sign in sign up
<<
Home , Byrkjelo, Byrknes, Davik (village), Eikefjord, Gloppen, Hermansverk

Det er forbod mot flyging lågare enn 300 meter over bakken i alle sjøfuglreservata og i NP, Jostedalsbreen NP, Hallingskarvet NP, Nærøyfjorden LVO, Bleia-Storebotnen LVO. Teiknforklaring Dekkjene m Referanse til kartet Fuglefredingsområde (FF) NATURARVEN I OG FJORDANE, Rapport nr. 4 - 2013. Tungevåg v Utgjevar: Fylkesmannen i , miljøvernavdelinga. Landskapsvernområde (LVO) Redaktør: Tom Dybwad Høgfjellet s Kartet er produsert digitalt ved bruk av data frå «Topografisk kartdatabase 1: 250 000» Nasjonalpark (NP) Grafisk produksjon: www.dialecta.no Naturreservat b - barskog e - edellauvskog g - geologi Fylkesmannen i Sogn og Fjordane m - myr s - sjøfugl Rapport nr. 4 - 2013 ISBN 978-82-92777-39-8 Sandviks- v - våtmark eidet m (! ISSN 0803-1886 Grytting Naturminne (! Hornindalsrokken !e Selje Nasjonalparksenter Movatna m Sildekruna s 1526 VÅGSØY !e Naturinformasjonssenter

Flat- Lys- Kvamfjellet Grense for UNESCO verdsarvområde Forside Einevarden s Refvikvatnet v holmen s holmen s 774 Stallbrekka s Fylkesgrense Sætremyrane m Kommunegrense Måløy Gytle- Europaveg, riksveg eller fylkesveg Klovningen s skotet (! St. Synneva- hornet Grodås EID Heggjedals- vatnet FF . Veststeinen s 689 Flostranda e | | 10 kilometer tnet Lindvik e dalsva Hornin Stårheim S § t Skorpeholmane s ryn Eldedalen m Glitregga eva tn et Kartproduksjon: Fylkesmannen i Sogn og Fjordane, 2013 1297 STRYN !e Haukedals- Jostedalsbreen Nasjonalparksenter holmane s Tvinna m Førdspollen v BREMANGER N o r d f j o r d Åsane e "Hatleimfurua" (! e (! Tjønnane m Vingen LVO n Ålfoten Ein einer Storemyra m (! (! Sørdalen b Ei furu NATURARVEN I "Storefurua" Olden Gjegnen Prestestøylen m 1670 SOGN OG FJORDANE Kalvåg Tennøyane s Frøyskjera s Lodalskåpa Vengane s Bukta FF Kolebakkane b FYLKESMANNEN I SOGN OG FJORDANE 2083 Hovdefjell s RAPPORT NR. 4 - 2013 1385 Kloppemyrane m Hyen B r Rognane s e Naturarven: Lodalskåpa (2083 moh) og Fåbergstølsgrandane i Jostedalsbreen nasjonalpark. Foto: Finn Loftesnes Finn Foto: nasjonalpark. Jostedalsbreen i Fåbergstølsgrandane og moh) (2083 Lodalskåpa Naturarven: im Ålfotbreen LVO sva Aralden s t Gåsøy v n e NATURVERNOMRÅDE I SOGN OG FJORDANE t Liste over område som er verna etter naturvernlova i Sogn og Fjordane, pr. 01.01.2013 Areal er oppgitt i km2/dekar(da) og gjeld landareal totalt (også utanfor Sogn og Fjordane), inkludert ferskvatn.

Areal i parantes inkluderer sjøareal. Nærøyane v Haukåvatnet e -Gjengedal LVO Snønipa Jostedalsbreen NP FLORA Breheimen NP LANDSKAPSVERNOMRÅDE totalareal (inkl. sjø) i Sogn og Fjordane Nærøyane 1827 FF Nigardsbreen g Stølsheimen (i S&F) Høyanger, 377 km2 290 km2 i S&Fj Blåfjellet Utladalen Årdal, 314 km2 Indre-Ånnøy s 1390 Nærøyfjorden , Vik 576 km2 (29 km2 sjø) 533 km2 i S&Fj !e Breheimsenteret Bleia – Storebotnen Aurland, Lærdal 66 km2 (5 km2 sjø) Ytterøyane s Sandvikbotn b Brandatjørna b Hestad 35 da Nekkøytåa s Florø Vingen Bremanger 5 km2 Eikefjordholmane s Ålfotbreen Gloppen, Bremanger, Flora 227 km2 Rognaldsvåg Naustdal – Gjengedal Jølster, Gloppen, Førde, Naustdal 394 km2 Timberøyholmane s Eikevolltjønn-

n

Mørkridsdalen Luster 35 km2 myra m

e

NAUSTDAL

Skei

Vigdalen Luster 29 km2 l

Stavang a

Kvalsteinane s et d atn NASJONALPARKAR ølstrav Kleppsstølsvatnet m J e

Karsskjeret s

Jotunheimen (i S&F) Luster, Årdal 1151 km2 238 km2 i S&Fj t

s

Jostedalsbreen Luster, , , Naustdal

Tuemyra m 1734 o Vigdalen

Jølster, Førde, Gloppen, Stryn 1315 km2

Grønøyra J Gulholmen s Mallasvika e v LVO Hallingskarvet Aurland 450 km2 8 km2 i S&Fj Førdef Myklebust- Trefotskjera s jorden dalen m Mørkridsdalen Breheimen Luster 1691 km2 492 km2 i S&Fj JØLSTER LVO FØRDE Drægnismorki b NATURRESERVAT 1636 Barskog landareal i dekar (da) Edellauvskog landareal i dekar (da) LUSTER Smelvær s Veita- Bargarden Luster 218 Eiterstrondi Vik 2 320 strond Ytamo e Brandatjørna Flora 446 Flostranda Stryn 1 791 Førde Store NP Ryggsteinen s Kolebakkane Gloppen 5 023 Haukåvatnet Flora 1 482 Blægja Skagastølstind Moldvær s Kvitingsmorki Årdal 17 300 Husum Lærdal 494 Bargarden b 1304 2403 Nordheimsdalen Aurland 13 300 Kvinnafossen Leikanger 1 416 Luster Norsk Bremuseum Sandvikbotn Flora 1 876 Lindvik Eid 435 - Kuøyna s bjørnen !e Sørdalen Bremanger 4 260 Svarteliåsmyra m Digernesvatnet v Loi Luster 863 Håsteinen Gjerlandsøyane m 1615 Bøyaøyra v s Steiehalsen e Krakksfjellet 2 363 (mellombels verna) Mallasviki Naustdal 175 Fjærland Mjåta Solund 233 Espelands- Hærland Skilbreivatnet v Askvoll Holmelidholmen s vatnet v Sjøfugl landareal totalt Rønset 183 Svarteskjeret s Askvika v Dale n (da) m/ sjø Kvannholmen s (! e Stedjeberget Sogndal 602 Osen v Ei rogn rd Yngsdalen m o "Vettismork- Hovdefjell Flora 700 (1580) Steiehalsen Askvoll 440 Prestøy s fj Norsk Sjøfuglsenter !e (! grana" Rognane Flora 4 (125) Senholmen s ra Ytamo Luster 1 904 rden st Flatøy s lsfjo Hestad LVO u Aralden Flora 40 (180) Åsane Eid 1 424 Da ! L Krokholmen s ( n Utladalen LVO Ytterøyane Flora 590 (16910) Skardholmen s e To bjørketre Sande rd Raudøy s o fj Indre-Ånnøy Flora 84 (203) Kvartærgeologi s d Utladalen Naturhus !e Kvitingane s n Nekkøytåa Flora 149 (440) Nigardsbreen Luster 28 000 a Sørværet v rl Ryssebotn- Lona m Loi e Eikefjordholmane Flora 24 (110) GAULAR Vetlefjords- jæ rana Geitebotsfjellet F Timberøyholmane Flora 5 (96) Myr Bunesholmane s Skredfjellet øyra v 1604 Karsskjeret Flora 1 (10) Dekkjene Selje 4547 1354 SOGNDAL Myrbærskjera s 812 Trefotskjera Flora 30 (346) Hafslovatnet FF Urnes Eikevolltjønnmyra Flora 135 Øvre Årdal Kvalsteinane Flora 280 (9060) Eldedalen Bremanger 1300 Gulholmen Flora 62 (222) Ramsholmen s Sørebømyrane m Gjerlandsøyane Førde 195 Sørbøvågen "Lagpakkfurua" Kvernøya 907 (1427) Grima Gulen 1483 Sakrisøy s Skor v (! og "Liafurua" Sogneoksen Gulen 27 (137) Langedalsfjellet Kleppsstølsvatnet Naustdal 480 Krakksfjellet b Åfjorden Ønaholmane s Ramsbarden Gulen 86 (173) Kloppemyrane Gloppen 94 Guleskjeret Gulen 2 (20) Rønset e 1454 LEIKANGER Sogndal Lona Fjaler 412 Høyanger Luster Lihellene Gulen 107 (403) Hersvik- Movatna Vågsøy 2968 bygda almenning b Årdalstangen Ramsholmen Solund 99 (309) Myklebustdalen Jølster 857 Gåsvær s Aksevatnet FF Balestrand Gåsvær Solund 451 (15231) Lifjell Hyllestad Prestestøylen Stryn 708 Engevik b Kvinnafossen e Mågøyane Solund 92 (269) Sandvikseidet Selje 1018 Stedjeberget e 777 Årdalsfjorden Utvær Solund 640 (11590) Storemyra Bremanger 1008 ÅRDAL Sørestrandvatnet v Eit kastanjetre Indrevær Solund 806 (22658) HYLLESTAD "Storefurua" BALESTRAND (! Svarteliåsmyra Gaular 594 Storholmen s (! Oddeholmane Solund 70 (404) Sætremyrane Hornindal 401 SOLUND 569 Leirvik Torsholmane Solund 35 (376) Sørebømyrane Fjaler 1152 Mågøyane s HØYANGER S o Kvitingsmorki b Krakhelle- g n Ønaholmane Hyllestad 84 (279) e f j Nessane Fimreiteholmane s Tjønnane Stryn 481 nipa o r d Storholmen Høyanger 42 (141) e n Tuemyra Flora og Torsholmane s Fimreiteholmane Sogndal 21 (71) Naustdal 514 Mjåta e Smelvær Askvoll 400 (5280) Tvinna Stryn 5054 Kuøyna Askvoll 140 (368) Yngsdalen Luster 2391 Bleia Moldvær Askvoll 210 (3130) Utvær s L Frønningen ærdalsøyri Ryggsteinen Askvoll 130 (950) Andre naturreservat !e Lihellene s Vik Håsteinen Askvoll 320 (4270) Bleia Lærdal 21 800 Norsk Villakssenter Svarteskjeret Askvoll 13 (77) Drægnismorki Luster 1 773 Senholmen Askvoll 20 (300) Engevik Solund 564 Oddeholmane s Kvannholmen Askvoll 2 (15) Luster Almenning Luster 10 069 GULEN Prestøy Askvoll 211 (407) Eiterstrondi e Bleia-Storebotnen Husum e Høgeloft Flatøy Askvoll 75 (250) FUGLELIVSFREDING Indrevær s (! LVO Krokholmen Askvoll 12 (61) Arnafjord 1648 "Kartabjørka" Aksevatnet Hyllestad 1160 VIK Au 1920 Raudøy Askvoll 538 (2485) Stølsheimen LVO (! Hafslovatnet Luster 1840 Ein einer rl Ramsbarden s Nordheims- Skardholmen Askvoll 40 (191) a Heggjadalsvatnet, n dalen b LÆRDAL Kvitingane Askvoll 263 (1846) d holme Eid 1 Kvernøyna s sf Sogneoksen s Svadfjellet j Bunesholmane Askvoll 50 (320) Bukta Gloppen 495 Guleskjeret s o Holmelidholmen Fjaler 3 (22) rd Nærøyane (grensar 878 e Myrbærskjera Fjaler 40 (430) til naturreservatet) Flora 680 n Frøyskjera Bremanger 180 (11850) Grima m Tennøyane Bremanger 151 (348) NATURMINNE Blåskavlen Veststeinen Bremanger 110 (400) Enkelte tre 1809 Skorpeholmane Bremanger 12 (74) Måren, ei furu Høyanger Haukedalsholmane Bremanger 16 (112) Fagernes, ei bjørk Høyanger oppheva Vassøyane v Vengane Bremanger 40 (620) Vangsnes, eit kastanjetre Vik (!"Bleiklindi" Sildekruna Vågsøy 72 (254) «Bleiklindi», Hatle-Styvi, ei lind Aurland Lysholmen Vågsøy 19 (98) «Kartabjørka», Grøte Lærdal Nærøyfjorden LVO Aurland Stallbrekka Vågsøy 271 (395) «Vettismorkgrana», Einevarden Vågsøy 1458 (2489) Vettismorki Årdal Klovningen Vågsøy 210 (640) «Lagpakkfurua» og «Liafurua», Høgfjellet Selje 277 (387) 2 furuer Årdal Vassbygdi Flatholmen Selje 27 (96) «Hanshjellen», Førde, ei furu Bremanger Flåm «De 11 apostler», Øvrebø, Våtmark 7 furuer Bremanger oppheva Nærøyane Flora 690 (4240) Andenes, ei furu Gloppen Gåsøy Flora 210 (1205) Hatleim, ei furu, Stryn AURLAND Vassøyane Gulen 1870 (6180) Vetleli, ein einer Vik Sakrisøy Hyllestad 675 (1885) To bjørketre,i Flekke Fjaler Skor Hylllestad 600 Ei rogn, Lunde Gaular Grånos- myrane v Sørestrandvatnet Høyanger 1160 Ein einer, Hilde Stryn Vetlefjordsøyra Balestrand 57 (172) Bøyaøyra Sogndal 94 (230) Geologisk naturminne Sørværet Askvoll 3190 (8035) Grytting naturminne Selje 1 da Askvika Askvoll 60 (1350) Gytle-skotet naturminne Hornindal 2,35 da Skilbreivatnet Gaular 660 Espelandsvatnet Gaular 45 Digernesvatnet Førde 1520 Verna areal i Sogn og Fjordane pr. 01.01.2013 Grønøyra Naustdal 30 (100) Totalt areal i fylket: 18634 km2. Verna areal: 4079 km2, Førdspollen Bremanger 15 (130) dvs. 21,9 % av arealet i fylket. Ikkje verna areal: Refvikvatnet Vågsøy 520 14555 km2, dvs. 78,1 % av arealet i fylket. Tungevåg Selje 1 (615) Osen Gaular 17 (527) Hallingskarvet NP Grånosmyrane Aurland 3 350 2075 i Sogn og Fjordane, 1275 i NIGARDSBREEN NATURRESERVAT BARSKOG TRUA OG SÅRBARE ARTAR Nigardsbreen naturreservat vart oppretta i 1985 og Over ein fj erdedel av landarealet i Noreg er dekt av Artar forsvinn i dag frå jorda i eit raskare tempo enn omfattar ein av brearmane til Jostedalsbreen. Føremålet skog. Det meste av dette er barskog, og på Vestlandet nokon gong før i historia. Sjølv om plante- og dyrelivet med vernet er å ta vare på eit særprega dalføre med er furu dominerande treslag, medan gran med nokre i landet - og fylket - vårt ikkje er så utsett som elles godt utvikla brerandsone som har stor verdi for studiar moglege unntak er planta. I barskogen inngår også på Jorda, har vi eit ansvar for å ta godt vare på det av brevariasjonar i historisk tid, bre- og breelvaktivitet innslag av lauvtre som bjørk, osp, selje og rogn. naturlege artsmangfaldet av planter og dyr som høyrer og plantesuksesjonar. Her er gjort ei av dei lengste Barskogen i Noreg er ein del av det enorme boreale heime i norsk natur. Menneskelege inngrep og aktivitet samanhengjande studie av brear og avsetningar i verda. barskogbeltet som strekkjer seg rundt jorda på den er den viktigaste årsaka til at mange artar av planter og Naturreservatet er mykje nytta i samband med både nordlege halvkula. I dette beltet fi nst det att berre dyr vert trua av utrydding. I dei fl este høva skjer dette

friluftsliv/breklatring og reiseliv. Nigardsbreen.Framfor Foto: Finn Loftesnes mindre område med urskog, eller lite påverka skog. ved at vi direkte eller indirekte skader og øydelegg Urskogprega område er uerstattelege naturdokument leveområda til artar, mange gonger utan at vi er klar

som ikkje må gå tapt for komande generasjonar. over det, gjennom utbygging, ureining, skogbruk, jakt framkant. i kongeørn med Havørnpar, Foto: Tore Larsen Slike område byr på gode levevilkår for planter og dyr, og fi ske og annan bruk av natur. ikkje minst insekt, sopp, lav m.m. som er avhengig av Artsdatabanken utarbeider ei såkalla raudliste over av utrydding. Det er fl est truga artar i artsgruppene gamal, urørt skog med mykje tørt og daudt virke. artar som er truga eller sårbare for utrydding. Ved biller (444 arter), sopp (418 arter), sommerfuglar I Sogn og Fjordane er 8 område verna som barskog- siste revisjon av den norske Raudlista i 2010 vart kring (340 artar), karplanter (220 arter) og lav (216 arter). reservat, i tillegg er Bleia naturreservat også verna for 21000 artar vurderte, og av desse kom 4599 med på Raudlista omfattar elles 36 fugleartar, 16 pattedyrartar m.a. barskogen. Verneplan for barskog - Vest-Noreg Raudlista. Av desse er 2398 artar klassifi serte som truga og 8 fi skeartar. vart vedteken 17.12.1999.

Barlind og kristtorn FRAMANDE ARTAR Både barlind og kristtorn er varmekrevjande treslag «Fremmede arter i Norge – med norsk svarteliste som stort sett berre fi nst i kyststroka sør for Romsdal. 2012» er ei oversikt over framande artar i Noreg, og Store førekomstar er sjeldne. Barlind fi nst ofte i urørt i kva grad dei framande artane som reproduserer her Nærøyfj orden i verdsarvområdet Vestnorsk fj ordlandskap. Foto: Tom Dybwad Tom Foto: fjordlandskap. Vestnorsk verdsarvområdet i orden Nærøyfj skog, medan kristtorn kan prege visse kulturlandskap. utgjer ein økologisk risiko. Totalt er det gjennomført På Vestlandet, særskilt i , fi nn vi nokre av risikovurdering av 1180 framande artar som reprodu- dei største og best utvikla barlind- og kristtornføre- EINESTÅANDE NATUR I SOGN OG FJORDANE serer i norske område, pluss 134 artar som i framtida Avdalen gard og Avdalsfossen i Utladalen Foto: Dybwad Tom LVO. komstane i heile verda. I Sogn og Fjordane er ingen Sogn og Fjordane har stor variasjon i landformer: øyer fordi han er unik i verdssamanheng. «» er eit av få kan spreie seg til Noreg frå naboland ved menneskeleg barlind- og kristtornlokalitetar verna, men Sandvikbotn

og fj ordar, vidder, avrunda fj ell og tindar, V-dalar og norske ord som har blitt internasjonale. Fjordar fi nst Vangsen frå nasjonalpark Breheimen i Harbardsbreen Utsikt over (1757 moh). Foto: Finn Loftesnes hjelp – såkalla dørstokkartar. 106 artar er plassert i kate- Slått på Dulsete i Mørkridsdalen Foto: Liv LVO. Byrkjeland UTLADALEN LANDSKAPSVERNOMRÅDE naturreservat (barskog) har store barlindførekomstar. U-dalar. Vi har stor variasjon i bergrunn, frå nærings- nokre få stader i verda: Alaska, Chile, Grønland og New gorien svært høy risiko (SE), 111 arter i kategorien høy I tilknyting til Jotunheimen nasjonalpark vart Utladalen og stølar med verdfullt bygningsmiljø, som mange Verneplan for barlind og kristtorn - Vest-Noreg, fattig granitt til næringsrik skifer- og kalkgrunn. Ned- Zealand. Vestnorske fj ordar skil seg frå andre fj ordar FORVALTNING OG SKJØTSEL BREHEIMEN NASJONALPARK risiko (HI), 198 arter i potensielt høy risiko (PH), 399 landskapsvernområde med sine 314 km2 oppretta sam- stader er godt ivareteke. Ingen av gardane er fast bu- vedteken 13.10.2000, inneheldt ikkje område i Sogn og børen varierer frå nær ørkentilhøve i Lærdal til norsk i verda ved at her er eit levande kulturlandskap med Breheimen nasjonalpark med dei tilgrensande prosessar gjennom fl eire hundretusen år. I dag fi nn ein arter i lav risiko (LO) og 366 arter i ingen kjent risiko Vern etter naturmangfaldlova fører ikkje til endringar (brosjyrar, plakatar, kart, internett og munnleg for- stundes i 1980. Landskapsvernområdet omfattar store sette, men nokre vert om sommaren nytta i samband Fjordane. Furuskog i Kvitingsmorki naturreservat i Årdal. Foto: Steinar Lund nedbørsrekord i Ytre Sogn, og tilsvarande variasjon mange små eigedommar der det bur folk, og der jorda Mørkridsdalen landskapsvernområde (35 km2) og alt frå frodige stølsdalar til karrige vidder, tindar og (NK). Kjende artar på svartelista er m.a. brunsnegle, av eigedomsretten til verneområdet. Grunneigar kan midling), skjøtsel og tilrettelegging. delar av Utladalen med sidedalar og fj elltoppar over med turistverksemd. Utladalen er som Jotunheimen eit i klima frå varmekjære lier til arktisk høgfj ell i indre framleis blir brukt til beite og slått. Vigdalen landskapsvernområde (29 km2) vart oppretta isbrear, og Breheimen framstår som ein av dei mest hagelupin, kjempespringfrø og ørekyte. Fylkesmannen framleis nytte eigedomen så langt verneforskrifta I fl eire område er der verneverdiane er knytte til 2000 meter. Innafor området ligg fl eire gamle gardar populært turområde heile året. EDELLAUVSKOG strok. Kysten vår viser uvanleg stor variasjon frå indre i 2009, og nasjonalparken utgjer 1691 km2, av dette varierte nasjonalparkane våre. Breheimen har eit stort har utarbeidd ein Handlingsplan mot framande artar i tillet. For alle dei store verneområda er det utarbeidd kulturlandskap, er skjøtsel naudsynt for å følgje opp I dag fi nst det att berre restar av edellauvskogane Dette har lagt grunnlaget for ei i verdssamanheng fj ordområde til havs, og frå klipper og sanddyner i nord Sogn og Fjordane (2011). Mundhjeld Eli Foto: Kjempespringfrø. forvaltningsplanar som gjev retningslinjer for hand- føremålet med vernet. Skjøtsel kan ha som formål å om lag 2/3 i . I Breheimen fi nn ein både nokre område med kvalifi sert villmark og gode turmogleg- unik variasjonsbreidde i natur, frå hav og kyst gjennom til øyrik skjergard i sør. Lågt saltinnhald gjer at vi fi nn som truleg var den dominerande skogtypen for nokre heving av verneforskrifta, men ikkje har planar som er attskape ein viss naturtilstand, t.d. å restaurere ein av dei mest nedbørsrike og dei mest nedbørsfattige heiter. I Mørkridsdalen er det eit uvanleg rikt planteliv, HALLINGSKARVET NASJONALPARK fj ord, vassdrag og skog til høgfj ell og bre. For oss som djupvassorganismar på «grunt vatn» i fj ordane, og sam- tusen år sidan, før vi fekk kaldare klima. I tillegg har godkjende. Målet er at fl est mulig av naturreservata lauvingsskog eller ei natureng. Tilrettelegging for områda i landet. Området spenner frå nesten havnivå medan Vigdalen har ei interessant geologisk historie Av Hallingskarvet nasjonalpark sine 450 km2 ligg berre bur i fylket er naturen sjølvsagt; han kan då ikkje vere stundes harvi artsrik stortareskog og korallrev. Mange mennesket sin aktivitet også redusert edellauv- også skal ha forvaltningsplanar, men mykje arbeid står ålmenta har gjerne som formål både å gi folk ei god til godt over 2000m. Landskapet med talrike brear å fortelje frå då innlandsisen trekte seg tilbake. I båe om lag 8 km2 i Sogn og Fjordane; resten ligg i VASSDRAG VERNA MOT KRAFTUTBYGGING så unik? Forskarane har identifi sert 22 vegetasjons- av desse biotopane er dårleg undersøkte. Fylket hadde skogane, då dei ofte har stått på jord som har vore att med dette. naturoppleving, og kanalisere ferdsla til der naturen har blitt forma av isbrear, skred og andre geologiske dalane er det eit verdfullt kulturlandskap. og Hordaland. Nasjonalparken vart oppretta i 2006. geografi ske regionar i Sogn og Fjordane av 26 slike i også ein rik sjøfuglbestand, men her står det diverre godt eigna til dyrking. Vern av vassdrag er ein viktig del av arbeidet med å ta Arbeidet med forvaltning av naturvernområde toler det. I område der det er nødvendig med skjøtsel Nasjonalparken utgjer eit stort samanhengjande fj ell- Noreg. Heile Sverige har 17 vegetasjonsgeografi ske ikkje så bra til lenger. I Noreg har vi edellauvskogstrea ask, alm, lind, vare på eit tverrsnitt av norsk natur. Viktige verne- omfattar grensemerking i terrenget (knekkpunkt), og tilrettelegging, vert det normalt utarbeidd ein plan område med Halllingskarvplatået, verdfulle vassdrag regionar, medan Finland har 10 og Danmark 2. Også fj ell og bre har kvalitetar av internasjonalt lønn, eik, bøk, svartor og hassel. Landet vårt har dei verdiar er landskap, plante- og dyreliv. Mange vassdrag utarbeiding av forvaltningsplanar (retningslinjer for til- for dette. Informasjon, naturformidling og å gje folk og eit rikt planteliv. Her lever villreinen, og her er World Waterfalls Database inneheld 915 fossar på kaliber. Jostedalsbreen med sine 487 km2 er den nordlegaste edellauvskogane i verda. Undervege- har høg friluftsverdi og verdfulle kulturminne høvet mellom bruk og vern), handsaming av dispensa- naturopplevingar er viktig for å at ein skal bli glad i og mange kulturminne knytt til villreinfangst gjennom lista over dei høgaste i verda. Sogn og Fjordane, som største breen på fastlands-Europa, og her er mange tasjonen er vanlegvis artsrik og frodig, og er dominert og kulturlandskap. sjonssaker etter verneforskrifta, oppsyn, informasjon forstå kor viktig naturen er for oss. tidene. Eit område kring Vargebreen utgjer Sogn og utgjer ein liten del av verda, har 36 fossar på denne lista, fl eire brear. Til no har Jostedalsbreen, det vil seie bre- av planter med store krav til næring og sommar- Stortinget vedtok Verneplan for vassdrag i 1973, Foto: Morten Clemetsen Morten Foto: Fjordane sin del av nasjonalparken. Ved Vargebreen i Hallingskarvet NP. deriblant Strupen, Ramnefj ellsfossen og Kjelfossen. armane, minka i areal, men ikkje i volum som følgje av varme. Jordsmonnet er næringsrikt og nedbrytinga 1980, 1986, 1993, 2005 og 2009. (Verneplan I, II, III, Heile Noreg har 100 fossar på lista. Mange fossegjel klimaendringane. I Sogn og Fjordane ruvar fl eire av dei av daudt materiale er rask. Edellauvskogane er viktige IV, supplering og avsluttande supplering). Verneplanen er dårleg undersøkte med omsyn til kva som fi nst av høgste fj ella i Skandinavia, med Store Skagastølstind levestader for mange dyre- og fugleartar. Det er inneheld 388 objekt, og omfattar ulike vassdrag som til AKTØRAR I NATURFORVALTNINGSARBEIDET oppretta fj orten edellauvskogsreservat i fylket, m.a. planter, mose og insekt fordi dei er så vanskeleg (2405 moh) som det tredje høgste. I fj ellet fi nn vi rela- ÅLFOTBREEN LANDSKAPSVERNOMRÅDE saman skal utgjer eit representativt utsnitt av vass- Miljøverndepartementet har det overordna ansvaret saker og alle avgjerder blir publiserte. Flostranda i Stryn kommune som er den største dragsnaturen i Noreg. Av desse ligg 34 vassdrag heilt tilgjengelege og farlege å ferdast i. tivt store område med urørd natur, medan vi i lågare- Ålfotbreen landskapsvernområde, oppretta i 2009 for å ta vare på miljøet og naturen i Noreg. Det gjeld Fylkesmannen skal på miljøområdet varmekjære lauvskogen i Nord-Europa. Verneplan eller delvis i Sogn og Fjordane (i einskilde vassdrag er Ikkje minst er Sogn og Fjordane fj ordfylket: Her er liggjande strøk fi nn eit verdfullt kulturlandskap. og 226 km2 stort, har ei uvanleg stor spennvidde i natur innafor alle lovområde: Plan- og bygningslova, viltlova, sjå til at statlege retningslinjer for natur for edellauvskog i Sogn og Fjordane vart vedteken delar unnateke vern, eller ei avgrensa utbygging er fl eire av dei lengste fj ordane i verda, med Sognefj orden Den store variasjonen i naturtypar gjev eit stort frå varmekrevjande edellauvskog langs Hyefj orden, naturmangfaldlova, ureiningslova m.fl . og miljø blir følgt opp av kommunane og i 19.06.2009. Stort lindetre i Stedjeberget naturreservat. Foto: Dybwad Tom tillate). Formålet med verneplanen er å sikre heilskap- som er 204 km lang, og Nordfj orden med kring 150 km artsmangfald, både i skogen, i kulturlandskap, i og kring via rike dalføre til isbrear og høge fj elltoppar. Dette er Miljødirektoratet (tidlegare Direktoratet for natur- fylket. Fylkesmannen har forvaltnings- lege nedbørfelt med sin dynamikk og variasjon frå fj ell (lengst i verda er Scoresbysundet på Grønland ca. vassdrag, våtmark og myr, i strandsona, på kysten og i det einaste større verneområdet i Noreg på berggrunn forvaltning) er ein rådgivande og utøvande statleg ansvaret for dei aller fl este naturreservata GEOLOGI til fj ord. Vernet gjeld først og fremst mot kraftut- 350 km). Nærøyfj orden inst i Sognefj orden, har saman fj ellet. Mange naturtypar er dårleg undersøkte, slik at frå devontida, noko som har gjeve særprega terreng- etat, underlagt Miljøverndepartementet. Miljødirekto- og dei mindre landskapsvernområda i bygging, men verneverdiane skal også takast omsyn til med Geirangerfj orden endåtil fått verdsarvstatus det er mogleg å gjere nye spanande funn også i dag. logo sin naturoppsyn Statens formasjonar med fj ell og vassdrag i trappetrinn, og Verneplanen for mineralførekomstar i Sør-Noreg vart ratet arbeider for å bevare og styrkje naturmangfaldet fylket.Luster kommune har forvaltnings- ved andre inngrep. funn av fossile plantar og fi sk frå den gangen høgfj ellet vedteken i 1984. Her i fylket vart to førekomstar, og leggje til rette for friluftsliv. Ei viktig oppgåve er å ansvaret for naturreservata i kommunen. Vasskraftressursane i Sogn og Fjordane er rekna var havbotn. Mykje av fj ellområda rundt Ålfotbreen er Grytting og Gytle-skotet, verna som geologiske natur- kombinere vern og berekraftig bruk av naturen. Statens naturoppsyn arbeider ut frå lova om til 28,5 TWh som er omlag 13,3 % av totalen i Noreg. VERNA NATUR OG ANNA NATUR prega av kraftutbygging, men denne er lite synleg inne minne. I Grytting ligg ein av dei vakraste eklogittføre- For nasjonalparkane og dei store landskapsvern- statleg naturoppsyn og har avgrensa politimynde. Av dette er oppunder 60% (16,0 TWh) av potensialet Til saman er det pr. 1.1.2013 141 verna naturområde i del av dei produktive låglandsområda er verna. komstane i Noreg, medan i Gytle-skotet er det ein områda er det oppretta nnasjonalpark-/verneområd- Dei har ansvar for oppfølging av friluftslova, viltlova, frå verneområdet. Området er mykje brukt til frilufts- sjeldan kalsedonførekomst som er grunnlaget for utbygd eller har fått konsesjon, og om lag 23 % Sogn og Fjordane. Av desse er 4 nasjonalparkar, 124 At om lag 22 prosent av landarealet i fylket er verna, estyre, som er samansett av ordførarar/andre folke- naturmangfaldlova, motorferdsellova, lakse- og inn- liv, sjølv om delar av fj ella og breane er vanskeleg vernet. Kalsedon er nært i slekt med fl int og vart i (6,7 TWh) verna mot kraftutbygging. breen i Ålfotbreen Foto: Tore LVO. Larsen naturreservat, 10 landskapsvernområde og 5 område gjer at fylket ligg noko over landsgjennomsnittet, valde i berørte kommunar/fylkeskommunar. Kvart styre landsfi skelova og ureiningslova. Oppgåvene til Statens tilgjengeleg. Gjegnalunds- ved trappeformasjonar Særprega steinalderen truleg nytta på same måte. Stortinget vedtok i 2005 at det kan opnast for med fuglelivsfreding. Naturvernområda i fylket utgjer men så er det heller ingen andre stader i Noreg med har ein eigen sekretær (nasjonalparkforvaltar/ naturoppsyn er tilsyn, tilrettelegging og skjøtsel i Kvartærgeologi er læra om den geologiske historia konsesjonsbehandling av kraftverk med installert eff ekt totalt 4079 km2 landareal og 195 km2 sjøareal. like mykje og variert natur. verneområdeforvaltar). I Sogn og Fjordane er det verneområda, informasjon om naturarven, dokumenta- opp til 1 MW i verna vassdrag. Det er ein føresetnad at Kjelfossen i Nærøydalen med ca. 150 m fritt fall og om lag 755 m totalt fall er rekna for å verevakraste blant dei fossane i verda. Foto: Finn Loftesnes Det verna landarealet utgjer ca. 21,9 % av Sogn og Det er ingen store verneplanar på land på gang i dei siste 2-3 mill. åra, då mange store endringar i klimaet følgjande styre: sjon ved tap av husdyr pga rovdyr, oppsyn ved jakt. eventuell utbygging ikkje skal svekke verneverdiane i Fjordane, medan ca. 4,2 % av sjøarealet innanfor grunn- Noreg og i fylket vårt i tida framover. Difor er anna ført til 20-30 vekslingar mellom istid og varmare klima. • Jostedalsbreen nasjonalparkstyre Dei deltek i vitskaplege undersøkingar og overvaking. NAUSTDAL – GJENGEDAL LANDSKAPS- vassdraga. i samarbeid med mellom anna Fylkesmannen ansvaret linja i fylket er verna ved årsskiftet 2012/2013. Nesten lovverk som plan- og bygningslova og andre miljølover Fjordar, U-forma dalar, botnar, tindar, morenar, • Breheimen nasjonalparkstyre I Sogn og Fjordane er det lokalkontor i Aurland, VERNOMRÅDE Verneplanane for vassdrag sikrar berre vern mot for forvaltninga av vassdragslova. Gjennom dei riks- 90 % av det verna landarealet i fylket ligg høgare enn som viltlova, friluftslova, ureiningslova svært viktige elvesletter og terrassar er resultat av isbreane sitt arbeid. Nasjonalparkstyret for Jotunheimen og Utladalen Fjærland, Florø, Sandane og Gaupne. Naustdal-Gjengedal landskapsvernområde med sine • Den siste store isavsmeltinga i Sogn og Fjordane skjedde kraftutbygging. For at det ikkje skal verte utført andre politiske retningslinene for verna vassdrag har også 800 meter over havet, og ein vesentleg del av den ver- verkemiddel for å ta vare på all den verdfulle naturen Utsikt orden over Nærøyfj frå Svamsnosi(887 moh). TomFoto Dybwad • Hallingskarvet nasjonalparkstyre Sogn og Fjordane fylkeskommune har ansvar for 394 km2 vart oppretta i 2009, og femnar om både store inngrep i og ved verna vassdrag, har Regjeringa kommunane, fylkeskommunen og andre statlege etatar na naturen er is og snø. Under 500 moh er berre kring som gjeld dei 78% av arealet i fylket som ikkje er verna. 10 000-9 000 år før notid. Det er gjort ei registrering • Nærøyfj orden verneområdestyre planlegging etter plan- og bygningslova, medrekna lågland med stølsdalar, vakker vassdragsnatur, rike myr- vedteke rikspolitiske retningslinjer som gir rammer fått delansvar for å ta vare på dei verna vassdraga. 4 % av landarealet verna, slik at berre ein svært liten av kvartærgeologisk verneverdige område i Sogn og Stølsheimen verneområdestyre rettleiing av kommunane. Fylkeskommunen har og VERDSARV I NÆRØYFJORDEN og deltaområde, og fj ellområde med brear. Her fi nn ein • Fjordane. Nokre av dei er innlemma i andre verne- og føringar for planlegging etter plan- og bygningslova Sogn og Fjordane har 36 fossar på lista over dei Naustdal-Gjengedal verneområdestyre ansvar for forvaltninga av m.a. haustbare artar (småvilt, Vestnorsk fj ordlandskap Geirangerfj orden og Nærøy- kvaliteten på desse fj ordane kan samanliknast med det største urørte villmarksarealet i ytre del av Sogn og • område, medan Nigardsbreen er det einaste kvartær- og saker som vert handsama etter anna lovverk i dei høgaste fossane i verda (World Waterfall Database). • Ålfotbreen verneområdestyre storvilt og innlandsfi sk). Kulturavdelinga i fylkes- fj orden fekk verdsarvstatus av UNESCO 14. juli 2005 andre fj ordar på Verdsarvlista, og dei utmerkjer seg Fjordane. Landskapsvernområdet er eit viktig bidrag verna vassdraga. Ni av fossane er på lista over dei 100 fl ottaste fossane geologiske naturreservatet i fylket. Kalsedonhola i Gytle-skotet naturminne. Foto: Dybwad Tom BRUK OG TRUGSMÅL kommunen har ansvar for å ta vare på kulturminna i og vert med det rekna til å vere av «eineståande uni- med sine klimatiske og geologiske tilhøve. Området til målet om å verne eit representativt utval av norsk Inngrep i verna vassdrag, som til dømes forbyggings- i verda, med Vettisfossen høgast rangert på 16. plass. For å bu og leve i Sogn og Fjordane må vi bruke av Kvart styre har oppretta ei internettside der aktuelle fylket, i og utafor verneområde. versal verdi». Verdsarvområdet femner om eit areal på syner alle element av landformer knytt til dei indre natur. Delar av området er mykje brukt til friluftsliv. VÅTMARK tiltak, kanalisering/ utretting, utfylling og uttak av Andre fossar på lista er Kjelfossen, Strupen og Ramne- naturen. Naturen vert teken i bruk og oppdelt gjennom 1227 km2, av dette utgjer Nærøyfj ordområdet 709 km2. delane av to av dei lengste og djupaste fj ordane i verda. masse vil ofte vere konsesjonspliktige etter vassdrags- fj ellsfossen. Sogn og Fjordane har m.a.o. eit fosse- Våtmark er alle overfl øymde eller vassmetta område skogsdrift og planting, vegar, kraftleidningar, vasskraft- Om lag 96% av arealet i Nærøyfj orden er verna etter Nærøyfj ord- og Geirangerfj ordområda vert rekna lova. Norges vassdrags- og energidirektorat (NVE) har landskap av verdsklasse. utbygging, vindkraft, fi skeri, taretråling, hyttebygging, naturvernlova. Det gjeld: Nærøyfj orden landskapsvern- mellom dei framifrå vakraste fj ordlandskapa på kloden. både i ferskvatn, brakkvatn og saltvatn. Tradisjonelt har motorferdsel i utmark, eff ektivisering i landbruket, område (576km2, derav 547 km2 land), Bleia-Storebotnen Deira unike naturvenleik kjem av dei tronge dalgang- våtmarkene ofte blitt sett på som verdilause område ureining og forsøpling og bygging av industri m.m. landskapsvernområde (66 km2, derav 61 km2 land), ane med bratte krystallinske bergsider som strekkjer Dalsbøen, ein vakker støl i Traudalen i Naustdal- Larsen Tore Foto: LVO. Gjengedal for menneske. Mange har blitt, og vert, øydelagde Bruk av natur må ikkje alltid vere negativt, dersom vi Bleia naturreservat (22 km2), Nordheimsdalen natur- seg frå 500 m under vassfl ata til 1400 meters høgde ved utfylling og andre inngrep. Våtmarkene er ofte reservat (13 km2) og Grånosmyrane naturreservat (3 over Norskehavet. Eit utal fossar kastar seg utfor dei næringsrike med eit spesielt og mangfaldig plante- og ikkje brukar meir natur enn naudsynt, og bruken av natur VINGEN LANDSKAPSVERNOMRÅDE skjer på ein fornuftig måte som også kjem framtida til km2). Bygdene Undredal, Nærøydalen med Gudvangen, stupbratte fj ellveggane, medan talrike frie elvar renn dyreliv. Våtmarksfugl bruker områda til trekk, hekking, Vingen landskapsvernområde, 5 km2 stort og oppretta gode. Vi skal og må leve av naturgrunnlaget vårt. For å Bakka, Dyrdal og Breisnes (og Stalheim i Hordaland frå takkete fj ell, brear og bresjøar, gjennom lauv- og vinteropphald, overnatting, fj ørfelling og matleiting. i 1980, har som formål å ta vare på eit vakkert natur- klare dette, er vi avhengige av gjennomarbeidde, gode fylke) ligg i verdsarvområdet, men ikkje i verneområde. barskog, og ned til fj orden. Eit stort mangfald av andre I Sogn og Fjordane skjer vårtrekket i april og mai, og landskap med viktige kulturhistoriske særtrekk (helle- og langsiktige planar for naturbruken som tek omsyn Verdsarvområdet har både storslått natur, kulturminne naturfenomen på land og i vatn med m.a. undersjøiske hausttrekket frå juli til november, og store mengder ristingsfelt). Feltet med helleristingar er eit av dei til naturkvalitetane, og om naudsynt konkludere med og gode turmoglegheiter. morenar og sjøpattedyr, forsterkar naturopplevinga. fugl bruker då våtmarkene til kvile og matsanking.

Ein dam fororden Kjøsnesfj kraftverk, Jølster. Foto: Nils Erling Yndesdal største i Nord-Europa med rundt 2300 fi gurar. avslag. Det er viktig at planarbeidet involverer alle UNESCO si grunngjeving for å ta Vestnorsk fj ord- Restar av eldre, no for det meste nedlagde gardsbruk Trekkfuglane følgjer same trekkrute år etter år og Vingen hadde frå langt tilbake fast busetnad og jord- berørte partar, slik at fl est mogleg får eit eigarforhold landskap inn på Verdsarvlista var geologi, og at om- og stølar, tilfører det dramatiske naturlandskapet ein er avhengige av å ha eit nettverk av våtmarker langs bruksdrift, og her er spor etter tufter, rydningsrøyser trekkruta. I Sogn og Fjordane er det til saman oppretta til planane. blind, for sett utanfrå er det gjerne heilt annleis: rådet er vakkert: «Vestnorsk fj ordlandskap er klassiske, kulturell dimensjon som utfyller og aukar den samla og oppbygde åkerterrassar. I 2001 vart kjerneområdet 19 våtmarksreservat og 4 fuglefredingsområde. Vi som bur her er ikkje alltid klar over at naturen i Naturen framstår som eksotisk, uvanleg variert og framifrå velutvikla fj ordar, og vert rekna for å vere verdien av området.» for helleristingar i Vingen freda etter kulturminnelova. Verneplan for våtmark i Sogn og Fjordane vart fylket vårt er spesiell, og det er kanskje ikkje så rart; vakker. Og naturen vi har, den er av eingongskvalitet. typelokalitet for fj ordlandskapa i verda. Storleiken og

Helleristingane og andre kulturminne i området er Stor blå vannymfe trivst i våtmark: Foto: Tore Larsen vi opplever den jo kvar dag. Men ein kan verte heime- vedteken 20.12.1991. sårbare for slitasje, og det er difor ferdselsforbod med unntak av organiserte grupper. MYR Helleristingar i Vingen Foto: Dybwad Tom LVO. Ei myr er eit område der det dannar seg torv. Det skjer KVIFOR VERN? når jorda er oksygenfattig og vassmetta. Nedbrytinga Menneska sin innverknad på naturen er omfattande. av planterestar går då sakte slik at produksjonen av Naturinngrep og miljøpåverknader har ført til at mange organisk materiale er større enn nedbrytinga. Myrane NASJONALPARK- OG INFORMASJONSSENTRA artar er truga av at leveområda og eksistensgrunnlaget er blitt til over tusenvis av år og er relativt stabile øko- deira er skadd. Alle artar har ei rolle i naturen der kvar I tilknyting til nasjonalparkane i fylket ligg det i alt 4 system. I urørt tilstand endrar dei seg lite. Mange dyr og ein utgjer ein del av eit stort og komplisert samspel. autoriserte nasjonalparksenter og 3 andre autoriserte og planter er avhengige av myrane som beiteplassar, Når artar vert utrydda, kan det verka det inn på dei informasjonssentra: spelplassar og hekkeplassar. Plantelivet på myrane er økologiske systema, og samspelet og stabiliteten i • Breheimsenteret i Jostedalen i Luster kommune spesielt, og nokre av plantene er sjeldne. Myrane lagrar Ærfugl og skarv ved Buholmen i Selje. Foto: Tore Larsen naturen kan bli forstyrra. Menneska har som oftast (autorisert nasjonalparksenter) vatn og utgjer vassreservar. Myrar har gjerne vore sett ikkje oversikt over verknadene på førehand. • Norsk Bremuseum i Fjærland i Sogndal kommune på som vassjuk og verdilaus jord. Mykje myr har difor Å verne naturtypar og leveområde for artar er ein INTERNASJONALE AVTALAR (autorisert nasjonalparksenter) blitt grøfta, dyrka eller planta til med skog, noko som måte å sikre naturarven. Det er ei “føre-var”-handling Noreg har skrive under fl eire internasjonale avtalar for dyr, amfi bium, fi sk, insekt og andre dyr som skal vernast • Jostedalsbreen Nasjonalparksenter i i spesielt gjeld kalk- og næringsrike myrar. Myrane har der vi innafor desse områda gjev naturen og artane å ta vare på det biologiske mangfaldet, og har eit ans- mot fangst, jakt, innsamling av egg og handel med dyra Stryn kommune (autorisert nasjonalparksenter) ein viktig funksjon i vassreguleringa. Det er oppretta FRILUFTSLIV OG NATUROPPLEVING prioritet framfor menneskeleg aktivitet. Dette kan i var for å følgje opp desse innanfor eigne landegrenser: eller produkt av dei. Noreg har forplikta seg til å frede • Norsk Fjellmuseum i Lom, Lom kommune i Oppland 20 myrreservat i fylket. Dei omfattar i alt nær 26 km2. Naturen i Sogn og Fjordane gjev store moglegheiter nokre høve verke unødvendig, men vere nødvendig i (autorisert nasjonalparksenter) Ramsar-konvensjonen (1975) gjeld vern av våt- 145 fugleartar, 30 pattedyrarta (m.a. ulv, jerv, bjørn og Verneplan for myr i Sogn og Fjordane vart vedteken for å drive eit aktivt friluftsliv. Den store variasjonen i

eit langsiktig perspektiv. Anonby Johannes Foto: Stryn: i naturreservat Tjønnane marksområde av internasjonal verdi for å ta vare på isbjørn), eit krypdyr, ein amfi bieart, fi re augestikkarartar, • Utladalen Naturhus i Årdal kommune er eit informa- 18.06.2004. natur gjev eit godt grunnlag for eit allsidig friluftsliv: Jostedalsbreen nasjonalparksenter. nasjonalparksenter. Jostedalsbreen Rudsengen Anne Foto: plante- og dyreliv som er avhengig av slike område. fem billeartar og tre sommarfuglartar. sjonssenter om Utladalen landskapsvernområde, fotturar og skiturar, kajakkpadling, jakt og fi ske, Ulike motiv for vern av natur: Eit etisk ansvar tilknytta Norsk Fjellmuseum. Noreg har peika ut 51 våtmarksområde (9 på Bonn-konvensjonen (1983) sitt hovudføremål er SJØFUGL klatring og bærsanking for å nemne noko. Naturen og alt liv på jorda har ein eigenverdi. Menneska • Norsk Sjøfuglsenter på Værlandet gjev informasjon Nasjonalpark- og informasjonssentra er sjølvstendige Svalbard) som Ramsar-område, men ingen ligg i Sogn ein global avtale om vern av trekkjande ville dyreartar. Eit av dei mest karakteristiske trekka ved kysten er det Gjennom friluftslova er vi sikra fri ferdsel i utmark har ei etisk plikt til å overlevere naturgrunnlaget til om sjøfuglen på Vestlandskysten stiftingar som i samarbeid med miljøstyresmaktene har og Fjordane. I første rekkje omfattar konvensjonen artar som regel- rike fuglelivet. Måsar, terner, ærfugl, skarv og andre heile året, men dette er tufta på krav til omsynsfull framtidige generasjonar på ein måte som ikkje avgrensar på Lærdalsøyri i Lærdal kommune- CITES - Washington-konvensjonen (1975) gjeld messig kryssar nasjonale grenser. Konvensjonen er ein • Norsk Villakssenter som formål å formidle naturkunnskap, (kultur-)historie og varsam ferdsel og at ferdsla skjer på eiga ansvar.

Solrenningane i Stølsheimen LVO. Foto: Anbjørg Nornes Anbjørg Foto: LVO. Stølsheimen i Solrenningane fuglar gjer seg nytte av den store næringsproduk- deira valfridom. Det er avgjerande for verdas og formidlar kunnskap om laksen sitt liv og historie. og naturverdiar i nasjonalparkane og om naturen i internasjonal handel med trua plante- og dyreartar. rammavtale som for mange artar først vil bli forpliktande sjonen der land møter hav, og utgjer ein viktig del av Allemannsretten gjeld også i nasjonalparkar og mennesket si framtid at vi tek vare på det biologiske nærleiken. Målet med konvensjonen er å verne trua ville dyr og gjennom regionale spesialavtalar. Noreg har m.a. for- STØLSHEIMEN LANDSKAPSVERNOMRÅDE opplevinga av skjergarden. I dei siste tiåra har menne- landskapsvernområde, som ofte er oppretta også for å

mangfaldet fordi det utgjer eksistensgrunnlaget for alt Nedrelo Eldrid Foto: Breheimen: i LVO Mørkridsdalen for Landskapsvernområdeskilt planter mot overutnytting ved internasjonal handel. plikta seg når det gjeld fi re kvalartar, tre fugleartar og skeleg aktivitet i skjergarden i form av småbåttrafi kk sikre område for friluftsliv. I sjøfuglreservata og nokre liv på jorda. Dette ansvaret må vere overordna kort- Stølsheimen landskapsvernområde, som vart oppretta Landskapsvernområdet omfattar kjerna av Støls- På listene står m.a. ulv, oter, havørn og jaktfalk, fl aggermus i Noreg. og strandhogg auka monaleg, og dette har ført til meir våtmarkreservat er det forbod mot ferdsel frå 1. april siktige tiltak og eigeninteresser. Slike oppfatningar er i 1990 og utvida med Finnafj orden i 2005, omfattar eit heimen som er lite påverka av kraftutbygging, medan ARTSVERN OG PRIORITERTE ARTAR ressursane er det knytte store rekreasjonsverdiar. dessutan fl eire kvalartar og alle orkidear. Rio-konvensjonen (1993) gjeld vern av det biologiske uro for fuglane. I hekketida kan nærvær av menneske og ut juli av omsyn til hekkinga til fuglane. Forbodet frå gamalt nedfelt i ulike religiøse og kulturelle tradi- kupert fj ellandskap, med eit dramatisk fj ordlandskap i randområda utanfor har fl eire vassdrags-reguleringar. I tillegg til vern av spesielle naturtypar og naturområde, Bern-konvensjonen (1979) gjeld vern av europeiske mangfaldet på jorda. Målet med avtalen er å sikre vern på øyar og holmar i løpet av kort tid øydelegge heile gjeld ikkje naudsynt ferdsel i samband med sauebeiting Barnas Turlag på tur i Sogndal. Foto: Dybwad Tom sjonar rundt om i verda. Fordi menneska gjennom ny nord. Finnafj orden er ein av dei få attverande veglause Stølsheimen er eit populært friluftsområde med fl eire heimla naturvernlova også freding av plante- og Mangfald og identitet planter og dyr og deira naturlege leveområde. På kon- og berekraftig bruk av det biologiske mangfaldet, og å årsproduksjonen av egg og ungar , særleg i perio- og ved utøving av yrkesfi ske. teknologi i dag kan verke inn på naturen og alt liv, fj ordarmane i fylket. Dei mange stølane karakteriserer sjølvbetjente hytter. dyreartar som var særleg trua og sårbare for auka Eit rikt og variert plante- og dyreliv er ei viktig kjelde vensjonen si Liste I står planteartar som medlemslanda fremje rettferdig fordeling av overskotet ved utnytting dar med kjølig ver eller sterk varme. Døme på artar Jakt og fi ske er underlagt reglane i viltlova og naturen. Gjennom friluftslivet får vi store naturopp- både globalt og lokalt, er dette særleg viktig. Stølsheimen, som og har ein svært variert natur. menneskeleg aktivitet. Til saman 70 artar av karplantar, til naturopplevingar og rekreasjon. Det får oss til å skal totalfrede. I Noreg veks 52 artar som skal total- av genetiske ressursar. som har spesielle krav til hekkeområde er havhest, lov om lakse- og innlandsfi sk. I nasjonalparkane og levingar som gjev oss energi og gjer oss glade i mosar og virvellause dyr er varig freda i Noreg. Desse kjenne oss i pakt med naturen og kan gje verdfulle fredast. Liste II omfattar ei rad pattedyr, fuglar, kryp- toppskarv, krykkje, alke, lomvi, teist og lunde. For landskapsvernområda i fylket er det ingen særskilde naturen. Naturopplevinga skjer gjennom alle sansane Naturlaboratorium artsfredingane etter naturvernlova gjeld framleis, men opplevingar. Berre å vite at blåkval, isbjørn og vandre- å sikre leveområda for sjøfugl er det oppretta 57 reglar for jakt og fi ske utover dei som gjeld for heile våre, og gjeld ikkje berre det vi ser, men også det vi Referanseområde for lite påverka økosystem er for framtida vil vern av einskildartar skje etter heimlane falk framleis fi nst på jorda, kan ha mykje å seie for naturreservat langs kysten av Sogn og Fjordane, og landet, medan naturreservata har varierande restrik- høyrer, luktar, smakar, føler, tenkjer, slit. Landskapet naudsynte for vitskapleg forsking knytt til verknad av som naturmangfaldlova av 2009 har for såkalla «priori- mange – sjølv om dei ikkje får oppleve dei i vill tilstand. dei utgjer om lag 11 km2 landareal. Hekkebestandane sjonar på jakt og fi ske. med utsikt, naturen sine eigne lydar, og angen av dogg- menneskeleg aktivitet. Artar og samanhengar i naturen terte artar». Innsamling og sal av desse artane utgjer Likeins er urørt/lite menneskepåverka natur ein viktig av dei fl este sjøfuglar på Vestlandet har gått sterkt Undersøkingar syner at nærare 80% av nord- frisk morgon gjev oss gode opplevingar. Også mange må studerast i deira naturlege miljø, og naturmiljøa ein fare for utrydding. del av vår felles naturarv, og ein svært viktig del av vår tilbake etter årtusenskiftet på grunn av næringsman- mennene går på ei eller anna form for tur i naturen i av turistane kjem for å gå på tur og oppleve intakt og er levande undervisingsrom for barnehage, skule og Gjennom viltlova av 1981 er alle viltartar, amfi bium nasjonale identitet. gel. Den mest talrike sjøfuglen i fylket er lundefuglen, løpet av eit år. Den klart viktigaste grunnen for å gå storslått natur. høgskule. (padder, froskar og salamandrar), krypdyr, fuglar og sjølv om den berre hekkar i to koloniar (i Bremanger og på tur er at folk søkjer fred og ro og ønskjer å oppleve landpattedyr i utgangspunktet freda, men det er gjort Forståing av kulturminna relictum). ssp. radicatum Urvalmue (Papaver Foto: Dybwad Tom Vågsøy). Verneplanen for sjøfugl i Sogn og Fjordane Hausting og rekreasjon unntak for dei artane som det er lov å jakte på. For at

Det spesielle med kulturminne som ligg i naturvern- vart vedteken 28.5.1993. Lundefugl. Foto: Tore Larsen Mange naturområd har høg produksjon, og fungerer ein art skal vere jaktbar, må den ha ein bestand som område, er at her ligg tilhøva særleg godt til rette for som næringsområde, oppvekstområde og/eller spel- er stor nok til å tole jakt utan å ta skade, og den må ha berre fi nst i eit avgrensa område i verda. Av fj ellvalmue NATURDATA OG KJELDER å ta vare på kulturminna i sitt opphavlege miljø. Då kan KYSTLYNGHEI område for jaktbart vilt og fi sk som kan haustast over verdi som matressurs eller liknande. Dei aller fl este fi nst derimot fl eire endemiske underartar. Ein av desse, Kunnskap er avgjerande for å kunne ta vare på natur- friluftsliv, inngrepsfri natur, kultur, energi, busetnad, vi betre forstå livet til forfedrane våre og dermed oss eit større område. Dei kan også vere viktige vekse- viltartar er freda i yngletida, og reir, egg og hi skal urvalmuen (Papaver radicatum subsp. relictum), er i Kystlyngheiane er kulturavhengige, nokre med historie menneskeskapte påkjenningar. Havstrand-økosystema arven. Gjennom fl eire år har det biologiske mang- kyst, fi skeri og landbruk. Gis-Link gir innsyn i kart- sjølve, noko som er av stor verdi for oss. plassar for bær og sopp som kan haustast. Til desse heller ikkje forstyrrast. heile verda berre kjend frå lia under Bleia i Lærdal og attende til 2000 år før notid eller tidlegare. Avskoging, har i lang tid vore utsette, og vanlege former for faldet både i og utafor verneområda blitt kartlagt. informasjonen som kommunal og regional forvaltning Noreg har få endemiske artar, det vil seie artar som eit område i Valdres. oppdyrking, vinterbeite, lyngslått og brenning skapte påverknad har vore utfylling, oljeureining, søppel- Førebels er det brukt mest ressursar på å kartleggje ofte legg til grunn for sine avgjerder. Denne databasen og heldt kystlyngheiane i hevd, men storleiken på tømming, beiting, dyrking (for visse strandengtypar) viktige naturtypar (botanikk) og vilt (dyrelivet) etter er ikkje lenka til Artsdatabanken. arealet varierte gjennom tidene avhengig av folketal og friluftsliv. Registreringane av havstrand i Sogn og eigne kartleggingshandbøker. Til no er om lag 2000 AREALVERN ETTER NATURMANGFALDLOVA og økonomiske vilkår. Lyngheiane hadde størst Fjordane er mangelfulle. naturtypelokalitetar i fylket kartlagt. Etter kvart har Miljøstatus Vern av natur skjer no etter naturmangfaldlova (ved- Biotopvernområde: Eit område som kjenneteiknast PRIORITERTE OG UTVALDE NATURTYPAR utbreiing på midten av 1800-talet. Kystlyngheiane er arbeidet også kom i gang i ferskvatn og i sjøen. Miljøstatus er ein nettstad som gir den nyaste informa- teken i 2009) som erstatta naturvernlova frå 1970. ved at det har særskilt verdi som økologisk funksjons- I Sogn og Fjordane fi nst storparten av det biologiske prega dels av planteartar som er vanlege og utbreidde MARINE VERNEOMRÅDE sjonen om miljøtilstanden og elles utfyllande informasjon Det er Regjeringa som gjer vedtak om vern gjennom område for ein eller fl eire artar. Også ein bestand av mangfaldet i lågareliggande område. Verneområda i i heile landet, dels av eit stort tal kystnære artar. Det er gjort ei landsomfattande registrering av Naturdata om naturen i fylket (sjå Fylkesmannen i Sogn og kongeleg resolusjon. Alt vern etter den gamle ein art kan totalfredast når bestanden har genetiske fylket utgjer berre 4% av landarealet under 500 meters I tillegg er ein del fj ellartar viktige for nordlege typar verneverdige marine område. Dette gjeld artar og Dei mest sentrale kartdatabasane til naturinformasjon Fjordane si heimeside). naturvernlova vert vidareført i naturmangfaldlova. særtrekk. høgde. Dei naturtypane som er viktigast for det bio- og høgtliggjande område (kystfj ellhei). Vekstsyklusen artsamfunn som fi nst under vassfl ata og på ulike typar om fylket har Miljødirektoratet gjennom Naturbasen Naturmangfaldlova har følgjande verneformer: Etter den gamle naturvernlova kunne geologiske, logiske mangfaldet, må derfor i stor grad bli tatt vare til røsslyngen er grunnleggjande for dynamikk og sjøbotn. I Sogn og Fjordane er det aller meste av og Artsdatabanken. Naturbasen inneheld også for- Fylkesatlas for Sogn og Fjordane Nasjonalpark: Større område som er urørte eller botaniske eller zoologiske førekomstar få status som på gjennom arealplanlegging i kommunane. Gjennom skjøtsel av heiane. Noreg har eit internasjonalt ansvar Sognefj orden, indre delar av Dalsfj orden og eit sjø- valtningsretta informasjon som t.d. verneforskrifter, tilnærma urørte av inngrep, eigenarta eller særs vakre, naturminne på grunn av vitskaplege eller historiske eit nasjonalt program er det gjennomført kartlegging for ivaretaking av kystlynghei, både på grunn av Fylkesatlas gir stadfesta informasjon om ei rekkje område kring utpeikte kandidatområde til marin område med prioriterte artar og naturtypar, medan slik at dei vert oppfatta som ein viktig del av vår felles verdiar. Verneforma er ikkje med i naturmangfaldlova, av 56 naturtypar som er defi nerte som «prioriterte særeigne norske utformingar, og at heiane i Noreg er naturtema som grenser for verneområde, lakseførande verneplan i Noreg. Artsdatabanken sine databasar er utan forvaltnings- naturarv. men vernet gjeld vidare. Plante- og dyrelivsfreding naturtypar». Om lag 2000 lokalitetar har blitt avgrensa mindre påverka av ureining. Det er gjort omfattande strekningar, utvalde naturtypar, kulturminne i tillegg til På veg til Fåbergstølsbreen i Jostedalsbreen nasjonalpark. Foto: Anne Rudsengen Anne Foto: nasjonalpark. Jostedalsbreen i Fåbergstølsbreen til veg På retta informasjon. Landskapsvernområde: Eigenarta eller vakkert natur- etter den gamle naturvernlova gjev vern for plante- og På Store Skagastølstind (2405 moh) i Jotunheimen NP ogellet det 3. i Noreg. høgste Foto: fj Eli Mundhjeld og verdivurderte i dei 26 kommunane i fylket. Denne registreringar på Vestlandet, og kystlynghei er fylkesfakta og vedtekne kommune- og reguleringsplanar FRAMTIDIGE VERNEPLANAR Kartdatabasen Gis-Link inneheld lenker til områda i eller kulturlandskap, der det ofte er ønskjeleg å ta vare dyreartar eller for plantesamfunn eller dyresamfunn kartlegginga er ein viktig reiskap for å kunne ta omsyn (pr. 1.1.2013) føreslege som «utvald naturtype». (sjå Fylkesmannen i Sogn og Fjordane si heimeside). JOSTEDALSBREEN NASJONALPARK JOTUNHEIMEN NASJONALPARK Ny landsplan for nasjonalparkar og andre større Naturbase, men har med fl eire andre datasett som t.d. på historiske dimensjonar i landskapet. som er sjeldne eller står i fare for å forsvinne, og til truga artar og naturtypar i alle former for plan- verneområde i Noreg (St. meld. nr. 62 1991-92) vart Naturreservat: Område som har urørt eller tilnærma fungerer om lag som eit naturreservat. Jostedalsbreen nasjonalpark er vart oppretta i 1991, ut- Sunndalen til karrige fj ell- og breområde. Sprudlande Jotunheimen nasjonalparkmed sine 1151 km2vart opp- anna skuldast kalkrik berggrunn i delar av området. legging og arealforvalting.

Slåtteeng på Grinde, Leikanger. Foto: Johannes Anonby Johannes Foto: Leikanger. Grinde, på Slåtteeng HAVSTRAND urørt natur eller representerer ein spesiell naturtype, Verdsarv er ikkje ei verneform. Eit naturområde vida i 1998 og er på i alt 1315 km2. Jostedalsbreen er ein bekkar, elvar og fossar i fj ellsidene og dalane kjenne- retta i 1980 og ligg i Sogn og Fjordane og Oppland fylke. Mange dyregraver minner oss om ei tid då fangst av avslutta for Sogn og Fjordane sin del i 2009 med Naturmangfaldlova av 2009 set mål om at Havstrand er møtestad mellom dei to store økosystema som regel av verdi for forsking og undervisning. Verne- eller kulturminne kan få verdsarvstatus frå FN-organet stor platåbre med mange brearmar og er den største teiknar området. Nasjonalparken er eit av dei største Her er dei høgste fj ella i Noreg, med Galdhøpiggen rein var ein viktig del av næringsgrunnlaget. I dag fi nst opprettinga av Breheimen nasjonalpark med til- mangfaldet av naturtypar skal takast vare på i det i verda, hav og land. Mange plante- og dyreartar som forskriftene er jamt over strengare enn for nasjonal- UNESCO etter søknad frå den norske staten. UNESCO breen på fastlandet i Europa. Nasjonalparken inneheld områda med kvalifi sert villmark som er att i Sør-Noreg. sine 2469 moh som det høgste i Noreg. I Sogn og villrein i vestre del av nasjonalparken, medan tamrein omsyn til i arealplanlegging og forvalting. Pr. 1.1.2013 høyrande landskapsvernområde. Dei fl este tematiske naturlege utbreiingsområdet deira. For nokre svært høyrer til på havstrand viser spesiell tilpassing til tilhøva parkar og landskapsvernområde. føreset at vern etter naturmangfaldlova eller kultur- òg mange andre mindre brear. Breane og smeltevatnet Jostedalsbreen vert nytta til friluftsliv, undervisning Fjordane omfattar nasjonalparken fj ellmassivet dominerer i aust. Jotunheimen er eit populært tur- var det 5 naturtypar som hadde fått slik status ved Kgl. verneplanane i fylket er vedtekne. I tida framover vil sjeldne naturtypar er dette ei vanskeleg utfordring. både på land og i havet. Plantene på havstrand har i NATURARVEN I SOGN FJORDANE Fylkesmannen i Sogn og Fjordane Marine verneområde: Verneområde i sjø kan opp- minnelova vil ivareta verneverdiane for framtida. har danna ei mengde med morenar og andre geologisk og forsking. Nokre av brearmane er av dei mest vitja Hurrungane med Store Skagastølstind (2405 moh), område sommar og vinter med fl eire turisthytter i og resolusjon, og 3 av dei fi nst i Sogn og Fjordane, nemleg ein, med unntak av marin verneplan, truleg berre sjå Som eit alternativ til å verne dei, kan nokre naturtypar motsetnad til vanlege landplanter toleranse overfor Rapport nr. 4 - 2013 rettast for å verne om marine verneverdiar, med- Verdsarvstatus er den høgste internasjonale statusen interessante formasjonar. Heile området er særmerkt turistattraksjonane i Noreg. I dalane kring breen er det Fanaråken og Rauddals- og Mjølkedalstindane. Høge utafor nasjonalparken, og Hurrungane er eit mekka for slåttemark (medrekna lauveng), slåttemyr, og hòle eike- vern av enkelte område her i fylket, og då oftast etter derfor få status som «utvalde naturtypar», som det salthaldig jordsmonn. Sjølv om havstrand-økosystema rekna naturverdiar som er økologiske føresetnader naturvernområde og kulturminne kan få. med store kontrastar over korte avstandar frå fj ordar eit aktivt jordbruk. fj ell, isbrear og U-dalar forma av breane kjenneteiknar fj ellklatrarar. tre. Lista over utvalde naturtypar vil bli utvida. ordninga med frivillig vern av skog eller av eigedomar med heimel i naturmangfaldlova må takast særleg ofte er tilpassa ustabile tilhøve, er dei vare for nye, for landlevande artar. og frodige stølsdalar som Bødalen, Erdalen og området. Her er eit rikt planteliv, noko som mellom eigd av Statskog.