Zuiderzeestraatweg: Het Verhaal
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
Deel 1 De Zuiderzeestraatweg: Het Verhaal Een gewone weg met een bijzondere betekenis voor de noordelijke Veluwezoom Deel 1 De Zuiderzeestraatweg: Het Verhaal Colofon Dit project werd uitgevoerd door de Regio Noord Veluwe in samenwerking met het Gelders Genootschap. Het project kwam tot stand met medewerking en financiering van de Provincie Gelderland, het Veluws Bureau voor Toerisme en de gemeenten Nijkerk, Putten, Ermelo, Harderwijk, Nunspeet, Elburg, Oldebroek en Hattem. Auteur: Jan Wabeke Maart 2011 Gelders Genootschap / Regio Noord Veluwe Gelders Genootschap Vereniging tot bevordering en instandhouding van de schoonheid van stad en land Zypendaalseweg 46 Postbus 68 6800 AB Arnhem T: 026-4421742 www.geldersgenootschap.nl 2 Zuiderzeestraatweg Een gewone weg met een bijzondere betekenis voor de noordelijke Veluwezoom Deel 1 Het verhaal | Maart 2011 | Gelders Genootschap 3 Inhoudsopgave De rapportage van Het project Zuiderzeestraatweg Deel 1 bestaat uit 3 delen: De Zuiderzeestraatweg: Het Verhaal Deel 1: De Zuiderzeestraatweg: Het Verhaal: 1. Voorgeschiedenis 10 Hoe is de weg tot stand gekomen? Over welke weg 2. Aanleg en ontwikkeling 17 hebben we het? Wat waren oudere wegen in het 3. Landschap en bebouwing 25 gebied? Hoe heeft de weg zich ontwikkeld? En hoe is de omgeving veranderd? Door welke landschappen voert Bronnen 29 de weg? En wat voor bijzondere bebouwing komen we tegen onderweg? Dit zijn vragen die in dit deel aan de aan de orde komen, naast verhalen over bijzondere gebeurtenissen die te maken hebben met de straatweg. Deel 2: De Zuiderzeestraatweg: Het Streefbeeld: Naar welke belevingskwaliteit streven we voor de straatweg? Welke ontwerpprincipes worden gehanteerd om de weg een nieuwe grandeur te geven? Hoe kunnen we het streefbeeld realiseren? Deel twee gaat in op deze vragen. Dit rapport omvat een overzichtskaart en achterin dit rapport vindt u voor elke gemeente een kort overzicht van het streefbeeld in die gemeente. Deel 3: De Zuiderzeestraatweg: Het Bidboek: Tijdens het project is gebleken dat er heel veel zaken met de weg samenhangen, die niet rechtstreeks over het beeld van de weg gaan. De Zuiderzeestraatweg biedt een kapstok voor samenwerking op verschillende terreinen, voor toerisme en recreatie, voor economische ontwikkeling van de regio etc. Er zijn veel kansen naar boven gekomen. In het Bidboek worden deze kansen vermeld. Doel is particulieren en particuliere organisaties te verleiden om hiermee aan de slag te gaan. 4 Zuiderzeestraatweg Een gewone weg met een bijzondere betekenis voor de noordelijke Veluwezoom De Zuiderzeestraatweg In 1827 werd door Koning Willem I de aanleg van de Zuiderzeestraatweg tussen Amersfoort en Zwolle goedgekeurd. Al in 1830 wordt de weg opengesteld. Bijna 100 jaar later, in 1927, wordt de Zuiderzeestraatweg opgenomen in het Rijkswegenplan. De gehele route krijgt dan een klinkerbestrating van 5 meter breedte en wordt begeleid met bomenrijen. Met 64,4 km is dit op dat moment het langste rijkswegtracé in het land. De Zuiderzeestraatweg is van grote invloed geweest op de ontwikkeling van de dorpen en de steden langs de voormalige Zuiderzeekust. De ruimtelijke structuur van alle dorpen en steden wordt erdoor bepaald. Veel historische bebouwing is gericht op deze weg. Zoals een groot aantal landgoederen, kazernecomplexen, boerderijen, villa’s, woonhuizen, fabrieken etc. De route koppelt verschillende tijdsbeelden, landschappen, oude stadjes, dorpen en woongebieden langs de rand van de Veluwe. De doorgaande verkeersfunctie is inmiddels op veel plekken verdwenen. De straat is veranderd in een winkelstraat, een fietsroute of een woonstraat. Waar het verkeer nog wel gebruik maakt van de weg wordt het beeld soms overheerst door verkeersmaatregelen als rotondes, verkeersdrempels etc. De samenhang in het beeld van de route verdwijnt stukje bij beetje. Er zijn ook positieve ontwikkelingen te noemen. Bij de reconstructie van de N302 bij Harderwijk is het oude tracé van de Zuiderzeestraatweg hersteld als fietsroute tussen de stad en de wijk Frankrijk. De Zuiderzeestraatweg is een gewone weg, maar is voor de Noord-Veluwe het kralensnoer, waarlangs zich het karakter van de regio openbaart. Deel 1 Het verhaal | Maart 2011 | Gelders Genootschap 5 Route Zuiderzeestraatweg 1859 met rood aangegeven (www.gelderlandinbeeld.nl) 6 Zuiderzeestraatweg Een gewone weg met een bijzondere betekenis voor de noordelijke Veluwezoom verbinding met de tijd. De betekenis van de weg een gewone weg. En het is een gewone weg, zoals veranderde in de loop der tijd en zal ook in de er meer zijn in Nederland. Maar voor de Noord toekomst veranderen. Veluwe heeft de weg een bijzondere betekenis, Het karrenspoor werd klinkerweg… langs de want in de strook tussen de bossen van de Veluwe klinkerweg kwam een tramlijn... de klinkers en de voormalige Zuiderzee wordt ze beleefd als de maakten plaats voor asfalt en inmiddels liggen op belangrijkste verbindende lijn zowel in tijd als in sommige plekken weer klinkers... vroeger waren ruimte. Een constante lijn in een veranderende er tolplaatsen… nu rotondes en verkeerspleinen. omgeving. Een route waarlangs veel is te beleven. Ook langs de weg zien we het landschap, de dorpen en de steden in de loop der tijd veranderen. De oude dorpstraat werd winkelgebied… de uitspanning werd hotel...het landgoed werd congrescentrum… weilanden werden kazernes, woongebieden en bedrijfsterreinen… kazernes worden weer omgebouwd tot appartementen... Boerderij bij Oldebroek en stationsgebouwtjes zijn al lang weer woonhuis. De aanleg van de straatweg heeft een dynamiek WAT BETEKENT DE ZUIDERZEESTRAATWEG? op gang gebracht. Die dynamiek blijft, hoewel De Zuiderzee roept beelden op van een heroïsch sommige plekken ingrijpender veranderen dan verleden; de Zuiderzeeballade en stoere vissers; andere. Al die veranderingen hebben nieuwe Een V.O.C. mentaliteit, waarvan ook het initiatief betekenissen toegevoegd aan de straatweg… getuigt van zeven heren, die rond 1820 een er zijn zaken verdwenen... maar de straatweg van meer dan 60 km. lengte wilden ontwikkelingsgeschiedenis is nog op veel plaatsen aanleggen langs de Veluwse Zuiderzeekust. te herkennen. Soms moet je erop gewezen Maar klopt dat beeld met de werkelijkheid? worden, moet je het verhaal kennen. De Zuiderzeestraatweg roept allerlei beelden op. Aan en op de straatweg is er in 200 jaar veel Er zijn verschillende betekenissen, die men koppelt gebeurd. Er hebben mensen aan gewoond, Stationsweg Harderwijk ca 1916 – 1917 aan deze straatweg. Die betekenissen verschillen gewerkt, geleefd en geleden. Daaronder zijn naarmate men een andere betrokkenheid heeft lieden, die hun sporen hebben achtergelaten. met de weg. De hotelhouder, de toerist, de De Tweede Wereldoorlog heeft gebeurtenissen autochtoon, de landgoedeigenaar, de landbouwer, langs de straatweg gegrift in het collectieve de scholier, de buschauffeur, het lid van de geheugen, zoals de aanslag bij Putten, de historische kring… Ze hebben elk een verschillende deportatie van Puttense mannen en de relatie met de weg. Voor de één is het vooral Hongerwinter, waarover Jan Terlouw het boek functioneel; de ontsluitingsweg, de fietsroute. Oorlogswinter schreef en dat ook is verfilmd. Voor de ander is het meer; het landschap, de Maar er zijn ook kleinere verhalen en anekdotes, historie en de kansen voor de toekomst. die de straatweg betekenis geven. Want de Zuiderzeestraatweg vormt ook een Martin Bril beschreef de Zuiderzeestraatweg als Stratenmakers uit Wezep Deel 1 Het verhaal | Maart 2011 | Gelders Genootschap 7 “De Zuiderzeestraatweg: OM WELKE WEG GAAT HET? De Zuiderzeestraatweg ligt grotendeels in ooit liep hij vlak langs de zee Gelderland. De weg voert door de gemeenten die er al jaren niet meer is. Nijkerk, Putten, Ermelo, Harderwijk, Nunspeet, Elburg, Oldebroek en Hattem. Ooit was het een smalle Een klein stukje ligt nu in de provincie Utrecht, keienstrook, met een in de gemeente Amersfoort. spoorlijntje erlangs. Nu is De weg werd eerst in 1830 aangelegd. Het beginpunt ligt bij Hoevelaken, ongeveer ter het een weg, die vooral door hoogte van het huidige viaduct van de A1, waar lokaal verkeer wordt gebruikt, vroeger herberg-tolhuis de Doornheg stond. De straatweg eindigt bij de IJssel te Hattem bij de die zijn functie niet heeft oude veerstoep tegenover het Katerveer. Zuiderzeestraatweg tussen Nijkerk en Putten verloren, maar geen grandeur In 1927 werd de straatweg opgenomen in het Rijkswegenplan als rijksweg 828. Daarbij kreeg de meer heeft. Gewoon een weg, Huisdijk. Maar er zijn twee momenten in de straatweg bij een aantal kernen een nieuw tracé. geschiedenis, die bepalend zijn voor de huidige als andere wegen.” In 1993, de nieuwe rijksweg A28 was inmiddels lijn. voltooid, werd de oude rijksweg overgedragen In 1830 is de weg voor het eerst als doorgaande aan de Provincie en gemeenten. Martin Bril, 31 januari 2007 lijn vanaf Hoevelaken tot aan het Katerveer bij In de loop van de geschiedenis zijn er verschillende Hattem aangelegd. Deze lijn voert door alle doorgaande routes geweest langs de voormalige grotere stads- en dorpskernen. Daarmee geeft Zuiderzeekust. Oude routes, die nog goed deze lijn een prachtig en compleet beeld van het herkenbaar zijn in het landschap, zijn de gebied. Bovenweg/Bovenheigraaf en de Broekdijk/ Precies honderd jaar later, in 1930, is de straatweg geheel gemoderniseerd. Er werd een brug gebouwd over de IJssel, de Katerveerbrug, en rond de dorp- en stadskernen werden nieuwe tracés aangelegd. Voor de doorgaande straatweg, zoals we die nu kennen, is het beeld van 1930 bepalend.