Mededelingen Cyriel Buysse Genootschap
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
MEDEDELINGEN VAN HET CYRIEL BUYSSE GENOOTSCHAP XIX GENT 2003 CYRIEL BUYSSE GENOOTSCHAP MEDEDELINGEN XIX Op de titelpagina: Molenvignet van F. Masereel De Mededelingen van het Cyriel Buysse Genootschap worden gratis toege stuurd aan de leden. Het lidgeld bedraagt: Actief lid: 15 euro Steunend lid: minimum 25 euro De negentiende aflevering van de Mededelingen kan ook aan niet-leden toegestuurd worden tegen betaling van 20 euro. De derde t.e.m. achttiende aflevering zijn nog beschikbaar tegen: elk 20 euro. Bedragen storten op rekening 290-0019692-22 van het Cyriel Buysse Genootschap vzw, Bromeliastraat 28, 9040 St.-Amandsberg-Gent. Voor Nederland Fortis Bank België, BIC: GEBABEBB; IBAN: BE06-2900-0196-9222 Alle correspondentie en bestellingen zenden aan de redactie: A.M. Musschoot, Universiteit Gent, Blandijnberg 2, B-9000 Gent. ISSN 0772-1455 Deze uitgave wordt gesteund door: ~:y Vlaams~~~Fonds Provincie Oost-Vlaanderen L~~~;r~~ MEDEDELINGEN VANHET CYRIEL BUYSSE GENOOTSCHAP XIX GENT 2003 INLEIDING Het Buysse-jaar 2003 stond in het teken van de 'nieuwe' creatie van Het gezin Van Paemel in het PubHekstheater in Gent, precies honderd jaar nadat het stuk voor het eerst werd opgevoerd door de Gentse Multa tulikring. Deze negentiende aflevering van de Mededelingen draagt natuurlijk de sporen van dit belangrijke moment in de opvoerings geschiedenis van Buysses klassieker. Wij hebben naast een radio-interview uit 1953 met Isidoor Benoot, de 'oorspronkelijke' boer Ván Paemel en met Raymond de Gos, destijds voorzitter van de Multatulikring, ook een uitvoerig interview gekregen van Laurens De Vós met Herwig De Weerdt, de regisseur die het stuk uit zijn naturalistische context heeft gehaald en in een eigentijdse, eenentwintigste-eeuwse enscenering heeft aangeboden. Hiermee heeft hij het drama een nieuw leven en een nieuwe toekomst verzekerd en de status ervan als 'klassieker' bevestigd Alle vertoningen waren al maanden van tevoren volgeboekt en veel liefhebbers, onder wie Prosper De Smet zoals u verder kan lezen, werden zonder pardon teleurgesteld huiswaarts gestuurd Prosper De Smet heeft dan uit pure frustratie het hele zesde deel van het Verzameld werk gelezen en hij heeft er een 'andere' Buysse gevonden: een Buysse die in de ik-vorm schrijft. De velen die wel een stoel hebben gekregen voor een opvoering van 'de nieuwe Ván Paemel' raakten in verhitte discussies verwikkeld. De voor stellingen waren veelbesproken, zoveel is zeker. In deze aflevering brengen we opnieuw een uitgebreid hoofdstuk uit de Buysse-biografie van Joris van Parys, een boek waarnaar steeds meer wordt uitgekeken en waarvan het succes nu al verzekerd is. Joris van Parys geeft ons deze keer een overzicht van de bewogen periode 1888- 1893, waarin Buysse zich ontwikkelt van realistisch tot naturalistisch schrijver. In de biografie wordt verslag gedaan van de vele spanningen thuis, van de gedwarsboomde liaison die Rosa Rooses ontroerende liefdes brieven in de pen heeft gegeven, en van maar liefst zes overtochten naar Amerika, in een poging om daar een cichoreifabriek in te planten. Tussendoor komt Buysse in deze aflevering ook zelf even aan het woord, met zijn visie over de rol van de kritiek. Het gaat om een frag ment dat als onderdeel van een grote enquête geen plaats heeft gevonden in het Verzameld werk. 5 Veel lezers zullen wellicht aangenaam verrast zijn in deze Mededelingen ook enkele volkomen onbekende, ongepubliceerde ver halen te vinden van Buysses tante Virginie Loveling. De 'Stoombootindrukken' die we hier afdrukken werden door de schrijftter zelf niet voor publicatie bestemd; één ervan, 'Wachten: draagt zelfi de (geschrapte) vermelding 'VtJor mij alleen geschreven. Niet uit te geven: De handschriften zijn in familiebezit gebleven en werden ons via Joris van Parys ter beschikking gesteld. Meer informatie hierover vindt u in de verantwoording bij de tekst. Deze aflevering wordt zoals gebruikelijk afgesloten door een terugblik op het afgelopen Buysse-jaar, waarin uiteraard ook wordt ingegaan op de visie van Herwig De Weerdt op Het gezin Van Paemel. En er is nog iets om bij stil te staan. De eerste aflevering van de Mededelingen verscheen in 1985. Met het verschijnen van de negen tiende aflevering zijn we dus nog net niet aan een jubileumnummer toe. Maar we hebben wel iets te vieren, namelijk het twintigjarig bestaan van het Cyriel Buysse Genootschap, dat op 23 april1983 werd gesticht ten huize van mevrouw Maddy Buysse. Bij deze gelegenheid bieden wij onze leden een exemplaar aan van de niet-commerciële uitgave van 't Bolleken die op initiatiefvan notaris A. Duerinck tot stand kwam in 2002, naar aanleiding van de zeventigste verjaardag van Buysses over lijden. DE REDACTIE 6 SPOREN VAN ZOLA (1888-1893) door Joris van Parys 'Toen zei er een van ons' Wij beloofden nog meer: niemand van ons was van plan om zich voor goed in Amerika te vestigen; wij wilden er slechts voor een beperkt aantal maan den ofjaren blijven en in ieder geval zouden wij allen terug zijn in 1889, het jaar der Parijsche Wereldtentoonstelling, waar iedereen reeds vol van was. 1 (1 September 1889 om 12 uur onder den Eiffeltoren} In Detroit, Michigan, was Buysse in de winter van 1886-87 getuige van 'de kalme schaamteloosheid' waarmee daar onder het oog van 'de medeplichtige overheid' kiesbedrog werd bedreven: partijman nen uit beide kampen die de stemmen van arme drommels opkoch ten zonder zelfs maar een poging te doen om te camoufleren dat hun praktijken neerkwamen op een georganiseerde vervalsing van de verkiezing. In november 1888 kijkt hij dan ook niet op van de berichten dat de nieuwe president Benjamin Harrison zijn overwin ning te danken heeft aan een massa gekochte stemmen. Het nieuws inspireert het stuk Een Amerikaanse verkiezing, waarin Buysse min der dan zes maanden na de Belgische parlementsverkiezingen, de le zers van het Nederlandsch Museum uitlegt hoe het er in Amerika toe gaat. In Nevele is het meest opwindende dat een verkiezingsdag te zien geeft het bonte schouwspel van de sjezen waarin boeren naar het dorp komen om te stemmen. In Detroit wordt de kiezer tot het laat ste moment achtervolgd met partijpropaganda die in niets verschilt van de meest schreeuwerige handelsreclame. Hij noemt het 'de gekke, de woeste, de ongehoorde reclamevan het laatste uur' waarbij zowel mensen als paarden en honden - lijf, kop en poten - worden (I) Nooit gepubliceerd verhaalfragment (AMVC, B995/H). 7 verpakt in affiches, en beide partijen zich letterlijk in een nek-aan nekrace storten: 'Twee prachtige sleden, ieder met twee rijkgetooide paarden bespannen, kwamen als schichten door de laan gevlogen. [ ... ] De ene droeg de lijst van de dernocrats op de zijkant; de tweede die van de republicans. De schitterende sterrenvlag wapperde boven beide; de sneeuw stoof als een lichte rookwolk achter de paarden op.'2 Wat Buysse verbijstert is het spektakel waarin het bedrog wordt verpakt. Over de fraude zelf kan hij zich niet echt verbazen, aange zien de paar tienduizenden kiesgerechtigden - dat wil zeggen, cijns betalers - op het Vlaamse platteland zich eveneens gedragen als stemvee: directe en indirecte afhankelijkheid en intimidatie, in com binatie met het overwicht van de klerikale pers, garanderen de katholieke partij een absolute meerderheid die onaantastbaar blijft. In juni 1888 heeft de combinatie nog maar eens perfect gewerkt en een verkiezingsresultaat opgeleverd dat de weerspiegeling is van een politieke constellatie waarin het algemeen belang gelijkgeschakeld is met de belangen van de gevestigde orde. Natuurlijk is er in die orde geen plaats voor een onafhankelijke, kritische pers. 3 In het stuk Belgische intellectuele toestanden zal Buysse 15 jaar later uitgebreid stilstaan bij het bedroevende niveau van de vaderlandse dagbladen, waarin zelfs de faits divers-rubriek een poli tieke kleur heeft en waarin zo goed als geen aandacht wordt besteed aan kunst en wetenschap. 4 Zijn vroegste poging om zich als schrij ver af te zetten tegen intolerantie en cultuurloosheid is het streven van de jonge liberaal Robert in De levenskring om het volk te ver lichten en te verheffen. Samen met een paar stamkroegvrienden besluit Robert 'op een avond van buitengewone geestdrift' de be nauwende geestloosheid van het dorpsleven te doorbreken en onder het motto 'Leve de kunst en de verlichting des volks' een kunstkring op te richten. Als provocerende naam kiezen ze de Latijnse opwekking Sursum Corda! - Verheft uw hart! - uit de katholieke liturgie, 5 die in 1894 de titel zal worden van de roman waarvan De (2) 'Een Amerikaanse verkiezing', gedateerd 'Nevele, november 1888' (VW7, 276). (3) De socialistische Vooruitmeldt op 2.1.1889 dat de krant niet magworden verkocht in spoorwegstations. (4) 'Belgische intellectuele toestanden' in Groot-Nederland, 1903; VW7, 3-17. (5) Sursum Cortia! : aanhef van het dankgebed (Prefatie) dat door de priester voor het Sanctus wordt gezegd of gezongen. 8 levenskring een eerste versie vormt. - Droom en daad: 's anderen daags al, in meer dan één opzicht 'dag der ontnuchtering', beseffen de drie kompanen dat hun plan niet te realiseren is omdat het bij hun dorpsgenoten in het beste geval op onverschilligheid en in het meest waarschijnlijke op spot en afwijzing zou stuiten. Zo bang waren ze voor de consequenties, schrijft Buysse, 'dat allen, als door een gezwegen accoord, er zelfs geen enkel woord meer over repten.'6 In werkelijkheid onderneemt hij in deze jaren waarin hij De levens kring schrijft wel degelijk een poging om de daad bij het woord te voegen en sticht hij