Noodsanatorium Hengelo/Twente, Huize Teesink Te Boekelo"
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
Stichting "Noodsanatorium Hengelo/Twente, Huize Teesink te Boekelo" Opgericht: 22 januari 1945 Gesloten: 1 januari 1951 Geliquideerd: 10 september 1953 Villa Teesink St. Historische Kring Boekelo-Usselo-Twekkelo Noodsanatorium Hengelo/Twente - Teesink Inhoudsopgave Pagina 1. Voorwoord 1 2. Geschiedenis van de Stichting Noodsanatorium Hengelo/Twente 2 3. Recreatie en lustrum 6 4. Plaatselijke ondernemers en het Noodsanatorium 8 5. Villa Teesink 8 Bijlagen: Acte van Oprichting "Stichting Noodsanatorium Hengelo" d.d. 22 januari 1945 10 Acte van Naamswijziging "St. Noodsanatorium Hengelo" in "Noodsanatorium Twente" d.d. 31 december 1947 13 Afschrift van een acte houdende décharge voor gedane uitkeringen door de Stichting Noodsanatorium Hengelo, in liquidatie d.d. 10 september 1953 14 Huurcontract "Het Teesink" d.d. januari 1946 15 Concept-huurcontract "Het Teesink" d.d. 1 oktober 1950 17 Huisreglement Noodsanatorium 18 Personeelslijst 19 Adreslijst Bestuur en Raad van Toezicht 20 Monchy, J.J. de, Herinneringen aan het Noodsanatorium tuberculose-patiënten, 1970 21 foto's personeel en patiënten 23 St. Historische Kring Boekelo-Usselo-Twekkelo Noodsanatorium Hengelo/Twente - Teesink Voorwoord Onlangs, na de opening van de nieuwe behuizing van de St. Historische Kring Boekelo-Usselo-Twekkelo, is de Kring in het bezit gekomen van het archief van het Noodsanatorium dat gevestigd was in de villa Teesink in het Teesink Bos in Boekelo. Hoe is dit sanatorium hier gekomen? Aan de hand van notariële akten, verslagen van vergaderingen, correspondentie enz. is in deze korte notitie het bestaan van het sanatorium beschreven. De beschrijving pretendeert geenszins volledig te zijn; daarvoor liggen er nog te veel aantekeningen, brieven, notitieboekjes enz. die nog niet zijn onderzocht. De plaats waar het sanatorium c.q. de villa Teesink heeft gestaan is heden ten dage moeilijk te herkennen: daar staan nu een aantal paviljoens van het medisch kinderdagverblijf "Tesinkweide". Tesin kweide St. Historische Kring Boekelo-Usselo-Twekkelo 1 Noodsanatorium Hengelo/Twente - Teesink Geschiedenis van de Stichting Noodsanatorium Hengelo/Twente Tijdens de laatste (honger-) winter van de 2e Wereldoorlog kwamen vele uit Duitsland terugkerende Nederlandse dwangarbeiders (al dan niet clandestien op door de ondergrondse verstrekte papieren) lopend via Twente terug in het land. Ze hadden honger en verkeerden in een slechte lichamelijke toestand: kapot gelopen voeten en maagklachten, maar ook ernstige ziekten zoals tuberculose. Ze werden in Hengelo in het Passantenhuis opgevangen en behandeld door de districtsschoolarts Dr. A.D. Bruin en door gemeentearts Dr. P. Ruitinga. Indien mogelijk werden ze op de trein gezet naar hun woonplaatsen. Voor de tuberculosepatiënten was dat echter niet zo eenvoudig (besmettingsgevaar en geen voedsel in het hongerige westen). Hierdoor ontstonden plannen om een stichting in het leven te roepen t.b.v. de verzorging/verpleging van longlij- ders. Initiatiefnemers hiertoe waren de genoemde artsen Bruin en Ruitinga, gesteund door de heer J.J. de Monchy, directeur van de gebombardeerde fabriek Koninklijke Nederlandse Katoenspinnerij in Hengelo (de KNKS). Het Comité van oprichting, bestaande uit: J.J. de Monchy, fabrikant te Hengelo Mr. G.A.A.C Barnasconi, advocaat en procureur te Hengelo G.J. Steggink, oud-wethouder Gemeente Hengelo Dr. P. Ruitinga, arts te Hengelo A.D. Bruin, districts-schoolarts te Hengelo heeft bij Acte van 22 januari 1945 de Stichting Noodsanatorium Hengelo (en omgeving) opgericht en deze had ten doel "het oprichten en instandhouden van een noodsanatorium voor longlijders en hetgeen tot een en ander behoort in den ruimsten zin der woorden". Het bestuur van de stichting werd gevormd door: voorzitter: J.J. de Monchy, fabrikant te Hengelo secretaris: Ir. W.A. van der Scheer, Hengelo penningmeester: Mr. G.A.A.C Barnasconi, advocaat en procureur te Hengelo vice-voorzitter: G.J. Steggink, oud-wethouder Gemeente Hengelo lid: A.M. Dikkers, fabrikant te Hengelo. De Raad van Toezicht bestond uit: De heer A.D. Bruin districts-schoolarts, Hengelo De heer H. Voogdgeert oud-wethouder Gemeente Hengelo Mej. G.G. de Veer directrice van de Huishoudschool te Hengelo De heer B.J. ten Boom wnd. secretaris-penningmeester der gemeentelijke instelling voor maat- schappelijk hulpbetoon te Hengelo In de buurtschap Hasselo bij Deurningen hadden de Duitsers tijdens de oorlog het schooltje gevorderd. Ze maakten er echter geen gebruik van omdat het dicht bij het vliegveld lag en er dus wel eens een verdwaalde geallieerde bom op terecht kon komen. Het was in gebruik als paardenstal…. Op 10 januari 1945 werd het schooltje, met medewerking van het schoolhoofd meester Velthuis en de voorzitter van het schoolbestuur pastoor Galema, ten behoeve van het noodsanatorium 'bezet'. Ook de Duitse Ortskommandant, bang voor besmettelijke ziekten zoals TBC, gaf direct zijn toestemming. Het gebouw was volledig vervuild en onder auspiciën van het Rode Kruis werd de schoonmaak en inrichting door de aanstaande directrice zuster J.H. van Royen, twee verpleegsters, de zusters Annink en Van Unen, alsmede Broeder H.A. Berendsen van het Rode Kruis ter hand genomen. Het benodigde inventaris zoals bedden, linnengoed, dekens, nachtkastjes, po's, thermometers, potten en pan- nen, bestek enz. werden bij elkaar getelefoneerd en kwamen meestal uit 'zwarte' voorraden. In deze schrale tijd werd er door de fabrieken al het gevraagde onmiddellijk ter beschikking gesteld. St. Historische Kring Boekelo-Usselo-Twekkelo 2 Noodsanatorium Hengelo/Twente - Teesink Nadat de Stichting Noodsanatorium Hengelo (en omgeving) op 22 januari 1945 officieel was opgericht, stelde Dr. P. Ruitinga zich direct beschikbaar om als geneesheer-directeur op te treden. De TBC-Vereniging zegde toe voor verpleegkosten per dag f. 2,75 voor de buitenstaanders en f. 3,50 voor de Hengelose patiënten voor haar rekening te zullen nemen. De voorlopige kostprijs per verpleegdag werd op be- groot op f. 4,75 per persoon. Ter dekking van de exploitatie van de verpleegkosten werd er in zeer korte tijd f. 31.000,-- door particulieren en fabrieken bijeengebracht. Op 16 februari 1945 werden de eerste zeven patiënten opgenomen en eind maart was het gebouw volledig be- zet met vijfentwintig patiënten. Er werd hard gewerkt, het Rode Kruis zorgde voor het transport van de patiënten en de boeren uit de omgeving voorzagen het noodsanatorium gratis dan wel tegen speciale lage prijzen van rogge, melk, boter, eieren, spek enz. Hengelo en omgeving werd op 3 april 1945 door de Engelsen bevrijd en dr. Ruitinga vertrok eind april naar Indië en werd als geneesheer-directeur opgevolgd door dr. Küthe. In de loop van de zomer 1945 kwamen echter de meester en de voorzitter van het schoolbestuur vragen wan- neer de school weer voor hun kinderen ter beschikking zou kunnen worden gesteld. Het noodsanatorium moest dus uitzien naar een andere locatie. Via de Engelse Town-major in Enschede kwam men terecht in Boekelo in de grote villa Teesink van mevrouw H.F.G. van Heek-ter Kuile, wonende te Enschede. Het Teesink was tijdens de oorlog betrokken door Duitse offi- cieren en na de bevrijding waren er Canadezen gehuisvest. Het Sanatorium huurde de villa met bijbehorende garage, fietsenberging en paviljoentje, tuin, park en omliggen- de gronden vanaf 1 Oktober 1945 voor 2 jaar met een optie voor verlenging van 1 jaar en een wederzijdse opzeg- termijn van zes maanden. De huurprijs bedroeg f. 850,- per jaar. Op 15 oktober 1945 werden de eerste twintig patiënten hier naar toe getransporteerd. In de komende paar jaar groeide het aantal patiënten zelfs aan tot zestig. Die konden worden opgenomen dank- zij een al op het Teesink aanwezige Duitse barak en een via het Departement van Sociale Zaken aangeschafte - en op 1 juli 1946 in huurkoop genomen - Zweedse barak. Dit was een complete unit een noodsanatorium op zichzelf met een keuken, dokterskamer, badkamer en zo meer. De medische behandeling geschiedde aanvankelijk door Dr. de Jong, huisarts in Boekelo, maar hij moest deze werkzaamheden staken i.v.m. een te grote werkdruk. Dr. J. Fraser uit Hengelo nam de werkzaamheden over, alles onder supervisie van Mej. Dr. C.G.J. Van der Veen, longarts en leidster van het Consultatie Bureau voor TBC- bestrijding uit Enschede. Ziekenkamer noodsanatorium Hengelo/Twente St. Historische Kring Boekelo-Usselo-Twekkelo 3 Noodsanatorium Hengelo/Twente - Teesink In het voorjaar 1947 werd er voor en door het Noodsanatorium naarstig naar f. 25.000 gezocht in Enschede (zo- als dat eerder ook gebeurd was in Hengelo) om het grondkapitaal uit te breiden. Er waren nogal wat betalings- achterstanden van TBC-verenigingen en het Bureau voor Oorlogsslachtoffers m.b.t. opgenomen patiënten en de Zweedse barak drukte zwaar op de exploitatie. De families Ledeboer en Van Heek werden benaderd en G.J. van Heek WHzn. meende dat giften uit Enschede zeer wel tot de mogelijkheden behoren, maar dat dan ook aantal gulle gevers in het Bestuur en de Raad van Toezicht zitting moesten kunnen nemen. Daarop werden 2 plaatsen in het bestuur en 3 plaatsen in de Raad van Toezicht ter beschikking gesteld: de heer P.J. van Heek en mevrouw E. van Heek-Koek werden respectievelijk in het Bestuur en de Raad van Toezicht benoemd. De eerste f. 10.000 werd - door bemiddeling van J. van Heek - door een zestal Enschedese fabrieken gedoneerd. In de vergadering van het Bestuur en de Raad van Toezicht van 17 december 1947 werd besloten de naam van de Stichting te wijzigen in "Noodsanatorium Twente", hetgeen op