Skriftleg oppgave på UEFA A-lisenskurset 2013
Av
Jan Tore Jåstad
Toppspelarutvikling i Sogn og Fjordane
- Utvikling og omdanning av toppspelaremne -
«Fortsetta å vera raoe pao å legga te rette fø å utvikla unge toppspelarar»
1
1. FORORD
Denne oppgava utgjer den skriftlege delen av mitt UEFA A-lisenskurs 2012 og omhandlar toppspelarutviklinga i Sogn og Fjordane, og då med ei særskild vekt på prosessen med å få fram spelarar frå fylket som kan vera aktuelle for Sogndal IL Fotball sitt A-lag.
Sidan 2004 har eg arbeidd som spelarutviklar i Sogn og Fjordane Fotballkrets, der målgruppa har vore spelarar i alderen 13-16 år og gjennom desse åra har eg vore så heldig at eg har fått fulgt fleire unge spelarar frå fylket på vegen gjennom den norske spelarutviklingsmodellen, frå å vere talent – eller «emne» som me skal omtale dei som i denne oppgava – på vegen til å bli toppspelar. Nokre av emna har lukkast i det å ta steget inn i toppfotballen, medan andre ikkje har gjort det. Nokre av dei har heller aldri hatt benevnelsen ”talent” som ung, men har likevel blitt toppspelarar. Etter nokre år i bransjen så er hovudinntrykket at det å bli toppspelar er ein mangslungen veg – med ulike utgangspunkt og ulike vegar for ulike spelarar, og det er nettopp dette som gjer fagfeltet så spennande og så gjevande å arbeide i.
Med dette som bakteppe var det derfor naturleg å velgje toppspelarutvikling i Sogn og Fjordane som tema for den skriftlege oppgava, og spesielt å sjå på årsaker til kvifor ein har lukkast med å få fram toppspelarar frå Sogn og Fjordane, om det ligg eit uutnytta potensiale i fylket med å få fram endå fleire toppspelaremne – med eit særskild fokus på relasjonen mellom toppklubben Sogndal og breiddeklubbane i fylket.
Stor takk til alle informantane både i breddeklubbane og i Sogndal Fotball som har stilt velvillig opp for å bidra, takk til Rolf Navarsete og Tommy Øren for gode innspel og samtalar, til Hilde som både har rydda plass i ein hektisk kvardag og hjelpt meg i metode- jungelen, og ikkje minst ein stor takk til Reidar Vågnes som eg rett og slett har lært enormt mykje av - både som tidlegare kollega og no som rettleiar gjennom heile A-lisenskurset. Top man!!
2
INNHALDSLISTE
1. FORORD……………………………………………………………………………….1
2. SAMMENDRAG………………………………………………………………………4
3. INNLEIING……………………………………………………………………………5
4. PRESENTASJON AV PROBLEMSTILLING……………………………………...6
5. TEORI OG BAKGRUNN…………………………………………………………….8 5.1 Toppspelarutvikling i Sogn og Fjordane……………………………8 5.2 Kjenneteikn på toppspelarar frå Sogn og Fjordane……………….11 5.3 Kjenneteikn på gode utviklingsmiljø i bredden……………………14 5.4 Litt læringsteori – å lære seg fotball………………………………..15
6. METODE………………………………………………………………………………18
7. RESULTAT OG DRØFTING………………………………………………………..21 7.1 Korleis toppklubbane oppbattar begrepet «lokale spelarar» og kor viktig oppfattar dei det er å ha lokale spelarar på A-laget?...... 21 7.2 Kor viktig meiner toppklubbane dete r at det i deira rekrutteringsområde vert utvikla så mange og så gode toppspelaremne som mogeleg?...... 25 7.3 Kor god utteljing har Sogndal Fotball hat med dei toppspelaremna frå Sogn og Fjordane dei har tatt opp i A-stallen i perioden 1999-2012?...... 27 7.4 Kva kan gjerast for å utvikle fleire og betre toppspelarar i Sogn og Fjordane – med særleg vekt på samhandlinga mellom breddeklubbane og Sogndl Fotball?...... 31 7.5 SWOT-analyse………………………………………………………..38
8. KONKLUSJON………………………………………………………………………..39
9. LITTERATURLISTE…………………………………………………………………41
10. VEDLEGG…………………………………………………………………………….42
3
2. SAMMENDRAG
Oppgava tar for seg toppspelarutviklinga i Sogn og Fjordane, og ynskjer å betrakte denne som to prosessar:
a) Å utvikle så mange og så gode toppspelaremne som mogeleg. b) Å omdanne desse til toppspelarar.
Toppklubbane knyttar ofte toppspelarutvikling kun til omdanningsprosessen, men eg ynskjer med denne oppgava å framstille begrepet meir heilskapleg, og tydeleggjere at førsteprosessen er minst like relevant som den andre, og at toppklubbane har stor eigeninteresse av at denne er så god som mogeleg. Eg tek utgangspunkt i mitt eige fylke og i Sogndal Fotball sin posisjon som lokal toppklubb.
Teori- og bakgrunnskapittelet ser nærmare på kva årsaker som ligg til grunn for ekspertiseutvikling, kva som har kjenneteikna toppspelarutviklinga og toppspelarane i Sogn og Fjordane historisk sett, kva læringsteoriar som ligg til grunn for å lære seg fotball og kva som kjenneteiknar gode utviklingsmiljø i breidden, og så langt som råd har eg freista å setje dette inn i eit Sogn og Fjordane-perspektiv.
Undersøkjingsdelen av oppgava er todelt. Den første delen er av generell karakter og søkjer å avdekke korleis toppklubbane betraktar lokal-begrepet, kor viktig dei meiner det er med lokale spelarar, korleis dei ser på produksjonen av toppspelaremne i eige nærområde og kva grunngjevingar dei har for dette. Den andre delen rettar seg meir inn mot Sogn og Fjordane, mot Sogndal Fotball og samhandlinga mellom topp og bredde. I denne andre delen ser eg på årsakene til at Sogndal Fotball har lukkast så godt som dei har med å omdanne lokale emne til toppspelarar, og dokumenterer dette med innhenta talmateriale, før eg på bakgrunn av samtalar og intervju diskuterer nærmare korleis toppspelarutviklinga i Sogn og Fjordane kan forsterkast ytterlegare. Utgangspunktet er heile tida den heilskaplege forståinga av det å utvikle toppspelarar, og samhandlinga mellom topp og bredde.
Som eit vitenskapeleg dokument held truleg ikkje oppgava vatn i det heile. Til det er komposisjonen og språkdrakta altfor laus og tilfeldig. Men eg håpar likevel at oppgava mi kan vere eit bidrag inn mot norsk fotball si forståing av begrepet «toppspelarutvikling», at den kan tydeleggjera for fleire kva faktorar som ligg til grunn for å lukkast slik Sogndal Fotball har lukkast, og samtidig vera eit innspel i debatten om kva som skal til for å styrka samhandlinga mellom topp og bredde ytterlegare - både i Sogn og Fjordane og i norsk fotball generelt.
4
3. INNLEIING
Det var først då bygda Sogndal blei ein studiestad på byrjinga av 70-talet at både laget og klubben byrja å ta form som eit «fylkeslag» då ungdom frå fylket flytta til Sogndal og byrja studere der – og kombinerte dette med å spele fotball. Svein Bakke frå Holmedal er eit godt døme på dette. Cupfinalen i 1976, då Sogndal frå nivå 3 møtte topplaget Brann, markerer starten på klubben si reise i norsk toppfotball, og klarer laget å fornye tippeligakontrakten i 2013 kan klubben sjå tilbake på 40 år samanhengane på dei to øverste nivåa i norsk fotball. Med eit lite befolkningsgrunnlag og små ressursar har Sogndal heile tida måtte gjere andre prioriteringar enn konkurrentane, og satsinga på unge spelarar frå fylket har vore det aller viktigaste i dette. Spesielt imponerande er det at Sogndal har klart å behalde denne profilen gjennom 80- 90- og utover 2000-talet, relativt upåvirka av kva divisjon laget har spelt i - og då dei i siste serierunde sesongen 2012 berga plassen i Tippeligaen med 2-0 over Brann på Fosshaugane Campus var 7 av dei 11 som starta kampen frå Sogn og Fjordane. Ein imponerande og beundringsverdig prestasjon.
Sogndal Fotball har heile denne tida vore ein naturleg og til dels også eineherskande forvaltar av toppspelaremna frå fylket. Utan nevneverdig konkurranse frå andre toppklubbar slik ein gjerne kan oppleve i meir tettbygde strøk av landet. Så godt som utan unntak har Sogndal Fotball vore det miljøet som lovande spelarar frå fylket har søkt seg til, og det er i Sogndal Fotball dei har teke steget frå å vere ung og lovande til å bli etablerte toppspelarar. Historisk sett ser ein også at dei spelarane frå fylket som har etablert seg som toppspelarar, berre unntaksvis har hoppa forbi Sogndal på vegen mot ei toppspelarkarriere. Azar Karadas (Brann), Erik Sandal (Hødd) og Peter Orry Larsen (Aafk) er nokre døme på spelarar som har gått vegen utanom Sogndal, men lista over dei som har gått vegen via Sogndal er mykje lenger – utan at eg skal dra den opp her.
Interessa mi for temaet og arbeidsfeltet og yrkestilhøyrigheten til spelarutvikling kombinert med engasjementet for Sogndal Fotball og for fylkesfotballen gjer at eg ynskjer å studere nærmare kva mekanismar som ligg til grunn for å få fram toppspelaremne frå fylket og om det finns mogelegheiter for å forsterke arbeidet ytterlegare, slik at det i framtida fortsatt vil bli utvikla toppspelarar i Sogn og Fjordane, og som forhåpentlegvis er betre enn det dei har vore fram til no.
5
4. PRESENTASJON AV PROBLEMSTILLING
Å avgrense eit fagfelt som er så vidtspennande og variert er i beste fall vanskeleg – nettopp fordi vegen frå det å vere eit talent – eit «emne» - i ein breddeklubb til det å bli toppspelar er så mangfoldig og så ulik frå spelar til spelar og frå miljø til miljø. Historien til Sogndal har synt oss att gode, lokale spelarar kan komme frå så og seie kvar som helst, frå Kurt Heggestad og Even Hovland som begge vaks opp i svært grisgrendte avkrokar som knapt hadde baner, til Ørjan Hopen som i barndommen oftare var å finne på kunstgraset i veltempererte Sognahallen enn i stova heime i Klippavegen. Nokon har gått har gått direkte frå moderklubb til toppklubb som 16-17-åring og fått sin kampkvardag på A-laget umiddelbart (Even Hovland), nokon har valgt å fullføre vidaregåande skule lokalt og spele for moderklubben sin før dei har flytta til Sogndal (Rune Bolseth, Børre Steenslid), nokon har tatt overgangen tidleg, men så blitt lånt ut til moderklubb fram til han har vore klar (Per Egil Flo, Gustav Valsvik), medan andre igjen har flytta til bygda primært for å studere/gå på skule og gått vegen via andrelaget til A-laget og har fått seg ei toppspelarkarriere meir som ein konsekvens av eit utdanningsvalg meir enn at ein blir aktivt henta av klubben (Eirik Skaasheim).
Det finns altså mange måtar og mange vegar å nærme seg ein toppklubb på, og det å finne fasitar og presise oppskrifter på korleis det å drive toppspelarutvikling foregår blir derfor ei krevjande og svært omfattande oppgåve, og for kvar fasit vi prøver å etablere rundt temaet toppspelarutvikling vil det som regel dukke det opp eit unntak som forstyrrer leitinga vår etter orden, oversikt og regelrette mønster.
Bilde 1: Tvillingane Stefan og Peter Aase – her på heimebane i Strandgata i Florø – er to toppspelaremne som i 2013 er under «omdanning» hos Sogndal Fotball.
6
Til tross for det mangslungne fagfeltet, så er det likevel grunn til å betrakte toppspelarutvikling som to overordna og ulike prosessar. Den eine handlar å utvikle toppspelaremne, det å utvikle spelarar som vi trur har eit potensiale til å bli toppspelarar, medan den andre prosessen handlar om å omdanne desse emna til etablerte toppspelarar:
T o p p s p e l a r u t v i k l i n g
Breiddeklubb Toppklubb
Å utvikle flest mogeleg og best Å omdanne emna til toppspelarar mogeleg emne
Fig 1: Skjematisk framstilling av det heilskaplege toppspelarutviklingsbegrepet
Førsteprosessen - det å utvikle toppspelaremne - kan vi betrakte som summen av alle faktorar, all påvirkning og all læring som skjer frå eit barn byrjar med den første leiken med ballen – og kanskje til og med før det også – fram til barnet blir rekruttert inn i fotballen, blir ein del av ein klubb og eit lag, og alle utviklingstrinn fram til spelaren er nådd 16-17-18 års alder og framviser eigenskapar som gjer at vi kan ane konturane av eit framtidig potensiale som fotballspelar på toppnivå. Vi ser det kanskje gjennom at ungdommen har eit uvanleg høgt ferdighetsreportoar og presterer på eit relativt høgt nivå, eller vi ser det gjennom ein uvanleg høg indre motivasjon til å bedrive mykje fotballaktivitet, lyst og evne til å ta i mot læring og til å prioritere, han har ei nysgjerrighet på spelet og ei høg indre drift til å trene mykje på eigenhånd. På bakgrunn av dette kan ein antyde og begrunne at spelaren syner seg sjølv som eit toppspelaremne – utan at ein dermed kan konkludere at spelaren nødvendigvis blir ein toppspelar i framtida.
Andreprosessen – det å omdanne emna til toppspelarar – handlar om summen av alle dei påvirkningsfaktorane ein utset spelarane for med tanke på å legge til rette for og tilføre dei den læringa og dei fysiske, mentale og ferdighetsmessige føresetnadene som skal til for å beherske kvardagen i toppfotballen, til å bli ein del av ein A-lagstropp og til slutt spele seg inn i ein 11’er.
Utgangspunktet for denne oppgava og forståing av dei to prosessane er at ein held dei klart atskilte frå kvarandre, og forstår at førsteprosessen – det å utvikle toppspelaremne - stort sett kan gå føre seg i kva breddeklubb som helst – uavhengig av tid og rom - medan andreprosessen – det å omdanne emna til toppspelarar – kun kan foregå gjennom den kompetansen, det klimaet og dei referansane som ligg i ein toppklubb. Eg legg til grunn for det vidare arbeidet at det er ein fordel for toppklubbane og for norsk fotball generelt at desse toppspelaremna er så mange som mulig og at dei er så gode som mulig, slik at toppfotballen har flest mogeleg toppspelaremne å velgje mellom.
7
Hovudproblemstilling:
Innanfor toppspelarutviklinga ynskjer eg i denne oppgava å studere nærmare toppspelarutviklinga i Sogn og Fjordane og hovudproblemstillinga for oppgava blir:
«Kva kan gjerast for å utvikle fleire og betre toppspelarar i herrefotballen Sogn og Fjordane, med særskild vekt på samhandlinga mellom breddeklubbane og Sogndal Fotball»
Som bakgrunn for og for å understøtte arbeidet med hovudproblemstillinga, ynskjer eg også å studere nærmare følgjande underproblemstillingar:
1) Korleis definerer norske toppklubbar på herresida begrepet «lokal» når dei skal rekruttere unge toppspelaremne til sin A-stall, og kor viktig oppfattar toppklubbane det er å ha lokale spelarar på laget?
2) Kor viktig syns norske toppklubbar det er at det blir utvikla så mange og så gode toppspelaremne som mogeleg i klubbane sitt rekrutteringsområde?
3) Kor godt lukkast Sogndal Fotball med dei toppspelaremna frå Sogn og Fjordane dei har tatt opp i A-stallen sin i perioden 1999-2012?
5. TEORI OG BAKGRUNN
5.1 Toppspelarutvikling i Sogn og Fjordane Sogndal og Sogn og Fjordane har i mange år hatt godt ry på seg for å stadig få fram nye, lokale toppspelarar frå fylket, og ser ein på folketalet som i følge Statistisk Sentralbyrå var på litt over 108 000 personar i 2012, så er det fort gjort å bli imponert, spesielt når ein også veit at fylket er fullt av små bygder og «bygdebyar» og i tillegg er oppdelt av fjordarmar som i alle fall fram til 2000-talet gjorde det å forflytte seg til ei utfordring. No veit vi likevel at fotballhistoria er full av døme der folketal ikkje korrelerer stabilt med antal toppspelarar eller på kvaliteten på desse: Island har om lag 320 000 innbyggarar og har 50-60 spelarar i europeiske toppdivisjonar i VM i 2010 blei Uruguay med eit befolkningsgrunnlag på 3,5 millionar nr. 4 i mesterskapet, og strengt tatt så er det ikkje vanskelegare å forflytte seg i Sogn og Fjordane enn det td er i Nord-Norge eller i andre deler av landet for den saks skuld. Det er likevel imponerande at Sogndal over så lang tid har vore tru mot prioriteringane sine og på filosofien sin om å utvikle lokale, unge spelarar til toppspelarar. Det er grunn til å sei at klubben har lukkast svært godt samtidig som dei har vore ein stabil aktør i norsk toppfotball over så lang tid. Sjølv om det vil svi like vondt for Sogndal som for alle andre fotballklubbar den dagen dei rykker ned att i Adeccoligaen – for det vil skje - så har historien synt at det er få klubbar i landet som lar seg affisere så lite av kva divisjon A-laget spelar i som Sogndal. Filosofien har vore den samme, sponsorane har vore dei samme, og leiarane både på sport, administrasjon og politikk er og har vore produkt av den samme kulturen. Klubben vil truleg fortsatt kunne utvikle toppspelarar av lokale emne – og klubben vil etter alle solemerker halde fram med å komme tilbake på det øverste nivået.
8
Toppspelaremne frå små stader Før vi går vidare kan det vere interessant å sjå litt nærmare på årsaker til at individ frå små stader som vi finn i Sogn og Fjordane kan tilegne seg eigenskapar som gjer at dei kan konkurrere på det absolutte toppnivå som vaksne. Mykje kan truleg forklarast gjennom at det på mindre stader er mindre konkurranse om fritida til ungane. Det er færre fritidstibod enn i urbane strøk, og då får idretten ein naturleg sterk posisjon i lokalmiljøet. I Florø spelar du enten handball eller fotball, og gjerne begge deler, og i Stryn står du gjerne på ski i tillegg. I mikroperspektivet kan desse «idrettsstridane» kanskje verke forstyrrande og energitappande, men inntek ein fugleperspetivet så bidreg kanskje dette smale utvalget idrettar til at ungane oftare er i fysisk aktivitet enn det ungar i tettbygde strøk er, der fritidstilbodet gjerne er mykje større. På små stader er det også lettare for fleire å bli «sett» og å få anerkjenning for idrettslege prestasjonar – noko som åpenbart må vere positivt for motivasjonen og det å halde på vidare med idretten. Kjem du frå td. frå Stårheim i Nordfjord og driv med skiskyting er det ikkje lett å stikke seg unna litt oppmerksomheit. Treff du i tillegg blinken nokre gonger, så blir du sett, du får anerkjenning og blir ein del av eit miljø og sett på spissen er du norgesmeister før du veit ordet av det. Miljøet har «lært» seg å bli god i skiskyting og over tid blir det skapt ein kultur. Noko av det samme gjeld for fotballen som er den klart største idretten i Sogn og Fjordane. Sogn og Fjordane er det fylket i landet der flest barn og unge spelar fotball – sett i høve folketal. Dette betyr at det kringom i dei små bygdene og i «bygdebyane» i Sogn og Fjordane er høvesvis fleire som blir sett, det er fleire som får anerkjenning og inspirasjon til å halde mykje på med fotball, og det er grunn til å tru at dette verkar svært positivt inn på fylket sin gode produksjon av toppspelaremne.
Mange studier bekreftar også dette og viser at det å komme frå ein stor by ikkje er noko udelt fordel dersom du til dømes skal bli verdens beste i ein idrett. Samtidig som det truleg heller ikkje hjelper å komme frå ein knøttliten stad (Nyhaug Eide og Ripegutu, NIH 2009) Det optimale kan sjå ut til å være å komme frå ein passe stor stad, der du kan drive fritt med idrett og med konkurranse – noko som ser ut til å passe svært godt for den bygdestrukturen som er i Sogn og Fjordane: Her er ingen svært store byar, men ein god del «mellomstore stader» som Førde, Eid, Måløy, Florø, Stryn og med ein god del «knøttsmå» stader som Vadheim, Stårheim, Veitastrond osv. i tillegg. Det ser også ut til at mengden uorganisert idrett, der fleire aldresgrupper spelar saman, er større i landlege enn i urbane område. (Cote, Baker & Abernethy 2007). Mindre stader vil også inneha fleire åpne stader som innbyr til å drive idrett, og det er færre fritidstilbod – noko som gjer at ein held på med det som er der. På nokre stader vil f eks det kun eksistere ein idrett, og då er det sannsynleg å tenke at alle barn og unge blir dratt mot denne (Cote et al, 2007). I Sogn og Fjordane kjenner ein dette mønsteret i ytre strøk som f es Måløy og Florø der værtilhøva meir eller mindre utelukker f eks ski som «konkurrent» til fotballen.
9
Kartlegging av emne og omdanning til toppspelarar Historisk sett var 80/81-årgangane dei første gode kulla med toppspelaremne som Sogndal henta til klubben og som klubben lukkast med å omdanne til toppspelarar. Vi finn her navn som Tommy Øren, Azar Karadas, Rune Bolseth, Alexander Ødegaard, Kjetil Holvik mm. Sogndal hadde – den gongen som i dag – eit ikkje spesielt utbygd kartlegginssystem, men Sogn og Fjordane er eit lite og lett oversiktleg fylke, og det er relativt enkelt for ein toppklubb å skaffe seg oversikt over kven einarane er og kvar dei befinn seg. Bl a skaffa klubben seg oversikt over utvalget gjennom at Sogndalleiar Rolf Navarsete den gongen også var «pappatrenar» for guttelaget til Sogndal og reiste rundt i fylket for å spele mot laga der desse emna befant seg. Den neste store «bølga» med unge spelarar var 87/88/89-årgangane der Per Egil Flo, Peter Orry Larsen, Even Hovland, Mats Solheim og Ulrik Flo befann seg – i lag med Sogndal sin eigen Oddbjørn Skartun. Desse spelarane blei kartlagt og identifisert dels gjennom spelarane sine uttak på aldersbestemte landslag og dels gjennom spel i den lokale 3. divisjonen – der Sogndal sitt andrelag også spelte. Sogndal har aldri brukt nevneverdige ressursar på scouting og kartlegging av spelarar i eige fylke, og det er ikkje før i nyare tid at klubben har lagt vekt på å vere tilstades på krets- og regionstiltak for å kartlegge fylkesspelarane. Også i det lokale scoutingarbeidet har altså klubben gått sine eigne vegar. Rolf Navarsete seier bl a: «Han der oppe frå Eid… han der Røed…han er vel den einaste eg har vore med på å henta utan å ha sett han spele ein einaste gong. Eg visste jo at han var kaptein på landslaget og sånt, men… men han Arild (Hopen) dreiv jo og køyrte på Ørjan då veit du… rundt om på desse kretssamlingane og… han syns jo ikkje det så voldsomt kjekt å bruke helgane akkurat på det då men…han blei jo so gilde av denne guten og sa han var so voldsomt goe då…og dreiv og masa om at han måtte me ha» No veit eg frå mitt eige virke i fotballkretsen at Eivind Daniel Røed blei observert av klubben på fleire aldersbestemte landskampar og også i den lokale 3. divisjonen før han blei henta, så sjølv om biletet er litt meir nyansert enn det Navarsete legg fram her, så er sitatet samstundes veldig talande og illustrerande for måten Sogndal har kartlagt fylkesspelarar på opp gjennom åra. Felles for alle dei unge fylkesspelarane som klubben har henta inn er at dei har gått rett inn i A-stallen, og i svært mange tilfelle også gått rett inn på laget. Sogndal har historisk sett vore uvanleg selektive på at dei kun henta dei aller beste emna, dei som klubben sjølv omtalar som «einarane», og så har desse blitt kasta rett utpå djupt vatn på A-laget - og også fått speletid. Dette er også i følge Rolf Navarsete kjernen i Sogndal sin snart 40- årige suksesshistorie som omdanninsinstitusjon for lokale toppspelaremne. Klubben har vore avvisande til dei «nest beste» og har vore tydelege på at dei nest-beste spelarane skal være i breddeklubbane sine og sørge for å opprettholde desse miljøa best mogeleg.
Sogndal Fotball og breddeklubbane
No kan ein gjerne hevde at det å være selektiv, kun hente «einarane» og på den måten unngå å tappe breddeklubbane for gode spelarar til ein viss grad er eit indirekte bidrag til å opprettholde og stimulere breidden, og Sogndal har i tillegg også delteke på nokre eliteturneringar både for G16 og G19-lag der mange fylkesspelarane har hospitert og fått gode referansar, men utover det har Sogndal aldri hatt noko pro-aktiv eller systematisk strategi for å stimulere breddeklubbane til positiv utvikling. I ein periode av norsk fotball der fleire og fleire toppklubbar har opparbeida seg gode og varige modellar for denne
10
type arbeid, har Sogndal gått sin eigen veg og synt liten eller ingen interesse for å oppretthalde systematisk kontakt med breddeklubbane i fylket. Dvs denne passiviteten har vore gjeldande fram til det tidspunktet ein klubb får fram eit toppspelaremne som Sogndal er interessert i, og lokalt i eget fylke har Sogndal periodevis måtte tåle kritikk for dette, noko som også kjem til syne seinare i denne oppgava. Det er likevel betimeleg å stille spørsmålet om kvifor Sogndal skal bruke tid og ressursar på å opparbeide relasjonar med å spre kompetanse til breddeklubbane – når dei så til dei grader har lukkast over så lang tid utan å gjere noko? Sogndal er truleg ein av toppklubbane i Norge som gjer minst av utadretta tiltak mot eige nærområde. Likevel er klubben blant dei som har flest spelarar frå eige nærområde både i 11’eren og i A-stallen og likevel spelar A-laget i Tippeligaen. Dette må jo indikere – og det også ganske sterkt – at klubben sin tilbakeholdne innstilling ift det å by veldig på seg sjøl i eige nabolag og i eige fylke faktisk har ein positiv effekt på eigen toppspelarutvikling. Til tross for ein utydeleg og lite synleg klubb- og spelarutviklingsstrategi i eget område, så er det eit faktum at dei aller beste unge toppspelaremna frå fylket nesten uten unntak ender opp i Sogndal Fotball, og det er eit faktum at dei i Sogndal Fotball tar steget frå å være emner til å bli toppspelarar og i nokre tilfelle også tek steget vidare til større klubbar. Ut frå dette kan det virke direkte urimeleg å hevde at Sogndal driv toppspelarutviklinga si på ein feil eller ein uhensiktsmessig måte, fordi sluttproduktet – A-laget – tvert i mot syner det motsatte, at dei faktisk lukkast i svært høg grad. Spørsmålet som då dukkar opp er om suksessen Sogndal har rom for forbetringar, og om Sogndal sjølv er i stand til å sjå dette. Vil strategien lukkast også i framtida med auka krav til spelet og auka konkurranse frå andre klubbar? Eg tek dette med som eit svært viktig bakteppe før ein går inn i undersøkjinga og ein grundigare diskusjon rundt temaet.
5.2 Kjenneteikn på toppspelarar frå Sogn og Fjordane
Det er forska mykje på kva faktorar som ligg til grunn for ekspertiseutvikling innan eit fagfelt – både innan sport, musikk, kunst osv. Ekstremt mykje generell og spesifikk aktivitet veit vi er avgjerande, og 10000-timers-teorien er etterkvart blitt ein del av daglegtalen. Det blir også av fleire peikt på at mengde, hardt arbeid og innsats over tid er ikkje alltid er nok. Nokre forblir ”amatørar” til tross for hardt arbeid og til tross for høg innsats over tid – til tross for sine 10000 timar tidsbruk, og fleire studier og forskningsrapportar underbygger at medfødt talent ikkje alltid er tilstrekkeleg for å nå et ekspertisenivå, og at gode prestasjonar i ung alder er i seg sjølv ikkje noko god nok indikator på et framtidig toppnivå. Forskning viser at mengden alltid må ligge til grunn, men at ein i tillegg må inneha eit godt utbygd sett av motivasjon, læringsstrategiar, sjølvregulering og andre mentale faktorar som vil vere er langt tryggare indikatorar på om ein utøvar vil nå eit framtidig ekspertisenivå (Eriksson, Krampe & Tesch-Romer, 1993)
Dei siste åra har også spesielt Norsk Toppfotballsenter gjort mykje arbeid og tileigna seg mykje kunnskap om kva som kjenneteiknar dei spelarane som blir toppspelarar, og kunnskapsbanken om kva desse spelarane har holdt på med i barne- og ungdomsåra er i grunnen ganske stor. Kort og veldig lite vitenskapelig sagt så veit vi at dei har spelt mykje fotball og at dei har hatt eit aktivitetsnivå knytta til idrett og til fotball som har vore betrakteleg større enn det kameratane har holdt på med. Bl a har Roger Naustan i si masteroppgave frå NIH 2009 om tenåringar som slår gjennom i Tippeligaen avdekka ein
11 del psykologiske fellestrekk knytta til motivasjon og haldningar, og lokalt i Sogn og Fjordane har det vore gjort arbeid på bachelornivå om kva som kjenneteiknar fylkesspelarane, med stort sett dei samme funna: Dei beste også i Sogn og Fjordane er dei som har hatt det største aktivitetsnivået og som har holdt på med fysisk aktivitet og med fotball meir enn dei andre (Hauge og Søhoel, HISF 2010). Me må derfor leggja til grunn at alle dei toppspelaremna som kjem inn i omdanningsapparatet til ein toppklubb har desse kjenneikna i botn – også dei som kjem frå Sogn og Fjordane.
For å overføre dette til lokale forhold i Sogn og Fjordane er det naturleg å tenke at det fysiske miljøet, geografien og topografien i grisgrendte strøk truleg innbyr både til meir og sterkare implisitt læring enn i meir urbane område, og at dette slår heldig ut i utviklinga av toppspelaremne. Tanken blir ytterlegare forsterka ved det faktum at dei aller tettast befolka område i fylket – Sogndal, Førde og Florø – ikkje før no i heilt nyare tid har lukkast i å utvikle emne som har vore interessante for Sogndal. Historisk sett har dei aller fleste emna komme frå mindre stader som Stryn, Eid, Stårheim, Vadheim osv. Som tidlegare nevnt kan det også være grunn til å tru at toppspelaremna frå denne type grisgrendte strøk i høgare grad enn i urbane strøk blir sett, identifisert og får lokal anerkjennelse – noko som inspirerer og motiverer til å gjenta aktiviteten fleire gonger. Eit anna særtrekk ved toppspelaremna frå Sogn og Fjordane er den tidlege kontakten dei får med vaksenfotballen. I Sogn og Fjordane er barnekulla så små at den naturlege hospiteringa i barne- og ungdomsfotballen ikkje berre utstrakt, men tvingande nødvendig. Skal ei bygd makte å ha nok spelarar til eit guttelag er det regelen meir enn unntaket at ein må supplere med underårige spelarar. Dette mønsteret ser ein att heilt opp på seniornivå, og det vert ytterlegare forsterka ved det faktum at fylket manglar ein ordinær juniorserie – noko som er svært spesielt i norsk samanheng. På grunn av dette har dei beste emna i Sogn og Fjordane sin første kontakt med voksenfotballen allerede i 13-14- 15-års alder, noko som truleg i høg grad akselrerer den enkelte si forflytning i flytsonemodellen til eit høgare nivå, samtidig som det ivaretek ungdomane sine grunnleggande behov for trygghet og tilhøyrighet slik dei er beskrivne i Maslow sin behovspyramide. Å komme i tidleg kontakt med vaksenfotballen har kanskje vore fylket sitt sterkaste kort når det gjeld å få fram toppspelaremne. I ung alder har emna frå Sogn og Fjordane blitt herda og utfordra både på fysikk og tempo og på den måten fått eit utviklingsmessig konkurransefortrinn samanlikna med sine jamnaldringar frå andre deler av landet som har fått utviklinga si bremsa på eit G16 eller eit juniorlag.
«Gode lag» vs «Dårlege lag»
Inntil Florø SK byrja å markere seg i store nasjonale og internasjonale turneringar i 2008 og 2009 har Sogn og Fjordane ikkje hatt særleg tradisjon for å ha svært gode lag i aldersbestemt fotball. Sogndal sitt G16-lag med Eirik Bakke og Terje Skjeldestad på laget vann Adidas Cup i 1993, og det har vore nokre gode enkeltståande resultat, men gjennomgåande har dei toppspelaremna og toppspelarane som fylket har produsert sjelden eller aldri vore produkt av såkalla «satsingslag» eller selekterte «førstelag». Med unntak av Florø SK som dei siste åra har greid noko så uvanleg som å ha gode aldersbestemte lag og kombinere dette med ein god emneproduksjon, dog utan å selektere i særleg grad, så har dei emna som har komme fram som regel spelt på ganske vanlege og ordinære aldersbestemte lag. Tendensen er også at dei har spelt på lag der dei i kraft av å vere
12
«best på laget» har vore nøydde til å ta på seg meir ansvar enn dei andre. Dette trekket grip inn i diskusjonen omkring homogene og heterogene grupper både i skule og idrettsliv. Tendensen frå Sogn og Fjordane kan tyde på at einarane – dei aller beste emna – ikkje nødvendigvis har spelt på gode lag. Eg nevnte tidlegare dømet på korleis Sogndal kartla emnene i fylket gjennom at Rolf Navarsete i kraft av guttelagstrenar fekk kartlagt dei aktuelle emna som fylket hadde å by på. Det same dømet kan brukast til å illustrere dette med gode lag vs middelmådige lag i aldersbestemt fotball og kva effekt dette kan ha på utvikling av toppspelaremne, for i dømet til Navarsete var det nemleg hans eige lag – Sogndal G16 – som på den tida var det beste laget i fylket. Det var dei som blei kretsmesterar og dei som spelte den beste fotballen, men einarane hadde dei ikkje. Dei befann seg nemleg på dei nestbeste laga: Eid hadde Azar Karadas, Sandane hadde Rune Bolseth, Tornado hadde Kjetil Holvik og Årdalstangen hadde Tommy Øren. Dei aldersbestemte laga rundt om i bygdene i Sogn og Fjordane har ofte svært heterogene trekk. «Alle» må være med, det kan være stort sprik i ferdighetsnivå, støtteapparat finns ikkje utover at det er ein trenar og det heile kan gje inntrykk av rot og lite systematikk. Faktum er at mange toppspelaremne og toppspelarar frå fylket har sin bakgrunn frå nettopp slike miljø, og det gir oss grunn til å tru at denne type heterogene miljø stimulerer eigenskapar som er viktige når eit emne skal lære seg toppfotball (motivasjon, sjølvregulering, ta ansvar, håndtere motstand og motgang etc) i langt sterkare grad enn det homogene miljø klarer.
Summen av alt dette – oppvekstmiljø, fri leik, mykje aktivitet, små forhold, heterogene miljø, naturleg hospitering og tidleg kontakt vaksenfotball - gjer at Sogn og Fjordane sine beste toppspelaremne ofte har vore sentrale spelarar på sine respektive aldersbestemte landslag, dei har gjerne vore kapteinar og har ofte vore prega av sterke haldningar og gode leiaregenskapar. Det som ein likevel ser – og dette er min heilt subjektive teori tufta på mi eiga erfaring som spelarutviklar krets – er at både emna og toppspelarane frå fylket gjerne burde hatt bedre fotballferdigheiter enn det dei har og har hatt. Det har alltid vore mi meining at Gustav Valsvik burde hatt betre 1F-ferdigheiter langs bakken, at Eirik Skaasheim burde vore betre som 2A, at Azar Karadas og spesielt Mats Solheim burde vore betre på heile 1A-registeret. Til og med Børre Steenslid har aldri vore noko stor ballvirtous. No er det kanskje heilt naturleg for alle som driv med fotball å heile tida tenke og ønske at spelarane skulle vore betre, men desse betraktningane mine rundt dei reine fotballferdigheitene til fylkesspelarane har fått meg til å tenke at kanskje det er slik at fylkesspelarane har gått glipp av noko når dei har blitt seniorspelarar allerede som 15- 16-åringar? Det gjer noko med ein 15-åring i eit seniormiljø som pga krav til tempo blir tvinga til å spele ballen tidleg ifrå seg i staden for å ta vare på og beskytte ballen – som jo kanskje er ein delferdighet vi etterlyser. Kan det være at den tidlege kontakten med vaksenfotballen også bidreg til at toppspelaremna våre går glipp av tilstrekkeleg og nødvendig ferdighetstrening i dei viktige ungdomsåra? Vi har sterke karaktertypar, med gode haldningar og solide ferdigheter, for all del - men kanskje har våre beste emne eit større ferdighetsmessig forbetringspotensiale enn det jamnaldringar frå andre deler av landet har?
13
5.3 Kjenneteikn på gode utviklingsmiljø i bredden
På samme måten som det er vanskeleg å definere kvalitetsbegrepet, kan det være like vanskeleg å definere «Det gode breddemiljøet» eller å komme med bastante kriterie på kva som kjenneteiknar dei miljøa som er best eigna til å få fram toppspelaremne. Kva er det som definerer kvalitet i denne samanhengen? Er det det å ha formell kompetanse i trenerkorpset? Er det det å ha gode lag i ungdomsavdelingen? Er det å ha ei kunstgrasbane? Eller er det å ha eit fysisk miljø som innbyr til mykje uorganisert aktivitet?
I si D-treneroppgåve frå 2004 konkluderer Vidar Sandal med at nokre av dei aller viktigaste kjenneteikna ved gode utviklingsmiljø i breiddeklubbar er systematisk kompetanseheving på trenarar og leiarar, eit sterkt fotballfagleg fokus i trenar- og leiargruppa – gjerne synleggjort gjennom aktive trenarforum – og eit solid forankra planverk både for spelarutvikling og for den generelle aktiviteten i barne- og ungdomsfotballen generelt. Gjennom langt virke i sin eigen klubb Skavøypoll er det vel dokumentert at dette har vore kjernepunkt både når det gjeld å utvikle fleire spelarar til eigen klubb – og ikkje minst med tanke på å utvikle emne spelarar som blir så gode at dei er interessante for toppklubbar: «Vår kompetanse og kompetanseheving var avgjørende for å utvikle gode unge spillere» (Sandal 2004)
I tillegg peikar Sandal på at dei gode breiddeklubbane utarbeider modellar som sikrar nok og systematisk trening over tid, hospiteringsordningar som sikrar rett mengde/nivå både i trening og kamp, eit godt miljø prega av trygghet, tilhøyrighet og utfordringar, vilje til å oppsøke referansar/impulsar utanfrå og ikkje minst: Tilgjengelege anlegg som i tillegg til å generere høgare kvalitet i den organiserte treninga også legg godt til rette for uorganisert aktivitet, og som eg skal peike på seinare er implisitt læring og leikprega, uorganisert fotball ein sterk indikator på eit godt utviklingsmiljø.
SFFK har opparbeida god dokumentasjon på at desse mekanismane har synt seg i fleire klubbmiljø: Eit døme er IL Jotun som i perioden 2008-2012 har brukt forholdsvis store økonomiske ressursar på trenarutdanning og sett denne utdanninga inn i eit system som sikrar at samtlege trenarar i barne- og ungdomsfotballen har eit minimum av formell trenarkompetanse, heilt frå dei yngste miniputtlaga og opp til seniornivå. Resultatet har over tid vore ein god aktivitetsauke målt gjennom tal lag. Altså har tal ungar som spelar fotball auka gjennom å utdanne trenarar.
Årstal Tal lag 2008 24 2009 29 2010 30 2011 30 2012 34 Tabell 1: Lagsutvikling i IL Jotun perioden 2008-2012 (kjelde: SFFK si lagsregistrering)
Florø SK er eit anna døme på breddeklubb frå SFFK som har hatt stor gevinst gjennom prioritering av kompetanse/utdanning, anleggsutvikling og auka treningsmengde, noko Terje Rognsø har beskrive nærmare i si A-lisensoppgave frå 2012. Klubben har fått mykje nasjonal merksemd ved å utvikle mange unge og lovande toppspelaremne, den har
14
hatt tre spelarar frå samme kull på aldersbestemte landslag og synt gode resultat i internasjonale og nasjonale turneringar.
Gjennom dokumentasjon og erfaring er det altså mykje som tyder på at det å bygge heilårsanlegg og å gjere desse tilgjengelege for barn- og unge, samt det å jobbe systematisk med å auke kompetansen i breddeklubbane er sentrale kjenneteikn på gode utviklingsmiljø. Det er derfor naturleg å tenke at denne type miljø har ekstra gode føresetnader for å utvikle gode toppspelaremne. I forlenginga av dette er det også heilt naturleg å tenke at det blir skapt ein kultur for det å trene og spele fotball, og at eit breddemiljø derigjennom «lærer» seg å utvikle emne.
5.4 Litt læringsteori - Å lære seg fotball
I temaet toppspelarutvikling – både i det å utvikle flest mogeleg og best mogeleg emne og det å omdanne desse til toppspelarar - handlar det om fotball og læring av fotballatferd mot eit ønskt nivå, og det handlar mykje om matching og om det å finne det optimale konkurransenivået. Dette er gyldig i begge prosessane, både mtp å utvikle flest mogeleg emne og seinare å ta dette vanskelege «siste steget» frå det å være eit toppspelaremne til det å bli ein toppspelar. Læringsteoretisk berører vi her både spesifisitetsprinsippet, gjenkjenningsprinsippet og prinsippet om hyppig gjentagelse som eg skal beskrive nedanfor. Kort og uvitenskapelig fortalt handlar andreprosessen – det å omdannast frå emne til toppspelar – om at ein må lære seg å bli toppspelar gjennom å konkurrere på toppfotballnivået. Ein må kjenne på dei referansane som krevst, og ein må gjere det ofte. Dette inneber at det er kun gjennom å spele tippeligakampar at ein kan bli tippeligaspelar. Ein blir ikkje tippeligaspelar ved å spele andrelagsfotball i 2. eller 3. divisjon, fordi referansane og læringsutbyttet er annleis enn det nivået ein ynskjer å lære å opptre på. Rolf Navarsete seier at det er her svaret på Sogndal sin suksess ligg: «Alt for mange i norsk fotball er og har vore altfor opptatt av treningsarenaen og treningskvalitet, og har ignorert matchinga – det å få rett matching. I Sogndal har me alltid henta inn få spelarar, men dei me har henta inn har fått spele nesten direkte». Når Navarsete vektlegg matching så sterkt, og kan syne til ein nesten 40 år lang erfaringsbank, så snakkar han om det som læringsteoretisk best kan illustrerast gjennom flytsonemodellen og det å bli utfordra på si eiga komfortsone. Modellen illustrerer korleis mennesket trivst best og er på sitt mest komfortable når det er eit opplevd samsvar mellom ferdigheiter og utfordringar, men at læring, tilpasning og ei varig endring av atferd mot eit høgare nivå kun kan skje dersom ein over tid er ute av flytsona, kjenner på motstanden, står i motstanden og «nedkjempar» den før ein kan returnere til ei ny komfortsone og framvise sin kompetanse der, men altså på eit høgare nivå enn tidlegare.
Fig 2: Flytsonemodellen
15
Abraham Maslows behovsteori er truleg den mest etablerte oppfattinga av korleis mennesket sine ulike behov må dekkast for at mennesket skal kunne utvikle seg, modne seg og oppnå ein stadig høgare grad av sjølvrealisering. Maslows påstand – her svært forenkla framstilt - er at ein må dekke behova nederst i pyramiden før ein kan begynne å bygge oppover. Dvs at eit individ må ha mat og søvn før det td kan etablere sosiale relasjonar som vennskap og gruppetilhøyrighet. Fell ein av dei nederste byggesteinane i pyramiden ut, vil individet heller ikkje avansere i eiga utvikling mot sjølvrealisering. Sjå ellers figur under:
Fig 3: Maslows behovspyramide
Maslow sin behovsteori er svært relevant både i det å utvikle toppspelaremne og i det å omdanne desse. Det kan ligge mykje potensielle utrygge faktorar i det å gå frå være eit emne i ei bygd eller ein liten «bygdeby», ha opplevd lokal anerkjennelse for sitt talent over tid, for så å flytte vekk frå dei trygge rammene og rett inn i eit toppfotballmiljø med eit totalt annleis hierarki, ein annleis treningskvardag, annleis verdigrunnlag og forventningar. Behovet for mat og søvn må etablerast før ein kan legge på byggesteinar som anerkjennelse og respekt i ei ny gruppe. Det er vanskeleg å begynne med den reine fotballopplæringa og vegen mot sjølvrealisering utan at desse behova er dekka, noko som bør være eit tankekors i ein moderne fotballverden der toppspelaremna blir henta til toppklubbane tidlegare enn berre for nokre få år tilbake. Utan at han var klar over det sjølv blei Maslow sin behovspyramide forklart og synleggjort til meg av Tommy Øren då han fortalte at han kvelden etter å ha scora begge måla i ein 2-1 seier over Sverige med G17-landslaget, blei oppringt direkte av den franske toppklubben Monaco som ville signere han meir eller mindre på staden med A-kontrakt og profflønn. Tommy takka nei, og forklarte mitt litt vantru spørsmål om kvifor på denne måten: «Hugs eg er frå Tangen. Eg var jo livredd berre for å reisa over fjorden til Sogndal» Utsegna til Tommy illustrerer på ein flott måte kor viktig og relevant Maslow er også i utvikling av emne og toppspelarar. Valget han tok den gongen tidleg på 90-talet gav
16 han rammer og trygghet nok til at han kunne utvikle seg til ein av landets aller beste spelarar med utsikter til ei karriære på det aller ypperste nivå hadde ikkje ein skade sett han ut av spel.
Spesifisitetsprinsippet er sentralt i all læring, også i fotballen. Internasjonale forbund, NFF og den norske trenarutdanninga ynskjer at fotballopplæringa av barn og unge skal foregå så spesifikt som mogeleg. Forenkla sagt berører spesifisitetsprinsippet det at eit individ som ynskjer å utvikle ferdigheitene sine må øve og trene på ein måte som gjer at øvinga er mest mogeleg lik den ferdige aktiviteten. Det må være funksjonelt, og i fotball betyr det at det må være mest mogeleg overførbart til det ferdige spelet. I fotball betyr dette at det på trening – for å forberede seg til konkurransen - må spelast mest mogeleg fotball og det må øvast mest mogeleg i aktivitetar som er lett gjenkjennelege til det ferdige spelet – til kampen - og som dermed også gjev meining for spelaren. For å diskutere spesifisitetsprinsippet sin relevans for fotballen så syner forskning at det å drive hyppig fullskalaspel på trening - på full bane og med fulle lag - skaper liten utvikling på spelarane si spelkompetanse og spelfortåelse. Lars Tore Rognlan syner i boka si «Lagspill, læring og ledelse – om lagspillenes didaktikk» (2010) til at denne type speltrening over tid involverer spelarane for lite og at det går for lang tid mellom kvar gong spelarane får utfordringar til å løyse ein spelsituasjon. Derfor må ein på trening drive tilpassa spelformer som oftare inviterer spelarane inn i relevante spelsituasjonar – ofte med færre spelarar og mindre romforhold. Som trenarar kan vi manipulere både motstandsgraden, tid og rom den enkelte har til å løyse spelsituasjonane. I denne type læringsklima ligg også føresetnandane til stades for at spelarane kan gjenkjenne spelsituasjonar og spelfasar.
Både spesifisitetsprinsippet og forskninga knytta til den aktivitetsmengden som krevst for å nå ekspertisenivået, slår tydeleg fast at dersom ein skal bli eit toppspelaremne, og deretter bli omdanna til ein toppspelar, lære seg toppfotball og beherske konkurransen, kampen og spelet på det aktuelle nivået – så må ein ha ein erfaringsbank som inneheld enorme mengder spesifikk fotballaktivitet frå tidleg alder. I tillegg må ein få sleppe til og konkurere på det nivået ein skal lære seg å opptre på. Dette er svært relevant i høve tema for denne oppgava.
Rognlan forklarer vidare at læring kan skje implisitt eller eksplisitt. Den implisitte læringa er den som skjer uten detaljerte instruksjonar og handlingsreglar for det som skal lærast. Det handlar om å prøve og feile, dra på seg erfaringar og å etterkvart mestre – utan instruksjon frå ein lærar eller trenar. Rognlan hevdar at det er eit stort potensiale for implisitt læring til stades når individet lever seg inn i aktiviteten med hud og hår (Rognlan 2010). Då eg i boka til Rognlan las om akkurat dette med implisitt læring og innlevelse i aktiviteten kom eg igjen til å tenke på Tommy Øren og det han fortalte meg då eg spurte han om kva han hadde holdt på med som ungdom og som kanskje skilte han frå jamnaldringane hans. Tommy fortalte då om ein installasjon på Årdalstangen som best kan beskrivast som ein slags «ballbinge»: Ein liten grusflekk omgitt av høge tømmerveggar på alle fire sidene, og inni denne bingen «flytta» den unge Tommy Øren inn, og der tilbrakte han store deler av fritida si. Inni her stod han og skaut ballen i den eine veggen, tok i mot returen, vendte og skaut i motsatt vegg, tok i mot returen i lufta, med foten, med brystet, med låret, innsida, utsida, skaut, tok i mot,
17
vendte og skaut igjen – om att og om att. På denne måten fekk Tommy eit uttal repetisjonar på heilt sentrale basisferdigheiter i fotball, prinsippet om mengde og gjentaking var åpenbart til stades. I tillegg til dette kunne Tommy også fortelle at når han stod inne i denne bingen og skaut, så «kommenterte» han samtidig sine eigne prestasjonar. Mentalt sett var han ikkje på ein inngjerda grusflekk på Årdalstangen, han var på Old Trafford, det var 50000 på tribunene og han var Eric Cantona, og Tommy sjølv kommenterte det som skjedde – mentalt: «Cantona mottar ballen på brystet, drar seg forbi motstander og skyter i måål». Den voksne Tommy beskriv altså ein guttunge som er fullstendig oppslukt av eigen aktivitet, som lever seg sånn i den at begrep knytta til tid og rom på Årdalstangen går i oppløysing. Så kan både vi og Tommy flire litt av det heile den dag i dag, men det vi faktisk har vore vitne til er ein enormt kraftfull implisitt læringssituasjon prega av gjentakelse, egenstyrt og leikprega aktivitet og ei intens innlevelsesevne.
Den eksplisitte læring er derimot den vi meir tradisjonelt tenker på som ein instruktør- utøvar-situasjon, og som ofte finn stad i institusjonar som td skule og organisert idrett. Den er kjenneteikna ved at det blir gitt instruksjonar frå ein undervisar, som så skal hjelpe oss å takle den aktuelle situasjonen. Rognlan viser også til enkelte undersøkjingar som tyder på at handlingar som er lært implisitt, kan være både meir suksessrike og meir stabile, særlig når ein skal prestere under stress (Rognlan 2010) – noko som er ein openbar fordel for toppspelarar og toppspelaremne.
6. METODE Eg har i undersøkjinga benytta meg av følgjande metodar:
I. Enkelt spørreskjema til klubbane i Tippeliga og Adeccoliga. Spørreskjema blei sendt ut per epost til samtlege 30 klubbar i Tippeliga og Adeccoligaen 2012, med oppfordring om at skjema blei besvart av dagleg leiar/adm leiar, sportsleg leiar/sportsdirektør, styret, hovudtrenar og toppspelarutviklar. På den måten ynskte eg å få inn besvarelsar frå ulike nivå i toppklubbane. Det blei levert inn 30 svar jevnt fordelt blant alle grupperingane. Ein del klubbar har ikkje svart og utvalet er derfor for lite til å konkludere, men gjev likevel eit greit innblikk i det tankegodset toppklubbane har omkring bruken av lokale spelarar.
II. Kvantitativ undersøkjing av U20-spelarar frå Sogn og Fjordane som har blitt tatt opp i A-stallen til Sogndal i perioden 1999-2012.
Her nytta eg www.altomfotball.no som kjelde til å kartlegge historikken rundt samansetjinga av A-stallane dei ulike sesongane, samt antal spelte minutt kvar sesong. Unntaket er 99-sesongen som eg ikkje har klart å oppdrive tal for spelte minutt for, men gjennom samtalar med spelarar og trenarar frå den sesongen har eg fått bekrefta at Ødegaard, Bolseth og Stadheim blei tatt opp i A-stallen før 99- sesongen, at dei gjekk rett inn og etablerte seg på laget. Det må også takast høgde for at nettstaden ikkje har 100 % korrekt statisktikk, men eg finn likevel det likevel godt nok til å fastslå eit bilete eller ein tendens som er til å stole på.
18
III. Intevju med eit utval trenarar og leiarar frå lokale breddeklubbar og frå Sogndal IL Fotball.
Eg er uerfaren både med innsamling, handsaming, bearbeiding og tolking av data i denne type arbeid, noko som i seg sjølv er ei ikkje ubetydeleg feilkjelde. Når eg så skulle til med dette arbeidet lånte eg ei bok om kvalitativ metode og prata litt med personar på Høgskulen i Sogn og Fjordane med erfaring og kunnskap på området. Tove Thagaard skriv i boka «Systematikk og innlevelse – en innføring i kvalitativ metode» (2019) at intervjuet som metode gjenspeglar den sentrale plassen intervjet har i vår kultur – via media – og at det et finns ulike måtar å gjennomføre eit forskningsintervju på. Ho nevner vidare tre ulike måtar å utforme det på:
1) Ustrukturert opplegg. Dvs det er lite struktur og at det ligg svært nærme den uformelle samtale der hovudtema er bestemt på forhånd. Fordelen er at ein kan følge opp innspel og tankar som informanten bringer på bane undervegs – innspel som kanskje ikkje er reflektert over tidlegare. 2) Relativt strukturert opplegg. Dvs at spørsmåla og rekkefølgen dei kjem i er utforma på forhånd. Fordelen her er at forskaren får ulike svar på dei samme spørsmåla, og at dette utgjer eit godt grunnlag for samanlikning. 3) Delvis strukturert tilnærming. Her er tema i all hovudsak bestemt på forhånd, men rekkefølge kan variere – og forskaren kan få informasjon som dukkar opp undervegs samstundes som han hente ut den informasjonen som var tenkt på forhånd
(Thagaard, 2008)
Eg utforma to ulike intervjumalar som utgangspunkt for intervjua mine (sjå vedlegg). Eit til bruk mot informantar frå breiddeklubbane og eit til bruk mot informantar frå Sogndal Fotball. Dette har eg gjort pga dei to ulike utgangspunkta som finns i ein breddeklubb og i ein toppklubb, og at informantane representerer og virkar innanfor kvar av dei to prosessane eg har beskreve som til saman utgjer toppspelarutvikling. Det er også klart at måten spørsmåla er utforma på i intervjumalen kan vera ein begrensande faktor både på presisjonen og relevansen i informasjonen som blei henta ut.
Eg ynskte å ha representantar frå breiddeklubbar som har markert seg i arbeidet med å få fram toppspelaremne dei siste åra, og eg ynskte dei skulle komme både frå trenar- og leiarsida. Det samme valde eg i utvalget informantar frå Sogndal Fotball – der eg har fått med informantar både frå det sportslege, administrative og politiske leddet, noko som er viktig for å forstå toppklubbens sitt heilskapelege uttrykk knytta til toppspelarutvikling. Når det gjeld utvalget informantar frå Sogndal Fotball seier utvalget seg i høg grad sjølv. Det er er få andre enn nettopp desse personane som kunne bidrege med informasjon i dette arbeidet. Når det gjeld informantar frå breddeklubbane er spørsmålet om representativt utvalg meir åpent, og det kunne openbart ha vore valgt andre informantar i denne delen. Samstundes sit desse personane både med kunnskap og erfaring rundt spelarutvikling, og dei har også fersk erfaring med å utvikle toppspelaremne. Samtlege klubbar har også levert emne til Sogndal, slik at at samtlege har opplevd samhandlinga toppklubb-breddeklubb på nært hold, så det er min påstand at dersom utvalget ikkje er representativt så er det i alle fall relevant. Det er likevel mange ange andre kritiske spørsmål som kan stillast rundt utvalget informantar: Både representantane frå toppklubb og frå breddeklubb er å betrakte som mine kollegaer – i meir eller mindre grad. Me har ulike arbeidsgjevarar, men arbeider innanfor samme fagfeltet, og i
19 eit lite fylke som Sogn og Fjordane medfører dette relativt hyppig kontakt – både i formelle og uformelle samanhengar. Det kan derfor stillast spørsmål ved om min personlege og faglege relasjon til informantane vil verke styrande for svara. Svarer dei for eksempel det dei trur eg vil høyre? Har eg sjølv vore med å utforme syna deira gjennom tidlegare formelle og uformelle samankomster? Har dei på si side vore med å forme mitt syn inn mot dette arbeidet? Har eg valgt informantar som eg veit vil gje meg dei svara og den informasjonen eg ynskjer? Alt dette er problemstillingar ein må vere bevisste på i den vidare tolkinga, drøftinga og analyseringa av datamengden.
Nokre intervju blei gjennomført som telefonintervju og nokon gjennom ansikt-til-ansikt. I alle intervjua blei ein iPhone-opptaker nytta, slik at alle intervjua blei tatt vare på inn mot etterbehandlinga. Det at ikkje alle intevjua blei gjennomført identisk – dvs enten som telefonintervju eller som direkte samtale – kan ha hatt innverknad både på svara og på måten eg oppfatta dei på. Telefonintervju fangar td ikkje opp nonverbale signal som kroppsspråk og mimikk.
Det er også åpenbart at «egenarten» til det enkelte intervju kan variere frå intervju til intervju, på samme måte som ingen samtalar er like – sjølv om intervjumalen til ein viss grad er styrande for progresjonen i det enkelte intervju. Eg gjennomførte også ein samtale med tidlegare Sogndalleiar Rolf Navarsete. Denne samtalen fulgte ikkje intervjumalen, men var ein open og ustrukturert samtale omkring det som er tema for oppgåva. Fordelen her var at informanten fekk snakke fritt omkring det han meiner er sentrale og viktige tema – utan at eg styrte samtalen i særleg grad.
Eit anna moment som må ligge til grunn for arbeidet, er mitt eige utgangspunkt og min eigen ståstad knytta til tematikken. Gjennom mange år i yrket har eg naturleg nok sjølv gjort meg opp mine tankar og meiningar om korleis toppspelarutviklinga og samhandlinga mellom topp og bredde bør føregå. Når det er slik så kan ein heller ikkje utelukke at mitt tankegods og mi forhåndsoppfatning kan verka styrande både i datainnsamlinga og i tolkinga. Som kretsansatt med eit hjerte for fylkesfotballen, er det svært naturleg å tenke at både eg og oppgava kan ha ein «skjult agenda» for å få fram det eine eller det andre synet. Eg håpar dette ikkje er tilfelle.
20
7. RESULTAT OG DISKUSJON
I denne delen har eg valgt å presentere materialet og diskusjonane knytta til underproblemstillingane først, for så å ta for meg hovudproblemstillinga til slutt.
7.1 Korleis definerer norske toppklubbar begrepet «lokale spelarar» når dei skal rekruttere toppspelaremne til sin A-stall, og kor viktig oppfattar toppklubbane det er å ha lokale spelarar på laget?
Fig 4: Korleis eit utval norske toppklubbar definerer ein «lokal spelar»
Vi ser at over 80 % av dei innkomne svara derfinerer lokale spelarar som spelarar som kjem frå eigen fotballkrets eller eige fylke, medan knappe 10 % er meir oppteken av reiseavstand enn fylkesgrenser når dei rekrutterer toppspelaremne. Dei innkomne svara er jevnt fordelt mellom Adecco og Tippeligaklubbar, og dette tyder på at norsk fotball har ei sterk forankring til sitt eige nærområde, sitt eige fylke og sin eigen fotballkrets, og at det i all hovudsak er her ein ynskjer å rekruttere spelarar frå.
Sogndal Fotball betraktar også først og fremst spelarar frå Sogn og Fjordane fylke som «lokale». Dette kom tydeleg fram hos alle informantane. Klubben kan også syne til eit styrevedtak om at 50% av spelarane i A-stallen skal komme frå Sogn og Fjordane. Likevel operer også Sogndal Fotball med nyansar og ulike oppfatningar av lokalbegrepet. Til dømes vert spelarar frå Sogndal og klubbane rundt Sogndalsbygda rekna som «meir» lokale enn andre. Dagleg leiar Egil Mundal utvidar også lokalbegrepet til å gjelde område utanfor fylket – dersom det skulle dukke opp eit interessant emne der: «Først og fremst frå fylket og regionen, men det er også frå klubbar og område som soknar naturleg til oss, og som vil ha ein tilhørighet hos oss… og det kan jo vera at ein frå Lom, Hemsedal, Fagernes, Voss vil vera i samme profil som ein frå Måløy. Kommersielt sett så skal me jo vera fylkelaget, men i det øyeblikket det hadde komme ein frå Hemsedal ikkje sant… så hadde det vore like lokal profil som ein i frå Ytre»
Før 2012-sesongen gjorde Sogndal noko uvanleg og i Sogndalsamanheng heilt nytt då dei henta den 17-år gamle keeperen Mathias Dyngeland til klubben. Dyngeland er aldersbestemt landslagsspelar og eit svært lovande toppspelaremne. Det uvanlege er at Dyngeland sin moderklubb er Bergensklubben Fana i Hordaland fylke. Dyngeland er truleg det første emnet som har blitt henta til Sogndal frå ein klubb utanfor fylket i så ung alder. Spørsmålet er om Sogndal betraktar Dyngeland som ein like lokal spelar som td.
21 jamnaldringane Peter og Stefan Aase frå Florø. Avstanden Sogndal-Fana er ikkje så mykje større enn Sogndal-Florø, men uliksapen er altså at ein må krysse fylkesgrensa for å komme til Fana. Hovudtrenar Jonas Olsson opplever både Mathias og broren Stian som lokale spelarar: «Han (Mathias) kjenns jo som en lokal, kanskje fordi han er så ung och…han er jo från Bergen, men han kjenns som en lokal (…) och man kan jo fråga om han (Stian)…inngår han i femtioprosenten eller gjør han det inte, bara fordi att han er fødd i Bergen og inte…men nu bor jo Stian her, och har valt att flytta hit..från Bergen…och derfor kjenns jo båda han och Mathias som lokala» Toppspelarutviklar Håvard Flo vurderer derimot ikkje Mathias Dyngeland som lokal, og begrunnar dette med at han kjem frå eit geografisk område som på ein måte tilhøyrer ein annan toppklubb. På den andre sida så uteukkar derimot ikkje Flo at også ein utenlandsk spelar som etablerer seg i bygda over tid, «ter seg som ein profesjonell både på og utanfor bana og leverer sportsleg» også kan bli delvis oppfatta som lokal hos publikum. Desse utsegnene er interessante fordi dei utfordrar det tradisjonelle lokalbegrepet, og syner at det kan være like mykje knytta til geografisk avstand og sportsleg nivå som til fylkesgrensene.
Fig. 5: Grad av viktighet med lokale spillere – sett bort fra lisenskrava.
Vi ser at samtlege innkomne svar beskriv det som «svært viktig» eller «heilt avgjerande» at det er lokale spelarar på A laget. Dei viktigaste grunngjevingane for dette først og fremst er knytta til verdiar som identitet og lokal tilhøyrighet, i lag med den sunne økonomiske bærekrafta som ligg i det å omdanne unge, lokale spelarar til etablerte toppspelarar. «Produksjonskostnadane» med å utvikle sjølv er betrakteleg mindre enn kostnadane knytta til overgang og lønn til etablerte spelarar. Er ein klubb ekstra dyktig kan den utvikle spelarar for videresalg og dermed også drive bedriftsøkonomisk sunt. Andre grunngjevingar som blir sterkt framholdt er det at lokale spelarar på A laget bidreg til eit godt forhold til publikum og til det lokale sponsormarkedet. Fleire oppgjev også som eit argument at det å ha lokale spelarar på laget verkar inspirerande for unge spelarar frå nærområdet, og det blir antyda at det kan skape inspirasjon og utvikling når klubbar og trenarar i lokalområdet ser at det faktisk går an å komme frå området og å spele fotball på øverste nivå.
Sogndal Fotball si grunngjeving for å satse så sterkt lokalt skil seg ikkje nevneverdig frå andre toppklubbar. Det handlar om identitet og tilhøyrigheit, men økonomiargumentet er det som nok veg tyngst også i Sogndal. Sogndal Fotball har ikkje råd til ikkje å satse lokalt. Kun på den måten kan dei operere med lågare lønnskostnader enn andre klubbar. Både styreleiar og dagleg leiar held fram den økonomiske gevinsten det er å ha mange unge, lokale spelarar i stallen, og aller helst nokon med utsikter til vidaresal og økonomisk gevinst: «Lokale spelarar er eksistensgrunnlaget vårt. Entusiasme og tilhøyrigheit er ein ting, men det er også
22 veldig god økonomi å ha spelarar som byrjar lågt på lønnsstigen (…) Klubben har ikkje rård til 30 fulltidstilsette så me MÅ gjera det slik». Det er også interessant å sjå korleis hovudtrenaren vidarefører denne tenkinga frå styrerommet ut mot det sportslege sluttproduktet. Sjølv om det å satse lokalt frå eit så lite og avgrensa geografisk område som Sogn og Fjordane nok kan gå på bekostning av sportslege resultat, så er det tydeleg å sjå at denne filosofien også er forankra hos hovudtrenaren og at han også vert sportsleg inspirert av den: «For min egen del så er det det som kitlar litt då…at lyckast nationelt med et lag som spelar med så många från en så liten plats»
Sportslege argument som at sjølvutvikla spelarar frå eigen ungdomsavdeling kan vere betre i stand til å forstå spelestil, rollekrav, relasjonar og samhandlingsmønster på A- laget enn det etablerte og meir eksterne spelarar er i stand til, finn ein ikkje spor av i dei innkomne svara. Dette kan skuldast at denne type tenking truleg ikkje har fått det fotfestet i Norge som me kjenner frå Europa der mange akademimodellar er opptekne av å ha ein «raud, sportsleg tråd» frå ungdomsavdelingen og inn på A-laget, for eksempel når det gjeld kva type spelar ein ynskjer å ha på A-laget, kva type ferdigheiter ynskjer ein at han skal besitte og kva type personlegdom skal han inneha – for å nevne nokre parameter. Det som er interessant er at blant informantane mine er nettopp dette eit tema ein etterlyser i samhandlinga med Sogndal Fotball. Knut Erik Folland i Førde ynskjer ein toppklubb som er «Litt tydelegare på kravs- spesifiseringa…på kva som skal til…sjøl om det ansvaret ligge mest på oss sjølv». Terje Rognsø i Florø har også tankar omkring dette: «Eg savna jo en tankegang på kass spillera Sogndal kunne tenke seg å hatt inn når de var 16. Kass kvaliteta leita de etter? Kass ferdigheter skal en spiller ha? Det syns eg hadde vært interessant. Kommunikasjon på sport skulle vært beire» Dette er interessant og svært relevant i høve det som er tema seinare, med tanke på kva Sogndal som toppklubb konkret kan gjere for å løfte breddeklubbane.
Ingen av informantane i Sogndal Fotball oppgir utanforståande faktorar som lisenskrav eller «norsk fotballs beste» som grunngjeving for å nytte lokale spelarar. Den nærmaste er hovudtrenar Jonas Olsson som seier at for Sogndal er det like viktig å bruke lokale spelarar som det er for norsk fotball at det er norske spelarar i Tippeligaen. Dette kan tyde på at det å tenke «norsk fotballs beste» er eit sekundært, nærmast ubevisst motiv, men som sjølvsagt blir ivaretatt indirekte gjennom at klubben forvaltar sitt eige lokale arvesølv på ein god måte. I lys av det siste tema – lisenskrava som motiv for bruk av unge, lokale spelarar - finn eg det naturleg å igjen dra fram samtalen eg hadde med mangeårig styreleiar Rolf Navarsete. Samtalen inngår ikkje i intervju-utvalget i den forstand, men tema og informant er likevel så relevant at eg vel å ta det med i denne delen. Samtalen dreia seg nettopp omkring det som er tema for denne oppgava, utvikling og omdanning av unge, lokale emne til toppspelarar både i norsk fotball generelt og i Sogndal Fotball spesielt, og heilt uoppfordra seier Navarsete dette: «Det viktigaste og sterkaste spelarutviklingstiltaket i norsk fotball er lisenskrava og måten desse blir forvalta på. Det er dei som er årsaka til at me no ser eit oppsving både i antal og kvalitet på unge norske spelarar i Tippeligaen». Lisenskrava Navarsete siktar til gjeld kravet om at samtlege klubbar i Tippeliga og Adeccoliga skal ha eit eige spelarutviklingsprogram og at minst 14 av 25 spelarar skal
23 vere lokalt utvikla. Krava aukar innslaget av lokale spelarar i stallane, og dermed sjølvsagt også sjansen for at unge spelarar får speletid på A-laget. Navarsete påstår vidare i at «Du veit… toppspelarutvikling er 50% trening og 50% matching, og her til lands meiner eg me er alt for lite opptekne av dan halvdelen som dreiar seg om matching. Det er ingen som kan trena seg til toppspelar, veit du… Du må spela»
På bakgrunn av diskusjonen Navarsete drar fram kan det være grunn til å antyde at motiva til klubbane for å bruke unge spelarar ikkje nødvendigvis treng å vere så noble som vi først kan tenke oss og som klubbane sjølve oppgir – det ligg også eit element av tvang til grunn for bruken av unge, lokale spelarar. Historisk veit me også at for berre nokre år tilbake då økonomien var betre og lisenskrava lausare, var også mange av jobbane i norsk toppfotball besatt av godt betalte utlendingar, og det tilgangen til matchinga i Tippeligaen var vanskelegare enn den er i dag. Det er jo oppsiktsvekkande dersom norsk fotball har endra seg så radikalt i løpet av nokre få år, at verdiar som identitet og lokal forandring plutseleg er blitt ledestjernene våre medan dei låg nede for telling for få år sidan. Identitet, tilhøyrighet, norsk fotballs beste ol. er både fornuftige og «salgbare» motiv i høve omland og markedspleien, men at mykje også kokar ned til økonomi og lisenskrav er nok også på det reine - utan at det kan rettast som kritikk mot nokon som helst. Sluttproduktet er jo uansett til det beste for norsk fotball i form av bedre norske spelarar.
Kontroll på eget rekrutteringsområde
I forlengelsen av den litt utvida lokal-oppfattinga Sogndal har dokumentert, så er det naturleg å tenke at også andre toppklubbar har denne oppfattinga av lokalbegrepet, og at Sogn og Fjordane kan bli rekna som ein del av andre toppklubbar sitt rekrutteringsområde. Brann veit vi står sterkt i Sunnfjord og i Florø, medan det er heilt på det reine at både Hødd, Molde og Aalesund ser på Nordfjord som eit område dei kan rekruttere emne frå. Molde har hatt fleire gode relasjonsbyggande tiltak i Ytre Nordfjord i 2012, og i kjølvatnet av Erik Sandal sin overgang frå Skavøypoll til Hødd har Hødd hatt det samme i Måløy. Vidar Sandal fortel: «Vi har eit mykje nærare forhold til Hødd (enn til Sogndal) fordi dei har komt ned og vi har hatt felles trenerforum for eksempel… dei har komt ned med andrelaget sitt og spelt treningskampar, dei har overnatta i hallen (…) vi hadde eit felles trenerforum der vi bydde på kva vi jobba med i forhold til spillerutvikling…det var veldig interessant og givande» Sogndal er åpne og klare på at dei ikkje ynskjer å forvalte alle toppspelaremne som dukkar opp i fylket, og at dei må leve med at nokon emne vel andre vegar til toppfotballen enn deira, men både i lys av eigne observasjonar, og på bakgrunn av informantane sine opplysningar så ser ein dei siste åra at klubbar som Molde og Hødd er langt meir pro-aktive relasjonsbyggarar i Nordfjord enn det Sogndal har vore, så sjølv om Sogndal hevdar dei kan leve med eit visst fråsig av emne så bør det vera åpenbart i Sogndal si interesse at det er dei som har den beste kontrollen over fylket, og den beste relasjonen til klubbane. Stryneleiar Nils Petter Hauge kan illustrere litt av denne utfordringa: «Då eg begynte som leder for 10 år sidan så var det kun Sogndal som var interessant for oss, mens….det er klart…Hødd og andre klubber er interessant og…og då tenke eg at Sogndal må ikkje ta for gitt at….de kan gjerne spille
24
på det med å ha hjerte for Sogn og Fjordane men…veldig mange tenke meir Vestlandet etter kvart og…skal de tenke at vi her ute tenke atte Sogndal er laget vårt…då må dei sjøl være med på å skape noe…og ikkje berre gjennom fine ord»
7.2 Kor viktig meiner toppklubbane det er at det i deira rekrutteringsområde vert utvikla så mange og så gode toppspelaremne som mogeleg?
Fig 6: Kor viktig syns norske toppklubbar det er at det i deira nærområde blir utvikla så mange og så gode toppspelaremne som mogeleg.
Av dei innkomne svara ser vi at over 90% meiner det som svært viktig eller heilt avgjerande at det i nærområdet deira blir utvikla så mange og så gode toppspelaremner som mogeleg. Toppklubbane oppgir altså sjølv at dei har stor interesse av breddeklubbane får fram mange og gode toppspelaremne. Årsakene som blir oppgjeve er stort sett det samme som i stad: Lokal identitet og låge produksjonskostnader. Interessant er det likevel å lese at nokon i grunngjevingane sine ikkje er så opptatt av at det blir utvikla så mange toppspelaremne i nærområdet, men at dei som dukkar opp faktisk er bedre. I Sogndal er synet relativt samstemt på alle nivå på dette spørsmålet: Alle aktørar hevdar at det er av stor interesse for Sogndal dersom det sukkar opp fleire og betre emne i Sogn og Fjordane, og spesielt dersom dei beste er endå betre. Samstundes er dei også klare på at dei ikkje kan ta imot alle: «Ti frå fylket gjev oss jo betre valgmuligheiter… og hvis dei er gode nok, men at det ikkje er plass til dei her… så er det jo plass til dei andre stader» seier Egil Mundal og bekreftar det som nokre breddeklubbar også hevdar – at ikkje alle kan gå til Sogndal, og at ein derfor må sjå til andre toppfotballmiljø for å omdanne emna sine – utan at det er treng å vere problematisk for Sogndal. Hvis emneproduksjonen i fylket aukar – både i antall og kvalitet stiller Terje Rognsø i Florø eit heilt reelt spørsmål som er i tråd med det Mundal også hevdar: «For vi har jo et problem her i fylket då… for ka arena ska de vær på? Kass arena har en til de spillerane der?» og i beste Rognsø-stil så svarer han sjøl på sitt eige spørsmål: «Det er jo klart det er begrensa kor mange Sogndal kan ta i mot med sin modell…og…for våres del betyr jo det at vi rett og slett ikkje kan bare snevre det til Sogndal…» For å diskutere vidare på den problematikken der, så vil eg stille spørsmålet om det djupast sett verkeleg er så uproblematisk for Sogndal dersom antalet toppspelaremne som går utanomom deira system aukar monaleg. Vi veit at i kjølvatnet av kvar overgang frå breddeklubb til toppklubb oppstår det relasjonar mellom dei to klubbane. Det føl med ein del økonomi, men også gjerne tilgang på kompetanse som toppklubbane sit på og det oppstår eit gjensidighetsforhold dersom overgangen har foregått på ein ryddig måte. Vi veit at Møreklubbane sin relasjon til Ytre Nordfjord er styrka etter td. overgangane til Larsen (Aafk) og Sandal (Hødd), og det er også grunn til å tru at Rosenborg har fått eit lite fotfeste i Florø/Førde/Naustdal-miljøet etter at Jacob Storevik gjekk den vegen. Dette
25
"fråsiget" av emne som desse overgangane representerer er ikkje meir enn forventa, og også heilt i tråd med Sogndal sitt syn på kva dei kan leve med – og sånn sett totalt uproblematisk. Men kva om antalet toppspelaremne aukar monaleg? Kva om dei kommande emna jamnt over er kvalitetsmessig betre, og Sogndal ikkje har plass til dei i sitt system? Då er det naturleg å tenke at fråsiget ut av fylket vil auke, breddeklubbane vil styrke si samhandling og relasjonsbygging med andre klubbar enn Sogndal og då dreiar diskusjonen seg brått frå å handle om overgangar og enkeltspelarar til å handle om relasjonsbygging og ein meir varig «kontroll» på dei toppspelaremna som dukkar opp i fylket. Det er truleg forskjell på om Sogndal kan leve med at eit og anna toppspelaremne forsvinn til ein annan toppklubb, og om dei kan leve med svekka kontroll og svekka relasjon til eige rekrutteringsområde.
Nokre toppklubbar nevner som sagt at dei er meir opptekne av toppspelaremna er bedre enn at dei nødvendigvis er så mange å velge mellom. For å tydeleggjera samanhengen mellom det å ha fleire toppspelaremne å velgje mellom og det at dei er gode, så er det igjen grunn til å dra fram viktigheten av matching, miljø og det å legge til rette for nettopp dette i breddden. Hvis emneproduksjonen ute i breddeklubbane er stor, dvs at det blir utvikla fleire toppspelaremne, så er det naturleg og tenke at kvaliteten på laga også blir bedre og at den lokale matchinga då også får ein auka kvalitet i form av jevnbyrdighet og motstand. Når desse premissane er på plass, så er det også naturleg å tenkje at dei beste emna – einarane – vil oppleve betre vekstvilkår og tileigna seg betre beredskap og betre ferdigheiter enn før, noko som openbart er interessant for ein toppklubb. Det er min påstand at denne sammenhengen mellom volum og kvalitet må synleggjerast ekstra godt for toppklubbane, og at toppklubbane inntek ein posisjon der dei sjølv kan skape betre einarar gjennom å stimulere til eit større volum på emneproduksjonen i bredden.
Bilde 2: Even Hovland og Vegar Gjermundstad. Begge vaks opp som toppspelaremne i den vesle bygda Vadheim, men gjekk ulike vegar for å omdannast: Even blei Tippeligaspelar i Sogndal, medan Vegar blei det i Lyn.
26
7.3 Kor god utteljing har Sogndal Fotball hatt med dei toppspelaremna frå Sogn og Fjordane dei har tatt opp i A-stallen sin i perioden 1999-2012?
Speletid Sesong Nivå Nr. Kampar Navn på spelar Moderklubb F år Alder Ses1 Ses2 Ses3 Ses4 Ses5 Omdanningstid I dag 1999 2 5 26 Rune Bolseth Sandane 1980 19 2318 2098 0 år A-lag Alexander Ødegaard Førde 1980 19 1598 2339 0 år 2.div Anders Stadheim Sogndal 1980 19 1329 2176 0 år Lagt opp 2000 2 3 26 Vegard Skjeldestad Kaupanger 1982 18 360 0 0 0 0 - 2.div Kurt Heggestad Veitastrond 1982 18 52 261 421 820 1923 4 år 4.div 2001 1 8 26 Ingen 2002 1 11 26 Bjørge Fedje Sogndal 1985 17 0 0 270 385 90 - Lagt opp Vegard Fardal Nes Sogndal 1985 17 0 0 0 0 0 - 4.div Kim Tangedal Gaular 1983 19 0 288 223 174 0 - 2.div 2003 1 8 26 Alexander Breidvik Askvoll Holmedal 1986 17 13 40 321 587 0 - Lagt opp pga skade 2004 1 14 26 Børre Steenslid Skavøypoll 1985 19 1252 1260 1121 2160 2430 0 år Tippeliga Øystein Vetti Jølster 1986 18 156 0 0 0 - 2.div Mathias Eikenes Sandane 1985 19 153 989 299 0 0 - Lagt opp 2005 2 7 30 Sindre Kjos-Wenjum Hafslo 1988 17 78 0 0 0 0 - Lagt opp 2006 2 6 30 Per Egil Flo Stryn 1989 17 896 1034 2751 2320 2660 2 år A-lag Henrik Furebotn Jotun 1986 20 1470 1237 1564 2642 2840 0 år A-lag Mats Solheim Stryn 1987 19 147 927 2400 803 1743 2 år Allsvenskan Oddbjørn Skartun Sogndal 1989 17 0 0 11 6 0 x FK Haugesund 2007 2 7 30 Erlend N. Kvalheim TMFK 1988 19 0 0 0 0 0 - Lagt opp pga skade Even Hovland Høyang 1989 18 2385 1530 121 2513 2271 0 år Molde Ulrik Flo Stryn 1988 19 54 90 1354 1540 1457 2 år A-lag 2008 2 4 30 Ingen 2009 2 4 30 Eivind Daniel Røed Eid 1992 17 0 888 99 0 x A-stall Ørjan Hopen Sogndal 1992 17 111 299 1406 1681 2 år A-lag 2010 2 1 30 Gustav Valsvik Vik 1993 17 659 669 2340 2 år A-lag Thomas Ness Sogndal 1991 19 0 310 0 x A-stall Vegard Gjermundstad Høyang 1990 20 168 1365 206* 1 år Hønefoss 2011 1 14 30 Ruben Holseter Førde 1991 20 197 619 x A-stall 2012 1 12 30 Leif Lysne Lærdal 1991 21* 165 x A-stall Peter Aase Florø SK 1995 17 28 x A-stall Stefan Aase Florø SK 1995 17 0 x A-stall Eirik B. Skaasheim Balestrand 1993 19 2297 0 år A-lag
Tabell 2: Oversikt over U20-spelarar frå Sogn og Fjordane som er tatt opp i A-stallen til Sogndal Fotball i perioden 1999-2012.
Tabellen ovanfor er ein oversikt over samtlege spelarar frå Sogn og Fjordane som var 20 år eller yngre på det tidspunktet dei blei henta til A-stallen til Sogndal Fotball, kombinert med antal spelte minutt i i obligatoriske kampar (serie + cup) per sesong etter inngått A-kontrakt. Eg har definert at dersom ein spelar har spelt i minst 50 % av den totale speletida, så er dette å rekne som at spelaren har etablert seg på A-laget. Det kan sjølvsagt diskuterast om 50 % speletid er det samme som å «etablere» seg på laget, og oversikten tek heller ikkje høgde for antal kampar frå start. Eg meiner det likevel er ein solid indikator på ein spelar sin tilgang til det øverste nivået.
Dei spelarane som har nådd 50 % -grensa er markert med gult (lyst), dei som har måtte legge opp grunna skade er markert med grønt (mørkt) medan resten er enten «under omdanning» eller av typen spelarar som ikkje lukkast i Sogndal.
Om ein held dei to spelarane som måtte legge opp grunna skade utanfor, så ser vi at det er tatt opp 27 U20-spelarar til Sogndal Fotball sin A-stall i perioden. 14 av desse lukkast i å etablere seg i 11’eren – altså om lag halvparten. Om dette talet er godt eller dårleg er vanskeleg å sei noko om så lenge eg ikkje har framskaffa talmateriale frå andre klubbar, men det er likevel grunn til å slå fast at desse tala støttar opp om og forsterkar det generelle inntrykket av Sogndal Fotball som ein klubb som over tid har lukkast i å omdanne unge toppspelaremne til toppspelarar.
27
Antal Antal sesongar spelarar 0 7 1 1 2 5 3 0 4 1 Tabell 3: Antal sesongar frå inngått A-kontrakt med Sogndal Fotball for U20 spelarar frå Sogn og Fjordane til etablert på laget i perioden 1999-2012
Det var svært interessant å sjå kor lang tid etter inngått kontrakt med A-stallen til Sogndal fylkesspelarane har brukt på å slå seg inn i ein 11’er. Nesten unntak ser vi at dei spelarane som lukkast går rett inn på laget i sin første sesong, eller at dei treng maksimum to sesongar med «omdanning» før dei er klare for nivået. Av dei spelarane som har lukkast (14 stk), har halvparten (7 stk) gått rett inn på laget i sin første sesong. Dette stemmer i høg grad med det som har vore Sogndal sin uttalte filosofi rundt unge spelarar frå fylket: Dei har henta inn relativt få spelarar – nokre sesongar ser vi at dei til og med ikkje har henta nokon i det heile - og klubben har hatt ein klar tanke og ein klar plan for dei som dei har henta. Dvs det har blitt «rydda» i stallen slik at dei unge emna skulle få spele mest mogeleg. Døme på dette såg vi då klubben selde midtstoppar Marco Reda i 2004 for å rydde plass til Børre Steenslid, som igjen blei selt vidare til Viking i 2006 for derigjennom å rydde plass til Even Hovland – som igjen gjekk rett inn på laget. Det samme såg vi då venstreback Constant Djapka blei seld i 2007 for å rydde plass til Per Egil Flo – som truleg hadde hatt endå kortare «omdanningsprosess» enn det som kjem fram her dersom ikkje skader utsette hans etablering som toppspelar. Det samme gjeld også Ulrik Flo som også var skadeutsett dei to første sesongane etter overgangen frå Stryn.
Vi ser også at laget gjennom desse 14 sesongane har tilbragt 6 sesongar på øverste nivå og 8 sesongar i Adeccoligaen/1. divisjon, og figuren syner med all tydelegheit kor mange fleire spelarar som har etablert seg i dei periodane laget spelte på nivå 2 (1999-2000 og 2005-2010). Dette tyder på at det kan vere «enklare» å omdanne emne på nivå 2 enn nivå 1. I sesongar på øverste nivå er det naturleg å tenke at det stallen består av fleire etablerte spelarar , at konkurransen om speletida er tøffare og at det dermed nålauget inn på a-laget er trangare for unge spelarar – spesielt dersom periodar i Tippeligaen fell saman med litt «tørre» år i emneproduksjonen.
28
Alder Antal spelarar 17 3 18 2 19 7 20 2 Tabell 4: Alder på U20-spelarar frå Sogn og Fjordane i «etableringssesongen» deira på A-laget til Sogndal Fotball.
Alder ved overgang og alder i gjennombruddssesongen er også eit interessant parameter som er verdt å merke seg for fylkesspelarane. Vi ser at halvparten av dei som lukkast slår gjennom og etablerer seg i sitt 19. år – dvs siste året deira på vidaregåande skule – og for mange er dette året også samanfallande med overgangen. Dvs at svært mange av fylkesspelarane som lukkast fullfører videregåande skule på heimstaden sin, kombinerer dette med spel i den lokale 3. divisjonen før dei altså flyttar fysisk til Sogndal i sitt 19. år og får kvardagen sin i eit toppfotballmiljø. Døme på dette er Børre Steenslid som spelte 3. divisjon for moderklubben Skavøypoll medan han gjekk vidaregåande skule i Stryn, og flytta deretter til Sogndal der han gjekk meir eller mindre rett inn på laget. Tilfellet Børre illustrerer ein stor fordel ved modellen til Sogn og Fjordane – nemleg nærheten til idrett- og fotballtilbod ved dei vidaregåande skulane. I tillegg til Sogndal finn vi idrettslinjer både i Florø, på Sandane og i Stryn – noko som gjev unge spelarar mogelegheiter til mykje trening og som kan bidra til at unge spelarar kan være lenger i moderklubb – noko som vil være ein fordel med den kunnskapen vi har om menneskets behov for trygghet og trivsel (ref. Maslow). Vi ser også at det er svært få som slår gjennom så tidleg som ved 17-18-års alder. Av dei som lukkast er det grunn til å merke seg at dei går relativt seint til toppklubb, og dei går meir eller mindre rett inn på laget. Om denne tendensen kan ha gyldigheit også i dag, med ein fotball som inneber større krav enn den gjorde for 10 år sidan, er vanskeleg å sei noko om før ein får tal på det.
Ein kategori spelarar som også er ein del av Sogndal sin tropp er dei spelarane som ikkje er blitt henta aktivt til klubben, men som flyttar til bygda på eige initiativ for eksempel pga studiar, utdanning og sjølvsagt nærhet til idrett- og fotballmiljøet. I 2005 kom td. Christian Brink flyttande til bygda, meir som student enn som fotballspelar. Brink er ikkje frå fylket, men er eit godt døme som har relevans for fylket og tilhøvet til breddeklubbane. Brink fekk trene med andrelaget, slo seg derigjennom inn på A-laget og etter 06-sesongen blei han selt til Lyn for fire-fem millionar kroner og fekk deretter nokre år i Allsvenskan. Brink er eit døme på ein spelar som kjem frå ein annan kant av landet til studiestaden Sogndal, men kva med spelarar frå eige fylke i samme kategorien? Studiestaden Sogndal er full av spelarar som tilhøyrer 3. og 4. divisjonsklubbar i fylket, og det kan vere grunn til å være ekstra medviten på korleis Sogndal som toppklubb skal håndtere desse. Skal dei takast inn og evt hentast til Sogndal sitt andrelag for styrke dette både som lag og treningsgruppe, eller skal Sogndal tydeleg nekte dei innpass for å derigjennom styrke og bevare breddefotballen? Her er det åpenbart mange nyansar og det er vanskeleg å være kategorisk, men det er all mulig grunn til å tru at det i slike tilfelle er lett for ein toppklubb å «toe sine hender» og gøyme seg bak det faktum at spelaren flytta til
29 bygda av eigen fri vilje og blei ganske riktig ikkje henta aktivt. Gråsonene er mange og likeså fallgruvene i høve relasjonar til breddeklubbane.
Korleis ser dette ut i dag?
Det kan være grunn til å dvele litt og sjå nærmare på korleis bildet ser ut i dag – i det vi står framfor ein ny sesong. Sogndal berga plassen i Tippeligaen i siste serierunde – med heile sju fylkesspelarar i startoppstillinga - og kan sjå fram mot eit nytt eventyr på det øverste nivået. Ser vi på stallen i dag ser vi at det – til og med i Sogndal- samanheng - er mange unge spelarar i stallen: Vi tel 4 fylkesspelarar under 20 år (Skaasheim, Valsvik og 2 x Aase), vi har keeper Mathias Dyngeland som også er U20, og i tillegg finn vi fleire spelarar som er i alderen 21-22 år (Hopen, Røed, Holsether, S. Dyngeland og Lysne). Vi ser altså ein stall beståande av ti spelarar under 22 år. Dette verkar å vere langt fleire unge spelarar enn tilfellet har vore tidlegare, då prinsippet om å hente inn svært få spelarar verka å vere meir vektlagt enn det vi ser tendensane til i dag. I Sogndaltradisjonen er det også spesielt å sjå at det høge talet unge spelarar fell saman med ein periode der A-laget er i Tippeligaen. Historisk ser vi at det er vanskelegare for unge spelarar å etablere seg på laget i dei periodane laget spelar på øverste nivå. Tidlegare i denne delen presenterte eg døma Reda – Steenslid – Hovland og Djapka – P. E Flo som gode døme på kor tydeleg og strategisk det tidlegare blei tenkt når ein henta inn unge emne til omdanning – det blei rydda plass til dei på laget. Når ein no ser tilbake på sesongen 2012, huskar vi at 19-åringane Gustav Valsvik og Eirik Skaasheim slo gjennom og etablerte seg på laget – i god Sogndaltradisjon. Ser ein derimot nærmare på omstenda rundt måten Valsvik og Skaasheim etablerte seg på laget, kan det sjå ut til at det var meir tufta på eit akutt behov som oppstod i laget der og då, enn resultat av bevisste og strategiske planar mtp spelarutvikling, og det er det all mulig grunn til å relektere over: I dei siste dagane av marsvindauget 2012 henta klubben inn stopparen Jasmin Mesimovic, som var tiltenkt rollen som makker til Hannu Patronen i midtforsvaret. Etter to seriekampar blei Mesimovic skada og klubben «må» då bruke 19-åringen Valsvik – som spelar godt i Mesimovic sitt skadefråvær. I augustvindauget blir så Azar Karadas henta til klubben, og han er igjen tiltenkt rollen som midtstoppar saman med Hannu Patronen. Etter nokre kampar skjer det samme med Karadas som med Mesimovic – han blir skada – og igjen «må» klubben bruke 19-år gamle Valsvik, som i haustsesongen spelar endå betre enn sist. Det samme kan seiast om tilfellet Eirik Skaasheim som – og dette er kun min påstand - truleg fekk all speletida si grunna skader på dei andre backane Per Egil Flo og Taijo Tenieste. Men, han fekk sjansen – og han var god då han fekk den. Det er også min påstand at strategisk sett er premissane for Valsvik og Skaasheim si «omdanning» av ein heilt annan karakter enn det dei var for spelarar som Even Hovland og Per Egil Flo seks år tidlegare.
Så kan ein sjølvsagt stille det betimelege spørsmålet om det no er så viktig å spørje kvifor dei unge toppspelaremna får spele? Er prinsippa og strategien som ligg til grunn for ei «emneomdanning» så viktig? Er det ikkje nok at dei faktisk får sleppe til og spele? Skal vi ikkje glede oss over at to nye unggutar frå fylket markerer seg på øverste nivå? Er ikkje fotballens vesen slik at blir ein spelar skada så står nestemann i køen klar til å ta plassen din? Jo det er det sjølvsagt åpenbart. Heile fylket har gledd seg over Valsvik og Skaasheim sin 2012-sesong. Men desse casa syner som sagt
30
likevel to vesensforskjellar i strategisk tenking omkring bruken av unge spelarar, og dermed også i premissa for korleis ein omdannar toppspelaremna. Det høge antal unge spelarar i A-stallen, kombinert med den tilsynelatande meir tilfeldige grunngjevinga for å sleppe til unge spelarar, kan tyde på at det kan ligge ei strategiendring i lufta for korleis Sogndal Fotball både tenker og handlar kring bruken av unge toppspelaremner.
7.4 Kva kan gjerast for å utvikle fleire og betre toppspelarar i Sogn og Fjordane, med særskilt vekt på samhandlinga mellom breddeklubbane og Songdal Fotball?
I tabellen nedanfor har eg prøvd å samanfatte i korte overskrifter ei ganske grov oversikt over hovudbodskapet i det informantane uttrykt om kva dei meiner skal til for å få fram fleire og betre toppspelaremne i Sogn og Fjordane. Som vi ser er det er ei relativt felles oppfatning blant alle dei miljøa og alle dei personane eg intervjua at to avgjerande faktorar hos dei som skal arbeide med utvikling av toppspelaremne i Sogn og Fjordane er tilgang til kunnskap, kompetanse og referansar som er relevante for omdanning til toppfotball. Dette er eit viktig bakteppe for den vidare diskusjonen.
Informant i Sogndal Fotball Informant i breddeklubb Spelarutviklar Sogndal inspirere og motivere bredden gjennom det å Sogndal bidra i bredden med være ein toppklubb kompetanse på spelarutvikling
Sogndal med meir utadretta aktivitet. Spre Sogndal utadrette aktivitet. Spre inspirasjon og referansar til breddeklubbane. kompetanse og referansar ut til trenarar. Hovudtrenar Sogndal skape møtestader med breddeklubbane. Sogndal ta eit større finansielt ansvar Lære av kvarandre. for spelarutviklingstiltak i kretsen.
Sogndal gjere seg sjølv åpen og Sogndal bidra og hjelpe klubbane i bredden. tilgjengeleg for breddeklubbane Adm Utnytte synergieffektane som ligg i å utvikle kunnskapen, anlegga og infrastrukturen på Fosshaugane Campus. Sogndal gjere dette tilgjengeleg for trenarar i fylket.
Sogndal bidra på det kretsen meiner er rett å gjere.
Klubbane bygge fleire heilårsanlegg
Kunnskapsutvikling
Sogndal etablera og drifta relasjonar til kontinuitetsbærarane i klubbane
Sogndal beholde eksisterande strategi. Den har vist seg å fungere. Leiar Sogndal skapa referansar og vere ei Invitere seg sjølv ut til trenertiltak i inspirasjonskjelde for breddeklubbane gjennom breddeklubbane dialog og rettleiing Sogndal involvere seg i Sogndal bidra med kompetanse til dei mindre breddeklubbane på et tidlegare klubbane tidspunkt
Sogndal bidra til at talent blir utvikla ute i dei andre klubbane
Sogndal arrangere spelarutviklingstiltak for dei beste spelarane frå fylket
31
Med snart 40 år i norsk toppfotball er det all mulig grunn til å stille spørsmål om Sogndal i det heile tatt treng å involvere seg ytterlegare i det som skjer i breddefotballen. Spørsmålet er betimeleg, for ingen kan påsta at dei har mislukkast. Resultata og fylkesprofilen som syner seg kvar helg talar for seg sjølv, og kvifor skal ein endre på noko som fungerer så bra? Kvifor skal ein endre på ein mønsterbruk? Sogndal har komme dit dei er på grunn av ei beundringsverdig evne til å prioritere knallhardt, og prioriteringar betyr også at noko må velgast bort, og derfor har klubben måtta tåla ein del lokal kritikk for dette – både i eigen breddeavdeling og i fylke, men har heile tida vore standhaftige og stått på sitt og inntatt rollen som den litt «annleise» toppklubben, og har lukkast med det. Egil Mundal seier: «Men… om fem år vil det kreva noko anna…og det blir stadig stilt tøffare krav…vår fordel er at me har bygd eit stabilt fundament…og høgskulen ynskjer å vera med å gå den vegen… og lukkast me der så kan me vera i samme divisjon også i framtida». Mundal siktar til det gryande samarbeidet mellom Sogndal Fotball og Høgskulen i Sogn og Fjordane, eit prosjekt som knyter saman forskning og fotball og som, dersom det vert utnytta rett, kan gje Sogndal dei konkurransefordelane dei treng for å fortsatt konkurrere med dei beste. Min påstand er at utfordringa i høg grad blir å gjera denne kunnskapen tilgjengeleg for fleire, for Sogndal har forplikta seg sjølv til å ha 50% av A-stallen frå Sogn og Fjordane, og ei slik målsetjing må forplikte i form av strategiske grep mot breddefotballen – ellers blir den berre eit tomt styrevedtak, og i det følgjande blir det diskutert ulike vinklingar på korleis dette kan gjerast – slik at summen av det heile blir fleire og betre toppspelaremne i Sogn og Fjordane.
«Einarane dukkar opp uansett»
Utsagnet ovanfor er ofte blitt høyrt uttalt i ulike samanhengar og i fleire diskusjonar omkring toppspelarutvikling lokalt i Sogn og Fjordane, og har historisk sett blitt brukt som eit «alibi» eller som ei litt tabloid årsaksforklaring på kvifor ikkje Sogndal tidlegare har gjort noko systematisk arbeid ut mot breddeklubbane for å stimulere eller auke kompetansen der ute – fordi einarane kjem jo likevel. Uttalelsen kan likevel være interessant å problematisere og diskutere rundt. Er det verkeleg sånn at dei aller beste toppspelaremna dukkar opp og bryt seg fram nesten heilt tilfeldig, meir i kraft av seg sjølv enn av ytre systempåvirkningar? Eller ligg det påverkbare faktorar til grunn for denne emneproduksjonen likevel? Dersom emneproduksjonen er påverkbar, så føl det også naturleg å tenke at Sogndal sjølv kan bidra inn mot produksjonsprosessen, og ikkje berre befatte seg med omdanningsprosessen. Hvis gevinsten av denne type tenking er eit utvalg toppspelaremne av forbetra kvalitet, så må det åpenbart være interessant for Sogndal å delta i heile produksjonsprosessen – utan at det dermed skal fjerne ansvaret frå breddeklubbane. Det som likevel er interessant å høyre er at nesten ingen av informantane – hverken i toppklubb eller i breddeklubb - utelukkar den litt «tilfeldige» faktoren i denne prosessen. Så godt som samtlege går god for at eit toppspelaremne i teorien kan dukke opp kvar som helst, i kva miljø som helst og til ei kvar tid som helst. Spelarutviklar i Breddeklubb seier: «Det er jo litt tilfeldig det der…du har jo han der Kurt Heggestad inne frå Veitastrond…og det er meg ei gåte korleis han kunne dukke opp. Ikkje har dei bane der inne, og ikkje har dei kompetanse… men det viser jo at det kan skje stort sett over alt»
32
Spelarutviklar i Breddeklubb har for så vidt rett i det at denne type «ingenting-miljø» har manglar i høve dei faktorane vi tradisjonelt sett meiner ligg til grunn for å utvikle toppspelaremne (tilgang på heilårsanlegg, miljø, kompetanse etc), og at det derfor kan vere overraskande at det kan komme toppspelarar også frå desse plassane, men samtidig så kan denne type miljø også være i besittelse av ein type kompetanse som umiddelbart ikkje er så lett å få auge på. Sjølv om stader som Veitastrond ikkje innehar NFF-lisensierte trenarkrefter, planverk eller kunstgrasbane, så kan ein heller ikkje utelukke at slike stader har andre eigenskapar som f eks innbyr til mykje implisitt læring og mesterlære ved at for eksempel dei få ungdomane som bur i bygda går på skule i lag, spelar fotball i lag, trenar i lag, leikar i lag og gjennom mykje fri og uorganisert leikprega aktivitet for eit vidt aldersspenn tileignar seg læring og egenskapar som born og unge frå meir tettbygde strøk ikkje får tilgang på.
Når spelarutviklar i breddeklubb dreg fram Kurt Heggestad frå Veitastrond som døme på at toppspelaremna og toppspelarane kan komme frå stort sett overalt, så er det uhyre interessant å sjå at Kurt faktisk er det toppspelaremnet som brukte lengst tid av alle fylkesspelarane på å omdannast. Fire år brukte han før han var etablert på laget. Dette er interessant fordi det reiser spørsmålet om Kurt Heggestad kunne vore endå betre, brukt kortare tid og nådd eit endå høgare ferdighetsnivå som vaksen dersom han hadde blitt «utsatt» for ytre påvirkingar som anlegg og trenarkompetanse på eit tidlegare tidspunkt. Dersom dette stemmer ligg det eit enormt potensiale i Sogn og Fjordane når det gjeld å få fram best mogeleg toppspelaremne.
Samtidig som ingen utelet den tilfeldige faktoren, så er også samtlege informantar klare på at tilgang på anlegg og riktig kompetanse hos trenarar og hos viktige vaksne er dei mest sentrale faktorane for å utvikle toppspelaremne i breddeklubbane. Vidar Sandal i den vesle klubben Skavøypoll er den som kanskje har hatt aller størst effekt av å iverksette eit systematisk kompetanseløft. Klubben har utvikla fleire toppspelaremne, der nokon også har tatt steget heilt inn i toppfotballen (Erik Sandal, Børre Steenslid og Peter Orry Larsen), og Sandal er heilt klar på at desse spelarane ikkje hadde blitt så gode emne som dei til slutt blei om det ikkje var for satsinga på kompetanse i eigen klubb. «Vi såg at det med kompetanse var nødvendig for å gjere eit løft i klubben, og vi at det hjap for laget, og det hjalp for spillerane og at dette ikkje har vore tilfeldig»
«Den indre driven» - kan den påvirkast og utviklast? Før vi slepp Sandal, Skavøypoll og diskusjonen omkring korleis desse «emna» dukka opp kan det vere interessant å sjå nærmare på eit par av dei toppspelaremna Skavøypoll faktisk utvikla i denne perioden, og kva som gjer at nokon tar steget heilt opp medan andre ikkje gjer det. Frå 85-kullet var det Børge Yndestad som både i egen klubb og frå krets/NFF-systemet blei betrakta som det mest spennande toppspelaremnet. Han blei tatt ut både på regionslag og på landslag, og har fleire kampar både for G16 og G17-landslaget. Børge synte imponerande ferdigheiter og ei speleforståing som gjekk utanpå dei fleste, og på eit høgare nivå enn den jamngamle lagkameraten og midtstopperpartneren Børre Steenslid. Børre var også ein god spelar på den tida, og spelte for så vidt også på kretslaget, men blei ikkje vurdert som ferdighetsmessig god nok hverken til region- eller landslag. I dag spelar Børge 4. divisjon for moderklubben medan Børre sist haust blei seriemester med Molde FK. Vidar fortel: «Han Børge hadde det aller, aller meste, men han mangla den der
33 inderlige, beinharde viljen til å ofre det som skulle til. Børre var vel ikkje det fotballtalentet, sånn basisferdighetsmessig (…) men han viste alltid at han var ein tøffing. Eg huska jo ein gong dei spelte… dei var førsteårs guttespelarar og vi spelte mot Eid om kretsfinalen, eller vinne avdelinga då, og han Børre gikk opp i ein duell og måtte til lege og sy og kom tilbake igjen…og…og han skulle inn igjen på bana og spele igjen…og…faren va med han te legen..det vakje nåke hjernerystelse men han hadde fått et lite kutt då…men det vakje nåke problem for han Børre, han for rett inn igjen på og gikk rett opp i en hodeduell…nettopp vore til legen og sydd. Han Børge hadde jo lagt seg nedpå et par daga hadde det samme skjedd han»
Dette med «den indre driven» er også noko samtlege informantar berører når dei skal forklare kva faktorar som verkar på utviklinga av toppspelaremne, men få av dei klarer å sei noko om desse indre egenskapane er noko som er påverkbart eller om dette er noko som enkelte «berre har». Det er interessant å sjå at det er representantane frå Sogndal som i høgast grad verkar å vere medvitne på dette, og som også klarast uttaler at dette med interesse og motivasjon til å spele mykje fotball er eit påverkbart parameter og at Sogndal – i kraft av vere ein toppklubb – har ei soleklar rolle i dette. Toppspelarutviklar Håvard Flo seier: «Det største bidraget vårt er det faktum at vi er i Tippeligaen. Det triggar den indre drivkraften og inspirasjonen i emna» og hovudtrenar Jonas Olsson uttrykkjer det slik: «Det er ingen som blir født til fotbollspelare, pianist eller… gymnast….man føds, så vaxer man upp og så skaffar man seg en interesse (…) och får man hjelp utanfrån…for motivasjon…ja så holder man på…och…då blir du jo duktig» Det er liten tvil om at toppfotballen inspirerer og motiverer unge til å holde på med fotball, til å spele mykje fotball og til å holde liv i draumen om å bli toppspelar, og det å ha ein toppklubb såpass nært inntil geografisk sett, med ein såpass sterk lokal profil som Sogndal har, har truleg ein betydeleg effekt på det å utvikle «driven» i unge spelarar, og her er det openbart at Sogndal sjølv kan gjere ein jobb med å ytterlegare forsterke sin eigen posisjon som toppklubb, og i omdømme- og relasjonsbygginga si ut mot fylket. Det vil truleg bidra til auka inspirasjon både hos trenarar og potensielle emne dersom Sogndal etablerer ein tydeleg og utadretta profil. På bakgrunn av det ovanforståande er derfor all mulig grunn til å avlive myten om at «einarane kjem uansett». Erfaring og dokumentasjon frå informantar både frå Sogndal og frå breddeklubbane tilseier at det å utvikle gode toppspelaremne er ein svært påverkbar prosess – både direkte og indirekte – og at det faktum at toppspelarar kan komme frå «ingenting-stader» ikkje nødvendigvis er noko argument for at dei «dukkar opp» i kraft av seg sjølv.
Relasjonsbygging Sogndal Fotball - breddeklubbane
Informantane i både i Sogndal og i breddeklubbane er opptekne av at det er viktig å ha kontakt og dialog i aksen bredde-topp, og både hovudtrenar, styreleiar og admleiar vektlegg dette som spesielt viktig: «Det finns jättemycket duktiga… det er jag helt övertygd om…duktiga tränare och lädare rundt i fylket som vi skulle kunna lära saker av» seier Jonas Olsson. Spesielt når Sogndal sjølv verkar å være svært oppteken av nettopp dette, er det overraskande å høyre at breddeklubbane ikkje opplever at denne dialogen er til stades i særleg grad. Terje Rognsø kan vere eit døme: «Kanskje kunne Sogndal vært meir opptatt av ka vi har gjort då… for å få fram så mange kandidata» medan Nils Petter Hauge i Stryn seier dette: «Det er ingen frå Sogndal som…en
34 eneste gang…har tatt kontakt med leder i Stryn Fotball for å stille et spørsmål…og det kan jo være helt greit det hvis dei ikkje syns det er viktig…men det er jo dumt hvis dei syns det er viktig å ha ein form for kommunikasjon…ikkje berre når dei skal kjøpe spelarar»
Enighet om kva som skal til – ulike forventningar om korleis
Alle partar er som sagt tydelege og klare på at breddeklubbane sin tilgang på heilårsanlegg, kompetanse, referansar og kunnskap er svært bestemmande for klubben sin evne til å utvikle fleire og bedre toppspelaremne. Sogndal Fotball har i så måte vore eksepsjonelt gode på å bygge anlegg til eigen klubb – i Sogndal sentrum – med nærleik både til skule og heim som suksessfaktorar både for eigen ungdomsavdeling og for arbeidet med å omdanne emne til toppspelarar. Gjennom å bygge anlegg og infrastrukturar har Sogndal fått eit sterkt konkurransefortrinn i høve andre toppklubbar. Ein 17-18-åring i A-stallen brukar toppen 10 minutt til Fosshaugane Campus der han har skule- og treningskvardagen sin, og han brukar 2 minutt på å gå frå klasserommet til A-lagsgarderoben, Sognahallen, Idrettssenteret eller hovudstadion. Dette gjer at det går minimalt med tid til å forflytte seg fysisk i aksen skule-heim-trening. I førsteprosessen – det å utvikle gode nok toppspelaremne – så har klubben også gjort anlegga sine tilgjengelege for uorganisert aktivitet og i tillegg etablert eit eige ungdomsakademi tufta på motivasjon og frivillighet for å auke treningsmengde og ferdighetsnivå hos sine eigne emne. I så måte har Sogndal vore ei inspirasjonskjelde og føregangsklubb for andre klubbar i fylket, og vi har sett at klubbar som Stryn, Førde og Florø har fulgt etter og etablert eigne akademimodellar – meir eller mindre etter samme modell som Sogndal. Det er unaturleg å forvente at Sogndal skal gå inn å bidra direkte til anleggsutvikling i breddeklubbane i fylket, men å tilføre kompetanse, kunnskap og referansar om korleis innhaldet på anlegga skal vere bør vere både mogeleg og naturleg. Dette er alle partar einige om, men i materialet ligg det også openbare ulikskapar i aktørane sine forventningar til korleis denne kunnskapen skal delast. Datamaterialet syner nemleg at breddeklubbane – miljøa der emna kjem i frå og vert utvikla – ynskjer eit Sogndal som er utadretta, nysgjerrig og pro-aktivt i høve til å by på seg sjølv, men som opplever Sogndal som relativt uinteressert og passivt, heilt fram til klubben får fram ein spelar klubben er interessert i. Den breddeklubben i Sogn og Fjordane som har utvikla flest toppspelaremne og som har levert flest av desse til Sogndal er Stryn T&I i Nordfjord, og Nils Petter Hauge har vore leiar i klubben i 10 år og sett mange gode emne ta steget frå Stryn til Sogndal: «Det er jo voldsomt positivt at vi HAR Sogndal i eliteserien, at vi har noke som gjer at ungane våre får lyst til å bli fotballspelarar (…) Me kunne veldig gjerne tenkt oss ein dialog, ikkje berre når me skal selge eller kjøpe spelarar (…) Hvis dei tenke at noken klubba i Sogn og Fjordane er særdeles viktige når ein tenke på det å produsere emne då…så må dei være i forkant…og hente effekta ut av den goodwillen som blir skapt på forhånd (…) De komme jo hvis vi spør høflig god tid i forveien, men det er ikkje noko filosofi…det er meir et resultat av at ein klubb har et ønske»
35
Utsagnet til Hauge er representativt for så godt som alle informantane frå breddeklubbane. Unntaket er Knut Erik Folland frå Førde som er mest oppteken av at kompetansen og referansane Sogndal sitt på vert gjort tilgjengeleg for trenarane, og ser det som «passé å tru at dei skal reise ut i klubbane». Gjennomgangstonen frå bredden er likevel eit sterkt ønske om at Sogndal er utadretta, pro-aktive og synlege i fylket – spesielt i dei klubbane som ein trur kan ha føresetnader for å utvikle fleire og betre emne.
Internt i Sogndal har ein også ei klar oppfatning om at klubben må dele på kompetansen, være rause på å tilby referansar om kva som krevst og at ein må jobbe hardt og målretta for å pleie gode relasjonar til kontinuitetsbærarane i breddeklubbane. I motsetning til breddeklubbane er derimot Sogndal meir oppteken av breddeklubbane skal forflytte seg fysisk til Sogndal for å hente ut kompetansen derifrå – både frå eigen sportsavdeling og frå den kunnskapen som ligg i miljøet høgskule-idrettssenteret: «Den infrastrukturutviklinga me har gjort… det vil vera den beste måten å utvikla nye spelarar frå fylket, og fordi at også trenaradn kan auka sin fagkompetanse og entusiasme gjennom dei tinga me kan gjere her som følge av utbygginga» seier dagleg leiar Egil Mundal.
Så der breddeklubbane ynskjer eit pro-aktivt Sogndal som forflyttar seg ut i fylket, ynskjer Sogndal helst at breddeklubbane skal komme inn til Sogndal – og vi avdekkar altså to vidt ulike utgangspunkt og to vidt ulike premiss for korleis vekselvirkninga mellom bredde- og toppklubb skal foregå. Sogndal framstår heller ikkje heilt samstemt når det gjeld i kva grad dei har ansvar for eller interesse av for å drive kompetanseutvikling i breddeklubbane. Styreleiar og toppspelarutviklar er svært klare på at Sogndal må ut i fylket for å stimulere og by på kompetanse, medan dagleg leiar ikkje fullt ut anerkjenner dette som Sogndal sitt ansvarsområde: «Det er jo kretsen si rolle og korleis kretsen styrer si utvikling…den er kanskje den viktigaste pådrivaren i det arbeidet føler eg….fordi atte…der skal ein ligga i forkant av kvar klubb på kva som er lurt å gjera (…) Den kunnskapen er jo alltid i utvikling så…der må det må vera kretsen som lukkast…for det er den som har den største enkeltrollen i det arbeidet.»
Gjennom handlingsplanen til NFF er kretsane gitt mandat og ansvar for å utdanne trenarar, drive trenar- spelar-, og aktivitetsutvikling, og i så måte har Mundal heilt rett i si betraktning om kven som bør gjere kva. Samstundes har kretsen ingen isolert interesse av å drive kompetanseutvikling i klubbane – utover det at det er ein jobb kretsen er sett til å gjere gjennom det ansvarsforholdet som er definert av NFF. Kretsane har ikkje noko A-lag eller noko sluttprodukt på toppen av pyramiden som toppspelaremnene skal ende opp i. Det er alltid toppklubbane som haustar fruktene av den kompetansesummen som finns i breddefotballen, og i det perspektivet er det toppklubbane som bør ha den mest openbare eigeninteresse av at breddemiljøa er mest mogeleg velfungerande. Det er min påstand at det i den egeninteressen også bør ligge ein grad av egeninnsats og ansvar for å bidra til at emneproduksjonen er så god og sunn som mogeleg. I NFF er sin handlingsplan også toppklubbane tydeleg ansvarleggjort mtp kompetansetilførsel til breddeklubbane: «Det påhviler toppklubbene et stort ansvar i aktivt å bidra til et godt samarbeid og sikre flest mulig sterke utviklingsmiljøer» (NFF Handlingsplan 2012 – 2015 s. 28)
36
Denne forventningsbristen mellom dei ulike aktørane i fylkesfotballen til «kven som har ansvar for kva» er truleg den trangaste flaskehalsen for at ein fullt ut skal kunne få tilgang til den krafta som ligg i eit sunt forhold mellom toppklubb, krets og breddeklubb, og handlar først og fremst om kommunikasjon og dialog – eller mangel på dette. Vidar Sandal kommenterer dette slik: «Ein må jo definere korleis verdikjeden skal være…kva slags forventningar ein skal ha til kvarandre» Ein slik avklaringsrunde mtp forventningar vil truleg vere klargjerande for alle og legge eit godt grunnlag for forbetra samhandling.
Konturane av ein ny strategi Sogndal Fotball si omdanning av toppspelaremna?
Eg nevnte ovanfor at talet unge spelarar i dagens Sogndal-stall kan verke å vere noko høgare enn tidlegare, og eg antyda også at strategien med å rydde plass i 11’eren til unge spelarar kan vere i endring. Inntrykket av ein klubb som er i ferd med å løsne på den restriktive haldninga til spelarar utanfrå vert ytterlegare forsterka ved at vi dei to-tre siste åra også har sett at det er blitt henta inn spelarar til klubben sitt andrelag frå naboklubbar som td Bjørn, Syril og Dale – i tillegg til studentar som har komme flyttande til bygda. Det kan vere ein konsekvens av at kommunikasjonslinjene er blitt betre, at Sogndal er blitt attraktiv som skule- og studiestad, og det kan heller ikkje utelukkast at antal toppspelaremne i fylket kan ha auka, og at det dermed kan bli lett for toppklubben å bli frista til å knytte til seg fleire – naturleg nok. Fleire av informantane er ganske sikre på at det finns emne fylket som ikkje har fått tilgang til omdanningsmekanismane som ligg i ein toppklubb, enten fordi Sogndal ikkje har hatt kapasitet til å kunne forvalte alle emna, fordi emna sjølve ikkje har hatt den siste «driven» som skal til for å gjere seg sjølv attraktiv nok – eller at potensialet i emna har runne ut i sanden fordi miljøet dei har vore i ikkje har vore stimulerande nok. Fleire av informantane frå breddeklubbane er klare på at breddeklubbane sjølve heller ikkje er dyktige nok på å gje eit fotballtilbod som er stimulerande nok for toppspelaremne som ikkje umiddelbart er interessante for Sogndal. På spørsmål om det finns fleire toppspelaremne i fylket enn det som blir foredla i dag, svarar Terje Rongsø slik: «Ja heilt klart. Heilt klart. E det en ting eg jaffal ikkje e i tvil om så e det det. At vi har det det e eg helt overbevist om, og då e det…då e det liksom litt synd at vi må håpe at det skal bli den eine av de…» Toppspelarutviklar Håvard Flo i Sogndal er einig: «Ja det trur eg, men det vi også må huske på er at fotballen utviklar seg, krava i fotballen aukar og krava til det nivået som krevst aukar» Det er altså høveleg bra semje både i topp og i bredde om at der eksisterer eit potensiale i breddeklubbane mtp antal tilgjengelege emne og potensielle toppspelarar – der er fleire enn det Sogndal klarer å forvalte pga at «trakta» i Sogndal har vore såpass smal at det har vore ei utfordring å få omdanna alle innanfor det tilbodet Sogndal kan tilby. Terje Rognsø er ein som tidlegare har støtta Sogndal sin restriktive policy mtp å hente emne frå fylket, men har den siste tida har han endra litt av sitt syn på dette: «Eg støtta jo den tanken lenge…men no e eg meir usikker no då, fordi atte…det er vanskeligere for de som ikkje kommer gjennom å være i et tredjedivisjonsmiljø…som ikkje er et toppidrettsmiljø…og skal klare å holde seg unna fristelsane» Rognsø er på linje med Flo i denne tanken, om at breddeklubbane og tredjedivisjonsklubbane våre ikkje innehar den kompetansen og kulturen som skal til for å stadig drive eit toppspelaremne framover, og nettopp denne manglande
37
treningskulturen i ein del breddeklubbar er også grunnen til at også Sogndal sjølv antydar ei dreiing mot ei meir open haldning mtp det å knytte til seg eit aukande antal toppspelaremne frå fylket: «Vi ser jo no at vi vil ønske å ha et veldig sterkt andrelag og ha et veldig godt, sterkt utviklingsmiljø rundt andrelaget – og det kan jo være ein måte då…kombinert med skule og utdanning…det å kunne komme til et miljø der han kan få videre utvikling (…)Et veiskille? Ja… men det er ikkje så synlig…det er nyansar. Det der tilsiget rett inn i A-stallen skal fortsatt være der, men vi tenker litt nytt litt sånn bak der igjen… kan godt hende dette veiskillet blir større med tida» Nokon av informantane ser også denne utviklinga, og bl a Knut Erik Folland i Førde er av den oppfattinga at det det no er for mange emne i A-stallen: «Eg syns ikkje dei velge rett no…dei har for mange toppspelaremne…for mange som ikkje vil ha ein god nok kvardag. Du må inn og spele»
7.5 SWOT-Analyse av toppspelarutviklinga i Sogn og Fjordane.
For å systematisere og skape ein betre oversikt over det datameterialet som er samla inn gjennom intervjua har eg laga ein enkel SWOT-analyse av toppspelarutviklinga i Sogn og Fjordane.
Strengths Weaknesses Toppklubb med kultur og tradisjon for å Sogndal har liten kontakt med utvikle lokale toppspelarar breiddeklubbane utanom når dei har Sterk infrastruktur knytta til anlegg, fasilitetar interessante spelarar. og kunnskap på Fosshaugane Campus Sogndal har liten kunnskap om «Kortreist» kompetanse om toppfotball. breddeklubbane. Det kostar lite å forflytte seg i fylket. Andre toppklubbar har større goodwill i Fylket og fotballmiljøet er oversiktleg. nokre deler av fylket enn det Sogndal har. Breddeklubbane ynskjer dialog og Breddeklubbane må aktivt oppsøke Sogndal samhandling med Sogndal. Svært gjerne. for å hente ut kompetanse derifrå. Sogndal har lukkast gjennom samme strategi Det er oftast breddeklubbane som må ta og profil i nesten 40 år. initiativ til kompetanseutveksling. Sogndal er åpen og inkluderande. Trenarar og Sogndal manglar ein strategi på korleis klubbar er alltid velkommen inn. samhandlinga med bredden skal være. Opportunities Threats Sogndal kan spre Kan være vanskeleg for Sogndal å være kompetanse/inspirasjon/goodwill til kritisk til eigen praksis når ein har lukkast breddeklubbane. over så lang tid. Korte avstandar – små forhold – krevst lite Generasjonsskifte både på sport og på leiing ressursar å flytte seg rundt i fylket. siste åra. Mulighet til å forsterke inspirasjonseffekten Antydning til vaklande strategi i høve som ligg i det å være toppklubb. tidlegare. «Alle» ynskjer eit sterkt Sogndal. Sogndal ser ikkje tydeleg at dei vha Enormt potensiale for alle i anlegga og strategiske grep kan påverke kvaliteten på infrastrukturen på Campus. utviklinga av toppspelaremne i Samhandlinga med Høgskulen blir Sogndal rekrutteringsområdet. sitt neste konkurransefortrinn. Breddeklubbane forventar for mykje av Sogndal. Ikkje lenger ein selvfølge at toppspelaremne vel Sogndal.
38
8. KONKLUSJON
Norske toppklubbar definerer begrepet «lokale spelarar» i høg grad som dei emna som kjem frå eigen fotballkrets eller frå eige fylke, men nyanserer begrepet også til å gjelde reiseavstand og område som naturleg soknar til toppklubben. Norske toppklubbar har ei svært sterk lokal forankring, og er voldsomt oppteken av å ha lokale spelarar på sine A-lag. Dette blir i all hovudsak begrunna med identitet og økonomi. Ting tyder likevel på at lisenskrava om lokalt utvikla spelarar kan vere ein vel så viktig årsak til den sterke lokale forankringa toppklubbane har.
Toppklubbane er svært interesserte i at det i deira rekrutteringsområde blir utvikla så mange og så gode toppspelaremne som mogeleg. Dei grunngjev dette også med identitet og økonomi, samt at det er enklare å komme i kontakt med spelaren og moderklubben når desse befinn seg i nærområdet. Nokre av svara tyder likevel på at toppklubbane er meir interessert i at toppspelaremna er betre enn at dei nødvendigvis er så mange, eit syn som er forståeleg ut frå ein toppklubbs perspektiv, men som bør diskuterast for å sjå forholdet mellom volum og kvalitet i eit meir heilskapleg perspektiv – som igjen kan gagne toppklubben.
Sogndal Fotball har hatt god utteljing på dei toppspelaremna dei har henta frå fylket og inn i sin A-stall i perioden 1999-2012. Omlag halvparten av dei klubben har henta har lukkast i å etablere seg som toppspelarar. Halvparten av dei som har lukkast har gått rett inn på laget i sin første sesong, og halvparten av dei som lukkast har etablert seg på laget i sitt 19. år – altså relativt seint. Hovudårsaken til desse gode tala kan tilskrivast klubben sin strategi med å henta inn svært få emne, men å ha klare planar og klare strategiar for dei få som blei henta – først og fremst mtp mykje speletid på A-laget og ein strategi rundt A-stallkomponeringa som har gjort mykje speletid mogeleg. I etterkant av 2012-sesongen og inn mot 2013 kan det sjå ut til at denne strategien er i noko endring, då det i dag befinn seg relativt mange unge emne i A-stallen, og mange av desse vil nødvendigvis ikkje få speletid.
Tilbakemeldingane frå breddeklubbane tyder på at for at Sogndal fortsatt skal kunne nå målsetjinga si om 50% lokale spelarar i A-stallen, er det i dagens fotballkvardag ekstra viktig å ha ein heilskapeleg strategi ut mot dei klubbane som produserer emna, at Sogndal er pro- aktive, utadretta, nysgjerrige, byr på seg sjølv og sin kompetanse og sin referanse og heile tida er i forkant med tanke på:
a) Opprettholde ein varig relasjon til viktige breddeklubbar. b) Bidra aktivt til at breddeklubbane fortsatt kan utvikle mange og gode toppspelaremne.
Dette er ikkje noko kontroversielt, og alle informantar både frå Sogndal og frå breddeklubb er einige om at det bør være ei form for kompetanseutveksling mellom topp og bredde. Arbeidet i denne oppgava har likevel avdekka ein ikkje ubetydeleg forventningsbrist mellom Sogndal og breddeklubbane i korleis denne utvekslinga skal føregå. Denne oppgava har avdekka eit sterkt ynskje frå breiddeklubbane om at Sogndal sjølv tek initiativ til å forflytte seg ut i fylket, medan Sogndal sjølv ikkje er heilt samstemte på om dei skal flytte seg ut eller om breddeklubbane skal komme inn til Sogndal. Min påstand er at denne manglande samstemtheten internt i Sogndal skuldast det faktum at Sogndal ikkje har noko klar strategi
39 for korleis forholdet til breidden og fylket skal vera. Der føreligg ei styrevedteke målsetjing som nødvendigvis også inneber fylket og breddeklubbane, men noko synleg tilhøyrande strategi på korleis dette målet skal nåast og oppretthaldast er vanskeleg å få auga på.
Skal Sogn og Fjordane makte å produsere både fleire og betre toppspelarar også i framtida kan denne oppgåva konkludere med at det å utvikle toppspelaremne - «einarane» inkludert - er ein svært påverkbar prosess, og at både Sogndal og breddeklubbane må bidra i fellesskap til å forsterke denne. Sogndal først og fremst befeste sin posisjon som toppklubb og at fylket får dra sportslege vekslar på den referansen, inspirasjonen og entusiasmen det medfører. I tillegg må Sogndal bruke ressursar på å opprettholde ein sunn relasjon til breddeklubbane, og aller helst med utgangspunkt i sport og utvikling av toppspelaremne. Den kunnskapen, kompetansen og referansane Sogndal sitte på må gjerast tilgjengeleg og nyttast som eit verkemiddel for dei viktigaste, emneproduserande breddeklubbane. På den måten vil Sogndal sjølv kunne bidra i å auke både antal og kvalitet på toppspelaremna i fylket, samtidig som dei opprettheld ein stabil og god relasjon til klubbane og kontrollen over eige rekrutteringsområde vert styrka. Skal dette skje må det liggast ei strategisk tenking til grunn, og det er Sogndal sjølv – i kraft av å vere «storebror» - som må definere denne strategien.
Det er Sogndal sjølv, i kraft av å være ein toppklubb, som sitt med den beste kunnskapen om sluttproduktet – om toppspelaren – og om kva eigenskapar denne skal ha. I vårt fylke er det kun Sogndal som veit korleis sluttproduktet bør sjå ut. Då er det naturleg å tenke at det i produksjonen av toppspelaremne gjeld det samme som i alle andre produksjonsprosessar: Dei som har kunnskap om sluttproduktet bør også være aktiv og deltakande i alle fasar av produksjonsprosessen, og ikkje berre i den siste finpussen før produktet vert sett fram i utstillingsvindauget.
40
9. LITTERATUR
Ericsson, K.A., Krampe, R.T. & Tesch-Romer, C. (1993). The role of deliberate practice in the acquisition of expert performance.
Hauge, Knut & Søhoel, Nils Einar (2010): Kvifor er dei beste best? Bacheloroppgåve HISF Idrett.
Mork Afseth, Torstrup Kloster og Schei (2013): Hvordan drives spillerutvikling for mannlige fotballspillere i alderen 13-19 år i Sogn og Fjordane? Bacheloroppgave HISF Idrett.
Naustan, Roger (2009): Artikkel i Fotballtreneren nr 2-2009 basert på masteroppgave NIH 2009: Avgjørende faktorer for å slå gjennom i Tippeligaen som tenåring
Nyhaug Eide, Per Magnus & Ripegutu, Anders (200): Fødestedseffekt og relativ alderseffekt på Norges G15, G18, U21 og A-lag i perioden 2004 – 2008.
Nordsteien, Trond (2008): Utvikling av talenter inn i toppfotballen. Artikkel i Fotballtreneren 2-2008.
Rognlan, Lars Tore (2010): Lagspill, læring og ledelse – om lagspillenes didaktikk. Rognsø, Terje (2012): Florø Fotball – Eksempel på spillerutvikling i en breddeklubb. Skriftlig A-lisens oppgave.
Sandal, Vidar (2004): Hvordan få frem flere toppspillere fra breddeklubber til toppklubber. Skriftlig D-kursoppgave.
Thagaard, Tove (2008): Systematikk og innlevelse, en innføring i kvalitativ metode
NFF sine lisenskrav
NFF sin handlingsplan 2012 - 2015
41
10. VEDLEGG
Vedlegg 1: Intervjumal - Toppklubb
1) Korleis definerer Sogndal Fotball begrepet «lokale spelarar»? 2) Er det viktig for Sogndal fotball å ha spelarar på fylket på A-laget? Grunngje. 3) Sogndal Fotball si målsetjing er at 50 % av spelarane i a-stallen skal vere frå Sogn og Fjordane. Kva er dei tre viktigaste konsekvensane denne målsetjinga har for Sogndal sitt arbeid ut mot breiddeklubbane i fylket? 4) Når det gjeld førsteprosessen – det å få fram så mange og så gode toppspelaremne som mogeleg – korleis meiner du denne foregår? 5) Prosessen med å få fram toppspelaremne, ser du den som ein påverkbar prosess eller vurderer du det slik at toppspelaremna dukkar opp meir eller mindre tilfeldig - i kraft av seg sjølv meir enn av ytre påverknad? 6) Dersom dette er ein påverkbar prosess - kva meiner du er dei tre viktigaste faktorane som påverkar utviklinga av toppspelaremner? 7) Korleis kan desse faktorane stimulerast/utviklast/forsterkast? 8) Er det interessant for Sogndal IL Fotball at det vert utvikla fleire og betre toppspelaremne i Sogn og Fjordane? 9) Kva gjer Sogndal Fotball konkret i dag for å bidra i denne prosessen (utvikling av fleire og betre toppspelaremne)? 10) Kva meiner du vil vera dei tre beste tiltak Sogndal Fotball konkret kan gjere for å utvikle fleire og betre toppspelaremne innanfor eget rekrutteringsområde? 11) Kva strategi er best å bruke for Sogndal mtp «utteljing» i form av spelarar fleire og betre lokale spelarar som er aktuelle for A-stallen? 12) Kor godt kan Sogndal egentlig forvalte eit slikt scenario (fleire og betre toppspelaremne å velje frå)? 13) Finns det etter ditt syn klubbmiljø i fylket som har betre føresetnader enn andre for å utvikle toppspelaremne? Kvifor/kvifor ikkje? 14) Ligg det eit potensiale i Sogn og Fjordane for å få fram både fleire og betre toppspelaremne enn det vi har gjort og det vi gjer i dag? 15) Dersom det i framtida blir utvikla fleire toppspelaremne i Sogn og Fjordane? Kva konsekvensar har dette for Sogndal?
42
Vedlegg 2 – Intervjumal breddeklubb
1) Når det gjeld førsteprosessen – det å få fram så mange og så gode toppspelaremne som mogeleg – korleis meiner du dette foregår? 2) Prosessen med å få fram toppspelaremne – meiner du dette er ein påverkbar prosess eller vurderer du det slik at toppspelaremna dukkar opp meir eller mindre tilfeldig - i kraft av seg sjølv meir enn av ytre miljøpåvirkning? 3) Dersom dette er ein påverkbar prosess - kva meiner du er dei tre viktigaste faktorane som påverkar utviklinga av toppspelaremna? 4) Korleis kan desse faktorane stimulerast/utviklast/forsterkast? 5) Dersom det å få fram toppspelaremne er ein påverkbar prosess: Kva oppfattar du at Sogndal Fotball har gjort/gjer konkret for å påverke denne prosessen i Sogn og Fjordane (utvikling av toppspelaremne)? 6) Nevn tre ting du meiner Sogndal kan gjere for å utvikle fleire og betre toppspelaremne innanfor eget rekrutteringsområde. 7) Kva strategiar meiner du Sogndal – med sine økonomiske rammer – har mest igjen for mtp «utteljing» i form av spelarar når det gjeld arbeidet ut mot breddeklubbane? 8) Oppfattar du at det finns det fleire toppspelaremne i fylket enn det antalet vi i dag har fått omdanne til topppelarar? 9) Hvis ja: Nevn dei tre viktigaste årsakene til at desse ikkje har fått ut potensialet sitt? 10) Korleis kan desse omdannast til toppspelarar dersom Sogndal ikkje kan håndtere dei? 11) For dei det gjeld: Kva utbytte/effekt/konsekvens hadde din klubb ved å avgi spelar til Sogndal? 12) Korleis oppfattar du og din klubb forholdet til Sogndal i dag? 13) Korleis ser du for deg at Sogndal konkret kan bidra til at ditt miljø/din klubb skal fortsette å utvikle toppspelaremne? 14) Korleis meiner du a Sogndal bør agere for å få fram flest mogeleg og best mogeleg toppspelaremne i Sogn og Fjordane? 15) Finns det klubbmiljø i fylket som har å betre føresetnader enn andre for å utvikle toppspelaremne? Kvifor/kvifor ikkje?
43
Vedlegg 3 – Spørreskjema norske toppklubbar
44
45