1 Izdavač/Publisher: Državna komisija za saradnju Bosne i Hercegovine s UNESCO-m National Commission of Bosnia and Herzegovina for UNESCO

Glavni i odgovorni urednik/Editor-In-Chief dr.sci. Adil Osmanović

Redakcija/ Editorial Team: Biljana Čamur Veselinović Aida Durić Amira Redžić Ibrahim Spahić Tanja Đaković Slobodan Nagradić Gorana Krtalić

Tehnički urednik/Technical editor Jelena Džomba

Lektor/Proofreading Branka Petković

Prevod/ Translation Jelena Lugonja Dijana Milićević

Štampa/Printed by Svjetlost štampa

2 godina članstva Bosne i Hercegovine u UNESCO-u godina ~lanstva Bosne i Hercegovine u UNESKU 25 Years of Bosnia and Herzegovina’s Membership in UNESCO

Sarajevo/Sarajevo, 2018.

3 4 Uvodna riječ Introduction

Bosna i Hercegovina ove godine obilježava 25 godina This year, Bosnia and Herzegovina marksthe 25 th- članstva u UNESCO-u - Organizaciji Ujedinjenih nacija anniversary of membership in UNESCO - the United Nations Educational, Scientifi c and Cultural Organi- za obrazovanje, nauku i kulturu. Ovu izuzetno važnu zation. This very important anniversary was marked godišnjicu obilježili smo nizom događaja organizovanih by a series of events organized under the patronage pod pokroviteljstvom Državne komisije za saradnju of the National Commission for Cooperation between Bosne i Hercegovine s UNESCO-m. Bosnia and Herzegovina and UNESCO.

Bosna i Hercegovina kontinuirano sarađuje sa Bosnia and Herzegovina is continuously cooperating UNESCO-m s ciljem ostvarivanja osnovne misije, with UNESCO with a view to achieving its primary a koja ima za cilj da doprinese izgradnji mira, mission, which aims to contribute to the building of iskorjenjivanju siromaštva, obezbjeđivanju održivog peace, the eradication of poverty, sustainable develop- razvoja i interkulturnog dijaloga. Državna komisija ment, and intercultural dialogue. The National Com- za saradnju Bosne i Hercegovine mission for Cooperation between s UNESCO-m djeluje u pravcu Bosnia and Herzegovina and UNESCO works to contribute koji doprinosi da glavni ciljevi to the implementation of UNES- UNESCO-a budu implementirani i CO’s main goals, as well as all u našoj zemlji, kao i svi relevantni relevant UNESCO legal instru- pravni instrumenti UNESCO-a koje ments ratifi ed by Bosnia and je Bosna i Herecgovina ratifi kovala. Herzegovina. The United Na- Organizacija Ujedinjenih naroda tions Educational, Scientifi c and za obrazovanje, nauku i kulturu Cultural Organization (UNES- (UNESCO) specijalizovana je CO) is a specialized United Na- organizacija u sastavu Ujedinjenih tions agency that was founded naroda, utemeljena 1945. godine. in 1945. The main objective of Glavni cilj je doprinos miru i UNESCO is to contribute to peace and security by promot- sigurnosti promovišući saradnju ing collaboration among the na- među narodima u oblastima tions through education, science obrazovanja, nauke i kulture s ciljem and culture in order to further unapređenja opšteg poštovanja universal respect for justice, the pravde, vladavine zakona, ljudskih rule of law, human rights, and prava i osnovnih sloboda. fundamental freedoms.

5 U Bosni i Hercegovini u toku su reforme u oblasti There are ongoing educational reforms in Bosnia and obrazovanja s ciljem izgradnje savremenog Herzegovina with the aim of building a modern edu- obrazovnog sistema koji će odgovoriti zahtjevima cational system that will respond to the demands of globalizacije, uz vođenje računa o poštovanju, globalization, while paying attention to the respect, pro- zaštiti i promociji različitosti. Prioriteti koji se tection, and promotion of diversity. The priorities that implementiraju odnose se na jačanje institucionalnih are being implemented relate to strengthening of in- kapaciteta, izgadnju infrastrukture, povezivanje stitutional capacities, building of infrastructure, linking visokog obrazovanja sa naučnoistraživačkim of higher education and scientifi c research, rejuvena- radom, podmlađivanje nastavno-naučnog kadra, tion of scientifi c and teaching staff, providing a lifelong obezbjeđivanje cjeloživotnog učenja i „Obrazovanja learning opportunities and “Education for All“. za sve“. In the fi eld of science, we are working on the renewal U oblasti nauke radimo na obnovi i izgradnji naučne and building of scientifi c infrastructure in our country infrastrukture u našoj zemlji i svjesni da samo kroz and we are aware that greater results in this fi eld can uvezivanje u globalne naučnoistraživačke mreže mogu be achieved only through joining the global scientifi c se postići veći rezultati na ovom polju. Promocija research network. Promotion of scientifi c and techno- naučnog i tehnološkog obrazovanja, izgradnja logical education, building social awareness about the opportunities offered by science and technology, build- društvene svijesti o prilikama koje nudi nauka i ing capacities for formulating scientifi c, technological, tehnologija, izgradnja kapaciteta za formulisanje and innovation policies, regional and international co- naučne, tehnološke i inovacione politike, regionalna i operation in key areas of science and technology, are međunarodna saradnja u ključnim oblastima nauke i just some of our priorities. tehnologije, samo su neki od naših prioriteta. Opredijeljeni smo za provođenje politike uklanjanja We are committed to implementing the policy for re- barijera slobodnog kretanja znanja, jačanje m obilnosti moving barriers to free movement of knowledge, istraživača, studenata, naučnika, predavača. strengthening the mobility of researchers, students, sci- entists, lecturers. Bosna i Hercegovina je ratifi kovala Međunarodnu konvenciju o borbi protiv dopinga u sportu. Bosnia and Herzegovina has ratifi ed the International Opredijeljeni smo za međunarodnu saradnju koja ima Convention Against Doping in Sport. We are commit- za cilj zajedničko djelovanje u borbi protiv dopinga ted to international cooperation aimed at joint action in u sportu i razvoj sporta. Cilj nam je da sport bude u the fi ght against doping in sport, and sport development. službi razvoja čovjeka radi stvaranja zdravog društva Our goal is for sport to be in the service of man’s de- koje se bavi očuvanjem ljudskog dostojanstva. velopment to create a healthy society that is concerned with the preservation of human dignity. U oblasti kulture BiH je ratifi kovala sve UNESCO In the fi eld of culture, BiH ratifi ed all UNESCO Con- konvencije. Vodimo računa o tome da kulturna ventions. We pay attention to the fact that cultural rights

6 prava predstavljaju sastavni dio ljudskih prava koja are an integral part of human rights, which are univer- su univerzalna, nedjeljiva i međusobno zavisna. Ona sal, indivisible and interdependent. They are at the cen- se nalaze u središtu savremene debate o identitetu, ter of contemporary debate on identity, social cohesion, društvenoj koheziji i razvoju ekonomije zasnovane na and the development of a knowledge-based economy. znanju. Poštovanje raznolikosti kultura, tolerancija, Respect for cultural diversity, tolerance, dialogue,and dijalog i saradnja u duhu međusobnog povjerenja i cooperation, in the spirit of mutual trust and under- razumijevanja, najbolja su garancija međunarodnog standing, are the best guarantee of international peace mira i bezbjednosti. and security.

Iskoristiću priliku da istaknem zajednički projekat I take this opportunity to highlight the joint project of Bosne i Hercegovine, Srbije, Hrvatske i Crne Gore upis Bosnia and Herzegovina, Serbia, Croatia and Mon- stećaka - srednjovjekovnih nadgrobnih spomenika tenegro to inscribe Stećci - Medieval Tombstones na Listu svjetske kulturne baštine UNESCO-a, Graveyards on the UNESCO World Heritage List, as kao primjer regionalne saradnje. Ponosni smo da je an example of regional cooperation. We are proud that Bosna i Hercegovina inicirala i vodila uspješno ovaj Bosnia and Herzegovina initiated and successfully led projekat. Izuzetnom saradnjom na ovom projektu this project. Through excellent cooperation on this proj- pokazali smo da je kulturno nasljeđe nešto što nas ect we have shown that the cultural heritage is some- thing that particularly connects us and where we can posebno povezuje i gdje možemo ostvarivati snažnu achieve strong cooperation and promotion of both the saradnju i promociju i zemlje i regije. country and the region. Bosnia and Herzegovina was elected member of the Bosna i Hercegovina izabrana je za članicu Komiteta World Heritage Committee for the period 2017-2021 za svjetsku baštinu za period 2017-2021. što which represents the crown of our work and coopera- predstavlja krunu našeg dosadašnjeg rada i saradnje tion with UNESCO to date. s UNESCO-m. The role of UNESCO is particularly important in the Uloga UNESCO-a posebno je značajna na polju fi eld of communication and dialogue between different ostvarivanja komunikacije i dijaloga između različitih cultures and religions, since only through intercultural kultura i religija jer samo kroz međukulturalni dijalog dialogue it is possible to build long-lasting peace and moguće je graditi dugotrajni mir i stabilnost. Upravo stability. It is precisely the UNESCO mission that helps misija UNESCO-a pomaže da kroz međusobno to achieve a better future through mutual understand- razumjevanje i toleranciju, te poštovanje različitosti, ing, tolerance, and respect for diversity, and coopera- gradi se bolja budućnost, a saradnja na polju tion in the fi eld of education, science, and culture is the obrazovanja, nauke i kulture predstavlja temelje very base of this objective. The UNESCO Constitution tog cilja. U Ustavu UNESCO-a stojida: „Ljudsko states that “Human dignity requires the spread of cul- dostojanstvo zahtijeva širenje kulture i obrazovanja s ture and education for the purpose of justice, freedom ciljem pravde, slobode i mira”, a naša je obaveza da to and peace”, and our obligation is to do so.

7 ispunimo. On my own behalf and on behalf of all members of the U svoje ime i u ime svih članova Komisije, zahvaljujem Commission, I would like to thank all the institutions se svim institucijama i pojedinicima koji svojim and individuals who contribute to the implementation radom doprinose implementaciji osnovnih ciljeva i of UNESCO’s core objectives and mission in Bosnia misije UNESCO-a u Bosni i Hercegovini i čestitam and Herzegovina and congratulate everyone on this svima ovu značajnu godišnjicu. important anniversary.

Adil Osmanović, PhD dr.sci.i. Adil OsmanoviOsmanno ć President of the National Commissionssion for CooCooperationpep predsjednik Državne komisijeomisije za saradnjusararad between Bosnia and Herzegovinagovina and UNESCOUNEN Bosne i Hercegovinevine s UNESCO-mUNESCOC

8 Мандат Државне комисије The Mandate of the National Commission за сарадњу Босне и Херцеговине for Cooperation between Bosnia and с УНЕСКОМ Herzegovina and UNESCO

Државна комисија за сарадњу БиХ са УНЕСКОМ The National Commission for Cooperation between основана је као савјетодавно тијело Савјета Bosnia and Herzegovina and UNESCO was estab- министара БиХ. Комисија се састоји од деветнаест lished as an advisory body to the Council of Ministers чланова укључујући предсједника и генералног of BiH. Commission consists of nineteen members, секретара које именује Савјет министара на including the Chairman and the Secretary-General, мандат од 4 године. Административно-техничке appointed by the Council of Ministers for a term of послове за потребе Комисије обавља Министарство four years. The Ministry of Civil Affairs provides цивилних послова БиХ. Комисија је надлежна за administrative and technical support to the work of разматрање свих питања међународне сарадње the Commission. The Commission is responsible for БиХ и УНЕСКА у области образовања, науке, reviewing all issues of international cooperation be- културе и информисања, разматрање учешћа tween BiH and UNESCO in the fi eld of education, БиХ у програмима и пројектима УНЕСКА, те science, culture and information, consideration of обавља размјену информација са УНЕСКОМ и participation of BiH in the programs and projects упознаје надлежне институције са циљевима и of UNESCO, and it performs information exchange with UNESCO and informs competent institutions активностима УНЕСКА. about objectives and activities of UNESCO. Комисија настоји да на ефикасан начин допринесе The Commission strives to effectively contribute to да циљеви и активности УНЕСКА буду адекватно promotion of objectives and activities of UNESCO промовисани у БиХ, и то ширењем информација in BiH, by providing information and by involving и укључивањем различитих министарстaва, various ministries, agencies, institutions, civil агенција, установа, организација цивилног society organizations and individuals which друштва и појединаца који доприносе јачању contribute to raising awareness of the importance свијести о важности образовања, науке, културе и of education, science, culture, information and sport информисања те спорта у БиХ. Путем веб портала in BiH. Information on objectives, programme and Државне комисије за сарадњу БиХ с УНЕСКОМ activities of UNESCO are regularly distributed редовно се дистрибуирају информације о циље- via the webpage of the National Commission for вима, програму и активностима УНЕСКА и Cooperation between Bosnia and Herzegovina and чине доступни позиви и конкурси које УНЕСКО UNESCO, as well as information on UNESCO’s објављује. open calls and competitions.

9 Сарадња с УНЕСКОМ је на изузетно високом Cooperation with UNESCO is on a very high level нивоу у свим областима које УНЕСКО покрива. in all areas covered by UNESCO. It is especially Посебно за нас је важно да УНЕСКО у Сарајеву important to us that UNESCO has its regional offi ce има своју регионалну канцеларију тако да се in Sarajevo, and communication and cooperation комуникација и сарадња одвија готово на дневној is maintained on a daily basis. In addition to the бази. Поред тога што УНЕСКО финансијски UNESCO’s fi nancial support for different projects in подржава различите пројекте у БиХ, за нас BiH, we especially appreciate advisory support that је посебно важна савјетодавна подршка коју we have when it comes to the protection of tangible имамо када је у питању заштита материјалне and intangible heritage, support for the cultural и нематеријалне баштине, подршка сектору industries sector, as well for the natural heritage, културних индустрија, али и природне баштине, reforms in the fi elds of education, and activities in те реформи у области образовања, и активности the fi eld of media and sport. у области медија и спорта. The role of UNESCO in BiH is of great importance. Улога УНЕСКА у БиХ је од огромног значаја. UNESCO supported many projects in BiH, and УНЕСКО је у Босни и Херцеговини подржао especially important is its support to the reconstruction много пројеката, а посебно је важна подршка у of the Old Bridge in Mostar, support to the обнови Старог моста у Мостару, подршка обнови reconstruction of the Orthodox Cathedral Church in Саборне црквеу Мостару, џамије Ферхадија Mostar, Mosque Ferhadija in Banja Luka, Monastery у Бања Луци, затим Самостана Плехан код Plehan near Derventa, and also the reconstruction of Дервенте, али и обнова Шпанског трга у Мостару, the Spanish Square in Mostar, National Park Sutjeska, Националног парка Сутјеска, Музеја Херцеговине the Museum of Herzegovina in Trebinje, Museum of у Требињу, Музеја Битке на Неретви у Јабланици, the Battle of Neretva in Jablanica, Museum „25 May Музеја 25. Мај у Дрвару, Храма Митре у Јајцу, 1944” in Drvar, Mithra Temple in Jajce, Eminagić Еминагића куће, колекције Арс Аеви, Националне House, Ars Aevi Collection, National and University и универзитетске библиотеке и многих других. Library and many others. UNESCO provided УНЕСКО је обезбиједио помоћ у отварању assistance for opening of the National Museum Земаљског музеја БиХ, те подршку пројектима у of BiH, and support for the projects in the fi eld of области образовања, науке и медија. education, science and media.

УНЕСКО ради на побољшању образовања UNESCO is working on the improvement of у цијелом свијету путем стручних савјета, education worldwide through expert advice, setting постављања нових стандарда, иновативних new standards, innovative projects and networking. пројеката и умрежавања. УНЕСКО је дао велики UNESCO has given a great contribution to the допринос у обнови и опремању наших школа, те reconstruction and equipping of our schools, and умрежавању школа кроз ASPnet мрежу. УНЕСКО networking of schools through the ASPnet network.

10 је заједно са УНИЦЕФОМ 2011. године припремио Together with UNICEF, in 2011, UNESCO prepared приручник за наставнике под називом „Учити the manual for teachers called „Learning to Live живјети заједно” који је подијељен свим школама Together”, which is distributed to all schools in BiH. у БиХ. Важно је истаћи да је под покровитељством It is important to point out that major programme Предсједништва БиХ у сарадњи с УНЕСКОМ called „Dialogue for the Future” is launched under покренут велики програм под називом „Дијалог patronage of the Presidency of BiH in cooperation за будућност”, а фокус програма је на области with UNESCO, and the focus of the programme is in the area of education, culture and youth. образовања, културе и младих. У оквиру УНЕСКО/ISEDC стипендије за једномјесечни Scholarships were provided for one student from our програм обуке у сфери енергије и одрживог country in 2017 and 2014 within the UNESCO/ISEDC развоја у Москви обезбјеђене су стипендије за fellowship for one-month training programme in по једног студента из наше земље и то 2017. и the sphere of energy and sustainable development in 2014. године, те из програма УНЕСКО/Great Wall Moscow, and within the UNESCO/Great Wall of China of China стипендије за једногодишњи програм Co-Sponsored Fellowships Programme - scholarships

Свечана сједница Државне комисије БиХ за УНЕСКО поводом 25 година чланства БиХ у УНЕСКУ Celebratory session of the National Commission of BiH for UNESCO to mark the 25th anniversary of BiH membership in UNESCO

11 студирања у Кини такође за по једног студента for one-year study programme in China, also for one 2017. године и 2015. године. УНЕСКО сада пружа student in 2017 and 2015. Now, UNESCO provides подршку развоју статистичких индикатора у support for the development of statistical indicators in области образовања. the fi eld of education.

УНЕСКО сматра да научни и технолошки UNESCO considers that the scientifi c and напредак мора бити постављен у етички контекст technological progress has to be placed in ethical укоријењен у културолошку, правну, филозофску context ingrained in the cultural, legal, philosophical и вјерску баштину различитих људских заједница. and religious heritage of the various human БиХ је под покровитељством УНЕСКА била communities. Under the patronage of UNESCO, BiH домаћин министарске конференције министара hosted the Ministerial Conference of Ministers of југоисточне Европе надлежних за област науке South East Europe responsible for the fi eld of science 2011. године. Неколико пројеката из области in 2011. Several projects from the fi eld of science науке се имплементира уз подршку УНЕСКА. are implemented with the support of UNESCO. In

40. засједање Комитета за свјетску баштину, Истанбул, 2016. – Делегације Босне и Херцеговине, Хрватске, Црне Горе и Србије 40th session of the World Heritage Commitee, Istanbul, 2016 – delegations of Bosnia and Herzegovina, Croatia, Montenegro and Serbia

12 УНЕСКО је 2005. и 2006. године припремио први 2005 and 2006 UNESCO prepared the fi rst report извјештај о политикама науке и истраживања у on the science and research policies in Bosnia and Босни и Херцеговини. Неки од догађаја који су Herzegovina. Some of the events that were organized организовани под покровитељством УНЕСКО су under the patronage of UNESCO are International Међународна научна конференција „Савремени Scientifi c Conference „Contemporary materials” and материјали” и Округли сто о искуствима и Round table about the experiences and practices of праксама признавања иностраних високошколских recognition of foreign higher education qualifi cations квалификација у Босни и Херцеговини. in Bosnia and Herzegovina.

Међународни хидролошки програм је УНЕСКОВ International Hydrological Programme is UNESCO’s главни механизам којим се доприноси principal mechanism that contributes to the priority приоритетном питању водних ресурса. УНЕСКО issue of water resources. UNESCO supported је подржао припрему два уџбеника Вода за живот preparation of two books, „Water for Life” and и Интегрално управљање водама који се данас „Integrated Water Management”, which are in use користе у школама широм БиХ. Уз подршку today in schools across the country. With the support of УНЕСКА недавно је завршена имплементација UNESCO, recently was completed the implementation Прва фазе пројекта ДИКТАС – регионалног of the fi rst phase of the project DIKTAS - regional project based in BiH, whose primary objective is to пројекта са сједиштем у БиХ чији основни циљ strengthen the management of underground water је јачање управљања подземним резервама воде у reserves in the Dinaric karst. Currently, the second динарском кршу. У току је друга фаза. phase of the project is underway. УНЕСКО подстиче равноправан приступ UNESCO encourages equal access to information информацијама и знању и брани слободу and knowledge and defends freedom of expression изражавања и развој комуникационе области. and the development of the communication fi eld. Босна и Херцеговина је кроз различите Bosnia and Herzegovina is included in UNESCO’s регионалне пројекте и активности укључена у projects in the fi eld of media and freedom of пројекте УНЕСКА у области медија и слободе expression through different regional projects and изражавања. Заједно са УНЕСКО канцеларијом activities. Together with UNESCO Antenna Offi ce у Сарајеву смо обиљежили и 10 година УНЕСКО in Sarajevo, on the 21st of May, we celebrated 10 конвенције о заштити и промоцији различитости years of UNESCO Convention on the Protection and културних изражаја и Међународни дан културне Promotion of Diversity of Cultural Expressions and разноликости 21. мај. International Day of Cultural Diversity.

УНЕСКО сматра да су културолошка разноликост UNESCO believes that the cultural diversity and и међукултурални дијалог најефикаснији начин intercultural dialogue is the most effective way to за постизање развоја и мира, упркос изазовима achieve development and peace, despite the challenges

13 глобализације. Организација је посвећена заш- of globalization. Organization is committed to тити и промовисању свјетске материјалне и protection and promotion of the world’s tangible and нематеријалне културне баштине, како би то intangible cultural heritage, so that future generations богатство могле да наслиједе будуће генерације у may inherit this wealth in the context of sustainable контексту одрживог развоја. development.

На УНЕСКО Листи свјетске баштине тренутно Currently, three properties from our country are су уписана три наша добра и Државна комисија inscribed on the World Heritage List and the National за сарадњу БиХ с УНЕСКОМ прати стање Commission for Cooperation between Bosnia and очуваности добара свјетске баштине у БиХ: Старе Herzegovina and UNESCO monitors the state of градске језгре око Старог моста у Мостару (упис conservation of World Heritage sites in BiH: The Old на WHL 2005.), Моста Мехмед-паше Соколовића Bridge Area of the Old City of Mostar (inscribed on у Вишеграду (упис на WHL 2007.) и Стећака – WHL in 2005), Mehmed Paša Sokolović Bridge in Višegrad (inscribed on WHL in 2007) and Stećci средњовјековних надгробних споменика (упис на - Medieval Tombstones Graveyards (inscribed on WHL 2016.) У 2017. години Прашума Перућица је WHL in 2016). уписана на Тентативну листу, а затим и Јеврејско гробље у Сарајеву 2018. године. In 2017, Strict Nature Reserve - Primeval forest „Perućica” was submitted to the Tentative List, and У оквиру Конвенције из 2003. године о after that the Jewish Cemetery in Sarajevo in 2018. очувању нематеријалне културне баштине, на Репрезентативну листу нематеријалне културне Within the 2003 Convention for the Safeguarding баштине човјечанства су до сада уписана 3 of the Intangible Cultural Heritage, 3 elements of елемента нематеријалне културне баштине из intangible cultural heritage are inscribed on the Босне и Херцеговине: Змијањски вез (упис 2014. Representative List of Intangible Cultural Heritage г.), Коњичко дрворезбарство (упис 2017. г.) и of Humanity: Zmijanje Embroidery (2014), Konjic Брање траве иве на Озрену (упис 2018. г.). Такође Woodcarving (2017), and Picking of Iva Grass on је УНЕСКУ достављена номинација Обичаја Ozren Mountain (2018). Also, the nomination of the такмичења у кошењу траве на Купресу. Grass Mowing Competition Custom in Kupres is submitted to the UNESCO. У 2017. години, у УНЕСКОВ међународни реги- стар Памћење свијета, а чија је сврха очување In 2017, the fi rst two documentary heritage properties свјетске документарне баштине, су уписана from Bosnia and Herzegovina were inscribed on прва два добра документарне баштине из Босне the UNESCO Memory of the World International

14 Засједање Међувладиног комитета за очување нематеријалне културне баштине, Маурицијус, 2018 The session of the Intergovernmental Committee for the Safeguarding of Intangible Cultural Heritage, Mauritius, 2018

и Херцеговине: Сарајевска хагада и Рукописна Register, whose purpose is to preserve the world’s збирка Гази Хусрев-бегове библиотеке. documentary heritage: Sarajevo Haggadah and У складу са обавезама као земља потписница Manuscript Collection of the Gazi Husrev-bey Library. УНЕСКО Конвенција, Босна и Херцеговина In accordance with its obligations as the UNESCO редовно доставља извјештаје УНЕСКУ о Conventions State Party, Bosnia and Herzegovina имплементацији ратификованих конвенција. regularly submits the reports to UNESCO on the implementation of ratifi ed conventions. Током година, у Босни и Херцеговини је Over the years many projects has been implemented имплементирано много пројеката уз подршку in Bosnia and Herzegovina with the support of the УНЕСКО Партиципацијског програма. UNESCO Participation Programme.

15 Под покровитељством УНЕСКА одржано је више A number of events was held under the patronage догађаја као што су: Фестивал Сарајевска зима; of UNESCO, such as the Sarajevo Winter Festival, Бијенале савремене умјетности у Коњицу, Дани Biennial of Contemporary Art in Konjic, Grass косидбе на Купресу, Међународна конференција Mowing Competition in Kupres, International Importance of place; Kid’s Fest Sarajevo. Conference Importance of Place, Kid’s Fest Sarajevo. Много је активности и желимо истаћи да наши There are many activities and we would like to представници учествују у раду различитих point out that our representatives participate in the експертских мрежа и тијела у оквиру УНЕСКА. work of different expert networks and bodies within

Босна и Херцеговина тренутно је чланица UNESCO. Bosnia and Herzegovina is currently a Комитета за свјетску баштину за период member of the World Heritage Committee for the 2017-2021. година. period 2017-2021.

Поводом обиљежавања 25 година чланства Босне To mark the 25th anniversary of membership of и Херцеговине у УНЕСКУ Државна комисија Bosnia and Herzegovina in UNESCO the National објавила је конкурс за дјечије ликовне и литерарне Commission for UNESCO had opened children’s радове на тему УНЕСКО: Образовање за све и literary and art competitions whose themes were Свјетска баштина. Најбољи ликовни и литерарни UNESCO: Education for All, and World Heritage. радови, из различитих старосних категорија су The selection of the best literary and art works from објављени у овој публикацији. different age categories, are published here.

Циљ нам је да и у наредном периоду наставимо са Our goal is to continue successful cooperation with UNESCO in the upcoming period and to успјешном сарадњом са УНЕСКОМ и да у Босни keep promoting, in the best possible way, mission, и Херцеговини на најбољи начин промовишемо objectives, programmes and projects of UNESCO in мисију, циљеве, програме и пројекте УНЕСКА. Bosnia and Herzegovina.

Biljana Čamur Veselinović Биљана Чамур Веселиновић Secretary-General Генерални секретар National Commission for Cooperation between Државна комисија за сарадњу БиХ с УНЕСКОМ Bosnia and Herzegovina and UNESCO

16 25 godina saradnje UNESCO-a The 25 Years of Cooperation of UNESCO i Bosne i Hercegovine and Bosnia and Herzegovina

Obilježavanje 25. godišnjice učlanjenja Bosna i Celebrating the 25th anniversary of the membership Hercegovine u UNESCO predstavlja izuzetno važan of Bosnia and Herzegovina in UNESCO represents trenutak kako bi se podsjetili na neke od najvažnijih an extremely important moment to remind us of some projekata i ostvarenja koji su obilježili ovu plodonosnu of the most signifi cant projects and achievements that saradnju. have marked this fruitful cooperation. Desetine projekata koje je UNESCO implementirao The dozens of projects implemented by UNESCO in u Bosni i Hercegovini od otvaranja kancelarije u Bosnia and Herzegovina since the opening of the of- Sarajevu 1994. godine, usmjereni su prevenstveno fi ce in Sarajevo in 1994 have been primarily aimedat ka izgradnji mira, jačanju procesa pomirenja i building peace, strengthening the process of recon- unutrašnjeg dijaloga, kao i na promociji bogate ciliation and internal dialogue, as well as promoting kulturne raznolikosti i kulturnog nasljeđa. Na ovaj rich cultural diversity and cultural heritage. This način ispunjavaju se osnovne odrednice UNESCO- way, the basic principles of the UNESCO Founding Statute – „Building peace in the minds of people”, vog osnivačkog statuta, a to je „Izgradnja mira u are being fulfi lled. umovima ljudi”. In the last 25 years, UNESCO has been working on UNESCO-vo djelovanje je u posljednjih 25 godina projects from all domains of activity of the Organiza- raspoređeno na projekte iz svih domena djelovanja tion, so we have had numerous activities in the fi elds Organizacije, tako da smo imali brojne aktivnosti u of education, culture, natural and social sciences as oblasti obrazovanja, kulture, prirodnih i društvenih well as the domain of communication and informa- nauka kao i iz domena komunikacija i informacija. tion. UNESCO has played an important role in the imple- UNESCO je imao važnu ulogu u implementaciji mentation of the Dayton Peace Agreement, since in Daytonskog mirovnog sporazuma, jer je u period od the period 1996 – 2001, it was in charge of imple- 1996. do 2001. godine, bio zadužen za provođenje menting Annex 8 and the establishment of the Com- Aneksa 8, i uspostavljanje Komisije za zaštitu mission to Preserve National Monuments of Bosnia nacionalnih spomenika Bosne i Herzegovine, kroz and Herzegovina, whose work resulted in formation čiji rad je formirana prva lista Nacionalnih spomenika of the fi rst List of National Monuments of Bosnia and Bosne i Hercegovine. Važno je naglasiti da je ovim Herzegovina. It is important to emphasise that this sporazumom po prvi put, u novijoj istoriji, kulturno Agreement for the fi rst time in recent history rec- nasljeđe prepoznato kao važan subjekt u izgradnji ognised cultural heritage as an important subject in mira. building peace.

17 Obnovljenje su desetine škola širom Bosne i Tens of schools across Bosnia and Herzegovina were Hercegovine, pružana je tehnička pomoć u izgradnji rebuilt, technical assistance was provided to build kvalitetnog obrazovnog sistema, promovisana je a quality education system, the role of science and uloga nauke i visokoškolskih institucija, radilo se higher education institutions was promoted, the ca- na izgradnji kapaciteta novinara kroz promovisanje pacity of journalists was developed through the pro- slobode izražavanja kao jedne od najvažnijih okosnica motion of freedom of expression as one of the most novinarskoga rada, obnovljen je veliki broj kulturnih important cornerstones of journalistic work, institu- institucija i spomenika vrijednog kulturnog nasljeđa, tions and monuments of valuable cultural heritage were restored, assistance was provided in the promo- pružena je pomoć u promociji savremene umjetnosti. tion of contemporary art. The assistance provided in Pomoć koja je pružena u obnovi Džamije Ferhadija u the reconstruction of the Ferhadija Mosque in Banja Banja Luci, Saborne Crkve u Mostaru i Franjevačkog Luka, the Orthodox Cathedral Church in Mostar Samostana u Plehanu, je dodatno doprinijela and the Franciscan Monastery in Plehan has further dostizanju programskih ciljeva UNESCO-a, kao i contributed to the achievement of UNESCO’s pro- promociji multikulturnog karaktera Bosne i Herce- gramme objectives as well as the promotion of the govine. multicultural character of Bosnia and Herzegovina. Of course, it is very diffi cult to specify what is the Naravno vrlo teško je navesti šta je najznačajnije od most important of all that UNESCO has done in Bos- svega što je UNESCO uradio u Bosni i Hercegovini, nia and Herzegovina, but still the rebuilding of the ali ipak izgradnja Starog mosta i obnova jezgre Old Bridge and the reconstruction of the Old City of Starog grada Mostara zaslužuju posebnu pažnju. Mostar deserve special attention. We can say that the Možemo reći da je obnova Starog mosta i Starog reconstruction of the Old Bridge and Old City of Mo- grada Mostara kruna veoma plodonosne saradnje star is a crown of fruitful cooperation between Bos- između UNESCO-a i Bosne i Hercegovine. Značaj nia and Herzegovina and UNESCO. The signifi cance Starog mosta i njegova globalna prepoznatljivost, of the Old Bridge and its global recognition, as well as the efforts invested in its rebuilding have directly ali i napori koji su uloženi u njegovu izgradnju su contributed to its inscription on the UNESCO World direktno doprinijeli njegovom upisu na Listu svjetske Heritage List, as a unique and universal symbol of baštine UNESCO-a, kao jedinstvenog i univerzalnog coexistence of communities from diverse cultural, simbola suživota zajednica različite kulturne, etničke ethnic and religious backgrounds, underlining the i vjerske pripadnosti, naglašavajući neograničene unlimited efforts of human solidarity for peace and napore ljudske solidarnosti za mir i snažnu saradnju powerful cooperation in the face of overwhelming u suočavanju sa katastrofama. Proces obnove Starog catastrophes. The process of reconstruction of the mosta je dodatno doprinio pozicioniranju Bosne i Old Bridge has further contributed to positioning of Hercegovine kao kredibilnog partnera u polju kulture, Bosnia and Herzegovina as a credible partner in the i regionalna platforma ministara kulture Jugoistočne fi eld of culture, and the regional platform of the Min-

18 Otvaranje Starog mosta u Mostaru 23.7.2004. godine Inaguration of the Old Bridge 23 July 2004, photo Siniša Šešum

Evrope uspostavljena nakon završetka obnove Starog isters of Culture of South-East Europe, established mosta 2004. godine, je jedini, još uvijek funkcionalan, after the completion of the reconstruction of the Old mehanizam saradnje u polju kulture. Bridge in 2004, is the only still functioning mecha- nism of cooperation in the fi eld of culture. Sve ovo ne bi bilo moguće, bez razumijevanja i All this would not be possible without the under- podrške donatora, kako zemalja tako i međunarodnih standing and support of donors, both individual institucija, koji su uvidjevši značaj UNESCO-vog countries and international institutions, who, having djelovanja pomogli u implementaciji velikog broja realized the importance of UNESCO’s work, helped projekata. Zbog toga je veoma važno još jednom in implementation of a large number of projects. It is

19 naglasiti pomoć Italije, Francuske, Kraljevine Španije, therefore important to emphasize once more the as- Ujedinjenog Kraljevstva, Evropske unije, Finske, sistance of Italy, France, the Kingdom of Spain, the Kraljevine Norveške, Kraljevine Saudijske Arabije, United Kingdom, the European Union, Finland, the Švicarske, Kraljevine Holandije, Njemačke, Turske, Kingdom of Norway, the Kingdom of Saudi Ara- Austrije, Svjetske banke, Kneževine Luksemburg bia, Switzerland, the Kingdom of the Netherlands, i mnogih drugih koji su pomogli obnovu Bosne i Germany, Turkey, Austria, the World Bank, Grand Hercegovine od 1995. godine do danas. Duchy of Luxembourg and many others who have helped the reconstruction of Bosnia and Herzegovina Naravno UNESCO u Bosni i Hercegovine ne radi from 1995 until today. Of course, UNESCO in Bosnia and Herzegovina sam, nego svoj rad i provodjenje aktivnosti bazira na has not worked alone; its work and implementation bliskoj saradnji sa Državnom komisijom za saradnju of activities are based on close cooperation with the BiH sa UNESCO-m. Važno je naglasiti da uspješna National Commission of Bosnia and Herzegovina for saradnja UNESCO-a i zemalja članica direktno zavisi UNESCO. It is important to emphasise that the suc- od angažmana UNESCO-vih nacionalnih komisija, cessful cooperation between UNESCO and Member i zbog toga je izuzetna saradnja sa Državnom States directly depends on the engagement of the komisijom Bosne i Hercegovine bila ključna za UNESCO National Commissions and therefore the ostvarenje izuzetno visokih rezultata. exceptional cooperation with the National Commis- sion of Bosnia and Herzegovina was crucial to the Iskreno se nadamo da će se u sljedećem periodu achievement of exceptionally high results. dosadašnja izuzetno uspješna saradnja samo još We sincerely hope that in the coming period, this dodatno obogatiti i na taj način pomoći institucijama so far extremely successful cooperation will only Bosne i Hercegovine u ispunjavanju svih obaveza be further enriched and thus help the institutions of koje proističu iz članstva u UNESCO-u, i da će ova Bosnia and Herzegovina to fulfi l all the obligations saradnja pomoći Bosni i Hercegovini u procesu arising from membership in UNESCO, and that this pridruživanja Evropskoj Uniji kao i dostizanju obaveza cooperation will help Bosnia and Herzegovina in the koje proističu iz provođenja Ciljeva održivoga razvoja process of joining the European Union and fulfi lling koje je Bosna i Hercegovina preuzela potpisivanjem the obligations arising from the implementation of Agende do 2030. godine. the Sustainable Development Goals that Bosnia and Herzegovina assumed by signing the 2030 Agenda. Siniša Šešum Šef kancelarije Mr. Siniša Šešum Head of Offi ce Antenna Offi ce in Sarajevo Antenna Offi ce in Sarajevo UNESCO Regional Bureau for UNESCO Regional Bureau for Science and Culture in Europe, Venice (Italy) Science and Culture in Europe, Venice (Italy)

20 Bosna i Hercegovina članica Bosnia and Herzegovina – Member Komiteta za svjetsku baštinu of the World Heritage Committee

Članstvo u Komitetu za svjetsku baštinu Membership in the UNESCO World Heritage UNESCO predstavlja nesumnjivo izuzetnu Committee is undoubtedly a remarkable mogućnost za dodatnu promociju jedne države opportunity for further promotion of a state na međunarodnom planu. Članstvom i učešćem in the international arena. Membership and u Komitetu znatno se povećava vizibilitet participation in the work of the Committee određene države, koja se na taj način dodatno signifi cantly increase the visibility of a state, promovira u međunarodnim odnosima. Također, which is thus further promoted in international izborom u Komitet za svjetsku baštinu određena relations. Also, by being elected to the World država šalje snažnu poruku o značaju koji pridaje Heritage Committee, a state sends a strong zaštiti svjetske baštine i njenom opredjeljenju za message about importance it attaches to the aktivno učešće u njenoj promociji i zaštiti. protection of world heritage and its commitment to actively participate in its promotion and Komitet za svjetsku baštinu se sastoji od samo protection. 21 države članice izabrane na mandat od četiri World Heritage Committee consists of 21 godine, na izborima na kojima učestvuju sve Member States elected for a term of four države ugovorne strane Konvencije o zaštiti years, at the elections which involve all States svjetske baštine (193 države). Zbog svega toga, Parties to the 1972 Convention Concerning the Komitet za svjetsku baštinu se smatra kao Protection of the World Cultural and Natural jedan od najprestižnijih, a samim tim i najtežih Heritage (193 states). Due to all that, the World komiteta za izbor čitavom sistemu UN. Heritage Committee is considered as one of the most prestigious, and therefore one of the most S obzirom na bogato iskustvo kao i značaj diffi cult committee to be elected in the whole koji BiH pridaje obnovi i zaštiti kulturne i UN system. prirodne baštine, kao i na opredjeljenje naše Considering the rich experience, as well as the zemlje da u okviru svojih mogućnosti pruži importance that BiH gives to the restoration svoj konstruktivan doprinos u ovom domenu and protection of cultural and natural heritage na međunarodnoj sceni, izbor BiH u Komitet and commitment of our country to provide its za svjetsku baštinu predstavljao je jedan od constructive contribution in this domain in the

21 prioriteta BiH u našim aktivnostima prema international arena, within its possibilities, UNESCO-u, i generalno sistemu UN. election of BiH into the World Heritage Com- mittee represented one of the priorities of Bosnia U tom smislu, Bosna i Hercegovina je isticala and Herzegovina in our activities towards svoju kandidaturu za Komitet za svjetsku baštinu UNESCO, and generally the UN system. na izborima održanim 2009., 2011. i 2015. godine. Iako BiH tada nije uspjela da bude izabrana In this regard, Bosnia and Herzegovina submitted u Komitet, svaka od tih kandidatura bila je its candidacy for the World Heritage Committee prilika kako za dodatnu promociju BiH u okviru at the elections held in 2009, 2011 and 2015. UNESCO, tako i za sticanje dragocjenog iskustva Although back then BiH failed to be elected to za što bolju pripremu nove kandidature. the Committee, each of the candidacies was an opportunity for additional promotion of BiH Nakon kampanje lobiranja za upis Stećaka na within UNESCO, as well as for gaining valuable listu svjetske baštine, kao zajedničke serijske experience for better preparation of the new nominacije Bosne i Hercegovine, Hrvatske, Sr- candidacy.

39. zasjedanje Generalne konferencije UNESCO-a, Pariz, 2017 39th Session of the General Conference, Paris, 2017; Photo Almir Šahović

22 bije i Crne Gore, koju je koordionirala BiH i koja After lobbying campaign for the inscription je uspješno okončana na zasjedanju Komiteta of Stećci – Medieval Tombstones Graveyards održanom u julu 2016. godine u Istanbulu, on the World Heritage List, as a joint serial Predsjedništvo BiH je na prijedlog Ministarstva nomination of Bosnia and Herzegovina, Croatia, vanjskih poslova i Ministarstva civilnih poslova Serbia and Montenegro, which was coordinated BiH donijelo odluku o ponovnoj kandidaturi by BiH and which was successfully completed BiH za članstvo u Komitetu za svjetsku baštinu at the Committee session held in July 2016 in za period 2017-2021., na izborima koji su trebali Istanbul, BiH Presidency adopted a decision, at da se održe u novembru 2017. godine u Parizu. the proposal of the Ministry of Foreign Affairs and Ministry of Civil Affairs, on BiH’s re- Kampanja lobiranja za našu kandidaturu koju je candidacy for membership in the World Heritage vodilo Ministarstvo vanjskih poslova BiH u uskoj Committee for the period from 2017 to 2021, saradnji sa Ministarstvom civilnih poslova BiH i in elections that were supposed to be held in Komisijom za očuvanje nacionalnih spomenika November 2017 in Paris. BiH je trajala godinu dana i u njoj su učestvovale The campaign of lobbying for candidacy, which sve ambasade i diplomatske misije BiH u svijetu. was led by the Ministry of Foreign Affairs in Za vrijeme kampanje, ostvareno je stotine close cooperation with the Ministry of Civil kontakata sa praktično svim zemljama ugovornim Affairs and the Commission to Preserve National stranama Konvencije o zaštiti svjetskog nasljeđa, Monuments of BiH, lasted for one year and all uz naglašavanje velikog značaja koji BiH pridaje svjetskoj baštini i našeg punog opredjeljenja za embassies and diplomatic missions of Bosnia aktivan doprinos radu Komiteta. and Herzegovina in the world participated in it. During the campaign, hundreds of contacts was Kao rezultat naše intenzivne kampanje, Bosna made with practically all State Parties to the i Hercegovina je 14. 11. 2017. godine, na 21. World Heritage Convention, while emphasizing plenarnom zasjedanju Generalne skupštine the great importance that BiH gives to the World zemalja ugovornih strana Konvencije održanom Heritage and our full commitment for active u Parizu, po prvi put u svojoj historiji izabrana za contribution to the work of the Committee. članicu prestižnog Komiteta za svjetsku baštinu As a result of our intensive campaign, on 14 UNESCO. Izbor Bosne i Hercegovine u Komitet November 2017, at the 21st plenary session of za svjetsku baštinu predstavlja veliko priznanje the General Assembly of States Parties to the za BiH, te novu dodatnu priliku za promociju World Heritage Convention held in Paris, for the BiH na globalnom planu. fi rst time in its history, Bosnia and Herzegovina

23 Za vrijeme svog članstva u Komitetu, BiH će became a member of prestigious UNESCO World promovirati jačanje dijaloga i saradnje o pitanjima Heritage Committee. Election of Bosnia and svjetske baštine, kako na regionalnom, tako Herzegovina for the World Heritage Committee i na globalnom planu. BiH smatra da saradnja represents a great recognition for Bosnia and u domenu zaštite kulturne i prirodne baštine, Herzegovina, and new, additional opportunity može da predstavlja i snažan faktor za izgradnju for global promotion of BiH. i jačanje mira i stabilnosti. During its membership in the Committee, BiH will promote the strengthening of dialogue and Bosna i Hercegovina će se zalagati i za cooperation on issues of world heritage both favoriziranje obrazovanja, regionalne i globalne regionally and globally. Bosnia and Herzegovina saradnje u domenu priprema nominacija za believes that cooperation in the fi eld of protection upis na Listu svjetske bastine, kao i u domenu of cultural and natural heritage may represent a konzervacije, restauracije i zaštite svjetske powerful factor for building and strengthening bašitne. peace and stability. Bosnia and Herzegovina will also advocate for favouring education, regional and global Bosna i Hercegovina je u potpunosti spremna cooperation in the fi eld of preparation of da odgovori na sve zahtjeve učešća u radu nominations for inscription on the World Heritage Komiteta, kako na političko-diplomatskom, tako List, as well as in the fi eld of conservation, i ekspertskom nivou. S obzirom na specifi čnost restoration and protection of the world heritage. BiH i know-how koji naša zemlja ima u domenu Bosnia and Herzegovina is fully prepared to svjetske baštine, smatramo da članstvo BiH respond to all demands of participation in the work u radu Komiteta za svjetsku baštinu može da of the Committee, on the political, diplomatic and predstavlja i značajnu dodatnu vrijednost za expert level. Considering the specifi city of BiH Komitet za svjetsku baštinu. and know-how that our country has in the fi eld of world heritage, we believe that our membership in the World Heritage Committee may represent a signifi cant added value to the World Heritage Committee. Almir Šahović, ambasador, Almir Šahović, Ambassador pomoćnik ministra vanjskih poslova Assistant to the Minister of Foreign Affairs za multilateralne odnose for Multilateral Relations

24 Svjetska baština World Heritage in Bosnia and u Bosni i Hercegovini Herzegovina

Bosna i Hercegovina je notifi kacijom o sukcesiji By Notifi cation of succession on 12 July 1993, 12. jula 1993. godine preuzela Konvenciju iz Bosnia and Herzegovina has acceded the 1972. godine o zaštiti svjetske kulturne i prirodne Convention from 1972 on the Protection of the World Cultural and Natural Heritage. baštine. In accordance to the Convention, the duty of each U skladu sa Konvencijom, dužnost svake države State Party is primarily identifi cation, protection, potpisnice je prvenstveno pronalaženje, zaštita, conservation, presentation and transmission to konzervacija, popularizacija i prenošenje future generations of the cultural and natural budućim generacijama kulturne i prirodne heritage situated in its territory. baštine koja se nalazi na njenoj teritoriji. Komitet za svjetsku baštinu koji je obrazovan The World Heritage Committee, which was u okviru ove Konvencije, je ustanovio i vodi established within this Convention, determines and manages the World Heritage List – the list of Listu svjetske baštine – spisak dobara kulturne i cultural and natural heritage sites, which have an prirodne baštine koja imaju izuzetnu univerzalnu outstanding universal value in accordance with vrijednost u skladu sa defi nisanim kriterijima. defi ned criteria.

Na Listu svjetske baštine su uvrštena 3 kulturna Three cultural properties from Bosnia and dobra iz Bosne i Hercegovine: Herzegovina are inscribed on the World Heritage • Područje Starog grada oko Starog Mosta u List: Mostaru – 2005. godine, • Old Bridge Area of the Old City of Mostar – 2005, • Most Mehmed Paša Sokolovića u Višegradu • Mehmed Paša Sokolović Bridge in Višegrad – 2007. godine, – 2007, • Stećci – srednjovjekovni nadgrobni • Stećci – Medieval Tombstones Graveyards spomenici – 2016. godine. – 2016.

25 Na inventaru dobara koje Bosna i Hercegovina The inventory of the cultural and natural heritage – namjerava da kandiduje za upis na Listu svjetske the Tentative List, which Bosnia and Herzegovina baštine – Tentativnoj listi Bosne i Hercegovine intends to nominate for inscription on the World se nalazi 9 dobara: Heritage List, contains 9 properties: 1. Prirodno-graditeljska cjelina Jajca 1. The natural and architectural ensemble of 2. Sarajevo – jedinstveni simbol univerzalne Jajce multikulturalnosti – trajno otvoreni grad 2. Sarajevo – unique symbol of universal 3. Istorijsko urbano područje Počitelj multiculture – continual open city 4. Prirodno i urbano područje Blagaj 3. The historic urban site of Počitelj 5. Prirodno i istorijsko područje Blidinje 4. The natural and architectural ensemble of 6. Prirodno i istorijsko područje Stolac Blagaj 7. Pećina Vjetrenica 5. Natural and architectural ensemble of 8. Prašuma Perućica Blidinje 9. Jevrejsko groblje u Sarajevu. 6. Natural and architectural ensemble of Stolac 7. Vjetrenica Cave 8. Strict Nature Reserve – Primeval forest „Perućica” 9. Jewish cemetery in Sarajevo.

26 PODRUČJE STAROG MOSTA OLD BRIDGE AREA STAROG GRADA MOSTARA OF THE OLD CITY OF MOSTAR

Mostar, grad sa unikatnom lokacijom na Mostar, a city with a unique location on the obalama rijeke Neretve, reprezentuje mjesto gdje banks of the Neretva River, represents a place se spajaju različite civilizacije. where different civilisations are joined together.

Sredina XVI vijeka predstavlja najznačajniji The middle of the sixteenth century is the most period za razvoj historijske jezgre Mostara. To important period for the development of the je period vrhunca Otomanskog carstva i vrijeme historical centre of Mostar. This is the peak gradnje Starog mosta. Kasnije, austro-ugarska period of the Ottoman Empire and the period okupacija igra najvažniju ulogu u transformaciji of construction of the Old Bridge. Afterwards, grada i njegove jezgre. Iako su ova dva historijska the Austro-Hungarian occupation plays the perioda sa različitim kulturnim karakteristikama most important role in the transformation of the dali značaj Starom gradu Mostaru, najznačajnija city and its core. Although these two historical struktura je uvijek bio Stari most izgrađen 1566. periods, with different cultural characteristics, gave character to the Old Town Mostar, the most godine. important structure has always been the Old Bridge, built in 1566. Mostar is harmonious combination of nature and architecture that uses local materials and special architecture technology of local craftsmen. Historical part of Mostar is the result of interaction between the natural phenomena and human creativity through the long historical period. Cultural and historical value of the Old Town Mostar represents urban agglomeration formed in the sixteenth century around the Old Bridge – technological wonder of its time – in total harmony with the natural structure of the Stari Most u Mostaru/Old Bridge in Mostar; Neretva River. The presence of central European Photo Robert Stergar

27 Mostar baštini harmoničan spoj prirode, urban concept from the late nineteenth century arhitekture koja upotrebljava lokalne materiale gave the special value to the historical centre of i posebnu tehnologiju graditeljstva domaćih Mostar. majstora. Historijski dio Mostara je rezultat During the war, the Old Town Mostar suffered interakcije između prirodne fenomene i ljudske the destruction and severe damage. Demolition kreativnosti kroz dug historijski period. Kulturna of the Old Bridge was particularly painful. i historijska vrijednost Starog grada Mostara The reconstruction activities were initiated immediately after the cessation of war. Of predstavlja urbanu aglomeraciju formiranu u course, the focus of reconstruction was on the XVI vijeku oko Starog mosta – tehnološko Old Bridge. That project was under particular čudo svoga vremena – u totalnoj harmoniji sa attention and the World Heritage Committee’s prirodnom strukturom rijeke Neretve. Prisutnost decision and the inscription on the World srednjoevropskog urbanog koncepta sa kraja Heritage List depended on it. XIX vijeka daje historijskom centru Mostara The reconstruction of the Old Bridge Mostar, posebnu vrijednost. built in 1566, and demolished on 9 November 1993, represented the international project, one U toku ratnih dejstava, stara jezgra Mostara of the largest and most valuable projects in recent pretrpila je razaranje i velika oštećenja. Posebno decades sponsored by UNESCO in Europe. bolno je bilo rušenje Starog mosta. Odmah po prestanku ratnih dejstava pokrenute su Works on the reconstruction of the Bridge started aktivnosti na obnovi. Naravno, fokus obnove on 29 September 1997, by retrieving the fi rst stone je bio na Starom mostu. Taj projekat je bio pod from arch of the Bridge from the Neretva River. posebnom pažnjom i od njega je zavisio odgovor Reconstruction was completed in 2004. By the World Heritage Centre-a i Odluka o upisu na Decision of WHC in Durban (South Africa), the Listu svjetske baštine. THE OLD BRIDGE AREA OF THE OLD CITY OF MOSTAR was inscribed on the World Heritage List on 15 July 2005, thus Mostar became the fi rst Rekonstrukcija Starog mosta Mostaru, city in Bosnia and Herzegovina with the property izgrađenog 1566. godine, srušenog 9. novembra of world importance. 1993. godine, prestavljala je internacionalni The Old Bridge area with towers in the Centre projekt, jedan je od najvećih i najvrijednijih of the Old City of Mostar was protected as the projekata posljednjih nekoliko desetljeća pod central zone with the fi rst contact zone which pokroviteljstvom UNESCO-a u Evropi. directly gravitates to it.

28 Radovi na rekonstrukciji mosta počeli su 29. septembra 1997. godine, vađenjem prvog kamena lu ka most a iz kor it a r ijeke Neret ve. Rekonst r u kcija mosta završena je 2004. godine. Odlukom WHC-a u Durbanu (Južnoafrička Republika) 15. 07. 2005. godine PODRUČJE STAROG MOSTA STAROG GRADA MOSTARA upisano je na UNESCO Listu svjetske baštine, čime je Mostar postao prva destinacija u BiH koja je stekla epitet svjetske važnosti. Zaštićeno je područje Starog mosta s kulama u jezgri Starog grada Mostara kao centralna zona Stari Most u Mostaru/Old Bridge in Mostar; sa prvom kontakt zonom koja joj neposredno Photo Robert Stergar gravitira. Urbanitet, prostorna matrica, kompozicija i Urbanity, spatial matrix, composition and graditeljska vrijednost pojedinačnih objekata u architectural value of individual objects in ovim zonama defi nišu cijeli grad i u sebi prelamaju these zones defi ne the whole city and refract sve vremenske i kulturološke uticaje. Osnovu all historical and cultural infl uences. The basis kulturnog kontinuiteta predstavljaju univerzalni of cultural continuity is universal synthesis sintezni fenomeni života – most i njegove kule, phenomena of life – the Bridge and its towers, religijski kompleks, stambene zone, mahale, religious complex, residential zone, settlements, njive, kuće, čaršija, njen javni život i voda. Strme fi elds, houses, bazaar, its public life and water. The steep and inaccessible banks of Neretva i nepristupačne obale Neretve u ovom dijelu in this part of the town allow for enjoying the grada dopuštaju uživanje u dopadljivosti pejsaža, attractiveness of landscape, determine the određuju strukturu grada i na taj način formira structure of the city and in that way form streets ulice i pozicije objekata. and positions of objects. In the period after the U period nakon proglašenja „Područja Starog proclamation of „The Old Bridge Area of the Old mosta Starog grada Mostara” na UNESCO- City of Mostar” as the UNESCO’s World Heritage vim dobrom svjetske baštine, Zavod za zaštitu site, the Institute for Protection of Monuments in spomenika vodi stalnu borbu na očuvanju cooperation with the Agency „Stari grad” and univerzalne vrijednosti u saradnji sa Agencijom other federal institutions continually endeavours „Stari grad” i Federalnim institucijama. to preserve its universal value.

29 Nakon početnih problema, građani Mostara su After initial problems, citizens of Mostar got se navikli na stroge uslove i komplikovanije used to the strict conditions and complicated procedure za ishodovanje određenih saglasnosti procedures for obtaining specifi c consent to za djelovanje u prostoru nacionalnog spomenika. act in the area of the National Monument. It is Za očekivati je da će u narednom period expected that, in the coming period, work on posao na zaštiti uveliko zavisiti od stepena protection will largely depend on the degree of održavanja dostignutog nivoa sa mnogo manje maintenance of the achieved level with much teških intervencija u prostoru. Nakon borbe sa less severe interventions in the area. After the bespravnom i neadekvatnom gradnjom fokus će struggle with illegal and inadequate building, the se neminovno prebaciti na veliku frenkvenciju focus will inevitably shift to a high frequency of posjetitelja i opterećenja koje nosi sa sobom visitors and problems carried by a large pressure veliki pritisak na relativno malo područje to relatively small area of the protected zone. zaštićene zone.

Robert Stergar, dia Robert Stergar, dia

30 МОСТ МЕХМЕД ПАШЕ MEHMED PASHA SOKOLOVIC СОКОЛОВИЋА У ВИШЕГРАДУ BRIDGE IN VIŠEGRAD

Мост преко Дрине (Мост Мехмед паше The Bridge on the Drina (Mehmed pasha Соколовића) у Вишеграду саграђен је у Sokolovic Bridge) in Višegrad was built времену од 1571. до 1577. године по жељи и between 1571 and 1577, upon wish and order of наредби Мехмед паше Соколовића, а према Mehmed paša Sokolović, and according to the нацртима мимара Синана. Задужбинар drawings of one of the greatest architects of the

Most Mehmed-pa{e Sokolovi}a u Vi{egradu Mehmed Pasa Sokolović Bridge in Višegrad Photo Milijana Okilj

31 Мехмед паша Соколовић рођен је 1505. у time Koca Mimar Sinan. The patron Mehmed селу Соколовићима близу касабе Рудо, у Paša Sokolović was born in 1505 in the village вишеградском кадилуку. Мост је главни Sokolovići near a small town Rudo in Višegrad симбол Вишеграда и цијелог региона и ремек kadiluk. The Bridge is the main symbol of дјело мостоградње. Најстарији документи у Višegrad and the entire region and masterpiece вези са мостом су о експропријацији земљишта of bridge building. The oldest written document потребног за његово грађење (Сиџил is about expropriation of land for bridge building вишеградског кадилука). Мост није изграђен (Sidzil Visegrad’s qadaa). The Bridge was not на неком произвољно одабраном мјесту већ built at a randomly chosen spot, but at the point на мјесту на којем је прелазак Дрине служио where Drina crossing was of importance for the државној економији и стратегији проширења state economy and empire expansion strategy.1 царства.1 Јединственост вишеградског моста The uniqueness of the Višegrad bridge is углавном је у његовом облику – нагло савијена associated largely with its form - a geniculate конструкција, која се састоји од дијела са structure composed of a section with eleven једанаест лукова што премошћују Дрину и arches spanning the Drina, and a four – arched рампе са четири лука, помоћу којих се мост ramp by means of which the bridge takes a right под правим углом спаја са лијевом обалом, angle to join the left bank, following the lie of пратећи положај земљишта. Изнад лукова the land. Above the arches, at the all length of the читавом дужином моста протеже се у камену bridge, is a molded limestone cornice. Above the профилисани вијенац, изнад кога је ограда. cornice is fence of bridge. Above the sixth pillar Изнад шестог стуба налазе се са обjе стране is enlargement of the both sides of bridge. Off проширења. Са десне стране је камено платно the right side is stone wall with niche, where two у чијој ниши су двије плоче са натписом. tabulas with inscription are. The overhead, latest Горњи старији натпис исписан је 1571/72, inscription is from 1571/72, lower inscription а доњи 1577/78. године. Мост је дугачак is from 1577/78. It is over 180 meters long and преко 180 метара, а ширина коловоза износи the width of the road over the bridge is 6.00 m. око 6,00 метара. За Балкан су од посебног The bridges from the Ottoman Empire epoch значаја мостови из времена Отоманске are of particular signifi cance for the Balkans. империје. Један од најрепрезентативнијих The bridge of Višegrad is one of the most примјера је управо вишеградски мост, који representative examples. It enchants by superb

1 Čelić Dž, Mujezinović M, Stari mostovi u Bosni i Hercegovini, 1 Čelić Dž, Mujezinović M, Stari mostovi u Bosni i Hercegovini, Sarajevo 1969. 141 Sarajevo 1969. 141

32 задивљује маестралним радом, квалитетом construction skills, its quality and materials и материјалима, конструктивним детаљима, applied, construction details, proportions and пропорцијама и композицијом. composition. У свом вишегодишњем постојању мост Throughout its long existence, the Bridge has је претрпио многа искушења, рушења и suffered many temptations, damages and repairs, поправке, а највеће: рушење једног свода у the most signifi cant of which were: collapse of

Most Mehmed-pa{e Sokolovi}a u Vi{egradu Mehmed Pasa Sokolović Bridge in Višegrad Photo Milijana Okilj

33 средњем вијеку, једну поправку 1873. године, one vault in the Middle Ages, the 1873 repair, the утицаје катастрофално велике воде 1896. impacts of the disastrously high water level of године – када је у цјелини био под водом, 1914. 1896, when it was completely overfl own, 1914 – године – када су била срушена два ријечна when two piers with their vaults were destroyed, стуба и одговарајући сводови, а 1943. године and in 1943 – four piers and vault constructions – минирањем су страдала четири ријечна belonging to them were demolished in mining. стуба и њима припадајуће конструкције The Bridge has been under legal protection since сводова. Под заштитом је од 1951. године. 1951. The Mehmed Pasha Sokolović Bridge in Мост Мехмед паше Соколовића уписан je Višegrad was inscribed on the UNESCO World на Листу свјетске баштине 2007. године на Heritage List in 2007. under criteria (ii) and основу критеријумима (ii) и (iv).2 (iv).2 Чињеница да је мост задужбина једног од Outstanding, unique and unparalleled value of this највећих државника тога времена, великог property comes from the facts that the Bridge is a везира Мехмед паше Соколовића и дјело legacy of one of the greatest statesmen of the time, једног од највећих градитеља свјетске the grand vizier Mehmed paša Sokolović, who was историје грађења, као и да је био тема писања born near Višegrad, an achievement of one of the Иве Андрића који је његово име извукао greatest architects in the world history of building, из анонимности и учинио га доступним and also the focus of attention of Ivo Andrić’s житељима планете, даје овом објекту writing who took its name out of anonymity and изванредну, непоновљиву и јединствену made it known to the entire planet. вриједност. Најсликовитији опис изгледа и This is how Ivo Andrić describes the bridge in доживљаја моста, његовог значаја и утицаја на his Nobel Prize awarded novel, the Bridge on the развој живота Вишеграда, како свакодневни Drina. This is also considered a most striking тако и кроз историју дао је Иво Андрић у description of appearance and experience of роману, за који је добио Нобелову награду, Bridge, its signifi cance and infl uence to the На Дрини ћуприја: development of everyday living in Višegrad ...На том месту где Дрина избија целом through history. тежином своје водене масе, зелене и „…Here, where the Drina fl ows with the whole force of its green and foaming waters from

2 Decision No. 31 COM 8B.34 of the UNESCO World Heritage 2 Decision No. 31 COM 8B.34 of the UNESCO World Heritage Committee (2007) Committee (2007)

34 запењене, из привидно затвореног склопа the apparently closed mass of the dark steep црних и стрмих планина, стоји велики и mountains, stands a great clean-cut stone bridge складно срезани мост од камена... with eleven wide sweeping arches.... …Касаба је живела од моста и расла из њега …The town grew out of bridge as if from an као из свога неуништивог корена... imperishable root...... На мосту и његовој капији, око њега и … On the bridge and its kapia, about it or in у вези са њим, тече и развија се као што connection with it, fl owed and developed, as we ћемо видети, живот човека из касабе. У shall see, the life of the townsmen. In all tales свима причањима о личним, породичним и about personal, family or public events the word заједничким доживљајима, могу се увек чути `on the bridge` could always be heard.” 3 речи „на ћуприји”... 3

Dr Milijana Okiљ Milijana Okilj, PhD

3 Иво Андрић, На Дрини Ћуприја, више издања 3 Ivo Andrić, The Bridge on the Drina, many editions

35 УПИС СТЕЋАКА НА ЛИСТУ INSCRIPTION OF STEĆCI ON THE СВЈЕТСКЕ БАШТИНЕ УНЕСКА UNESCO WORLD HERITAGE LIST

Министарство цивилних послова Босне и On the basis of the Letter of Intent, signed in Херцеговине, Државна комисија за сарадњу Sarajevo on 1 November 2009, Ministry of Civil БиХ с УНЕСКОМ, Комисија за очување Affairs of Bosnia and Herzegovina, National националних споменика БиХ, Министарство Commission for Cooperation between Bosnia културе, спорта и медија Црне Горе, and Herzegovina and UNESCO, the Commission Министарство културе Републике Хрватске to Preserve National Monuments of Bosnia and и Министарство културе Републике Србије Herzegovina, Ministry of Culture, Sport and на основу Писма намјере потписаног у Media of Montenegro, Ministry of Culture of Сарајеву 1.11.2009. покренули су активности the Republic of Croatia, and Ministry of Culture у вези са заједничким припремама и of the Republic of Serbia initiated activities on имплементацијом пројекта „Номинација the joint preparation and implementation of стећака - средњовјековних надгробних the project "Nomination of Stećci - Medieval споменика – за упис на Листу свјетске Tombstones - for inscription on the UNESCO културне баштине УНЕСКА”. World Cultural Heritage List".

На простору Босне и Херцеговине налази се The highest number of so far registered највећи број до сад регистрованих стећака, tombstones, about 60,000 of them, is on the око 60.000. У Хрватској, посебно у њеним territory of Bosnia and Herzegovina. There are јужним крајевима, затим у Далмацији и about 4,400 of them in Croatia, especially in Лики, има их око 4.400; у Црној Гори око its southern regions, and in Dalmatia and Lika; 3.500 и у Србији око 4.100. Прва фаза пројекта about 3,500 of them in Montenegro and 4,100 завршена је уписом стећака на Тентативну in Serbia. The fi rst stage of the project was листу 2011. године. Након тога започела је completed by inclusion of Stećci on the Tentative друга фаза пројекта која је подразумијевала List in 2011. After that the second stage of the рад на изради Номинационог досијеа и project started, which included work on the Плана управљања за номиноване некрополе preparation of Nomination File and Management стећака. Plan for nominated necropolises with stećci.

36 На том пројекту, с обзиром на његову Given the complexity and length of this project, комплексност и дужину трајања, остварена a multidisciplinary cooperation was achieved је мултидисциплинарна сарадња надлежних between the competent ministries for culture, министарстава за културу, завода за заштиту institutes for protection of cultural heritage, културног насљеђа, општина, Комисије municipalities, Commission to Preserve National за очување националних споменика БиХ Monuments of Bosnia and Herzegovina and и Државне комисија за сарадњу БиХ с National Commission for Cooperation between УНЕСКОМ. Изузетна сарадња остварена је и Bosnia and Herzegovina and UNESCO. на међудржавном нивоу, те са Канцеларијом Excellent cooperation was also achieved on УНЕСКА у Сарајеву. Од самог почетка the international level, and with the UNESCO пројекта у њега су укључене и јединице Antenna Offi ce in Sarajevo. Local self- локалне самоуправе: општине и градови, чиме governance units, municipalities and cities were се добило на подизању свијести у лoкалним included in the project from the very beginning, заједницама о вриједности културног насљеђа which helped to raise awareness in the local и потреби његове заштите. communities about the value of cultural heritage and the need for its protection. Номинациони фајл званично је, у име све четири државе, Центру за свјетску баштину Bosnia and Herzegovina, on behalf of all four доставила БиХ у јануару 2015. године, а у states, offi cially submitted the Nomination File to the World Heritage Centre in January 2015, and the visit of ICOMOS experts for technical evaluation followed in September 2015. The most important event in the process of inscription of Stećci or Mramorovi (marbles) on the UNESCO World Heritage List was the 40th session of the World Heritage Committee, which was held from 10 to 20 July 2016 in Istanbul, Turkey. The Decision on inscription of Stećci - Medieval Tombstones Graveyards on the World Heritage List was adopted by consensus of all Member Некропола са стећцима Радимља, Столац States of the Committee, which consisted of: Necropolis with stećci Radimlja, Stolac Angola, Azerbaijan, Burkina Faso, Croatia,

37 септембру мјесецу 2015. године услиједила је Cuba, Finland, Indonesia, Jamaica, Kazakhstan, посјета експерата ICOMOS-а ради техничке Kuwait, Lebanon, Peru, Philippines, Poland, евалуације. Најважнији догађај у процесу Portugal, Republic of Korea, Tunisia, Turkey, уписа стећака или мраморова на Листу Vietnam, United Republic of Tanzania and свјетске баштине УНЕСКО-а је 40. засједање Zimbabwe. Stećci were inscribed under criteria Комитета за свјетску баштину, које је III and criteria VI. Stećci were inscribed on the одржано од 10. до 20. јула 2016. у Истанбулу World Heritage List because of their unique and у Турској. Одлука о упису стећака на Листу universal value and other specifi c characteristics. свјетске баштине донесена је консензусом Also, Member States of the Committee recognized

Nekropola sa ste}cima ^engi}a bara, Kalinovik Necropolis with stećci Čengića bara, Kalinovik Photo Adnan Šahbaz

38 држава-чланица Комитета којег су чиниле: the extraordinary regional cooperation that was Ангола, Азербејџан, Буркина Фасо, achieved between the four states during this Хрватска, Куба, Финска, Индонезија, Јамајка, project and in their speeches they welcomed this Казахстан, Кувајт, Либан, Перу, Филипини, approach and the fact that this project also shows Пољска, Португал, Република Кореја, Тунис, that the culture knows no boundaries, that the Турска, Вијетнам, Уједињена Република culture builds bridges between nations and that it Танзанија и Зимбабве. Стећци су уписани is a real pathway for a prosperous future. под критеријумом III и критеријумом VI. На Листу свјетске баштине стећци су уписани By the Decision of the World Heritage због њихове јединствене и универзалне Committee, 28 necropolises with stećci were вриједности и других специфичних каракте- inscribed on the World Heritage List, out ристика. Такође, државе чланице Комитета of which 20 necropolises from Bosnia and препознале су изузетну регионалну сарадњу Herzegovina: Radimlja, Stolac; Grčkaglavica in која је остварена између четири државе у village Biskup, Konjic; Maculje, Novi Travnik; раду на овом пројекту и у својим обраћањима Dugopolje in Blidinje, Jablanica; Bijača, поздравиле такав приступ и чињеницу да Ljubuški; Olovci, Kladanj; Mramor in Musići, је и тим пројектом показано да култура не Olovo; Kučarin in Hrančići, Goražde; Boljuni, познаје границе, да култура гради мостове Stolac; Dolovi in village Umoljani, Trnovo; and међу народима и да је прави путоказ за Ravanjska Vrata, Kupres, in the Federation of просперитетну будућност. Bosnia and Herzegovina, and Luburića polje, Sokolac; Potkuk in Bitunja, Berkovići; Bečani, Одлуком Комитета за свјетску баштину, Šekovići; Mramor in Vrbica, Foča; Čengića на Листу свјетске баштине уписано је 28 Bara, Kalinovik; Kalufi in Krekovi, Nevesinje; некропола. Из Босне и Херцеговине уписано је Borak in village Burati, Rogatica; Gvozno near 20 некропола, и то су: Радимља, Столац; Грчка Kalinovik; and Grebnice, Radmilovića Dubrava главица у селу Бискуп, Коњиц; Мацуље, Нови near Bileća, in the Republic of Srpska. Травник; Дуго поље на Блидињу, Јабланица; From the Republic of Croatia 2 necropolises were Бијача, Љубушки; Оловци, Кладањ; Мрамор inscribed: Velika and Mala Crljivica, CistaVelika у Мусићима, Олово; Кучарин у Хранчићима, and Dubravka/St. Barbara, Konavle. Three Горажде; Бољуни, Столац; Долови у селу necropolises were inscribed from Montenegro: Умољани, Трново и Равањска Врата, Купрес, Grčko groblje, Žabljak; Bara Žugića, Žabljak; у Федерацији Босни и Херцеговини, те and Grčko Groblje, Plužine, while 3 necropolises

39 Лубурића поље, Соколац; Поткук у Битуњи, Берковићи; Бечани, Шековићи; Мрамор у Врбици, Фоча; Ченгића Бара, Калиновик; Калуфи у Крековима, Невесиње; Борак у селу Бурати, Рогатица; Гвозно код Калиновика и Гребнице, Радмиловића Дубрава код Билеће, у Републици Српској. Из Републике Хрватске уписане су двије некрополе: Велика и Мала Црљивица, Циста Велика и Дубравка/св. Барбара, Конавле. Из Црне Горе уписане су три некрополе: Грчко гробље, Жабљак; Бара Жугића, Жабљак и Некропола са стећцима Дуго поље, Блидиње Necropolis with stećci Dugo Polje, Blidinje Грчко гробље, Плужине, док су из Републике Србије уписане три некрополе: Мраморје, were inscribed from the Republic of Serbia: Перућац, Бајина Башта; Мраморје, Растиште, Mramorje, Perućac, Bajina Bašta; Mramorje, Бајина Башта и Грчко гробље, Хрта, Rastište, Bajina Bašta; and Grčko groblje, Hrta, Пријепоље. Prijepolje. Успјешан заједнички рад и сарадња четири државе настављена је и касније путем рада Successful joint work and cooperation between Међудржавног координационог одбора који the four countries has also been continued through the work of the International Coordinat- је успостављен ради имплементације Плана ing Committee, which was established in order управљања и Одлукe Комитета за свјетску to implement the Management Plan and the De- баштину. Такође, потребне управљачке струк- cision of the World Heritage Committee. In ac- туре су успостављене и у свакој држави, у cordance with the Management Plan, necessary складу с генералним Планом управљања. management structures are also established in С циљем промоције стећака организовано each of the states. Several exhibitions and other је више изложби и других прикладних relevant events were organized in order to pro- манифестација, како у Босни и Херцеговини, mote Stećci in Bosnia and Herzegovina, as well тако и у свијету, те је успостављена веб as in the world, and web page www.stecciwh.org страница www.stecciwh.org. has been established.

40 Уписом стећака на Листу свјетске баштине With the inscriptionon the World Heritage List заштићени су стећци или мраморови као Stećci or Mramorovi are protected as a special посебан феномен на нашим просторима, а phenomenon in our region, particularly in Bos- посебно и највише у Босни и Херцеговини. nia and Herzegovina. Therefore, all other ne- Самим тим штите се и све друге некрополе, а cropolises are protectedas well, and the obliga- обавеза је надлежних органа из свих држава, од tion of competent authorities from all countries, највишег нивоа власти до локалних заједница, from the highest levels of government to local да раде на њиховом очувању, да се обезбједи communities, is to work on their preservation, боља приступачност и боља промоција истих. and to provide better accessibility and promo- Упис стећака је изузетан успјех, којим је tion. Inscription of Stećci is remarkable success, крунисан шестогодишњи рад великог броја which is the crown of six-year work of a large експерата и других актера из све четири number of experts from all four countries: Bos- државе: Босне и Херцеговине, Хрватске, nia and Herzegovina, Croatia, Montenegro and Црне Горе и Србије, који су уложили огромну Serbia. Relevant stakeholders for all four states енергију и посвећеност овом пројекту, чиме have invested enormous energy and commitment је дат велики допринос помирењу и јачању to this project, thus giving a great contribution to повјерења међу народима и државама са reconciliation and strengthening of trust among чијих територија су номиноване некрополе са nations and countries on whose territories are lo- стећцима/мраморовима и уписане на Листу cated the necropolises with Stećci inscribed on свјетске баштине УНЕСКА. the UNESCO World Heritage List.

Мр Слободан Наградић, Slobodan Nagradić, MA директор Републичког завода Director of the Institute за заштиту културно-историјског for Protection of Cultural, Historical and и природног насљеђа Natural Heritage

41 Nematerijalna kulturna baština Intangible Heritage u Bosni i Hercegovini in Bosnia and Herzegovina

Bosna i Hercegovina je ratifi kovala Konvenciju Bosnia and Herzegovina ratifi ed the Convention o očuvanju nematerijalne kulturne baštine 23. for the Safeguarding of the Intangible Cultural februara 2009. godine, te su, u skladu sa obave- Heritage on 23 February 2009, and therefore, in accordance with obligations towards the zama prema Konvenciji preduzete aktivnosti na Convention, actions have been taken in order očuvanju nematerijalne baštine i izradi inventara to preserve intangible heritage and to prepare nematerijalne kulturne baštine u BiH. Nadležna an inventory of intangible cultural heritage in entitetska ministarstva su imenovala eksperte Bosnia and Herzegovina. Competent entity koji su evidentirali nematerijalnu baštinu u BiH. ministries appointed experts who recorded Kako je defi nisano Konvencijom o očuvanju intangible heritage in Bosnia and Herzegovina. nematerijalne kulturne baštine, „Nematerijalna As defi ned in the Convention for the Safeguarding kulturna baština” označava prakse, izvedbe, of the Intangible Cultural Heritage, the izraze, znanje, vještine, kao i povezane instru- „intangible cultural heritage” means practices, mente, objekte, artefakta i kulturne prostore, representations, expressions, knowledge, skills, as well as associated instruments, objects, artefacts koje zajednice, grupe i u nekim slučajevima, and cultural areas which are acknowledged, pojedinci, priznaju kao dio svoje kulturne bašti- by community, groups and, in some cases, by ne. Imenovani entitetski eksperti su u saradnji individuals, as a part of their cultural heritage. sa kustosima-etnolozima iz različitih muzeja, Designated entity experts, in collaboration with predstavnicima akademske zajednice i nevladi- curators-ethnologists from various museums, nog sektora sačinili preliminarne entitetske liste academia and non-governmental sector drafted nematerijalne kulturne baštine, u skladu sa svo- preliminary Entity lists of intangible cultural jom nadležnošću Federalno ministarstvo kulture heritage, and, in accordance with its jurisdiction, i sporta je listu dostavilo na dopunu nadležnim Federal Ministry of Culture and Sport submitted the list to competent cantonal ministries for kantonalnim ministarstvima. Objedinjene enti- supplementation. Unifi ed entity preliminary tetske preliminarne liste nematerijalne kulturne lists of intangible cultural heritage make the baštine čine Preliminarnu listu nematerijalne Preliminary List of Intangible Cultural Heritage kulturne baštine u BiH. in Bosnia and Herzegovina.

42 Na Preliminarnoj listi nematerijalne kulturne In the Preliminary List of Intangible Cultural Heritage baštine u BiH se nalaze: in Bosnia and Herzegovina there are: 1. Konjičko drvorezbarstvo 1. Konjic Woodcarving 2. Potkivanje jaja u Kruševu 2. Egg Shoeing in Kruševo 3. Umijeće izrade čipke-kera 3. Art of Lace Making „Kera” 4. Hodočašće na Ajvatovicu, Prusac 4. Pilgrimage to Ajvatovica – Prusac 5. Hodočašće sv. Ivi, Podmilačje 5. Pilgrimage to St. John – Podmilačje 6. Izrada grnčarije u Liješevu 6. Pottery Making in Liješevo 7. Običaj natjecanja u košenju trave na 7. Grass Mowing Competition Custom in Kupres Kupresu 8. Ganga, polyphonic form of rural tradition 8. Ganga – polifoni oblik ruralne tradicije 9. Art of Performing Sevdalinka, musical and poetic 9. Umijeće izvođenja sevdalinke – muzičko- form of urban music tradition poetskog oblika gradske muzičke tradicije 10. Art of Construction and Playing of Karaduzen 10. Umijeće gradnje i sviranja muzičkog Musical Instrument instrumenta karaduzen 11. Polyphonic Form of Singing „In Three” in Usora 11. Polifoni oblik pjevanja „u tri” u Usori 12. Diving from the Old Bridge in Mostar 12. Skokovi sa Starog mosta u Mostaru 13. Singing accompanied by Gusle, Gusle, Gusle 13. Pjevanje uz gusle, gusle, guslarsko pjevanje i Singing and Oral Tradition - national epic poetry usmeno predanje – epska narodna poezija 14. Zmijanje Embroidery 14. Zmijanjski vez 15. The Patron Saint 15. Krsna slava 16. Picking of Iva Grass on Ozren Mountain 16. Branje trave ive na Ozrenu 17. Blacksmiths from Mrkonjić Grad 17. Kovači Mrkonjić Grada 18. The Burning of Žežnica (charcoal) 18. Paljenje žežnice 19. Nevesinje Olympics 19. Nevesinjska olimpijada 20. Language of Builders from Osat 20. Osaćanski jezik 21. Traditions of Breeding Lipizzan Horses 21. Tradicija uzgoja konja lipicanera 22. Bonfi re (lile) 22. Paljenje lila 23. Masla (Patron Saint of the village) 23. Masla 24. Vidovdan Olympics 24. Vidovdanska olimpijada 25. Gusto kolo (traditional dance) 25. Gusto kolo 26. Banja Luka Cevap (minced meat formed into 26. Banjalučki ćevap. small rolls and grilled)

43 Preliminarna lista otvorena je za dopune sa Preliminary list is open to addition of new novim elementima, a uvrštenost elementa na elements, and inclusion on the Preliminary list is Preliminarnu listu je preduslov da se element a prerequisite for the nomination of an element for nominuje za upis na UNESCO Reprezentativnu inscription on the UNESCO Representative List listu nematerijalne kulturne baštine of Intangible Cultural Heritage of Humanity. čovječanstva. As the fi rst element from Bosnia and Herzegovina, Kao prvi element iz BiH na Reprezentativnu the Zmijanje embroidery was inscribed on the listu nematerijalne kulturne baštine čovječanstva Representative List of the Intangible Cultural upisan je 2014. godine Zmijanjski vez, zatim Heritage of Humanity in 2014, followed by the Konjičko drvorezbarstvo 2017. godine, i Branje inscription of the Konjic Woodcarving in 2017, and trave ive na Ozrenu 2018. godine. Picking of Iva Grass on Ozren Mountain in 2018. The nomination of the element „Grass Mowing UNESCO-u je takođe dostavljena i nominacija Competition Custom in Kupres” has been also elementa „Običaj košenja trave na Kupresu” koja submitted to UNESCO and it will be considered će biti razmatrana za upis 2020. godine. for inscription in 2020.

44 ЗМИЈАЊСКИ ВЕЗ ZMIJANJE EMBROIDERY

Змијањски вез је засигурно један од Zmijanje embroidery is certainly one of the most најспецифичнијих и најкарактеристичнијих specifi c and most characteristic embroideries везова са просторa Босне и Херцеговине. from the area of Bosnia and Herzegovina. The Специфичност овог веза се огледа у томе што specifi city of this embroidery is refl ected in су богатство орнамената, техника израде the fact that the richness of the ornaments, the и колорит јединствени и посебни у односу technique of making and colours are unique на друге везове у Босни и Херцеговини. and special in comparison to other embroideries По својој специфичности Змијањски вез in Bosnia and Herzegovina. By its specifi city, се издваја не само у односу на сусједне Zmijanje embroidery stands out not only in области већ и на сами централи и западни relation to neighbouring areas, but also to Балкан. Специфичност Змијањског веза the Central and Western Balkans. Specifi city манифестује се у усклађености, хармонији of Zmijanje embroidery is manifested in и стилској перфекцији геометријских coordination, harmony and stylistic perfection орнамената укомпонованих са тамноплавим of geometric ornaments combined with the dark односно чивитли колоритом. За разлику од blue colour. Unlike other parts of Bosnia and других крајева Босне и Херцеговине гдје је Herzegovina, where the embroidery is presented вез представљен у четири или двије боје, на in four or two colours, in Zmijanje is presented Змијању је приказан у тамноплавој боји. in dark blue colour.

Сложене орнаменталне композиције Змијањ- Complex ornamental compositions of Zmijanje ског веза специфичне су по томе што у embroidery are specifi c because, in the period временском периоду од средине 19. вијека from the mid-19th century until today, they па до данас нису поједностављиване у were not simplifi ed in creation, and they are једноставније орнаменталне композиције characterized by motifs of native baptism, apple у изради, a карактеришу их мотиви родног and branch. крста, јабуке и гране. Techniques, skills and abilities in making Технике, вјештине и умијећа у изради Zmijanje embroidery from the original area – Змијањског веза са изворног простора – села Villages Čađevica, Sitnica, Dubica, Stričići,

45 Lusići, Lokvari, Dujakovci, Donje and Gornje Ratkovo, Sokolovo, Dobrnja, were passed from the mid 20th century to the neighbouring urban areas: Ribnik, Mrkonjić Grad and Banja Luka. In the cities, embroiderers apply authentic techniques and skills in making the embroidery and they pass it to younger generations and protect it in that way, and they promote it in local and international level.

It is important to emphasise that the local Zmijawski vez community, and above all Heritage Association Zmijanje Embroidery Zmijanje, from the time of its establishment (at Чађевица, Ситница, Дубица, Стричићи, the beginning of the 20th century), noted the Лусићи, Локвари, Дујаковци, Доње и Горње importance of preserving the tradition of Zmijanje Ратково, Соколово, Добрња преносиле су се area through various elements, and preservation од половине 20. вијека у сусједне градске and protection of techniques and skills in making средине: Рибник, Мркоњић Град и Бању Луку. Zmijanje embroidery is dominant among them. У градовима везиље примјењују аутентичне Several associations and institutions at local технике и умијећа у изради веза и штите and regional level participated in identifi cation, га на тај начин што их преносе на млађе documentation, protection and revitalization генерације, а промовишу га на локалном и of Zmijanje embroidery: Heritage Association међународном нивоу. „Zmijanje”, some primary schools that operate in Zmijanje, Folklore Society „Ribnik” (ethno- Важно је истаћи да је локална заједница, а geographical area in the north-western part прије свега Завичајно друштво „Змијање“, од of the Republic of Srpska, that is Bosnia and времена свога оснивања (од почетка 20. вијека) Herzegovina), non-governmental organizations: уочила значај очувања традиције змијањског Humanitarian association of women „Duga”, краја преко различитих елемената, а међу ethno-workshop „Radinost R” and the Central њима доминира очување и заштита техника Cultural Youth Club „Veselin Masleša”, Banja и вјештина у изради Змијањског веза. Luka.

46 У идентификовању, документовању, заштити и ревитализацији змијањског веза учествовало је више удружења и установа на локалном и регионалном нивоу: Завичајно друштво „Змијање”, неке основне школе које дјелују на Змијању, Културно-умјетничко друштво „Рибник” (етно-географска област у сјеверозападном дијелу Републике Српске односно Босне и Херцеговине), невладине организације: Хуманитарно удружење жена „Дуга”, Етно-радионица „Радиност Р” и Централно културно-умјетничко друштво Изложба Змијањски вез-свјетска младих „Веселин Маслеша”, Бања Лука. нематеријална баштина Exhibition Zmijanje Embroidery- World Intangible Heritage Змијањски вез је 26. 11. 2014. на Деветој Photo Danijela Đukanović сједници Међувладиног комитета за очување нематеријалног културног насљеђа одржаног On 26 November 2014, Zmijanje embroidery was у УНЕСКО-вом сједишту у Паризу уписан на inscribed on the UNESCO Representative List of УНЕСКО-ву Репрезентативну листу немате- Intangible Cultural Heritage of Humanity, at the ријалног културног насљеђа човјечанства. 9th session of the Intergovernmental Committee for the Safeguarding of Intangible Cultural Heritage Да би се промоција и презентација Змијањског held in UNESCO Headquarters in Paris. веза урадила на највишем нивоу Етнолошко In order to promote and present Zmijanje одјељење Музеја Републике Српске је 2015. embroidery at the highest level, Ethnological године припремило и јавности презентовало Department of the Museum of Republic of изложбу „Змијањски вез – свјетско нематe- Srpska prepared and presented public exhibition ријално насљеђе”. Ова изложба је била „Zmijanjski vez – svjetsko nematerijalno nasljeđe” реализована под покровитељством предсјед- (Zmijanje embroidery – world intangible heritage) ника Народне Скупштине Републике Српске in 2015. This exhibition was organized under господина Недељка Чубриловића и приказана the auspices of the President of the National у августу мјесецу 2015. године у Народној Assembly of the Republic of Srpska, Mr. Nedeljko Скупштини Републике Српске. Од октобра Čubrilović, and it was shown in August 2015 in the

47 мјесеца 2015. године до марта мјесеца 2016. National Assembly of the Republic of Srpska. The изложба је гостовала у Етнографском музеју exhibition was hosted at the Ethnographic Museum у Београду. У 2017. години изложба је била in Belgrade from October 2015 to March 2016. In представљена у Музеју Источне Босне у 2017, the exhibition was shown at the Museum of Тузли, и Музеју Града Зенице у Зеници. Eastern Bosnia in Tuzla and at the Museum of the У 2018. години изложба је представљена City of Zenica in Zenica. In 2018, the exhibition у Музеју Хлеба у Санкт Петерсбургу, was presented in the Museum of Bread in St. Музејском комплексу Коломенскоје у Москви Petersburg, Kolomenskoye museum complex in и Музеју Града Новог Сада. На изложби су Moscow and the Museum of the City of Novi Sad. представљени носиоци Змијањског веза у 21. The bearers of Zmijanje embroidery in 21th century вијеку. Изложба је интерактивног карактера were presented at the exhibition. The exhibition са радионицама Змијањског веза. has interactive character with Zmijanje embroidery workshops.

Данијела Ђукановић Danijela Đukanović музејски савјетник, етнолог Museum expert adviser, ethnologist

48 KONJIČKO DRVOREZBARSTVO KONJIC WOODCARVING

Odlukom Međuvladinog komiteta za očuvanje By the Decision of the Intergovernmental nematerijalne kulturne baštine donesenom 4. 12. Committee for the Safeguarding of Intangible 2017. godine na 10. sjednici održanoj u Južnoj Cultural Heritage adopted on 4 December 2017, Koreji, Konjičko drvorezbarstvo je upisano na at the 10th Session held in South Korea, Konjic UNESCO Reprezentativnu listu nematerijalnog Woodcarving was inscribed on the UNESCO kulturnog nasljeđa čovječanstva. Representative List of the Intangible Cultural Heritage of Humanity. Drvorezbarstvo u Konjicu je umjetnički zanat s tradicijom dužom od jednog stoljeća. U Woodcarving in Konjic is artistic craft putopisima s kraja 19. stoljeća spominju se lijepe with a tradition of over a century. Beautiful drvene rezbarije u konjičkoj regiji koje svjedoče woodcarvings in Konjic region are mentioned in o talentu lokalnih drvorezbara i njihovom travel books from the late 19th century, testifi ng suživotu sa prirodom koja je posebno izdašna about the talent of local woodcarvers and their šumama i kvalitetnim drvetom. Od tada do coexistence with nature, which is particularly danas drvorezbarstvo bilježi razvoj u kojim su rich with forests and high-quality wood. Since se smjenjivali različiti periodi po obimu i načinu then, the woodcarving was developed through bavljenja ovim zanatom. Jedno je sigurno da different periods alternated in scope and manner je drvorezbarenje postalo sastavni dio kulture of practicing the craft. One thing is certain, the lokalne zajednice, mjera ljepote i ugodnosti woodcarving has become an integral part of domaćih interijera. the culture of the local community, measure for Vještim rukama talentiranih drvorezbara beauty and comfort of a home interior. utiskuju se karakteristični fl oralni motivi na male dekorativne predmete za kuću, dijelove Skilled hands of talented woodcarvers press the namještaja, stvarajući prepoznatljivi vizuelni characteristic fl oral motifs on small decorative identitet. Ovako oblikovani interijeri prihvaćeni items for the house, parts of the furniture, thus su ne samo od lokalne zajednice, već i u creating recognizable visual identity. Interiors domovima diljem zemlje, kao i zajednicama formed in this way have been accepted not dijaspore. Ovim je tradicionalni zanat konjičko only by the local community, but also in the drvorezbarstvo dobilo ulogu poveznice u homes throughout the country and diaspora međuetničkom i međureligijskom dijalogu. communities. In this way, the traditional craft,

49 Znanja i vještine prenose se prvenstveno kroz ra- Konjic woodcarving, got the role of the link in dionice koje vrše obuku novih majstora drvorez- interethnic and inter-religious dialogue. bara, kao i kroz međugeneracijski prijenos unu- Knowledge and skills are transferred primarily tar porodica. Mada su nositelji ovog umjetničkog through workshops that provide the training of new zanata obučeni drvorezbari koji rade u drvorez- woodcarvers, as well as through intergenerational barskim radionicama, za očuvanje tradicije drvo- transfer within families. Although the holders of rezbarenja jednako su značajni i oni koji zanatske this artistic craft are trained woodcarvers who vještine njeguju u svojim kućnim radionicama, work in carving workshops, also, those who

Konjičko drvorezbarstvo/Konjic Woodcarving Photo Federalno ministarstvo kulture i sporta/Federal Ministry for Culture and Sports

50 baveći se drvorezbarenjem kao dopunskim zani- cherish crafting skills in their home workshops manjem. U posljednje vrijeme javljaju se i nove are equally important for preservation of the inicijative koje svjedoče o porastu interesa za bav- tradition of woodcarving, when they perform ljenje drvorezbarstvom. Uspješan i održiv razvoj woodcarving as a subsidiary occupation. Lately, drvorezbarstva kreće se u širokom rasponu od there are also new initiatives that witness to the rada na malim proizvodima u čemu se mogu pro- rise of interest in woodcarving. Successful and naći svi bez obzira na profesionalno opredjeljenje, sustainable development of woodcarving varies spol, starost, pa sve do proizvodnje komadnog na- in scope from the work on small products, where mještaja i većih enterijerskih zahvata. everyone may identify, regardless of professional orientation, gender, age, all the way to manufacture Aktivnosti na podizanju svijesti o značaju oču- of furniture and major interior works. vanja drvorezbarenja, donio je očekivane rezul- Activities for raising awareness of the importance tate u lokalnoj zajednici, ali isto tako i doprinio of preserving woodcarving brought expected stvaranju pozitivnog okruženja u široj javnosti. results in the local community, but they also Očuvanje tradicije drvorezbarenja u Konjicu contributed to creation of positive environment prilika je da se cjelokupna svjetska zajednica in general public. Preservation of the tradition podsjeti na značaj upotrebe prirodnih materijala of woodcarving in Konjic is an opportunity for u čovjekovoj neposrednoj okolini, utoliko prije reminding the entire world about the importance ukoliko su spretne ruke majstora-umjetnika u taj of the use of natural materials in man's immediate environment, the more so if the skilled hands materijal unijele i estetsko osjećanje kao repre- of carver-artist put in that material an aesthetic zentanta ljudskog duha. sense as representative of the human spirit. Inscription of Konjic Woodcarving on the Upis drvorezbarstva iz Konjica na UNESCO UNESCO Representative List of the Intangible Reprezentativnu listu nematerijalnog kulturnog Cultural Heritage of Humanity provides an nasljeđa čovječanstva daje dodatni poticaj oču- additional encouragement to the preservation of vanju ove umjetničke vještine, ali jednako tako i these artistic skills, but also to preservation of očuvanju drugih starih zanata, kao i ostalih obli- other traditional crafts, as well as other forms of ka nematerijalnog nasljeđa u našoj zemlji. intangible heritage in our country.

Mr.sc. Mirela Milićević Šečić Mirela Milićević Šešić, M.Sc.

51 БРАЊЕ ТРАВЕ ИВЕ НА ОЗРЕНУ PICKING OF IVA GRASS ON OZREN MOUNTAIN

Становништво Озрена је много дуже, у Population of Ozren kept, much longer in односу на сусједе, задржало знатан број comparison to neighbours, considerable number of традиционалних елемената у изворној форми, traditional elements in its original form, including а међу њима и одређене облике народне certain forms of folk medicine. In this regard,the медицине. Најпознатији облик нематеријалног best k now n for m of i nt a ng ible cult u ral her it age is t he културног насљеђа у том смислу је обичај custom of picking of iva grass which is exclusively брања траве иве, а који се искључиво held on the day when Orthodox Christians celebrate одржава на дан када православни хришћани the Beheading of Saint John the Baptist (on 11 обиљежавају Усјековања главе св. Јована September). Picking of iva grass on this day is age- Крститеља (11. септембар). Вјековна је пракса old practice, as well as the continuity of beliefs about брања иве на овај дан, као и континуитет the remarkable healing power of iva grass if it was вјеровања о изузетној љековитој моћи траве picked on the day of the Beheading. Although all иве уколико је убрана на дан Усјековања. residents of Ozren are practitioners, the most active Иако су практиканти сви становници Озрена, are residents of several villages that surround the најактивнији су становници неколико села mount Gostilj, where this custom is held. Early која окружују узвишење Гостиљ, на коме in the morning, on the day of the Beheading, and се обичај одржава. Рано ујутро на дан after the personal prayer to Saint John, or after the Усјековања, а након личне молитве св. Јовану Liturgy held in the church in the village nearest to или након литургије која се одржава у цркви Gostilj, they climb up the steep slope and pick iva у селу које је најближе Гостиљу, пењу се уз grass. Depending on the place of departure, the стрме падине берући иву. У зависности од picking itself may take several hours. When they мјеста поласка само брање може потрајати и fi nish the picking and climb to the top of Gostilj, неколико сати. Када заврше брање и попну се numerous groups of people spontaneously form на врх Гостиља, тада се спонтано формирају and they together eat the food they brought, which бројне групе људи који заједнички једу храну is exclusively fasting food. They start to sing Ozren коју су понијели и која је искључиво посна. songs, numerous groups trying to outsing each Креће се са пјевањем озренских пјесама, гдје other. They play Ozrensko kolo (traditional dance), се бројне групе надглашавају. Обавезно је and many people wear traditional costumes for this и играње озренског кола, а и многи људи за occasion. They use picked iva grass throughout

52 Brawe trave ive na Ozrenu Picking of Iva Grass on Ozren Mountain Photo Nebojša Dragojlović

53 то прилику облаче традиционалну озренску the year to make the tea, mixed with honey, or ношњу. Убрану иву користе током године they put it in the brandy. They use it when they кроз чај, помијешану с медом или је потапају are sick, as well as preventive, and they are happy у ракију. На поменуте начине је користе када to give it to people as the most valuable present. суболесни, али и превентивно, те је и радо They almost literally believe in the words of the поклањају као највриједнији дар. Скоро да old saying: „Trava iva od mrtva pravi živa” (Iva у буквалном смислу вјерују у ријечи давно grass rises from the dead). This tradition is very сковане изреке „трава ива од мртва прави spontaneously passed on to younger generations, жива”. Обичај се на врло спонтан начин преноси because the children are active participants in на млађе генерације, јер су и дјеца активни picking as well as in consuming iva throughout судионици у брању али и конзумирању иве the year. Since 1999, local associations have been током цијеле године. Од 1999. године локална organizing gatherings on the day of Beheading by удружења организују дружење на Усјековање, inviting a number of related associations from other позивајући бројна сродна удружења из regions. Since then, many individuals, who are not других крајева. Од тог времена учешће у from Ozren, take part in this tradition. In 2011, обичају узимају и појединци који нису с the element was included in the Preliminary List Озрена. Елемент је уврштен 2011. године of the Intangible Cultural Heritage of the Republic на Прелиминарну листу НКН Републике Српске. Активношћу локалних удружења, of Srpska. With the activities of local associations, обичај је преко Музејa у Добоју предложен, through the Museum in Doboj, the initiative у 2015. години, Министарству просвјете и was submitted to the Ministry of Education and културе Републике Српске за номиновање Culture of the Republic of Srpska for nomination на Репрезентативну листу нематеријалног of this custom to the Representative List of културног насљеђа човјечанства, и од стране Intangible Cultural Heritage of Humanity, and the Комисије за сарадњу БиХ с УНЕСКОМ овај National Commission of Bosnia and Herzegovina елемент НКН је кандидован испред БиХ за for UNESCO submitted the nomination fi le for упис на Репрезентативну листу 31.03.2016. inscription on the Representative List, on 31 March године. У прошлости је обичај био искључиво 2016. In the past, this practice was exclusively везан уз народну медицину. Данас поред related to folk medicine. Today, in addition to its своје примарне улоге „Брање траве иве на primary role, the „Picking of Iva Grass on Ozren Озрену” је и интеграциони елемент локалног Mountain” is also integral element of the local становништва и посредно чувар озренске population and indirect guard of Ozren traditional традиционалне ношње, пјесме и игре, те costumes, songs and games, and cohesive factor of кохезивни фактор многих група, јер знатан many groups, because large number of participants дио учесника није с Озрена. is not from Ozren.

54 Жене у традиционалној ношњи озренског краја Women in traditional costume of Ozren region, Photo Nebojša Dragojlović

„Брање траве иве на Озрену” је 28. 11. The „Picking of Iva Grass on Ozren Mountain” was 2018 године уписано на Репрезентативну inscribed on the Representative List of Intangible листу нематеријалног културног насљеђа Cultural Heritage of Humanity on 28 November човјечанства на 13. засједању Међувладиног 2018, at the 13th Session of the Intergovernmental комитета за очување нематеријалног култу- Committee for the Safeguarding of the Intangible рног насљеђа одржаног на Маурицијусу. Cultural Heritage held in Mauritius.

Мр Небојша Драгојловић, Nebojša Dragojlović, MA, виши кустос етнолог Senior Curator, Ethnologist Музеј у Добоју Museum in Doboj

55 Dokumentarna baština Documentary Heritage u Bosni i Hercegovini in Bosnia and Herzegovina

UNESCO je 1992. godine uspostavio Program In 1992, UNESCO established the Memory of the Pamć enje svijeta (Memory of the World World Programme. Incentive has emerged from Programme). Podsticaj je nastao iz rastuće the growing awareness of the very poor state of preservation and access to documentary heritage svijesti o veoma lošem stanju očuvanja i pristupa in various parts of the world. Wars and social dokumentarnoj baštini u različitim dijelovima upheavals, as well as serious lack of resources, svijeta. Ratovi i društveni preokreti, kao i ozbiljan have worsened the problems that have existed nedostatak resursa, pogoršali su probleme koji for centuries. Signifi cant collections, all over the su postojali vjekovima. Značajne zbirke širom world, have suffered a different fate due to robbery svijeta pretrpjele su različite sudbine zbog and dispersal, illegal traffi cking, destruction, pljački i rasturanja, ilegalne trgovine, uništenja, inadequate housing and funding. neadekvatnog smještaja i fi nansiranja. Vision of the Memory of the World Programme Vizija Programa Pamć enje svijeta je da svjetska is that the world's documentary heritage belongs dokumentarna baština pripada svima i treba da to everyone and should be fully protected and preserved for all, and it should be available to bude u potpunosti zaštićena i sačuvana za sve, te everyone without hindrance. da svima treba biti dostupna bez ometanja. The Memory of the World Register was established in 1997, in order to preserve the Registar Pamćenje svijeta je uspostavljen 1997. documentary heritage of world signifi cance and godine s ciljem očuvanja dokumentarne baštine universal value. od svjetskog značaja i univerzalne vrijednosti. By the Decision of the UNESCO Director- Odlukom generalne direktorice UNESCO-a, a na General, and upon the recomendation of preporuku Međunarodne savjetodavne komisije, the International Advisory Committee, two properties from Bosnia and Herzegovina were u Registar Pamćenje svijeta su 2017. godine inscribed into the Memory of the World Register upisana dva dobra iz Bosne i Hercegovine: in 2017: • Sarajevska hagada; i • Sarajevo Haggadah; and • Rukopisna zbirka Gazi Husrev-begove • Manuscript Collection of the Gazi Husrev- biblioteke bey Library's.

56 SARAJEVSKA HAGADA SARAJEVO HAGGADAH

Jevrejski iluminirani kodeks, poznat kao Sa- Jewish illuminated codex, known as Sarajevo Hag- rajevska hagada, vjerovatno je najpoznatiji i gadah, is probably the most famous and the most najvažniji pojedinačni predmet koji se čuva u important single item that is kept in the National Zemaljskom muzeju Bosne i Hercegovine. Ta Museum of Bosnia and Herzegovina. This book, knjiga, koja je nastala polovinom 14. st. na sje- which was created in mid-14th century in the north veru Katalonije u današnjoj Španiji, neprocjenjiv of Catalonia in present-day Spain, is considered to je izvor za istraživanje kulturne historije naroda be invaluable resource for exploring the cultural čija ju je tradicija izrodila, ali i živim svjedokom history of the nation whose tradition created it, but otvorenosti društva u kojem je završila svoje uz- it is also a living witness of openness of the society budljivo putovanje, od srednjovjekovne Španije, in which it fi nished its exciting journey, from me- preko Italije 17. do Bosne i Hercegovine skraja dieval Spain, through Italy in 17th to Bosnia and 19. stoljeća. Herzegovina at the end of 19th century. Hagada (hebr.- priča, kazivanje; pl. haggadot), Haggadah (Hebrew - story, saying; pl. haggadot) religijski je tekst koji se čita tokom obiteljske is a religious text, which is read during fam- ily dinner – Sedera, marking the beginning včere – Sedera, čime se obilježava početak of Pesach, holiday that recalls the liberation of Pesaha, praznika kojim se podsjeća na osloba- Israelites from four hundred years of slavery in đanje Izraelićana iz četristogodišnjeg ropstva u Egypt. Haggadahs usually contain the illustra- Egiptu. Hagade obično sadrže od ilustriranih ci- tive quotations from the Bible, Midrash and Tal- tata iz Biblije, Midraša i Talmuda, kao i probra- mud, as well as selected contemporary songs of nih suvremenih pjesama zahvale i blagoslova, te thanksgiving and blessing, and Sarajevo Hagga- ni Sarajevska hagada po tom pitanju nije izuze- dah is no exception when it comes to this. How- tak. Ipak, način i kvalitet izvedbe njenih ilustra- ever, the manner and quality of its illuminations, cija, te njihov u mnogim slučajevima jedinstveni and in many cases their unique content, make Sa- sadržaj, Sarajevsku hagadu čini najvrjednijom rajevo Haggadah the most valuable ever known sefardskom srednjovjekovnom hagadom uopšte medieval Sephardic Haggadah. Its 142 parch- poznatom. Njena 142 lista pergamena veličine ment sheets with dimensions of 16.5 x 22.8 cm 16,5 x 22,8 cm izrađena su od izuzetno kvalitetno are made of extraordinarily thin, bleached calf istanjene i izbijeljene kože. Uvodna 34 lista sadr- skin. The fi rst 34 leaves feature 69 illuminated že ukupno 69 minijatura na kojim je nadahnuto miniatures, which show the Creation of the World,

57 prikazano stvaranje svijeta, egipatsko ropstvo, slavery in Egypt, exodus from Egypt under Moses izlazak iz Egipta pod Mojsijevim vodstvom i dalje, leadership, and beyond, all the way to ordination sve do rukopolaganja Jhošue, sina Nuhovog, dok of Joshua, son of Noah, while the last four minia- posljednje četiri minijature predstavljaju izuzetak tures are an exception in the sense that they have u smislu da nemaju direktan bibilijski karakter. Na no direct biblical character. The text of Haggadah

Sarajevska hagada/Sarajevo Haggadah Photo Zemljaski muzej BiH/National Museum of BiH

58 sljedećih 50 listova nalazi se tekst Hagade pisan is written on the following 50 sheets on both sides s obje strane kvadratnim hebrejskim pismom in square Hebrew script of medieval Spanish type, srednjovjekovnog španskog tipa, te na kraju, kao and at the end, in addition, there is a part with the dodatak, dio sa pijutima (liturgijskim pjesmama) i piyyut (liturgical songs) and prayers that are read molitvama koje se čitaju tokom Pesaha. during the Pesach. Nevezano isključivo za njen sadržaj, koji svakako Unrelated exclusively to its contents, which rep- predstavlja vrhunac srednjovjekovne hebrejske resents the culmination of medieval Hebrew art, umjetnosti, Sarajevska hagada je od 1894. g., kada since 1894, when the National Museum of Bos- ju je Zemaljski muzej BiH otkupio od sarajevske nia and Herzegovina purchased it from Sarajevo's sefardske porodice Koen, privlačila ogromnu Sephardic family Koen, Sarajevo Haggadah has pažnju kako istraživača tako i šire javnosti. S been attracting enormous attention of researchers njom su povezivane, kao što se i dalje povezuju, and general public. It had been, and still is, associ- ated with different stories and fates of individuals, najrazličitije priče i sudbine pojedinaca, kroz through which are refl ected the history, develop- koje se refl ektira historija, razvoj i sazrijevanje ment and maturation of the society which always jednog društva koje je oduvijek balansiralo na balanced on the borders of great empires and vari- granicama dodira velikih imperija i različitih ous cultural infl uences. kulturnih uticaja. It is particularly important to the National Museum Zemaljskom muzeju Bosne i Hercegovine of Bosnia and Herzegovina that Sarajevo Hagga- je posebno važno da i u 2018. g. Sarajevska dah in 2018 still continues to attract the attention hagada nastavlja privlačiti pažnju ljudi sa svih of people from all over the World, and that this strana Svijeta, te da je ovaj čuveni rukopis, uz famous manuscript, with the wholehearted sup- svesrdnu pomoć Ministarstva civilnih poslova port of the Ministry of Civil Affairs of Bosnia Bosne i Hercegovine i Državne komisije BiH za and Herzegovina and the National Commission of UNESCO, u godini kada se obilježava 25 godina Bosnia and Herzegovina for UNESCO, in the year članstva Bosne i Hercegovine u UNESCO-u, when we celebrate 25 years of BiH membership napokon upisana u UNESCO-ov Registar in UNESCO, is fi nally inscribed to the UNESCO pamćenje svijeta. Memory of the World Register.

dr.sci. Mirsad Sijarić Mirsad Sijarić, PhD

59 RUKOPISNA ZBIRKA GAZI MANUSCRIPT COLLECTION OF THE HUSREV-BEGOVE BIBLIOTEKE GAZI HUSREV-BEY LIBRARY

Rukopisi djela koji se čuvaju u Gazi Husrev- Manuscripts that are kept in the Gazi Husrev- begovoj biblioteci, u kojima autori izlažu svoje bey's Library, in which the authors present their ideje, iskustva i naučna otkrića, predstavljaju ideas, experiences and scientifi c discoveries, značajan dio nasljeđa koje je proizvela islamska represent a signifi cant part of the heritage pro- civilizacija na različitim poljima ljudskog duced by the Islamic civilization in different znanja. Nastali su u raznim dijelova islamskog fi elds of human knowledge. They were created svijeta u periodu između 12. i 20. stoljeća. Više in various parts of the Islamic world in the pe- od 10.585 kodeksa ovih rukopisa sadrže blizu riod between 12th and 20th century. More than 20.000 većih i manjih djela iz svih oblasti nauka 10,585 codices of these manuscripts contain koje su se izučavale u naznačeno vrijeme. Među nearly 20,000 major and minor works from all njima nalaze se djela općeg i enciklopedijskog fi elds of science that have been researched in the karaktera, zatim rukopisi Kur'ana i kur'anskih specifi ed period. Among them there are works nauka, hadisa (tradicije), akaida (islamske of universal and encyclopaedic character, then dogmatike i apologetike), fi kha (islamskog prava) the manuscripts of Qur'an and the Qur'anic Sci- sa sv i m njegov i m g r a na ma , dova (neobavez ujućih ences, Hadith (tradition), Akaid (Islamic dogma molitvi), etike, propovjedništva, islamskog and Apologetics), Fiqh (Islamic law) with all misticizma, fi lozofi je, logike, jezikoslovnih its branches, Dua (non-binding prayer), ethics, nauka, književnosti, historije, geografi je, preaching, Islamic mysticism, philosophy, logic, medicine, veterine, matematike, astronomije, linguistic science, literature, history, geography, astrologije, prirodnih nauka i okultnih nauka. medicine, veterinary medicine, mathematics, as- Značajan broj ovih rukopisa predstavljaju tronomy, astrology, science and occult science. unikatne ili raritetne primjerke, kao što su A signifi cant number of these manuscripts are autografi , prijepisi kolacionirani s autografom, unique or rare specimens, such as autographs, prijepisi nastali u 12., 13. ili 14. stoljeću, rukopisi copies collated with autographs, copies made in prepisani za života autora ili neposredno the 12th, 13th or 14th century, manuscripts tran- nakon njegove smrti, ali i rukopisi koji se scribed during the life of author or shortly after ističu kaligrafski ispisanim tekstom, raznim his death, but also the manuscripts written with vrstama iluminacija, posebno urađenim kožnim calligraphic text, various types of illuminations,

60 Enciklopedija nauka Natāhih al-funūn wa mahāsin al-mutūn, na osmanskom turskom jeziku napisao Yahyā b. Pīr hAlī b. Nahūh Nawhī (u.1598. g).

Scientifi c encyclopedia Natā’ih al-funūn wa mahāsin al-mutūn, written in Ottoman Turkish by Yahyā b. Pīr’Alī b. Nahūh Naw’ī (u. 1598 ). Photo Gazi Husrev-begova biblioteka/Gazi Husrev-bey Library

61 povezom ukrašenim raznovrsnim ornamentima, with special leather binding decorated with vari- uglavnom geometrijskih motiva i rukopisi koji se ous ornaments, mostly of geometric designs, and ističu nekim drugim karakteristikama. manuscripts that stand out because of some other Među rukopisima ove zbirke nalaze se i djela characteristics. većeg broja bosanskih autora koji su, također, The works of a large number of Bosnian authors pisali naučna djela iz svih naprijed spomenutih are also among the manuscripts of this collec- oblasti i na sva tri orijentalna jezika, kao i djela tion, who also wrote scientifi c works from all of koja su prepisivali bosanski prepisivači u mnogim the afore mentioned fi elds and in all three ori- bosanskohercegovačkim gradovima i selima, ali ental languages, as well as the works that were i drugim dijelovima Osmanskog carstva. Ovi copied by Bosnian copyists in many BiH towns su rukopisi najčešće prepisivani u medresama, and villages, but also in other parts of Ottoman džamijama, tekijama i sličnim ustanovama, dok Empire. These manuscripts were usually copied su u nekim mjestima postojali i posebni centri za in madrasas, mosques, tekkes and similar insti- prepisivanje knjiga. tutions, while in some places there were special centres for the transcription of books. Najstariji rukopis Gazi Husrev-begove biblio- The oldest manuscript of the Gazi Husrev-bey's Li- teke je prvi dio četvrtog sveska jednog od brary is the fi rst part of the fourth volume of one najautoritativnijih djela u islamskoj vjerskoj of the most authoritative works in Islamic religious literaturi, I'yāh Hulūm al-dīn: Kitāb al-Tawba, literature, Ihyāh Hulūm al-dīn: Kitāb al-Tawba, koje se smatra najvećim djelom muslimanske which is considered to be the greatest work of Mus- duhovnosti, a koje je na arapskom jeziku lim spirituality, and which was written in Arabic napisao Abū Hāmid al-Ġazālī (u.1111. g.). Ovaj language by Abū Hāmid al-Ġazālī (u. 1111). This svezak prepisan je 1106. godine, pet godina prije volume was copied in 1106, fi ve years after death of smrti autora, a u bilješci o prijepisu navedeno the author, and the note on the transcript indicates je da je rukopis kolacioniran s originalom. Još that the manuscript was collated with the original. dva primjerka ovog djela prepisana su, također, Two more copies of this work are also copied very veoma rano, oba sredinom dvanaestog stoljeća. early, both in mid-twelfth century. U rukopisnoj zbirci Biblioteke nalazi se nekoliko There are also several manuscripts in manuscript rukopisa koji su sačinjavali prvi, izvorni fond collection of the Library, that formed the fi rst, Gazi Husrev-begove biblioteke, što potvrđuju original, fund of the Gazi Husrev-bey's Library, bilješke na ovim rukopisima u kojima se navodi as evidenced by notes on the manuscripts, which da je Gazi Husrev-beg lično uvakufi o (zavještao) state that Gazi Husrev-bey personally endowed navedene rukopise za svoju medresu, odnosno above mentioned manuscripts for his medresa, biblioteku. that is, the library.

62 Djelo iz islamskog prava Multaqā al-abhur, na arapskom jeziku napisao Ibrāhīm b. Muhammad b. Ibrāhīm al-Halabī al-Hanafī (u. 1549. g.)

Work from the Islamic law Multaqā al-abhur, written in Arabic language by Ibrāhīm b. Muhammad b. Ibrāhīm al- Halabī al-Hanafī (u. 1549)

63 Nažalost, veliki broj ovih rukopisa stradao Unfortunately, a large number of these manu- je ili je uništen uslijed raznih nedaća koje su scripts were damaged or destroyed due to vari- pogađale Bosnu i Hercegovinu ili uslijed ljudske ous misfortunes which occurred in Bosnia and nemarnosti. U tim nedaćama, ratovima prije Herzegovina or due to human negligence. In svega, često su stradale čitave biblioteke sa those misfortunes, wars above all, entire librar- stotinama pa i hiljadama vrijednih rukopisa. ies with hundreds and even thousands of valu- Zbog toga za neke biblioteke znamo samo da su able manuscripts were often destroyed. Because of that, now we have only knowledge that some postojale. I pored toga značajan broj rukopisa libraries had existed. Despite of those circum- je spašen i sačuvan i oni se danas u najvećem stances a signifi cant number of manuscripts was broju čuvaju u Gazi Husrev-begovoj biblioteci saved and preserved, and now they are mostly u Sarajevu. Zahvaljujući tome, Gazi Husrev- kept in the Gazi Husrev-bey Library in Sarajevo. begova biblioteka predstavlja nezaobilazan izvor As a result, Gazi Husrev-bey Library represents za istraživanje rukopisne građe iz raznih oblasti, an essential resource for research of manuscripts među kojima je i značajan broj djela bosanskih from different areas, including a signifi cant num- autora, kao dio bosanskohercegovačke kulturne ber of works by Bosnian authors, as part of the baštine. Bosnian and Herzegovinian cultural heritage.

Dr. Mustafa Jahić Mustafa Jahić, PhD Viši naučni saradnik Senior Research Associate Gazi Husrev-begova biblioteka u Sarajevu Gazi Husrev-bey Library in Sarajevo

64 PRIMJENA KONVENCIJA IMPLEMENTATION OF U OBLASTI OBRAZOVANJA1 CONVENTIONS IN THE FIELD OF EDUCATION1

Polazeći od činjenice da su UNESCO Konvencije Starting from the fact that the UNESCO značajan dio međunarodnog prava kojima su Conventions are a signifi cant part of international regulisana ključna pitanja u različitim oblastima legislation that regulate key questions in different i aspektima obrazovnog sektora, Bosna i fi elds and aspects of the education sector, Bosnia Hercegovina je preuzela i ratifi cirala sve UNESCO and Herzegovina has joined and ratifi ed all konvencije u oblasti obrazovanja. UNESCO Conventions in the fi eld of education. Samim postupkom pristupanja datim konven- By joining these Conventions, Bosnia and cijama, Bosna i Hercegovina je pokazala svoju Herzegovina has demonstrated its commitment to opredjeljenost za uvođenje međunarodnih pravnih the implementation of international legal standards and implementation of set out recommendations standarda i provođenje preporuka i odredbi datih and provisions in its legal system. u istim u svoj pravni poredak. Proper implementation, but also monitoring Adekvatna primjena, ali i praćenje primjene of implementation of these conventions, pomenutih konvencija zahtijevala je više ključ- required more key factors such as: amendment, nih faktora kao što su: izmjena, donošenje i adoption and harmonization of the legal harmoniziranje zakonskog okvira, uspostavljanje framework, the establishment of an institutional institucionalnog okvira, izgradnju ljudskih framework, human capacity building, securing kapaciteta, obezbjeđenje fi nansijskih sredstava, fi nancial resources, establishment of reporting uspostavljanje mehanizama izvještavanja, a što je mechanisms, which undoubtedly required a svakako iziskivalo i određeno vrijeme. certain amount of time.

1 Konvencija Vijeća Evrope/UNESCO-a o priznavanju kvali- 1 Convention of the Council of Europe/UNESCO on the Recognition fi kacija u visokom obrazovanju u evropskoj regiji (ETS No.165, and Qualifi cation concerning Higher Education in European Region 1997.), „Službeni glasnik BiH”, br. 16/03; Konvencija o prizna- (ETS No.165, 1997), Offi cial Gazette of BiH, No. 16/03; Convention on vanju visokoškolskih studija i diploma u državama koje pripadaju the Recognition of Studies and Diplomas concerning Higher Education evropskom regionu, od 1979. godine, „Službeni glasnik BiH”, br. in the States belonging to the European Region, since 1979, Offi cial 25/93; Međunarodna konvencija o priznavanju visokoškolskih Gazette of BiH, No. 25/93; International convention on the Recognition studija i diploma i stepena u mediteranskim, arapskim i evropskim of Studies, Diplomas and Degrees concerning Higher Education in the Arab and European States bordering on the Mediterranean, since 1976, državama, od 1976, „Službeni glasnik BiH”, br. 25/93; Konvencija Offi cial Gazette of BiH, No. 25/93; Convention against Discrimination o borbi protiv diskriminacije u oblasti prosvjete, od 1960. godine, in Education, since 1960, Offi cial Gazette of BiH, No. 25/93; „Službeni glasnik BiH”, br. 25/93.

65 Institucionalna slika obrazovnog sektora u The institutional image of the education sector Bosni i Hercegovini je odraz uređenja države, in Bosnia and Herzegovina is a refl ection of defi niranog Ustavom BiH, ustavima entiteta i the structure of the state, defi ned by the BiH kantona, te Statutom Brčko distrikta i na osnovu Constitution, Constitutions of Entities and kojih se zakonski defi niraju nadležnosti u oblasti Cantons and the Statute of Brčko District, obrazovanja, te se primjena konvencija provodi which legally defi ne competences in the fi eld of u uskoj sinergiji između različitih nadležnih education, and the application of the Conventions institucija u Bosni i Hercegovini. is implemented in close synergy between various Danas, nakon 25 godina, Bosna i Hercegovina na relevant institutions in Bosnia and Herzegovina. svom putu u integracijskim procesima, članica Today, after 25 years, on its path in the integration je mnogobrojnih međunarodnih tijela i redovno processes, Bosnia and Herzegovina is a member izvještava o napretku u primjeni konvencija, ali i of numerous international bodies and it regularly donošenju njihovih popratnih dokumenata. reports on progress in implementation of U ovom kontekstu Bosna i Hercegovina je, kao Conventions, as well as on adoption of their primjer, potpisala i ratifi cirala i Konvenciju o supporting documents. priznavanju kvalifi kacija u visokom obrazovanju In this context, Bosnia and Herzegovina, e.g., signed u europskoj regiji – Lisabonska konvencija, koja and ratifi ed the Convention on the Recognition je na taj način postala dio pravnog poretka u and Qualifi cation concerning Higher Education Bosni i Hercegovini i predstavlja pravni standard in European Region – Lisbon Convention, which za priznavanje inostranih visokoškolskih has thus become a part of the legal order in kvalifi kacija. Potpisivanjem i ratifi ciranjem Bosnia and Herzegovina and represents the legal Konvencije, usvajanjem Okvirnog zakona o standards for the recognition of foreign higher visokom obrazovanju u Bosni i Hercegovini i education qualifi cations. By signing and ratifying odgovarajućih provedbenih akata u decembru the Convention, and by adopting Framework Law 2008. godine osnovan je Centar za informiranje on Higher Education in Bosnia and Herzegovina i priznavanje dokumenata iz područja visokog and the relevant implementing documents, in obrazovanja (CIP). December 2008, the Centre for Information and Ova institucija je od samog osnivanja značajno Recognition of Qualifi cations in Higher Education uticala na promociju i implementaciju načela (CIP) was established. UNESCO Preporuke o priznavanju studija i From its foundation, this institution had a kvalifi kacija u visokom obrazovanju, Lisabonske signifi cant impact on the promotion and konvencije i njenih pratećih dokumenata. implementation of the principles of the UNESCO

66 67 CIP je zvanični predstavnik Bosne i Hercegovine Recommendation on the Recognition of Studies i sastavni je dio evropske mreže nacionalnih cen- and Qualifi cations in Higher Education, of the tara za informacije o akademskoj mobilnosti i pri- Lisbon Convention and its accompanying docu- znavanju (ENIC/NARIC mreža), a od juna 2010. ments. godine sudjeluje u radu UNESCO portala za viso- CIP is offi cial representative of Bosnia and Herze- ko obrazovanje kada je bio organizator i domaćin govina and it is an integral part of the European Drugog sastanka MERIC mreže (2010). . Network of National Information Centres on aca- CIP je bio inicijator i organizator Prve (2011) i demic recognition and mobility (ENIC/NARIC Druge regionalne konferencije ENIC/NARIC network), and, since June 2010, it has participated centara (2015), koja je bila organizovana pod po- in the work of UNESCO portal for higher edu- cation when it organized and hosted the second kroviteljstvom UNESCO-a u povodu obilježava- meeting of MERIC network (2010). nja 70. godišnjice od osnivanja UNESCO-a. CIP was the initiator and organizer of the First (2011) and Second Regional Conference of ENIC/NARIC Centre (2015), which was organ- ized under the patronage of UNESCO, on the oc- casion of the 70th anniversary of the foundation of UNESCO.

mr. Aida Durić, Aida Durić, MA šef Odsjeka za evropske integracije i Member of the National Commission međunarodnu saradnju of Bosnia and Herzegovina for UNESCO Ministarstvo civilnih poslova BiH, Head of the Department for European Sektor za obrazovanje Integration and član Državne komisije BiH za UNESCO International Cooperation Ministry of Civil Affairs of BiH, Sector for Education

68 SEDAM GODINA ZAJEDNIČKE SEVEN YEARS OF JOINT FIGHT BORBE PROTIV DOPINGA AGAINST DOPING

Bosna i Hercegovina je 22. aprila 2009. ratifi cirala On 22 April 2009, Bosnia and Herzegovina ratifi ed Međunarodnu konvenciju protiv dopinga u the International Convention against Doping in Sport. sportu. Iste godine osnovana je Agencija za Agency for Anti-Doping Control was founded in the antidoping kontrolu, koja je nosilac osnovnih same year, as a carrier of the fundamental activities, rights and responsibilities, which it adopts and aktivnosti, prava i odgovornosti koje usvaja i implements in order to protect the fundamental rights provodi s ciljem zaštite osnovnih prava sportista; of athletes; to participate in a sport without doping, da sudjeluju u sportu bez dopinga i da se na taj thus promoting their equality. način promoviranjihova jednakost. The Agency recognized the cooperation with UNESCO Kao jedan od načina za realizaciju svojih ciljeva as one of the means for realization of its objectives, Agencija je prepoznala saradnju sa UNESCO-om primarily through the application and implementation i to prvenstveno putem apliciranja i realizacije of the projects supported through the „UNESCO projekata podržanih kroz „UNESCO Fond Fund for the Elimination of Doping in Sport”. The za eliminaciju dopinga u sportu”. Saradnja je cooperation started in 2011, when the funds were approved for the Agency’s project for the fi rst time, započela još 2011. godine kada su po prvi put and it was continued through the implementation of Agenciji odobrena sredstva za realizaciju projekta two other projects in the following years. iz pomenutog Fonda, a nastavljena kroz realizaciju The fi rst project „Printing and distribution of još dva projekta u narednim godinama. UNESCO and WADA educational anti-doping Prvi projekt pod nazivom „Štampanje i distri- materials and research on the state of organization bucija UNESCO-vih i WADA-inih edukativnih in the sports federations and compliance of bylaws materijala iz oblasti antidopinga i istraživanje of sports federation with domestic and international o stanju organizovanosti u sportskim savezima regulations and laws”, was implemented in the period from 1 June 2011 to 31 May 2012. i usklađenosti podzakonskih akata saveza sa The state of compliance of bylaws of sports domaćim i međunarodnim propisima i zakonima” federation with domestic and international proveden je od 01. juna 2011. do 31. maja 2012. regulations and laws, International Convention Nizom aktivnosti utvrđeno je stanje usklađenosti against Doping in Sport, World Anti-Doping Code podzakonskih akata saveza sa domaćim propisima and other international regulations, in accordance

69 Edukacija predstavnika sportskih saveza Education of sports federation representatives

70 i zakonima, Međunarodnom konvencijom protiv with the existing commitments of Bosnia and dopinga u sportu, Svjetskim antidoping kodeksom Herzegovina was determined through a series i ostalim međunarodnim propisima, u skladu sa of activities. Part of the activities was aimed preuzetim obavezama Bosne i Hercegovine. Dio at determining the state of the organization of aktivnosti je bio usmjeren ka utvrđivanju stanja medical service in sports federations, through which the roles and responsibilities of the sports organiziranosti medicinske službe u savezima federations in the fi ght against doping in sport are kroz koju su dodatno defi nirane i istaknute uloge i further defi ned and pointed out. obaveze saveza u borbi protiv dopinga u sportu. Three years later, from 1 January to 31 December Tri godine kasnije, od 1. januara do 31. decembra 2014, the project „Anti-doping education, printing 2014., proveden je projekt naziva „Antidoping materials for athletes and monitoring activities of edukacija, štampanje materijala za sportiste i sports federations in the development of its own monitoring aktivnosti sportskih saveza u izradi anti-doping rules” was implemented. sopstvenih antidoping pravila”. The project was implemented in two phases. Projekt je proveden u fazama, prvo je izvršen Monitoring of activities undertaken by sports federations in relation to recommendations from monitoring aktivnosti koje poduzimaju sportski the research conducted during the fi rst joint project savezi u vezi sa preporukama proisteklim iz of UNESCO and Agency for Anti-Doping Control istraživanja provedenog tokom prvog zajedničkog of BiH was implemented as a fi rst phase, followed projekta UNESCO-a i Agencije za antidoping by the seminar „What should the Secretary General kontrolu BiH, a zatim je organiziran seminar na (person responsible for anti-doping issues) in sports temu „Šta generalni sekretar (odgovorno lice za federation know about anti-doping”. antidoping pitanja) u sportskim savezima treba The next phase was the workshops for young people da zna o dopingu”. and the most prominent athletes in individual and Naredna faza su bile radionice za mlade i team sports, as well as for the students of the Faculty of najistaknutije sportiste u individualnim i timskim Physical Education. More than 200 young people had the opportunity to hear the information about doping, sportovima, kao i za studente fakulteta za fi zičko fi ght against doping and its harmful effect on health. vaspitanje. Više od 200 mladih je imalo priliku Also, there were 4 lectures for students of the čuti informacije o dopingu, borbi protiv dopinga Faculty of Physical Education, because the students i njegovom štetnom utjecaju po zdravlje. of the Faculty, teachers or sports workers can be Također, održana su 4 predavanja za studente fakul- one of the supporting factors in the prevention of teta za fi zičko vaspitanje, jer studenti fakulteta, doping in the future.

71 nastavnici ili sportski radnici u budućnosti mogu Project named „Research on the application biti jedan od nosećih faktora u prevenciji dopinga. of International Convention against Doping Projekt nazvan „Istraživanje o primjeni Međuna- and training of doping control offi cers for the rodne konvencije za borbu protiv dopinga i obuka collection of blood samples” was conducted doping kontrolora za prikupljanje uzoraka krvi” from 1 February to 15 November 2016. The research on the implementation of the UNESCO proveden je od 01. februara do 15. novembra International Convention against Doping in 2016. i u njegovom prvom dijelu je izvršeno Bosnia and Herzegovina, since its ratifi cation to istraživanje o primjeni UNESCO Međunarodne date, was performed in the fi rst part of the project konvencije za borbu protiv dopinga u Bosni implementation. The objective of this study was i Hercegovini od njene ratifi kacije do danas. to determine the extent to which the institutions, Cilj istraživanja je bio da se utvrdi u kojoj which are responsible for sport in Bosnia and mjeri su institucije zadužene za sport u Bosni i Herzegovina, are familiar with the provisions Hercegovini upoznate sa odredbama Konvencije, of the Convention, and in what way and to what na koji način i u kojoj mjeri ih implementiraju. extent they are implemented. The research was conducted through question- Istraživanje je obavljeno putem anketnih upitnika naires, which are subsequently analyzed by an expert koji su naknadno analizirani od strane stručnog consultant in sports law, and the report on research konsultanta-eksperta za sportsko pravo, te je was made, and conclusions and recommendations for izrađen izvještaj o istraživanju, predloženi su further steps were presented. zaključci i preporuke za daljnje korake. Also, additional trainings for doping control offi cers Također su obavljene obuke za doping kontrolore for collection of blood samples were performed, za prikupljanje uzoraka krvi, te je podijeljen and educational material on doping prevention was edukativni materijal o prevenciji dopinga. distributed. Osim navedenih projekata, Agencija za antidoping In addition to these projects, the Agency for Anti- kontrolu BiH se aktivno uključila u obilježavanje Doping Control of BiH has been actively involved in celebrating the International Day of Sport Međunarodnog dana sporta za razvoj i mir for Development and Peace 2016, organized by 2016. godine, u organizaciji UNESCO-a, kroz UNESCO, through the campaign of promotion of the kampanju promoviranja uloge sporta u promociji role of sport in promotion of the value of education. vrijednosti obrazovanja. Slavko Matić Slavko Matić Director, Agency for Anti-Doping Control BiH Director, Agency for Anti-Doping Control BiH

72 DIKTAS: ZAŠTITA I ODRŽIVO DIKTAS: PROTECTION AND KORIŠTENJE PODZEMNIH VODA SUSTAINABLE USE OF THE DINARIC DINARSKOG KRŠA KARST GROUNDWATERS

DIKTAS je projekat pokrenut od država koje DIKTAS is the project launched by the countries dijele resurse podzemnih voda Dinarskog sharing the groundwater resources of the kraškog regiona i pomognut je od Globalnog Dinaric karst region and it is supported by the fonda za životnu sredinu (GEF). Cilj projekta je Global Environment Facility (GEF). The aim of da se poboljša razumijevanja ovih prekograničnih the project is to improve the understanding of resursa i olakša njihovo pravedno i održivo transboundary resources and to facilitate their korištenje, uključujući i zaštitu jedinstvenih equitable and sustainable use, also including kraških ekosistema koji zavise od podzemnih the protection of unique karst ecosystem that depends on groundwater. The fi rst phase of the voda. Prva faza projekta je trajala od 2010. do project lasted from 2010 to 2016, and the second 2016. godine, a trenutno je u pripremi druga faza. phase is currently in the preparation process.

Odlike karsta (krša) kao prirodne sredine Features of Karst as the natural environment

Više od 25 posto svjetske populacije ili živi na More than 25 percent of world's population kraškim predjelima ili se snabdijeva vodom iz lives in karst areas or uses the water from karst kraških izdani. Karst je posebna vrsta geološke aquifers. Karst is a special type of geological sredine koja je formirana rastvaranjem i korozijom environment, which is formed by dissolution rastvorljivih stijena kao što su krečnjak i dolomit. and corrosion of soluble rocks, such as limestone Poznavanje složenih kraških hidrogeoloških and dolomite. Knowledge about complex karst sistema i njihovog ponašanja treba učvrstiti hydrogeological system and their behaviour i proširiti; na taj način će se formirati čvrsta should be strengthened and expended; this will osnova za održivo upravljanje ovim dragocjenim form a solid basis for the sustainable management i osjetljivim vodnim resursima. of this precious and sensitive water resources.

73 Partneri Partners

DIKTAS je GEF-ov regionalni projekat koji DIKTAS is regional project of GEF, which sprovodi UNDP i izvršava UNESCO. Jezgro is implemented by UNDP and executed by DIKTAS projekta su četiri zemlje u regionu – UNESCO. Four countries in the region represent Albanija, Bosna i Hercegovina, Hrvatska i Crna the DIKTAS project core - Albania, Bosnia and Gora. Nekoliko drugih zemalja (iz dinarskog Herzegovina, Croatia and Montenegro. Some regiona i šire) i međunarodnih organizacija other countries (from the Dinaric region and priključile su se ovom izazovnom projektu. beyond) and international organizations have joined this challenging project.

Ciljevi projekta Project Objectives Podzemne vode u Dinarskom kraškom sistemu formiraju jedan od najvećih svjetskih sistema Groundwater in the Dinaric karst system form kraških podzemnih voda. Zato je ovaj projekat one of the largest world systems of the karst idealna prilika da se primjene novi i integralni groundwater. Therefore, this project is an ideal principi upravljanja prekograničnim resursima opportunity for applying new and integrated kraških podzemnih voda i za njih vezanih management principles for transboundary ekosistema. Na globalnom nivou, projekat ima resources of karst groundwaters and related za cilj da usmjeri pažnju međunarodne zajednice ecosystems. At the global level, project aims to na značajne, ali osjetljive vodne resurse kraških draw attention of international community on izdani. Na regionalnom nivou ciljevi projekta su the important, but sensitive, water resources of da doprinese: karst aquifer. At the regional level, objectives of • pravednom i održivom korištenju the project are to contribute to: prekograničnih vodnih resursa Dinarskog • fair and sustainable use of transboundary Krša, water resources of the Dinaric karst, • zaštiti jedinstvenih ekosistema karakte- • protection of unique ecosystems typical of rističnih za Dinarski Krš the Dinaric karst

74 Projektne aktivnosti i rezultati The project activities and results

Projektne aktivnosti prve faze su trajale punih pet Project activities of the fi rst phase lasted for godina uključujući prekograničnu dijagnostičku fi ve years, including Transboundary Diagnostic analizu (TDA) i formulisanje Strateškog akcionog Analysis (TDA) and the formulation of Strategic programa (SAP). TDA je zasnovana na iscrpnoj Action Program (SAP). TDA is based on detailed regionalnoj analizi koja je bila potrebna kako bi regional analysis which was necessary in order se u potpunosti shvatio kontekst prekogranične to fully understand the context of transboundary problematike. Ova regionalna analiza bila je issues. This regional analysis was particularly posebno važna zbog složenosti karstne sredine important because of the complexity of the te režima i međusobne povezanosti karstnih karst area and regime and interconnection of vodonosnika. Glavna pitanja regionalne karst aquifers. The main issues of the regional analize su bila vezana za hidrogeologiju analysis were related to Hydrogeology Dinaric dinarskog karsta, ekologiju, socio-ekonomsko area, ecology, socio-economic status, legislation, stanje, zakonodavstvo, institucionalni okvir i institutional framework and inclusion of all uljučivanje svih zainteresovanih strana. TDA interested parties. TDA of DIKTAS project is the projekta DIKTAS je prva temeljita regionalna fi rst detailed regional analysis of groundwaters analiza podzemnih voda koja obuhvata Albaniju, that includes Albania, Montenegro, Bosnia Crnu Goru, Bosnu i Hercegovinu i Hrvatsku. and Herzegovina and Croatia. Results of TDA, Rezultati TDA, uključujući GIS podloge (poput including GIS basis (such as thematic maps and tematskih karata i baze podataka) i kvantitativne databases) and quantitative hydrogeological hidrogeološke analize, predstavljaju osnovu za analysis, represent the basis for development of razvoj modela upravljanja podzemnim vodnim the management model of groundwater resources resursima na regionalnom i lokalnom nivou. at the regional and local level.

Iako je TDA rezultirala realnom ocjenom Although TDA resulted in real assessment podzemnih vodnih resursa u regiji, otkrila of groundwater resources in the region, it je i ograničenost raspoloživih informacija o also revealed the limitations of the available njihovom stvarnom stanju i trendovima u vezi sa information on their actual condition and trends njihovim kvalitetom i količinom. Glavni razlog regarding their quality and quantity. The main ove situacije je nedostatak podataka monitoringa reason for this situation is lack of monitoring na regionalnom i lokalnom nivou, na primjer u data at regional and local level, e.g. in the

75 blizini mjesta zbrinjavanja čvrstog otpada i vicinity of the solid waste management and prečišćavanja otpadnih voda, rudnika, područja purifi cation of waste water, mines, areas with sa intenzivnom poljoprivredom i industrijskih intensive agriculture and industrial facilities objekata u kojima se rukuje opasnim materijalima for handling hazardous materials or where they ili u kojima oni nastaju. Stoga su zahtjev za occur. Therefore, request to improve groundwater poboljšanje mreže monitoringa podzemnih voda monitoring network in the whole region and the u čitavoj regiji te potreba za intenziviranjem need to intensify capacity building in the public izgradnje kapaciteta u javnom sektoru značajne sector are important massages resulting from the poruke proizašle iz Prekogranične dijagnostičke Transboundary Diagnostic Analysis. All those analize. Svi ovi zaključci su uključeni u conclusions are included in the formulation formulisanje SAP-a, Strateškog akcionog of the SAP, Strategic Action Program whose programa čija realizacija je predviđena u drugoj implementation is planned in the second phase fazi projekta. Početak druge faze se očekuje of the project. The beginning of the second phase krajem 2019. godine. is expected at the end of 2019.

Biljana Rajić, dipl.ing Biljana Rajić, Eng. Stručni savjetnik za vodne resurse Expert Adviser for Water Resources

Hidrološka mapa/ Hydrologic map

76 MEDIJSKA I INFORMACIJSKA MEDIA AND INFORMATION PISMENOST LITERACY

Za ljude danas, kvalitet primljenih informacija uve- For people today, the quality of information received liko utiče na odluke i postupkekoji iz njih slijede, greatly affect the decisions and actions that follow zajedno s mogućnošću svakog da uživa osnovne them, together with the ability of each person to slobode i ima sposobnost samostalnog samosvje- enjoy fundamental freedoms and has the ability of snog odlučivanja i pravo na lični razvoj. Tehničko- independent, self-conscious decision-making and tehnološki napredak podstakao je, između ostalog, the right to personal development. Technical and i povećan broj medija i drugih dobavljača informa- technological development encouraged, among cija od kojih građani dobijaju i dijele velike količine other things, an increased number of media and informacija i znanja, sa posljedicom da je izazov other suppliers of information, from which citizens građanima danesmetano procijene važnost i po- receive and share large amount of information uzdanost informacija i tako u potpunosti iskoriste and knowledge, and this results in challenge for svoje pravo na slobodu izražavanja i pravo na infor- citizens to assess the importance and reliability of information and in that way they can take full macije. (Grizzle 2015) advantage of their right to freedom of expression Demokracija ne funkcionira bez građana i njihovog and right to information. (Grizzle 2015) aktivnog učešća. Dobro informiran i obrazovan Democracy does not work without citizens and građanin predstavlja ključni element demokrat- their active involvement. Well informed and skog procesa. Skupina vještina i znanja građanske educated citizen is a key element of the democratic pismenosti, potrebna svakome, uključuje razvijenu process. Group of skills and knowledge of civil medijsku i informacijsku pismenost. (Vajzović; literacy, necessary for everyone, include developed 2017) Medijska i informacijska pismenost (eng. media and information literacy. (Vajzović; 2017) Media and Information Literacy) – MIP / MIL – Media and Information Literacy – MIL – refers to odnosi se na suštinski važne kompetencije (znanje, essentially important competencies (knowledge, vještine i stavove) koje građanima omogućavaju skills and attitudes) which allow the citizens to da se djelotvorno odnose prema medijima i dru- effectively treat the media and other suppliers of gim snabdjevačima informacijama, te da razvijaju information, and to develop critical thinking skills kritičko mišljenje i vještine cjeloživotog učenja da and lifelong learning in order to socialize and bi se socijalizirali i postali aktivni građani. Unatoč to become active citizens. Despite the growing sve snažnijem razvoju novih tehnologija i sve ve- development of new technologies and the increase ćoj ulozi medija u društvu, ne postoji odgovarajuća role of media in society, there is no corresponding akcija nadležnih vlasti niti javna rasprava u Bosni action by local authorities nor the public debate in

77 i Hercegovini o pitanjima vezanim uz medijsku i Bosnia and Herzegovina on issues related to media informacijsku pismenost (MIP). and information literacy (MIL). Imajući u vidu potrebu pokretanja procesa Bearing in mind the need to start the process artikulacije strategije i politika o integraciji of articulation of strategies and policies on the medijske i informacijske pismenosti, te uključivanja integration of media and information literacy, and ove važne oblasti u sistem formalnog i neformalnog the inclusion of these important areas in the system obrazovanja, Univerzitet u Sarajevu, Ministarstvo of formal and informal education, the University civilnih poslova Bosne i Hercegovine i Državna in Sarajevo, Ministry of Civil Affairs of Bosnia komisija za saradnju Bosne i Hercegovine sa and Herzegovina and the National Commission UNESCO-om su u 2018. godini organizirali for Cooperation between Bosnia and Herzegovina konsultacije o politikama i strategijama medijske and UNESCO organized consultations on policies i informacijske pismenosti u Bosni i Hercegovini and strategies of media and information literacy in sa ciljem podsticanja međusektorske rasprave o Bosnia and Herzegovina in 2018, with the purpose of medijskoj i informacijskoj pismenosti u Bosni i encouraging the cross-sector discussion on media and Hercegovini. information literacy in Bosnia and Herzegovina. Djeca i mladi u BiH imaju vrlo ograničene ili Children and young people in BiH have very limited nemaju nikakve mogućnosti za stjecanje vještina possibilities or have no possibilities for acquiring skills i kompetencija potrebnih za uspješno življenje u and competences necessary for successful life in the digital age. Citizens of Bosnia and Herzegovina are digitalnom dobu. Građani Bosne i Hercegovine not prepared to search the free access to information nisu pripremljeni za traženje slobodnog pristupa through independent and diverse media, and a chaotic informacijama putem nezavisnih i raznovrsnih landscape of digital media opens up opportunities medija, a haotični krajolik digitalnih medija otvara for the spread of various forms of distorted news and mogućnosti za širenje različitih oblika iskrivljenih information. Libraries across the country are mostly vijesti i informacija. Biblioteke diljem zemlje unused and, although they have the potential to play uglavnom su neiskorištene i, iako imaju potencijal an important role in lifelong learning, they are not da igraju značajnu ulogu u procesu cjeloživotnog recognized as institutional support for achieving the učenja, one nisu prepoznate kao institucionalna goals of the information society. (Brunwasser 2016, potpora za postizanje ciljeva informacijskog Turčilo 2014, Dizdar 2007) društva. (Brunwasser 2016, Turčilo 2014, Dizdar Consultations on the policies and strategies 2007) of media and information literacy in Bosnia Konsultacije o politikama i strategijama medijske and Herzegovina have shown the need for an i informacijske pismenosti u Bosni i Hercegovini interdisciplinary and inter-sectoral approach to this su pokazale potrebu interdisciplinarnog i complex matter. UNESCO's complex concept of međusektorskog pristupa ovoj kompleksnoj media and information literacy was used for these

78 materiji. Za ove aktivnosti i osnov za diskusiju je activities and for the basis for discussion. (Grizzle korišten UNESCO-ov složeni koncept medijske i 2013) informacijske pismenosti. (Grizzle 2013) This activity was organized within the project: Ova aktivnost je organizirana u sklopu projekta: „Building Trust in Media in South East Europe „Izgradnja povjerenja u medije u Jugoistočnoj and Turkey” which is co-fi nanced by the EU – Evropi i Turskoj” koje sufi nansira EU – UNESCO, UNESCO, and it will be continued in the period 1 te nastavlja se u narednom periodu sa narednim ahead with the next phases of the project. fazama projekta. 1 Doc.dr. Emir Vajzović Doc.dr. Emir Vajzović Fakultet političkih nauka Univerziteta u Sarajevu Faculty of Political Sciences of the University in Sarajevo

1 više o projektu na: http://fpn.unsa.ba/b/medijska-i-informacijska- pismenost/ Literatura: • Brunwasser, M. Turčilo, L. and Marko, D. (2016). Assessment of the media sector in Bosnia and Herzegovina. Sarajevo: MEASURE-BiH. USAID. Sarajevo. B&H. Retrieved from: http://pdf.usaid.gov/pdf_docs/PA00M8ZB.pdf. • Dizdar, S. (2007). Obrazovanje bibliotekara: prilagođavanja tradicionalnih programa 'novom vremenu' i promijenjenim zadacima. ICSL Yearbook of International Convention of Slavic Librarians' in Sarajevo 2007, 3 (3), 31-44. • Grizzle, A. i Wilson, C., (2015). Medijska i informaciona pismenost. Program obuke nastavnika. UNESCO. Nacionalna biblioteka Crne Gore „Đurđe Crnojević” • Grizzle, A. i Torras Calvo, M.C. (2013). Media and Information Literacy. Policy and Strategy Guidelines. UNESCO. • Turčilo, L., and Tajić, L. (2014). Media and Information Literacy Policies in Bosnia- Herzegovina. Sarajevo: University of Sarajevo. Retrieved from: http://ppemi.ens- cachan.fr/data/media/colloque140528/rapports/BOSNIA- HERZEGOVINA_2014.pdf. • Vajzović, E. (2017). Informacijsko društvo i demokratija: građanska pismenost za digitalno doba. in D. V. Nedeljković & D. Pralica (Authors), Digitalne medijske tehnologije i društveno- obrazovne promene 7 (p. 268-278). Novi Sad: Filozofski fakultet, Odsjek za medijske studije. UDC 321.7:004.738. Retrieved from: http://medijskestudije.ff.uns.ac.rs/bme/wp- content/uploads/2018/04/FF_Digitalne-medijske-tehnologije- 1 You can fi nd more about the project on: http://fpn.unsa.ba/b/ i-dru%C5%A1tveno-obrazovne-promene-7_K1_CIP_.pdf. medijska-i-informacijska-pismenost/

79 INTERNACIONALNI FESTIVAL INTERNATIONAL FESTIVAL SARAJEVSKA ZIMA SARAJEVO WINTER

UNESCO je tačno prije 25 godina prihvatio Exactly 25 years ago UNESCO accepted the pokroviteljstvo nad projektom Međunarodnog patronage over the project of the International centra za mir – INTERNACIONALNOG Peace Centre – INTERNATIONAL FESTIVAL FESTIVALA SARAJEVO SARAJEVSKA SARAJEVO WINTER and active participation ZIMA i aktivno učešće u program Sarajevo, in the programme Sarajevo, European Capital of kultur na prijestolnica EVROPE koji je realizovan Culture which was implemented in cooperation u saradnji sa Avinjonskim festivalom u periodu with Avignon Festival from 21 December 1993 to 21 od 21. 12. 1993. do 21. 3. 1994. u glavnim March 1994 in the main European and world centres Evropskim i svjetskim centrima umjetnosti. of art. During the past decades, Sarajevo Winter Tokom proteklih decenija, UNESCO je svake Festival was annually held under the UNESCO godine bio pokrovitelj Sarajevske zime, održani patronage, and the meetings in Paris and Sarajevo su susreti u Parizu i Sarajevu sa Generalnim were held with the Director General of UNESCO, direktorom UNESCO-a Federico Mayorom koji Federico Mayor, who awarded us with special recognition by UNESCO, Medal Joan Miro and nam je dodijelio posebna priznanja UNESCO-a Flag of Tolerance. Representatives of IPC Sarajevo Medalju JUAN MIRO i Zastave tolerancije. Winter participated with their contributions in Predstavnici IPC-Sarajevske zime učestvovali the UNESCO international conferences in Paris, su sa svojim prilozima na međunarodnim Venice, Strasbourg, and Madrid. konferencijama UNESCO-a u Parizu, Veneciji, Projects the 10th Biennial of Young Artists Strasburgu, Madridu. from Europe and Mediterranean, International U saradnji i pod pokroviteljstvom UNESCO-a Conference Intercultural and Interreligious i sa Vijećem Evrope realizovan je i projekat X dialogue of philosophers and sociologists Meeting Bijenale mladih umjetnika Evrope i mediterana, Point, were realised in cooperation and under the Međunarodna konferencija Inerkulturalni i patronage of UNESCO and Council of Europe. interreligijski dijalog fi lozofa i sociologa Meeting Also, a number of books and publications, point, objavljene su brojne knjige i publikacije, catalogues and videos were published, anniversary katalozi i video zapisi, obilježena godišnjica of the European Cultural Convention was celebrated Evropske konvencije o kulturi i promovisana and UNESCO's Universal Declaration on Cultural UNESCO-ova Univerzalna deklaracija o Diversity was promoted. International Peace Centre,

80 81 82 kulturnoj raznolikosti. Međunarodni centar as a publisher, has celebrated Book and Copyright za mir, kao izdavač, 25 godina obilježava Day for 25 years, and it also organized the Cultural Dan autorskih prava i knjige, a organizovao Forum BiH, which has declared 23rd of April the je i Kulturni forum BiH koji je proglasio 23. Day of Culture and Art in BiH. IPC - Sarajevo april Danom kulture i umjetnosti u BiH. IPC Winter particularly implements programs dedicated – Sarajevska zima posebno realizuje programe to the world's tangible and intangible heritage in posvećene svjetskoj materijalnoj i nematerijalnoj Bosnia and Herzegovina and the world, and it has awarded the „Sloboda” Prize to the UNESCO baštini u BiH i svijetu, a generalnom direktoru Director General. UNESCO-a je dodjelila Nagradu „Sloboda”. UNESCO's mission in education, science, culture, UNESCO-ova misija u obrazovanju, nauci, media freedom and creativity is also the mission kulturi i slobodi medija i stvaralaštva u cjelosti of IPC – Sarajevo Winter, which it has been je i misija IPC – Sarajevske zime koju ostvaruje implementing in BiH, Europe and world since u BiH, Evropi i svijetu od svog osnivanja 1984. its establishment in 1984 and during 25 years of godine i tokom 25 godina pokroviteljstva patronage of the Director General of UNESCO. generalnog direktora UNESCO-a. Čast nam We are honoured that, after 25 years, the National je da je i Državna komisija BiH za saradnju sa Commission of Bosnia and Herzegovina for UNESCO-om odala priznanje IPC – Sarajevskoj UNESCO awarded IPC - Sarajevo Winter, and, on zimi nakon 25 godina i u jubilarnoj godini the jubilee of BiH's membership in UNESCO, it članstva BiH u UNESCO-u prepoznala značenje recognized the importance of the activities of our djelovanja i naše institucije. institution. Međunarodni centar za mir zajedno sa The International Peace Centre, together with the Ministarstvom civilnih poslova BiH i pod Ministry of Civil Affairs and under the patronage pokroviteljstvom Državne komisije utemeljio of the National Commission founded and organized the Hike to the Olympic Mountains. The Hike je i organizovao Pohod na olimpijske planine. linked educational, cultural and sport institutions Pohod je povezao obrazovne, kulturne i and included all generations and institutions of sportske institucije i uključio sve generacije i government and non-governmental organizations. institucije vladinih i nevladinih organizacija. Sa Together with the Mountaineering Association Planinarskim savezom i drugim institucijama and other institutions, each year, the International Međunarodni centar za mir kroz Pohod svake Peace Centre organizes, through the Hike, the godine organizuje Mapiranje tačaka mira – mapping of Peace Points - by conquering the osvajanjem planinskih vrhova 21. decembra, mountain peaks on the 21st of December, by sađenjem sadnica na Svjetski dan mira i planting the seedlings on the World Day of Peace

83 organizovanjem promocije Sarajevske zime. and by organizing the promotions of Sarajevo Ova jedinstvena manifestacija dio je projekta Winter. This unique manifestation is a part of the Olimpijada kulture Sarajevo 2021. i u ovoj project Culture Olympics Sarajevo 2021, and on jubilarnoj godini članstva BiH u UNESCO the jubilee of the membership of BiH in UNESCO, međunarodnog je karaktera. it is of international character.

Spahić Ibrahim, Spahić Ibrahim, predsjednik IPC i direktor Sarajevske zime, the Chairman of IPC član Državne komisije za saradnju sa and Director of Sarajevo Winter, Member of the National Commission UNESCO-om of BiH for UNESCO.

84 PROJEKT BIJENALE SAVREMENE THE PROJECT BIENNIAL OF UMJETNOSTI D-0 ARK CONTEMPORARY ART D-0 ARK UNDERGROUND UNDERGROUND

Uspješna saradnja Projekta Bijenale sa Antenskim Successful cooperation between the Project Uredom UNESCO-a u Sarajevu, uspostavljena je Biennial and UNESCO Antenna Offi ce in Sarajevo 2010. godine. Prije svih, našu viziju o transformaciji was established in 2010. We fi rst shared our vision vojnog objekta u hibridni vojno-umjetnički about transforming the military facility into hybrid muzej, podjelili smo sa šefom Antenskog ureda, military-art museum with the head of the Antenna gospodinom Sinišom Šešumom. Zahvaljujući i Offi ce, Mr. Siniša Šešum. Thanks to his appreciation, njegovom razumijevanju, UNESCO je do danas UNESCO is still our most reliable partner. naš najsigurniji partner. UNESCO Director-General, Ms. Irina Bokova, Generalna direktorica UNESCO-a g. Irina during the 10th UNESCO Summit of Heads of State Bokova, tokom X UNESCO Samita šefova of East European Countries, held in Mostar in June država jugoistočne Evrope, održanom u Mostaru 2012, particularly emphasised the importance of the u junu 2012. godine, posebno je istaknula značaj Project Biennial: „A few days ago we celebrated the Projekta Bijenale: „Prije nekoliko dana slavili smo World Day for Cultural Diversity. I see the Project Svjetski dan kulturnih različitosti. Projekt Bijenale Biennial as the refl ection of this celebration. Once, vidim kao refl eksiju ove proslave. Nekada je ovo the purpose of this nuclear shelter, which was built atomsko sklonište, izgrađeno u vrijeme hladnog during the cold war, was to be resistant to the outside rata, trebalo biti otporno na spoljni svijet, a sada, world, and today, it is transformed to exhibition area pretvoreno u izložbeni proctor gdje se umjetnici i where artists and people can meet and exchange ljudi mogu upoznavati i razmjenjivati mišljenja, views. This place becomes a space for dialogue and ovo mjesto postaje prostor za dijalog i otvorenost. openness. This is a symbol of the power of culture Ovo je simbol moći kulture zaliječenje bolnih to heal painful memories and overcome the war sjećanja i prevazilaženje ratnih podjela. Ovim divisions. With this project, the contemporary art projektom, savremena umjetnost ide korak dalje i goes a step further and transforms the Bunker into pretvara Bunker u novo čvorište na mapi evropske a new hub on the map of European contemporary savremene umjetnosti”. art.” U 2013., 2015. i 2017. godini Projekt Bijenale je In 2013, 2015 and 2017, Project Biennial was held organiziran pod pokroviteljstvom UNESCO-a. under the patronage of UNESCO. U 2015. godini, uvršten je u program obilježavanja In 2015, it was included in the program of celebrating 70-godišnjice od osnivanja UNESCO-a. UNESCO 70th anniversary.

85 Instalacija Jan Peter E.R. Sonntag/Instalation Jan Peter E.R. Sonntag

Projekat D-0 ARK Underground dio je programa The Project D-0 ARK Underground is the part of „Dijalog za budućnost”. the program „Dialogue for the Future”. Osnovni cilj Projekta D-0 ARK je da, kroz dvogo- The main objective of the Project D-0 ARK is dišnje cikluse uz pomoć savremenih umjetnika i to transform the facility into hybrid military-art kustosa, čuvajući autentičnost Objekta D-0 ARK museum, through a two-year cycles, with the help (Nacionalni spomenik BiH), transformira u of contemporary artists and curators, preserving hibridni vojno-umjetnički muzej. Projekt D-0 ARK the authenticity of the Facility D-0 ARK (National Underground u posljednjih devet godina uspio je u Monument of BiH). Over the last nine years, the osnovnom: transformirali smo atomsko sklonište Project D-0 ARK Underground realized the primary u prestižnu kulturnu instituciju koja baštini objectives: we transformed the nuclear shelter into

86 Potpisivanje Pisma podrške sa Republikom Hrvatskom i Republikom Turskom, u prisustvu tadašnjeg predsjednika Državne komisije BiH za UNESCO, Mr Sredoja Novića, i generalne direktorice UNESCO-a, gđe Irine Bokove Signing of Letter of Support with Republic of Croatia and Republic of Turkey, in the presence of then President of the National Commision of BiH for UNESCO, Mr. Sredoje Nović, MA, and UNESCO Director-General, MS. Irina Bokova Photo Edo Hozić, Biennial of Contemporary Art Konjic najznačajniju kolekciju savremene umjetnosti u JI the prestigious cultural institution, which houses Evropi i jedinstvenu u svijetu kolekciju na temu the most important collection of contemporary art Hladnog rata. Objekt ARK je sada svojevrsni in SE Europe, and the collection, unique in the vremeplov u kojem nas umjetnici sa svojim djelima world, on the subject of the Cold War. The ARK vode kroz period dug 50 godina. Iza održanih četiri Facility is now a kind of a time machine in which ciklusa Projekta Bijenale u Objektu ARK trajno je the artists take us with their work through the fi fty- postavljeno 148 umjetničkih radova, 108 umjetnika year period. After the four cycles of the Project

87 iz 32 zemlje svijeta. Podatak da je čak 85 zastuplje- Biennial, which were held in the ARK Facility, nih umjetnika predstavljalo svoje zemlje na Vene- there are 148 permanently displayed artworks of 108 cijanskom Bijenalu, dovoljno govori o kvalitetu artists from 32 countries of the world. The fact that umjetnika i umjetničkih radova postavljenih u Bun- 85 of those artists represented their countries at the keru. Historičari umjetnosti svrstavaju Kolekciju Venice Biennale speaks enough about the quality D-0 ARK Underground u sam vrh kolekcija savre- of the artist and art works set up in the Bunker. Art mene umjetnosti u Evropi. historians classify D-0 ARK Underground in the Regionalnu, ali i međunarodnu, saradnju Projek- top collections of contemporary art in Europe. tu ostvarili smo usko sarađujući sa Ministarstvom Regional, but also international, cooperation for civilnih posova BiH. Zahvaljujući ministrima Sre- the Project was realised in close cooperation with doju Noviću i Adilu Osmanoviću, podršku Projektu the Ministry of Civil Affairs BiH. Thanks to the potpisali su ministarstva kulture Srbije, Crne Gore, Ministers Sredoje Nović and Adil Osmanović, Austrije, Turske, Hrvatske, Njemačke i Italije. Ministries of Culture of Serbia, Montenegro, Saradnja sa Regionalnim uredom UNESCO-a u Austria, Turkey, Croatia, Germany and Italy also Veneciji i Ministarstvom civilnih poslova BiH re- signed support for the Project. zultirala je prezentacijom našeg Projekta u Palaz- Cooperation between UNESCO Regional Bureau in zo Zorzi u vrijeme održavanja 55. Venecijanskog Venice and Ministry of Civil Affairs BiH resulted in bijenala 2013. godine. Bila je to prva u nizu od 12 presentation of our project in Palazzo Zorzi during the 55th Venice Biennial in 2013. That was the fi rst do danas održanih prezentacija Projekta Bijenale. in a series of 12 presentations of the Project Biennial Nakon Venecije, prezentacije su održane u Firen- held to date. After Venice, the presentations were ci, Istanbulu, Beču, Tirani, Zagrebu, Banja Luci, held in Florence, Istanbul, Vienna, Tirana, Zagreb, Trebinju, Splitu, Beogradu, Strazburu, Milanu i Banja Luka, Trebinje, Split, Belgrade, Strasbourg, Štutgartu. Direkcija Projekta Bijenale primila je Milan and Stuttgart. Directorate of Project Biennial pismo podrške i od direktorice Regionalnog ure- received a letter of support from the Director of the da UNESCO-a za Evropu gospođe Ane Luize M. UNESCO Regional Bureau for Science and Culture Thompson Flores. in Europe, Mrs. Ane Luize M. Thompson Flores. Od 2014. godine Projekt Bijenale D-0 ARK član Since 2014, the Project Biennial D-0 ARK has been je Svjetske asocijacije bijenala – International Bi- a member of the International Biennial Association. ennial Association. Projekt Bijenale je proglašen Project Biennial was awarded the Council of Europe kulturnim događajem Evrope 2011. godine od stra- Cultural Event label in 2011. ne Vijeća Evrope. Edo Hozić Director and Founder of the Project Direktor i osnivač Projekta Bijenale savremene Biennial of Contemporary Art umjetnosti D-0 ARK Underground D-0 ARK Underground

88 МЕЂУНАРОДНА НАУЧНА INTERNATIONAL SCIENTIFIC КОНФЕРЕНЦИЈА „САВРЕМЕНИ CONFERENCE „CONTEMPORARY МАТЕРИЈАЛИ“ MATERIALS”

Академија наука и умјетности Републике Academy of Sciences and Arts of the Republic of Српске била је носилац три пројекта које је Srpska implemented three projects that UNESCO УНЕСКО подржао кроз партиципацијске supported through Participation Programmes програме током протеклих осам година: during the past eight years: Renewable Energy Обновљиви и звори енергије као модел Sources as a Model of Sustainable Development одрживог развоја у земљама Западног Балкана in the Western Balkans (2010-2011), The Impact (2010-2011), Утицај енергетске ефикасности of the Energy Effi ciency of Solar Energy to the соларне енергије на економски и одрживи Economic and Sustainable Development in the развој у регији Западног Балакана (2012-2013), region of Western Balkans (2012-2013), The Утицај обновљивих извора енергије на Impact of Renewable Energy on Environmental заштиту животне средине у земљама Protection in the Countries of the Western Balkans Западног Балкана (2014-2015). Партнери у (2014-2015). Partners in these projects were the овим пројектима биле су високообразовне higher education and research institutions from и научноистраживачке институције из Slovenia, Serbia, Montenegro, Bulgaria and Словеније, Србије, Црне Горе, Бугарске и Macedonia. According to the envisaged project Македоније. Према предвиђеним пројектним activities, in addition to the printing of scientifi c активностима, поред штампања научних и papers, several meetings were held (conferences, стручних радова, одржано је више скупова round tables, workshops) in connection with the (конференција, округлих столова, радионица) у topics of projects in all countries that participated вези са темама пројеката и то у свим државама in the projects. које су учествовале у пројектима. The Eight International Scientifi c Conference Од посебног значаја је Осма међународна „Contemporary Materials”, is of particular научна конференција „Савремени мате- importance, in the context of a round table on ријали”, у оквиру које је одржан округли сто the subject Materials for Renewable Energy на тему Материјали за обновљиве изворе and Environmental Protection, which was енергије и заштиту животне средине, која supported through the Participation Programme је одржана с циљем реализације пројекта 2014-2015, and held on 6-7 September 2015 in

89 из Партиципацијског програма 2014-2015 6. Banja Luka in the big hall of ASARS. UNESCO и 7. септембра 2015. године у Бањој Луци у Director-General awarded the patronage to this Великој сали АНУРС-а. Генерална директорка conference in order to mark 70th anniversary УНЕСКО-а додијелила је покровитељство овој of UNESCO. One hundred fi fteen scientists конференцији поводом обиљежавања 70-те from 16 countries were actively involved in this годишњице УНЕСКО-а. На конференцији је Conference. Scientists from Greece, Slovenia, активно учествовало 115 научника из 16 земаља Bulgaria, Montenegro, Macedonia, Serbia and свијета. У раду округлог стола, који је одржан Bosnia and Herzegovina participated in the с циљем реализације укупних пројектних активности из Унеско партиципацијског round table, which was held with the objective програма, учествовали су научници из Грчке, of realization of the overall project activities Словеније, Бугарске, Црне Горе, Македоније, supported through the UNESCO Participation Србије и БиХ. Поред дискусије о употреби Programme. In addition to discussion on the обновљивих извора енергије, покренуто је use of renewable energy sources, the question и питање систематизовања података који се was also raised about systematization of data односе на утврђивање реалних капацитета related to the determination of the real capacity појединих обновљивих извора у земљама of particular renewable energy sources in the Западног Балкана. С тим у вези, на округлом Western Balkans. In this regard, the monograph столу је представљена монографија „Соларна „Solar Energy in Serbia, Greece and the Republic енергија у Србији, Грчкој и Републици of Srpska”, by authors Tomislav Pavlović, Janis Српској”, аутора Томислава Павловића, Tripanagnostopouolus, Dragoljub Mirjanić, and Јаниса Трипанагностопоуолуса, Драгољуба Dragana Milosavljević, was presented at the Мирјанића и Драгане Милосављевић, која је настала као резултат сарадње у оквиру round table, and it was created as the result of УНЕСКО Партиципацијског програма cooperation within UNESCO's Participation 2014-2015. Programme 2014-2015.

aкадемик Драгољуб Мирјанић Academician Dragoljub Mirjanić

90 Mapiranje fi lmske idustrije u BiH Mapping Film Industry in BiH – projekat realizovan uz podršku project realized with the support of UNESCO Međunarodnog fonda za the UNESCO International Fund for kulturnu raznolikost Cultural Diversity

Projekat Mapiranje fi lmske idustrije u BiH je Mapping Film Industry in BiH is a project that was implementiran u periodu od februara 2012. do implemented from February 2012 to March 2013. marta 2013. godine. Podržali su ga UNESCO It was supported by the UNESCO International Međunarodni fond za kulturnu raznolikost, Mi- Fund for Cultural Diversity, Ministry of Civil nistarstvo civilnih poslova Bosne i Hercegovine Affairs of Bosnia and Herzegovina and Ministry i Ministarstvo prosvjete i kulture Republike Srp- of Culture and Education of Republic of Srpska. ske. Projekat je implementirala Asocijacija za The project was implemented by the Association vizuelnu kulturu Vizart (Banja Luka) u saradnji for Visual Culture Vizart (Banja Luka) in sa Obala Art centrom (Sarajevo) i Udruženjem partnership with Obala Art Centre (Sarajevo) fi lmskih radnika Bosne i Hercegovine, kao i sa and Association of Filmmakers of Bosnia and velikim brojem eksperata iz oblasti fi lmske in- Herzegovina, as well as numerous individual dustrije. experts in the fi eld of fi lm industry. Cilj projekta je bio da se pruži sveobuhvatna The aim of the project was to provide a analiza fi lmske industrije u Bosni i Hercegovi- comprehensive analysis of the fi lm industry in ni u posljednjih dvadeset godina, na osnovu koje Bosnia and Herzegovina in the last twenty years se izradio i usvojio Akcioni plan za dalji razvoj on the basis of which a viable Action Plan for i rast ove grane kreativnih industrija. Potrebno further growth and development of this branch of istraživanje provedeno je u saradnji sa različi- creative industries was drafted and adopted. The tim institucijama i profesionalcima, a njegov necessary research was conducted in cooperation rezultat je obiman dokument pod nazivom „Ma- with various institutions and professionals. The piranje fi lmske industrije u BiH 2013” u kom output of the research was a document „Mapping su postavljeni čvrsti temelji za usvajanje novih Film Industry in BiH 2013”, which establishes propisa za fi lm kojima bi se stabiliziralo tržište a solid foundation for the adoption of new fi lm i otvorila mogućnost da Bosna i Hercegovina policies with the aim to stabilise the market intenzivnije sarađuje sa stranim produkcijama. and open Bosnia and Herzegovina to foreign Dokument je prezentovan na velikoj konferenci- productions. The document was presented at a

91 VIZART, BANJA LUKA | OBALA ART CENTAR, SARAJEVO

MAPIRANJE FILMSKE INDUSTRIJE U BOSNI I HERCEGOVINI, 2013. SA AKCIONIM PLANOM ZA RAZVOJ FILMSKE INDUSTRIJE U BIH, 2013-2015.

IZVJEŠTAJ SASTAVIO JOVAN MARJANOVIĆ | U SARADNJI SA AMROM BAKŠIĆ ČAMO I PREDRAGOM SOLOMUNOM

92 ji u Banjoj Luci koja je okupila sve relevantne large conference held in Banja Luka that gathered zainteresovane strane – predstavnike nadležnih all relevant stakeholders – representatives of ministarstava, produkcijskih kuća, organizacija competent ministries, production companies, civilnog društva, edukativnih i istraživačkih civil society organisations, and educational and ustanova. Jedan od ciljeva konferencije bio je research institutions. The conference was used to uspostavljanje platforme za stvaranje klastera set up a platform for the establishment of a fi lm fi lmske industrije. industry cluster. Tokom drugog dana konferencije, predstavljen On the second day of the conference, the Action je i analiziran Akcioni plan za razvoj fi lmske Plan for the development of fi lm industry in industrije u Bosni i Hercegovini. Ishod ove Bosnia and Herzegovina was presented and javne diskusije bio je usvajanje zajedničke analysed. The output of this discussion was the trogodišnje strategije, a njeni potpisnici bili su adoption of a joint three-year strategy which was svi ključni akteri – Ministarstvo prosvjete i signed by key stakeholders – Ministry of Culture kulture Republike Srpske, Akademija scenskih and Education of Republic of Srpska, Academy umjetnosti u Sarajevu, Akademija umjetnosti of Performing Arts Sarajevo, Academy of Arts u Banjaluci, Udruženje fi lmskih radnika BiH, Banja Luka, Association of Filmmakers in BiH, Kinoteka BiH, da nabrojimo samo neke. Kinoteka (National Archive) BiH, to name a few. Projekat je tokom čitave implementacije bio praćen An effective media campaign was conducted during i veoma efi kasnom medijskom kampanjom kojom the project in order to promote it and to increase the su se promovisali njegovi ciljevi i podizala se svijest awareness of specifi c issues raised by it. o važnim pitanjima koja su postavljena u fokus. The main and the most important long-term Glavni i najvažniji dugoročni cilj ovog projekta objective of the project is the provision of je postavljanje temelja za izmjene zakona i groundwork for the changes in legislature in the pravilnika iz oblasti fi lmske industrije. Nov fi eld of fi lm industry. A new legal and institutional pravni i institucionalni okvir kako na nivou framework both on the levels of entities and entiteta tako i na nivou države bi garantovali on the state level would serve as a guarantee stalan rast i jačanje svih kulturnih i kreativnih of continuous growth and strengthening of all industrija. cultural and creative industries.

Zoran Galić Zoran Galić predsjednik Asocijacije Vizart President of the Association Vizart

93 UDRUŽENJE ICOM - NACIONALNI ICOM - NATIONAL COMMITTEE KOMITET BOSNE I HERCEGOVINE OF BOSNIA AND HERZEGOVINA – 23 godine profesionalnog rada na – 23 years of professional work in the promociji, prezentaciji i zaštiti interesa promotion, presentation and protection muzeja i muzejskih profesionalaca u of the interests of museums and museum Bosni i Hercegovini professionals in Bosnia and Herzegovina

Međunarodni muzejski savjet – ICOM je osno- The International Council of Museums – ICOM van 1946. godine, s ciljem očuvanja, zaštite i was founded in 1946 with the purpose of preserva- predstavljanja svjetskog prirodnog kulturnog tion, protection and presentation of world’s natural nasljeđa, sadašnjeg i budućeg, materijalnog i ne- and cultural heritage, present and future, tangible materijalnog, najširem društvu. and intangible, to the broadest society.

ICOM je jedina međunarodna muzejska orga- ICOM is the only such international museum nizacija ovakve vrste, čija misija, kao jedan od organization, whose mission, as one of the pri- pioriteta, uključuje i borbu protiv nedozvoljene orities, includes the fi ght against illicit traffi c of cultural property. ICOM is the only NGO in the trgovine kulturnim dobrima. expert network of 6 organizations (UNESCO, ICOM je jedini NGO u ekspertnoj mreži 6 orga- UNIDROIT, INTERPOL, WCO and UNODC) nizacija (UNESCO, UNIDROIT, INTERPOL, recognized by the UN in the fi ght against illicit WCO i UNODC) priznatih od strane UN-a u bor- traffi c of cultural property. bi protiv ilegalne trgovine kulturnim dobrima. Since its establishment, ICOM-National Com- Od osnivanja do danas, Udruženje ICOM-Na- mittee of Bosnia and Herzegovina, as a part of the cionalni komitet Bosne i Hercegovine, kao dio ICOM umbrella organization and the main pro- svjetskog ICOM-a i glavni promotor ICOM-ovih moter of ICOM standards and principles among standarda i principa među muzejima i muzej- museums and museum professionals in BiH, plays skim stručnjacima u BiH, ima značajnu ulogu u an important role in the promotion and affi rmation promociji i afi rmaciji svijesti o značaju kultur- of awareness of the importance of cultural heritage nog nasljeđa za razvoj našeg društva u cjelini. for the development of our society as a whole.

94 95 ICOM BiH, u saradnji sa nacionalnim komitetima ICOM BiH, in cooperation with ICOM national ICOM-a u regionu, Regionalnom alijansom committees in the region, Regional Alliance ICOM SEE za JI Evropu, ICOM-om Evrope, ICOM SEE for SE Europe, European ICOM, Ministarstvom civilnih poslova BiH, UNESCO Ministry of Civil Affairs BiH, UNESCO Antenna uredom u BiH, te bosanskohercegovačkim Offi ce in BiH, and Bosnia and Herzegovina’s muzejskim, ali i relevantnim domaćim i međuna- museum, as well as other relevant domestic rodnim institucijama, učestvuje u realizaciji and international institutions, participates in programa na podizanju svijest i edukaciji o šteti the implementation of programs on raising awareness and education about the damage that koju mogu prouzrokovati ilegalna iskopavanja, may be caused by illegal excavation, illegal nezakonit izvoz ili krađa kulturnih dobara. export or theft of cultural property. Cilj ovih aktivnosti je povećanje svijesti o The objective of these activities is to increase problemu ilegalne trgovine kulturnim dobrima, te the awareness on the problem of illegal traffi c of jačanje međunarodne stručne i tehničke saradnje cultural property, and to strengthen international izradom buduće baze podataka ukradenih professional and technical cooperation by creating kulturnih dobara i onih izloženih riziku od future database of stolen cultural property and of krađe, kako onih koja se nalaze u zemlji tako i those which are exposed to the risk of theft, both onih u inozemstvu. for those located in the country and abroad. Kroz obrazovanje baštinskih stručnjaka iz BiH Through education of heritage experts from i prezentaciju stanja pokretne kulturne baštine BiH and the presentation of the state of movable nastale izmjenama granica i carinske kontrole, cultural heritage resulting from the changes of koje omogućavaju i lakši odliv kulturne baštine borders and customs controls, which enable easier izvan zemlje porijekla, ICOM BiH posebno outfl ow of cultural heritage outside its country of origin, ICOM BiH particularly points out the ukazuje na probleme vezane uz ilegalnu trgovinu issues related to illegal traffi c in cultural property, kulturnim dobrima, te predlaže rješenja i mjere and proposes solutions and measures for effective za efi kasnu zaštitu i osiguranje muzeja i kulturne protection and insurance of museums and cultural baštine, od krađa i nedopuštene preprodaje heritage, from theft and illicit traffi cking of predmeta, uključivši i one s arheoloških objects, including those from archaeological sites, lokaliteta, etnografskih cjelina i dr. ethnographic units and others. Kroz realizirane programe uspostavljena je International cooperation in this fi eld and međunarodna saradnja u ovoj oblasti i stalna constant exchange of information has been razmjena informacija. established through implemented programmes.

96 Od prevoda ICOM-ovog Etičkog kodeksa za From the translation of the ICOM Code of Ethics for muzeje (2007.) koji sadrži principe koji igraju Museums (2007), which contains principles that play ključnu ulogu u borbi protiv ilegalne trgovine a key role in the fi ght against illicit traffi c of cultural kulturnim dobrima, do ICOM-ove Crvene property, to ICOM Red List, ICOM BiH participated liste, ICOM BiH je učestvovao u realizaciji in the implementation of numerous programmes, brojnih programa poput tri velike regionalne i such as three major Regional and International Conferences on the state of and proposals for međunarodne konferencije o stanju i prijedlozima revitalization of cultural and natural heritage in the za revitalizaciju kulturne i prirodne baštine region of SE Europe, as well as seminars, workshops, u regionu JI Evrope, seminara, radionica, printing of publications, etc. štampanju publikacija i sl. The decision to prepare the ICOM Red List for Od lu k a d a se napr av i ICOM- ova Cr vena list a za J I SE Europe, as one of the main instruments in the Evropu uslijedila je nakon niza seminara na temu combat against illegal trade in cultural property, zaštite kulturnog nasljeđa u JI Evropi održanih followed a series of seminars on the topic of između 2012. i 2015. godine, te pokazatelja da protection of cultural heritage in SE Europe held u JI Evropi postoji jasna interakcija između between 2012 and 2015, and indications that there transfera kulturnih dobara i kriminalnih grupa is a clear interaction between the transfer of cultural uključenih u trgovinu drogom ili oružjem. property and criminal groups involved in drug Od 2016. godine, u saradnji sa Ministarstvom traffi cking or arms traffi cking in SE Europe. civilnih poslova BiH, UNESCO uredom u Since 2016, in cooperation with the Ministry Sarajevu, i nadležnim državnim i entiteskim of Civil Affairs in Bosnia and Herzegovina, UNESCO Antenna Offi ce in Sarajevo, and relevant institucijama, ICOM BiH učestvuje u realizaciji state and entity institutions, ICOM BiH has been sastanaka radne grupe za implementaciju participating in the realization of coordination UNESCO Konvencije iz 1970. godine, s ciljem meetings for implementation of UNESCO 1970 jačanja koordinacije aktera u borbi protiv ilegalne Convention, with the objective to strengthen the trgovine kulturnim dobrima. coordination of actors in the fi ghts against illicit Cilj ove aktivnosti je razvijanje baze podataka traffi c of cultural property. o ukradenim i ugroženim kulturnim dobrima u The aim of this activity is to develop the database muzejima, izrada ICOM-ove Crvene liste za JI of stolen and endangered cultural property in

97 Evropu, kao jednog od glavnih instrumenata u museums, to prepare the ICOM Red List for SE borbi protiv ilegalne trgovine kuturnim dobrima, Europe, and to prepare the recommendations for te izrada preporuka za buduće akcije u borbi protiv future actions in the fi ght against illicit traffi c of ilegalne trgovine kulturnim dobrima u BiH. cultural property in Bosnia and Herzegovina.

Alma Leka, muzejska savjetnica Alma Leka, museum advisor Chairman of ICOM of Bosnia and Herzegovina predsjednica ICOM-a Bosne i Hercegovine

98 Izbor dječijih literarnih i likovnih radova na temu Obrazovanje za sve i Svjetska baština

The Selection of Children's Literary and Art Works on Topics Education for All and World Heritage

99 OBRAZOVANJE ZA SVE EDUCATION FOR ALL

Svako dijete ima po jednu školu u svojoj mašti. Each child has one school in its imagination. Škola iz dječije mašte je neobična škola i svi je School of child's imagination is unusual school zamišljamo kao školu punu igre i zabave. and we all think of it as a school full of games Tako i ja u svojoj mašti imam pomalo čudnu and entertainment. školu. To je škola sa više spratova i puno djece I also have a bit strange school in my imagination. kojima ništa nije zabranjeno. To su crna, žuta It is a school with many fl oors and a lot of kids i bijela djeca, bogata i siromašna. Svaki sprat and nothing is prohibited to them. These are bi imao mnogo različitih sadržaja. Na prvom black, yellow and white children, rich and poor. spratu bi bile dvije sale, jedna za tjelesni odgoj, a Each fl oor would have a lot of different contents. druga za razne igre i dječaka i djevojčica. Drugi The fi rst fl oor would have two gyms, one for sprat bi bio za odmor gdje bi svi uživali u igri physical education and other for many different i raznoj hrani, zajedno bi jeli istu užinu i pili games for boys and girls. The second fl oor would tople napitke u hladnim zimskim danima. Na be for relaxation where everyone would enjoy in trećem spratu bi bilo mnogo učionica u kojima fun games and all kinds of food. We would eat bi učenici učili sve i svašta, jer bez znanja smo the same snacks together and we would drink „ništa“. Učili bi brojeve i slova, čitali lektire, hot beverages in the cold winter days. On the izučavali prirodu i druge nepoznate stvari. Ipak, third fl oor would be many different classrooms dodala bih i četvrti sprat na kojem bi mogli učiti in which students would study all sorts of things, ples, balet, svirali bi i pjevali. Ako bi se razboljeli because we are „nothing” without knowledge. ili slučajno povrijedili na ovom spratu bi bila We would learn about numbers and letters, i jedna ambulanta u kojoj bi djecu pregledala we would read books, study nature and other nježna i dobra doktorica. Željela bih da su sva unknown things. However, I would also add djeca sretna u školi iz moje mašte, da lako stiču the fourth fl oor where we could practice dance, znanja i imaju dobre ocjene, jer na to imaju pravo. ballet, we would play the instruments and sing. Ipak, ne vole sva djeca školu. Neki bi željeli da If we get sick or accidentally injured, there se u školu ide samo tri dana, a svakog dana da would be one ambulance on this fl oor, where imaju po tri časa. U školu i iz škole bi putovali the children would be examined by gentle and u šarenim balonima. Ta škola bi imala dvorište kind doctor. I wish that all children are happy okićeno raznoraznim slatkišima. Drveće bi in the school from my imagination, that they

100 bilo od čokolade, a na njegovim granama visile easily acquire knowledge and have good grades, bi bombone i karamele. I trava i cvjetovi bili because they are entitled to that. However, not bi slatki. U ovakvoj školi pet plus pet bilo bi all children like school. Some would like to go to pedesetpet, slovo“A“ bi se pisalo naopačke, a na school only for three days in a week, and to have engleskom jeziku bi se „oči“ izgovaralo „NOSE“ only three classes each day. We would travel umjesto „EYES“. to school and back in colourful balloons. That Eh, to bi bilo baš smiješno obrazovanje. Bez school would have yard decorated with different obzira što je ova škola samo moja mašta i mašta candies. Trees would be made of chocolate, and mnoge druge djece, škola ipak, treba da ima on its branches would be sweets and toffees. učitelje i nastavnike koji će podjednako brinuti Also, grass and fl owers would be sweet. In this o svoj djeci, bez obzira na njihove razlike. Mašta school fi ve plus fi ve would be fi fty-fi ve, the letter je mašta, a stvarnost je stvarnost, zato uzimam „A” would be written upside down, and „EYES” torbu u rukei žurim da ne zakasnim u svoju staru would be pronounced as „NOSE” in English. školu koja me vjerno čeka. Oh, that would be very funny education. No matter that this school is just my imagination and the imagination of many other children, the school still has to have teachers who would take care of Modrić Azra III-1 their children, regardless of their differences. The JU OŠ „Banovići Selo“ imagination is imagination, but reality is reality, Banovići so I will take the bag in my hands and hurry not to be late to my old school which waits for me faithfully.

Modrić Azra III-1 Public Institution Primary School „Banovići Selo” Banovići

101 „Naša svjetska baština“ „Our World Heritage“

Nataša Todorović, 12 godina JU Prva osnovna škola Brčko

102 „Kwi`evnik – nagla{enim o~ima gleda spomenike kulture, o duhu vremena pi{e“ „The Writer – with prominent eyes watches the world, about the spirit of time he writes“

Marija Đurković , 12 godina JU Prva osnovna škola Brčko

103 Jedne sam noći sanjao čudan san, One night I dreamt a strange dream, moja Bosna nekad i sad. my Bosnia now and as it used to be. U tom sam snu sreo Kulina bana, Kulin Ban was who I met in my dream Ispričao mi priču koja je bila sjajna. He told me a spledid story full of gleam. Svjetska baština je bila kao kruna sjajna, World heritage was like a shiny crown, to je naše bogatstvo, a ne neka skrivena tajna. It is our wealth, not some hidden mistery. Kada se prenu iz dubokog sna, When I was awoken from the deep sleep, Radost ista danas kao i nekad. The happines is same today as it used to be.

Adin Nezić, Iva Adin Nezić, IVa (9 years) OŠ „Hasan Kikić“, Gradačac Primary School „Hasan Kikić”, Gradačac Theme: „World Heritage”

104 OBRAZOVANJE ZA SVE EDUCATION FOR ALL

Moje ima je Alma Pašalić. Neko će reći:“Da, i?“ My name is Alma Pašalić. Someone would Ali ako vam kažem da mi je kao trogodišnjakinji say: „Yes, so?” But if I say that I was diagnosed ustanovljeno oštećenje sluha onda ćete vjerujem with hearing loss when I was three years old, I zastati. S tim saznanjem moj i život mojih believe that you would stop there. That completely roditelja promijenio se iz temelja. Moji roditelji changed my life and the life of my parents. My parents started the lifelong struggle for us, with su uz pomoć stručnjaka krenuli u za nas the help of experts, and rehabilitation, and they cjeloživotnu borbu i rehabilitaciju, a uvijek su always had only one thing in mind – how to help imali na umu samo jednu stvar - pomoći mi da me i n becomi ng capable to overcome life obst acles. budem osposobljena u savladavanju životnih With much effort and sacrifi ce, day after day, I prepreka. Uz mnogo truda i odricanja dan po dan learned letter by letter, number by number, and at usvajala sam slovo po slovo, broj po broj i tako sa the age of fi ve, I learned to read, write, calculate pet godina naučila čitati, pisati, sabirati i usvajati and I adopted the new knowledge in order to enrol nova znanja da bih bila spremna za upis u prvi in the fi rst grade. And then we were surprised. razred. A onda je uslijedilo iznenađenje. S tim predznanjem sunčanih aprilskih dana s With this basic knowledge, on a sunny April day, majkom sam obišla nekoliko obližnjih škola kao I visited several nearby schools with my mother as kandidat za upis u prvi razred. U razgovoru sa a candidate for admission to the fi rst grade. In an pedagozima moji roditelji dobili su objašnjenje interview with the pedagogue, my parents were da ne primaju djecu sa posebnim potrebama i da given the explanation that they do not accept the pokušamo u specijalnoj školi. Tada mi ništa nije children with special needs and that we should bilo jasno, s čuđenjem sam gledala u majčino try in special school. I did not understand that, I looked with amazement at my mother's worried, zabrinuto, uplakano lice. Zabrinuto sam upitala crying face. I asked my mother anxiously: „What majku: “Šta se dešava i zašto ove tete ne žele da ja is going on and why those ladies don't want me idem u njihovu školu?“ Majka čučnu ispred mene to go to their school?” Mother crouched in front i s blagim izrazom loca pomilova me po glavi i of me with a mild expression on her face, patted reče: „Ne žele te zato što sidijete sa posebnim me on the head and said: „They don't want you potrebama“. A šta su to posebne potrebe? because you are a child with special needs.” And Pitala sam se a šta to znači biti poseban? Možda what are the special needs? nešto ne znam? Kako? Ja znam čitati, pisati, crtati, I wondered what does it mean to be special? družiti se, igrati i raditi sve kao ostala djeca, a Maybe I don't know something. But, how? I know

105 nisu „posebna“. Ja sam mislila da biti „poseban“ how to read, draw, socialize, play and do all things znači nešto lijepo, nešto dobro. Međutim, majka that other children do, and they are not „special”? mi je objasnila da poseban znači biti drugačiji od I thought that „special” meant something nice, ostalih. Ja se nisam osjećala takvom, bez obzira good. But, mother explained to me that special kako su me drugi posmatrali. Ja sam samo željela means to be different from the others. I never da idem u školu, da učim, da imam učiteljicu, felt that way, no matter how others saw me. I just da stičem nova znanja. Moji problemi sa sluhom wanted to go to school, to study, to have teacher, to acquire new knowledge. My hearing problems nisu predstavljali nikakvu prepreku mojem umu did not constitute any obstacle to my mind, which koji je bio željan znanja. was eager for knowledge. Bio je jedan lijep, proljetni dan. Činio se običan, It was a nice, spring day. It seemed ordinary, but ali nije bilo tako. O njemu sam često sanjala i it was not like that. I often dreamed about it and I često ga priželjkivala. Ubrzo će se pokazati da wished it. Soon it will be shown that this day will će taj dan donijeti velike promjene u moj život bring big changes to my life and education which i moje školovanje koje je od velike važnosti za is very important for my future. I was in the third moju budućnost. Tada sam pohađala treći razred grade of special school, school for children with u specijalnoj školi, školi za djecu djelimično ili hearing impairment. The results that I achieved potpuno oštećenog sluha. Rezultati koje sam were above the expected, contrary to my hearing ostvarivala su bili iznad očekivanog naspram impairment and one teacher suggested to my moga oštećenja sluha i u razgovoru sa jednom mother to go to the primary school „Kreka” nastavnicom, rodio se prijedlog da moja majka and to try to talk with the school management. ode u OŠ „Kreka“ i da pokuša razgovarati sa Back then, Primary School „Kreka” started with me na d ž me ntom škole. Ta d a je OŠ „ K rek a“ počela implementation of legal provisions on inclusive sa primjenom zakonskih odredbi o inkluzivnom education and they were happy to have me there without any prejudice. That was the happiest day obrazovanju i rado su me bez ikakvih predrasuda of my life. primili. To mi je bio najsretniji dan u životu. Each new day, when I went to school, represented Svaki novi dan, odlazak u školu predstavljali su the challenge to me. Also, new materials were mi nove izazove. Također, nova gradiva su mi my challenges and I tried to overcome them and bili izazovi, a ja sam se trudila da ih prevaziđem to learn them as soon as possible. Teachers and i što prije naučim. Učitelji, nastavnici i drugari friends were doing their best to help me and to mnogo se trude da mi pomognu i olakšaju. make it easier for me. With my dedication and Nastojim svojim zalaganjem i trudom doprinijeti hard work, I try to contribute to my school and da se ime moje škole pronosi na najbolji način i to promote it in a best possible way, and I don't

106 da ne budem neskromna tako i jeste. Gdje god, want to sound immodest, but that is how it is. i kako god, ja ću nastojati da promovišem svoju Where ever and when ever, I will try to promote OŠ „Kreka“. my Primary School „Kreka”. Moji roditelji i ja htjeli smo na neki način da se zahvalimo i odužimo svim uposlenicima i My parents and I wanted, in some way, to thank drugarima u Osnovnoj školi „Kreka“ što su mi and repay to all employees and friends at the pomogli da se moj san ostvari i da ravnopravno primary school „Kreka”, because they helped me to achieve my dream and allowed me to acquire i sa drugom djecom stičem nova znanja i da se new knowledge as equal to other children and to borim za svoje mjesto ispod Sunca. fi ght for my place under the sun. U avgustu mjesecu bio je raspisan natječaj od There was a public call in August by UNICEF for UNICEF-a za Šampiona inkluzije. Tada se the Champion of Inclusion. The right opportunity ukazala prava prilika koja je došla u pravo vrijeme came and we did not want to miss it. My mother i htjeli smo je iskoristiti. Majka je nominovala OŠ nominated the Primary School „Kreka” for the „Kreka“ za Šampiona inkluzije navodeći sve što Champion of Inclusion stating everything that je u školi urađeno za mene, ali da u školi pored school done for me, but also that, besides me, mene nastavu pohađa i još nekoliko učenika sa there are more children with disabilities, and there poteškoćama a i djeca romske populacije i da se are also Roma children and that the inclusion is u školi sprovodi inkluzivno obrazovanje. Navela implemented in the school. She stated that the je i da OŠ „Kreka“ može poslužiti kao pozitivan Primary School „Kreka” may be the positive primjer kako pristupiti djeci sa poteškoćama u example in how to approach the children with cijeloj Bosni i Hercegovini i da je škola „Kreka“ disabilities in whole Bosnia and Herzegovina and primjer škole koja nudi obrazovanje za sve. that the Primary School „Kreka” offers education Kada su iz UNICEF-a javili da je OŠ „Kreka“ for all. When they called us from UNICEF and told us that the Primary School „Kreka” was nositelj priznanja Šampiona inkluzije, svi smo se awarded with the title „Champion of Inclusion”, prijatno iznenadili i nismo mogli vjerovati, iako we all were pleasantly surprised and we could not smo znali i osjećali da to tako. believe, although we knew and felt that was it. Za mene i moje roditelje Osnova škola „Kreka“ je To me and to my parents the Primary School bila i bit će šampion. Moje školovanje u „Kreki“ „Kreka” has been and will be the champion. My je od velikog značaja za mene i ostalu djecu. education in „Kreka” is of great importance for Ja mislim da bi svako dijete trebalo da voli školu me and other children. i da je obrazovanje veoma važno u životu svakog I believe that each child should love school and djeteta. Tu stičemo nova znanja, razvijamo that the education is very important in life of

107 interesovanja i razne sposobnosti. Nastavnici every child. We achieve new knowledge there, se trude da od nas naprave dobre i prave ljude develop interests and different skills. Teachers i da znamo cijeniti i poštovati različitosti are trying to make us good and proper people među nama. Najbitnija stvar za svako dijete je and they are trying to teach us to appreciate and obrazovanje, stoga bih poručila svoj djeci da respect the differences among us. Education is the nikad ne odustaju od svojih snova i svojih ciljeva most important thing for every child, therefore I i da se bore, uče i da se trude. U sjećanju će mi would recommend to all children to never give up on their dreams and their goals and to fi ght, learn uvijek ostati riječi moje drugarice nastavnice: and work hard. I will always remember the words „Ocjena nije mjerilo znanja“ i da se svaki trud of my teacher: „The grade is not a measure of isplati makar bio zrno pijeska u pustinji. Zato se knowledge”, and that every effort pays back even trebamo truditi, izvršavati svoje obaveze, cijeniti if it was a grain of sand in the desert. That is why druge i drugačije i poštovati svoje nastavnike we should work hard, perform our obligations, koji nam bezuvjetno s puno ljubavi prenose svoje appreciate others and different and respect our znanje. Samo je nebo granica. teachers who unconditionally and lovingly pass on their knowledge to us. The sky is the limit. JU OŠ „Kreka“ Tuzla Alma Pašalić VIIIa Public Institution Primary School „Kreka” Tuzla Alma Pašalić VIIIa

108 „Višegrad - Na Drini ćuprija“ „Višegrad – The Bridge on the Drina“

Nejra Omerhodžić, 6 godina JU za predškolski odgoj i obrazovanje Visoko

109 „Žičara Trebević – Sarajevo“ „Trebević Cable Car – Sarajevo“

Anas Bečar, 6 godina JU za predškolski odgoj i obrazovanje Visoko

110 „Nekropola Radimlja u Stocu“ „Necropolis Radimlja in Stolac“

Hena Jusić, 6 godina JU za predškolski odgoj i obrazovanje Visoko

111 „Naša svjetska baština – Stari most u Mostaru“ „Our World Heritage - Old Bridge in Mostar“

Selma Džanović, 13 godina JU OŠ Novi Grad, Tuzla

112 „Naša svjetska baština“ „Our World Heritage“ Ermin Kosić, 13 godina Centar za djecu i omladinu sa posebnim potrebama „Los Rosales“ Mostar

113 „Naša svjetska baština“ „Our World Heritage“ Dajla Alibegović, 15 godina Umjetnička škola Nusret Keskin Braco, Bihać

114 Sadržaj

Uvodna riječ 5 Introduction Мандат Државне комисије за сарадњу Босне и Херцеговине с УНЕСКОМ 9 The Mandate of the National Commission for Cooperation between Bosnia and Herzegovina and UNESCO 25 godina saradnje UNESCO-a i Bosne i Hercegovine 17 The 25 Years of Cooperation of UNESCO and Bosnia and Herzegovina Bosna i Hercegovina - članica Komiteta za svjetsku baštinu 21 Bosnia and Herzegovina - Member of the World Heritage Committee Svjetska baština u Bosni i Hercegovini 25 World Heritage in Bosnia and Herzegovina Područje Starog mosta Starog grada Mostara 27 Old Bridge Area of the Old City of Mostar Мост Мехмед паше Соколовића у Вишеграду 31 Mehmed Pasha Sokolovic Bridge in Višegrad Упис стећака на Листу свјетске баштине УНЕСКА 36 Inscription of Stećci on the UNESCO World Heritage List Nematerijalna baština u Bosni i Hercegovini 42 Intangible Heritage in Bosnia and Herzegovina Змијањски вез 45 Zmijanje Embroidery Konjičko drvorezbarstvo 49 Konjic Woodcarving Брање траве иве на Озрену 52 Picking of Iva Grass on Ozren Mountain Dokumentarna baština u Bosni i Hercegovini 56 Documentary Heritage in Bosnia and Herzegovina

115 Sarajevska hagada 57 Sarajevo Haggadah Rukopisna zbirka Gazi Husrev-begove biblioteke 60 Manuscript Collection of the Gazi Husrev-Bey Library Primjena konvencija u oblasti obrazovanja 65 Implementation of Conventions in the Field of Education Sedam godina zajedničke borbe protiv dopinga 69 Seven Years of Joint Fight against Doping DIKTAS: Zaštita i održivo korištenje podzemnih voda Dinarskog Krša 73 DIKTAS: Protection and Sustainable Use of the Dinaric Karst Groundwaters Medijska i informacijska pismenost 77 Media and Information Literacy Internacionalni festival Sarajevska zima 80 International Festival Sarajevo Winter Projekat Bijenale savremene umjetnosti D-0 Underground 85 The Project Biennial of Contemporary Art D-0 Ark Underground Mеђународна научна конференција „Cавремени материјали“ 89 International Scientifi c Conference “Contemporary Materials” Mapiranje fi lmske industrije u BiH 91 Mapping Film Industry in BiH Udruženje ICOM-Nacionalni komitet BiH 94 ICOM - National Committee of Bosnia and Herzegovina Izbor dječijih literarnih i likovnih radova na temu Obrazovanje za sve i Svjetska baština 99 The Selection of Children’s Literary and Art Works on Topics Education for All and World Heritage

116 117 118 119