalë gojore kombit shqiptare. Njëri nga propaganduesit fetare L’idioma Epirotico ò sia Albanese e totalmente Idioma Epirotike, domethënë, Shqipe është total- dhe jo të mësuara në shkolla të mirëfillta. Një pjesë antishqiptare në mesin e shekullit XVIII ishte Shën differente non solo dal Greco, ma ancora da tutti isht e ndryshme jo vetëm nga Greqishtja, por edhe e tyre janë fjalë që janë përdorur dikur në lutjet Kozmain i cili shëtiste në çdo fshat ku banohej nga li altri linguaggi, che sono in Europa e nelle altre nga të gjitha gjuhët e tjera, që janë në Evropë dhe në kishtare ortodokse. Fjalë që sot nuk përbëjnë lidhje- shqiptarët ortodoks dhe mysliman për të përhapur parti del Mondo talmente che non si averebbe dif- pjesë të tjera të Botës deri në atë pikë saqë nuk do të kuptimësie në fjalorin e gjuhës së sotme greke. Mun- greqizmin. Shën Kozmai u vra nga shqiptarët në ficoltà di dire la lingua Albanese lingua Madre, ishte vështirë të quhej gjuha Shqipe gjuhë Nënë dhe det që shumica e këtyre fjalëve që na ka mbledhur rrethinat e Fierit më 24 gusht të vitit 1779. Shën ed indipendente da tutte le altre à noi note, se e pavarur nga të gjitha gjuhët e tjera që ne i njohim, autori i fjalorit katërgjuhësh ti ketë hasur në ndonjë Kozmai në Predikimin e shtatë drejtuar shqiptarëve due personaggi dotti, ed eruditi oggi viventi non sikur dy personazhe të ditura e të shquara, akoma fjalor të vogël gjuhësore që janë përdorur nga treg- në Epir thoshte: “Dërgoni fëmijët tuaj të mësojnë të gjallë sot, të mos mbështesnin në dy disertacione sostenessero in due separate dissertazioni su tal të ndara mbi këtë të veçantë, popujt e Shqipërisë do tarët e kohës. Fjalët vllahe(arumune) në fjalor janë greqisht për arsye se kisha jonë është greke. Dhe particolare, i popoli dell’Albania esser Colonie fjalë që i përdorte vetë Dhanili sepse gjuha e tij ti, vëllai im, po nuk mësove greqisht, nuk mund të ishin Koloni të Albanëve të Lashtë të Lacios dhe delli Antichi Albani del Lazio, e la lingua Albanese Gjuha Shqipe do vlerësohej me prejardhje latine. amtare ishte vllahishtja. Pra, ka përdorur fjalët e të kuptosh ato që thotë kisha jonë. Më mirë, vëllai derivàta dalla latina. gjuhës së mëmës së tij. Ai për fjalorin ka përdorur im, të kesh shkollë greke në vendin tënd, se sa të Jo më pak të ndryshëm nga ato të kombeve të Non meno differenti da quelli delle altre na- shkronjat greke pasi gjuha vllahishte edhe sot nuk kesh burime dhe lumenj. Cilido i krishterë, burrë tjera, e kryesisht të Grekëve, janë kostumet e Shqip- ka një fjalor unik të sajin sepse vllahët jetojnë në apo grua, që më premton se brenda në shtëpi nuk zioni, e specialmente delli Greci sono i costumi tarëve. E veçantë është lindja e tyre, i veçantë talenti, disa shtete dhe përdorin fjalorë të gjuhëve të tjera si do flasë shqip, le të ngrihet në këmbë dhe të ma delli Albanesi. Proprio è il loro naturale, proprio il prirja dhe natyra, dhe këtë kushdo e provon, kushdo p.sh vllahët e Greqisë e shkruajnë gjuhën e tyre sot thotë këtu. Unë do t‘i marr atij të gjitha mëkatet në genio, l’indole le inclinazioni, e ciò lo esperimenta që ata i praktikon shpesh dhe tregton me ta (2). Për me shkronja greke, vllahët e Shqipërisë me shkronja qafën time, që nga dita e lindjes së tij deri sot, do chiunque, chiunque con essi tiene sovente prattica, dallimin që është mes karaktereve të dy popujve është i latine, vllahët në vendet sllave me shkronja sllave. t‘i porosis të gjithë të krishterët që t‘i flasin dhe do e comercio (2). Della differenza che passa tra i caratteri dei vetmi Skiroi që flet: e përsërisin të gjithë ata që kanë njo- Ashtu siç kanë bërë edhe shqiptarët e Greqisë që t‘i shlyej të gjitha mëkatet. Ai nuk do ta gjente këtë due popoli è il solo Schirò a parlarne: lo ripetono tutti quelli che hur nga afër dy popujt, zakonisht të përzier për arsye të gjuhën shqipe e shkruanin me shkronja greke, shq- rast sikur të jepte para me mijëra”. hanno conosciuto da vicino i due popoli, frequentemente confusi ritit e të gjuhës liturgjike që është e përbashkët për të dy. iptarët e Perandorisë Osmane me shkronja arabe, Vepra e Dhanil M.A. Haxhiu thelbësisht përm- per ragione del rito e della lingua liturgica comuni ad ambedue. Për vlerën më në fund të mjeshtërisë ushtarake, ndërsa shqiptarët katolik me shkronja latine deri në bante vazhdimësinë e librave fetarë që la në mes Del valore in fine della perizia militare, delli për shërbimet e sinjalizuara për kurorën e Krishterë unifikimin e Alfabeti shqip më 1908 në Kongresin e Shën Kozmai. Edhe pse ishte shkruar për edukim segnalati servigi prestati alle corone Cristiane e dhe Katolike të kombit Shqiptar, dhe të meritave Manastirit. Dhanil Haxhiu fjalët shqipe duhet ti ketë dhe mësime pedagogjike, ishte një libër që i shër- cattoliche della nazione Albanese, e delle di lei të përjetshme për të cilat nuk flitet, meqenëse janë mbledhur në Voskopojë dhe fshatrat për rreth saj bente propagandës greke për asimilimin e popujve eterne benemerenze qui non se ne discorre, poi- plot të gjitha historitë nga shekulli XV. Nga ai shek- ull e pas përveç Diplomave të ndryshme Mbretërore sepse Voskopoja banohej nga vllahë dhe shqiptarët. të tjerë ballkanik. Kleriku Dhanil i jepte prioritet ché ne sono piene tutte le storie dal XV. Secolo in Në fjalor vërehet se shumica e fjalëve shqipe mësimit dhe edukatës greke. Vlerat e këtij fjalor- Origjinale dhe të vërteta, që gjithashtu i ruajnë shumë qua oltre i varj Diplomi Regi Originali ed autentici, familje prej tyre Shqiptare që ekzistojnë brenda dhe janë të dialektit toskë dhe shumë pak të dialektit ushtrimesh katër gjuhësh janë se vite më vonë do tu che tuttavia conservano molte famiglie di essi Al- gegë. Qartë dallohen fjalë që ende i flasin edhe sot shërbente studimeve të gjuhës shqipe, vllahe, greke jashtë Italisë (1). Për pakujdesi të familjeve kanë hum- banesi esistenti dentro e fuori l’Italia (1). Per incuria bur pothuajse të gjitha Diplomat që kujtonin fisnikërinë qytetarët e Prefekturës së Korçës. Ndërsa fjalët gegë dhe bullgare. Duke treguar se gjuhët e popujve të delle famiglie sono andati perduti quasi tutti i Diplomi che ricor- janë fjalë që ende i përdorin shqiptarët në Tetovë. Ballkanit kanë vlerat e tyre historike dhe gjuhësore. e tyre dhe meritat e të parëve. davano la loro nobilità e le benemerenze dei loro avi. (Përktheu: Nikolin Sh. Lëmezhi) pagina 19 Anno 18 n.1 Febbraio 2020 Urbanistica & Storia Urbanistica e architettura dei paesi arbëreshë Di Atanasio Pizzi l’Architetto Bove siciliano, della Ginestra palermitana e in fine l’eccezione abruzzese di Villa Badessa, che conferma APOLI (Atanasio Pizzi ARCHITETTO) - Il la validità di quel progetto antico. XV secolo è uno dei momenti della storia, Tutte queste sono linee strategiche d’insediamento, Ndi quella che si identificava un tempo Epiro che trovano riscontri negli eventi della storia dal XV Nuova ed Epiro vecchia, tra i più articolati e difficili di secolo e restituiscono ragione e forza a un progetto di questo territorio, sia dal punto di vista della difesa ter- ricerca condotto dallo scrivente. ritoriale e sia di quella identitaria, questo è il motivo, Le “Arche” disegnate dal Castriota offrono agli ar- per il quale, si sarebbe dovuto indagare analizzando bëreshë un’alternativa territoriale ideale dove appro- fuori dai temi unitari, al fine di fornire una visione dare, e difendere la propria identità sociale, culturale completa adeguata e priva di atti inesistenti. e religiosa, terre parallele predisposte per riverberare Un intervallo che per la sua durata, contiene la sof- nei secoli il modello Arbanon, oltremodo avendo cura ferta scissione storica tra territorio e identità di quanti la di innescare i presupposti di strategie politiche di vissero sino ad allora, tuttavia per non perdere senso e difesa dei territori a favore di quanti consentirono i restringere il campo di azione analitica, approfondiremo processi di accoglienza e inculturazione. l’intervallo, dal 1389 sino al 1562, non prima di aver Se oggi ancora una lingua poco comprensibile ai delineato un progetto ad ampio contributo disciplinare, non parlanti, riecheggia in questi anfratti meridionali, specie se ad essere indagatati sono le gesta di un popolo come dai giorno del loro arrivo si deve appunto da privo di qualsivoglia patrimonio scritto grafico, in quan- quanto immaginato e predisposto dal condottiero di to, tramanda storicamente la propria identità nella sola Kroja concertando quanti accoglievano e da quanti forma orale e dai consuetudinari atteggiamenti. venivano accolti su territori ritrovati. Se a questo si aggiungono gli esigui sforzi per Gli agglomerati urbani degli arbëreshë (Ka- costruire barriere difensive di mutuo soccorso, da tundë) nascono secondo interessi economici per la quanti la abitarono per impedire l’imperante marcia difesa e la valorizzazione dei territori più esposti alle ottomana per la conquista territoriale e sin anche per dinamiche del mediterraneo, limitando l’aspirazione la sottomissione identitaria, è opportuno comprendere dei nuovi arrivati verso i minimi requisiti di come abbia potuto lo stratega, ovvero, il lungimirante sostentamento, giacché la parte più consistente, stratega Giorgio Castriota “comunemente denominato di quanto derivante dalle attività, seguiva la filiera Una vera e propria regione storica diffusa, capace questa ultima, il confine del meridione, assieme al Scanderbeg” trovare soluzione con le arche arbëreshë economica delle aristocrazie locali. di restituire valori identitari paralleli alla terra dio orig- Lazio papale.Il discorso, nasce in base a rilevazioni tracciate nell’Italia meridionale. Queste ultime definivano persino la caratteristica di ine sia dal punto di vista materiale e sia immateriale locali, esse vedono protagonisti i centri antichi dei Appare evidente che avere consapevolezza delle articolazione degli agglomerati urbani, alla luce di una Circa cento Katundë che tra paesi, frazioni e casali “paesi”, che da ora in avanti chiameremo con il nome metriche materiali e immateriali ottomane a cui si vecchia direttiva ispanica, la quale mirava a realizzare abbandonati rappresentano una tessitura raffinata di in arbëreshe: Katundë. opponevano insufficienti forze dei principi Arbanon, modelli urbani di tipo aperto e in linea con lo sviluppo urbanistica e architettura, la cui linfa traeva la sua Essi sono altimetricamente distanti dalle pianeggi- capaci di iniziative di breve durata; una misura al- flessibile del “Rione” auspicando future espansioni forza dal rione romano dal punto di vista territoriale, anti rive marine mare e i ristagnanti dei corsi fluviali, ternativa, per la difesa non del territorio, ma almeno in numero di addetti, cosi come avvenne per diverso inteso dal punto sociale al pari delle haretë dai greci perché considerati in sostanza, salata e amara vici- dell’identità Arbanon doveva essere immaginata e tempo con le note sovrapposizioni derivanti da nuove La differente mentalità nel modo di insediarsi ris- nanza.Essendo gli arbëreshë i figli di quei soldati con- posta in essere.Fu proprio la stagione delle migrazioni migrazioni. petto agli indigeni locali, che usavano all’interno delle tadino, per questo esperti conoscitori del territorio, verso le “arche territoriali parallele” tracciate e pre- Le arche segnate dal condottiero Giorgio Castri- murazioni dei borghi, gli arbëreshë preferivano casali s’insediarono secondo le predisposizioni di Giorgio disposte sotto la veste di controllo territoriale e in fa- ota, stabiliscono anche il numero complessivo dei resi- e comunque agglomerati senza mura, legati ideal- Castriota, incentrando e calibrando nel breve tempo vore dei regnati partenopei, durante le sue visite nel denti, determinando, in questo modo, anche il valore mente a presidi religiosi. quali fossero le zone sicure sotto il punto di vista meridione, dal 1461 e sino alla dipartita del principe di quelle terre per questo rese produttive, all punto di Ponendo a confronto i valori spaziali dei nuclei geologico per edificare i propri moduli abitativi, in Giorgio Castriota. rendere meriti a quelle terre, denominate anche “ il urbani mono centrici degli indigeni e quelli policen- oltre la toponomastica storica ci consente di definire Arche tracciate in difesa e controllo, ancora oggi granaio del regno”. trici Arbëreshë si comprende quale sostanziale dif- quali fossero i margini, lasciati liberi per il migliore identificabili sul territorio meridionale, con la sem- A questa prima fase segui una seconda, detta ferenza distingueva quanti s’insediarono in fuga dalle insediamento scartando le zone più incerte e edifi- plice sovrapposizione della gestione politica, clericale dell’architettura additiva, in cui si assegnarono le terre terre oltremare. care senza imbattersi in eventi di smottamenti natu- ed economica di quell’intervallo storico, ciò tuttavia con l’opportunità della discendenza e per questo, la Una volta che gli arbëreshë si disposero lungo rali nel corso dei secoli.Nel primo usarono insediarsi non sono idoneamente interpretate dagli unitari, anzi, volontà di realizzare abitazioni di maggiore qualità, le arche predisposte da Giorgio Castriota presero a con l’ausilio dell’architettura estrattiva, poi in seguito, ritenute a torto, casuali, ininfluenti o improvvisazioni con materiali non deperibili, da ora in avanti si eleva- modello gli ordinamenti delle classi sociali Kanuniane, come vedremo più avanti, adoperandosi a realizzare prive di scopo.Se oggi analizziamo le sette regioni tra no le prime Kalive in pietra calce ed arena, modeste prive di forme aristocratiche piramidali economiche. architettura additiva.Le arche predisposte dal Castri- insulare e peninsulari del fu regno di Napoli, attra- abitazioni mono cellulari che daranno fine all’epoca Sulla corrispondenza delle norme sociali e distrib- ota s’intercettano secondo linee strategiche denomi- verso le caratteristiche ambientali idonee alla vita del del nomadismo o della’architettura estrattiva. utive adottate, tutti gli agglomerati sin dai primi tempi nate: del Limitone tarantino, della Daunia pugliese, modello Arbëreshë, si comprende per quali motivi Va in oltre sottolineato che secondo una direttiva di insediamento le identiche caratteristiche, sia si tratti della Sanseverinense citeriore, quella di due mari o venne immaginata, proposta e lasciata attuare. greca di insediamento si devono delimitare adegua- della Sicilia, della Calabria e sino all’estremo Molise, il confine della Calabria citeriore con l’ulteriore, del tamente in rapporto alle condizioni geografiche e a quelle politiche della zona circostante; il territorio ha un’estensione sufficiente quando è in grado di alimen- Albert Dumont: “Prushet homerike të maleve shqiptare” tare un certo numero di cittadini entro i limiti di un me- (vijon nga faqja 14) një polak. Në Shkodër, prej disa vitesh, është ngri- dhe nga disa studjues të tjerë të botës antike, veçanër- dio tenore di vita, il numero dei cittadini d’altra parte tur për të rinjtë një kolezh, të cilët pastaj shkojnë të isht nga tezat e Louis Benloew, autorit të veprës “Greqia deve essere tale in rapporto alle capacità produttive. Ka në to një brutalitet të dhimbjes që ne nuk ar- vazhdojnë studimet në Romë. Ndërsa në dioqezën e para grekërve”. - “Ky popull kaq i panjohur, – do të Da ciò potremo determinare il numero di addetti, rijmë ta kuptojmë e çka spektakli i tyre është për ne i Lezhës me 17.000 banorë, “vetëm 50 prej tyre dinin shkruajë Dumont, - i cili ruan imazhin më të saktë të asaj soltanto dopo aver presa conoscenza della regione e padurueshëm. Skena është totalisht antike. Atë e gje- të lexonin dhe dhjetë dinin ta shkruajnë emrin e tyre… çka ishin etërit e racës greke e latine, meriton gjithnjë dei suoi abitanti e di cosa da essa si vuole ricavare. jmë tek poetët e parë grekë. Monumentet figurative e Françeskanët pak shqetësohen për arsimimin e tyre…” interesin e historianit. Ky popull do të mbetet si dësh- Trattandosi di una nuova colonia, insediatasi in tregojnë shpesh këtë, veçanërisht në epokat e para të Në librin e tij, Dumont vë në pah racën e pastërt shq- mitar i gjallë i një të kaluare që shpesh besojnë se është aree geografiche disabitate in precedenza, bisogna artit. Në muzeumet tona ne kemi vazo me piktura të iptare veçanërisht tek mirditasit, këlmendasit, kas- zhdukur. Asnjë vend në Europë nuk ka zakone më të prima di tutto sistemarne la parte, per cosi dire, ar- zeza dhe tablo prej balte të pjekur, ku gjen ilustrime tratët, etj, ai thekson në mënyrë të veçantë traditat lashta. Dhe kjo shpjegon habinë e dijetarëve të vërtetë chitettonica, in generale, dire ciò è come saranno besnike si të ceremonive shqiptare. Eshtë e vërtetë luftarake të shqiptarëve. Shqiptarët ishin në betejën dhe studjuesve të këtyre tribuve, që besonin se ata janë fabbricati e disposti i presidi religiosi, disporre le ab- që në progresin e bërë të kulturës helenike, artistët e Fornovas, në Itali, shkruan ai, “duke nga kujtuar ajo çfarë ka mbetur nga ajo racë misterioze: e pellazgëve itazioni private sulle alture per ragioni igieniche e di iu janë shmangur këtyre subjekteve. Zakonet zbuten, stratiotët e mëdhenj, shqiptarët të ardhur nga Morea që ne gjejmë në gjenezën e dy qytetërimeve më të bu- sicurezza espositiva e geologica. skenat funebre bëhen më të qeta… Grekët e shekul- e Shqipëria, të cilët depërtuan nëpër Europë, duke kura të botës së vjetër. ” Vicino alle chiese gli ecclesiasti e relativa famiglia lit të V para erês sê re dhe të kohërave edhe më të shërbyer, siç e thekson me të drejtë ai, në Angli, në allargata; s’inizia a costruire le case private, al fine di vjetra, afrohen me shqiptarët e sotëm”. Francë e Gjermani, në ushtrinë e mbretit Henry VIII, Drejt Epirit e Moresë, në gjurmë consentire al sistema ambiente naturale e ambiente Po kështu, Dumont pikas se në praktikën fu- në atë të perandor Maximilien të Gjermanisë apo të të Bua Shpatës costruito di assumere la dimensione di fortezza stra- nerare, të vdekurit i çohen në varr rrush, shegë apo mbretit francez François I”.Jo pak kohë më parë, ai tegica, gli accessi delle case, secondo la consuetudine verë, çka “është një nga zakonet e çuditshme që ne kishte lexuar dhe një botim të një letrari grek, Zoti Sathas, Në librin e tij, Dumont do të tregojë dhe vazhdimin greca, sono disposte sulle strade secondarie utilizzan- gjejmë në gadishullin ballkanik”…- shkruan ai. - Ato që siç shkruan ai, “sapo ka botuar një histori të stratiotëve e udhëtimit të tij në jug të Shqipërisë, duke kapërcyer do l’identico modello abitativo e in grado di garantire i jepen të vdekurit që të gjejë forcat, sepse në varr ai shqiptarë, për njërin prej tyre, Mërkur Bua, e shkruar në së pari lumin e Vjosës. “Ne e ndoqëm atë udhë gjatë i parametri di sostenibilità intesa come micro clima i ruan ende ndjenjat e oreksit dhe kërkesat e tjera të greqisht dhe në vargje nga Koronaios i Zantes”. “Ush- pesë ditëve, nga Vlora gjer në Janinë, një nga zonat më al gruppo allargato; non è piacevole a vedersi un Ka- jetës tokësore. Nëse këto ushqime mungojnë, hija e tij tritë e kësaj kohe, - shton ai, - nuk kishin ushtarë më të të bukura të kësaj krahine. Lumi rrjedh midis dy varg- tundë che appare di casa simili, e disposte apparente- reale dhe e dukshme, do ta humbiste forcën që i ka mirë se këta stratiotë, këta zviceranë të Orientit. Nëse ata malesh: herë ai rrjedh i qetë e i pastërt, e herë duke mente senza regola, tuttavia esso è un sistema eccel- mbetur. Ky besim është po aq i vjetër sa dhe grekët. luftojnë si heronjtë homerikë, duke e kthyer strategjinë në gjëmuar, i mbushur me shkumë, duke u hedhur si një lente per il controllo del territorio e dello stato locale E gjejmë tek Homeri. Në shekujt e bukur të poet- dinakëri, në një forcë që lëshohet pa urdhër mbi armikun, përrua… Eshtë e vërtetë që Epiri ka lëndina të bukura all’interno del perimetro Sheshi, su base di facilità con ëve, flisnin fare pak për këtë, por ne e shohim se ajo ata dinë po ashtu ta pranojnë disiplinën dhe të ndjekin si ato të Paramithisë. Ndonjëherë qytetet ngrihen mes cui si presta la disposizione dei Rioni e i relativi spazi ekzistonte. Ajo ka frymëzuar një seri bazorelievesh. rregullat e tjera të luftës. E kemi parë në Egjipt në kohën ullishtave si Vlora në veri, Preveza në jug, duke fshe- liberi e costruiti. Kristianizmi e luftoi, por nuk e shkatërroi këtë rit… e Mehmet Ali Pashës. E shohim sot në ushtrinë e Portës hur në kopshte minaretë e tyre dhe muranat e vjetra të Kisha, Bregù, Sheshi e Katundi sono rispet- Por kjo praktikë vazhdon ende në Shqipëri…” së Lartë. Kur kanë patur rastin të marrin detet, ata kanë shkatërruara. Qyteti i Pargës ka humbur mes pemëve tivamente: il rione, religioso, controllo, e sociale, Dumont na jep gjithashtu të dhëna dhe për gjen- qenë marinarë të shkëlqyer. Porti i Ulqinit, gjatë shekullit me limona… ”Në Shqipërinë e jugut, në Epir dhe në costruito e non, inteso e generare le attività produttive djen e gruas shqiptare. Madje ai ishte habitur nga XVII, ka patur flotë të rëndësishme gjer me 500 anije Greqi, jeta homerike kishte vdekur me kohë. Ajo gjen- e di crescita comune. një fakt i veçantë që kishte dëgjuar në konsullatën tregëtare që lundronin në të gjithë Mesdheun. Janë ata dej veçse në mermeret e monumenteve antike, shumica La descrizione del Katundë, accoglie le convenzi- franceze në Shkodër. I ishte e dukur e pabesueshme, që i kanë dhënë Sulltanit elitën e flotës osmane. Por dimë ende nën dhé, mbuluar nga tërmetet dhe stuhitë. Atje, oni caratteristiche e tipiche delle città agricole tipiche por njëkohësisht kuptimplote: “Në Shkodër, hareml- gjithashtu se ç’kanë bërë ata për Pavarësinë greke shq- gjithçka kishte ngrirë shumë e shumë shekuj më parë. delle primordiali greche, in cui la disposizione artico- lëku nuk i mbron gratë. Pas konsullatës së Francës ka iptarët e Hidrës dhe të Spezaj. Heronj, që poetët i kanë Ndërsa larg, në veriun shqiptar, në ato male të vështira lata, delle case sono anche fortezze di inculturazione një përrua të vogël ku brenda një muaji, më 1871, kënduar ashtu sikur pasardhësit e Themistokles dhe të për t’i ngjitur, rrethuar nga bora, prushi homerik ishte o cuore pulsante di un integrazione che non è finaliz- janë gjetur dymbëdhjetë kadavra foshnjesh. Udhëtari Leonidhas të ishin bij të shqiptarëve të panjohur”. ende i ngrohtë, digjte, jetonte në këngët e gjata të rapso- zata al mero atto della discriminazione, ma verso una francez na informon njëkohësisht se në kohën që ai Duke lëvduar kështu historinë shqiptare, më së fundi dëve, por dhe në ritet njerëzore, tragjeditë e dhimbshme cultura economica che da spazio a alle diversità per udhëtonte në trevat shqiptare, pra në vitin 1871, pesë Albert Dumont arrin në konkluzionin e tij historik rreth të dashurisë dhe të gjakut, të rrëmbimit të grave dhe të crescere senza protagonismi. peshkopët në Shqipëri ishin italianë dhe i gjashti ishte lashtësisë së këtij populli, çka ishte diçka që mbështetej kalimit të të gjallëve në botën e përtejme… Fine della I° Parte Storia Anno 18 n.1 Febbraio 2020 pagina 20 Roli i familjes së Dinojve në mbrojtjen dhe kontributin në çështjet kombëtare Dr.Denisa Tare tillë ndiqej për të futur përçarjen popullsisë shqiptare në afrimin e publikut me artistët.Pasi kishte tërhequr Departamenti i Shkencave Politike dhe Juridike të Çamërisë dhe veçanti ndaj intelektualëve e patri- vëmendjen me krijimet e tij, më 1934 Abedini fto- Universiteti “ Aleksandër Moisiu” Durrës otëve, siç qe edhe Ali Dino. Arif Dino ishte piktor het nga Rusia. Arrin në Leningrad në shtator të vitit si i vëllai Abedini (i Riu) por në ndryshim nga ai nuk 1934 një kineast sovjetik, Jutkiçeviç i bënë ftesën për Antarë të tjerë të Familjes Dino i ekspozonte veprat. Pikturonte për vete dhe mjafto- të punuar si dekorues në kinematografi duke i kri- hej duke ia treguar miqve të afërm. Shkruante poezi juar kështu mundësin që të ekspozonte veprat e tij në jatë Rilindjes Kombëtare Shqiptare nga familja në frëngjisht dhe turqisht. Rusi. Pas mbarimit të Luftës së Dytë Botërore, Abedin Dino kontribut të veçantë ka dhënë edhe vëllai Grekët e njihnin për mjeshtër të madh të viza- shkon në Ankara, ku fillon ti përkushtohet prodhimit i vogël i Abedinit, Vesel Pasha. i rritur në një timit, siç spikatën tabllotë e ekspozuara në Athinë apo të qeramikës. Qëndrimi i tij në qytetin ku gjyshi i tij G 5 ambient atdhetarë edhe Veseli do të ndjekë hapat e të në afishen e Festivalit të Delfit të pikturuar nga ai, në kishte qen ë qeveritar nuk zgjati shumë. Me pretekstin vëllait duke iu përkushtuar çështjes kombëtare. Si një maj të 1930. se në një nga qeramikat e tij ai riprodhonte figurat e ushtarak i zoti ai do të gradohet nga sulltani me titul- Abedin Dino (i Riu) lindi më 1913 në Stamboll. skifterit dhe të çekiçit, ai persekutohet përsëri. Në këto lin Pasha. Duke e parë rrezikun e madh që i kanosej Parga Ai ishte djali më i vogël i Rahsim Dinos. Abedini ishte kushte bashkë me të shoqen, Gezinën, detyrohet të atdheut nga lakmitë e shteteve fqinje ai do të vihet Parga adhurues i linjave, formave dhe ngjyrës por jo vetëm emigrojë në Itali. Por edhe këtu qëndron shumë pak, në dispozicion të drejtuesve të Lidhjes Shqiptare të met Zogut. Gjatë pushtimit italian të Shqipërisë duke kaq ai ishte adhurues edhe i fjalës. Abedinit i pëlqente pasi qeveria turke kërkon ekstradimin e tyre për në Prizrenit. përfituar nga kjo krushqi me Vërlacin, në qeverinë e të bashkonte vizatimin dhe ngjyrën me Fjalën. Abe- Turqi. Pas peripecish e vuajtjesh të shumta, Abedini Në maj të vitit 1877 Vesel Dino i (vëllai i Abedin krijuar prej këtij të fundit Xhemil Dino do të caktohej din Dino ka hyrë, tashmë, në kujtesën kombëtare të vendoset përfundimisht në Paris, ku qëndron deri në Dinos )së bashku edhe me personalitete te shquara në postin e ministrit të Jashtëm. Për raportet e mira Turqisë, ashtu siç ka hyrë në kujtesën e artit evropian momentet e fundit të jetës. Pas një pune titanike ia që përfaqësonin pothuajse të gjitha krahinat e vilajetit që ai kishte me qeverinë italiane, Bernd Fischer në të shek XX. Një monument i Abedinit qëndet sot në arriti të krijonte një mjedis të kulturuar e të vlerësuar të Janinës si Abdyl Frashëri, Sulejman Tahiri (Te- librin e tij ‘Mbreti Zog dhe përpjekja për stabilitet Ankara një skulpturë e madhe në një park të gjelbër., nga të gjithë. Me veprimtarinë e tij artistike e punën e pelenë), Sabri Gjirokastra (Gjirokastër), Mehmet Ali në Shqipëri’, e cilëson si një italo - filë të zjarrtë. Pa- i vendosur pas vdekjes së tij .Personaliteti krijues u tij si artistë shumë dimensional, Abedin Dino zuri një Vrioni (Berat), etj themeluan në Janinë Komitetin e varësisht bindjeve ideologjike, gjatë veprimtarisë së reflektua duke botuar artikuj në gazetat e revistat më vend të veçantë në botën e artit6. Ai arriti famën e njer- Janinës, i cili do të merrte nismën për të vënë në jetë tij si diplomat i qeverisë së Zogut, ai do të mbrojë idenë e kryengritjes çlirimtare kundër osmane. Veç me vendosmëri popullsinë çame dhe do të ngre zërin përpjekjeve të tij për organizim e kryengritjeve anti Alite Dino qeveritë ndërkombëtare duke kërkuar me ngulm osmane, Veseli është angazhuar drejtpërdrejtë edhe ndërhyrjen e tyre për shpëtimin1 e kësaj popullsie. Më në sulmet mbrojtëse. Gjatë shkurtit të vitit 1878 kur 8 nëntor 1923, si përfaqësues i delegates shqiptare andartët grekë sulmuan fshatin e Lëkurësit, Veseli në Paris, ai i drejtohet Raymond Poincares, kryetar së bashku me të vëllain Abedinin u vendos në krye i Këshillit dhe ministër i Punëve të Jashtme francez, të 2400 vullnetarëve shqiptarë dhe pas sulmesh të ku kërkon ndërhyrjen e këtij të fundit pranë qeverisë ashpra u arrit çlirimi i zonave të pushtuara dhe zm- së Athinës për të siguruar mbrojtjen e të drejtat e brapsja e ushtarëve grekë. Veprimtaria e tij patrio- shqiptarëve me banim në Greqi, duke kërkuar për- tike dhe luftarake dëshmohet qartë nga kontributi i jashtimin e tyre nga këmbimi i popullsive myslimane tij në mbrojtje të çështjes kombëtare. Gjatë Kuvendit dhe garantimin e pasurive të tyre. të Prevezës në janar 1879 Veseli u vendos në krye Ali Dino i mbiquajtur “Mjeshtër i karikaturës” të komisionit ushtarak, i cili kishte si funksion orga- qe president i Shoqërisë së Karikaturës së Greqisë. nizimin e forcave luftarake nga e gjithë Shqipëria. Studioi në Sobornë të Parisit për shkenca politike por Emërimi i tij në krye të komisionit ushtarak tregon e donte shumë artin dhe pikturën. për aftësitë e Veselit në këtë fushë. Duke parë se Parga rreziku që po i kanosej Shqipërisë se jugut nuk ishte zhdukur, Lidhja Shqiptare dekretoj në gusht të 1879 Ismail-Qemali-ne-Napoli-patrioti Rahsin DinoIsmail-Qemali-ne-Napoli-patrioti Rahsin Dino një delegacion i cili do ti paraqiste Portës së Lartë vendimin se Lidhja qe e vendosur të luftonte jo vetëm të njohura të Stambollit. Për artin e tij piktori Ferit iut të kultivuar e të talentuar, duke fituar vlerësimin Greqinë, por edhe kundër Perandorisë Osmane për RMullaiOL IdoI Fthoshte:AMIL “AbediniJES SË DbënIN pjesëOJV nëE NtalentetË MB eR OeJ TpublikutJEN francezë e atij ndërkombëtar.Vlerësimet të siguruar mbrojtjen e trojeve Shqiptare. Në për- veçanta; është zot i DtëH gjithaE K OteknikaveNTRIB Upiktorike”.TIN NË3 ÇËpërSH krijimtarinëTJET KO e Mtij BdoË TtëA vininRE .edhe nga vendi që e bërje të këtij delegacioni u caktua Abdyl Frashëri, Pas mbarimit të Luftës së Dytë Botërore, gjendja për kishte munduar aq shumë, Turqia. Për të gazeta turke Mehmet Ali Vroni dhe Vesel Dino . Vendosmëria që familjen Dino u vështirësua shumë. Me vendosjen e “Tarih ve Toplun” do të shkruante: “ Abedi Dino pati tregoj delegacioni dhe rreziku i shpërthimit të një kry- regjimit komunist në Shqipëri anëtarët e kësajDr.Denisa familje Tarenjë vend të posaçëm në botën e artit7. Ai ishte një pus engritje anti osmane e detyrojë Portën e Lartë që ti u denigruan mjaftë rëndë. Personalitet e familjes në njohurit shkencore; njohës i letërsisë, historisë, so- Departamenti i Shkencave Politike dhe Juridike zvarriste edhe më shumë bisedimet turko – greke për Dino u bënë viktima të egoizmit kultist komunist. ciologjisë. ishte një njeri që jetonte në lidhje të ngushtë caktimin e kufirit jugor.Krahas përpjekjeve për çlirim Nën akuzën e tradhtisë, qeveria komunisteUniversiteti dënoj “ Aleksand me meër Moisiu”artin e kulturënDurrës natë e ditë. Tek ai çmohej sidomos Vesel pashë Dino është angazhuar edhe në zhvillimin vdekje një prej anëtarëve të kësaj familje, i cili kishte humanizmi dhe miqësia... Abedin Dino do të vazhdojë e gjuhës shqipe dhe arsimimit në këtë gjuhë. Ashtu dhënë një kontribut të jashtëzakonshëm në mbrojtjen të jetojë me emrin dhe pikturën e tij në fytyrën e ndri- si edhe patriotët e tjerë edhe Veseli e ndjeu nevojën e krahinësAntarë së Çamërisë. të tjerë Mazar të Familjes Dino u ekzekutuaDinoAAAAAAAnëtarë tur të botës së artit,të tjerë midis shkrimtarëvetë familjes dhe Dino poetëve të e ngutshme për të formuar një shoqëri kulturore, e me varje në shtator të 1948 në Delvinë. Në një situ- shquar, Por veçanërisht midis piktorëve gjenial si Pi- Gjatë Rilindjes Kombëtare Shqiptare nga familja Dino kontribut të veçantë ka dhënë edhe cila do të merrte përsipër drejtimin dhe organizimin e atë të vështirë dhe persekutuese kjo familje u detyrua kaso.8 ve piktorëve gjenial si Pikaso”.2 përpjekjeve për të ngritur shkolla shqipe në të gjithë të emigrontevëllai dhei vogël të jetonte i Abedinit, në vende Vesel të Pasha.ndryshme, i rritur në njëEmrat ambient e mësipërm atdhetarë na edhe dëshmojnë Veseli do se të famil- vendin dhe për të botuar tekste shkollore, vepra letra- duke iu mohuar e drejta e jetesës në atdheun e tyre. ja Dino nuk qe vetëm një familje ku ndjenjat re etj. Kështu në Stamboll, më 12 tetor 1879, Veseli Rexhepndjekë Dino ,hapat i cili kishtee të vëllait mbaruar duke shkollën iu përkushtuar e lartë çështjesatdhetare kombëtare. qenë kultivuar Si një ushtarak thellë, ipor zoti edhe ai një së bashku me kushëririne tij dhe me Ibrahim Dino për tregtido nëtë Romëgradohet dhe nga zotëronte sulltani tetëgjuhë me titullin të huaja Pasha. familjeDuke e qëparë vlerësonte rrezikun eartin madh e iqë përkushtohej i kanosej me 26 delegatë të cilët përfaqësonin tërë popullsinë shq- pas mbarimit të luftës u vendos në itali dhe prej andej shpirt krijimtarisë artistike. Emrat e tyre, të iptare morën vendimin e themelimit të organizatës u detyruaatdheut te emigronte nga lakmitë për në e Gjermanishteteve fqinjeku dhe ai vdiq do të vihetrenditur në dispo denjësishtzicion tëpërkrah drejtuesve artistëve të Lidhjes me famë së quajtur “Shoqëria e të shtypurit shkronja shqip”.1 në vitin Shqiptare1994. të Prizrenit. botërore, na dëshmon qartë talentin e tyre kri- Edhe pse Vesel Dino është angazhuar në të gjitha Personalitetet më të njohura të familjes Dino si: Ali Ali Dino jues, që ka markuar në historinë dhe kulturën mënyrat për mbrojtjen e çështjes shqiptare, figura e Ali Dino Dino, ArifNë Dinomaj tëAbedin vitit 1877 Dino Vesel(i riu), Dino Nevin i (vëllaiDino etj., i Abedin botërore Dinos. )së bashku edhe me personalitete tij shpesh herë ashtu si edhe e të vëllait, Abedinit, Ali Dino – do të shkruante Papantonio, në nëntor të cilët edhe në emigracion, mundën të përballonin te shquara që përfaqësonin pothuajse të gjitha krahinat e vilajetit të Janinës si Abdyl është manipuluar duke e etiketuar si pro osman, dhe të 1938, në Elefteria vima,- është një shqiptar që dal- vështirësitë duke qenë të suksesshëm në profesionet BIBLOGRAFIA që vepronte kundër interesave të Lidhjes Shqiptare të 1 lohet nga aksenti i tij. Por për sa i përket të tjerave, ai e tyre e Frashëri,duke treguar Sulejman shpirtin Tahiri luftarak (Tepelenë), të kësaj familje. Sabri Gjirokastra (Gjirokastër), Mehmet Ali Vrioni Prizrenit. Pavarësisht këtyre etiketimeve që kërkojnë është një artist internacional. Krijimetet tij e vendsin Ali Dino (1891 – 1938), është mbiquajtur “Mjeshtër Historia e Popullit Shqiptar, Vëllimi II, Botimet Toena, ta nxjerrin Veselin si oportunist dhe antikombëtar, i karikaturës”(Berat), dhe etj qethemeluan president nëi Shoqërisë Janinë Komitetin së Kari- e Janinës,Tiranë 2002. i cili do të merrte nismën për të atë ndër karikaturistët dhe humoristët më të mirë të Sh.Selman, Çamëria, vendi, popullsia dhe jeta ekonomike, veprimtaria e tij politike dhe luftarake krah patriotëve katurës së Greqisë. Vdiq në Athinë. (1892 Evropes. vënë në jetë idenë e kryengritjesArif Dino çlirimtare kundërTiranë, osmane. Progres,2005. Veç përpjekjeve të tij për më të shquar tregojnë qartë se Veseli ashtu edhe si Ali Dino vizatoi me dashuri vallet greke e shq- – 1957), përveçse një shkrimtar i njohur qe dhe një i vëllai, Abedini, mbi gjithçka vinte interesat kom- F. Rrapaj , Këngë popullore nga Çamëria, Tiranë, iptare, vallet çamiko sapo portrete atdhetarësh të piktor i madh, por nuk dinte ti ekspozonte veprat e Shtypshkronja e Re, 1983. bëtare dhe të mirën e vendit të tij. mëdhenj, mestë cilëve Musa Demi nga Filati, një nga tij. Pikturonte për vete dhe mjaftohej duke ua treguar2 R.Luan, Dino- Shtegtari i Portës Sublime,Globus.R, Tiranë, Veprimtaria e Vesel Dinos na dëshmon që ai nuk patriotët mëtë mëdhënj të Çamërisë në vitet 30 të ato miqve të tij më të afërt Personaliteti më i njohur 2007. qe vetëm një ushtarak i zoti por edhe një diplomat i shek të XIX. 2 Për figurën e Ali Dinons pati përcak- i kësaj familje pa dyshim që mbetet Abedin Dino ( M. Ahmet., Abedin Dino, Tiranë, Onufri, 1998. kalibrit të lartë duke u renditur denjësisht krah Abdyl time negative nga qeveria greke, por edhe nga disa i Riu) (1913 - 1993). Që në moshë të re bashkë me R.Luan,Piktor i madh Dino,Drita, Tiranë,14 nëntor 1993. Frashërit e Mehmet Ali Vrionit. personalitete shqiptare. Kështu në një kërkesë që Lec shokët e tij ai publikoj një të përjavshme të cilën miku R.Luan, Abedin Dino piktor novator, Korrieri, Tiranë,2005. Bernd,F. J, Mbreti Zog dhe përpjekja për stabilitet në Veprën e Abedin Dinos përveç të vëllait e ndoqi Kurti, i ngarkuar me punë në delegatën shqiptare i tij i ngushtë, shkrimtari i njohur turk, Jashar Qemali, i biri Rasih Dino (1875-1926) i cili krahas rezis- Shqipëri, Tiranë, Çabej,1996. në Athinë, i dërgon qeverisë shqiptare më 12 kor- kandidat disa herë për çmimin Nobel, e titullojë “ Ani- Naska.K, Dokumente për Çamërinë, Botimet Dituria, Tiranë, tencës në terren u shqua edhe si diplomat i dorës së rik 1929, për mbështetje financiare të delegacionit ja”. Abedin duke qenë një njeri aktiv filloj të angazho- parë, si përfaqsues i Qeverisë Shqiptare të Ismail Qe- 1999. çam që do të shkonte në Gjenevë, ai shprehej se qe hej dhe të merrte pjesë me pikturat e karikaturat e tij S.Stavro “Zgjimi Kombëtar Shqiptar” 1878-1912, malit në konferenca evropiane të kohës.Një pjesëtarë kundër përfshirjes së Ali Dinos në këtë delegacion, tek grupi që botonte gazetën “Njeriu i Ri”.4 Për shkak Phohemix, Tiranë 2002. tjetër i kësaj familje është edhe Xhemil Dino, djali pasi ai shpesh herë qe shprehur kundër figurës së të ideve krijuese mjaft përparimtare për kohën bashkë i Hysen Pashë Dinos, i cili shquhet si një nga diplo- mbretit shqiptar dhe për kombësi të tij ai shfaqte me të vëllain, Arifin, internohen në Adana. Gjatë viteve Referenca matët më të zot të qeverisë së Zogut. Gjatë qeverisë së gjithmonë atë turke, kështu grekët në takimin e Gjen- të internimit punoi në gazetën “Fjala turke”, zyrat e 1 A.Mehmeti, vep. e përmendur. , fq 77-78. Zogut, Xhemil Dino qe ambasadorë i Shqipërisë në evës do të kishin një mbështetje, që vinte nga kryetari së cilës ndodheshin në bulevardin që mbante emrin 2 Fischer, B, Mbreti Zog dhe përpjekja për stabilitet në Shqipëri, Tiranë, Çabej, 1996, fq 15. Romë, Athinë, Parisë etj. Përveçse se si një diplomat i delegacionit të Çamërisë. Pavarësisht nga etiketimet e të gjyshit, Abedin Pashës. Pas internimit kthehet në i zoti ai njihej dhe për lidhjet e ngushta familjare që 3 L.Rama, vep e pwrmendur, fq.112-113. jo atdhetare që qarqet greke e disa qarqe shqiptare i Stamboll, ku përreth dy javë ekspozon vizatimet e tij, 4 A. Mehmet, vep e përmendur.,.fq 78-79. kishte me Ahmet Zogun. Pasi Zogu prishi fejesën e tij kanë bërë figurës së Ali Dinos, me veprimtarinë e tij duke u prit mjaftë ngrohtë e duke korrur një sukses me të bijën e Shefqet Vërlacit, Behije Vërlaci, Xhemil 5 L.Rama, Abedin Dino piktor novator, Tiranw, diplomatike ai tregon se qe një mbrojtës i të drejtave të jashtëzakonshëm. Pas këtij suksesi të parë për të, Korrieri.2005. Dino u martua me të, i cili nga ana e tij kishte qenë të popullsisë çame, duke e kryer këtë jo vetëm në bashkë me shokët e tij krijon “Grupi D”, i cili kishte 6 L.Rama,Piktor i madh Dino, Drita, Tiranw,1993. i fejuar me Myzeje Zogun, njërën nga motrat e Ah- parlamentin grekë por edhe jashtë tij. Një politikë e si qëllim të ndihmonte në zhvillimin e pikturës dhe 7 A. Mehmet, vep e përmendur.,.fq 50-60.. pagina 21 Anno 18 n.1 Febbraio 2020 Cultura

T’ I NJOHIM PERSONALITETET ARBËRESHE KOSTANDIN BELLUSHI NJË LINGUIST I SHQUAR NË BOTËN ARBËRESHE Nga Prof. dr. Bexhet Asani gjuhën dhe historinë e arbëreshëve të Italisë, të cilët jetojnë në pesëdhjetë vedbanime. Studiuesi Ko- ostandin Bellushi lindi në fshatin malor të standin Bellushi ka botuar disa libra në të cilët janë Pllatënit të krahinës së Kozencës së Kala- përfshirë shumë figura të rëndësishme arbëreshe. Kbrisë, në Alto Jonio Kosentino. Ka studiuar Teologu Kostandin Bellushi kohët e fundit ka bo- Letërsinë italiane në Universitetin e Kalabrisë. Në tuar edhe një libër fetar, antropologjik kulturor – fillim të karrierës së tij punoi mësues në shkollat filozofik – teologjik: “Sytë, pasqyra e shpirit – nga e mesme dhe shkollat fillore. Për një kohë të gjatë njeriu te zoti me sytë e tij”. Në dorëshkrim ka një mbante kurset e mësimit dhe të shkrimit të Gjuhës libër tjetër fetar, antropologjik kulturor – filozofik shqipe në Institutin Gjithpërfshirës të Villapiana – – teologjik: “Veshët, dritaret e trurit – me. Këto Pllatën. Pas pjekurisë artistike Kostandin Bellushi vepra janë pjesë e serisë: “Shkencat fetare, filozo- studioi Shkencat fetare në Institutin Teologjik të fike dhe teologjike”. Eparkisë së Lungrës. Studimet pasuniversitare i Duhet theksuar se të gjitha të folmet arbëreshe ndoqi në Institutin e Lartë të Shkencave fetare të janë krahasuar me gjuhën amëtare shqipe si me Arqipeshkëvisë së Kozencës, ku, pasi mori titullin fjalë të zakonshme ashtu edhe me variante. Magjistër i shkencave fetare, merr edhe specializ- Folkloristi, antropologu, teologu, historiani imin në shkencën fetare. Në Universitetin e Ka- dhe etnologu Kostandin Bellushi ka redaktuar labrisë, ai gjithashtu kreu detyra mbështetëse për dhe botuar një përmbledhje tekstesh mbi fjali- Aktivitetet e Observatorit për Pakicat Gjuhësore min dhe historinë e bashkësisë arbëreshe të Shën në Departamentin e Gjuhësisë, seksioni i Alban- Vasilit, sëbashku me vëllezërit Franco dhe Basilio ologjisë, kështu Bellushi mori, pra, edhe një mas- të folmet e Firmozës, Çiftit, Ejaninës (Janinë – Bellusci C.– D’ Agostino F. Fjalor Italisht – ar- Pugliese. Ai botoi veprën: “Poezi dhe shkrime të ter për mësimin e Gjuhës arbëreshe, realizuar nga për të kujtuar origjinën e tyre nga qyteti i Janinës bërisht – shqip i ilustruar mbi historinë dhe të pabotuara të pedagogjisë nga prof. Carlo Brunet- profesorët e Universitetit Ca’ Foscari i Venedikut. banorët arbëreshë të këtij vendbanimi – shën- folmet arbëreshe të Picilisë, Spixanës dhe me ti”, Jonica – Tipografia e Trebisacce 1990, “Don Profesor Kostandin Bellushi tregoi interesim të im B. A.), Fermës, Frasnitës, Ungrës, Spixanës, përfshirjen e fjalëve të reja të Firmozës, Fermës, Ciccio i miri”, në bashkëpunim me prof. Fran- veçantë për historinë, gjuhësinë dhe traditat po- Shën Vasilit me shpjegim në gjuhën letrare sh- Ungrës dhe me shpjegime në gjuhën e sotme letra- cesco Giorgio, Grafiche Panico – Galatina 1995 pullore arbëreshe. Ai u shqua në fushë të gjuhës- qipe. (Vëllimi I, Edizioni Orizzonti Meridionali, re shqipe. (Vëllimi III, Tipografia G. C. Zaccara, dhe “Pllatëni: kronologjia historike nga mesjeta e isë. Në fillim botoi një fjalor të ilustruar mbi të La Grafica Meridionale, Montalto Uffugo 2006). Lagonegro, Luglio 2014). deri më sot”, tipografia Jonica Galasso – Trebi- folmet e Pllatënit, fshatit të tij të lindjes. Bashkë Bellusci C. – D’ Agostino F. Arbashkuar – Fja- Bellusci C. – D’ Agostino F. Fjalor Itali- sacce 1999. Prof. Kostandin Bellushi, përveç me doktoreshën Flavia D’ Agostino përgatitën një lor Italisht – arbërisht – shqip i ilustruar mbi hi- sht – arbërisht – shqip i ilustruar mbi historinë kësaj, bashkë me F. Gramisci kanë krijuar një CD Opera Omnia “Arbashkuar” (Arbërishtja e ba- storinë dhe folmet arbëreshe të Maqit, Strigarit, dhe të folmet arbëreshe të Farnetës, Kastërn- multimediale mbi historinë, folklorin dhe gjuhën shkuar), në pesëdhjetë vëllime nga të cilët pesëmb- Shën Mitrit, Mbuzatit, Shën Sofisë, Vakaricit, exhit, Pllatënit dhe me shpjegime në gjuhën e e Pllatënit dhe me F. Santamaria, një CD multi- ëdhjetë vëllimet e para janë botuar deri më tani me shpjegime në gjuhën e sotme letrare shqi- sotme letrare shqipe. (Vëllimi IV, Ed. “Expres- media tjetër për historinë, folklorin dhe gjuhën e mbi historinë dhe gjuhën arbëreshe: Fjalor Italisht pe. (Vëllimi II, Edizioni Orizzonti Meridionali, siva”, Spezzano Alb. se, Gennaio 2018). Castroregio dhe Farneta. Prof. Kostandin Bellushi - arbërisht – shqip, në të cilin fjalor përfshihen La Grafica Meridionale, Montalto Uffugo 2009). Arbashkuar ngërthen në vete pesëdhjetë fjalorë mbi është në vlugun e krijimtarisë së tij shkencore. Zbulohet qyteti antik i Harpyon (Arpion) nje nder qendrat me te vjetra te Iliris antike. (vijon nga faqja 16) qendrat e rajonit per rreth saj e me larg. Varferia qe AIBATIOS dhe kuptohet se eshte emri i Batos i cili es, pohues dhe emer POL qe eshte kuptimi i qytetit ne ekziston ne numrin e paket te ekzemplarve te moned- per sa njohim nga dekumentat antike eshte nje nder greqisht dhe e gjithe kuptohet Eshte qytet, Qyteti. Ne kete monedhe simbolet dhe shkrimet qe ajo ha antike te qyteteve te Ilirise eshte me teper pasoj luftetaret dhe heronjte mitologjik te luftes se Trojes. Ne mjaft monedha argjendi te Damastionit gjendet ne permban nuk te lene te kuptosh se eshte e Apollo- e mungeses se kerkimeve ne rrenojat e shumta nga Ai erdhi nga lufta e Trojes dhe u vendos ne rajonet krye te saj emri POL dhe jo APOL sic shohim ne keto nis sic pretendon studjuesi sepse nuk shkruhet ne ekspeditat tona arkeologjike qe ende nuk i kane iden- pran qytetit te zhdukur te Arpines-Harpines. Lufte- monedha te Damastinit dhe kjo ka misterin e vet. Por te Apollonia por gjejme emrin Apol dhe ky emer ne tifikuar mjaft nga qytetet antike qe na sjellin shkrimet tari mitik me emrin Batos sipas dekumentave antike kemi gjetur edhe monedha te Damastionit qe nuk e greqisht ka tjeter kuptim nga ai qe pretendon stud- e vjetra ne kete rajon jugor te Ilirise por jane mare ndertoj ne kete rajon nje qytet te cilin e quajti Orges kane ne krye kete emer dhe kuptojme se duhet te kete juesi se eshte e Apollonis se Iliris. Mendimi se eshte vetem me disa site te njohur si Bylysin, Apollonin, (eshte M’argellici i sotem pran qytetit te Patosit) dhe ndonje rregullsi, ndonje kod perdorimi i gerrmes A monedhe e gjetur ne Iliri qendron por kur mendon qe Amantian e ndonje tjeter. e beri qender te rajonit i cili do quhej tashme rajoni i ne krye te emrit si dhe mos venia e ketij emri POL eshte Greke e viteve 120 para Krishtit deri ne vitin Por duke u nisur nga simbolet qe permban kjo Batojve shkruajne autoret antike. Perse e vuri emerin (qytet) ne mjaft monedha. 70 pas Krishtit nuk ka te drejte ta thote se nuk ka monedhe argjendi antike, kuptojme dicka me teper qytetit Orges nuk dihet me saktesi prandaj qarkullo- Ne grupimin e dyte XAI duke e bashkuar me asnje te dhene ku e mbeshtet por ka dhe kundershti qe nuk perputhet me hipotezat qe jane thene deri me jne mjaft hipoteza.Sot per ndert te Batos gjenden germat e grupimi te trete P H na del emri XAIPH te arsyeshme ne shpjegim e argumentim. sot per kete monedhe. Poshte emblemes se flakes ne trajten Patos disa qendra banimi ne kete rajon si dhe duke vazhduar me grupimin e trete NOS qe Dhe shkrimin shoqerues te Strabonit mbi Apol- eshte nje objekt qe mund te jete pishtar si symbol i Patos fshat, Patos te vjeter, Patos i Ri eshte qyteti i eshte prapashtes dhe mendojme se kemi te bejme me lonin e Iliris dhe Nymfeun ne kete rast e ka vene te zjarrit te metalurgut qe ndryshon nga njohja simbo- sotem pran Margellicit. Po keshtu ne kujtesen e va- emrin e qytetit antik HAIPHNOS-HAIRINOS, dihet pa sakte, mbase eshte nisur nga simboli i Nymfeut te like e Nimfejve te tjere. ket te banorve te hershem trashegohet legjenda dhe nga kombinimi i disa germave ne kohet antike formo- gazit qe gjendet ne njeren faqe te monedhes per te Pervec ekzemplarit te pare kemi dhe disa ekzem- kujtimi si dhe respektimi i Varrit te Mysafirit, Varri i heshin disa rrokje te vecanta, keshtu nga PH eshte cilin vertet ka shkruar Straboni por edhe mjaft autore plar te tjete te perafert qe konfirmohet nga studjuesi Gjigandit pran fshatit Ruzhdie ne jug te Margellicit. perftuar RPI dhe kemi emrin Harpinos-Harpia, Arpia te tjere antik para dhe pas tij qe nga Aristoteli, Posei- se jane gjetur ne qytetin e Apollonis. Por ka dhe Perdorimi i germes A ne fillim te emrit te Batos qe e gjejme ne autoret antike kur flasin per kete rajon doni, Plini e tjere. Nymfeu ishte vertet ne prapatoken ndonje ndryshim te vogel ne paraqitjen grafike sepse (AIBATIO) eshte nje karakteristike per kohen antike te Ilirise. e Apollonis por jo ne teritorin e saj por ne zonen qe shkrimi ne te eshte me i qarte dhe se permban edhe sepse ajo perdoret si kallzues, folje pohuese qe e Konkluzion eshte se ne kete monedhe antike kontrollonin Batejte qe e kishin qendren ne Orgesen nje germe me teper tek emri AIBATIO-AIBATOS qe gjejme ne shume emra te kohes antike ne kete ra- kemi te bejme me fjale te shkruara ne gjuhen ilire me antike (Margellici i sotem) qe njihej si qender e pisas- eshte mbares karakteristike e gjuhes dhe shkrimit jon te Ilirise jugore. Studjuesit e kane vene re kete alfabetin e asaj kohe. Edhe per mendimin se mund te inve dhe e njohur edhe per seren dhe pisen e lenget grek. fenomen ne mjaft emra por gjuhtaret nuk e kane jete shkrim latin nuk qendron se kjo monedhe eshte dhe fontanat qe delnin ne teritorin e tyre. Simboli HARPINOS- HARPYATES-ARPINOS eshte studjuar shkencerisht deri me sot kur emra te tille qe prodhuar para pushtimit romak dhe se gjuha latine i fontanes dhe pishtarit ndezes tregon dicka me te- emri i nje qyteti antik sipas shkrimit qe na sjell terheqin vemendjen jane shume si Atintane, Aman- nuk kishte filluar te perdorej ne keto ane. per e specifike per kete paraqitje fontane. Edhe emri Straboni ne faqen 163, Polibi dhe S.Bizantini faqe tia, Ataman, Avlona, Adriatik, Amyron, Amydonet, Rrenojat e shumta antike te Rabies dhe teritorit AIBATOS ne kete monedhe qe eshte ne fakt emri 417 te libri Iliret dhe Iliria te autoret antike Adria, Apsoros, Adrianopol e tjera. Mund te jene ker- per rreth te nisur nga burimet antike dhe objektet ne i BATOS heroit mitologjik tregon se behet fjale per Botime Toena 2002 Tirane.. kesa apo pershtatje te imponuara nga gjuha thrakase teren si dhe ne toponomin e zones por edhe ne gjuh- zoterim te ketij fise te njohur ne kete rajon para se te Kjo monedhe si dhe disa te tjera te peraferta kane por me teper mendojme nga gjuha kelte kur dihet se sine krahasuese na cojne ne te verteten historike, vinin kolonet Apolloniate. ne njeren faqe se bashku me simbolin e lopes me vi- ata kane qene te pranishem ne kete rajon te Ilirise ne zbardhjen e misterit Harpion. Historianet tane, Sic shohim nga simbolet qe permban kjo moned- cin duke pire qumesht qe e gjejme edhe ne monedha jugore ne shekullin e trete para Krishtit. Por germa A arkeologet dhe gjuhtaret duhet ti thellojne studimet he argjendi nuk ka ngjashmeri me monedhat te tjera te tjera te rajonit te taulanteve por ndryshon nga e e perdorur sic thame me lart gjendet edhe sot e per- ne kete rajon per te dhene tabllone e munguar te te prodhuara ne punishtet e Damastionit antik te cilat para sepse poshte statures se lopes me vicin duke pire dorshme ne gjuhen popullore por kryesisht ne rajonet historis dhe krenaris kombetare por edhe per te kurdohere mbajne simbolin e tripodit te farketarit dhe gjenden edhe simboli i shpates dhe heshtes kurse ne e Gegerishtes. shtyre ne kete sit arkeologjik interesin e nje turizmi emrin Damastion si dhe ne njeren faqe kane portretin monedhen e pare eshte vetem nje maje heshte. Po Ne faqen tjeter kjo monedhe ka simbolin e nje per apasionantet qe jane te shumte te huaj dhe ven- e Apollonit qe ishte Hyu qe respektonin popujt e ketij keshtu ne kete faqe te monedhes gjejme te shkruar Nimfeu me djegie gazi apo pise dhe nje pishtar i nde- das per te rimekembur dhe ekonomin e braktisur te rajoni qe kishin edhe qytetin e Apollonis kushtuar emrin AIBATIO sic e gjejme dhe ne disa te tjera. zur poshte. te gjitha keto gjenden brenda nje figurine ketij rajoni. ketij Hyu, Mendojme se kjo monedhe me simbolin e Por ne ndonje monedhe tjeter shohim se emri gjeometrike te ngjashme me rombin. Per rreth ketij Terheq vemendjen nje studim informativ i arkeo- lopes me vicin duke pire dhe siper permban shkrim ABATIO eshte shkruar me nje germe S ne fund te rombi, ne te kater hapsirat qe ai krijon me unazen e logut Prof. Skender Mucaj ne fund te viteve 70-te mbi AIBATO-AIBATOS mund te jete prodhuar ne pun- ketij emri dhe na vjen ne trajten AIBATIOS ne krye monedhes gjenden germa qe formojne disa emra qe vendbanimet te antikitetit te vone ne krahinen e Mal- ishtet prane Damastionit, mbase ne qytetin antik te te monedhes. duhen studjuar. lakastres. Ai nder te tjera flet per sondazh te objek- Harpionit qe ndodhej ne kete zone minierash qe perf- Shkrimi mund te jete sipas alfabetit te njohur Ne krye gjenden germat greke (A P O L), ne te teve antike ne natyre pran rrenojave te disa qendrave shiheshin ne krahinen e Batojve sipas dekumentave helen apo ilir te asaj kohe sepse shohim edhe germa djathe gjenden germat (X A I) poshte gjenden germat te vjetra, ndermjet tyre edhe per ato te Gradishtes se qe na sjellin autoret e vjeter. Viti i prodhimit mendo- te ketij alfabeti, por perdorimi i germes B duket si (P, H ) dhe ne ndarjen majtas gjenden germat (N O Rabiajt dhe pa e ditur se kujt qyteti antik i perkasin jme se nuk qendron sepse ne kete kohe minierat dhe emertim ilir dhe jo latin e helen. Dihet nga te dhenat S). keto rrenoja shpreh mendimin se gjurmet e shumta te punishtet e argjendit ishin mbyllur ne Damastion qe e autorve antike se ky rajon i Iliris jugore ka perzierje Disa studjues grupimin e pare te germave APOL objekteve, mureve dhe qeramikes i takojne periudhes me pushtimin romak ne vitin 167 para Krishtit kur popujsh ilire, thrake, kelte dhe greke dhe perdorimi e kane mare si APOLONI per te kuptuar qytetin qe qytetare ilire deri ne antikitetin e vone. Studime te senati romak nxori dhe vendimin sic na njofton autori i ketyre germave eshte i kuptueshem per shkrimin ndodhej pran taulanteve kur shume monedha e kane tjera me te thelluara me ane germimesh, sondazhesh antic Tit Livi. e kohes se dhe alfabetet jane perzier ne perdorim. emrin e Apollonis te plote qe te le te kuptosh se jane nga ekspedita arkeologjike ne kete qender antike nuk Kjo monedhe mund te jete gjetur vertet ne rajo- Mendojme se ashtu sic jane paraqitur shkrimet ne te vertet monedha te Apollonis. Por mendojme duke u bene. nin e Apollonis dhe kjo nuk eshte rastesi kur dihet se dy faqet e monedhes na jep mundesine per ta percak- u nisur nga rregullsia e njohur tashme e perdorimit Skender Mucaj Vendbanime te antikitetit te ky qytetit i madh dhe i degjuar i antikitetit e kishte te tuar me te drejte se eshte nje shkrim ilir i asaj kohe. gjuhesor te A si folje pohuese ne disa emra ilire ne vone ne krahinen e Mallakastres ILIRIA IX-X zhvilluar tregetin dhe perdorimin e monedhave me Ne krye te monedhave lexohet emri AIBATIO- kete rajon dhe e kuptojme kete fjale A-eshte si kallzu- 1979-80 faqe 292-93. Storia Anno 18 n.1 Febbraio 2020 pagina 22 Komani, thesari i një historie ilire dhe shqiptare Nga Ali Hasani dhe argjendi, prej të cilave 400 ishin perla Adriatik-Dardani-Danubi Jugor-Odesë”. Xh. gjerdanësh. A. Degrand “Kujtime nga Shqipnia Meci, Komani f, 58-68, 2019. ashmë të gjithë e njohin studiuesin, epërme” Tiranë, 2001, fq. 153. Por “Kultura e Komanit është zbuluar edhe albanologun dhe “Mjeshtrin e Madh” Prof. Kurse në një ekspoze të po Degrand, bërë përtej kufijve të RSH, në Mjelë (Mal i Zi)... TXhemal Meçin në Pukë dhe Shkodër, në në Paris më 6 janar 1899 për zbulimet e bëra rreth liqenit të Ohrit (Maqedoni e Veriut) dhe Kukës dhe Tropojë, në Lezhë dhe Mirditë, në në varrezat e Komanit, pati deklaruar se në në Afionë (Kurfuz, Greqi). Tërësia e tipareve Tiranë dhe në Malsinë e Gjakovës. Ka lindur në Koman ka hapur disa varre dhe ka grumbulluar të saj e bën Kulturën e Komanit vazhduese të Kabash në vitin 1936. Mësimet e para i mori 135 objekte arkeologjike, stoli, vegla dhe armë drejtpërdrejtë të kulturës ilire dhe shërben si në vendlindje, shkollën e mesme në Shkodër metalike të cilat i kishte dërguar në Paris. dëshmi që bartësit e saj, Arbërit e Mesjetës së ndërsa fakultetin Gjuhë-Letërsi shqipe e kreu Prandaj Prof. Doktor Skënder Anamali sqaron hershme, janë pasardhës të Ilirëve. Trualli i në Universitetin e Tiranës në vitin 1967. Në 83 se Degrand në librin, ”Kujtime nga Shqipnia shtrirjes së sajë përputhet përgjithësisht me vitet e jetës së tij, 60 vite ja ka kushtuar shkollës e epërme”, cituar më sipër, ka shënuar shifra trevën e Arbanonit mesjetar”. H. Spahiu, FESH dhe arsimit shqip, kërkimit shkencor në fushën e të tjera nga raportimi në vitin 1899. Kuptohet (i riu), vol. 2, fq. 1220. Diku nga fundi i librit të folklorit, etnokulturës, historisë dhe arkeologjisë, lehtë përse Degrand ka ndryshuar të dhënat në tij profesor Xhemal Meçi ka shtruar pyetjen se pse jo edhe si drejtues ai ka shkëlqyer. Por gjatë atë kohë. çfarë i mungon Komanit sot, për të vazhduar më gjithë kësaj kohe është edhe bashkëpunëtor i Por midis gjithë këtyre emrave, në librin e tij tej me përgjigjen e dhënë po prej tij se: “Komanit vjetër shkencor në Institutin e Kulturës popullore prof. Xhemal Meçi nënvizon veçanërisht punën i mungon: dhe në Akademinë e Shkencave të Republikës së dhe kontributin e dhënë nga dy zonja arkeologe Së pari; Vazhdimi i gërmimeve e zbulimeve Shqipërisë nga viti 1971 e deri sot. Hëna Spahiu dhe Etleva Nallbani, të cilat janë arkeologjike, të drejtuara e ndihmuara nga Profesor Xhemali ka kryer një varg studimesh marrë për një kohë të gjatë me studimin e Koman Shteti dhe Qendra e Studimeve dhe zbulimeve në fushën e etnokulturës e Albanologjisë. Ka - Delmace. Veçanërisht Znj.Hëna ka punuar 30 Arkeologjike. Për këtë ai mendon se duhen shkruar dhe botuar rreth 40 vëllime, 6 prej tyre vjet duke na lënë një inventar prej 208 objekte vendosur piketat për punimet arkeologjike në janë me këngë popullore. Ka përgatitur mbi 150 e stoli prej hekuri, bronzi e argjendi, gjetur në gjithë hapësirën historike të Koman, Delmace, artikuj me karakter shkencor si edhe ka referuar varrezat e Komanit. sidomos në ish-vendbanimet e para dhe 75 kumtesa në konferenca shkencore kombëtare Mendimi i Kol Lukës se kështjella Kom, rreth kalasë, rreth kishës së Shën Gjergjit, në dhe ndërkombëtare. Por shkëlqimin më të madh Koman, Delmace, u rindërtua në shek. 6-të, është rrafshin e Shënkollit dhe gjithë shpatet lindore e Prof. Xhemali e ka arritur me botimin e të drejtës fakt i rëndësishëm, se pikërisht në këtë shekull, perëndimore, në Kodër Vorrezë dhe poshtë në zakonore të Kanunit të Lekë Dukagjinit në dy haneve, kishave, e gërmadhave që i përkasin aty mori hov zejtaria vendase iliro-arbërore, që lagjen Gogsh ku janë lidhjet më të shpejta me vëllime, varianti i Pukës 1996 dhe varianti i qytetërimit të lashtë të Komanit , ”Ana e Drinit, u bë e famshme gjatë tre apo katër shek. (6-8) e kështjellën. Kjo hapësirë mendohet që sot të jetë Mirditës 2002. Delmace”. në vazhdim edhe në shek.9, siç pohon edhe prof. një sipërfaqe prej 80 ha.. Por në kuadër të 800 vjetorit të Shtetit të Që në fillim të librit Prof. Xhemali na bën Neritan Ceka në studimet e tij. Së dyti; Ai shtron idenë për mundësinë e ARBRIT kontributi më i fundit i profesor Xhemal me dije se në tërësi Kultura e Komanit dëshmon Përmbledhtas kultura e Komanit përfaqësohet ripërtëritjes ekonomike të zonës, mbështetur në Meçit është vepra e tij “Komani Ana e Drinit - për vazhdimësinë e kulturës iliro -arbërore - nga vegla pune si sëpata, latusha, kosore, drapërinj traditën e dikurshme si edhe të një turizmi elitar, Delmace, trashëgimi iliro – arbërore” që i përket shqiptare duke shërbyer si “urë kalimi” që i lidh e thika; armët që përfaqësohen nga shpata, majat malor, kulturor, të përhershëm dhe në rritje, si ciklit “Puka në lashtësi 7”, botim i “Fiorentia”, këto dy kultura dhe se bartës të saj, janë banorët e heshtave dhe shigjetave të farkëtuara nga dhe ngritjen e një sistemi rrugor bashkëkohor nga Shkodër 2019, të cilin po e komentojmë sot. vendas, Arbërit. Të gjitha tiparet e kësaj kulture hekuri; ndërsa qeramika përfaqësohet nga enët e Shkodra edhe nga Puka. Në këtë vepër monografike ai hedh dritë mbi i shohim në inventarin e varreve, në arkitekturën tryezës dhe kanat. Interes paraqesin edhe stolitë, Së treti; Shteti ynë duhet ta shpallë Komanin themelet e kulturës të njërit nga vendbanimet e ndërtimit të tyre, si edhe në ritin e varrimit fibulat, vathët, varëset, rrathët e qafës, tëmthoret, “Pasuri kombëtare” të patjetërsueshme. Aty më të vjetra e më të rëndësishme ilire - arbërore, me vendosjen e të vdekurve drejt e në tokë, siç byzylykët, unazat, togëzat, gjerdanët e monedhat, duhet të ngrihet edhe një muze arkeologjik për Kultura e Komanit. E ka marrë emrin Kultura përshkruhen në libër. ku pjesa më e madhe janë prodhime në bronz, Koman Delmacen, që të pasqyrojë historinë dhe e Komanit sepse në këtë fshat janë zbuluar për Kushdo që i kërkon lidhjet e këtyre dy por ka edhe prej argjendi e rrallë prej ari, të kulturën e lashtë iliro arbërore. herë të parë varrezat pranë Kalasë së Komanit, kulturave, ato vërtetohen me studimet dhe gjetjet gjitha të punuara në punishtet arbërore. Ato Në mbyllje të librit autori thekson se ky sot Delmace. Në vepër autori ka evidentuar arkeologjike të deritanishme në varrezat e Koman përfaqësojnë kulturën e hershme shqiptare. Të botim u kushtohet gjithë arkeologëve të huaj kontributin e madh të gjithë studiuesve të huaj Delmaces, të cilat janë zbuluar e studiuar me gjitha objektet kanë trajta të ngjashme me ato dhe shqiptarë që punuan me përkushtim një dhe shqiptarë që kanë punuar për vite të tëra me nivel të lartë shkencor nga studiues e arkeolog të ilire por edhe trajta të reja që duhet të jenë krijuar jetë të tërë, duke gërmuar, hulumtuar, studiuar, këtë trashëgimi kulturore, duke i mbledhur ato në shquar shqiptarë dhe të huaj. Ndër arkeologët më vonë por gjithnjë duke u ruajtur nga ndikimi krahasuar, korrigjuar dhe shkruar historinë e një libër të vetëm ku spikat edhe firma modeste shqiptarë që kanë filluar punën të parët, prof. dhe asimilimi i kulturave romake, bizantine, dhe vërtetë në gjithë hapsirën arkeologjike të Komanit, e studiuesit të palodhur prof. Xhemal Meçit. Falë Xhemali përmend Shtjefën Gjeçovin (Kryeziun), sllave. si trashëgimi iliro-arbërore-shqiptare. Ai kësaj pune, i është dhënë emër një qytetërimi të Hasan Cekën dhe Frano Prendi, për të vazhduar Arkeologia Etleva Nallbani na thotë: se në falenderon përzemërsisht gjithë bashkëpunëtorët, tërë në Ballkanin Perëndimor dhe më gjerë. më mbrapa me Skënder Anamalin, Domjan Koman “Kemi zbuluar edhe punishte hekuri e konsulentët donatorët, e veçanërisht Hëna Për gjithë lexuesit tanë që nuk e njohin Kamatën, Hëna Spahiun, Bep Jubanin, Myzafer qelqi, furra pjekjeje, shtëpi me oxhaqe, ndërsa Spahiun, Skënder Anamalin dhe Etleva Nallbanin Komanin, u themi se ai ka qenë një fshat i vogël Kurkutin, Neritan Cekën, Maikom Zeqon, Etleva numri i varreve arrin deri tani në 500. Një nga me të cilët ka punuar më shumë. i vendosur në krahun e majtë të lumit Drin i Nallbanin, Selim Islamin, Pëllumb Xhufin, kishat është peshkopate që tregon se Komani ka Ai vlerëson Etleva Nallbanin me grupin e Bashkuar, 11 km. larg nga qendra e rrethit të Elidon Sokolin, Kolë Lukën, Ndoc Selimin, Adil qenë qendër peshkopate e antikitetit të vonë që saj qëndrestarë, që bëri të mundur korrigjimin Pukës, me të cilin administrativisht ka qenë i Kaloshin e Bujar Budinën, disa prej tyre janë përbën një aset të jashtëzakonshëm kombëtar”. e trasesë ku do të kaloi linja e tensionit të lartë lidhur ndër shekuj deri në vitin 1984. konsulent të veprës së autorit. XH. Meçi, Komani...2019, fq. 166. 400 kw. në Zonën B, që do të dëmtonte sitin e Në bazë të hulumtimeve të specialistëve të Nuk duhet harruar edhe kontributi i prof. Pasuri me vlerë të madhe janë objektet e Komanit për shkak të fushave magnetike që do huaj dhe shqiptarë rezulton se Komani që nga Eqerem Çabejt i cili në studimet e tij arkeologjike kultit, 11-13 kishat në Koman Delmace dhe të krijoheshin aty. Me këtë rast u shpëtua gjithë fundi i shek. të kaluar e deri sot përbëhet nga dhe Albanologjike midis të tjerash na sqaron se Bytyç, disa prej të cilave sot u gjenden vetëm kompleksi i vendbanimit të Komanit. lagjet Gogsh, Fushë, Raskaj, Doçaj dhe Shënkoll. trajta e sotme Delmace rrjedh nga trajta e moçme: rrënojat e tyre. Ndërsa në fund të këtij libri autori përcjell Banorët vëndas Komanin e ndajnë në tri mëhalla: Dalmace, prandaj Delmace shkruhet me-e dhe jo Ato janë: Kisha e Shën Kollit në Delmace; K. zërin e fuqishëm, të po arkeologes Nallbani dhe Geraj, Rushaj Doçaj. me-a. Ky ndërrim fonetik vërteton prejardhjen e Shën Zefit; K.e Shën Gjonit në Qafë Delmace; të grupit të saj mbështetës shqiptaro-francez, që Kurse dokumentet osmane të shek.të 16 - iliro - arbërore shqiptare të emrave që lidhen me K. e Kalasë brenda murit të kalasë; K.e Shirqit thërrasin me të madhe: “Të shpëtojmë Koman të, na jepen këto qëndra banimi për Komanin emrin dele/delme. (BSHSH,Tiranë, 1/ 1961, f. në mes varreve; K. e Shën Gjergjit në lindje të Delmacen. Ta kthejmë vendbanimin e rrallë iliro- sipas viteve: Më 1529 Komani kishte 6 shtëpi, 87) kalasë; K.Shtatriz, përballë k. së Shën Gjergjit; arbërorë në qendrën më të madhe arkeologjike, kurse Dobra 20 shtëpi. Ndërsa në vitet 1529, Prof. Xhemal Meçi vlerëson edhe kontributin K. e Shtotrrit, nën kala (është zbuluar nga E. historike, muzeale dhe turistike shqiptare përmes 1571 dhe 1591 respektivisht Mdhoja kishte 6, e dhënë nga arkeolog e studiues të huaj, që u Nallbani 2016); K. e Shën Mëhillit sipër kroit me zhvillimit të projektit më të madh arkeologjik të 7 dhe 20 shtëpi, kurse Shënkolli kishte 13, 10 kanë paraprirë studiuesve tanë si: Degrad të njëjtin emër; K. e Shën Ndreut në vendin e derisotëm në Shqipërinë e Veriut. Sigurisht ky dhe 9 shtëpi. Toponimet me Delmace dëshmojnë (francez) 1898, Ippen (austo-hungarez) 1899, quajtur Shndre; K. e Shën Markut, në fushë afër projekt kërkon shumë para, shumë njerëz dhe se Shënkolli ka qenë vetë Delmace-ja, qendra Treger gjerman (1899-1900), Ugolini (italian), Drinit; K. mbi krojet në Gjeç; K.e Shën Katerinës më shumë se 20 vjet kohë për ta eksploruar e kryesore e Delmaces, rrafshi i saj. Nopça, Hahn (austriak), dhe Buchet (francez), që ose kisha e mjerë në Bytyç. studiuar. Kultura e “Koman Delmace” deri sot Ndërsa në vitin 1927 fshati ka pasur 168 punon edhe tani. “Duhet parë se mos kisha e Shënkollit vetëm sa është gërvishur paksa, ndërsa pjesa më banorë, në vitin 2007 kishte 450 banorë. Por me keqardhje të madhe, Prof. Xhemali ishte ndërtim i Shkrelëve, të cilët Shën Nikollin e madhe e saj është ende nën tokë”. ( Xh. M. Veprimtaria tradicionale ekonomike e tyre ka dhe ndonjë arkeolog tjetër shqiptarë në këtë libër (Shënkollin) e kishin shejtin e tyre”, shkruan Edit Komani...2019, 169, 176.) qenë bujqësia, blegtoria, pemëtaria. Sot Komani na bëjnë me dije se të gjitha gjetjet arkeologjike Durham, e cila ka marrë pjesë vetë në këtë festë. Prandaj ato kërkojnë dhe besojnë se këto bën pjesë në njësinë administrative të Bashkisë të para luftës, janë shfrytëzuar nga të huajt dhe (E. D. Brenga e Ballkanit...Tiranë ,1990, f. 113, kërkime do të kenë destinacionin final për të Vau Dejës, Qarku Shkodër. Ka shkollë 9 më pas janë grabitur padrejtësisht, për pasurimin 126, 132.) marrë statusin e pasurisë së rrallë arkeologjike vjeçare, qendër shëndetësore, restorant, dyqane e muzeve të tyre në Romë, Paris, Berlin, Vjenë, Prandaj për këtë arsye dhe të tjera, Profesor dhe natyrore, sepse në të kundërt do të qëlloi që shërbimi, një hotel dhe hidrocentralin e Komanit, Londër Petrograd, ç’ka është një realitet i Xhemal Meçi ka të drejtë kur evidenton se : të “groposet” ky zbulim i njohur me toponimin ku banorët janë punësuar. hidhur e shumë i dhimbshëm për gjithë kulturën “...Kjo pasuri kishash, 11-13 kisha, në një Delmace, si vendbanim mitik i shqiptarëve Prandaj, Prof. Xhemal Meçi, si pukjan dhe shqiptare. hapësire të vogël në formë ovale: Delmace, deri mesjetarë, arbërve. Për këtë ata deri tani ja kanë njojtës i mirë i kësaj krahine, përkrah studiuesve Konkretisht evidentohet rasti i Treger, në Bytyç e Qerret i Epër është në mbështetje arritur qëllimit prandaj ne i komplimentojmë! të tjerë, që nga viti 1964 e ka filluar punën edhe studiues gjerman që hapi 10 varre në Koman të mendimit të Kol Lukës, se kështjella Koman, Kësaj thirrjeje i është bashkuar edhe autori në këtë fushë. Për hartimin e librit që kemi sot dhe objektet e gjetura i mori në Berlin, apo i Delmace, është në vargun e kështjellave të i librit, studiuesi i talentuar, “Mjeshtri i madh”, në duar, ai i ka rënë kryq e tërthorë fshatrave të konsullit Francez në Shkodër Degrand, i cili në rindërtuara në Ballkan prej Perandorit Ilir prof. Xhemal Meçi për të mbrojtur dhe zbuluar Komanit, Kçirës, Qerretit të të Madh e të Vogël, vitin 1898 eksploroi Koman dhe në lartësitë 400 Justinian. Kjo, sepse jo rastësisht u ndërtuan gjithë pjesën e panjohur të vendbanimit më Dushit, Karmës, Vjerdhës, për të grumbulluar metër mbi bregun e lumit Drin hapi varret në kaq shumë kisha përreth kalasë`së Komanit në të vjetër të Koman Delmaces, kësaj perle gjithçka kishte mbetur nga e kaluara e largët ”Kodër Vorrezë” të Komanit. Aty ai gjeti, mori Delmace, pa qenë këtu një qendër apo qytezë arkeologjike të Shqipërisë së Veriut. Ai vlerëson e këtij vend - banimi; si kujtime, gojëdhëna, dhe dërgoi në muzetë e Francës dy kafka të plota me tradita të shquara politike dhe ekonomike se Kultura Iliro-Arbërore e Komanit është fytyra tregime, toponime të vendeve, urave, rrugëve, dhe 524 objekte të ndryshme prej hekuri, bronzi si edhe udhët perëndim-lindje dhe anasjelltas, e vërtetë e Kombit Shqiptarë! pagina 23 Anno 18 n.1 Febbraio 2020 Religione Tashmë jam si engjëjt e humbur… «Ai tha: Unë jam zëri i atij që bërtet në Kanë mbetur pak ata që shkretëtirë: “rrafshoni udhën e Zotit!”». janë të lirë por edhe ata janë (Gjoni 1, 23) pothuajse në duart e mia, mungon pak që t’ua marr Nga Nikolin Sh. Lëmezhi frymën edhe atyre. Nuk është se më intereson që t’i në qeshë krijuar i bukur, magjepsja të fus këtu në këtë kuti, as t’ju gjithë, gëzoja zemrat në takimin me mua marr frymën e t’i lodh në çdo dhe vërtetë isha i dobishëm. Isha si një kuti U drejtim, por në fund është e vogël, por shumë e lezetshme, transmetoja zërin e nënës tek i biri dhe zërin e të birit tek nëna larg. shpirti i tyre që më intereson. Fillova si Engjëll drite, shkëlqeja shumë, gjithkush Jam krejt si Engjëlli i Dritës, më donte, sepse nuk e dinin fundin tim, qeshë si Luçiferri. krijuar si Luçiferri: shumë i bukur e me vlera. Atëherë, në fillim mbaja vendin tim, më përdornin mashtroj edhe duke shtuar gjëra të reja. Jam bërë thjesht për të komunikuar, për të dhënë një lajm mjeshtri më i madh i mashtrimit i të gjitha kohëve: apo një ftesë, për të bërë një urim apo bekim: isha duhet shumë bekim që njerëzit ta kuptojnë. I kam realisht i dobishëm. mashtruar që në fillim. E pastaj më linin aty njerëzit, vazhdonin jetën Besoj se Shpirti Shenjt e parashikoi mirë kur e vet, jetonin. Unë nuk isha i kënaqur me aq, doja bëri të shkruhej kjo fjalë në Bibël: “Plaga jote më shumë nga njerëzit. Fillova me lojëra për fëmi- është e pashërueshme, varra jote është shumë e jët e të rinjtë, gjithnjë pa ndryshuar shumë. Mbeta rëndë. Për plagë tënde barna s’ka, varra jote s’do një kuti e vogël, si gjithmonë tërheqës, por doja të bëjë vërragë” (Jeremia 30, 12˗13). Kam prapë më shumë. Befas më erdhën ide të forta që t’iu shpikje të reja, sepse nuk dua të lë askënd të mar- vidhja kohën njerëzve, t’iu vidhja marrëdhëniet e rë frymë. Dua lirinë, zemrat, gëzimin, paqen, të t’i bëja sa më të vetmuar. Asnjë nuk shihte se si mirat e të gjithëve pa përjashtim. hidhja rrënjë, si pushtoja jetën e tyre pak nga pak. Prandaj do të kem gjithmonë oferta të reja: Në pamje të jashtme po ndryshoja pak përmasën, për çdo festë fetare apo civile. Arritjet e mia deri ngjyrën, por strategjitë e mia ishin të fshehura: tani janë të jashtëzakonshme, por s’jam i kënaqur. askush nuk mund t’i shihte. Deri tani kam shkatërruar familje, kam krijuar për- Pas lojërave shpika infrarossi dhe Bluetooth, çarje, konflikte, kërcënime, frika të pafund, kam kaq u desh që të mbaja afër djem e vajza, për të qenë përdorur që të nxis humbjen e thirrjes së kaluar orë të tëra duke kaluar këngë e mesazhe një meshtari apo të një Ipeshkvi, kam shkatërruar nga një kuti në tjetrën. Doja që t’i bindja në masë biznese të bukura. Imagjinoni suksesin tim: Kanë njerëzit se unë mund të mbush boshllëqet e tyre, hyrë brenda meje edhe Seminaret dhe Institutet e se unë do i bëja të lumtur, dhe kaq u desh: ia dola Jetës së Kushtuar, të cilët nuk kanë realisht nevojë me ta. Futa brenda kësaj kutie edhe fb, mesen- për mua. gjer e instagram, dhe bashkë me ta futa mendjet Megjithatë, i kam bindur ata të besojnë se jam e zemrat e mbarë njerëzimit brenda meje, por i domosdoshëm, me justifikimin e parezistueshëm unë jam thjesht një kuti e vogël. Brenda meje çdo të “Ungjillëzimit”. Kështu i kam prangosur tek njeri humbet kuptimin e orareve, humbet kuptimin vetja ime, duke i bërë të besojnë se është bukur të e përgjegjësive, humbet miqësitë, dashuritë më të duan të largëtit, ndërsa i bëj të harrojnë urdhrin e bukura, humbet vlerat. E gjithë kjo për faktin se Jezusit: “Duaje të afërmin tënd…!”. Kur ndonjë fil- jam një kuti e mbyllur, dhe si në çdo kuti, këtu lon të kuptojë pak, unë jam krejt i përgatitur që t’ia brenda është errësirë e plotë dhe me këtë errësirë shtrembëroj shikimin: kam menjëherë një ofertë të nuk lejoj që njerëzit të shohin gjërat e bukura të hequr shijen për të bërë një shëtitje të lirë në një da kësaj kutie edhe meshtarët, edhe murgeshat re, me të cilën e nxis të mendojë se po bëj mirë. jetës. Iu kam bërë të besojnë disave se varen prej lëndinë apo në breg të detit… edhe njerëzit më vullnetmirë. Por kështu është Ofertat e mia nuk mbarojnë kurrë… Njerëzit nuk meje, por jam akoma më shumë: janë skllevërit Kam hequr shijen për të lexuar një libër me stili im: hy si i mirë që askush të mos e kuptojë. e dinë, por po u ndalën sadopak do ta kuptonin sa dhe të burgosurit e mi! Mua kështu më interesojnë përralla, një roman, Biblën apo një libër çfarëdo. Kam strategji të pafund. Kanë mbetur pak ata që kërdinë po e bëj në ta. njerëzit, megjithëse Zoti i do të lirë. Varësia mund Kam hequr shijen për të pirë një kafe me kënaqësi janë të lirë por edhe ata janë pothuajse në duart e Unë nuk ndalem kurrë, dhe prej meje nuk do të shërohet më lehtësisht, ja pse doja pikërisht t’i apo për të ngrënë një picë në shoqëri të të afër- mia, mungon pak që t’ua marr frymën edhe atyre. të shpëtojnë kurrë, por ka një rrugë të vetme: që mbaja të burgosur, të lidhur në pranga prej meje. mve dhe të miqve. Nuk e dija që kam kaq forcë Nuk është se më intereson që t’i fus këtu në këtë ata vetë të ndalen. E kanë të vështirë ta bëjnë se Dukem si një kuti, por jam shumë më shumë. Kam as vetë. Sekreti më i madh është se njerëzit nuk e kuti, as t’ju marr frymën e t’i lodh në çdo drejtim, janë brenda meje, brenda asaj kutisë që shihet me përdorur të gjitha taktikat që askush të mos e kup- dinë atë që po bëj… ka ndodhur me mua pikërisht por në fund është shpirti i tyre që më intereson. sy. Të gjithë janë brenda, por nuk e dinë: ky është tojë se është i lidhur dhe i burgosur brenda meje. si me Engjëllin e Dritës. Nuk ngopem a kuptoni? Jam krejt si Engjëlli i Dritës, si Luçiferri. Në fil- sekreti im. Edhe nëse ndalen, unë do të bëj të pa- Të gjithëve po ju merret fryma, por i kam bin- Qëndroj në duart e babait, që është i dërrmuar lim sillja dritë, gëzim, krijoja bashkim dhe dashuri mundurën që të paktën t’i mbaj të burgosur aty dur se është gjë e bukur. E që t’i mashtroj më nga puna, nga lodhjet e jetës dhe e mbaj peng aty mes njerëzve, por shumë shpejt kuptova se mund brenda meje. Njerëzve ju kam fshehur edhe diçka: ëmbëlsisht kam bindur edhe të mirët që të më për- pikërisht kur ka nevojë të flejë. Nuk dua që ndo- të bëj kërdinë. Sekreti kryesor që më bën të kem janë këtu brenda meje, por nuk i bëj të shohin sa dorin me të gjitha programet e mia. Më përdorin kush të jetë i qetë. I kam menduar gjërat mirë kur gjithë këtë sukses është se askush nuk e din mirë i keq jam. Po të shihnin sa i shëmtuar jam bërë, politikanët, meshtarët e murgeshat, më përdorin qeshë krijuar si kuti e vogël: kështu mund të më sa kërdinë po e bëj. Kam edhe një sekret tjetër: do të vdisnin nga frika! Ata vetëm dinë se jam një ata që kanë famë për shenjtëri dhe burrëri, më mbajnë edhe në tavolinë kur hanë bukë, kur dalin nuk i lë të shofin sa i keq jam bërë. I kam mash- kuti, herë më e vogël, herë më e madhe, herë me përdorin të varfërit… Më përdorin… Hahahahah, për kafe për t’u çlodhur, kur shkojnë në lutje. truar me dritën fillestare. Oh sikur të shihnin sa i një program, herë me një tjetër: më njohin me çfarë them unë? Ata dikur më përdornin vetëm Madje që të mos më vënë re, që të dukem krejt shëmtuar jam bërë. Në fakt isha shumë i bukur, emrin celular, por nuk e dinë se unë tashmë jam në fillim, kur isha si dritë, por tash i përdor unë i mirë, iu dhashë mundësinë njerëzve të vendosin qeshë krijuar i mirë, por nuk jam më ai që isha, një engjëll i humbur, një engjëll i rënë dhe i çoj ata. Kam mbarë njerëzimin në dorën time: Duke brenda meje programe lutjeje. Po dua t’i fus bren- jam krejt një tjetër. Por, askush nuk e di këtë gjë: i njerëzit në humbje! rënë në duart e prindërve, iu hoqa atyre gëzimin e pastër për të shikuar në fytyrë fëmijët e tyre, duke rënë në duart e fëmijëve, iu hoqa atyre kënaqësinë për t’u gëzuar pak minuta me prindërit e tyre. Unë Shënim për shkencëtarin dhe albanologun e shquar Gustav Meyer jam një kuti e vogël, por nuk ngopem kurrë: kam nisur një rrugë pa kthim, është rruga e rënies. Iu (vijon nga faqja 10) përsëri ka nxjerrë nga duart një seri sprovash që Curtius, ai mundi ta ngushëllojë shkencën duke mora të rinjve kohën e studimit, kohën e pushimit, vërtetojnë se sa të larmishme e të gjera ishin shijet thënë: “Curtius arriti të plotësojë tërësisht qëllimin kohën e punës, il tempo della preghiera. Tashmë Kishte aftësi dhe një prirje të theksuar për e tij. Përveç shkrimeve tashmë të përmendura, e jetës së tij, duke realizuar detyrat që i kishte kjo është rruga ime, sajoj çdo ditë gjëra të reja që gazetarinë, aq sa nuk arrij ta kuptoj edhe sot e duhen shtuar edhe Das indogermanische caktuar vetes. Ishte nga ana e tij një veprimtari pas meje të humbasin shpirtrat. Ndonjë që ka si kësaj dite se si ai u bë gjuhëtar”. Urvolks, Die etruschische Sprachtrage, Volkslieder e dendur, pa premtime befas të ndërprera apo shpirt profetik ka filluar të kuptojë sadopak, por Aftësia për bisedim është e rrallë tek aus Piemont, Zigeuner Philologie, Finnische pa shpresa relativisht të zhgënjyera nga veprat e është si një zë që bërtet në shkretëtirë, askush gjermanët, por G. Meyer e zotëronte si rrallë Volkslitteratur. Shumë nga këto kanë qenë në rend tij të nisura apo të projektuara”. Për fat të keq, pothuajse nuk dëgjon më. Është vonë. kush, dhe esetë e tij i përkasin në llojin e tyre çka të ditës, të tjera kanë pasur një jetë të shkurtër, nuk e kemi këtë ngushëllim në humbjen që pësoi Tashmë kam arritur kulmin! Kam forcë të është nga më të mirat në literaturën gjermane. por shumica janë po aq të çmuara për literaturën shkenca me personnalitetin e G. Meyer. Ai kishte divorcoj çiftet për një like të bërë në instagram. Sa me mjeshtëri dinte t’i përshkruante aventurat shkencore popullore gjermane sa dhe veprat e tij premtuar shumë dhe me siguri do kishim përfituar Më duhet shumë pak tashmë. Po bëj kërdinë, e tij jashtë shtetit: peizazhin, popullin! Dinte të plot dije për shkencën e gjuhëve indo-gjermanike. së tepërmi sikur të realizoheshin premtimet e tij. por sekreti im është se nuk e dinë. Njerëzit e çdo shkruante të rejat, siç ia shpreh ai vetë, njeri i E kam të pamundur të jap një pamje të Kërkime të devotshme do të zbulojnë ndoshta ende moshe shohin vetëm kutinë time diku më e vogël, lumtur nga jeta, Cezarias me sy të zinj. personalitetit të të ndjerit: një takim kalimthi kur diçka nga vepra e tij letrare. Por, e vërteta është diku më e madhe, por po bëj shumë. Me arritjet Madje, edhe me njëfarë shakaje të përzemërt, isha ende student më la në kujtesë pamjen e një se gjithçka që G. Meyer ka nxjerrë nga dora është e mia jam i kënaqur. Dikur njerëzit pinin ilaçe, i shtonte përshkrimeve ca tone lirizmi, si në një njeriu të botës së qetë, por kjo përshtypje, si dhe aq e përkryer dhe e pasur sa shkenca gjuhësore kërkonin shërim që të bënin pak gjumë të qetë; artikull mbi Weltsprache und Weltsprachen. disa letra të tij që tregojnë një interesim dashamirës do ta shkruaj me mirënjohje emrin e tij në librin tashmë është e kundërta: unë, kjo kuti kaq e vogël, Sprovat e tij pasqyrojnë një mendje të mprehtë për shkrimet e mia nuk më japin guximin të flas e historisë. Po kur një jetë njerëzore ndërpritet në zakonisht e zezë, por edhe me ngjyra nganjëherë, dhe të kultivuar së lartmi. Edhe atje ku nuk pritet për personalitetin krejt human të G. Meyer. Ajo kulmin e pjellorisë e të madhështisë së veprës po bëj rrënimin. Iu kam hequr gjumin pothuajse veçse biseda e një njeriu të zakontë shfaqet thelbi jetë pjellore dhe intelektuale e shkallës së lartë u së tij, neve vetëm na mbetet e drejta për të folur të gjithëve, por e kam bërë shumë hollë këtë gjë, i punës së tij prej kërkuesi të zotë e rrëmues. ndërpre para kohe, kur një sëmundje cerebrale e thjesht për tërë ato “shpresa të thërmuara”. sepse kam hequr shijen për të bërë gjërat. Kam Ndonëse shumica e veprave të tij kanë sigurisht mundimshme preku mendjen e dijetarit më 1897. (Përktheu nga frëngjishtja Fotaq Andrea) hequr shijen për të bërë një gjumë të kthjellët, kam lidhje me vetë specifikën e punës që bënte, ai Në nekrologjinë që G. Meyer shkroi për Georg Reclama Anno 18 n.1 Febbraio 2020 pagina 24 Tek Smerald Shpk Vlore me President Mihal Selimaj do të gjeni llojshmëri materialesh si: Pllaka të dimesioneve të ndryshme, paisje hidrosanitare, aksesorë, tulla për oxhak, mozaik shumëngjyresh, kol, fino, stuko…, por mbi të gjitha një shërbim të shpejtë, cilësor e me kulturë. Ju mirëpresim në ambjentet tona me shumëllojshmëri materialesh sipas gustos dhe shijes suaj dhe me çmim të arsyeshëm.

Adresa: Rruga Trasballkanike, pranë rrethrrotullimit të Omones. Magazina qëndrore në hyrje të Nartës. Vlorë, Albania Tel: 00355/67202359 & 00355/682040290 FB: Smerald Shpk Vlore

Kompania RUCI TOURS

Është një biznes familjar që u themelua në vitin 1992 dhe që atëherë vazhdon të jetë aktive në linjat ndërkombëtare të autobusëve që transportojnë çdo vit më shumë se 140,000 pasagjerë në linjat si: Greqi Itali… Tek kjo Kompani me shumë eksperiencë në trasportin e pasagjerëve do të gjeni shërbim në kohë të kulturuar e të sigurt, por jo vetëm kaq tek kjo kompani çmimet janë shumë të arsyeshëm ndërsa ambientet e brendshëm janë të pastër e tepër komodë. Udhëtim të mbarë! MILANO +39-3281687554 - 24Hours +39-3207209266 , +39-3807526820 ROME – FIRENZE - Genova +39-3895332706+39-3200547165 24 0RE

+39-3277741593 +39-3806365744 Romë