Projectplan Spoorfietsen Hengelo-Twekkelo
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Projectplan Spoorfietsen Hengelo-Twekkelo Hengelo, augustus 2018 Jurriaan Knol Chris Rijff 2 Samenvatting In Twente is voor het eerst in Nederland een netwerk aan lokaalspoorlijnen gerealiseerd. Deze spoorlijnen zijn van groot belang geweest voor de industriële ontwikkeling van de regio. Na de economische crisis uit de jaren 30, de ontdekking van het aardgas en het sluiten van de textielindustrie, is vrijwel het hele netwerk opgedoekt. In Hengelo is het gelukt om een waardevol restant van dit netwerk te behouden door dit een nieuwe bestemming te geven. Dankzij de exploitatie met spoorfietsen kan de lijn opnieuw een bijdrage leveren aan de sociaaleconomische ontwikkeling van de regio. Het spoorfietsen is opgezet als een sociale onderneming. Dat houdt in dat de onderneming op basis van een gezonde bedrijfseconomische exploitatie voldoende inkomsten verwerft. Het is voor het voortbestaan dus niet afhankelijk van exploitatiesubsidies of andere vormen van structurele subsidie. Aan de andere kant streeft de sociale onderneming ook maatschappelijke doelen na, die grotendeels uit de exploitatie-inkomsten betaald kunnen worden. Afhankelijk van het ambitieniveau, zijn daarvoor wel aanvullende bedragen nodig. Daarvoor zijn verschillende creatieve oplossingen denkbaar, ook in de vorm van samenwerking met overheden, maatschappelijke organisaties of MVO ondernemingen. In de praktijk blijkt de spoorfietsonderneming nu al in staat om maatschappelijke opgaven op een creatieve manier met elkaar te verbinden. Maatschappelijke baten: waarde als marketing instrument voor de regio; cultuurhistorische waarde; ecologische en landschappelijke waarde; sociale waarde. Het concept van het spoorfietsen is vertaald in ambities voor de lange termijn en concrete stappen op de korte termijn. De spoorfietsplannen komen niet tot stand door het opstellen van een “blauwdruk”. Er zijn wel hoge ambities, zodat er een duidelijke en gedeelde focus is. Dit helpt bij het stellen van doelen en prioriteiten, maar draagt ook bij aan een gedreven inzet van de betrokken partijen. Of de doelen worden gerealiseerd, en zo ja, in welke volgorde en op welke termijn, is afhankelijk van de kansen die zich voordoen. Zo is het mogelijk om het investeringsbedrag te beperken, door op “natuurlijke” momenten aan te haken bij (gebieds)ontwikkelingen. Doordat blijkt zich telkens weer nieuwe kansen voordoen, blijft er voldoende vaart in het project, zodat het zich op “organische” wijze steeds verder ontwikkelt. Op korte termijn is het onder andere de bedoeling om de spoorlijn met 300 meter te verlengen, een zoutwagon in te richten als trekkershut, een tweetal zoutboortorens te verplaatsen en in te richten als luxe trekkershut en om een zoutboortoren die als kantoor is ingericht als kantoor, bij het project te betrekken. Voor een optimale samenwerking is het van belang dat de gemeente het concept van het spoorfietsen niet ziet als een puur commerciële onderneming, maar als sociale onderneming herkent en erkent. Dan kan er ruimte ontstaan om afspraken te maken, bijvoorbeeld door samen te bekijken welke maatschappelijke en sociale doelen van de gemeente mede door het project kunnen worden ingevuld. Ook kan er dan beter ingespeeld worden op de gemeentelijke prioriteiten. Door gebruik te maken van elkaars sterke kanten, kunnen beide partijen daar bij winnen. Een relatief kleine bijdrage van de overheid aan het project kan een grote maatschappelijk impact hebben (olievlekwerking). Een concrete kans doet zich voor bij het Leader programma, waarin de gemeentelijke bijdrage verdrievoudigd wordt door de Provincie Overijssel en de Europese Unie. De particuliere investering komt daar nog bij. Al met al een fors multipliereffect. Hoewel deze Leader bijdrage voornamelijk bedoeld is voor investeringen in het buitengebied, kan deze in dit geval heel goed worden ingezet om spoorfietsbezoekers naar de Hengelose binnenstad te trekken. Daarover bestaan concrete ideeën, die samen met enkele partners kunnen worden uitgewerkt. 3 In januari 2009 haalde een goederentrein nog wagons met zout op bij de Akzo, in december 2013 zou op deze lijn de laatste goederentrein rijden. Het aantal boekingen van de spoorfietsen per maand tot 18 augustus 2018. Een boeking kan uit verschillende fietsen bestaan. Hoewel de ritten alleen plaatsvinden van april tot en met oktober, kan er het hele jaar worden geboekt. Zo zijn er nu ook al boekingen gedaan voor ritten in 2019. 4 1 Inleiding In Twente is voor het eerst in Nederland een netwerk aan lokaalspoorlijnen gerealiseerd. Deze spoorlijnen zijn van groot belang geweest voor de industriële ontwikkeling van de regio. Na de economische crisis uit de jaren 30, de ontdekking van het aardgas en het sluiten van de textielindustrie, is vrijwel het hele netwerk opgedoekt. In Hengelo is het gelukt om een waardevol restant van dit netwerk te behouden door dit een nieuwe bestemming te geven. Dankzij de exploitatie met spoorfietsen kan de lijn opnieuw een bijdrage leveren aan de sociaaleconomische ontwikkeling van de regio. Op het moment van schrijven is het augustus 2018, de spoorfietsen zijn voor het derde seizoen operationeel. Het aantal bezoekers is ten opzichte van 2017 verder gestegen, de prognose is dat dit jaar het aantal van 7000 (op jaarbasis) wordt bereikt. Sinds de start van de exploitatie zijn veel verbeteringen gerealiseerd en andere plannen voorbereid. In een aantal opzichten vervult het project een pioniersrol, bijvoorbeeld door de opzet als sociale onderneming. Voor deze onderneming weegt de sociaaleconomische betekenis van het project zwaarder dan de puur commerciële betekenis. Daardoor blijkt het in een aantal opzichten af te wijken van het verwachtingenpatroon. Ook de flexibele manier waarop het project doorontwikkeld kan worden, blijkt vragen op te roepen. In dat opzicht kan het project wellicht het beste beschreven worden als een als een doos met legostenen, die op verschillende manieren gebruikt kunnen worden. Sommige stenen kunnen meteen worden gebruikt, andere komen wellicht later van pas. Door alle ontwikkelingen van de afgelopen jaren is er van verschillende kanten de behoefte ontstaan aan een actueel projectplan, dat inzicht geeft in de ambities, plannen en aanpak. Dit document wil aan die behoefte tegemoetkomen. Het plan gaat vooral over de ambities en de gekozen aanpak en bevat bewust geen financiële onderbouwing. Die zal later per deelproject worden opgesteld. Het prille begin in mei 2016, de pomplorrie is zojuist afgeleverd bij het startpunt aan de Kuipersdijk. De omgeving heeft hier sindsdien een enorme transformatie ondergaan! 5 6 2 Het concept van het spoorfietsen: een sociale onderneming Het spoorfietsen is opgezet als een sociale onderneming. Dat houdt in dat de onderneming op basis van een gezonde bedrijfseconomische exploitatie voldoende inkomsten verwerft. Het is voor het voortbestaan dus niet afhankelijk van exploitatiesubsidies of andere vormen van structurele subsidie. Aan de andere kant streeft de sociale onderneming ook maatschappelijke doelen na, die grotendeels uit de exploitatie-inkomsten betaald kunnen worden. Afhankelijk van het ambitieniveau, zijn daarvoor wel aanvullende bedragen nodig. Daarvoor zijn verschillende creatieve oplossingen denkbaar, ook in de vorm van samenwerking met overheden, maatschappelijke organisaties of MVO ondernemingen. Sociale ondernemingen zijn er in vele soorten en maten, met heel verschillende doelstellingen. Van buurtbedrijven, tot restaurants tot grote sociale werkbedrijven. Hoewel zeldzaam in Nederland, blijkt een spoorfietstraject heel geschikt te zijn als basis voor het opzetten van een sociale onderneming. In België bestaat bijvoorbeeld een spoorfietsbedrijf dat qua opzet een aantal sterke overeenkomsten vertoont met het project in Hengelo. Het gaat om een lijn in de provincie Antwerpen, waarin de gemeenten Brasschaat en Kapellen participeren. Andere partners zijn landschapsorganisatie Kempens Landschap en een tweetal sociale organisaties op het gebied van wonen, zorg en werk. Volgens de website (www.spoorfietsen.be) werd het project bedacht en uitgevoerd door verschillende partners met aandacht voor natuurbehoud, de erfgoedwaarden en geschiedenis van de spoorlijn en het sociale karakter van de uitbating. “Zo willen we bezoekers een aangename beleving bezorgen: sportief, ontspannend en leerrijk tegelijkertijd!” Maar verschillen zijn er ook, daar waar het Belgische project volledig publiek is gefinancierd, is het Twentse project zonder enige subsidie tot stand gekomen. Ook een zeer kostbaar project tussen Groesbeek, Kranenburg en Kleve, is volledig door overheden betaald. Deze overheden zien de maatschappelijke meerwaarde van het project en zijn bereid er fors in te investeren. De gemeente Hengelo heeft er niet voor gekozen om zelf te investeren in dit project, maar heeft het wel cruciale steun verleend door de onderhandelingen met ProRail te voeren. De spoorlijn is dus door de gemeente Hengelo aangekocht en doorverkocht om dit project mogelijk te maken. Ook is bij de aankoop van de spoorlijn door de gemeente steun toegezegd bij het verwerven van toekomstige subsidies om de verdere uitbouw van het project mogelijk te maken. De uitvoering van het project is mogelijk geworden dankzij een burgerinitiatief in combinatie met een aantal sociaal ondernemers, hulp in natura van diverse bedrijven en opleidingsinstituten en een grote inzet van een aantal vrijwilligers. De initiatiefnemers hebben van nature de neiging om dingen zonder hulp van de overheid, maar we met goede onderlinge afstemming, te realiseren.