Xüsusi buraxılış 23 avqust 2013

Special edition August 23, 2013 Cəbrayıl rayonunun işğalının 20 illiyi ilə bağlı A brief historical information on the 20th qısa tarixi məlumat anniversary of the occupation of district

Cəbrayıl rayonu Azərbaycan The in the south of the Respublikasının cənubunda, Kiçik Qafqaz Republic of , in the south-east of the dağlarının cənub-şərqində, Araz çayının sol mountains of the Small Caucasus, on the left sahilində, cənub tərəfdən İran İslam bank of the Aras River bounded by the Islamic Respublikası, cənub-qərbdən Zəngilan, qərbdən Republic of Iran from the south, Zengilan Qubadlı, şimaldan Xocavənd, şərqdən isə Füzuli district from the south-west, Gubadly district rayonları ilə həmsərhəddir. from the West, Khojavand district from the Tarixi araşdırmalar göstərir ki, Qarabağın north, and Fuzuli from the East. səfalı, dilbər guşələrinin birində yerləşən The historical researches show that Cəbrayıl əraziləri qədim insanların formalaşdığı Jabrayil areas which located in one of the yerlərdən biridir. Belə ki, məşhur Azıx beautiful and charming spots of the Nagorny mağarasının Cəbrayıl qəzası ərazisində olması Karabagh are one of the places where ancient eyni zamanda Tumas Ata dağının ətəyində, people had been formed. Thus, the well-known Dağtumas kəndi yaxınlığındakı “Nəfəsli dərə” Azykh Cave in Jabrayil territory, at the same deyilən ərazidə bizim eradan əvvəl milyon illərlə time in the foothill of the mountain of the tarixi olan “Divlər Sarayı” mağarasının mövcud “Tumas Ata” (Father Tumas), near the village of olması ona əsas verir ki, ibtidai insanların Dagtumas million years old "Nefesli dere" area yaşadığı qədim yerlərdən biri də məhz Cəbrayıl of so-called, “The palace of Ogress” cave are the ərazisindədir. Tədqiqatlar göstərir ki, Azıx facts that Jabrayil territory has been the ancient mağarasında yaşaya ulu əcdadlarımızla “Divlər residence places of the primitive people. Studies sarayı”nda yaşayan qədim insanlar arasında çox show that there was a close relationship between yaxın əlaqələr olmuşdur. our ancestors in Azykh Cave and the ancient Cəbrayıl rayonunun adı rayonun mərkəzi people living in the “The palace of Ogress” olan Cəbrayıl kəndinin adından götürülmüşdür. cave. Bu kəndin əsasını qoymuş Cəbrayıl ata VIII The name of the Jabrayil district has been əsrdə yaşayıb və Ziyarət dağından Araz çayına taken from the name of the village of Jabrayil, qədər ərazilər Cəbrayıl ataya və onun the centre of region. Father Jabrayil who is the övladlarına məxsus olmuşdur. Rayonun adı establisher of village lived in the VIII century İslamda və monoteist dinlərdə Allaha ən yaxın and the territories from the mountains Ziyarat to mələk olan Cəbrayılın adı ilə əlaqələndirilir. the Aras River belonged to father and his Cəbrayıl sözü ərəb dilində “Allahın qulu”, children. The name of district is connected with məcazi mənada Allaha yaxın olan adam the name of Jabrayil the most close angel to God deməkdir. Toplanmış etnoqrafik məlumatlara in Islam and monotheistic religions. Jabrayil in istinadən məlum olur ki, Cəbrayıl atanın Arabic means “the servant of God”, a person Mirzəcan, Yarəhməd, Şahvələd, Qurban, Hasan, close to God in figurative sense. Based on Bünyad, Maşan, Xubyar və Xələf adlı oğlanları ethnographic data collected, it is known that olmuş və onların adları ilə kəndlər salınmışdır. Father Jabrayil had sons named Mirzajan, Yəni indiki Mirzəcanlı, Yarəhmədli, Şahvələdli, Yarahmad , Shahvalad, Kurban, Hasan, Bunyad, Hasanlı, Maşanlı, Xələfli, Xubyarlı, Qurbantəpə Mashan, Khubyar, Khalaf. And their names və s. kəndlər onların adı ilə adlandırılmışdır. were given to the villages. In other words, Həqiqətən də Cəbrayıl kəndinin şimalında Mirzajan, Yarahmadli , Shahvaladli, Kurbanli, Cəbrayıl-ata adlı məqbərənin (uzunluğu 4,5 Hasanli, Bunyadli and other villages are called metr, eni 2,4 metr, hündürlüyü 1,8 metr) izləri by their name. indiyə qədər qalır. Indeed, in the north of the village of Cəbrayıl əraziləri eramızdan əvvəl VII Jabrayil, the traces of Father Jabrayil's əsrdə Mil düzündən başlayaraq Urmiya gölünün mausoleum (length 4.5 m, width 2.4 m, height şimalınadək ərazilərdə mövcud olmuş Çarlığın, 1.8 m) still remain. eramızdan əvvəl VII-III əsrlərdə Midiya In VII century B.C Jabrayil territory was a dövlətinin və Əhəməni İmperiyasının tərkibində part of a kingdom that existed in the areas from olmuşdur. O dövrlərdə Cəbrayıl əraziləri Mil to the north of Lake Urmia and the Median Pazkank, sonralar Əhristan və nəhayət Dizaq and Achaemenid Empires in VII-III centuries adlanan mahalın tərkibinə daxil idi. Əhristan B.C. At that time Jabrayil territory was in the mahalı Qarabağın, o cümlədən Cəbrayılın composition of the region called Pazkank, dağətəyi ərazilərini və Mil düzünün bir hissəsini, Ahristan and finally Dizak. Ahristan region Dizaq mahalı isə Quruçay (Füzuli) Araz və consisted of Nagorny Karabakh's and Jabrayil's Həkəri (Zəngilan, Qubadlı) çayları arasındakı foothill areas, and a portion of the Mil plain. zonanı və Cəbrayılın Arazboyu ərazilərini əhatə Dizak region consisted of Guruchay (Fuzuli) and edirdi. the zone between the Aras and Hekeri rivers Cəbrayıl əraziləri Kür-Araz (Zengilan, Gubadli) and a part of Jabrayil places mədəniyyətinin təşəkkül tapdığı və qədim Şərq- near the Aras river. Qafqaz mədəniyyətlərinin qovuşduğu Jabrayil territory is one of the centers mərkəzlərdən biridir. Cəbrayıl ərazilərində olan where the Kur-Araz culture formed and the təbii mağaralar, siklop tipli tikintiləri, daş ancient East-Caucasian cultures intersected. üzərində müxtəlif naxışlar, qədim yaşayış Natural caves, Cyclopes-type constructions, yerləri, istehkam və qəbiristanlıq qalıqları, different patterns on stones, ancient settlements, habelə ibtidai alət hazırlamaq üçün çaxmaqdaşı, fortifications, and the remains of the cemetery, əhəngdaşı, vulkanik şüşə (dəvəgözü) kimi as well as the primary tool for making flint, xammalların olması ərazilərin eramızdan çox- limestone, volcanic glass of raw materials show çox əvvəllər məskunlaşmasından xəbər verir. that Jabrayil territory has been the residence Cəbrayıl ərazisində dünya memarlıq place of the ancient people in B.C. sənətini bəzəyən Azərbaycan memarlıq tarixində There are many of the monuments, özünəməxsus yer tutan çoxsaylı monumental bridges, towers, tombs in Jabrayil which hold a abidələr-körpülər, qalalar, türbələr, kümbəzlər, special place in Azerbaijan's architectural məscidlər vardır. Bu abidələrdən biri də dünya history. One of the monuments of architecture of memarlıq sənətinin ən nadir incilərindən olan the rarest pearls in the world is Khudaferin Xudafərin körpüləridir. Araz çayı üstündə ucalan bridges. The greatest bridges on the Aras river bu körpülər Hindistandan tutmuş Yaxın və Orta from India to North and the Middle Easts, Şərqlərə Şimalı Azərbaycan, bütün Qafqaz və through the Caucasus and Derbent the Dərbənd vasitəsilə Rusiya və Qərbi Avropa development of trade relations between Russia ölkələri arasında ticarət əlaqələrinin inkişafı, and Western European countries, provided a qədim İpək yolunun müntəzəm fəaliyyətdə regular event of the ancient Silk Road and at the olmasını təmin etmiş və eyni zamanda böyük same time have played very important role in the Azərbaycanın Cənubi ilə Şimalının iqtisadi və enlargement of economic and cultural relations mədəni əlaqələrinin genişlənməsi üçün müstəsna between the North and the South Azerbaijan. rol oynamasıdır. The most ancient of this bridges with 11 Bu körpülərdən ən qədimi olan on bir spans, length 130, width 6, height of 12 meters aşırımlı, uzunluğu 130, eni 6, hündürlüyü 12 was built during the Achaemenid Empire in VI- metr olan körpü Əhəmənilər İmperiyası III centuries B.C and later re-established in the zamanında eramızdan əvvəl VI-III əsrlərdə XII century during the reign of Eldəgizlər. The tikilmiş, sonralar XII əsrdə Eldəgizlər second one of the old bridges (in 800 meters hakimiyyəti dövründə yenidən qurulmuşdur. below of the direction of Aras river) with 15 Qədim körpüdən 800 metr aşağıda (Araz çayının spans, length 200 meters, width of 4.5 meters axarı istiqamətində) tikilən 15 aşırımlı, uzunluğu and a height of 10 meters was built in I century 200 metr, eni 4,5 metr, hündürlüyü 10 metr olan A.D and re-established in the XIII century ikinci körpü isə eramızın I əsrində inşa edilmiş during the reign of Elkhanies. The name of və XIII əsrdə Elxanilər dövründə yenidən bərpa Khudaferin consists of two words "Khuda" and edilmişdir. Xudafərin “xuda” və “afərin” "afarin". "Khuda" means God, "Afarin" means sözlərindən ibarətdir. “Xuda”-Allah deməkdir, applause. The whole expression means "created “afərin” isə alqış, mərhəba mənasını verir. İfadə by God", "Applouse to God". bütövlükdə “Allah tərəfindən yaradılmış” The area of Jabrayil is rich with large “Allaha alqış” “Allaha mərhəba” deməkdir. number of other archaeological and historical Cəbrayıl ərazisi çoxlu sayda digər arxeoloji architecture monuments. "Maiden Tower" (XII- və tarixi memarlıq abidələrilə də zəngindir. Diri XIV centuries) on the mountain of Diri, "Gala dağında XII-XIV əsrlərdə tikilən “Qız qalası” Burju" (V-VI centuries) on the mountain of Tey, orta əsr memarlığının, Tey dağının (Sirik kəndi) "Jangulu" in Galajik village, "Gumtapa and the zirvəsində V-VI əsrlərin yadigarı olan “Qala Mosque hill" mounds, the Cyclopes buildings- bürcü” Cəbrayıl kəndindəki “Sultan Məscid” near Tatar village, in Shikhlar village "Circular hamamı, Qalacıq kəndindəki “Canqulu”, tombs", "Bashikesik kumbaz" in Dagtumas “Qumtəpə və Məscid təpəsi” kurqanları, Tatar village, mosque-madrasa complex in Chalebilar kəndi yaxınlığında e.ə III minilliyə aid siklop village, Circular and Eight-pointed tomb and tikintiləri, Şıxlar kəndində “Dairəvi türbə” mausoleums in Khubyarli village are good Dağtumas kəndində “Başıkəsik kümbəz”, examples of them. Çələbilər kəndində məscid-mədrəsə kompleksi, After the death of Nadir Shah in 1747, Xubyarlı kəndində Dairəvi və Səkkiz guşəli Karabakh, Nakhchivan, Sheki, Shirvan, Guba türbələr və məqbərələr belələrindəndir. etc. khanates emerged. Jabrayil was included in 1747-ci ildə Nadir şahın ölümündən the territory of the Karabakh khanate. In 1841, sonra Azərbaycanda müxtəlif xanlıqlar-Qarabağ, Karabakh province including Jabrayil territory Naxçıvan, Şəki, Şirvan, Quba və s. xanlıqlar was in the composition of Khazar (Kaspian) yarandı. Cəbrayıl ərazisi də Qarabağ xanlığına region (capital Shamaky). In 1846 it was given daxil idi. 1841-ci ildə Qarabağ əyaləti, o under the reign of Shusha region. In 1873 cümlədən Cəbrayıl ərazisi mərkəzi Şamaxı Jabrayil and nearby territories were taken out şəhəri olan Xəzər vilayətinin, 1846-cı ildə isə from the reign of Shusha and independent yeni yaradılmış Şuşa qəzasının tabeliyinə verildi. Jabrayil was organised in the province of 1873-cü ildə Cəbrayıl və ona qonşu olan ərazilər Yelizavetpol (Ganja). The territory of Jabrayil Şuşa qəzasının tabeliyindən çıxarılıb, district was 66.6 km2 with the population of Yelizavetpol (Gəncə) quberniyasının tərkibində 66360. The territories of Fuzulu, Khojavand, müstəqil Cəbrayıl qəzası təşkil edildi. Cəbrayıl from Khanlikh village of Gubadly region to the qəzasının sahəsi 66,3 min kv.km, əhalisi 66360 Aras river and Bartaz village of Zengilan regions nəfər idi. Qəza indiki Cəbrayıl, Füzuli, belonged to Jabrayil. The population of the Xocavənd rayonlarını, Qubadlı rayonunun district engaged in the breeding, cultivation, Xanlıq kəndindən Araz çayına və oradan da silkworm, dealt carpet-making. Zəngilan rayonunun Bartaz kəndinə qədər On 5 August 1876, Russian -Tatar school əraziləri əhatə edirdi. Qəzanın əhalisi əsasən with one class was formed in the center of maldarlıq, əkinçilik, baramaçılıq, xalçaçılıqla Jabrayil region. Sharia, the russian language, the məşğul olurdu. azeri language, arithmetic, calligraphy and 1876-cı ilin avqust ayının 5-də Cəbrayıl drawing were subjects in curriculum of school. qəzasının Cəbrayıl kəndində birsinifli rus-tatar Initially, the school was 34 pupils. In 1929, məktəbi fəaliyyətə başlamışdır. Məktəbin tədris Jabrayil province was abolished and on August planına şəriət, rus dili, Azərbaycan dili, hesab, 8, 1930 Jabrayil district was organised. The hüsnxət və rəsmxət fənləri salınmışdır. Məktəbə center of the district was Jabrayil town. The ilkin olaraq 34 şagird qəbul olunmuşdur. 1929- territory was 1050 km2 with the population of cu ildə Cəbrayıl qəzası ləğv olunur və 1930-cu il 24300 in the inside of present boundaries. avqust ayının 8-də mərkəzi Cəbrayıl kəndi In the Republic, 118 of the existing 813 olmaqla Cəbrayıl rayonu təşkil edildi. Rayonun underground water supplies are in Jabrayil ərazisi 1050 kv.km, əhalisi isə 24300 nəfər district. There are more than 360 natural springs olmuşdur. in the region. Jabrayil region has given lots of Respublikamızda mövcud olan 813 prominent state and public figures, artists, poets, kəhrizin 118-i Cəbrayıl rayonundadır. Rayonda writers, scientists to our Republic. 5 academics, 360-dan çox təbii bulaqlar var Cəbrayıl rayonu 75 doctors of sciences and professors, 170 Respublikamıza görkəmli dövlət və ictimai candidates of sciences were born in Jabrayil. xadimlər, el sənətkarları, şairlər, yazıçılar, elm On August 23, 1993 Jabrayil district was xadimləri vermişdir. Rayonda 5 akademik, 75 completely occupied by Armenian armed forces. elmlər doktoru-professor, 170-dən çox elmlər namizədləri yetişmişdir. Cəbrayıl rayonu 23 avqust 1993-cü ildə Ermənistan Silahlı Qüvvələri tərəfindən tamamilə işğal olunmuşdur: Cəbrayılın tarixini əks etdirən bəzi qədim Images reflecting the history of some of the abidələrin görüntüləri ancient monuments of Jabrayil

İbtidai insan məskəni. “Divlər sarayı” (Dağtumas k.) Siklop tikintiləri. E.ə III minillik(Tatar kəndi) The residence place of primitive people. Cyclopes-type constructions- III century B.C “The palace of Ogress” (Daghtumas vlg.) (Tatar village)

Siklop tikintiləri. E.ə III minillik (Tatar kəndi) Cyclopes-type constructions - III century B.C (Tatar village)

On bir aşırımlı Xudafərin körpüsü. B.e.ə V-VIII əsr (Qumlaq kəndi) Khudaferin bridge with 11 spans-V-VIII century B.C (Gumlak village)

On beş aşırımlı Xudafərin körpüsü. Eramızın I əsri (Qumlaq kəndi) Khudaferin bridge with 11 spans- I century (Gumlak village)

Qız qalası. XVI-XVII əsr (Xələfli kəndi) Sirik qalası. V-VI əsr (Sirik kəndi) "Maiden Tower"- XVI-XVII centuries (Khalafli vlg) “Sirik Tower”-V-VI centuries (Sirik vlg)

Sultanməcid hamamı. XVIII əsr (Cəbrayıl şəhəri) “Sultanmajid hamami”-XVIII century (Jabrayil city)

Başıkəsik kümbəz XIII-XIV əsr. (Dağtumas kəndi) "Bashikesik kumbaz"-XIII-XIV centuries (Daghtumas village)

Qədim qəbiristanlıq. XIV-XV əsrlər (Xubyarlı kəndi) The ancient cemetery- XIV-XV centuries (Khubyarli village)

Çələbilər kəndində məscid XVI əsr A mosque in Chalabilar village- XVI century

Səkkizguşəli türbə. XVI əsrlər (Xubyarlı kəndi) “Eight-pointed Tomb”-XVI century (Khubyarli village)

Mənzərə Şıxlar türbəsi XIV əsr (Şıxlar kəndi) Landscape “Shikhlar tomb”- XIV century (Shikhlar vlg)

İşğaldan əvvəl Cəbrayıldan görüntülər Views from Jabrayil before the occupation

Sirik kəndinin görünüşü və kənd ərazisindəki Pioner düşərgəsi The view of Sirik village and a scout camp in there

Cəbrayıl rayonu ərazisindəki meşələrdən görüntülər Forest views from Jabrayil

Cəbrayıl rayon mərkəzindəki qocaman çinar The oldest plane tree in the central square of Jabrayil

Cəbrayıl şəhərinə giriş The enterance of Jabrayil city

Şəhər mərkəzindəki 6 min yerlik stadion 6 thousand-seat stadium in the city center

“Ozan” istirahət mərkəzi “Ozan” recreation center

Dostluq bulağı “Dostluk” (Friendship) spring

Cəbrayıl mərkəzindəki 900 yaşlı çinar və onun yanındakı Kəhriz 900 years old plane tree and a spring next to it in the center of Jabrayil

Akademik Mehdi Mehdizadə adına tam orta məktəb A secondary school named after Academic Mehdi Mehdizadeh

180 çarpayılıq mərkəzi rayon xəstəxanası A central hospital with 180 beds in Jabrayil

İşğal nəticəsində Cəbrayıl rayonuna The damages of Jabrayil district after the dəymiş ziyan: occupation are as follows:

2 1.Ərazisi- -1050 kv.km 1.The territory- -1050 km 2.Əhalisi - -52604 nəfər (23.08.1993) 2.The population - -52604 persons (23.08.1993) -67312 nəfər (01.06.2013) -67312 persons (01.06.2013) 3.Ümumtəhsil məktəbləri- -72 ədəd/ 14500 şagird yeri 3.General education schools- 72 units/ 14500 rooms 4.Peşə məktəbi- -1 ədəd 4.Vocational schools - -1 unit 5.Xəstəxanlar- -8 ədəd 5.Hospitals- -8 units 6. Tarixi abidələr cəmi: -132 6. Historical monuments (total): -132

o cümlədən Including: -məscidlər- -5 -Mosques- -5 -abidələr- -127 -Monuments- -127

7.Muzeylər (Filiolla) -2 7.Museums (with branches) - 2 8.Mədəniyyət ocaqları- -149 8.Cultural centers- -149 9. Şəhər- -1 9. City- -1 10.Qəsəbələr- -4 10.Settlements- - 4 11.Kəndlər- -92 11.Villages- -92 12.Yaşayış evləri- -13147 ədəd 12.The houses of living- -13147 units 13.İctimai binalar- -886 ədəd 13.The public buildings- -886 units 14.Səhiyyə obyektləri- -77 ədəd/ 510 çarpayılıq 14.Medical objects- -77 units/ with 510 beds 15.Sənaye obyektləri- -8 ədəd 15.Industrial objects- -8 units 16.Kənd təsərrüfatı obyektləri -44 ədəd 16.Agricultural objects- -44 units 17.Avtomobil yolları cəmi: -990 km 17. Highways (total): -990 km

o cümlədən Including: -Respublika əhəmiyyətli -140 km -National importance - -140 km -Kənd arası yollar- -850 km -Country roads- -850 km

18.Körpülər- -56 ədəd 18.Bridges- -56 units 19.İçməli su kəmərləri- -95 km 19.Drinkable water pipes- - 95 km 20.Elektrik xətləri, avadanlıqları -381 km/1460 ədəd 20.Electric lines, equipments- -381 km/1460 units 21.Su anbarları- -28 ədəd 21.Water storehouses- -28 units 22.Suvarma sistemləri (metal borularla)-1150 km 22.The watering pipes (metal borularla) -1150 km 23.Nasos stansiyaları- -32 ədəd 23.Pump stations- -32 units 24.Kəhrizlər- -118 ədəd 24.Underground water pipes- -118 units 25.Qaz kəmərləri- -85 km 25.Gas pipes- -85 km 26.Meşə sahələri- -4480 ha 26.Forest areas- -4480 hectares 27.Əkin və otlaq sahələri- -58568 ha 27.Areas of sowing and pasture- -58568 hectares 28.Meyvə ağacları (şəxsi/ictimai) -1077 ha/99 ha 28.Fruit trees (private and public)- 1077 ha /99 ha 29.Üzüm bağları- -5385 ha 29.Grapes gardens- -5385 hectares 30.Fərdi əmlak (mənzil məişət əşyaları)- 135000 ədəd 30.Private property (flat things)- -135000 units 31. Nəqliyyat vasitələri, maşın mexanizmlər, 31. Transport means, machine mechanisms, equipments avadanlıqlar (şəxsi-ictimai) -2400 ədəd (private and public) - -2400 units

32.Tikinti müəssisələri- -11 ədəd 32.Construction departments- -11 units 33.Rabitə obyektləri- -65 ədəd 33.Communication objects - -65 units 34.Mal-qara (iri buynuzlu, şəxsi –ictimai, cəmi)-26133 baş 34.Cattle (private and public, total)- -26133 heads 35.Qoyun-keçi, davarlar (şəxsi-ictimai, ) -53224 baş 35.Sheep-goat (private and public, total) - 53224 heads

İşğal zamanı rayona dəymiş ziyan indiki The current price of damage at the time qiymətlə 7,5 milyard ABŞ dolları of the occupation of the region is 7.5 billion U.S. məbləğindədir. dollars.

Ermənistan Silahlı Qüvvələri tərəfindən Cəbrayıl Settlements of Jabrayil region occupied by Armenian rayonunun işğal olunmuş yaşayış məntəqələri Armed Forces are as aşağıdakılardır. follows:

Şəhər - 1 ədəd City - 1 unit Qəsəbə- 4 ədəd Settlements - 4 units Kəndlər- 92 ədəd Villages- 92 units

O cümlədən: Including:

1.Cəbrayıl şəhəri 1.Jabrayil city 52.Əmirvarlı kəndi 52.Amirvarli Village 2.St.Xudafərin qəsəbəsi 2.St.Khudafarin Settlement 53.Sarıcallı kəndi 53.Sarijally Village 3.St.Xələfli qəsəbəsi 3.St.Khalafli Settlement 54.Məzrə kəndi 54.Mazra Village 4.St.Qumlaq qəsəbəsi 4.St.Gumlak Settlement 55.Yuxarə Məzrə kəndi 55.Upper Mazra Village 5.St.Mahmudlu qəsəbəsi 5.St.Mahmudli Settlement 56.Sirik kəndi 56.Sirik Village 6.Yarəhmədli kəndi 6.Yarahmadli Village 7.Xudaverdili kəndi 7.Khudaverdili Village 57.Aşağı Sirik kəndi 57.Lower Sirik Village 8.Qurbantəpə kəndi 8.Kurbantapa Village 58.Şıxlar kəndi 58.Shikhlar Village 9.Şahvəllədli kəndi 9.Shahvalladli Village 59.Mollahəsənli kəndi 59.Mollahasanli Village 10.Xubyarlı kəndi 10.Khubyarli Village 60.Əsgərxanlı kəndi 60.Askerkhanly Village 11.İmambağı kəndi 11.İmambagi Village 61.Soltanlı kəndi 61.Soltanli Village 12. kəndi 12.Balyand Village 62.Keçəlməmmədli kəndi 62.Kechelmammadli Vlg 13.Qaracallı kəndi 13Garajally Village 63.Yanarxaç kəndi 63.Yanarkhach Village 14.Doşulu kəndi 14.Doshulu Village 64.Süleymanlı kəndi 64.Suleymanli Village 15.B.Mərcanlı kəndi 15.B.Marjanli Village 65.Daşkəsən kəndi 65.Dashkasan Village 16.Y.Mərcanlı kəndi 16.Y.Marjanli Village 17. kəndi 17.Kavdar Village 66.Qışlaq kəndi 66.Gishlak Village 18.Mirək kəndi 18.Mirak Village 67.İsaqli kəndi 67.Isakli Village 19.Hüseynalılar kəndi 19.Huseynalilar Village 68.Qalacıq kəndi 68.Galajik Village 20.Hacılı kəndi 20.Hajili Village 69.Hovuslu kəndi 69.Hovuslu Village 21. kəndi 21.Tulus Village 70.Xələfli kəndi 70.Khalafli Village 22.Dağtumas kəndi 22.Daghtumas Village 71.Qərər kəndi 71.Garar Village 23.Qarağac kəndi 23.Garagaj Village 72.Kürdlər kəndi 72.Kurdlar Village 24.Sofulu kəndi 24.Sofulu Village 73.Nüsüs kəndi 73.Nusus Village 25.Çələbilər kəndi 25.Chalabilar Village 74.Yux.Nüsüs kəndi 74.Lower Nusus Village 26.Dağ-masanlı kəndi 26.Dagh-masanli Village 27.Çullu kəndi 27.Chulli Village 75.Niftalılar kəndi 75.Niftalilar Village 28.Qazanzəmi kəndi 28.Gazanzami Village 76.Tatar kəndi 76.Tatar Village 29.Söyüdlü kəndi 29.Soyudly Village 77.Aşıq Məlikli kəndi 77.Ashik Malikli Village 30.Xanağabulaq kəndi 30.Khanaghabulag Village 78.Quşçular kəndi 78.Gushchular Village 31.Aşağı Maralyan kəndi 31.Lower Maralyan Village 79. kəndi 79.Horovlu Village 32.Yuxarı Maralyan kəndi 32.Upper Maralyan Village 80.Çapand kəndi 80.Chapand Village 33.Karxulu kəndi 33.Karkhulu Village 81.Safarşa kəndi 81.Safarsha Village 34.Mahmudlu kəndi 34.Mahmudli Village 82.Çərəkən kəndi 82.Charakan Village 35.Cəfərabad kəndi 35.Jafarabad Village 83.Papı kəndi 83.Papi Village 36.Quycaq kəndi 36.Guyjag Village 37.Şəybəy kəndi 37.Shaybay Village 84.Əfəndilər kəndi 84.Afandilar Village 38.Nüzgar kəndi 38.Nuzgar Village 85.Şükürbəyli kəndi 85.Shukurbayli Village 39.Qumlaq kəndi 39.Gumlak Village 86.Şıxalıağalı kəndi 86.Shikhaliaghali Village 40.Məstalıbəyli kəndi 40.Mastalibayli Village 87.Həsənqaydı kəndi 87.Hasangaydi Village 41.Dərzili kəndi 41.Darzily Village 88.Fuğanlı kəndi 88.Fuganly Village 42.Xudayarli kəndi 42.Khudayarli Village 89.Dəjəl kəndi 89.Dajal Village 43.Alıkeyxalı kəndi 43.Alıkeykhali Village 90.Şahvəlli kəndi 90.Sahvalli Village 44.Maşanlı kəndi 44.Mashanli Village 91.Niyazqulular kəndi 91.Niyazgulular Village 45.Hasanlı kəndi 45.Hasanli Village 92.Göyərçin Veysəlli kəndi 92.Goyerchin Veysalli Vlg 46.Mehdili kəndi 46.Mehdili Village 47.Çaxırlı kəndi 47.Chakhirli Village 93.Tinli kəndi 93.Tinli Village 48.Minbaşlı kəndi 48.Minbashli Village 94.Qovşudlu kəndi 94.Govshudlu Village 49.Sədi kəndi 49.Sadi Village 95.Hacı İsaxlı kəndi 95.Haji İsakhli Village 50.Ağtəpə kəndi 50.Aghtapa Village 96.Qoşabulaq kəndi 96.Koshabulak Village 51.Daş-Veysəlli kəndi 51.Dash-Veyselli Village 97.Cocuq Mərcanlı kəndi 97.Jojuk Marjanli Village

Rayonun məcburi köçkünləri Respublikamızın 54 Displaced people of the region have settled in 2000 şəhər və kənd rayonlarının 2000-ə qədər yaşayış settlements of the 54 towns and coun- məntəqələrində məskunlaşmışlar: try regions of our repubublic: Cəbrayıl Rayonu üzrə məcburi köçkünlərin The residental dislocation of the internal displaced məskunlaşma dislokasiyası persons of Jabrayil region

01.06.2013 01.06.2013 01 iyun 2013-cü ilə cəmi Respublikanın Total in 01.06.2013 S/S şəhər və Cities and districts

rayonları Ailə Nəfər of the country № Family Persons 1 Yasamal 733 2862 1 Yasamal 733 2862 2 Sabunçu 1112 4577 2 Sabunchu 1112 4577 3 Xətai 742 3049 3 Khatai 742 3049 4 Nərimanov 676 2636 4 Narimanof 676 2636 5 Suraxanı 748 2961 5 Surakhani 748 2961 6 Xəzər 451 1836 6 Khazar 451 1836 7 Binəqədi 1948 8343 7 Binagadi 1948 8343 8 Nizami 473 1852 8 Nizami 473 1852 9 Qaradağ 493 2079 9 Garadag 493 2079 10 Səbail 416 1728 10 Sabail 416 1728 11 Nəsimi 238 934 11 Nasimi 238 934 Cəmi: 8030 32857 Total: 8030 32857 ŞƏHƏRLƏR ÜZRƏ BY CITIES 12 Gəncə 43 190 12 Ganja 43 190 13 Sumqayıt 1502 5799 13 Sumqayit 1502 5799 14 Mingəçevir 63 267 14 Mingechaur 63 267 15 Şirvan 154 604 15 Shirvan 154 604 16 Şəki 16 65 16 Shəki 16 65 17 Yevlax 11 48 17 Yevlakh 11 48 Cəmi: 1789 6973 Total: 1789 6973 RAYONLAR ÜZRƏ BY REGIONS 18 Abşeron 1031 4327 18 Absheron 1031 4327 19 Ağcabədi 7 26 19 Agjabadi 7 26 20 İsmayıllı 60 240 20 İsmailly 60 240 21 Oğuz 4 13 21 Oguz 4 13 22 Göyçay 1 4 22 Goychay 1 4 23 Qax 8 21 23 Gakh 8 21 24 Ağsu 1 1 24 Agsu 1 1 25 Xızı 4 20 25 Khizi 4 20 26 İmişli 54 198 26 İmishli 54 198 27 Sabirabad 230 937 27 Sabirabad 230 937 28 Saatlı 126 538 28 Saatli 126 538 29 Şamaxı 22 95 29 Shemakha 22 95 30 Qobustan 11 45 30 Gobustan 11 45 31 Siyəzən 3 16 31 Siyazan 3 16 32 Samux 3 9 32 Samukh 3 9 33 Tovuz 1 5 33 Tovuz 1 5 34 Şəmkir 33 121 34 Shamkir 33 121 35 Kürdəmir 89 361 35 Kurdamir 89 361 36 Qəbələ 5 22 36 Gabala 5 22 37 Xaçmaz 6 17 37 Khachmaz 6 17 38 Bərdə 5 44 38 Barda 5 44 39 Tərtər 3 15 39 Tartar 3 15 40 Cəlilabad 12 62 40 Jalilabad 12 62 41 Biləsuvar 4297 18199 41 Bilasuvar 4297 18199 42 Beyləqan 200 838 42 Beylagan 200 838 43 Zaqatala 8 25 43 Zagatala 8 25 44 Şabran 36 146 44 Shabran 36 146 45 Masallı 6 25 45 Masally 6 25 46 Ucar 1 3 46 Ujar 1 3

47 Quba 4 25 47 Guba 4 25 48 Zərdab 1 8 48 Zardab 1 8 49 Salyan 34 166 49 Salyan 34 166 50 Neftçala 7 43 50 Neftchala 7 43 51 Füzuli 29 115 51 Fuzuli 29 115 52 Hacıqabul 77 335 52 Hajigabul 77 335 53 Naxçıvan MR 1 5 53 Nakhichivan AR 1 5 54 Xarici ölkə 55 437 54 Foreign country 55 437 CƏMİ: 6475 27507 TOTAL: 6475 27507 Yekun: 16294 67312 FINAL: 16294 67312

67312 nəfər məcburi köçkünlərin 33011 nəfərini 33011 persons of 67312 of internal displaced kişilər, 34301 nəfərini isə qadınlar təşkil edir. persons are men, the rest 34301 persons are Əmək qabiliyyətli yaşda əmək qabiliyyətli women. The number of the able-bodied people əhalinin sayı 42572 nəfərdir ki, bu da ümumi is 42572 persons which is 63% of the total əhalinin 63 %-ni təşkil edir, hal-hazırkı population. The number of unemployed persons vəziyyətə işsiz məcburi köçkünlərimizin sayı isə for the current situation is 2033. 2033 nəfərdir.

Respublikamızın ərazi bütövlüyü və Jabrayil has huge losses in the battles müstəqilliyi uğrunda gedən döyüşlərdə for independence and territorial integrity of Cəbrayıl rayonu böyük itkilər vermişdir: the country:

1.Şəhidlər -368 nəfər 1.The martyrs -368 persons O cümlədən Including: -döyüş əməliyyatı zamanı şəhid - Military personnels who were killed olan hərbi qulluqçular -231 nəfər during the war. -231 persons Həlak olan mülki şəxslər -137 nəfər Civilians who have died -137 persons O cümlədən Including: - mülki şəxslərin uşaqları -13 nəfər Children of civilians who have died - 13 persons

2.Rayon üzrə Qarabağ əlillərinin sayı -250 nəfər 2. The number of Karabakh invalids-250 persons o cümlədən Including: -Qarabağ əlilləri hərbi qulluqçular -223 nəfər -Karabakh invalids, military personnels-223 prsn -Mülki əlillər -27 nəfər -Civilian invalids -27 persons

3.Rayon üzrə cəmi əsir 3. Prisoners of war and missing of və itkin düşənlər -91 nəfər the region - 91 persons o cümlədən Including: -hərbçilər -34 nəfər -Military- -34 persons -mülki şəxslər -57 nəfər -Civilians- -57 persons -mülki şəxslərin uşaqlarının sayı -3 nəfər -The number of children of civilians – 3 persons

4.Əsirlikdən qayıdanlar -7 nəfər 4.People who come from captivity - 7 persons -Onlardan vəfat edib -2 nəfər -Deads of them -2 persons

5.Hər iki valideynini itirmiş uşaqlar -8 nəfər 5. children who have lost both parent- 8 persons

Rayonun Safarşa kəndində Həsənquliyev In Safarsha village of region after the death Sabir Hüseyn oğlu və həyat yoldaşı şəhid Hasanguliev Sabir (son of Husein) and his wife olandan sonra ailənin 3 azyaşlı körpəsi, Hovuslu their 3 little children and in Hovuslu village after kəndində Cavadov Aydın Adışirin oğlu və həyat the death of Javadov Aydin (son of Adishirin) yoldaşı şəhid olandan sonra ailənin 5 azyaşlı and his wife their 5 little children became uşaqları yetim qalmışdır. orphan.

207 nəfər uşaq valideynlərindən birini 207 children lost one of their parents. In itirmişdir. Rayonun Niyazqulular kəndindən 1 Niyazgulular village of the district 5 members ailə 5 nəfər, o cümlədən 3-ü uşaq olmaqla of a family completely captivated. 3 of them tamamilə əsir götürülmüşdür. Rayonun were Children. İn B.Marjanli village of the B.Mərcanlı kəndindən 6 nəfərdən ibarət ailə, o district a family that consisted of 6 members cümlədən 5-i uşaq olan ailənin bütün üzvləri were completely killed. şəhid olmuşdur. Three villages-Dagtumas, B.Marjanli and Üç kənddə - Dağtumas, B.Mərcanlı və Doshuly villages, each of the three families has Doşulu kəndlərində üç ailənin hər biri 3 şəhid given 3 martyrs. The number of martyr families vermişdir. Rayon üzrə hər iki ailə başçısını itirən in the region who were lost both of the family şəhid ailələrinin sayı 17-dir. Rayon üzrə şəhid heads, is 17. The number of women who were qadınların sayı 26 nəfərdir ki, onlardan da 11 killed in the region is 26. Thus 11 people of nəfər itkin düşmüş, 15 nəfər şəhid olmuşdur. them missed, 15 people were killed. Torpaqlarımızın bütövlüyü uğrunda In the war of territorial integrity of our aparılan müharibədə 6 nəfər Cəbrayıllı ən motherland 6 people from Jabrayil has been yüksək ada- “Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı” awarded with the highest name of "Azerbaijan adına layiq görülmüşdür. National Hero". Azərbaycan Xalqının Ümummilli lideri The problem of refugees and internal Heydər Əliyev öz doğma torpaqlarından zorla displaced persons who fled their native lands has qovulmuş qaçqın və köçkünlərin problemini always been number one problem for our həmişə özünün bir nömrəli problemi hesab national leader of Azerbaijan Heydar Aliyev. As etmişdir. Ulu Öndər 04 oktyabr 1998-ci ildə part of this policy, on 4 October 1998 He visited Cəbrayıllı məcburi köçkünlərin sıx to 5 refugee camps in Bilasuvar where displaced məskunlaşdığı Biləsuvar rayonu ərazisində people densely populated. On October 04, 1999 salınmış 5 çadır düşərgəsinə səfər etmiş, 19 he took part in the wedding ceremony of two mart 1999-cu il tarixdə isə həmin çadır disabled persons of Karabakh in that refugee düşərgəsində iki “Qarabağ” əlilinin toy camp. məclisində iştirak etmişdir.

Hər iki səfər zamanı Ulu Öndər burada During the visit, the national leader məskunlaşmış məcburi köçkünlərin ağır acquainted with serious living conditions of vəziyyətdə olan məişət şəraiti ilə tanış olduqdan internal displaced persons. On May 13, 2002 He sonra 20 min ailənin məskunlaşdığı bu çadır signed Decree No.700 for several measures on şəhərciklərinin ləğv edilərək əvəzində yeni the improvement of the social position of the qəsəbələr salınması barədə 13 may 2002-ci il IDPs. In accordance with the decree, in tarixli 700 nömrəli Fərman imzalamışdır. Həmin Bilasuvar area 6 settlements consisting of 2598 Fərmana uyğun olaraq ilk dəfə Biləsuvar rayonu apartments were constructed and were ərazisində Cəbrayıllı məcburi köçkünlər üçün temporarily utilized by IDP families, 12 2598 mənzildən ibarət bütün zəruri thousand IDP families from Jebrayil moved to infrastrukturlarla təchiz olunmuş, 6 qəsəbə these settlements. salınmış və 2003-cü ildə 12 minə yaxın Cəbrayıllı məcburi köçkün bu qəsəbələrə köçürülmüşdür.

Çadır şəhərciyi The refugee camp

Çadır şəhərciyinin ləğv edilməsi The abolition of refugee camps

Məcburi köçkünlər üçün salınmış qəsəbələr The settlements for IDPs

İlham Əliyev cənabları 2003-cü ildə Like in all spheres the national leader Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Heydar Aliyev's care and attention to refugees seçildikdən sonra fəaliyyəti dövründə bütün and internal displaced persons has been sahələrdə olduğu kimi Ulu Öndər Heydər continued during the presidency of Ilham Aliyev Əliyevin qaçqın və köçkünlərə göstərdiyi with high level. In order to solve the problems of diqqət və qayğını həmişə yüksək səviyyədə our compatriots one State program and two davam etdirmiş, soydaşlarımızın problemlərinin addition to it has adopted. Also 47 decrees and həlli məqsədi ilə son 10 ildə bir Dövlət Proqramı orders have been adopted , 158 decisions and və ona iki əlavə qəbul edilmiş, ümumilikdə 47 orders have been adopted by the Cabinet of fərman və sərəncam imzalamış, Nazirlər Ministers. 9 laws have been adopted by the Kabineti 158 qərar və sərəncam, Milli Məclis National Assembly in last 10 years. In the isə 9 qanun qəbul etmişdir. Həmçinin son 20 solution of social problems of our compatriots in ildə bu qəbildən olan soydaşlarımızın sosial the last 20 years, 4.3 billion pounds funds have problemlərinin həllinə 4.3 milyard manat vəsait been allocated . sərf olunmuşdur. According to the State Program on Cənab Prezidentin 2004-cü il 01 iyul improvement of living conditions of the refugees tarixli Sərəncamı ilə “Qaçqınların və məcburi and internal displaced persons of President of köçkünlərin yaşayış şəraitinin yaxşılaşdırılması the Azerbaijan Republic dated July 1,2004 and və məşğulluğunun artırılması üzrə Dövlət additions to that program Decrees with dated Proqram”ı və həmin Proqrama 2007-ci il 31 october 31,2007 and dated February 21,2011 oktyabr tarixli və 2011-ci il 21 fevral tarixli have been endorsed. Sərəncamları ilə Əlavələr təsdiq edilmişdir . According to the State Program and those Cənab Prezidentin təsdiq etdiyi Dövlət made to the program that affirmed by Mr. Proqramı və həmin Proqrama Əlavələr President 4740 families from Jabrayil have been çərçivəsində “Dövlət Neft Fondu”nun vəsaiti housed with new flats in the new settlements, hesabına tikilmiş yeni qəsəbələrdə, hündür multi-storey residential buildings and individual mərtəbəli yaşayış binalarında və fərdi apartments that built by the expense of funds mənzillərdə indiyə kimi ümumilikdə Cəbrayıl allocated from "State Oil Fund" up to now. In rayonundan olan 4740 ailə mənzillə təmin addition of this also, approximately 500 families olunmuş. Əlavə olaraq təxminən 500-ə yaxın will be transferred to multi-storey residential ailə isə yaxın müddətdə Bakı şəhərində yeni buildings in Baku city. It means that totally 5240 tikilmiş hündür mərtəbəli binalara (32 percent) family from Jabrayil will be housed köçürüləcəkdir. Bu da cəmi 5240 (32 faiz) with flats. Cəbrayıllı ailəsinin yeni mənzillə təmin edilməsi On the whole, 77 modern settlements deməkdir. with all social and technical infrastructure Ümumilikdə isə məcburi köçkünlər üçün consisting of 31 thousand flats were built by the indiyədək Dövlət Neft Fondundan və digər expense of funds allocated from the State Oil mənbələrdən ayrılmış vəsait hesabına 31 min Fund and other sources. So, living conditions of mənzildən ibarət, bütün sosial-texniki 31 thousand families and 140 thousand refugees infrastruktura malik 77 müasir qəsəbə and IDPs were improved up to this date. In those salınmışdır. 31 min ailənin, yaxud 140 min residential areas, 139 schools, 48 kindergartens, nəfərədək qaçqın və məcburi köçkünün mənzil- 51 medical stations, 43 cultural centres, 2 məişət şəraiti yaxşılaşdırılmışdır. Yeni salınmış Olympic Sports Complexes, were constructed. yaşayış məntəqələrində 139 məktəb, 48 uşaq 14.3 percent of total of 77 settlements bağçası, 51 tibb məntəqəsi, 43 mədəniyyət have been built for refugees from Jabrayil. From mərkəzi, 2 Olimpiya İdman Kompleksi social facilities like 11 schools, 11 tikilmişdir. kindergartens, a hospital with 50 beds, 11 Cəmi inşa edilmiş 77 qəsəbədən 14.3 medical stations, 11 cultural buildings were built faizi Cəbrayıllı köçkünlər üçün salınmış, sosial in those settlements. obyektlərdən isə 11 məktəb, 11 bağça, 50 çarpayılıq 1 xəstəxana, 11 tibb məntəqəsi, 11 mədəniyyət obyekti məhz həmin qəsəbələrdə inşa edilmişdir.

Qəsəbələrin ümumi görünüşü General view of the settlements

Hər biri 360 şagird yerlik, müasir tipli məktəb binası Hər biri 198 şagird yerlik məktəb binası cəmi 6 ədəd cəmi 5 ədəd 198 seats of school buildings with total of 6 units. 360 seats of modern school buildings with total of 5 units.

Hər biri 50 yerlik, müasir tipli, uşaq bağçası cəmi 11 ədəd Həkim məntəqəsi cəmi 10 ədəd 50 seats of modern Kindergarten with total of 11 units Medical station with total of 10 units

İnzibati bina cəmi 11 ədəd Rabitə evi cəmi 11 ədəd Office building with total of 11 units the building of communication with total of 11 units

250 nəfər yerlik Klub-icma mərkəzi cəmi 11 ədəd 50 çarpayılıq Xəstəxan 250 seats of Club-Community center with total of 11 units A hospital with 50 beds

35/10 Mqvt-lıq Elektrik Yarımstansiyası cəmi 2 ədəd Yanğından mühafizə xidməti binası cəmi 3 ədəd 35/10 MW power substation with total of 3 Fire station with total of 3

Azərbaycan Respublikasının Prezidenti The president of the Republic of Azerbaijan cənab İlham Əliyev 2003 - cü ildən bəri Cəbrayıllı Mr. Ilham Aliyev has visited 2 times to new IDP məcburi köçkünlərin məskunlaşdığı yeni settlements since 2003. For the first time on qəsəbələrə 2 dəfə səfər etmişdir. İlham Əliyev October 1, 2003, Mr.Ilham Aliyev as Prime cənabları 2003 oktyabr ayının 1-də Azərbaycan Minister of the Republic of Azerbaijan has come Respublikasının Baş Naziri kimi ilk dəfə to Bilesuvar for opening ceremony of 6 Biləsuvar rayonu ərazisində Cəbrayıllı Məcburi settlements that consisting of 2568 apartments and köçkünlər üçün salınmış 2568 mənzildən ibarət 6 met with internally displaced people. qəsəbənin açılışına gəlmiş, burada məskunlaşmış məcburi köçkünlərlə görüşmüşdür.

Cənab Prezidentin 01 oktyabr 2003-cü il tarixli The Photos from Mr. President’s visit dated səfərindən foto görüntülər: october 01, 2003:

Azərbaycan Prezidenti cənab İlham Əliyev For the second time on April 18, 2008 the ikinci dəfə 18 aprel 2008-ci il tarixdə Cəbrayıllı President of the Republic of Azerbaijan Mr. məcburi köçkünlər üçün Biləsuvar rayonu Ilham Aliyev has visited to Bilesuvar for ərazisində əlavə salınmış 1858 mənzildən ibarət opening ceremony of additional 5 settlements 5 qəsəbənin açılışına gəlmişdir. that consisting of 1858 apartments.

Cənab İlham Əliyevin 18 aprel 2008-ci il tarixli The Photos from Mr. President’s visit dated səfərindən foto görüntülər: April 18, 2008:

Heydər Parkı Haydar park

Cəbrayıl Rayon İcra Hakimiyyəti binası The building of the Exucative Power of Jabrayil district

Şəhidlər Abidə Kompleksi The memorial complex of Martyrs