Xüsusi buraxılış 23 avqust 2013 Special edition August 23, 2013 Cəbrayıl rayonunun işğalının 20 illiyi ilə bağlı A brief historical information on the 20th qısa tarixi məlumat anniversary of the occupation of Jabrayil district Cəbrayıl rayonu Azərbaycan The Jabrayil district in the south of the Respublikasının cənubunda, Kiçik Qafqaz Republic of Azerbaijan, in the south-east of the dağlarının cənub-şərqində, Araz çayının sol mountains of the Small Caucasus, on the left sahilində, cənub tərəfdən İran İslam bank of the Aras River bounded by the Islamic Respublikası, cənub-qərbdən Zəngilan, qərbdən Republic of Iran from the south, Zengilan Qubadlı, şimaldan Xocavənd, şərqdən isə Füzuli district from the south-west, Gubadly district rayonları ilə həmsərhəddir. from the West, Khojavand district from the Tarixi araşdırmalar göstərir ki, Qarabağın north, and Fuzuli from the East. səfalı, dilbər guşələrinin birində yerləşən The historical researches show that Cəbrayıl əraziləri qədim insanların formalaşdığı Jabrayil areas which located in one of the yerlərdən biridir. Belə ki, məşhur Azıx beautiful and charming spots of the Nagorny mağarasının Cəbrayıl qəzası ərazisində olması Karabagh are one of the places where ancient eyni zamanda Tumas Ata dağının ətəyində, people had been formed. Thus, the well-known Dağtumas kəndi yaxınlığındakı “Nəfəsli dərə” Azykh Cave in Jabrayil territory, at the same deyilən ərazidə bizim eradan əvvəl milyon illərlə time in the foothill of the mountain of the tarixi olan “Divlər Sarayı” mağarasının mövcud “Tumas Ata” (Father Tumas), near the village of olması ona əsas verir ki, ibtidai insanların Dagtumas million years old "Nefesli dere" area yaşadığı qədim yerlərdən biri də məhz Cəbrayıl of so-called, “The palace of Ogress” cave are the ərazisindədir. Tədqiqatlar göstərir ki, Azıx facts that Jabrayil territory has been the ancient mağarasında yaşaya ulu əcdadlarımızla “Divlər residence places of the primitive people. Studies sarayı”nda yaşayan qədim insanlar arasında çox show that there was a close relationship between yaxın əlaqələr olmuşdur. our ancestors in Azykh Cave and the ancient Cəbrayıl rayonunun adı rayonun mərkəzi people living in the “The palace of Ogress” olan Cəbrayıl kəndinin adından götürülmüşdür. cave. Bu kəndin əsasını qoymuş Cəbrayıl ata VIII The name of the Jabrayil district has been əsrdə yaşayıb və Ziyarət dağından Araz çayına taken from the name of the village of Jabrayil, qədər ərazilər Cəbrayıl ataya və onun the centre of region. Father Jabrayil who is the övladlarına məxsus olmuşdur. Rayonun adı establisher of village lived in the VIII century İslamda və monoteist dinlərdə Allaha ən yaxın and the territories from the mountains Ziyarat to mələk olan Cəbrayılın adı ilə əlaqələndirilir. the Aras River belonged to father and his Cəbrayıl sözü ərəb dilində “Allahın qulu”, children. The name of district is connected with məcazi mənada Allaha yaxın olan adam the name of Jabrayil the most close angel to God deməkdir. Toplanmış etnoqrafik məlumatlara in Islam and monotheistic religions. Jabrayil in istinadən məlum olur ki, Cəbrayıl atanın Arabic means “the servant of God”, a person Mirzəcan, Yarəhməd, Şahvələd, Qurban, Hasan, close to God in figurative sense. Based on Bünyad, Maşan, Xubyar və Xələf adlı oğlanları ethnographic data collected, it is known that olmuş və onların adları ilə kəndlər salınmışdır. Father Jabrayil had sons named Mirzajan, Yəni indiki Mirzəcanlı, Yarəhmədli, Şahvələdli, Yarahmad , Shahvalad, Kurban, Hasan, Bunyad, Hasanlı, Maşanlı, Xələfli, Xubyarlı, Qurbantəpə Mashan, Khubyar, Khalaf. And their names və s. kəndlər onların adı ilə adlandırılmışdır. were given to the villages. In other words, Həqiqətən də Cəbrayıl kəndinin şimalında Mirzajan, Yarahmadli , Shahvaladli, Kurbanli, Cəbrayıl-ata adlı məqbərənin (uzunluğu 4,5 Hasanli, Bunyadli and other villages are called metr, eni 2,4 metr, hündürlüyü 1,8 metr) izləri by their name. indiyə qədər qalır. Indeed, in the north of the village of Cəbrayıl əraziləri eramızdan əvvəl VII Jabrayil, the traces of Father Jabrayil's əsrdə Mil düzündən başlayaraq Urmiya gölünün mausoleum (length 4.5 m, width 2.4 m, height şimalınadək ərazilərdə mövcud olmuş Çarlığın, 1.8 m) still remain. eramızdan əvvəl VII-III əsrlərdə Midiya In VII century B.C Jabrayil territory was a dövlətinin və Əhəməni İmperiyasının tərkibində part of a kingdom that existed in the areas from olmuşdur. O dövrlərdə Cəbrayıl əraziləri Mil to the north of Lake Urmia and the Median Pazkank, sonralar Əhristan və nəhayət Dizaq and Achaemenid Empires in VII-III centuries adlanan mahalın tərkibinə daxil idi. Əhristan B.C. At that time Jabrayil territory was in the mahalı Qarabağın, o cümlədən Cəbrayılın composition of the region called Pazkank, dağətəyi ərazilərini və Mil düzünün bir hissəsini, Ahristan and finally Dizak. Ahristan region Dizaq mahalı isə Quruçay (Füzuli) Araz və consisted of Nagorny Karabakh's and Jabrayil's Həkəri (Zəngilan, Qubadlı) çayları arasındakı foothill areas, and a portion of the Mil plain. zonanı və Cəbrayılın Arazboyu ərazilərini əhatə Dizak region consisted of Guruchay (Fuzuli) and edirdi. the zone between the Aras and Hekeri rivers Cəbrayıl əraziləri Kür-Araz (Zengilan, Gubadli) and a part of Jabrayil places mədəniyyətinin təşəkkül tapdığı və qədim Şərq- near the Aras river. Qafqaz mədəniyyətlərinin qovuşduğu Jabrayil territory is one of the centers mərkəzlərdən biridir. Cəbrayıl ərazilərində olan where the Kur-Araz culture formed and the təbii mağaralar, siklop tipli tikintiləri, daş ancient East-Caucasian cultures intersected. üzərində müxtəlif naxışlar, qədim yaşayış Natural caves, Cyclopes-type constructions, yerləri, istehkam və qəbiristanlıq qalıqları, different patterns on stones, ancient settlements, habelə ibtidai alət hazırlamaq üçün çaxmaqdaşı, fortifications, and the remains of the cemetery, əhəngdaşı, vulkanik şüşə (dəvəgözü) kimi as well as the primary tool for making flint, xammalların olması ərazilərin eramızdan çox- limestone, volcanic glass of raw materials show çox əvvəllər məskunlaşmasından xəbər verir. that Jabrayil territory has been the residence Cəbrayıl ərazisində dünya memarlıq place of the ancient people in B.C. sənətini bəzəyən Azərbaycan memarlıq tarixində There are many of the monuments, özünəməxsus yer tutan çoxsaylı monumental bridges, towers, tombs in Jabrayil which hold a abidələr-körpülər, qalalar, türbələr, kümbəzlər, special place in Azerbaijan's architectural məscidlər vardır. Bu abidələrdən biri də dünya history. One of the monuments of architecture of memarlıq sənətinin ən nadir incilərindən olan the rarest pearls in the world is Khudaferin Xudafərin körpüləridir. Araz çayı üstündə ucalan bridges. The greatest bridges on the Aras river bu körpülər Hindistandan tutmuş Yaxın və Orta from India to North and the Middle Easts, Şərqlərə Şimalı Azərbaycan, bütün Qafqaz və through the Caucasus and Derbent the Dərbənd vasitəsilə Rusiya və Qərbi Avropa development of trade relations between Russia ölkələri arasında ticarət əlaqələrinin inkişafı, and Western European countries, provided a qədim İpək yolunun müntəzəm fəaliyyətdə regular event of the ancient Silk Road and at the olmasını təmin etmiş və eyni zamanda böyük same time have played very important role in the Azərbaycanın Cənubi ilə Şimalının iqtisadi və enlargement of economic and cultural relations mədəni əlaqələrinin genişlənməsi üçün müstəsna between the North and the South Azerbaijan. rol oynamasıdır. The most ancient of this bridges with 11 Bu körpülərdən ən qədimi olan on bir spans, length 130, width 6, height of 12 meters aşırımlı, uzunluğu 130, eni 6, hündürlüyü 12 was built during the Achaemenid Empire in VI- metr olan körpü Əhəmənilər İmperiyası III centuries B.C and later re-established in the zamanında eramızdan əvvəl VI-III əsrlərdə XII century during the reign of Eldəgizlər. The tikilmiş, sonralar XII əsrdə Eldəgizlər second one of the old bridges (in 800 meters hakimiyyəti dövründə yenidən qurulmuşdur. below of the direction of Aras river) with 15 Qədim körpüdən 800 metr aşağıda (Araz çayının spans, length 200 meters, width of 4.5 meters axarı istiqamətində) tikilən 15 aşırımlı, uzunluğu and a height of 10 meters was built in I century 200 metr, eni 4,5 metr, hündürlüyü 10 metr olan A.D and re-established in the XIII century ikinci körpü isə eramızın I əsrində inşa edilmiş during the reign of Elkhanies. The name of və XIII əsrdə Elxanilər dövründə yenidən bərpa Khudaferin consists of two words "Khuda" and edilmişdir. Xudafərin “xuda” və “afərin” "afarin". "Khuda" means God, "Afarin" means sözlərindən ibarətdir. “Xuda”-Allah deməkdir, applause. The whole expression means "created “afərin” isə alqış, mərhəba mənasını verir. İfadə by God", "Applouse to God". bütövlükdə “Allah tərəfindən yaradılmış” The area of Jabrayil is rich with large “Allaha alqış” “Allaha mərhəba” deməkdir. number of other archaeological and historical Cəbrayıl ərazisi çoxlu sayda digər arxeoloji architecture monuments. "Maiden Tower" (XII- və tarixi memarlıq abidələrilə də zəngindir. Diri XIV centuries) on the mountain of Diri, "Gala dağında XII-XIV əsrlərdə tikilən “Qız qalası” Burju" (V-VI centuries) on the mountain of Tey, orta əsr memarlığının, Tey dağının (Sirik kəndi) "Jangulu" in Galajik village, "Gumtapa and the zirvəsində V-VI əsrlərin yadigarı olan “Qala Mosque hill" mounds, the Cyclopes buildings- bürcü” Cəbrayıl kəndindəki “Sultan Məscid” near Tatar village, in Shikhlar village "Circular hamamı, Qalacıq kəndindəki “Canqulu”, tombs", "Bashikesik kumbaz"