Kulturlandskap Og Kulturmarkstypar I Flora

Home , Aurland, Eikefjord, Eikefjord (village), Fjell, Kinn, Naustdal

‘ sldk SOGN OG FJORDANE DISTRIKTSHØGSKULE SKRIFTER 1989:10

Kulturlandskap og kulturmarkstypar i Flora kommune Leif Hauge Ellen Njos Slinde

~-:-~‘ .

~ ~ . ~:~?_~ ~ -s~’ ~ ~ ~ ~:: £ ~ • ‘ “\_:. :~• ~ ~ :~~ ,,~ - ~ ~ z~ ‘ ~ ~ . ~. : ~ • ~ ~ ~ V... «a ~ ~ ~ - ‘ ~ V.- ~

\ —~ .~ \ k ~ :~~ ~ ~ — ‘.~ 4 ~ ~ ~ \ ‘~. ~ ‘~ ~ A ~ ~~~ ~ ~ 1~_’ ~ 4 ~ ~—. V ~ ~ . ~ . ~ ‘~“~ .. ‘V ~

~ •~ -~ .~ :.~. ..~ ..~- -~.

~ ~ -~‘ . V ~ ~ ~ V ~ ~ - ~L ‘~. S ~ :~‘~S.’• V5

S • ~ S S ~~S\ ~ SS • S

V ~ ~

~ \\~~\ ~

S ~ S V ~ ~ ~ ~ ~

~‘ V V - ~ S 5— ~ V~ ‘ ~ \~ ~ V ~ ~-4~ -~ --

V SV•~~ ..

~S. •~ V. V

V ~‘• V :~

~ 5- ~: ~4~’

‘~:‘~~: ii’ T~~ ~‘ ~»‘

S ~:.~A~~’_:/’i~/~marbeidsgruppai Sogn og Fjordane KULTU RLAN DS KAP I \\ ~ ~ Fylkeskultursjefen

S ~ ~ S ~ F~ik::radmannen~pian:vdeinga SOGN OG FJORDANE ~ Bruk og vern. Rapport nr. 7 FØREORD

Denne rapporten omfattar inventeringar og vurderingar av 15 utvalgde kulturlandskap og kulturmarkstypar i Flora kommune, Sogn og Fjordane fylke. Den byggjer delvis på hovedoppgåva Kulturlandskap i Flora. Forslag til skjøtsel av kulturlandskap på øya Kinn” til Ellen Njøs, utført ved Institutt for landskapsarkitektur, Norges Iandbrukshøgskule, As.

Rapporten inngår som nr. 7 i ein serie på fleire i prosjektet “Kulturlandskap i Sogn og Fjordane, bruk og vern”. Dette er eit samarbeidsprosjekt mellom Fylkeskultursjefen, Fylkeslandbrukssjefen, Fylkesrådmannen-planavdelinga, Fylkesmannen-miljevernavdelinga og Sogn og Fjordane distriktshøgskule. Vedrørande drift og vedlikehald av tradisjonelle og verdifulle kulturlandskap og kulturmarkstypar kan det søkasi om tilskot frå Statens forhandlingsutval til drift som kan stimulere til å holde i hevd driftsformer eller element og areal som har kulturhistorisk verdi. For å få tildelt slike tilskot er kravet at det vert utarbeidd detaljerte skjøtsels- og driftsplanar for kulturmarkstypane og kulturlandskapet. Slike planar vert ma. utarbeidde av Sogn og Fjordane distriktshøgskule, avdeling for landskapsøkologi. Sogn og Fjordane distriktshøgskule (SFdh) ved fyrsteamanuensis Ingvild Austad har det faglege ansvaret for prosjektet “Kulturlandskap i Sogn og Fjordane, bruk og vern”. Rapportane vert utgjevne i skriftserien til SFdh. Takk til Flora kommune for positivt samarbeid. Takk også til gardbrukarar og alle andre som har gitt opplysingar om typeområda.

Sogndal, oktober 1990.

Leif Hauge REFERAT

Hauge, L. 1990: Kulturlandskap i Flora kommune. Kulturlandskap og kulturmarktypar i Sogn og Fjordane, bruk og vern. Rapport nr, 7. Sogn og Fjordane distriktshøgskule Skrifter 1989:10. ISBN 82-7282-066-8. Flora kommune har eit variert utval av kulturlandskap og kulturmarkstypar. Dette skuldast spesielt topografiske variasjoriar i kommunen, samt ulikskapar i berggrunn, klima og vegetasjon. Utnyttinga av naturgrunnlaget og driftsformene i jordbruket er tilpassa både fjord og fjell. Ved utvalet av modellområda er det teke sikte på å sikre ein geografisk spreiing, samt å presentere område som representerer ulike og naturvitska- pleg interessante biotopar. Områda er også vurderte med tanke på kulturhistorisk verneverdi og i høve til betydning for friluftsliv og reiseliv. I Flora kommune er 15 område presenterte. Fem av desse er heilskaplege gards- eller husmannsmilje, medan tre er knytte til stølsmiljø. Dei andre områda omfattar hagemarkstypane bjørkehagar og einerbakkar, urterike slåtteenger, kulturskogar, beitebakke og våtmarksenger. Kvart modellområde er skildra med viktige karaktertrekk, historisk bruk, skjøtselstiltak og verdivurdering. Val av forvaltningsmodell for dei ulike områda vil i stor grad vere avhengig av politiske avgjerder både nasjonalt, fylkeskommunalt, kommunalt og lokalt. Det må presiserast at det bør utarbeidast detaljerte skjøtselsplanar, særleg for del hellskaplege kultur- Iandskapsmiljøa

Leif Hauge, Sogn og Fjordane distriktshøgskule, Boks 39, N-5801 Sogndal

2 ABSTRACT Hauge, L, 1989: Cultural landscapes in Flora municipality. Cultural landscape in Sogn og Fjordane, Maintenance and conservation. Report no. 7. Sogn og Fjordane distriktshøgskule skrifter 1989:10. ISBN 82-7282-066-8. There is a wide range of different cultural landscapes in Flora municipality, especially types related to the coastal climate. The diversity is a result of topographic variations within the municipality, a diversity of geological and climatic conditions, and differences in vegetation. The explotation of natural resources and agricultural methods are well adapted to the landforms. The topography in the Flora region changes from the coastline in the west with many islands, to the fjord regions in the middle and the high mountain areas with glaciers in the east. The type areas have been selected to ensure geographical dispersion, and to show a diversity of scientifically interesting biotopes. The areas have also been evaluated from a historical and ethnological point of view. Fifteen type areas of cultural landscape are described in detail. These represent complete farm environments, a mountain dairy farm, different types of pastures, and decidous woodlands formerly used for fodder production. For each type area, important characteristics are described together with historical information and land use today. Desirable forms of development and necessary management to maintain the quality of the areas are also described. More detailed management plans should be drawn up. The choice of management model for the different areas will depend on political decisions and priorities at the national, regional and local level.

Leif Hauge, Sogn og Fjordane distriktshøgskule, Box 39, 5801 Sogndal, Norway.

3 INN HALD

1.0 INNLEIING 6 1 .1 Problemstilling 6 1.2 Målsetjing 6 1.3 Avgrensingar 6 1 .4 Kulturlandskap og kulturmarkstypar i Sogn og Fjordane 7

2.0 UNDERSØKINGSOMRADET 11 2. 1 Lokalisering 11 2.2 Klima 12 2.3 Naturgrunnlag 13

3.0 KULTURHISTORIE 17 3.1 Fornminne 17 3.2 Kulturhistorisk utvikling 17 3.3 Bygningsmilje 19

4.0 PLANARBEID 21 4.1 Verneplanarbeid 21 4.2 EDNA, FRIDA og kommuneplan 21 4.3 SEFRAK-registrering 21

5.0 S/ERTREKK VED LANDSKAPET I KOMMUNEN 22 5.1 Landskapstrekk 22 5.2 Ulnytting av vegetasjonen 22

6.0 TYPEOMRADA 25 6.1 Grendalen 26 6.2 Nedre Grondalsvatnet 30 6.3 Kinn I 34 6.4 Kinn II 38 6.5 Svanøy 42

4 6.6 Slettevika 46 6.7 Halset I 49 6.8 Halset II 53 6.9 Krokane 56 6.10 Leirvåg 59 6.11 øvre Standal I 62 6.12 øvre Standal II 65 6.13 Tyvoll 68 6.14 Hovlandsstøl 72 6.15 Svortevik 76

7.0 SAMANDRAG 79

8.0 LITTERATUR 82

9.0 FIGURE CAPTIONS 84

5 1.0 INNLEIING

1.1 Fioleinstilling Sogn og Fjordane er eit fylke der natur- og kulturtilhøva har medverka til å oppretthalde trad~sjonelIedriftsformer i jordbruket. Samsiundes er det eit fylke som er særleg rikt på verneverdige bygningsmiljø og einskildbygningar. I fylket finst det framleis eldre kulturlandskap med spesielle verdiar knytte til seg. Nokre avspeglar Iandbruks- og kulturhistorie, andre er verdifulle leveområde for planter og dyr. Kulturlandskapet er og ettertrakta opplevings- og turområde veleigna til friluftsliv. I tillegg er dei ofte attraktive reisemål. Eldre kulturlandskap og verdifulle kulturmarkstypar er i dag sterkt pressa og i ferd med å forsvinne frå landskapsbiletet, både gjennom attgroing, stans eller endring av tradisjonelle driftsformer, eller ved omfattande inngrep. Vi står såleis i ferd med å misse viktige ref eranseområde, samt vegetasjonsøkolo- gisk- og kulturhistorisk dokumentasjonsmateriale. Ressursane som ligg i kulturlandskapet har fram til i dag yore lite påakta.

1.2 Målsetjing Eit viktig mål for prosjektet er å få fram heilskapen i kulturlandskapet der mellom anna fornminne, bygningar, tekniske anlegg (som t.d. vegar, vatningsveiter og steingardar) og kulturpåverka vegetasjon utdjupar og forsterkar kvarandre. Hensikten er i fyrste rekkje å registrere interessante kulturlandskapselement i del einskilde kommunane i fylket og synleggjere dei ressursane som ligg i kulturlandskapet. I neste omgang vonar ein at ein i nokre modellområde kan prøve ut metodar for å utnytte kulturlandskapet positivt i høve til landbruk, reiseliv, kulturminnevern, rekreasjon/friluftsliv/helse/nærmilje, undervisning og forsking. Målsetjinga er å sikre eit representativt utval av kulturlandskap og kulturmarkstypar i kvar kommune. Dette kan best gjerast ved å sikre og oppretthalde tradisjonelle driftsformer, evt. skissere alternative forvaltnings- og bruksformer.

1.3 Avgrensingar Innanfor dei oppsette tids- og budsjettråmene for prosjektet er det ikkje rom for detaljerte registreringar og kartlegging av samtlege interessante kulturlandskap og kulturmarkstypar i kvar kommune. Ein tek likevel sikte på å finne fram til eit representativt utval som både har geografisk spreiing i kommunen og som også fangar opp ulike typar av heilskaplege kulturlandskap og kulturmarkstypar. Typeområda er valde ut frå ein meir omfattande registreringsoversikt. Regis- treringsarbeidet byggjer på ein vegetasjonsøkologisk, kulturh~storiskog landskaps- estetisk vurdering. For dei fleste områda er det skissert viktige skjetselstiltak. For dei typeområda som vert utvalde for vidare satsing, må det utarbeidast detaljerte skjetselsplanar (Austad & Hauge 1987, Austad & Hauge in. prep).

6 1.4 ~ Grovt kan kuiturlandskapet i Sogn og Fjordane delast opp i desse hovudeiningane etter sine spesielle element (Austad et al. 1985, Austad & Hauge 1989): L~Kysikufturiandskapet. Dette er gjerne eit trebart landskap dominert av lyngheier, strandenger, torvmyrer og beiteeyar. Landskapet her er i fyrste rekkje prega av fiske, men avspeglar og jordbruk og handel. Døme på heilskaplege kulturlandskap knytt til kystkulturlandskapet er ma. rorbumiljø, fyrvær, fiskevær, handels- og gjestgjevarstadar og kombinasjonsbruk (jordbruk og fiske) Av kulturmarkstypar finst ma.: lyngheier, torvmyrer, myrslåttar, fastmarks-slåttenger, strandenger, beitebakkar og helleberg. ZÆjordkuIturlandskapet. Dette landskapet ligg lunare til i tiknyting til fjordar noko inn frå kysten. Fisket spelar framleis stor rolle, men jordbruket vert stadig viktigare. Her er det og eit større innslag av edle lauvtre. Deme på heilskaplege kutturlandskap knytt til fjordkulturlandskapet er m.a.: Strandsitjarstadar, skyss- og gjestgjevarstadar, fjordgardar, hyllegardar, vårstølar og husmannsplassar. Av kulturmarkstypar kan desse nemnast: styvingstre (oftast av aim, ask og lind), snelskog, bjørkehagar, einerbakkar, hasselhagar, fast- marksslåtteenger, strandenger, våtmarksenger, myrslåttar og lauv-enger. 3~D.aL-_og~slette-kuIturlandskapet.Denne hovudtypen finst i del indre bygdene i fylket. Kyst- og fjordfiske vert avløyst av elve- og innlandsfiske. Jakt inngår som ein del av inntektsgrunnlaget. Her finst fleire marginale gardsbruk og fjeilgardar med husdyrhald. Store utmarksareal og fjeilbeite inngår ofte i gardsdrifta. Deme på heilskaplege kulturlandskap er ma. skysstasjonar, dal- og fjeligardar, husmannsplassar, heime- og fjellstølar. Av kulturmarkstypar kan nemnast: styvingstre (bjørk og selje), snelskog, fastmarkssiåtteenger, våtmarks- og myrslåt- tar, yåtmarksbeite, bjørkehagar, einerbakkar, gråorhagar. 4~F~eiIkuituri~ndskap~t.Denne hovudtypen omfattar det tradisjonelle steislands- kapet kjenneteikna av sesongvariasjon i busetjing og bruk. Fjellgardar, fjellstelar og fjeilstover er døme på heilskaplege kulturtandskap medan beitevollar, utslåttar og myrslåttar er karakteristiske kulturmarkstypar. Ulike kommunar har oftast innslag av fleire hovudtypar av kuiturlandskap. I Flora kommune er både fjordkulturlandskapet, dal- og slettekulturlandskapet og fjellkulturlandskapet representert.

Elementa som inngår i kulturlandskapet er mange og varierte. Fylgjande typar er del vanlegaste i Sogn og Fjordane (Austad & Hauge 1989): Siyyings~Le.Ulike lauvtre som er nytta til Iorproduksjon gjennom lauving, rising, risping o.l. Trea har ei kraftig hovudstamme som produserer eit friskt greinverk. Sjølv etter langt opphald i utnyttinga kan ein sjå skilnaden mellom hovudstamma og del yngre greinene. Lokalt vert fleire nemningar brukte på styvingstrea, slike som “lauvkolle”, ‘Iauvingstre” og “navar”.

7 Med små skogteigar var det vanleg å kultivere sjølv del minste samlingane for å få høg utnyttingsgrad av ressursane. Einskilde styvingstre står gjerne spreidde i heile kulturlandskapet, ved hus, vegar, eivar, eigedomsgrenser, i storsteina urer og mot utmarka. Alderen på styvingstrea varierer etter treslag og fysiske faktorar i omgjevnadane. Lind og aim kan lett bli fleire hundre år, medan bjerk og ask har kortare levealder. Dei vanlegaste tresiaga nytta til styving er aim, ask, bjørk, lind, selje, hassel og osp. KtiurskoQar. Mange stadar vart heile skogar nytta til forsank. Dei vart stelte og tynna for å få maksimal gras-, lauv- og risavling. Skogane ligg oftast på god og næringsrik jord, men i uiendt mark som vanskeieg let seg dyrke opp. Kulturskogane er oftast samansette av edlare lauvtre, vanlegvis aim (Uirnu.s giabra), iind (Tilia cordata) og ask (Fraxinus~excelsior) saman med andre tresiag som hassel C.ory1us~aveliana, hegg Erunu~padus, gråor (Atnu~incaaa~, hengjebjerk ~B.e1u!ap.en.duta~og vanieg bjørk ~Be1utpube~ce.n . Stort innslag av gråor og hegg tyder på liten utnytting og forfali. Skogane er i dag fieire stadar tiigrodde og forfalne (rotveit), tilplanta med gran eller uttynna gjennom hogst. Hagernar.heL Hagemark er her definert som beitemark med tresjikt. Det er mange ulike hagemarkstypar kringom i fylket. Dei finst ofte på lågproduktive jordbruk- sareal eller på stadar som vanskeieg let seg utnytte til anna enn beitemark. Typane vert skiide fra kvarandre etter dominerande tresiag. Hagemarkene er ofte bygd opp av eit stort tai med styvingstre. Karakteristisk for alle er eit heller lysope tresjikt og eit feltsjikt som er prega av iangvarig beitegang og slått. Artssamansetnaden varierer, men oftast er det ein dominans av beite-tolerante artar. Innslaget av grasartar er gjennomgåande stort. Eit botnsjikt med mosar er og stadvis veiutvikla. Feltsjiktet er robust og tåler godt trakk. Hagemarkstypane finst både i låglandet og i fjellet. ~j~jkeJ-jaganeer ein vanleg hagemarkstype. Dei kan deiast i fleire ulike typar alt etter råme- og næringstiihøve, grunntiiheve og brukshistorie. Ein vanleginndeling er i rike, medeisrike og fattige bjøkehagar. Dei fattige typane har nok den største utbreiinga og førkjem i hovudsak oftast på grusterrassar eller rasvifter utan særieg jorddekke. Bjørkehagane er mest utbreidde i midtre- og indre strok av fylket (Austad 1985 b).

Einerbakkar er hagemarkstypar med eit stort innslag av einer. Mest spesielle er hagemarkene med eit hegi tal seyleforma individ. Del eldste einerbakkane finst på turr og karrig mark, gjerne i steinete iende med bart fjell i dagen der slått og åkerdrift ikkje var mogeleg. Einerbakkane finst og på gamai siåttemark som etterkvart er utlagt til beite (Austad 1985 a, Austad & Hauge 1990). Einer CJ.unip~eru.s_c.ojnn-iunjs)er særs motstandsdyktig mot rate og vart mykje nytta til gjerdestolp, hesjestaur og nabbar (feste for hesjar), taktekking, reidskap og anna virke. Oppstamma, rettvaksne einerar tok opp lite areal på beitemarkene. Elner på klimatisk ugunstige veksestadar, spesielt i fjellområda og ved kysten, har ein lågvaksen og krypande struktur. Eineren utgjorde eit viktig virke i samband

8 med støisdrifta, både til ved, reinhaid og anna. Ha~eIh.a.Qar er og ein tradisjoneli kuiturmarkstype. Store hasseibusker står spreidde i gras- og urterike hagemarker eller i tidiegare siåttemarker. Dei har ofte ein tydieg beiteprofil i høgd med beitedyra. Hassei utgjorde tidlegare eit mykje nytta virke, m.a. til tønneband. Hasselnetter var og eit viktig produkt frå hasseiskogane. Hassei er ein typisk ‘kolonisator” på gamai slåtte- og beitemark som i dag ligg unytta. Aske~o.ga1rnehagarer beitepåverka hagemarkstypar med hegt innslag av ask eller aim med tydelege spor etter styving. Trea var tidiegare mykje planta både i inn- og utmark for å gje eit godt fortilskot. Fleire stadar utgjorde samiingane karakteristiske styvingMundar der slått og iauving vart kombinert. Askehagane er vaniegast i midtre- og ytre delar av fylket. Eikeb.~.garhar sjeidan stor utbreiing, men finst som mindre fragment i kuiturmarka. Del har størst. utbreiing i midtre- og ytre delar av fylket. Lindehagar med samlingar av styvingstre produserte materiale til bast og rep. Orehagar, både med dominans av grå- og svartor, finst gjerne som beitehagar på råmehaldig organisk jord. Då oren har kort levealder vart det aldri forma styvingstre av dette treslaget. Derimot vart rotoppskotet mykje nytta som “sneiskog” til for. Fleire stadar finst desse orehagane på elvesletter som flaummarksskogar eller på bekkevifter ofte overrisla av flaumvatn. 5eit.ei~aJckarutan nemneverdig innslag av tre og busker er typiske, spesielt langs kysten o~i fjellet. Langvarig og intensiv beitegang har hindra oppskot av busker. Beitebakkane er som oftast dominerte av gras og gjerne låge og krypande urter. Ustexike~sIåtteengei som har cit hegt innslag av ville urter er gjerne gamle kulturmarkstypar. Dci er forma ved at utmarksteigar er overflaterydda for stein slik at ljåsiått er mogeleg. Dci fekk ein lysopen struktur ofte oppstykka og avgrensa av jordfaste steinar, steinrøyser, tre og buskar. Typiske slåtteenger vart ikkje pløgde eller tilsådde, men heldt seg som stabile naturenger ved regelbunden slått. Engene vart slegne om sommaren etter at grasa og urtene hadde sett frø, og beita på ettersommaren og hausten. Det meste av gjedsla kom frå dci beitande husdyra. Slått og beite heldt oppslag av dci vanlege lauvtrea borte frå engene. Slått favoriserer artar som blemer og set fre tidleg. Del gamle slåtteengene hadde oftast ein låg produksjon. Mange gamle slåtteenger gror i dag til eller blir nytta til beite eller vert dyrka opp. Det finst ei rad ulike utformingar av slåtteenger der både artsinnhaldet og mengdetilhøvet varierer. Nærinigstilhøva og råmetilhøva i grunnen har mykje å seie for artssamansetnaden. Turrenger har oftast cit variert innhald av artar som engkvein (Agrostis capiliaris), prestekrage (Leucanthemum vulgare.), engtjøreblom ÇL.ydinis~iscafta).,ryllik (Achillea millefolium), gulaks (Anthoxantbum.~o.d.oratum), gulmaure LGaU.um~iei.um)o.I. Friske enger har gjerne cit fåtal artar som vekslar om å dommere gjennom vekstsesongen, slike som soleiehov (Caitha palust[e), engkarse LCaiftarnin.e~prate.nsis),jordnøtt (ConQp.qdium.xnajus) og hundekjeks (Anthriscus sylvestris). Mange av artane frå dci gamle slåtteengene finst i dag

g berre i randområde i jordbrukslandskapet, vanlegast langs veg- og grøftekantar. Lu~enQejer slåtteenger med tresjikt. Regelbunden attendeskjering av lauvtrea gjer lystilgangen til feltsjiktet tiltredsstiiiande. Med ein slik struktur vart både felt- og tresjiktet nytta til for. Myr- og våtmarksslåttar. Tidiegare vart fleire myrområde slått. Myrslåttane kunne fleire stadar utgjere viktig fortilskot, spesielt i nedbørrike strok og på fjellet. Desse teigane kan i dag veie vanskelege å lokalisere da dci sjeldan vart avmerka eller inngjerda. Våtmarkene kunne ligge i tilknyting til myrområde, men og ved innsjøar, elvar og andre vasstrenger. Flaumvatn førte med seg næringsstoff og fuktengene kunne ha ein høg produksjon. Det fuktige underlaget ber ikkje tungt maskinelt utstyr, og engene gror til i dag. Ofte finst det små utmarksløer i tiiknyting til områda. SiLandengel med salt- og brakkvatnspåverknad finst ved fjorden og sjøen, heist ved utiaupet v elvar og bekker. Dci får jamnieg næringstilskot frå sjøen, spesielt ved at tang- og tarerestar vert kasta på land. Stadvis kan skjeisand utgjere cit ekstra næringstilskot. Strandengene vart nok mest nytta som beiteområde, men var fleire stadar viktige i forsankinga. Lyngheier. Lyngheiene utgjorde cit karakteristisk landskapselement langs dci ytre delane av kysten. Vår og haust slo ein lyng, vesentleg resslyng (Cal[una...vulgaris.L til vinterfor. Gamal og stiv lyng vart regelbunden avsvidd. Med gras og ung lyng kunne iyngheiene nyttast som beiteområde stort sett gjennom heile året. Kystklimaet med mildre vintrar og lite snø gjorde dette mogeleg. Strukturen til lyngheiene var såleis avhengig av cit samspel mellom klima og driftsform. Så snart lyngheiene er ute av drift, gror dci att med kratt og skog. Stadvis vert dci og tilplanta med gran. På fjellet og spesielt i kystnære område var torvstikking vanleg. Torva var viktig som brensel i slike trefattige område. H.ellskapIeg.eJ~.uftuñand.skap.~Prosjektet skal og fange opp heilskaplege kulturlandskap der kulturmarkstypar, bygningsmiljø og tekniske anlegg utdjupar og forsterkar kvarandre. Primært vert interessant bygningmiljø og tekniske anlegg registrert gjennom SEFRAK registreringa i kommunane. Likevel er det naudsynleg å peike ut modellområde som inneheld varierte innslag av element frå det gamle jordbruksiandskapet, område som kan vise det nære samspelet mellom naturutnytting, næring og busetjing. Det er viktig å fange opp gode døme på gamle gardsmiijø, husmannsplassar, stølsmiljø (både vår og sommarstølar), og anlegg knytta til fiske og fangst. Einskildbygningar som utløer, buer og naust kan og vere interessante, spesielt der dci inngår i ein heilskap. På same~vis er tekniske anlegg knytta til primærnæringane viktige. Del mange ulike steinanlegga som steingardar, rydningsrøyser, buvegar, bakkemurar, terrassar, stelsvegar, gardsvegar, bruer o.l. er typiske element i det gamle kulturlandskapet. Videre er det viktig å registrere typiske anlegg for ein region, slike som vatningsveitene i nedbørsfattige strok ma. i indre Sogn.

10 2.0 UNDERSØKINGSOMRÅDET

2.1 Lok~Usenng Flora kommune ligg heilt vest i Sogn og Fjordane fylke, sjå figurane i og 2. Den grensar til kommunane Askvoli og Naustdal i sør, Gloppen I aust, Bremanger i nord og til Nordsjøen i vest. Totalt femner den om 693 km2. Berre kring 21 km2 er utnytta til jordbruksføremål, 143 km2 er produktiv skog, resten er utmarks— og fjellområde (Kunnskapsforlaget 1989). 11964 vart dci fire kommunane Bru, Eikefjord, Kinn og Florø samanslegne til storkommunen Flora, den einaste bykommunen i fylket. I landareal er det likevel den 12. største i landet. Busetnaden er spreidd langs fjordane og på øyane. 2/3 av innbyggjarane bur i tettstaden Flore. Fiorø er Norges vestlegaste by med kring 5750 innbyggjarar. Den er i fyrste rekkje ein industri— og administrasjonsby. industrien er dominert av verkstad- og næringsmiddelindustri. I tillegg til administrasjonen for Flora kommune ligg

~ .1-~~~~_~ ~i’\jT .. \...,— -J~ Th

~ .~ » .(‘ ...“,,..‘...... V ~ - —~

~ ~ ~ .. V

0 ~0 20 30 40 50km $

t ~ Figur 1. Lokalisering av Flora kommune i Sogn og Fjordane.

11 - - - blei4~L~~~KaIvag“ V-— ~ ~. ~ y... ~ - .~ ~ ~

7 .~‘ ~“~Atrn • ~ etkenes ~:#t~tte,t1~— ~ ~ ~,—~rd re qotI / • ejini n,gen ~ ~ I~i(/ rebus ~ _~‘~‘T~’~~

~ ~otr~e» ~c ~ bust / .~ .~Z

40’ . . ~otnane ~ / .~ \it~ireh~ ,Io~

Kvanhovøen tyr[~ T’ l~vdevAQ~ Sor~uIen~>~ ~ ~ Swr~’bu(niatrsec~ ~_.- ~\ HdvçIe~i 614 ~ ~, gga A~~’ 4 Bareksta~i~~~ ~ \ ~ra~u~ s ~ ~ ~ ~Gron~aj )°~t eYQtfle

Balalden ~ [tZ,..~ Ve~a~:e(r:a.~fl\1~ ~~iv~: ~ ...ç ç. ~ Store 8at:lden~~ n~~o~r) ~r~brot ~~Zi~~’auv~n~~ ~ N~lJ~~S~l~ ~

1~ Rogn&~ ,y~\\ — ~ I(hIIC ‘~~tavo~/ ~ !JOrd~n ~ ‘\ /50 ~ .‘Osen a~ScJ4CtI,Cv

Figur 2. Oversiktskart over Flora kommune (Cappelen 1986).

her fleire fylkeskommunale og statlege institusjonar som m.a. fylkessjukehus, Fjordane politikammer, Fylkesbåtane, vidaregåande skular og nokre fagskular. Jordbruk og fiske er del viktigaste næringane i ytre strok, ofte i kombinasjon. Fisket har gått sterkt attende dci siste åra, spesielt etter nedgangen i sildefisket. Oppdrettsnæringa er etterkvart vorten ein viktig næringsveg. Flora har riksvegsamband austover til Førde (Rv.5 og 611) og samband nordover til Hyen (Rv.65) og Svelgen i Nordfjord (Rv.6i4). Florø er cit viktig trafikknutepunkt med m.a. ekspressbåtsamband, hurtigrutestogg og rutebåt— samband og bitferjer til øyane utanfor. Flore lufthamn vart opna i 1971.

2.2 Klima Kilmaet i Flore er oseanisk med heller liten temperaturvariasjon mellom sommar og vinter. Forskjelen mellom dagtemperaturar og nattetemperaturar er moderate, særleg om vinteren (Pedersen 1980).

12 Store terrengvariasjonar med hege fjell, djupe dalar og fjordar som skjer seg inn i landet har og innverknad på klimaet. Oppvarma hawatn som streymer inn i fjordbassenga påverkar temperaturen i desse områda. Tilknytinga til Golfstraumen gjer elles at klimaet er mykje varmare her enn på tiisvarande breiddegrader andre stadar i verda. Kysten er sterkt utsett for lavtrykk med vind og nedbør. Spesielt om hausten og vinteren er dagane med kuling og storm mange. Nedbøren heilt ute ved kysten er likevel ikkje spesielt høg, Kinn har cit årsmedel på 1774 mm. Derimot har dci høgreiste fjellområda aust i kommunen nedbersnormalar som er mellom del høgste i landet. Målestasjonen i Grendalen hadde heile 4996 mm nedbør i 1983. Stasjonen ligg ved foten av Ålfotbreen, ein bre som er betinga av den høge nedberen i området.

2.3 N.aturgrunnlag Kommunen ligg i dci naturgeografiske regionane 38, eden vestnorske lyngheiregionen” og 37 d, “Vestlandets lauv— og furuskogsregion, ytre og midtre fjordstrok”. Nokre fjellområde aust i kommunen ligg og i region 35, “Fjellregionen i søndre del av fjelikjeda”. Berggrunnsgeologien i Flora er samansett, sjå figur 3. Eit særleg karakteristisk trekk er dci devonske sandsteinane og konglomerata nord for Norddalsfjor- den. Desse skråstillte og falda bergartane har lite lausmassar, er mest trelause og framstår med cit goldt preg. Massivet reiser seg opp i 1632 m o.h. ved Ålfotbreen. Devonske bergartar finst og på eyane nordvest for Flore og i cit område ved botnen av Eikefjorden. I den sørlege delen av kommunen dominerer sterkt omdanna kambro-silurske skiferbergartar, men med større innslag av eruptive bergartar. Grunnfjellsbergartar, ofte kalla kaledonisert grunnfjell, med gneis er og vanlege i området. På Kinn er det tangsgåande diabasgangar i gneisbergar- tane. Diabas vitrar lettare enn gneisen den har trengt gjennom. Langvarig erosjon har såleis forma den karakteristiske Kinnakloven, cit viktig seglings— merke på kysten. Lausmassedekket er varierande, men er gjennomgåande lite utvikla. Dci største førekomstane finst i dalsystema sør og aust i kommunen. Vegetasjonen i området er prega av blandingsskog, dels med innslag av edellauvskog i sørhellingar. I nordhellingar er oseaniske turuskogsutformingar med nøysamt feltsjikt vanleg. Lyngheiane er typiske i kystsona, spesielt på del mange øyane i kommunen. Desse tidlegare skogklcdde områda er torma gjennom mange hundreår med hogst, brenning, beite, slått og torvtekt. Dci fleste plantene her er oseaniske og gjennomgåande neysame. Vanlege kystartar i lyngheiane er t.d. purpurlyng (Eio&cinei~.),fagerperikum (H.yp.eiLcunLpuiçiIum), heifrytle (Luzula_congesta) og heistarr (Ca[~.~bine[vis).I heia veks dvergsmyle (Ai[apfae.cox), vestlandsvikke (Viciaoso bits), tusenfryd (BeI.Us~per~nnis),blåstjerne (Scffla v~raa)og mosesildre (Saxifraga. hypnoides). På berghamrar finst nålarve (M inuarti~iub~ll~),blankburkne (A~Len madLan1um~nigru.mjog hinnebregne (H~m.enophyiLumwi[sonii), figur 4.

13 sra~ Berggrunnskart over SOGNOG FJORDANE

~~ — -

OSV se,c ii1 [vso(~~1 1 Sed,rntnler danner err., der’ .al,donskc Ijell~ riir’Ir’ldn,ng Flare, .eSenhl.g a~C’un’t eIISbP’Qa,rer Sk/OuPI fra N~eli., Vf.V 1 ordet der ka eø. nfl, fJr’’lk,e~,1 foldr,nq

KonglDm.,aI og sa”dn’efl .jc’un~e~er

I 55f-’PRO $IWP . b.’Qa’re,- S~aragrnrI sedrnen,, I,’ edre nr, Karr~‘ur , og Sednenre,, wul.an,Ife, og Crpbe’;arrer fra Kant,c .5,,,.,, ~ , S.j...’ sammen med .lrlunde.Met) 6.1,5 omdanner under ten ..SIedD’S,e r e’r*,ed,rnld’~’—, re’- L_ bergsdarsø,k~el odene Ord.,,, rom og Snur 1 ~11Titmi [11UI flU Dalrrjo,dde.nkel F 11,rl Sn,,’’. og “‘‘c Sogn.) ZlJ’,r~’jg ILl 5

Santo .~,,j,,~, e set.,n,nre, 0 ,.,r~a...rle . . kynrslrenene .‘‘ Cnunnfe’’ SO Oranrl,s,e bergamre C.ne,sorn,tder

LII~IIII1C,abt,ro V Cnran Is C

~ r~r L’..:-:..L~:u ~

Figur 3. BerggrunnsgeologiSk kart over Sogn og Fjordane (Schei 1980).

Tresjiktct er lite utvikla i dci ytterste kystområda, her finst berre mindre samlingar med bjørk (~l~p~esceris)og furu (Einu~_syLves1ris).Oppslaget er etterkvart aukande grunna mindre utnytting av lyngheiane. Røsstyng (Ca1ii.~n_vtitgaris)er den dominerande arten i feltsjiktet saman med blåbær (Vaccinum~myrtillus), skrubbær (Cornus suecia) og linnca (Linnea.. borealis). Vanleg er og lågvaksen einer (J~nip~usc~mmuni.s)og einstape (Rteridtuni. &quthn~ni).

14 Figur 4. Nokre kystbundne planter som veks i Flora. Frå venstre hinnebregne, blåstjerne, tusenfryd, purpurlyng og fagerperikum (Lid 1985).

Vegetasjonsbiletet endrar seg gradvis mot aust i kommunen. Furuskogane får tilhald av ein rikare undervegetasjon med artar som hengjeaks (Melica nutans), gutaks (Anthoxanthum odoratum), stortrytle (Luzula.~s.ylvatica), liljekonvall (Convallaria majalis), knollertreknapp (.Lathyrus...inontanu~) og jordnøtt Conpp,odiuminajalis). Her finst også lundar dominert av osp (Eopulus~ tLe.mula), svartor (Alnus _glutinosa) og bjørk (Betuia~pubesc..ens~)gjerne i blanding med andre lauvtresalg som rogn (Sor_bu ucup.aria), selje (Salix caprea) og hegg (Prunus paclus). Vekslingar i treslag er helst betinga av jordsmonnet, men er og påverka av bruksformer som beite, slått og hogst. I sørvendte lier på godt jordsmonn finst fragment av edellauvskog med innslag av ask (Fraxinus.exc.eisior) og aIm (Ulmus.Qlabra). Stadvis kan desse trea ha merkje etter styving. Feltsjiktet kan vere frodig og artsrikt med mange kravfulle gras og urter som skogfaks (Bromus benekenil), skogsvingel (Eestuca aLti.ssima), lundgrønaks (Brachypodium sylvaticum), slakkstarr (C.arex.se.mota), talkebregne (Eolystrictium. aculeatum )r junkerbregne (Polystrichu.rn_btaunit), sanikel (San.ic.ui&..europaea), kusymre (Primula.~vuI.gari.s),skogfredlaus (Lysi~ m~bia...nemor.u.m)og revebjølle (Digitalis~purpurea.). Også buskene barlind (Iaxus.bac.c.ata), vivendel (Lonicera.periclyrnenurn) og kristorn (lleaquifo~ ll.um) Iinst i desse samtunna. Skiljet mellom open dyrka mark og utmark med skog er ofte markert. Gamle hagemarker og utslåttar utan bruk veks raskt til med kratt og skog i det fuktige og gunstige klimaet. På gamal kulturmark i fjordbygdene veks hassel (C...oiylus. av..eilana)-, nyperose (Rosa~sp..)og seyleforma einer (Junipecus~c.o,mriiunis). Svært mange stadar er tidlegare utmarksområde tilplanta med gran (Ejcea sp.,) slik at dette for Vestlandet “framande” treslaget fleire stadar dominerer i landskapsbiletet.

15 Terrengdekkande myrar finst einskilde stadar i overgangen mot fjellet (kring 400 m) i fleire av fjorddalane. Utviklinga av denne myrtypen som ligg som cit teppe over underlaget er betinga av jamn høg nedbør. Vegetasjonen på desse myrane er gjennomgåande nøysam. Strandenger er vanlege ved sjøen med tilhald av artar som tunrapp (Eoa annua), sivaks (Scirpus. sp.), fjøresaulek (1Trig~ocbui~maritirna),strandkjempe (PIaatago~inaritirna),fjerekoll (Arme.ria ~..maritima)og gåsemure (Rolentila an~erin.a).Mange av dci gamle naturlege strandengene er oppdyrka og eVes sterkt kulturpåverka, helst av belting. Naturlege strandenger utgjer såleis berre små areal.

16 3.0 KULTURHISTORIE

3.1 Fornminne Dci eldste fangstkulturane på Vestlandet heldt til ved kysten. Herfrå er det rike funn både av buplassar, reidskap og andre lausfunn. Ved Brandsoysundet finst buplassar fra den aller eldste fangstkulturen på Vestlandet. På cit nes like nord-vest for Sandvik er det funne cit steineks-brot i bergarten diabas. Brotet er truleg om lag 8000 år gamalt og var i samanhengjande drift i heile 3500 år. Ved hjelp av varmesprenging vart tonnevis med økseemne tekne ut av fjellet her. Steinøkser frå brotet er funne att i store delar av landet, heilt nord til Mo i Rana (Klokkernes 1985). På Svanøy er det gjort funn som tyder på busetjing i steinalderen. Ved Ausevik ligg cit av dci større helleristningsfelta i Norden med i alt kring 300 bilete, figur 5. Dci fleste viser dyrefigurar, men her er og geometriske mønster og abstrakte figurar. Feltet kan daterast attende til yngre steinalder (4000-1800 f.Kr.) (Hagen 1969). Dyrebileta var lekk i ein jaktmagi i cit forsøk på å få makt over dyre. Menneskefigurane og abstrakte ting ved ristningane kan ha kome til under takkeseremoniar og religiese handlingar etter vellukka jakt. Ved Hovdevåg nordvest av Flore er det og gjort funn frå denne perioden. Flore-regionen har lange tradisjoner når det gjeld skipsfart. Den viktige skipsleia langs kysten gjekk mellom øyane. Spesielt i landnåms- og vikingetida drog mange over havet til Island, Vesterhavsøyane, England og kontinentet. Flcire av dcsse vestlendingane var mektige menn ma. Ingolv Arnason, Eirik Blodøks og Egil Skallagrimsson. Soga fortel at Eirik Blodeks vart oppfostra på garden Eriksstad nordvest på Svanøy. Dette har seinare gitt namn til denne garden. Steinkyrkja på Kinn er den eldste kyrkja i Sunnfjord, og også av dci eldste i landet. Den vart truleg bygd i to byggjesteg på 1100- og i 200-talet. Etter sagnet skal den vere bygd av den irske kongsdottera Borgny som dreiv på land på Kinn i Håkon jarls tid (Thingnes 1960). Galleriet frå 1200-talet utgjer cit spesielt fint arbeid i norsk mellomalderkunst. Kinnakyrkja var hovudkyrkje i Kinn prestegjeld fram til 1882 då den nye kyrkja i Florø vart bygd (Klokkernes 1985). Også på Svanøy stod ei svært gammal kyrkje som vart riven kring 1870. Den store St. Olavskrosscn står nær staden der denne kyrkja tidlegare låg. Steinkrossen som skal vere oppført av Olav den heilage stod fyrst på Brandsøya, men vart flytta til Svanøy. Den kring 2 m hoge steinkrossen er ein av dci få steinkrossane som står att i Norge (Klokkernes 1985).

3.2 K~.tftuLhtstorjsk~u[vjJsling Den gamle riksvegen langs kysten går gjennom Flora. Den tryggaste skipsleia går gjennom Kinnasundet som skil øyene Reksta og Kinn. På Kinn var det gjestgjevarstad med brennevinsutsal. Den indre Ida gjennom Furesundet var

17 I0’ ,~, ~ ~ . tè~ror I~nn ~, OL d” ~‘°~‘

~ r~r~a~ ,. ‘

~: ± ~ ~S ~I:&%I~J~<~ ~ ~ ~s ‘ ~ ng°nt’ ~

,~~w1t_~0 , ‘ , :~ i” ~ ~ Zr ‘~ ~ ~‘. ~ ~ , ~. u ~ ~‘~( ~ ~ ~ , ~r ,,V’~ V ~‘r’~ ~ ~ ~~-7~- ~ ~ ~~~~

~ ~ “ .~, ~ Æ~L10~ ,~ 11Ff u~~.O7r’M?I1~ ‘ ~ ~ n,,~ u,,.,

~ Z.~VV ~ ,4V~ ‘

Figur 5. Helleristningsfeltet på svaberga ved Ausevik er cit av dci største og rikaste i landet

V ,

V, “ 555*

~ fZ~L V WV”

Figur 6. Gamlebyen i Fiore har framleis eit variert trehusmiljø. Mange av bygningane er knytte til fiske og handel. 18 noko vansklegare å ta seg fram i. Her fanst ikkje fyr og fyrlykter, men for småbåtar frå Nordfjord og Sunnfjord var dette den raskaste leia. Dci fyrste handeishusa yaks opp kring den indre og ytre skipsleia. Gjestgjevarstadane var viktige samlings- og overnattingsstadar for Iiskarar og bønder på veg til Bergen. Dci var og mykje nytta av danske embetsmenn som fekk skysskifte her. Båten har til alle tider yore det viktigaste framkomstmidlet i kommunen. Med sterk auke i landbasert kommunikasjon i fylket ut i dette hundreåret, stagnerte utviklinga i kystregionen. Hurtigruta var lenge det einaste oftentlege reisetilbo— det i Florø. Vegen Florø-Eikefjord vart ferdig i 1944 og året etter vart sambandet over Ramsdatsheia og vidare til Førde opna. Bruer over Nordalsfjorden og Høydatssundet i 1980-åra mogleggjorde tilkomst til dci nordlege og sørlege delane av kommunen langs land. Bergen har alltid utgjort ein viktig marknadsplass for fiskeprodukta frå Flore. Men reisa hit var lang for å omsetjc varer og handle inn utstyr. Ved kongeleg resolusjon 8. desember 1858 vart det derfor sett ned ein kommisjon til “at avgi betenkning om hensiktsmessigheten av at anlegge en Kjøpstad eller et Ladested i Send- og Nordfjord Fogden, Nordre Bergenhus Amt”. Etter at fleire alternative stadar vart vurderte, tilrådde komiteen Flora i Kinn prestegjeld. Grunngjevinga var at Flora låg midt i skipsleia og nær dci beste fiskefelta. Valet av Flora vart vedteke i 1860. På denne tida låg det berre nokre få hus i Flora. I 1875 var folketalet 492. Dci fyrste som flytte hit var bergenserar, både handelsmenn, sildeoppkjøparar, bakarar, snikkarar og andre handverkarar. Etterkvart kom tilt lyttarar frå det næraste omlandet. Busetnaden samla seg kring Strandgata. Stagnasjon prega byen i slutten av hundreåret som fylgje av ein markert nedgang i sildefisket. Gamlebyen i Flore har framieis cit gamalt trehusmiljø, spesielt kring Strandgata og Trovika, figur 6. Her ligg enno dci høgreiste sjøbuene og dci kvitmåla torretnings— og bustadhusa. Fleire er nyleg restaurerte. Men stadig innslag av nye bygg endrar gradvis profilen til det gamle Florø.

3.3 Bygnings..miijø~ Det Var vanleg at folk på øyane bytta til seg tømmer og ferdigbygde hus i indre strok, medan ein langs kysten ofte måtte nyttiggjere lokale skogressur— sar. Også tømmer frå skipsforlis og rekved vart ein del nytta til uthus. Stein utgjorde likevel cit viktig bygningsmatermal, stein var både billeg og haldbart i det fuktige og værharde klimaet. Tidlegare Var torv saman med steinheller det viktigaste taktekket. Spesielle er bygningsmiljøa knytte til båtkutturen som båtnaust og båtstø. Sjøbuene var oftast bygd i to høgder på solide steinmurar slik at større båtar kunne leggja inntil. Sjøhuset er mindre hus oftast i ein etasje og nytta som reidskapslager. Det finst mange gamle og eigenarta sjøbumiljø i kommunen. Rekstadvågen og Rognaldsvåg på Reksta har framleis cit gamalt trehusmiljø utan særlege inngrep.

19 På 1700-talet yaks det opp fleire priviligerte gjestgjvarstadar langs kystleia som dreiv handel. Det var fyrs’t og fremst byborgarar som kjøpte opp heile fiskevær. Introduksjonene av dampskipa gjorde slutt på jektefarten og handelen blomstra opp langs kysten. Garden Furesund på Fure like sørvest for Flore har lange tradisjonar som gjestgjevarstad. Hovudhuset er godt vedlikehalde, her er og fleire gamle naust. Svanø hovedgård var lenge krongods og sete for danske futar og storbender. Hans Nielsen Hauge kjøpte denne garden til venen Ole Torjusssen og var sjølv mykje på øya. Han fekk jamvel permisjon frå fengselet for å dra til Svanøy for å lære sunnfjordingane å utvinne salt frå sjøvatn. Hovudbygningen frå ca 1749 står tramleis og er oppført på Riksantikvaren si fredingsliste. Fyrvesnet var viktig i denne kystkommunen. Ofte var tyra sentralt plasserte ved fiskeværa med våningshus, uthus og gjerne små hagar. Stabben fyr ved innseglinga Florø er cit av dci mest særeigne fyra langs kysten. Fyret vart bygd i 1867 i cit område med mange skipsforlis. Det er oppført i to etasjar på ein liten holme midt i skipsleia. Det no verna fyret var bemanna heilt fram til 1975 og restaurert sommarcn 1984.

20 4.0 PLANARBEID

4.1 Verneplanarbeid Ingen område i Flora er i dag formelt freda etter naturvernlova. Mange område har likevel høg verneverdi der det føreligg framlegg om oppretting av verneområde. Ålfotbreen og kringliggjande område er foreslått som framtidig landskaps— vernområde i samband med den nye landsplanen for nasjonalparkar, NOU 1986:13. Dette området er naturfagleg interessant grunna den devonske bergarten og ved at det er cit kystpåverka breområde med ekstremt heg nedbør. i kommunen er det cit høgt tat våtmarker og sjøfugliokalitetar både med internasjonal-, nasjonal- og regional verdi, Barekstadlandet, Nærøyane, Ytterøyane, Hovden, Kvalsteinane og Gåsøy har dci høgste vernepriori- teringane. Kinnaklova på vestsida av Kinn har høg geologisk verneprioritet. I Flora er og tleire spesielle kvartærgeologiske førekomstar.

4.2 E A.ÆRiDko.g}~o.rnmurtepl.an EDNA er cit EDB-basert register for område av naturverninteresse i fylket utarbeidd av Fylkesmannen i Sogn og Fjordane, miljøvernavdelinga. Regis— teret er ordna kommunevis og er basert på tidlegare ulike naturtaglege granskingar i områda. EDNA-registeret inneheld område av naturverninteresse i Flora kommune som miljøvernavdelinga har oversyn over i dag, og er ikkje ein fullstendig oversikt. Totalt er det registrert heile 120 område for Flora, flest våtmarks- og sjøfugllokaiitetar, men også fleire myrområde, botaniske og kvartærgeologiske ferekomstar (Miljøvernavdelinga/Fylkesman- nen 1989). FRIDA er cit tilsvarande register for friluftsområde i fylket. I Flora er det til no registrert 71 område som har spesiell friluftsinteresse. Ausevik har høgast prioritering med nasjonal verdi og Grøndalen-Ålfotbreen, Svanøy, Osøyra, Osterpollen og Skjeljevikja har regional verdi. Dci fleste registrerte områda er bade- og båtutfartsområde (Miljovernavdelinga/Fylkesmannen 1989). Flora kommune har og utarbeidd ein kommuneplan som no er under revisjon. Fleire av områda peika ut i desse oversiktsregistreringane og planane overlappar med typeområde i denne rapporten.

4.3 S.EFBAK~g.Ls1reiing SEFRAK—registreringa av taste kulturminne frå før 1900 har til hovudmål å sikre ålment kulturhistorisk stolt av verdi for arbeidet med miljøbevaring og planlegging i kommunane. Denne registreringa legg liten vekt på heilskaplege miljø. Dci gjev heller ingen verdivurdering av del registrerte bygningane. i Flora kommune er denne kulturminneregistreringa enno ikkje komen skikkeleg i gang.

21 5.0 SÆRTREKK VED LANDSKAPET I KOMMUNEN

5.1 L.aaciskapstrekk Landskapet i Flora er kontrastrikt Irå dci ytre skjæra lengst i vest til innlandet i aust med hegfjell og bre. øygarden tel mange både små og store eyar i cit belte lengst vest mot havet. Kinn med den særmerkte Kinnaklova er det mest særeigne landemerket, figur 7. Også Batalden med hegste punkt på nesten 500 meter er tramtredande i horisonten. Kystlinja på fastlandet er oppbroten av mange tjordbasseng og fjordarmar. Fjordbassenget med småøyar og holmar skil seg frå det markerte fjordland- skapet ved Norddaisfjorden og Eikefjorden. Fjordlinja er framleis prega av små øyar, viker og nes. Fjordarmane leier inn mot cit meir kupert landskap med smådalar og høgdedrag. Dalsystema er fleire stadar fyllte med vatn som Standalsvatnet, Svartdalsvatnet, Lykkjebøvatnet, Vassetevatnet og Endestad- vatnet. Mot nord-aust reiser cit mektig fjellmassiv seg. Den lagdelte devonske berggrunnen er pressa saman som trappetrin med etvesystem og vatn innimellom taldane. Åltotbreen ligg som ei kappe over dette landskapet omgitt av ei rad små lokale brear. Fleire vassdrag styrtar ned langs desse bratte datsidene og vidare ned i fjord-. og daisystem. Elvane er ikkje dominerande i landskapet, berre stadvis som Kvangrøfossen i Grøndalen er fossane sentrale landskapselement. Grøndalen utgjer i seg sjølv cit heilt spesielt landskap.

5.2 Umytti.nga\Lveg~tasjQrten Kulturlandskapet i Flore tilhøyrer både kyst— og fjordkulturlandskapet (Austad & Hauge 1988). Kystkulturlandskapet omfattar dei ytre delane av kommunen med cit snautt og trefritt landskap. Landskapet avspeglar ikkje berre jordbruksaktivitet, men også fiske og handel. På øyane langs kysten Iinst både tradisjonelle fiskevær, fyr, handelsstadar og kombinasjonsbruk. Langs kysten vart arbeidsinnsatsen i jordbruket fordelt slik at det også vart tid til fiske, spesielt i samband med innsiget av storsilda. Topografien medfører at brukseiningane helst er små og gjerne oppdette. Åkerbruk har hatt ei avgrensa rolle. På del små åkerlappane vart det helst dyrka korn, sjølv om vekst-tilhøva var dårlege. Frå ut på 1800-talet vart poteter den viktigaste matveksten. Myrer og lyngheier er karakteristiske kulturmarkstypar. På dci mange øyane langs kysten vart ressursane tidlegare utnytta både til beite, til innsamling av vinterfor, lyngslått og torvskjering. Det milde vinterklimaet ved kysten tillot lange beitesesongar. Spesielt sau kunne gå på beite gjennom det meste av vinteren, ofte utan tilleggsforing. Lyngheiene var tidlegare ein utbreidd kulturmarkstype i Florø forma gjennom ein lang tidsbolk. Dette er svært gamle kulturmarkstypar, rydda alt ved Kristi fødsel. Til bruk som lyngslått vart områda systematisk rydda for større stein og lyngen slått om hausten med Ijå eller skoren med sigd. Ved storvakeen og grov lyng vart berre toppen slått. Lyngen

22 Figur 7. Kinnaklova er cit karakteristisk seglingsmerke langs kysten. Ulik geologisk samansetnad og langvarig erosjon har utvikla denne formasjonen.

,. ~

‘1’

O , ,

V (‘.~ , ~-. ~

Figur 8. Lauv utgjorde cit viktig forprodukt også i kyststrok. Her vart som oftast heile lauvtrea nedhogne ved hausting, tradisjonelle styvingstre var heller uvanlege. 23 kunne vidare hakkast opp og blandast i høy til dryging av foret. Lyngbrenning tidleg på våren var vanleg for at lyngheia skulle ha best beite- og forverdi med lite innhald av gamma! og forveda lyng. Beiting førte likevel til einsarta og ofte fattige plantesamfunn med dårleg forverdi. For hardt beite resulterte i ei stivgrashei, medan svakt beitepress resulterte i forbusking. Vegetasjonen på små øyar og holmar vart og utnytta til beite om sommaren. I område med lite brennved var myrane viktige for å framskafle brensel. Mange bruk hadde eigne torvmyrar, gjerne oppdelte i fleire teigar. Ved myrane stod og gjerne små torvhus til lagring av torva. God brenntorv måtte vere fast med lite innhald av grove partiklar. Vegetasjonen på myrane veksla etter næringsinnhaldet i grunnen, men var gjennomgåande fattig og dominert av gras- og starrartar. Stadvis kunne desse myrane og utgjere slåtteteigar. Lyngheier og myrar utgjer viktige kulturmarkstyper med omsyn til slått. Likevel er slåtteenger dci vanlegaste, gjerne på overflaterydda areal. Naturslåtte- engcnc er sjelden spadevendte, sjeldan tilsådd med kulturartar og sjeldan gjødsta. Slike slåtteenger finst både i flatt og skrånande terreng. Artssaman- setnaden varierer rimlegvis etter nærings- og råmetiIhøve. Engsamfunna er artsrike. Floraen er tilpassa årviss slått gjennom lang tidsbolk, gjerne fleire hundre år. Den erkarakterisert av innslag av oseaniske artar saman med vanlege engartar. Jordnøtt (Con.opodium rnajus), englodnegras (H.olcusianatus) og geitsvingel (Festuca vivip.ara) er typiske innslag i engene. På yngre gjedsla slåtteenger som enno vert utnytta aktivt er cit våraspekt med cngkarse (C~adamin.e_piatensis), soleihov (cib.a~pa.IusId.s)og tusenfryd (Bellis...perennis) karakteristisk. Strandenger er også vanleg forekomande i Flora, men har i aukande grad vorte dyrka opp eller omdisponerte. Strandengene er gjerne viktige beiteom- råde for husdyr, spesielt sau og kyr. Også driftvollar, enger ved ferskvatn og elvedelta utgjorde viktige beiteområde. Driftsformene hindra likevel ikkje cit yrande fugleliv på desse lokalitetane. For kombinasjonsbruket var også sjø og strand ei form for utmark. Tang, tare og fiskeavfall både til dyrelor og gjedsel var ein viktig del av energioverferinga til garden. Turka strøtorv vart og nytta til oppsamling av ekskrement og urin. Torv vart og blande i gjødsels-kjcllerar for å suge opp alle næringsemna og seinare nytta som jordforbetringsmiddcl. Tang er svært rikt på mineral, spesielt nitrogen og fosfor. Delvis nedbroten tang vart og blanda i husdyrgjødsla og fungerte som jordforbetringsmicldel (Kaland 1987), eller gjødsla med direkte (Fabricius 1779). Indre strok av Flore tilhøyrer fjordkulturlandskapet. Landskapstypen ligg lunare til gjerne med cit større tal edle lauvtre. Fiske og fangst er framlcis viktig næringsv.eg. Klimaet er betre, vekstsesongen lengre, jordsmonnet er betre utvikla og vegetasjonen meir samansett. Stølsdrift var tidlegare vanleg i visse område. Stadvis var det og varileg å nytte lauv som for til husdyr. Del fleste treslaga vart utnytta. Fleire stadar stod haustingsskogar med gamle og regelmessig avkappa styvingstre, figur 8.

24 6.0 TYPEOMRÅDA

Det er presentert 15 typeområde for eldre kulturlandskap i Flora kommune, figur 9. Områda er utvalgde frå ei meir omfattande registrering basert både på vegetasjonsøkologiske, kulturhistoriske og landskapsestetiske verdiar. Regi— streringane og utvalet av konkrete lokalitetar innan kommunen kan stadvis vere ufullstendig sjølv om del viktigaste kulturmarkstypane og mest interessante kulturlandskapsmiljøa er omtala. For områda er det skissert enkle skjøtselstiltak. Ved vidare arbeid med typeområda bør meir omfattande skjøtselsplanar utarbeidast.

~ a-— \ \ S..-’--

~ ‘S i \

b ~ ‘.~ -. 2 / / / / 02 /

~ ~ q g 14

-~- c~i~ N

- 9 5 10km.

1 Grondalen 9 Krokane 2 Nedre Grøndalsvalnet 10 Leirvag 3 Kinn I 11 øvre Standal I 4 Kinn H 12 øvre Standal II 5 Svanøy 13 TyvoIl 6 Siettev~ka 14 Hovlandsstøl 7 HaIset 15 Svortevik 8 Halset II ______i Figur 9. Lokalisering av typeområda i Flora kommune. 25 1. GRØNDALEN Vf ~ ~ ~ - -

-k.-., -~ cd~-2L~—-~”~ ,. ,- —‘--~----V.-----.. ~ ) y ~ -~ .-. ‘Zr—. H

~ -~ go ~ / rLa se~a ~

______~ ~ ~,,, -

V,~t ~ ~ ~‘~g~—~-i.-: &.~ .~ . .. Ç~, .‘-.. __I ~,. j~’~ ~‘~‘ uug ~ N r.fj.iI -. ~I V --,.r~ ~, • - —~ - ~ ‘~L~ ~ ~ ‘ ‘--~~ V ,_~ ~551 Vos ÇZ’ ~ ~ d1 ~ V~< ~. V ‘~~“ , 0

___- ~t

v/ ~/ / ~I)~ ~» I I I) H i

‘~ ~ ~ ,l~ / I

-~ .L..~.-f~ I )/ .L~)/.1~ - ~ Ur / / i~).~J/ / /~17/, 7, ‘~ / . .‘ ‘~ ~ / / / ////~ 0//// ~ ~ - ‘‘i i I / i - 11 ~ ~ ~ -•HÇ~-J iH’~’ i~n’~/~ ~ ..J..V~ ~,..‘ I /

1 ~ . - / r ‘J - ~ / I ~Ur) )~ç~ / Grbndolsva%net 7H~— ~ : ~ ~ - ~ / / fl) ~ ~ ~ \~ / / 5/ I OH~~ :. -. , ~( ~ . / ~ ~ ~\ ~ ‘NH-- ‘ ~ ~ I ~ ~ I ~ ~ ~Ç, ., . ~ ,, .\\o~JJ .00 i ~\ j ~ Furehougen

~ ~ ~

Figur 10. Lokalisering av typeområdet (kart i målestokkane 1:50 000 og 1:5000). 26 Iypeomthde...t Grendalen

Ku1iuniiarksIype~ Hagemark med styvingstre

Lokall~eringo.gareai Grendalen ligg i botnen av Norddalen, like nord for Sunndalsvatnet, figur 10. Lia med styvingstre ligg på vestsida av Grendaisvatnet vel 100 m o.h. Fylkesvegen langs Norddalstjorden går gjennom nedre de! av området og endar ved nordenden av vatnet. Styvingstrea står spreidde langs heile vestsida av Grendalsvatnet med cit par meir markerte konsentrasjonar. Totalt utgjer området med styvingstre over hundre dekar, kjerneområda til saman kring 20 da. Området er dekka av kartbladet 1218-Ill- Naustdal i M-711 serien (1:50 000) og av økonomisk kartblad AJ -086-5-2 og AK-086-5-1.

Historie Området har gjennom lang tid yore nytta som beiteområde for husdyr. Fleire edle lauvtre tente som haustingstre for lauv, kalla stuvar. Lauving var her den vanlegaste forsankingstorma ved at kvistar med lauv på vart kappa av frå stammene med jamne intervafl (Austad & Hauge 1988, Austad, 1989). I Grøndalen vart almane lauva cm sommaren, turka og lagra i Iåven til bruk utover vinteren. Friske greiner vart og hogne av om våren til skav og ris, slik at geitene kunne gnage av borken. Almelauvet vart dessutan nytta som grisefor ved at kokande vatn vart slått over lauvet. Ein strøddc og litt mjøl i blandinga og fora grisene med den avkjølte blandinga. Almetrea vart sist lauva under siste krig, kring 1945 (P. Solvang pers. oppl.). Eiketre vart helst nsa om vinteren som tilleggsfor. Det var geitene som beita dette greinverket. Vanlegvis var lauv trå elk cit dårleg for og det er få stadar ein finn elk som fortre. Området er i dag framleis beita av geiter og stort e. Dci beste områda for storte ligg mellom Grendalsvatnet og fylkesvegen.

Skll.~r.iag~av~omr.åd.et Grondalen utgjer cit heilt spesielt landskapsrom med vatn og elvedelta omkransa av hege fjell. Fleire elvar med dels mektige fossefall drenerer mot Grøndalsvatnet. Grøndalen er av dci mest nedbersrike stadane i landet slik at vassfeninga her er jamt hog. Den devonske bergarten i Alfotenmassivet har heller lite lausmassedekke og er kjenneteikna av usamanhengjande og karrig vegetasjon.

27 Styvingstrea står på ei hellande ustabil elvevifte (sjå omslagsfoto). Fleire bekkar og småelver går gjennom området. Stor og skiftande vassføring i desse har fleire stadar grave i grunnen. I overtlata ligg usortert stein— og blokkmateriale. Det er ikkje rydningar i området og såleis heller ikkje større steinopplegg. Blokker og Steinar er vanlegvis dekka av ei tett mosematte. Den største samlinga av aIm (Ulmus glabra) er bygd opp av Ileire titals tre. Trea står i grupper med enkelte innslag av andre lauvtre som seije (Salix caprea) og rogn (Sorbus aucuparia). Almetrea har tjukke stammer med tydlege lauvingsspor oftast i 1-2 meters hegd over bakken. Stammene er omfangsrike og stadvis ein del skada av råte. Dci har gjennomgåandc cit tett mosedekke. Enkelte tre er og skada av rotvelt og av flaumvatn frå småelvane. Etter lang tid med opphald i lauvinga har trea utvikla cit dels mektig sekundært greinverk. Nok0 lenger nord mot bergfoten står gamle styvingstre av eik (Quercus robur). Desse er heller lågvaksne med cit mindre kruneomfang enn almetrea. Feltsjiket er hardt beita av geit, figur 11. Det er ikkje oppskot av ungtre eller busker bortsett frå spreidde oppslag av rogn (Sorbus aucuparia). Vegetas- jonen er usamanhengjande med ein god del lyngartar som blåbær (Vaccinium myrtillus), tytebær (Vaccinium vitis—idaea) og krekling (Empetrum hermaprodithum.). Feltsjiket er likevel dominert av urter og gras som smyle (Deschampsiailexuosa), gulaks (Anthoxanthum odoratum.), hårfrytle (Luzula pilosa), småmarimjelle (Melarnpyrum sylvaticum), skogfiol (Viola rMniana),

V-

-r d , ~- ~ ~?j~ ‘°~.. ~ * , - ‘m “-,

,n~, .~

, . ,

0 0 ‘0~’

‘5 ,. -~ . fr

I ~ .k*f ~t “°‘- V

Figur ii. Hagemarka i Grøndalen vert intensivt beita av geiter. Denne beitinga held kratt nede og fristiller del særeigne styvingstrea.

28 fjellmarikåpe (Alchemilla alpina), maiblom (Maianthemum bifoliurn) og legeveronika (Veronica officinalis). Vidare veks her ein del bregner som hengjeveng (Th plesis_pbe.gopieris), skogburkne (Athyrium Iilix-temin4 og taggbregne (Polystrichum -lonchitis). Like sør—vest tor området med sty— vingstre er det tilplanta cit større felt med gran (Picea sp.). Plantefeltet er tett med Ileire meter hege tre. I området, spesielt langs vegen, står og nokre naturlege førekomstar av furu (Pinus.. sylvestris).

Skjels.eI Samlinga av styvingstre bør foryngast ved tilpIanting av unge edle lauvtre som etterkvart kan erstatte del gamle. Naturleg forynging av tauvtrea er ynskjeleg, men hardt beite av geit og stort e vanskeleggjer oppvekst av runningar. Det kan og vurderast om del gamle styvingsstrea kan skjerast attende mot dci gamle lauvingsspora. Reduksjon av greinomfangct forlengar livet til trea både i form av auka produksjon av nye greinskot og motverking av vindfall. Ved slike tiltak er det ein forutsetning med både praktiske og økonomiske samrbeidsmodellar mellom grunneigar og styresmaktene. Oppretthalding av det intensive husdyrbcitet er naudsynleg, helst med sambeite av gciter og stort e. Desse held feltsjiktet grasdominert samt held oppskytande krattverk nede. Vidare granplanting i området er ikkje ynskjeleg.

\Lerdivudering. Grendalen utgjer cit heilt spesielt landskapsrom med konsetrasjon av mange naturelement. Framtredandc er kontrastcn mellom dci vegetasjonsfattigc fjellsidene og den grøne dalbotnen. Styvingstrea viser attende på maksimal utnytting av naturressursane i dette karrige landskapet. Området er cit av del få i kystkommunane der styvingstre vart nytta som forressurs. Lauving kombinert mcd vcdhogst var vanleg der heile trca vart nedhogne. Samlinga av styvingstre utgjer cit viktig ref eranseområde for undervisning og forsking. Dalbotnen er godt cigna for rckreasjon og friluftsliv, m.a. er det godt utgangspunkt for turar innover mot Åltotbremassivet. Grøndalen har også stor verdi i reiselivssamanheng.

29 2. NEDRE GRØNDALSVATNET

// ~ / S J, ~ ~ V~H --

7~ ~ ~II1>.~i- ~T> -

~cJJ~~T~i —~-~ ~

______- -V-

~bo~n~ ~ ~ ~ ~— -~--~

.~ ~ ~

_____ - ~ ~Ji -~ ~ _____ ~ ___ ~ ?‘~~-~ j;~/~~ 7, ~ ~ 1--.-

- - - ~ ~ ~ ~ ~eH ~ ~

~ ~ -~-- :‘ Eg9;n;-~: V>. ~ .—-

1,- ~ ~ ~‘_t~/,V,~V - Neds~eGrondolsvothe%

-‘(I ~.‘I ~ ~ \1F~/\/\ S i \\ ~ \\ \I \ ~ ~ /1 - li-, ) i

~ - ~- V / S

Nedstestrondc ‘~\, \ “ ~ ~, Ç1~/1 ~

- ~ H)/ -: ~ iI~1~\~ )

)~I,\/~~, ,~S ~ ~/\\ ~1/~~(/I ~,\\ ~

- / / / 5/) 7 ~J\fl) /

N fl // ‘ ..~ ft/V//V ii\

I-’ .- S ~ V, - H.

/ -~// ‘2-. .‘ / ~ 1’~ /)~ -D;rst’~koIt I N \ / J 0HA S~orehsiaren I

/ ~

Figur 12. Lokalisering av typeområdet (kart i målestokkane 1:50 000 og 1:5000). 30 Typeområde~2iNedre Grendalsvatnet

Kulturmarkstype: Hagemark med styva almar

Lokalt ringo.çiareal Nedre Grøndaisvatn ligg i botnen av Norddalen, like nord Ior Sunndalsvatnet, figur 12. Lia med styvingstre ligg på austtsida av vatnet frå 56 m o.h. Fylkesvegen langs Norddalsfjorden fører fram mot området. Tilkomsten er lettast trå brua som kryssar Grendatsclva. De: fleste styvingstrea er konsentrerte ved ein markert fjelihammar under Skredfjellct. Området dekkjer cit areal på kring 10 dekar. Området er dekka av kartbladct 1218-Ill- Naustdal i M—711 serien (1:50 000) og av økonomisk kartblad AK-086-5-3.

Historie Lia mcd styva almar har tradisjonelt yore nytta på same vis som den større kutturskogen ved Grøndalsvatnet, typeområde 1. Fcltsjiktet har yore nytta som beiteområde for husdyr, både storfe, geit og sau. Aimane her utgjorde haustingstrc for lauv, vesentleg lauva om sommaren. Grein- og lauwcrket vart nytta som bcit, ris, skav og lauv. Området er i dag beita av sau, del beste beiteområda ligg langs søraust-sida av vatnet.

Skildring~av/området Nedre Grendalsvatn ligg som cit hengande sidedaltere til den større Nordalen. Frå utlaupet av vatnet går elva i kraftige stryk mot Sunndalsvatnet. Skredfjellet reiser seg bratt opp Irå vatnet til ei høgd på 932 m o.h. Bratthenget er servendt med cit gunstig lokalklima. Fleire bekkar leier gjennom området, dIes syter sigevatn for jamne og gode råmetilheve. Ved foten av fjellet ligg mykje rasmateriale der ein god del organisk materiale er akkumulert. Del fleste styvingstrca er lokaliserte til denne raskjegla, figur 13. Styvingstrea av aIm (Ulmus glabra) er framtredande oppover lisida, spesielt godt framtrer strukturen i bladlaus tilstand mot snedekt bakgrunn. Fleire av trea er hege med avkappa greiner i fleire høgder. Del fleste trea har mektige stammer med velutvikla sekundært greinverk. Innimellom står også andre styva Iauvtre som seije (S.allxcLaprea) og rogn (Sothu~au~u~ana).Nokre av trea er skada av steinsprang. Busker av hassel (Corylus avellana) og einer (Juniperus communis) er vanleg førekomande i Ila. Artssamansetnaden I feltsjiktet varierer mykje etter råme—, nærings— og lausmassetilheva. Gjennomgåande artar er selvbunke (Deschampsia cespi-

31 tosa), gulaks (Anthoxanthum odoratum), storfrytle (Luzula syivatica), smal— kjempe (PIan~ago ~nce iata), tveskjeggveronika (Veronica charn~.edrys), engsyre (Rumex acetosa), krusetistel (Carduus crispus), revebjelle (~igitalis purpurea) og mjødurt (Filipendula ulmaria) og bregnene strutseveng (Mat- teuccia struthiopteris) og skogburkne (Athyrium filix—femina). Turre ryggar har innslag av neysame artar som smyle (Descharnpsia flexuosa), resslyng (Calluna vulgaris), fjelimarikåpe (Alchemilla alpina) og legeveronika (Veronica officinalis).

,~ ~ -

-, 4.

I ,

‘1

Figur 13. Styvingstrea av aIm står ved ein markert berghammar. Hammaren medverkar til cit gunstig Iokalklima.

32 Kulturskogcn med styvingstre går gradvis over i hagemark dominert av gråor (Alnusincana). Skogen er småvaksen med ein god del daude tre. Feltsjiktct er grasdominert, vesentleg bygd opp av selvbunke (Deschampsia_ccspitosa). Andre vanlege artar er bjonnkarn (BIechnurm~spicant),krypsoleie (Banuaculus_ repens), gaukesyre (Oxalis acetosclla), kvitveis (Anemone nemorosa), myrfiol (V[oJ~pa!ustris)og småtrollurt (Circaea.alpina). I området er det ingen faste større tekniske anlegg.

Skjøtset Dci gamle styvingstrea kan skjerast attende mot gamle styvingsspor for å forlenge levetida til desse trea. Samlinga ber og toryngast ved naturieg forynging og utplanting av unge almetre som mcd tida må tormast til styvingstre. Oppskytande kratt, vcsentleg av or, ber ryddast bort trå området for å oppretthaldc det Iysopnc preget. Enkelte oppskot av selje, bjerk, rogn og eik kan også formast til styvingstre. Sauebeitet må oppretthaldast for å halde det grasdominerte feltsjiktet ved lag, samt hindre sterk attgroing. Granplanting er ikkjc ynskjeleg i området.

Vcrdivurdering Nedre Grøndatsvatn er cit av del få områda I Flora kommune med cit høgt tal styvingstre av ulike treslag. Samlinga utgjer derfor cit viktig referanseområde for undervisning og forsking. Isolert er området mindre cigna til rekreasjon, friluftsliv og reisclivssatsing enn det større området nord i Grendalen, men har ein utfyllande funksjon for totalbiletet i Grendalsområdet.

33 3.KINN I __

,~ 4 :‘o.y -__-- ~ ,;,~,

- — ~ LV.J~J — ~“q ~ ~ ~ SJÖbWYJ~ ~ ~.j~i~eo/~ine L~-~~ / 1 4 . ~ ~ Flui~J ”.,~~ V~, c ~- - , i _V ~ ~ / ./ • :f~

~ ~/

55 ~ ~

RE TA r ‘~—~‘‘ ‘r’ ~‘ ~‘ ‘~~‘

- ~ 73 ‘~.w 74 , ~ S~fldÖ)’a 76 77 78 ‘~- 5 80 - “~

Ktnno\i~gefl __,,__y ~.

~ ~ ~ ,•~ ~ /J L ~ - V.>. H—~’ .“ ‘N~ . ~ Ge~ev~k0 ~Ç S~~ / V,. 7 :‘_ .-~ ~‘ ~>~‘ 2~ V,~,

~ ~ ~

39/1

~S/ ~ ~~/~>H

/ \ 2 / ~ ~7~7\\ ~ fl

~ V __ V~/ \2’~ ‘

Figur 14. Lokalisering av typeområdet (kart i målestokkanc 1:50 000 og 1:5000). 34 I.e.~mr.àd.e..Q3:Kinn I

Kul1urmarhsty~e:Lynghei

Lokisesing~ogareal Lyngheia dekkjer sentrale delar av øya Kinn. Områda ligg for ein stor del mellom 50 - 300 m o.h, figur 14. Lyngheia dekkjer til saman over mange hundre dekar. Området er dekka av kartbladet 11 18-ill-Florø i serien M-71 1 og hovudsakleg av økonomisk kartverk AC-083-5-1. ftstoiie Husdyrbruk har utgjort ein viktig næring på Kinn. På øya var det godt beite, noko som resulterte i god tilvekst og høg slaktevekt på dyra. Både slaki, smør, ost og talg vart levert frå distriktet. Bøndene heldt både kyr, sau og ein del griser. Sauene var oftast “utgangarar”, dci gjekk ute året rundt (Joleik 1980). Den vanlegaste sauerasen var ein blanding av norske og engelske rasar, men også spelsauen var talrik. Området vart tidlegare utnytta som slåttemark så langt som Ijå kunne nyttast. Stadvis vart terrenget overflaterydda for stein slik at slått vart mogeleg. Engene vart derimot ikkje fulldyrka eller innsådde med grasfrøblandingar. Engene vart slått på høgsommaren, og seinare beita av husdyr. Det vart ikkje tilført anna gjedsel utover gjødselseffekten av ekskrementa til husdyra. Lyngheiene langs kysten er cit produkt av langvarig og intensiv utnytting. Det er rimeleg at også lyngheia på Kinn vart halden i hevd gjennom regelbunden belting og avsviing av lyngen. Brenning har ikkje funne stad på øya i dette hundreåret (Njøs 1988), men derimot har sauer beita ute i høgdeområdet gjennom det meste av vinteren.

Skildring av området Lyngheia ligg på skrinne organiske lausmassar. Hela fylgjer terrenget, dci fleste steder med bergnabbar og steinar i overflata, figur 15. Området utgjer ein mosaikk av lyngdominerte knausar, fastmarksenger og små myrsøkk. Stadvis er oppslaget av runningar av rogn svært tett. er feltsjiktet er dominert av grov lyng, i det vesentlegaste resslyng (C..all.una.vulgaris), men også noko klokkelyng (Eftc..a.J.elr.,ajjx), blåbær (Vcciniumjnyitj[Lu.s), blokkebær (V.ac cinium,uliginosum) og krekling (Empetrum hermaprodithum). I lågareliggjande og helst fuktige område er det stadvis mykjc av den oseaniske purpurlyngen (Erica cinera).dagen. Overflata er dies ujamn med mange ryggar, tuer og forsenkingar.

35 Lyngheia kan inndelast i ulike typar etter råmetilgang, tidlegare bruk og beiteintensitet. Fuktige parti er grasdominerte oftast med ei tjukk matte av torvmosar (Sphagnum sp.) i botnen. Englodnegras (Holcus lanatus) er den dominerande arten, andre vanlege artar er smyle (Deschampsia flexuosa), cngkvein (Agrostis capillaris), finnskjegg (Nardus stricta), blåtopp (Molinia careuLea), sølvbunke (Deschampsia cespitosa), slåttestarr (Carex nigra), bjønnskjegg (Scirpus cespitosus), storfrytle (Luzula sylvatica) og trådsiv (Juncus filiformis). Urtene er fåtalege, her er stort sett berre innslag av nøysame artar som tepperot (Potentilla erecta), gaukesyre (Oxalis acetosella), kystmaure (Galium saxatile) og skrubbær (Comnus suecica). Innslaget av resslyng (Calluna vulgaris) kan stadvis vere stort, det same gjeld samanhengjande bregnetuer med skogburkne (Athyriumfilix-femina). Turrare parti av lyngheia er også grasdominert. Fleire av artane er dci same som i del fuktigare samfunna, men dominansetilhøva er noko endra. Engkvein (Agrostis capillaris), gulaks (Anthoxanthum odoratum) og geitsvingel (Festuja~vivi,paria) er her dominerande. Andre vanlege grasartar i feltsjiktet er engrapp (Poapratersis), raudsvingel (Festuca ubra), knegras (Danthonia decumbens), finnskjegg (Nardus stricta) forutan sølvbunkc (Deschampsia cespitosa).

L~~______

Figur 15. Lynghei dekkjer det meste av høgareliggjande areal på Kinn. Framleis er det spor etter tidlegare torvskjering i dette området. 36 Innslaget av neysame urter er større i turre område, slike som ryllik (Achillea mijiefolium), engsyre (Rurnex acetosa), blåklokke ~ vanleg arve (Cerastium fontanum), feiblom (Leontodonautumnalis), løvetann (Ia[axa~urm.coidat1.Jrn),kvitkløvcr (Isifo]iurmj.epens), fjellmarikåpejA,chillea alpina) og smalkjempe (FIanIagoia.nceoiata). Fleire stadar er lyngheia i fe/rd med å gro til. Fyrste attgroingsfase er kjenneteikna av massivt oppslag av tuer med storfrytle (LuzuIa.~sylv..es~trjs)og skogburkne (Athyriumiilix-femina). Ettcrkvart er det også oppskot av lauvtre, vcsentleg rogn (Sothus.au,.cupari~) og einer (Junip.er.u.s~ommunis)Nokre stadar er det erosjon i overtlata med utgliding av torver og blottlegging av berget under.

S,kj~.tse1 Det er cit mål å oppretthalde større parti av den trelause lyngheia. Beiting er cit viktig skjøtselstiltak, heist med sau gjennom heile året. Vinterbeiting vil berre i liten grad påverka vegetasjonen om sommaren. Beiteforsek frå Austerheim i Nordhordaland viser at 2 spetsauer/ha opprettheld vekta gjennom vinteren I cit beitc med rimeleg blanding av lyng og daudt gras med cit lite kraftfortilskot. Ein forutsetning for å oppnå cit godt vinterbeite er at det ikkje går for mange dyr på sommarbeitet som forbrukar vinterressurssane. Brenning av lyngheia er ein tradisjonsrik skjøtselsmetode. Den vil halde lyngen frisk og til ein viss grad hindre andre arter i å etablere seg. Men sviing kan skade førekomsten av eksisterende plante- og dyreliv. Lyngslått har og yore mykje nytta, ved slik skjøt/sel utvilar lyngen ein like god kvalitet som ved brenning. Aktuell skjøtsel for Kinn er å pleie cit mindre modellområde og halde sauer her på heilårsbeitc. I tillegg kan det vere eigne forsøksflater med aktiv brenning og/eller slått.

Ver.divur derin g Den tidlegarc svært vanlege kulturmarkstypen som lyngheicne representerer langs kysten, er del fleste stadar i ferd mcd å endre karakter. Lyngheia på Kinn er ei av dci større samanhengjande i Flore. Området vil utgjere cit viktig forskings- og referanseområde.

37 4. KINN II ~ TJe/dnesjlLdQ”l ‘j” ‘ I I ~ L~~V

.11 5...!.—’~’ I , ~ ‘%‘flU/O.,, . 119 I ~._ ~‘ :~.‘ . • —ic 0» S-V ~ ~~0.’5~1)\\ ‘ 7 — 7;, Sam/Ef4 y..-~,gjè1d,oe,*~i Sobupdh”s,... , l~4~7~r()V /•.~_., .),.~,.Z~ . , V ,, V ,,, V - ~Æ~4~.55X~f’ i,’ .~ ~ —t:~“b’~ ~ .i%6551’U,,,. “ - ~. Z_ ~“ V

5~~ v; 00.0~j~I%0. I . 16(4 oal ‘ ‘ S I ‘“~ ~e’~’ ~

:~~ ~‘V 0 V Z~,,,, I’ /J(oym. . ~/S ~ . 5’- i S~~ ~, ~ ~

~1IiI ~___ ~rW~ AZ~ ~!! ~ Ic. - — ._/ ~ ,.._—“ ~k •~‘~‘ ______o~ . — - . r a ‘~, lielleo”-”- ~‘, —32— —

76 77 80 ~‘ &v; 17 655 466 .Ç~\ VO ‘‘h’ I

- - ~(~_~5’ .~ 7 ‘V VV \ ~ ....~‘\

~ V/~ . - \ ~ ~ ~>./. fl \ /L~.~-7/ / ..— ~

GrIn~.OVI~SC / 4,fl~/ /

~ ~

c ~ ,,. ,~‘ // / / S ,,‘ /\ 5/ ,> .~ )~

va~r~~ ~I2I~ I Figur 16. Lokalisering av typeområdet (kart i målestokkane 1:50 000 og 1:5000). 38 Typeoinrå~e04:Kinn Il

Kulturmarkstyp.e: Fukteng, myrslått og strandeng

LoJ

Historie Generelt har husdyrhaldct på øya har i stor grad yore basert på belting ute gjennom det meste av året. Høyet som vart slått Irå innmarksarcala gjekk helst til for til storfeet. Kyrne kunne i tillegg få opphakka lyng på etterjulsvinteren for å dryga høyet. Griser kunne bli fora med Sild og fiskeavfall, tang og tare vart og nytta som tilleggsfor. Frå del myrlendte områda var det vanleg å skjere torv til brensel. Fuktenga er ikkje lenger i hevd med regelbunden slått. Dci aller fuktigaste partia med myrkarakter har ikkjc yore slått på ein mannsalder (60-70 år). Uttak av torv skjedde sist på slutten av 1940-talet (Njøs 1988).

Skildring av områd~ Fuktengene ligg som ein brem mellom havet og det meir hegreiste innlandet på øya, figur 17. Dci er overflaterydda for stein og planerte slik at Ijåslått er mogeleg. Vegetasjonen endrar seg etter råmetilheva i grunnen. Frost- og trakkprosessar har Ileire stadar utvikla tuer. Som fylgje av manglande slått i dag er det Ileire stadar opphoping av humus. Spor etter torvstikking kan og sjåast, uttaksplassane tramstår som tydlege forsenkningar I overt lata. Høljane er ofte fyllte med myrvatn. Eit mindre tjern i myra kan ha utvikla seg ved at det har yore spadd torv her. Fuktengene er dominert av nokre få grasartar, vesentleg selvbunke

(D.eschampsia .. cespitosa) og knappsiv (Juncus conglemeratus). Andre vanlege grasartar er englodnegras (Holcus.Jan.aius.), engkvein (AgLo.sti,s capiliaris), harcstarr (Carex...ovalis), storfrytle (Luzulasylvatic.a) og duskull (ErLophorum angustifolium). Innslaget av urter er heller lite, dci vert lett utkonkurrerte av det massive grasoppslaget. Vanleg førekomande urter er myrtistel (Gici~mpaLus~tLe.),vegtistel (C du v..ulgaie), tepperot (Es~1enIffla

~recta)r myrf101 (Vio~a..p.aIu.stds),engsoleie (Ranuni.ul.us.acrts.), rome (N.arthe~ cium~ossifragum),flekkmarihand (Dactylorhiza maculata) og rundsoldogg

39 (Drosera rotundifolia) forutan lyngartane røsslyng (Calluna vulgaris) og klokkelyng (Erica tetralix). På avbeita areal er oppslaget av nitrofile urter som brennesle (Urtica diolca) og tistlar (Circium Sp.) stort. Det finst ikkje tekniske anlegg i tilknyting til fuktengene. Langs med strandkanten ligg Ileire fragment av strandenger. Dette er sterkt beita areal dominert av strandsiv (Juncus maritimus). Andre artar er tunrapp

(Paa annua), raudSvingel (iFestuca rubra )r fjørekoll (ArmerLa maritima), gåsemure (Potentilla anserina), kvitkløver (Trifolium repens), groblad (Plan— tago - major), skjørbuksurt (Cochlearia officinalis), kystbergknapp (Sedum anglicum), nesle (Urtica dioica) og felblorn (Leontodon autumnalis).

SkjøtSel Fuktenga må årvisst slåast for å unngå opphoping av biomasse, no spesielt bladmateriale frå selvbunke og seinare i suksesjonen også oppskot av busker og tre. På del flate og lettdrivne areala er det fullt mogleg med maskinell drift, både med forhaustar og tohjUls slåmaskin. Det fyrste året er det likevel naudsynleg å jamne ut overtlata og fjerne grastuene.

V’V~

Figur 17. Fuktcngene langs havet var tidlegare slåtteland. No vert dci frodige engene berre sporadisk beita av sau.

40 Husdyrbeite er også ein alternativ skjøtseismetode for å oppretthaldc det opne kulturlandskapet, spesielt strandengene. Kulturmarkstypen som utviklar seg ved beite er meir grasdcminert enn ein slåtteengflora, dessutan vil bcitinga auke tuedanninga. Denne skjetsclsmctodcn byggjer på dci i dag rådande driftsformene. Ein bør helst nytte mekaniske sjetseismetodar og unngå å nytte plantevern— midlar. Området må heller ikkje tuplantast med framande treslag som til dømes gran (Ee.a.s.p..).

Ver.divurdering. Fuktenger og myrslåttar var ein svært utbrcidd kulturmarkstype på Kinn. Stadig Ileire slike areal er no ute av bruk, omdisponerte eller i ferd mcd å gro til. Det opne kulturlandskapct utgjer ei råme for del viktige turistmåla Kinnakyrkja og Kinnaklova. Spesielt stor er tilstrøyminga til desse under det årvisse Kinnaspeiet. Det er difor viktig også å halde kulturmarkstypanc i dette området i hevd.

4. 5. SVANØY

~OY~J4~

V VALVII(~~~, B15’(~PJOf’J)EN ~ ~

M~r~yna T’~ATh?~ ~ ~ ~~ø’J• , ,,~ ~ .. L~ 8S V~)~T— Tonvb*l,a1 -- ( ~~ ~VANP~v~~*I.’ --~—‘jr’‘-s ’ . YëT~I~d. / 5~ ~ T - i, 22 ~“EVR G ~ -

V ~

-- ~~_~__ .S ar’!yvrd~.’n , ,.~ ~ ~‘o~_~JA4~( S~~\)

5 ~

117/191 ~ ~ ~ // S i / a ~ . V~ Svonoybukto \~/( / ~ ~

Salt verkneset , -. - -- *H

~ ~ 5’ ‘-- - - - T-~ - ,u~c.’ ‘— ‘~-~ 77

~ ~ -23 / /1 . : ‘5’~/~(V’ “ ‘~>.~ ~~_•/~

~ 7~__ ~-_9-~~ _>~_~ —~

-~ N.. ~ ~« ~ ~“ ~. V. -~.

~ C ~ ~

~ ~ios~ ~—_....~_--—-—------c,~—i”

Figur 18. Lokalisering av typeområdet (kart i målestokkane 1:325 000 og 1:5000). 42 TypeomrAc~e5; Svanøy

Kufturrnarkstype~ Hcilskapleg kulturlandskap

Lokaflsenng og areal Svanøy ligg ved utlaupet av Førdefjorden sør i Flora kommune, figur 18. øya Iigg ope til mot havet i vest, men framstår likevel med frodige, skogkledde og lune viker. Fiske og jordbruk er dci viktigaste næringane på øya. Svanøy har cit areal på knappe 11.000 dekar. Det bur i dag i underkant av 100 personar på øya. Området er dekka av kartblada 1117-I Dale, 1117-1V Askvoll, 1118—Il Eikefjord og 1118—Ill Flore i serien M—711 og av økonomisk kartverk AE 081-5-2, AE 082-5-4, AF 081-5-1 og AF082-5-3.

Histone Svaney, eller Bru som øya tidlegarc heitte, har hatt busetjing heilt attende til steinalderen. øya låg sentralt til i skipsieia og utgjorde cit knutepunkt i vikingetida. Historia fortel at vikingekongen Eirik Blodeks vart opptostra på garden Eriksstad som seinare tekk namn etter denne kongen. Ein stor steinkross som no står der den eldste kyrkja stod, skal vere reist av Olav den heilage. Etter reformasjonen utgjorde øya ein dcl av krongodset mcd sete for danske futar og storbønder. I 1662 overiot kongen øya Bru med alt gods til erkebiskopcn Svane i København. Eigedomen hadde då 339 garclar med 759 Iciglendingar. Seinare gav Kong Christian V enka til Svane tillatelse til å kalle øya opp etter den avlidne mannen sin. I 1804 kjøpte Hans Nielsen Hauge Svaney på vegne av vennen Ole Torjussen. Torjusscn organiserte ei rad aktivitetar og etablerte nye næringsve- gar på øya som t.d. bygging av ei mølle, sagbruk, skipsbyggeri og saltkokcri. Scinare vart det og gruvedrift på øya med utvinning av svovel- og koparkis. Svanøy stiftelse, skipa i 1972, har vidarefert og utvikla mange av dci tradisjonelle aktivitetane på øya. Forutan restaurering av hovudgardcn har stiftelsen organisert ulik forsking og praktisk forsøksvcrksemd innan jordbruk, skogbruk, husdyrhald, viltstell og akvakultur.

Skildring av området Svanøy hovudgard ligg på cit hegdedrag på den austlege delen av øya. Den kring 300 år gamle hovudbygningen er samansett av 7 dclar. Kvar del er temra for seg og kledd saman med bord og tak til ein heilskap. Hovudgarden utgjer eit av dci best vedlikehaldne av del gamle vestnorske godsa. Faunaen på øya er rik og variert med m.a. ei eiga hjortestamme. Orrfugl, tiur, røy, rugdc og ørn er førekomande fugleartar. Floraen har innslag av mange 43 oseaniske artar som t.d. blåstjerne (Scilla verna) og kristtorn (Ilex aquifolium). Landskapsformene er lite typiske for Vestlandet. Med rolege skogkledde åsar og belgjande oppdyrka Ilater, minner dette mykje om cit austnorsk kulturlandskap, figur 19. Kulturmarkstypane er varierte, vanlegast er likevel ulike engsamfunn og hagemark. Hagemarker med blanda tresjikt er vanlege, del fleste er likevel dominerte av bjerk (Betula pubescens). Elles inngår også furu (Pinus sylvestris), ask (Fraxinus excelsior), hassel (Corylus avellana), rogn (Sorbus aucuparia_), osp (Populus tremula), selje (Salix caprea), vivendel (Lonicerapericiymenum) og sommareik (Quercus robur). Trea har ikkje spor etter lauving, men stadvis er skogen tynna for å betre grasproduksjonen. Mange av hagemarkene er gamle overflaterydda enger. Floraen er variert, men har oftast cit hegt innslag av gras og halvgraS som tunrapp (Poa annua), raudsvingcl (Festuca. rubra), geitsvin gel (Festuca vivipara), gulaks (Anthoxanthum odoratum), sølvbunke (Deschampsia cespitosa), harestarr (Carex leporina), beitestarr (Carex oederi), lyssiv (Juncus elfesus), engfrytle (Luzula multiflora), storfrytle (Luzula sylva— tica) og duskull (Eriophorum angustifolium). Urtene er typiske beiteartar stadvis med stort innslag av oseaniske artar som jordnøtt (Conopodium majus) og kystmaure (Galium saxatile). Vanlegc urter dIes er engsoleie (Ranunculus acris), kvitkløver (Trifolium repens), kvitvcis (Anemone nemorosa), tepperc)t (Potentilla erecta), ryllik (Achillea millefolium),

Figur 19. Landformene på Svanøy er rolege utan markerte høgdedrag. Vegetasjonen er frodig med mange edle lauvtre. 44 skogstorkenebb (~raniums~lvallcum),legeveronika (Veronica officinalis) og myrtistel (Circiu,rimpalustre). Vanlcge kulturenger er prcga av gjedsling med kunstgjedsei og beiting. Dette avspcglar seg og i floraen som er artsfattig, gjerne kulturartar som timotci V (RhIeum~pratens.e),engreverumpe (Alopecurus_pratensis), høymol (Rurnex. sp~),levetann (T.araxacurm.cordatum) og cngsyrc (Ru.niex~c..eto~a).Derimot har naturlege engsamfunn t.d. i udyrka skråningar ein langt større artsrikdom. Desse engene er samansctte av urter som raudklever (Trifoliumpratense), tveskjeggveronika (V oni~...charnaed.ry~),smalkjcmpc (Rlan.tago iance.olata), ryllik (AchUlea_millefolium), gjerdevikke (Vicia.sepiurn), engsolie (Ranunculus_ acris)’ jordnett (Conopodium majus) og mjødurt (Filipenduiauimaria). Langs øya er det og mindre fragment av sterkt beita strandenger, dominerte av strandsiv (J uncus. maritimus), raudsvingel (Fcstuca - rubra), gåsemure (EtentiUa anserina), fjerekoll (Armeria. mantima) og kvitkiever (ThJoIium r.ep.ens). Myrar og våtmarker er vanlcge på øya. Fattige furuskogsutformingar er også vanlegc på store areal.

Skjetsel Intensiv og variert jordbruksdrift basert på tradisjonelt bruk er den best cigna skjøtsel’forma for å oppretthaide cit variert kulturlandskap på øya. Husdyrhald mcd både slåtteaktivitet og beitebruk er enskjcleg. Fleire stadar bør drifta intensiverast for å hindre attgroing av opne engareal. Spesielt gjeld dette i kupert terreng der traktorar med reidskap ikkje lett kjcm til. Mindre bruk av kunstgjødsel vil auke artsrikdomen på engene. Granplantinga på øya må vere kontrollert. Bygningsmassen bør vedlikehaldast i tråd med lokal byggjeskikk. Det må takast vare på bygningar frå ulike miljø og tidsepokar, både frå gods, småbruk til naustmiljø.

Verdivur.dering Svanøy har fått tilnamnet “Sunnfjords perle”. øya femner om cit spesielt natur— og kulturlandskap med lange kulturhistoriske reter. Kulturmarkstypanc er mangfaldige, men likevel ikkje spesielle. Det er heilskapen og variasjonen mellom landskap og bygningsmiljø som saman dannar den store eigenverdicn til øya. Svanøy er allerele etablert som cit forskingssenter for ulike naturfaglege problemstillingar.

45 6. SLETTEVIKA ~L. / -~ ~-I. ~ ~ v,Th’~

i 018 vflfl/~‘~ ~)7~14 ~. K ~ - \. Ba,nn,~~ — mk -- ~ .

j,~V - i~if7~ ~ ~jJ~fi~L. fl - • ‘.7 112 U4X ElkeIjo -

~ ~oa q~j) + /6 S ~ /2 - .~ - ~. ~ ..~ -‘5’ . . . V / vsn1~(( elqep3 IX ‘ . • &~PP4~jfl( 7 - - ---~krt,dh 7~ -- / —. . ~ - ( v -MP’ . J, 1 -~~-—— ~.‘-.. - ...... Lçvnq crn’S,.( ‘ - Si, , - ~. - ~ ~ Ill ~ r / ~ eirn(~~ Ç~ S - , ~. ~ ~ ~ ~- 1,. Di ialt, C ‘~‘Fa~ - ~_. ~ , r__.~ . . . S = 47’rnnza...;? Sunn.-,rnik ~-

./Ic~ ~ ~ L~’ ~ - -,~ ~ ~ -~ —~ ~ - I <~(~- — C ,.-~ - .... —c_ .~ o g e n e - -_~~ — Stvganr ~~‘i~4’

5’ / ~ i - ~ ~ -

-X~ A SkahammQ~O

—7-————~/---~—...—.....~—..750 ~ ~ ~ >.-~2i~V

- ~ V

V ~ __-5g/4z

~ ~ ~Ko1rnin~ - ... .~ . . . ~

- V .Ç 20~/ - 274 . - -

V.V~~V ~o

Figur 20. Lokalisering av typeområdet (kart i målestokkane 1:50 000 og 1:5000). 46 Typeornr~e..06:Slettcvika

Kulturrnar.kstyp.e_: Slåtteeng

Lo1~Iiseñngog areal Slåtteenga ligg like sør-vest for Eikefjord sentrum på sørsida av Eikefjorden, figur 20. Det utgjer ein del av cit nedlagt gardsbruk ligg mellom fjorden og fykcsvegen. Enga grenser opp mot denne fylkcsvcgen. Enga utgjer cit areal på kring 1 dekar. Området er dekke av kartbladet 1118—Il—Eikefjord og av økonomisk kartverk AH-083—2.

Nistorie Enga utgjer ein del av innmarka på fjordgarden Slettevika. Den har gjennom lang tid yore slått på tradisjonelt vis med Ijå. Slåtten føregjekk vanlegvis i slutten av juni måned, seint nok til at mange av artane hadde blemt og sett mogne Ire. Sterstedelcn av innmarksarealet vert tramleis hausta, men no med traktor og forhaustar. Engcne vert og bcita av sau om våren. Området like ved Slcttvika helter Porsemyr etter førekomstane av pors (Myrica gale) i nærlciken.

SJ~lldrng_a.vomr&iet Enga er overflaterydda. Jordsmonnet har stor tilfersel av sigevatn og cit par mindre og ei stor veit drenerer engarcalct. Den urterike enga er fråskiIt med cit elektrisk gjerdc langsmed den sterstc veita. Grunnen er frisk, men utan teikn til forsumping. Slåtteenga er bygd opp av mange ulike gras og fargerike urter, sjå figur 21. Fcltsjiktet er hegvaksc og frodig, gjennomgåande kring 50 cm. høgt. Engrapp (P.oa._piatensis), gulaks (AnIh~.xari1hurn.__odoratum), englodnegras (H.o[cu.s lanathus), sølvbunke (Dcschampsia cespitosa) og raudsvingcl er del vanlegaste grasa. Dci fleste urtcne er vanlcgc kulturmarksartar som ryllik (Achillea milletolium), Iirkantperikum (Hypericum maculatum), engsoleie (Ranunc.ui.us_acsis), eng— karse (Card.amn ialensis.), engsyre (Rum ~ac.~tosa), cngmarikåpc (AIah.e miiisp.,), engsmelle (Silene._vuigaris) og skjcrmsveve (Hie.raciutm..ub.ell.atum). Innslaget av jordnøtt (Conopodium majus) og smalkjempe (Plantago Ianceo- lata) indikercr det oseaniske elcmentet. Mange av artane er også næringskrev- jandc slike som t.d. skogstorkcncbb (Geranium__sy~vaticurn), kvitbladtistcl (Ccj.um~fleIenjoides), sleke (Anthriscus - syivestris), enghumleblom (Gcum rivale), mjedurt (Filipendula ulmaria) og bringebær (Rubus.ida.eus), artar som også er vanlege I høgstaudesamfunn. Ved veitene veks og brcgnene

47 skogburkne (Athyrium IiIix—fem in~og hengjeveng (Thclypteris phegopteris). Langs ytterkantane av enga, spesielt langs vegen og skogbrynet mot aust, er det nok0 attgroiing med bringebærkratt og buskforma einer (Juniperus communis). Området grensar i aust mot småskog av bjerk (Bctula pubescens), selje (Salix caprea) og rogn (Sorbus aucuparia). På fuktig grunn veks også ein god del pors (Myrica gale).

Skjelsel Utan skjøtsel vil dette engsamfunnet raskt gro til. Opprctthalding av den artsrike engfloraen er avhengig av tradisjonell bruk med regelbunden slått, gjerne kombinert med etterbeite av sau. Enga bør ikkje gjedslast med kunstgjedsel då dette endrar konkurransetilhøva mellom artane og fører til nedgang i det totale artsantalet.

Verdivurdering Urterike slåtteenger er etterkvart ein sjeldan kulturmarkstype i Flora. lnnmark— senger vert gjødsla med kunstgjødsel og utviklar ein grasdominert struktur mcd heg avkastning. Stadig fleire uproduktive enger vert oppdyrka eller tilplanta med gran (Picea sp.). Enga har stor eigenverdi og utgjer cit viktig referanseområde for denne kulturmarkstypen.

V • —~ — ~~‘~7_ -

,‘~

S , I ‘g

- S

- , ,

Figur 21. Slåttecnga er frodig med stor urterikdom. Areala uten slått er i rask suksesjon mot attgroing, og engfloraen vil stadig få ein større dekning av utypiske kulturmarksartar. 48 7. HALSET I ______

~ ~ ~

I ~,,, 2.q ~ ;~~-::;~:;~:::~

— ~ ~ I ,,,, — —36~ ______fl~ ta .‘~ ~

~: ~ ~ - L ‘I ~J ~ / 7 ~ To /// fir,!~/4 ______~ ~rmu~,,~ ~‘-. ~ ~‘-~ - __ — ,,

S~tne.) k ~ ~ .~- - ,., ~ ~

~ ~ . ‘~ .~ c. I ~ ~ i

- - - / ~ V~S- ~ ~ -. -

——~ ., ~ .. /

4912 3 ~ ~ / ~-- -. ~e~- — //,~ -. ~T .-. .

- a ese ~ ~ ~Oyrurc

~ ~ ~ ~ ~ \~CJ.~ ~ ~. - - .

GrublehOlten

Figur 22. Lokalisering av typcområdet (kart i målestokkane 1:50 000 og 1:5000). 49 Typeområde 7: Halset I

Ku!.turmarkstype:. Eincrhage

Lokall.s.ering og...areal Halset ligg på nordsida av Eikefjorden, kring 6 km. vest for Eikefjord sentrum, fig. 22. Eincrhagen ligg på nordsida av AV 5 like ved cit tunnel-innslag. Området ligg frå kring 20 -100 m.o.h. Eincrhagcn strekkjer seg oppetter ha i cit beltc, kjcrneområdct utgjcr kring 10 dekar. Området er dekke av kartbladct 1118-Il- Eikefjord i serien M-711 og av økonomisk kartverk AH-084-5--1.

Historie Området har gjennom lang tid yore nytta til bcite og framlcis beitar det geiter her. Seylcforma ckscmplar av cincr (Juniperus ..communis) har yore oppstamma og nytte til ulikt materiale, vcscntleg til stolpar og staur. Men eineren hadde også cit mangetal andre bruksmåtar. 11766 drog Erik Hallset på fiske ved Litle-Batalden. Men om morgoncn var game borte. Etter leiting fann dci garna I ei framandc sjebod, del vart attkjende på “sine oppstød”, klubber av einer mcd EH innrissa. Tjuvcn vart både politimeld, stemnd og dømt (Joleik 1980).

Skildring av området Hagemarka på Halset er grunnlendt. Flcire stadar stikk bcrgknausar og større blokker tram i dagen. Lausmasscdckket er usamanhengjandc, dels mcd lite organisk materiale. Einerhagcn higg i ci serhelling og kan trass i jamt hege nedbørsmengder tidvis turke ut. Vegetasjonen er hardt bcita. Feltsjiktet er dominert av lågvaksne og nøysame urter og gras. Grasartane er mange og har heller stor dekning. Feltsjiktct er dominert av tradisjonelle grasartar tilpassa hardt beite som gulaks (Anthoxan— thum._o..d.oiatu.rn), finnskjcgg (Nardus_stricta) og raudsvingcl (E~s.tuc.a....rubra). Her vcks og store mengder bjønnskjcgg (Scirpus._cespitosus), cnglodncgras (Holcus lanatus) og starrartane bleikstarr (Carex_ pa[lesceris), kornstarr (Carex. panic5ea) og blåstarr (Carexj.Iacca). Vanlege urter er tepperot (Potentllla. erecta), legeveronika (Veronic&.officThalis), småmarimjclle (Melampyrum sylvaticum), smalkjempe (Plantago lanceolata), kystgrisøyre (Hypochoris radicata) og flckkmarihand (Dactylorhiza.maculata). Innslaget av lyng kan stadvis og vere stort med røsslyng (Calluna. vulgaris), blåbær (Vacciniurn.._n]yrtillu.s) og blokkebær (Vacciniuim.i.~ligino.sum.).Lyngen vert ikkje beita i særleg grad av husdyra. På berg vcks foruten kystbergknapp

50 (Sed.urn.Langlic.um) også helgråLmose (Rhaoomilriumianugiriosurii) og sotmose (Andrea Sp.). Dci aller fleste einerane har ein struktur mcd snau hovedstamme den ncdstc halvmetemen og greiner tette med nåler øverst, figur 23. Denne profilen kan skuldast avbeiting av husdyra eller aktiv skjøtsel med avkapping av dci nedste greinene. Oppstamma einersarnlingar slepp rikeleg med lys ned til Ieltsjiktet og forringar beitet berre i liten grad. Ein mindre oppmurt veg fører inn i einerhagen. Ei telefon/kraftlinje kryssar og

gjennom området. r

4.,—-

- . ..

V ~ *

V .V(~ V~

—

‘5 ‘~

SS~ ‘II~4~~

4’ .S, V V 5

‘p

7,,

.‘4._~ i~I-Vi .d~ . .«

Figur 23. Dci fleste einerane er høgrelste med ei rett hovudstamme. Dci nedste greinene er avbeita slik at veksten i feltsjiktet berre i liten grad vert hemma av reduserte lystilhøve.

51 Skjø.tsel og verdivurdering Einerhagen er i god stand. Den vert best oppretthalden gjennom tradisjonelt bruk med husdyrbeiting og oppstamming/avhogging av einerstaur. Belting av gcit er mest effektiv. Beitehagar med hegreiste og seyleforma einerar er ein sjcldan kulturmarkstype i kystkommuncn Flora, cinerhagen har såleis ein stor eigenvcrdi. Lokaliscringa like ved hovudvegcn er spesiell der eiemcntct gjev ein spesiell landskaps— oppleving.

52 8. HALSET II ______

~ ~ 7/I ~ , -~ ~ / ~L. ~ - L1(~se1sIolu: ~ ~/~jtS w~4i~Åak,r ~ —

- ______- ~ _ ~S

~ ~ ~‘1 i ~S.._ J ~ ~ Je,yrlr~.-.~ ,., ~ ~ifl4~Ii(1flTi=—--_____

7~ ~

I / / 66 ~ ~ ‘~C~1,y v ~ ~ ~ ~ ~ —~ / \ J q - — -~._. .T_’~ ~ ~~...?stafloflrJ,i,.__— i ~ 1¼l,~t~\—-. — -~ ~ ~ ~I ~

~ ~ SV

~_~5_____ i.

V~A’1~

SkorverliPO

Figur 24. Lokalisering av typeområdet (kart i målestokkane 1:50 000 og 1:5000). 53 Iyp..eo.rrir.åde.S: Halset Il

KuJ1urrnarkstype~.Urterik slåttccng

L.okaliseririg og areal Halset higg på nordsida av Eiketjorden, kring 7 km vest for Eikcfjord sentrum, 11g. 24. Slåtteenga ligg i ein bratt servent helling på nordsida av RV 5. Området ligg like vest for gardsbruket, kring 20-100 m.o.h. Slåttc-enga strekkjcr seg oppettcr ha, kjcrneområdet utgjer kring 10 dekar. Området er dekka av kartbladet 1118-Il- Eikefjord i serien M-711 og av økonomisk kartverk AH-084-5-1.

Histosie Garden er ncmnt på 1300-talct som “haslasætre”, og nemt i skriftlegc kjelder Irå 1590 då ein Griggus Hadtlesetter budde her. 11657 hadde bonden Jonas hest, 11 storfc, 16 geiter og 16 sauer. Del sådde ein del havre, kring 2,5 tenne og fekk tre gongcr så mykje i avhing. I fylgjc teijingane var her skog nok, bøndene reiv fururot og hogg den opp til tjøreved (Joleik 1980) Området har utgjort ein del av innmarka på garden Hatiesct gjennom lang tid. Enga har yore bcita om våren og hausten, også av geiter. Tidlegare var den berre slått med Ijå, no helst mcd slåmaskin. Enga vert no gjedsla med kunstgjødsel, stadvis vert det og gjødsla med naturgjødscl. Graset vert turka på hesjar. Hesjestaurane ligg oppstabla under hasselbusker gjennom vinteren.

Skll.~rin~av_.ornr.ådet Enga er ovcrflatcrydda, men ikkjc planert. Overflate fylgjer terrengformene i den bratte helhinga. Fleire stadar er jorda oppstøtta og utflate av bakkemurar, og tormar små terrassar oppetter helhinga, figur 25. Ein smal oppmurt traktorveg fører Irå riksvegen og inn i slåtte—cnga. Enga har cit tett og heller lågvakse teltsjikt. Grasinnslaget er stort, og kan skuldast hardt husdyrbeite både vår og haust. Vanlege grasartar er gulaks (Anthoxarithum_odoratum), hundegras (Dacty.his_glornerata), engrapp (Poa pratensis), engfrytlc (Luzula multiflora), harestarr (Carex - - ovahis), beitestarr (Carex oederi). Fersommar-aspektet er dominert av jordnøtt (Conopodium .rnajus), men cnga er urterik med engsoleie (Ranunculus acris), smalkjempe (Plantagolanceo- [at_a), kvitkløver (Trifolium repens), raudkiøver (Irifo~um.praten.se),tveskjegg— veronika (V_eronic.a._cbarnae.drys), tirkantpcrikum (Hyp.ericum_rnadhuialum ), hanekam (Ly..cbriLs_tlo.s.-cucuhi), vanleg arve (Cer.astiurn.J.o.n.taaum), tepperot (Potentilla erecta), skogfiol (Viola riviniana), ryllik (Achillea millefohium), engsyrc

54 (Rumex acetosa) og gjerdevikke (Vicia sepium). I utkanten av enga og i del brattaste hellingane er slåtteaktiviteten mindre, og her er det teikn til attgroing med bregnedominans med skogburknc (Athyrium filix-femin~.Revebjølle (Digitalis purpurea) er også vanleg i kulturmarka. I tilknyting til enga er det fleire stadar små busk— og trcgrupper. Fleire busker av hassel (Corylus avellana) veks i engsamfunna, medan rogn (Sorbus aucuparia) er vanleg langs gjerde og veg. Rognetrea har Ileire stadar merkjc etter greinkapping, gjerne uttak av lauv til for. Enga grensar til cit ikkje fullt overtlatedyrka bcitområde med steingardar. I hellinga står det Ileire større rognetre (Sorbus aucuparia) med tydlcge styvingsspor. Her er og planta ein del gran (Picea abies). Feltsjiktet er kort og samansert av artar som er indikatorar på hardt beite som t.d. finnskjegg (Nardus stricta) og raudsvingel (Festuca rubra).

Skjøtsel og verdivurdering Enga er framleis i god hevd. Den vert slått og beita årvisst. Framhald i slik tradisjonell bruk er den beste skjøtselsforma. Enga bør helst berre gjedslast med naturgjedsel då kunstgjødsel i sterk grad påverkar innbyrdes artsfordeling og mengdetilheve. Også einskilde lauvtre i området kan skjøttast med attendeskjering av greinverk. Nye styvingstre kan formast. Enga har framleis ein struktur og artsinnhald som tidlegare var typiske for naturenger i Flora. Engfloraen er artsrik. Den utgjer såleis cit ref eranseområde for denne kulturmarkstypen.

-Wi--

i. V , ‘~ ~..

V, - V

r ~, 41 ~ ~ ~, ~»

i t V V ~ ~

V / V ~

Figur 25. lnnmarka er brattlendt og flcire stadar oppstøtta av bakkemurar. Enga har ein variert urtesamansetnad, gjerne dominert av jordnøtt (Conopodiumm_ajus).

55 9. KROKANE

~ ~, ~1’— ,~ . ~- . ~ ‘~ !Iv~lp~z’ ~vi. -.

‘Cr;sk /4 L ~cÇU~ ~ tab enl’yr~ ~ ~

tI~ 6~. ~ •~JarMskj-U?P’~n~’. V ~ ~—‘~ 6~’~

‘~ ~ ~~ ~ ~ ~ : ~ !.~ — - ‘~- ~ c - ~‘E~it~c ~. . ,,,.~ . - \-.~. , ~ ‘~ Grill,” I 0 1 O~ ~ i ~ v ~ ~ holly, 1~ 1 0 • ,., ~ lg7iv,~cn’ )rtlnnclef._L___.._ ..L~_- .. A~I~i ,~ I., 7 VVV~V ~ / \ J-.-=S//

4~,

/ //~~~/[.fI.....~ ~ -‘ *~\

- - / I / ~ / / / ~ ~ .—~

~ ~ ~ / V / ~ Il .~i.

// ~\\

= ~ ~

~ ,~IRrokane--~—----:i’~.’’Ç~ .-~ ~ i:. Kroev~er~

~•V~g Tret teneset

>1 Krokoskjero )

Figur 26. Lokalisering av typcområdet (kart i målcstokkanc 1:50 000 og 1:5000). 56 Iy.peoiTir~d~09~Krokane

Kulturmarkstype.: Kristtornhage

LQkahisering og areal Kristtornhagcn higg ved Krokane på Brandsøya, om lag 2 km aust for Flore sentrum, figur 26. Området grensar til AV 5 i sør, mot bustadområde i aust og mot naturleg bergtramspring i nord og utmark og skog i vest. Hagcmarka har tilkomst gjennom cit par traktorvegar.

Området dekkar i undcrkant av 10 dekar. Det er dekka av kartbladet 1118 III - Fiorø i serien M 711 og av økonomisk kartblad AE-084-5-.-2.

His.torie Krokane er ein gamal gard, nenind fyrste gong i historiske skrifter 11617. Det var cit tradisjonellt kystbruk der mykje av innkoma kom Irå fisket. 11776 skafla brukarane seg 3 kalvar, nokre år etterpå også ein hest og tre sauer (Joleik 1980). Kristtornhagen nyttast til bciteområde for ungdyr og haustingsskog for kristtorn. Annen systematisk lauvskog vert rydde bort for å gje del beste tilheva for kristtornproduksjon. Buskcne vert gjødsla med revegjedscl for å få maksimal vekst. Berre grciner med friske raudc bær vert hausta og levert til juledekorasjonar. Området vert i dag beita av Ileire kalvar.

Skiidr.ing..av området Hagemarka er småkupert med mange framspring av berghamrar og større steinar. Ei større langsmal flate byggjcr opp sentrale delar av hagemarka og gjer det mogeleg å ta seg fram med traktor. Jordsmonnet er helst grunnlendt, men i forsenkingar kan det organiske jordlaget vere godt opparbeidd. Beitetrykket er hardt og held tettsjiktct kort. Det er og flcire tydlege samhingsstadar for ungdyra mcd sterk trakk- og gjedshings-påverknad. Dci hardast beita partia har innslag av fleire typiske beiteertar, samt ein god dcl ugrasartar. Venlcge artar i hagemarka er tunrapp (RQaannua)’ selvbunke (D.escb.ampsi.a_c.espitosa), engsvingel (Festuca._.psat.ense), harestarr (Carex. ~y~lj~), lyssiv (Juncus~.effes.us), jordnøtt (Conopo.dium_majus), engsoleie (Ranunculus ecris), smalkjempe (Plantago lanceolata), vanleg arve (Ccrastium fontanum), tunbalderbrå (Chrysanthemum suaveolens), vegtistcl (Cirsium vuigare) og heymole (Rumex sp.). Innimellom er det små samfunn med engkarakter og cit mykje rikare gras- og urtcinnslag med t.d. gulaks (Anthoxanthum odoratum), englodnegras (Holcus lanat.us), engrapp (Poa pratensis), tveskjeggveronika (Veronica - chameedrys),

57 kvitveis (Anemone nemorosa), skogf101 (Viola riviniana), raud jonsokblom (Silene dioica), gullris (Solidago virgaurea), skogstorkenebb (Geranium sylvati-. cum), augnetreyst (Euphrasia stricta), bringebær (Rubus idacus). I samfunna veks og ulike bregner som Iugletelg (Gymnocarpiurn dr.yopteris), skogburkne (Athyrium Iilix—mas) og einstape (Pteridium aquilinium). Kristtornbuskene og trea er gjennomgående 7-8 meter hege. Trea er gjennomgåande mangestamma med tydlege spor etter greinkapp, figur 27. I hagemarka står Ileire titals slike mindre kjerrsamlingar. Busksjiktet har lorutan kristtorn (llex aquilinium) også innslag av steinnype (Rosa canina) og vivendel (Lonicera periclymenum). Trass systematisk uttynning står ein del andre lauvtre i randsonene, slike som rogn (Sorbus aucuparia), ask (Fraxinus. excelsior), eik (Quercus robur), hassel (Corylus avellana) og furu (Pinus sylvestris). Mot nord går hagen gradvis over i tettare furuskog. Her er også ein lengre oppmurt steingard.

Skjøtsel og verdivurdering Tradisjonell bruk er den beste skjøtselslorma for denne kulturmarkstypen. Både konsekvent rydding av oppskytande trerunningar og hardt husdyrbeite held lauvtrea borte. Husdyra beitar berre i liten grad dci stive og torna kristtornblada. GjødsIing med revegjødsel betrar veksten av kristtornbuskene og gjer samlingane kraftigare og truleg rikare på blomstrar og bær. Kristtornhagar er ein svært sjeldsynt kulturmarkstype i Sogn og Fjordane. Berrc sjeldan vert.kristtorn dyrka over så store areal. Dette er ein tradisjonelt utnytting av ein kystbunden naturressurs. Den har stor elgenverdi. Det utgjer cit svært viktig referanseområde for denne vegetasjonstypen og er cigna som objekt til forsking.

4. 4

.4., V V

Figur 27. Kristornhagar er ein sjelden kulturmarkstype som kombinerer husdyrbeite og uttak av kristtorn til dekorasjon. 58 10. LEIRVAG a - 5’ ~ r, ~ ‘~ ~ Tonqirn ~t’c~ •‘~~ . - ~ ~ 1

~ oih ~ ~flt~

0178 coil, ‘UI 1717 0 K l~7/

~ jj~jfn•~tJ~~Jfuq~!fl ‘~..J;$~/VjJfiflj/Ç~ ..:~)•~~~ly1n~z y’d~ •qa~~).1.? + iii ~v~i~) “ Eikefjo - ~iri9~-..‘ -~, - - ,~ .~ .i.~ ‘~ ~ .~ . ru d!hInÇ1(.Jb~.1~~,,-: . ~ 2 ~q ...... /

~ dfj~~bS~ — Lqnq r,rI~—

— ~ ‘ alit-ri, ny -- .~ - yr . S

~ ~a F - ~ ~- ~ - - - ~#rnurn g ~uIflfl(1mu/~

~ ~ ~ ~~-- -~ ~ ~ .~- ~ ~ -~ ~ ~ ~ ~_ ~ SfrJ jar k~ - ~-:-- -~ ~~‘S- ~

L~ ~ -~

__~

Ekef~ordefl ~

i.. ...— ~ v rv..j

Sunnorv~O~ i V....

~... -‘V Figur 28. Lokalisering av typeområdet (kart i målestokkafle 1:50 000 og 1:5000). 59 Typeområde 10: Leirvåg

Kulluc.marks.ty.p.ei Einerhage

Lokaliseringgar.e.al Leirvåg ligg inst i Eikefjorden, kring 2 km sør for Eikefjord sentrum, figur 28. Einerhagen er todelt og ligg like ved krysset av fylkesvegane til Osen og til sørlege delar av kommunen. Den mest velhaldne hagen utgjer kring 4 dekar og ligg mellom gardsvegen, fylkesvegen og innmarka. Einerhagen ligg sydvendt med stor innstråling. Området er dekka av kartbladet 1118-Il- Eikefjord i serien M-71 1 og av økonomisk kartverk AJ-084-5-3.

Hi~thkbakgtunn Leirvåg i .Sunnarvika er omtala i skriftlege kidder alt på 1300-talet, men dei fyrste meir nøyaktige opplysningaen skriv seg frå året 1563 då ein Kolbein budde på plassen. Drifta på plassen var knytt til både fiske, fangst og jordbruk, landskylda kravde både fiskevarer, korn, skinnvarer og meieriprodukt. I 1657 var det heile ein hest, 32 storfe, 22 geiter og 24 sauer i Leirvåg og Sunnarvika. (Joleik 1980). Etterkvart var geitehaldet enno større. Gardane hadde og stelar oppe på fjellet over Osen. Området har tidlegare yore meir intensivt utnytta både gjennom slått og husdyrbeite. Området er framleis beita av sau.

Shi~digavomrkd.ei Den sydvendte og skjerma lokaliseringa gjev cit gunstig lokalklima med heg gjennomsnittstemperatur og sohinnstråling. Jordsmonnet er og godt utvila, del organiske avsetjingane tykkjest stadvis å vere mektige. Råmetilhøva er stabile gjennom vekstsesongen. Hagen er overflaterydda for stein og delvis oppdyrka. Det ligg fleire steinoppiegg og rydningsrøyser i området. Grunnen er stadvis nokså tuete, denne utviklinga vert aksellrert av dyretrakk og frostprosessar. her er også stiar og spor etter samhingsstadar for husdyra. Taiet på høgreiste og søyleforrna einerar (Junipecus_oo.mmurii.s) er høgt. Dci fleste buskene har lite greina og kvista stammer. Nyleg avkappa einerkvistar vitnar om ferskt uttak, mange busker har og friske spor etter oppstamming. Slike oppstamma einerar opptek cit heller avgrensa beiteareal og forringar beitet berre i liten grad. Buskforma einer vert systematisk rydda bort. Nokre høgreiste einerar har velta, truleg som fylgje av vindpåverknad. Feltsjiket er merkt av beitegang og har ikkje utvikle større artsrikdom. Grasartar

60 dominerer og har den høgste dekninga. Vanlega antar er gulaks (Anthoxan- thumodor.atum), selvbunke (Deschampsia cespitosa), engrapp (Poa_pxatensis), tunrapp (fto.a..annua) og knappsiv (Juncus cong.lomera.tus). Urtene er helst nøysame og vanlege beitemarksindikatorar er engsyre (Rumex acetosa), engsoleie (Ranunculus acris), tepperot (Potentilla erecta), vanleg arve (Ccras~ tiurn fontanum), vassarve (Ste.lla.r.ia..media) og kvassdå (Galeopsis t.etrahit). Innslaget av jordnøtt (Conop.odium majus) og revebjølle (Digitalis purpurea) indikerer oseaniske tilhøve. Fit aukande innslag av einstape (Pter.idium.aquilir.u m), vegtistel (Cirsi.um vulgare) og nyperose (Rosa canina) tyder på at samfunnet er i ferd med å gro til. Nokre stadar skyt også kratt av gråor (Alnus incana), vanleg bjørk (Bctula pubescens) og rogn (Sorbus aucuparia) opp.

Skjøtsel og verdivurdering Einerhagen er i heller god stand og vert vedlikehalden gjennom tradisjonelle driftsformer. Framhald i denne bruken er naudsynleg om kulturmarkstypen skal oppretthaldast. Både jamn og hard beitegang kombinert med oppstamming og rydding er naudsynleg om elnerhagen ikkje skal gro att slik tilfellet er i tilgrensande utmarksareal. Området med høgreiste og søyleforma einerar har eigenverdi. Det utgjer og cit spesielt element i det idylliske miljøet i Leirvåg.

~ T ‘ - . .‘

- ~_c-

~ , __

4.’. 5*~* “ S _____

Figur 29. Ved Leirvåg er det fleire hagemarker som har fått auka oppslag av ciner. Denne lokahiteten er skjøtta gjennom både husdyrbeite og uttynning. 61 11.0VRESTANDAL I

r,lehh$ ~ __

~ - -

~ \~~Ç M~~’ ~ ~ ~ —------~ t~-~

~. ~ ~T~~S— ~ ~ ~ ___ ~, ~ ~I\J~~ ~-‘:: ~ ~ -. V— - - ._ ~ - ~\____

______- ~ ~ ~ ~ “ I 0O~ 4.IUJ

6,7 h14T~~11~’, ~

~ c~—~ ~ ~

—25— ~ ~ - __

!~ _

:. = B ~ -

~ ~. ~t

‘1O~3 ~ ).~/ N j7(N .:~ c) ) ~

~ \ ~

A / :‘V~ ~

J .. ~ - - ~ ~ ../ /

~ ‘: ~.: .., V

Figur 30. Lokalisering av typeområdet (kart I målestokkane 1:50 000 og 1:5000). 62 IypeQmråde.i.t.. øvre Stendal I

Kulturmarkstype: Urterik slåtteeng og beitehage

Lokatisering og areal øvre Standal ligg aust for Standalsvatnet, heilt sør i Flora kommune, figur 30. Området ligg tett opp til Dalclva i hellinga like nord for busetnaden. Det ligg sørvendt i cit hegdeintervall frå 50—100 m o.h. Engsamlunn strekkjer seg oppetter lie, sjelve kjerneområdet utgjer kring 5 dekar. Området er dekke av kartbladet 1118-Il- Eikefjord i serien M—711 og av økonomisk kertvcrk AG-082-5-2.

His.iorie Skriftlcge kjelder trå øvre Standal fører attende til 1520 då ein Iver var bonde her. I 1657 var det til saman to hestar, 62 stort e, 28 geiter og 24 sauer, cit temmelcg høgt tat husdyr. Dci dyrke og korn på gardane og i 1723 var avlinga på 47,5 tenner (Joleik 1980). Trass i lokaliscringa noko opp frå sjøen, var fiske ei viktig næring for bruke. Engareala vart tidlegare naturlegvis slått med Ijå, og stadvis gjødsla med naturgjødsel. I dag vert del tidlegare slåtteareala utnytta på ulikt vis. Ein del er oppdyrka og tilsåddc, andre utgjer beiteområde for husdyr.

Sring~avområdet Den eldre slåttccnga er inngjercla og grenser i vest mot oppdyrka eng og mot nord til ein beitehage. Enga er overtlaterydda for mindre steinar, men ikkje utjamna, figur 31. Den lylgjer stort sett dci naturlege terrcngtormcne. Ei stor steinblokk higg sentralt på enga. Råmetilhøva i grunnen er nokså stabile.. Grasdominansen er merkbar på enga, vanlege gras og halvgras her er gulaks (Anthoxanthum odoratum), enqrapp (Poa pratensis), englodnegras (Holcus 1an_athu~),finnskjegg (N..ardus.~.tric1a),cngfrytle (Luzula.muitliII.ora), kornstarr (C.adex_..vaginata), blystarr (Carex livida), ryllsiv (J uncus_ articuiatus..) og lyssiv (Juncus effesus). Av urtene er jordnøtt (Conopodium majus) dominerende om våren og på Iersom maren, andre vanleg terekomande urter er kystmaure (G.aliurm.saxatile), engkarse (Carclarnine pratensis), cngsoleie (Ranunculus ._acr.is), krypsoleie (Ranunculus repens), raudklever (Trilolium pratense), kvitkløver (Trifolium LepeJJ.s), engsyre (Rumex_acetosa), smalkjempe (P lantago_lanceolata) og vegtistel (Cirsium vulgare). Stadvis er enga i ferd med å gro til, fyrst med skogburkne (Athyriumfilix—femina), seinare også med einer (J..unip.eru.s. comimunLs). Enga er framleis trefri, men I grenseområdet mot elva er det

63 innslag av gråor (Alnus incana) og rogn (Sorbus aucuparia). Her står også nokre innplanta grantre (Picea sp.). Enga går gradvis over i ein beitehage oppetter rasvilta. Her er vegetasjonen nok0 meir neysam og prega av vanlege turrbergsartar som smyle (Deschamp- sia flexuosa), tepperot (Potentilla erecta), ryllik (Achiliea millelolium), hårsvæve (Hicracium pilosella), legeveronika (Veronica ollicinalis) og fjelimarikåpe (Alchemilla alpine). Innslaget av mosar er stort, vcsentleg av engkransemosc (Rhytidiadelphus squarrosus).

Skjøtsel og verdivurdering Delar av slåtteenga vert Iramleis nytta på tradisjonelt vis. Slåtten er ikkje så intensiv som tidlegare, men området vert derimot hardare beita. Framhald i slik tradisjonell bruk med både slått og beite er den beste skjetselsforma. Enga ber helst berre gjødslast med naturgjødsel då kunstgjedsel i sterk grad påverkar innbyrdes artsfordeling og mengdetilhøve og skapar ein nok0 annan vegeta- sjonssamansetnad. I området linst urterike engsamfunn med ulik grad av kulturpåverknad, frå oppdyrka innmarksareal til hagemark. Det meste av engarealct let seg ikkje oppdyrke slik at moderne Iorhaustingsprinsipp kan nyttast. Englloraen er artsrik. Enga har eigenverdi og utgjer cit referanseområde for kystnære og kulturpåverka engsamlunn.

4,’v, ~

,~ S

‘«,T~ -‘ ~

4; 5,; ~- ~

Figur 31. Kulturpåverka enger dominert av jordnøtt (Conopodium majus) er vanlege langs kysten. I tilknyting til eng:a finst og tekniske opplegg av stein. 64 12. ØVRE STANDAL II \Nova ~ -~ ~ -• ~~ ).-. ~ ~ - -

~ ~ -~ ~ ~

L~~-~-:~- ~ »~:; ~ZT— :E;~E~EEEE~E~~:::~T::- ~ ~

~ ~ ~ ‘UI __Ob~(~iv7~~m\~-T~) ~ ..~,, r~.J_~-~~ ~j03Skl rl~~ir~f~~ ~-J ha ~ c1~~”S~e~ -~--“--::~ ‘.—~r- I

IS ~ ~ ~ -•~i__./ - -5’~I~ - ~..... S S”~,_=..c.. - - - RhtIrt/17L -- / __ ~ -~-4.:-~ ~ r~—-- 1L;N~,~~ - —25 -‘.-~ ~ ~ -.. ~ ~T ~ (~ - -.) ,,‘

_____ ~flOriu’V, ~ pL~ ~ - c~ø~1~’~”.~

- ~ _ __

rI~~1iIIIIi:I— - ~~j---~ . -r

V.. :~~—‘.;------~ ~ ~ 55 V

~~V1O

I: —V. Q ‘./ V,.~

/ ::~ // “ ( - .- Ovre Stondol 7/

//,o~ -

Figur 32. Lokalisering av typeområdet (kart i målestokkane 1:50 000 og 1:5000).

65 Iyp.eområde 12: øvre Standal Il

KuJturmarkstypei_ Hegemark

Lgog..areal Lokalitcten ligg på nordsida av Standalsvatnet, figur 32. Det ligg i overkant av ein gardsvcg og oppdyrka innmarksareal. gardsvegen gjer tilkomsten til området enkel. Hagemarka grenser dIes til utmark og skog. Sentrale delar av hagemarka har cit areal på kring 10 dekar. Området er dekka av kartbladct 1118-Il-Eikeijord i serien M-711 og av økonomisk kartverk AG-082-5-2.

Historie Bruke på øvre Standal har lange tradisjoner med husdyrhald. Her er både gode heime- og fjcllbeite. Alt i 1657 var det to hcstar, 62 storlc, 28 geiter og 24 sauer på gardane her (Joleik 1980). Deter av området har også yore nytta til slåttemark. Beitcaktiviteten er i dag redusert med framvckst av buskcr og tre som resultat. Det registrerte hagemarksarealet er likevel intensivt nytta heilt fram til i dag.

Skildring av området Den lysopne hagemarka skil seg merkbart Irå den kringhiggjande frodige skogsmarka. I nedre deler er ileire sletter overflaterydda for stein. Elles er hagemarka steinrik, her er jamvel Ileire større blokker. Eit par steingardar ligg på tvers av tallretninga. Desse er truleg gamle innhegningar. Hagemarka er inngjerda mcd nettinggjerde. Ein Ijes/utlee står i nedkant på ei flate, cit nytt fritidshus er nyleg oppført i utkanten av hagemarka. Frå utmarka fører også ein gamal leypestreng. Hagemarka ber preg av hard beitegang. Spesielt i nedre dclar er trakkpåvcrk- naden stor. Langs stiar er det stort innslag av beite- og slitasjetåtande artar som groblad (Plantago major), krypsoleie (Ranunculus.. repents), tunrapp (Poa annua~)og finnskjegg (N.andu.s~stricta).Innslaget og dekningsgradcn for gras er høgt gjennom heile hagemarka, slike som gulaks (Anthoxanthum._odoratum), hundegras (Dactylis_glomerata), engrapp (P.oa_prataas.is), cngkvcin (Agrostis capillaris), selvbunke (Descharnpsia cespitosa), englodnegras (Holcus mollis) og haretarr (Carex ovalis). Mest typiske urter er revebjellc (Digitalis purpurea), jordnøtt (Conopodium majus), filtkongslys (Verbascum ._thapsus), skogstorkcnebb (Gcranium sylvaticum), hanekam (Lychnis Ilos—cucul i), lege— veronika (Veronica officinahis), kystgriseøyre (Hypochoeris radicata) og blåkoll (Er.unelha vulgaris). Mot utkanten av hagemarka linst Ileire friske sig med oppslag av tre og eit

66 feltsjikt samansett av næriingskrevjande urter og gras. I tette samlingar av hassel (Corylus avellana), figur 33, veks arter som blåtopp (Molina caerulea), brudespore (Gymnadenia conopsea), blåfjør (Polygala serpyllifolia), ramslauk (Allium ursinum), kusymre (Primula vulgaris), enghumleblom (Geumnurbanum) og kvitveis (Anemone nemorosa).

Skjøtsei og verdivurdering Framhald med husdyrhald og hard beiting er den beste skjøtselsforma. Fit allsidig husdyrbeite sikrer den jamnaste avbeitinga. Ved minkande bruk bør oppskytande kratt ryddast. Ovcrflaterydding, skogplanting og utbygging av hytter/fritidshus vil totalt endre karakteren til området. Hagemarka er ein rest av ein tidlegare svært så utbreidd kulturmarkstype i kommunen og utgjer cit referanseområde for slike kulturpåverka vegetasjonssamfunn. Den viser attende på intensiv utnytting av utmarksressursane både gjennom eng- og beitebruk. Området har ein artsrik flora med stor elgenverdi.

, v i ~ S ‘i~ 4 ,~ 4,, S ,, I ‘~ 5 ~, VVVI_ ~‘S,,V V~

Figur 33. Hagemarka har elt kortvakse feltsjikt som fylgje av hard beiting. Stadvis er det oppslag av hasselbusker med tydeleg beiteprofil.

67 - 13.TYVOLL

~ ~ - ~

.ilehlI~1~’~ ~ -- S , ~ ‘~ ~ - ______~ ~ k ~ ~ e - / Å .~“ ~ ~ ham~,mc en “i’ - - ~~ M --~ - - - -~- -~—

\~ S4i~ç~~ ~i~_ - - - - -~

~ ~ ~ ~ S —, 5’ -s .- . ..~. V V - T~’ ’. - ~-v~ ~ /‘ j’.. -.,...--. - . _C • - g OW 5 ~uLr:/ ~ ~

25— -~ g:~:7’ ~ ‘~-~L_. !~ °“~~f!~” ~runeska ~

- ~ C -_~., - I - h,k - ~

— Various lu v~’t~-~.f~..”..-• S a — . ~ s’.i-”~r----.~,,..

S~aa~s~a

/18~~ - —‘\B / . — / —A . 16 -~ j ~ - ~.. V ~ - ~ / / ~ 10~/3/l ‘ .. ,‘ 10 ~/3 ~~/// A H ‘V 265 -~ ~

-~ ~H

~—— .~..‘:::‘ ..Pz )~ ~

~, (~ V / ,i=.~~:/ / — “~~~}1o5i5=AV~’ \..~fl~ ~

/ ___ ‘ ,, -/~o’Hr~ ~ / -38 \\~ / i~ ~•/7~~ ~‘ ~‘‘ ~C ~ ~

° ‘-~ ~eset~VSA ~ ~S ( / -: ‘f - ~ /

______KIIIII~~~ - ~ ______‘-V- ~ ~ V~9.~/—V ~

N~ ‘~‘~ - - .= “V~.4./~ -~“/T/~ ~H ~ ~ ~‘ I ( - 105I2~~.../‘ —. ~32H. O~ ~I / l~ ‘ ~ ~ .~.‘l — ‘ U... :‘~L - N - -- . - .--,- /~-~

o~\’~~G

Figur 32. Lokaliseririg av typeområdet (kart I målcstokkane 1:50 000 og 1:5000). 68 Iypm&i.e..Ja.. Tyvoll

Kulturmarkstype: Lynghei

Lokalisering og areal Tyvoll ligg på cit nes i Ferdefjordcn like ved nedre Standal, heilt sørvest i Førde kommune, figur 34. Lyngheia strekkjer seg frå Ilomålet og opp til kring 40 mo.h. Området har lett tilkomst Irå AV 611 som går like i overkant av lynghcia. Lyngheia har ein utstrekning på kring 50 dekar, men det mest typiske arealet dekkjer kring 10 dekar. Området er dekka av kartbladet 1113 —II - Eikefjord i serien M 711 og av økonomisk kartbtad AG-082-5-3.

Historie Tyvollen er ein gamal fjordgard, registrert for Iyrste gong i 1598. 50 år seinare var det ein hest, 11 stone, 3 geiter og 3 sauer på bruket. Garden vart skildra som Iettdreven og god til korn. I 1723 sådde bonden 2,5 tenner havre og hausta 8. Brennved var det nok av på denne tida. Fiske var dessutan viktig for fjordgardcn (Joleik 1980).

~av.omnådet Lyngheia fylgjcr stort sett terrengformenc og hellar gradvis ned mot sjøen mcd nokre få ryggar og mellomliggjandc lunare dalføre. Området ligg nok0 værhardt til, open for vindar inn trå havet i vest. Lausmasscdekket er lite utvikla. Det meste av organisk jordlag finst i små søkk, gjerne på noko myrlendt mark. Eit større myrområde er drenert mcd velter og delvis dyrka opp. Elles er området er stadvis rydda med opparbciding av små slåtteenger, ein kjøkenhage, beitemarker foruten tradisjonell lynghei. På beitcområdet blir det framleis keyrt fram husdyrgjødsel. Også parti med resslyng er nyleg slått for å torbetre beitet. Det avkappa materialet er ikkje nytte som for, men lagt i små haugar, figur 35. Tyvoll har den typiske opne strukturen som er karakteristisk for iyngheiene. Berre stadvis finst runningar av bjerk (Betula_.pubescens), rogn (S.orbus. aucuparia) og lågvaksen og krypande diner (Juniperus communis). Lyngheia har overalt cit stort innslag av resslyng (Caltuna.. vulgaris), andre ferekomande lyngarter er tytebær (Vaccipiurn_..vitis~idaea),krekling (Empeirurmiiermapro dithum) og blokkebær (Vaccinium.. uliginosum). Ryggane har stort sett ein lågvaksen vegetasjon med nesame urter og gras. Vanlege arter er smyle

(Deschampsia - flexuosa), blystarr (Carex livida), bjønnskjegg (Scirpus cespito— sus), tiniltunge (Lotuscorniculatus)’ tepperot (Potentilla. erecta), vanleg arve (C~nastiuimJoni1anum),kattefot (Antennaria _dioic.a), fjellmerikåpe (Al.c.ftemilla. aipina), skrubbær (Cornus suecia) kystbergknapp (Sedum_ anglicum) og

69 sisselrot (Polypodium vulgare). Sokka med nok0 betre utvikla engsamfurin har i tillegg innslag av artar som raudsvingel (Festuca rubra). gulaks (Anthoxanthum odoratum), skogstjerne (Trientalis europea), heiblåfjor (Polygala serpyllifolia), flekkmanihand (Dactylor— hiza maculata), småmarimjelle (Melampyrum sylvaticum), tettegras (P~riguicula vulganis) og kvitveis (Anemone nemorosa). Her veks og dei vanleg ferkomande bregnene bjønnkam (Blechnum. spicant) og skogburkne (Athyrium lilix-femina) og den kynstbundne klokkelyngen (Enica tetralix).

Skjotsel Delar av lyngheia vert framleis nytta på tradisjonelt vis med beite og slått. Bruken er ikkje så intensiv som tidlegare, men strukturen og artssamansetna— den av lyngheia har ikkje endra seg i særleg grad. Som for alle kulturmarksty— par er tradisjonell bruk den beste skjøtselsforma. Resslyngen bør framleis slåast for å motverke at den vert for stor og treaktig. Det kan også utlerast forsiktig avsviing av lyngheia. Dette var tidlegare ei svært vanleg dniltsform. Området må ryddast for trerunningar. Beiting motverkar også slik attgroing. Del små engsamfunna bor Iramleis gjødslast nned naturgjødsel og slåast.

S V V ~ ~ 6’.. ‘-V -‘ ... - - I ~ ~

V ,~‘ ‘6’ V - V

V V .

V ,~ -v-v V - - - - V IS , ~, , ‘~• è ~- ~ i

- V - ~, -‘ V v. :

V ,‘

~ ‘.~ V ~ ~

- V,., ~ ~ ~ .-~ V V’ - ~‘ ~

Figur 35. Lyngheiene utgjorde tidlegare store forressursar. Den allsidige bruken har gått sterkt attende med attgroing som resultat. Lokaliteten på Tyvoll har framleis spor etter tradisjonelt bruk.

70 \Lerciivurdering Lyngheier var tidlegare ein svært utbreidd kulturmarkstype langs kysten tilpasse århundre mcd intensiv jordbruksdrilt. I dag går stadig Ileire slike område ut av bruk med attgroing som resultat. Lyngheier vert også oppdyrka eller tilplanta med gran. Etterkvart er Iynghcier i hcvd sjeldne kulturmarkstypar, også i Flora kommune. Lyngheia på TyvolI vert framleis brukt og representerer cit område med historisk forankring. Lynghcia har eigenverdi og utgjer cit viktig referenseområde for landbruket. Området har og stor pedagogisk- og forskingsverdi og er cigna utfartsområdc i samband med rekreasjon.

71 14. HOVLANDSSTØL

,,,wNey~p~ ~ ‘- - , - ~ ~ - ~ ~i. ‘~j~—~—~T~---I’ -

(~,,uanr~ ‘~‘ ~ aj 1 7 -~ flCSW~~ -\ ~~ ~ __‘.~:“.~~VV~_iE~)S,~ “Hoo and.jjil, ~ g Ii -“~ ~--V-:’.-V~-~. ,,—-----~‘

‘~a1c~:::;i:~:v~_ , p ~,. To hem, ~ ~ . — /~i kciolune~ “\ ~ _~ ~ ~ .t-,,, I ~ ‘~irnnda~~ ~ - ~ ~-~I \‘~ - 1 / , ‘~~~::i:~~ - V ~ rr,ikl, ” ~ ______~ ~

~__~~s \%-/T’ ~ -..~ * ~ 23”~” ~ ~~-A*~ s» “~‘~‘N

~ ?1(1~.n— ~ Tunqen ‘4t’ ~v ~

- = ‘~ ~- ,r~ o,hmn ‘~‘ ~ ____ ~ V:~”~” ~ , 412 :T~~’ ~

Hovlandsstøl /

S “V. V.... ,,~ ‘AM

~ ~ r - - J ~),~F~387 ~ ~VV\ ~ ~‘ “~ ‘. - V ~ ~ ~ ~/ V V.. ,fl.V~ ~. ~V ...~— i

~H+A

t ~ ~ ~ Figur 36. Lokalisering av typeområdet (kart i målestokkane 1:50 000 og 1:5000).

72 I.yp.e.omrkd,e_t4: Hovlandsstøl t

Lo~g.oaareaI Stølen høyrer til garden Hovland i Eikefjord. Stølshusa ligg kring 700 m o.h. i fjellet like nord-vest for Eikefjord sentrum, sjå figur 38. Stølsvegen er lett framkomeleg, i nedre deler fylgjer den ein traktorveg opp i utmarka. Gangturen fram til stølen tek i underkant av ein time. Området er dekka av kartbladet 11 18-Eikefjord i serien M-71 1 og av økonomisk kartverk AJ-084-5-3.

Historie Stølsdrift har lange tradisjonar i desse austiege delane av Flora kommune. Fjellområda er grøderike beiteområde for husdyra gjennom sommaren. Del fleste gardane har stelsrettar, men for fleire bruk ligg stelane langt frå garden.

SMdring_av. området Stølshusa er lokaliserte i ein avskjerma botn under cit markert bergframspring. Elva dannar ein roleg kuip like vest for stølshusa, og formar cit spesielt landskapselement. Stølen ligg like under den naturlege skoggrensa. Det står i dag 4 hus på stølsvollen, 3 eldre og godt vedlikehaldne bygningar og ei nyoppført ferdighytte, figur 37. Stølshusa er heller små og er tufta på solide steinmurar. Inngongsdørar i grunnmuren viser attede på tidlegare bruk til fjøs. Huse har både ståande og Iiggjande panel. Del opprinnelege torvtaka er skifta ut med bølgjeblekk. Det er tufter etter fleire eldre hus i stølsgrenda. Stølsvollen er snaubeita og grasdominert. Vanlege arter er gulaks (Anthoxan- thum odoratum), sølvbunke (Deschampsia cespitosa), finnskjegg (Nardus stricta), raudsvingel (Festuca. rubra), bjønnskjegg (Scirpus_c.ae.spitosus) og slåttestarr (Carex nigra). Lage og krypande urter som krypsoleie (E~anunculus [e.pens) og kvitkløver (Trifoliurn repens) unngår den hardaste avbeitinga. Revebjølle (DQiI Ii_p..urpuLe.a), engmarikåpe (A~cbernilia_..v.uIg.aris),kystmaure (~llumn.s..axa..tde), tettegras (Engujc.uja._vuJgarjs) og duskull (Eriop.borum angustifolium) er og vanlege. På lunare veksestadar veks i tillegg firkantperikum (Hypetic.um.inachulatum), mjødurt (EJipend.ula_ulmaria), skogstorkenebb (Ger.an~um_syiia.t[ci.irin),maigull (CbLys_Q.s.p.Lenium aLtesnifo.lium), rosenrot (S.e.dum__Lo..se.a), enghumleblom (~eum.iivale)og sumphaukeskjegg (Crepis paludosa). utanfor stølsvollen er vegetasjonen lyngdominert. Her vcks både krekling (Empe..e.tt.um_fte.ui.apioththurn), blåbær (Vaccini.umjnysjj[lijs), røsslyng (C..alluna

73 vulgaris), blokkebær (Vaccinium uliginosum), blålyng (Pyllodoce caerulea) og kvitlyng (Andromeda polilolia). Her finst og Ileire neysame arter som smyle (Deschampsia flexuosa), stiv kråkelot (Lycopodium annotinum), bjennkam (Blechnum spicant), skrubbær (Cornus suecica), skogstjerne (Trientalis europea), molte (Rubus chamaernorus) og torvull (Eriophorum vaginatum).

Skjøtsel Bygningsmassen må restaurerast og vedlikehaldast I tråd med lokale byggjetradisjonar. Videre utbygging med lerdighytter vil endre dette miljøet. Ein planlagd kraftlinjetrase I fjellområdet ber og trekkjast bort Irå stølsområdet. Framhald i husdyrbeitinga er turvande for å oppretthalde dci typiske vegetasjonssoneringane i stolsområdet frå den hardt beita stelsvollen til naturleg alpin vegetasjon.

Verdivurdering Hovlandsstølen er ein av del få vedlikehaldnc Ijellstolane i Flora kommune. Stolen viser attende på den tidlegare viktige utmarksnæringa og utgjer cit viktig historisk dokument for denne drifta. Stolen har hog eigenverdi med spesiell lokalisering i nær tilknyting til vatn og vasstrenger, fjell og botnar og med storslått utsikt utover heile Eikefjorden. Hovlandsstølen utgjer også cit viktig rekreasjons— og turområde.

rÅ v .~

~‘.- --~.. V

Figur 37. Hovlandsstølen er ei av dci få velhaldne stølsgrendene i Flora. Vegetasjonen syner tydlege soneringar frå den beita stølsvollen til naturleg alpin vegetasjon.

74 15.

~ ~ ~ I \_~ V_\~N g ~ gÇc’~\\I ~ ~ ~ — — - I M ~ ~ I Sirilah~ ~“ ~ ~ ~ —. V I ~~.\/\ (fIk/~] k ‘\~-~ -. - ‘~ .\ ~ ~L’ BeFjçi ion ,~ Ç ‘~‘~ ~IUU1~I~r ~ ..~—~?c~1Idre‘~ ~N S k e~-rel 16 )j . ~ -- “(,~ ~ ~ V., .S,~\o,v~\- -- ~ V .,r-~~----~’i’ ’ ~ ‘Qmmaen»- -~------—-—- - - g \. - —. 4. ‘..~. -.~- -. ... , — ~A,e~e uknISw~ ~ -\N~t ~ ~ -~

______~ ~-- ~i

~.1

~ ~Asana — - ns asnv1~j -~

25~ ~ ~Sno~ou ~ — I ~ ~ ~: - ~ - ~-~--~-~ L.

~ ~... ~ -~ N ‘- - . (•9”5 ~) ~ ~yS~

~I~Tc~ - g ildre~ale ‘ .

...... ;.. . ~ ~ ...,;

106/~ ~ ~ - - C

__ A -~ ___ 106/8 •~ ~ ~O6/11~, ~ ~

‘..‘ ~ (i~ ~ ~ ~

~ ~

Figur 38. Lokalisering av typeområdet (kart i målestokkane 1:50 000 og 1:5000). 75 Typsomr~de~i5~Svortcvik

KuIIurrn.arks~type_: Urterike slåtteenger

Lokaliseribg Og.areal

Småbruket Svortevik ligg på nordsida av Ferdefjorden, heilt aust i Flora kommune, figur 38. Det Iigg på ein Iangsgåande brem mellom fjorden og utmarka. Riksveg 611 skjer gjennom bruket og gjer tilkomsten enkel. Trass i lokalisering ut mot cit ope fjord- og havsystem ligg garden lunt til mcd stor solinnstråling. Området er dekka av kartbladet 1118-II-Eikefjord i serien M-711 og av økonomisk kartblad AG 082-5-3..

Histosi~ Svortevik har lange historiske reter. I ei lita myr sørvest for tunet er det funne 15 store eiketre, alle med tydlege hogstmcrkje, blinka og orienterte i same retninga. Truleg var dette tiltenkt som båtmatcrialc. Lyng var lenge nytta som husdyrfor på Svortevik. Røsslyng (Callunavulgaris) vart skoren på berga tangsmed fjorden og ikkje minst på øyane vestanfor. Her var og torvtak, seinast under siste krig. Framleis står ei gamal torvløc på ei myr like nord for tunet. Tang og tare utgjcr framleis cml del av fortilskotet på bruket. Sauene får små porsjonar med sukkertare (Larninaria saccharina) annankvar veke gjennom vinteren. Også lauv vert nytte som tilleggsfor, helst av rogn (Sorbus.aucuparla) og selje (Salix caprca). Heile tre vert kappa ved basis og seinare delt opp til lauvkjervcr og ved. Stuvar vert ikkje forma. Ulike urter vert nytte som mcdisinplanter, t.d. tepperot (Potentilla erecta) og snelle (Equisetum) mot urmnvegsinfcksjonar hjå sau. Sauegjødscl vert spreidd utover innmarksengenc, kunstgjødsel nyttast berrre i liten grad. Gylle vert aldri nytta, brukaren tykkjer at gjødselseffekten er for stor slik at den endrar innmarksfloraen for mykjc. Del kring 200 sauene på garden bcitar teigar på innmarka annankvart år. Om sommarern er dyre på Svorteviksstølane i fjella på sersida av Ferdefjorden.

Skildring_av området lnnmarkséngenc er dyrka, men fylgjer tcrrengformcne. I tilknyting til engene er fleire steinopplegg som bakkemurar, steinsette veiter, brukar og bruer. Engene har cit urterikt feltsjikt der artssamansetnaden varierer ein god dcl etter

76 lokalisering og bruk. Dci største engflatene på nordsida av riksvegen er visuelt dominerte av jordnøtt (Conopodium majus). Andre artar er hanekam (Lychnis flos-cuculi), engsoleie (Ranurlculus acris), raudkløver (Trifolium prafcnsc), kvitkløver (Trifolium repens), engsyre (Rumex acetosa), tepperot (Potentilla erecta) og smalkjempe (Plantago lanceolata). Også innslaget av gras er variert med sølvbunke (Deschampsia cespitosa), gulaks (Anthoxanthum odoratum), englodnegras (Holcus mollis), raudsvingel (Festuca rubra), engrapp (Poa pratensis), engfrytle (Luzula multiflora) og slåttestarr (Carex nigra). Hydrologiske tilhøve skapar spesielle vegetasjonssamfunn i søkk, spesielt langs bekken som drenerer området. Desse engene er ofte overrisla og mottek ein god del næringsemne med sigevatnet. Forutan vanlegc engartar veks her også duskull (Eriophorum angustifolium), vårkål (Ranunculus ficaria), engkarse (Cardarnine pratensi.s), kystgrisøyre (Hypocboeris radicata), lyssiv (Juncus effesus) og kvitveis (Anemone nemorosa). Starrartar (Carex sp.) er også vanlege, figur 39. På bruket finst også andre kulturmarkstypar som einerhage, hagemark og fragment av lyngheier.

v’ I

* S -~, - V

Figur 39. lnnmarksengene på Svortevik vert beita og slått annakvart år. Samfunna er artsrike, spesielt har fuktengene ein variert og fargerik samansetnad.

77 &kj~eI Artssamansetnaden avspeglar tradisjonelt drift mcd avgrensa bruk av kunst— gjødsel og tunge traktorer med reidskap. Her crveksling mellom slått og beite annankvart år. Framhald i denne bruken er viktig om engfloreen ikkje skal cndrast mot dci etterkvart vanicge kulturengene. Videre utgrefting av fuktcnger vil endre hydrologiske tilheve og påvcrke samansetnaden av englloraen. Vegvesnet må redusere dci årlege giftspreytingane langs vcgkan- tane. Aktiv lauving held kratt borte Irå hagcmark og grensegjerde.

\Lerdtvurdering Svortevik ‘avspeglar cit tradisjonelt, vedlikehalde og variert kulturlandskap. Det er forme gjennom mange og ulike driftsprosessar. Spesielt har del urterike engene hog eigen- og kulturhistorisk verdi, samt utgjer cigna releranse- og forskingsområde.

78 7.0 SAMANDRAG

Flora har cit variert landskap Irå skjærgardcn i vest til høgtjell og bre i aust. Lenge Ijordarmar skjer seg innover i kommunen. Det meste av oppdyrka areal og busetjing er konsentrert til strandlinja mot fjord og sjø. Vekselbruk mellom fiske og jordbruk pregar kulturlandskapet. Brukseiningane er gjennomgåande små. Jordbruksdrilta var konsentrert om intensiv forsank og beite i utmarka. Dci store område med lyng, spesielt på øyane, gav grunnlag for både heilårsbeiting, forsank og stikking av brenntorv. I indre strok var lauv også cit viktig tilleggslor. Tradisjonelle styvingstre fanst Ileire stadar, sjelv om det var vanlegast å kappe ned heile trea til både ved og for. For Flora kommune er det skildra 15 typeområdc, 6 av desse er ulike hagemarkstypar. Både Grøndalen (nr.1) og Nedre Grendalen (nr.2) er hagcmarkstypar med stort innslag av styvingstre, helst av aim. Feltsjiktct er hardt bcita, spesielt i Grendalen med intcnsiv beiting av gcit. Kristornhagcn på Krokane (nr.9) representerer ein sjeldan kulturmarkstype, ein av dci få kristornhagane i heile fylket. Kristorn vert hausta og sett som juledekoresjon mcden feltsjiktet vert beita av ungdyr. Einersamlingane på Halset (nr.7) og Lcirvåg (nr.10) har cit stort tal hegreiste og oppstamma einerar. øvre Standal (nr.12) er ei open og intensivt beita hagemark, stadvis med markert oppslag av hassel. Vidare er det skildra 5 ulike engsamfunn. Slettevika (nr.6) er ei gamal slåtteeng med høgt innslag av hegvaksne urter. Denne enga er nok i ein attgroingsfase. Engene på Halset (nr.8) og Svortevik (nr.14) er innmarksenger i drift. Bruken av kunstgjødsel her er evgrensa, dcssutan vert engcnc regelmessig beite av husdyr. Engene er urterike. Enga på Standal (nr.11) er dominert av jordnett, ein karakieristisk engtype i kystnære strok. Fuktengene på Kinn (nr.4) er også ein engtype som tidlegare vart slått, men som no berre spradisk vert beita. Svanøy (nr.5) utgjer cit heilskapleg kulturlandskep samansctt av både tradisjonelt bygningsmilje, tekniske anlegg og kulturmarkstypar. Det frodige landskapet på denne øya skit seg ut frå del dies så karrige eyane i dette kystområdet. Tyvoll (nr.13) og Kinn (nr.3) er fattige, lyngdominerte lokalitetar. Trefrie lyngheier var tidlegare svært vanlege og viktige kulturmarkstypar. Stadig større område med lynghei er I dag i ferd med å gro til med skog, eller bli omdisponerte til andre forernål.

79 8.0 LITTERATUR

Austad, I. 1985 a: Vegetasjon i kulturlandskapet. Bjørkehager og einerbakker. Sogn og Fjordane distriktshøgskule. Skrifter 1985:1. Austad, I. 1985 b: Vegetasjon i kulturlandskapet. Lauvingstrær. Sogn og Fjordane distriktshøgskule. Skrifter 1985:2. Austad, I., Brinkmann, K., Fremstad, F., Hauge, L. & Skogen, A. 1985: Vegetasjon i kulturlandskapet. Lauvingstre, bjørkehagar, einerbakkar og urterike slåtteenger. Vern, bruk og skjøtsel. ØKOFORSK NAVF. Austad, I. & Hauge, L. 1987: Galdane i Lærdal kommune. Metodeopplegg for istandsetting og skjøtsel av kulturlandskapet. ØKOFORSK utredning. 1987:4. Austad, I. 1988: Tree Pollarding in Western Norway. In Birks (ed): The cultural landscape, Past, Present and Future. Cambridge University press. Cambridge. 11-29 pp. Austad, I. & Hauge, L. 1990: Juniper-fields in Sogn, a man made vegetation type. Nord. J. Bot. 9: 665-683. København. Austad, I. & Hauge, L. 1989: Kulturlandskap og kulturmarkstypar i Sogn og Fjordane. Sogn og Fjordane distriktshøgskule Skrifter 1g89:12. Austad, I. & Hauge, L. 1989: Restoration and management of historical cultural landscapes, an important aspect of landscape ecology. Results from a cotter’s farm in Lærdal, Western Norway. Landschaft und Stadt 21(4). Cappelen 1986: Cappelens bil- og turistkart. Blad 2. Målestokk 1:325 000. Fabricius, C.E., 1779: Reise nach Norwegen mit Bemerkungen aus der Naturhistorie und økonomie. Hamburg. 388 s. Fremstad, E. & Elven, R. 1987: Enheter for vcgetasjonskartlegging i Norge. økoforsk utredning 1987:1. Hauge, L. 1987: Restaurering av husmannsplassen Galdane i Lærdal. Årbok for Sogn, s. 42-51. Historielaget for Sogn. 1987. Hauge, L. 1988: Galdane, Lærclal, Western Norway. Management and restoration of the cultural landscape. In Birks (ed.): The cultural landscape- Past, present and future. Cambridge University press. Cambridge. 31-45 pp. Joleik, A. 1980: Soga om Flora, soga fram til 1801. Flora sogenemnd. Kaland, P.E., 1987: Hvorfor forsvant skogen langs kysten? Fortidsvern 3, s 26-27. Klokkernes, F. 1985: Flora, frå hav til bre. Forlaget Nordvest, Ålesund. Kunnskapsforlaget 1989: Store Norske leksikon. Kunnskapsforlaget. Aschehoug og Gyldendal.

80 Lid, J. 1985: Norsk, svensk og finsk flora. Det norske samlaget. Oslo. Njøs, E. K. 1988: Kulturiandskap i Flora. Forslag til skjøtsel av kulturlandskap på øya Kinn. Hovedoppgåve. Institutt for Landskapsarkitektur, NLH. Upubl. Nordiska ministerrådet, 1984: Naturgeografisk regioninndeling av Norden. 289 s. NOU 13, 1986: Ny landspian for nasjonalparker. Norges offentlige utredning. Universitetsforlaget. Oslo. Miljøvernavdelinga/Fylkesmannen i Sogn og Fjordane 1987: EDNA, Registrerte område av naturverninteresse i Flore. Miljevernavdelinga/Fylkesmannen i Sogn og Fjordane 1987: FRIDA, Registrerte område av lriluftsinteresse i Florø. Pedersen, F. 1980: Et vær og klima med store kontraster. I Schei, N. (red.): Sogn og Fjordane, Bygd og by i Norge. Gyldendal. s 122-138. Schei, N. 1980: Sogn og Fjordane, Bygd og by i Norge. Gyldendal. Thingnæs, M. 1960: Flore, Norges vestligste by 100 år. Hovedkomiteen for byjubileet.

81 9.0 FIGURE CAPTIONS

Fig. 1. The location of Flora municipality. Fig. 2. Map of Flora municipality. Fig. 3. Geological map of Sogn og Fjordane. Fig. 4. Some coastal plants found in Flora. Fig. 5. Rock carvings at Ausevik. Fig. 6. Old houses in Floro town. Fig. 7. “Kinnaklova”, the characteristic landmark at Kinn is due to erosion of soft bedrock between harder rock. Fig. 8. Pollarded elms in Grøndalcn. Fig. 9. The position of the type areas in Flora. Fig. 10. The position of Grøndalen. Fig. 11. Grazing from goats form open pastures with little shrub. Fig. 12. The position of Nedre Grøndalsvatnet. Fig. 13. Pollarded elm trees in an area with favourable local climate. Fig. 14. The position of Kinn I. Fig. 15. Heaths are common at Kinn. Fig. 16. The position of Kinn U. Fig. 17. The moist grassland were earlier used as hay meadows. Fig. 18. The position of Svanøy.. Fig. 19. The landscape at Svanøy is untypical for Sogn og Fjordane with rolling hills and rich decidous woodlands. Fig. 20. The position of Slettevika. Fig. 21. A hay meadow, still rich in herbs and grasses, is showing signs of plant species succession. Fig. 22. The position of Halset I. Fig. 23. The number of columnar junipers is high at Halset. Fig. 24. The position of Halset Il, Fig. 25. The infield is steep and some places are supported by terraces. Fig. 26. The position of Krokane. Fig. 27. Pastures with IIex_aquifolium are formed by grazing and collecting of decorative evergreen bunches. Fig. 28. The position of Leirvåg.

82 Fig. 29. Juniper is common on old pastures. At Leirvåg, one can still find traditional juniper fields. Fig. 30. The position of øvre Standal I. Fig. 31. Hay meadows dominated by C.o.nopodium majus are common along the coast. Fig. 32. The position of øvre Standal Il. Fig 33. Cory.Iu~aveUanais common in this pasture. Fig. 34. The position of Tyvoll. Fig. 35. Heather was an important additional fodder for both sheep and cattle. Today many areas are beeing overgrown by shrub. Fig. 36. The position of Svortevik. Fig. 37. The in fields at Svortevik are grazed and cut every second year. Especially the moist meadows are rich in colourful herbs. Fig. 39. The position of Hovlandsstølen. Fig. 40. Hovlandsstølen is one of few well kept mountain dairy farms in Flora county.

83 SOGN OG FJORDANE DISTRIKTSHØGSKULZ : S~IFTER

1979:1 KR~kFTUTBYGGINGOG BYGDEINTERESSER : foredrag på helgekurs i Viksdalen 25., 26. november 1978 / red.: Jon Naustdalslid 1979:2 PLAN FOR ETABLERING AV REGIONALT VANNANALYSELABORATORIUM I SOGN OG FJORDANE / Kaare Vennerød og Marten Nicholls 1979:3 MANGFOLD SOM LANDSKAPSKVALITET / Ingvild Austad 1979:4 SKISSE TIL VANNBRUKSPLAN FOR LIFJORDEN / red4: Kaare Vennerød 1979:5 VANNRESSURSENE I FYLKESPLANEN : eksempel fra Sogn og Fjordane / Kaare Vennerød 1979:6 DYRKING AV BLÅSKJELL I NORGE MED ORIENTERING OM ET FORPRO— SJEKT / Peter Hovgaard 1980:1 BYRÅKRATISK ORGANISASJON OG PRODUKSJONSMÅTE / Odd.bjørn Bukve 1980:2 ENERGIPLANLEGGING / Karl Georg Høyer 1980:3 OLJEUTVIKLING, MONOPOLISERING OG TERRITORIELL POLITISK ANALYSE / Jon Naustdalslid 1980:4 VEGETASJONSKART OG SM-IFUNNSPLANLEGGING : foredrag på seminar... / red.: Jørn Erik Bjørndalen 1980:5 ORGANISERING AV FORSKNING I SOGN OG FJORDANE : seminar om forskning / red.: Gunnar E. Nøding og Johs. B. Thue 1980:6 OLJEUTVIKLING OG POLITISK STYRING / Karl Georg Høyer og Jon Naustdalslid 1980:7 GEOLOGI OG PLANLEGGING : kurs ved Sogn og Fjordane distrikts— høgskule / red.: Asbjørn Rune Aa 1981:1 KRAFTPROGNOSAR OG ENERGIPLANLEGGING I SOGN OG FJORDANE / Karl Georg Høyer 1981:2 BLÅSKJELL—DYRKING, PRODUKSJON OG SALG : rapport fra konferanse / red.: Peter Hovgaard og Per Joranger 1981:3 FORMIDLING AV SAMFUNNSFORSKNING I SOGN OG FJORDANE : presen- tasjon av eit prøveprosjekt ved SFDH / Jon Naustdalslid 1981:4 KAN REGIONALPLANLEGGINGA STYRE REGIONAL UTVIKLING? / Oddbjørn Bukve 1981.5 BYGDEKOR SOM ORGANISASJON / Lars Amundsen 1981:6 SAMFUNNSFORSKNING OG REGION / red.: Jon Naustdalslid 1982:1 KARTLEGGING OG VURDERING AV DYRKINGSMETODER FOR BLÅSKJELLL I NORGE / Gunnar Bengtsson 1982:2 “SAGEN ER DOG AT OPDRAGE DUELIGE HUSMØDRE” / E. Bergli og S. Wollebæk 1982:3 LOKALSAMFUNN OG SAMFUNNSFAGUNDERVISNING / Georg Arnestad 1983:1 SOSIALE VERKNADER AV KRAFTUTBYGGING / Olav Refsdal 1983:2 “OPPVEKSTMILJØ I UTKA.NTBYGD” : deirapport i / Milde Jangård 1983:3 OM HEVEDE STANDLINJER I SKANDINAVIA / Willy Fjeldskaar 1983:4 “OPPVEKSTMILJØ I UTKANTBYGD” : deirapport 2 / Milde Jangård 1985:1 VEGETASJON I KULTURLANDSKAPET : bjørkehager og einerbakker Ingvild Austad 1985:2 VEGETASJON I KULTURLANDSKAPET : lauvingstrær / Ingvild Austad 1985:3 “RIFT OM BRØDET” : befolkning, ressursar og økonomi i Sogn 1801—1855 / Aage Engesæter 1985:4 KOR BLIR DET AV KONSEKVENSANALYSANE? / Karl Georg Høyer 1985:5 EAVERUK I FJORDANE : rapport fra konferanse / red.: Karl Georg Høyer 1986:1 KVA SKJER MED PLANLEGGINGA? / Karl Georg Høyer 1986:2 IDRETTSARKIV I SOGN OG FJORDANE / Aage Enges~ter 1986:3 FISKERIBIOLOGISKE UNDERSØKELSER I ÅRDAL—TYIN—OMRADET 1985 Bjørn Sivertsen 1986:4 ALKOHOLVANER HOS UNGDOM / Lars Amundsen 1986:5 OVERSIKT OVER AKUSTISKE OG VISUELLE SKREMMETILTAK MOT FUGL Ingvar Stenberg 1986:6 VARMEPUMPER BASERT PÅ NATURVARMEKILDER / Karl Georg Høyer 1987:1 LÆR DEG A LÆRE : om læring og studieteknikk / Berit Bringedal Erik Horn, Johannes Idsø og Jon Gunnar Nesse 1987:2 ØKONOMISTYRING I REISELIVSBEDRIFTER / Sven Haugland og Tore Jensen 1987:3 VEG UTAN VARDAR : om næringspolitikk, organisering og økono— miforvaitning i seks prøvekomraunar / Oddbjørn Bukve og Sigrid Skålnes 1988:1 SVANGERSKAP OG FØDSEL / Berit Bringedal og Jostein Tjugum 1988:2 AKVAKULTUR I FJORDER : biologiske, fysiske og administrative rammevilkår / red.: Torbjørn Dale og Helge Hustveit 1989:1 ISAVSMELTING OG SKRED I OLDEDALEN / Atie Nesje og Asbjørn Rune Aa 1989:2 SOGNDALSFJØRA I HISTORISK PERSPEKTIV / Ingvild Austad, Per Sandal, Turid Helle, Mary Holmedal Losvik 1989:3 NATURRESSURSAR OG ANDRE MILJØKVALITETAR I SOGNDAL TETTSTAD Turid Helle, Ingvild. Austad, Mary Holmedal Losvik 1989:4 KULTURLANDSKAP OG KULTURMARKSTYPAR I SOGNDAL KOMMUNE / Turid Helie, og Ingvild Austad 1989:5 KULTURLANDSKAP OG KULTURMARKSTYPAR I LÆRDAL KOMMUNE / Leif Hauge og Ingvild Austad 1989:6 KULTURLANDSKAP I SOGN OG FJORDANE, BRUK OG VERN : prosjektbe— skrivelse, problemstilling, målsetting og organisering / Ingvild Austad 1989:7 PLANTELISTE FOR SOGNDAL KOMMUNE / Knut Kai Berget 1989:8 KULTURLANDSKAP OG KULTURMARKSTYPAR I LUSTER KOMMUNE / Leif Hauge og Ingvild Aust.ad 1989:9 KULTURLANDSKAP OG KULTURMARKSTYPAR I AURLAND KOMMUNE/ Leif

Hauge V 1989:10 KULTURLANDSKAP OG KULTURMARKSTYPAR I FLORA KOMMUNE /ikkje ferdig 1989:11 KULTURLANDSKAP OG KULTURMARKSTYPAR I ÅRDAL KOMMUNE /ikkje ferdig 1989:12 kULTURLANDSKAP OG KULTURMARKSTYPAR I SOGN OG FJORDANE / Ingvild Austad og Leif Hauge 1990:1 DE HEIBERGSKE SAMLINGER. SOGN FOLKEMUSEUM / Ingvild Austad og Olav Aaraas 1990:2 KULTURLANDSKAP OG KULTURMARKSTYPAR I BREMANGER KOMMUNE / Turid Helle 1990:3 RUGSUND : eit framtidsbilde / Turid Helle 1990:4 NATUR- OG MILJØVERNUTFORDRINGAR I AURLAND KOMMUNE / Anne Ru ds en qe ri 1990:7 STRANDVEGETASJON I SOGNDALSFJØRA / Mary Holmedal Losvik et al. 1990:8 SKJØTSELPLANAR OG SKJØTSELSTILTAK FOR FIRE VERNA EDELLAUV— SKOGAR I HORDALAND / Mary Molmedal Losvik