Z Dziejów Kochłowic, Halemby, Bykowiny, Kłodnicy Oraz Starej Kuźnicy
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Ludwik Musioł Z dziejów Kochłowic, Halemby, Bykowiny, Kłodnicy oraz Starej Kuźnicy Wstępem opatrzył i do druku przygotował: Bernard Szczech Ruda Śląska 2010 Ludwik Musioł Z dziejów Kochłowic, Halemby, Bykowiny, Kłodnicy oraz Starej Kuźnicy Wstępem opatrzył i do druku przygotował: Bernard Szczech Ruda Śląska 2010 Muzeum Miejskie im. Maksymiliana Chroboka w Rudzie Śląskiej 41-700 Ruda Śląska, ul. Wolności 26 Wydano w roku jubileuszu 650-lecia pojawienia się w dokumentach Kochłowic na podstawie autorskiego maszynopisu, ze zbiorów Muzeum Miejskiego w Rudzie Śląskiej Opublikowano dzięki pomocy Panów z firmy MT Silesia: Marka Spyry, Dyrektora ds. Rozwoju i Tomasza Norasa, Dyrektora ds. Inwestycji oraz Pana Marka Małka z firmy Man-Trans w Tychach łamanie i druk: www.cuddruk.pl © Muzeum Miejskie im. Maksymiliana Chroboka w Rudzie Śląskiej ISBN 378-83-923996-9-8 - тичj / M 'ih ? Ludwik Musioł: Z dziejów Kochłowic, Halemby, Bykowiny, Klodnicy oraz Starej Kuźnicy Słowo wstępne Dla społeczności Kochłowic, rok 2010 jest szczególny. Otóż dokładnie przed 650 laty w zapisach dokumentu pojawiła się nazwa miejscowa, świadcząca o istnieniu Kochłowic. Nie jest jednak ona równoznacz na z czasem powstania tej miejscowości, O jej dawniejszych dziejach świadczą wiele starsze zabytki archeologiczne, licznie skrywane i od najdywane na gruntach rzeczonej osady. Obecny jubileusz stał się oka zją do poczynienia swoistego remanentu, między innymi piśmiennych pamiątek, skrywanych w prywatnych szufladach, jak i w zbiorach róż nych instytucji. Jedną z takich niepublikowanych dotychczas pamią tek, jest oryginalny maszynopis pracy Ludwika Musioła, o dawnych dziejach Kochłowic i okolicznych miejscowości, z pietyzmem przecho wywany w zbiorach rudzkiego Muzeum. Ludwik Musioł urodził się 19 grudnia 1892 roku, w rodzinie Ludwi ka i Albiny ze Słupików w nieodległym od Rudy Śląskiej Mikołowie. W swoim mieście rodzinnym ukończył szkołę ludową (27.03.1907 r.) a następnie gimnazjum w Katowicach oraz Seminarium Nauczycielskie w Mysłowicach. Okres lat pierwszej wojny światowej, jako Górnoślązak przymusowo spędził na froncie, powołany do armii cesarskiej. Szczę śliwie dotrwał do jej końca w randze kaprala, odznaczony Żelaznym Krzyżem II klasy. W latach międzywojennych pracował w szkolnictwie (m.in. w Kotach k. Tarnowskich Gór, Rudzie i Pszczynie) a wcześniej, w okresie walki o narodową tożsamość Górnego Śląska, uczestniczył w pracach Polskiego Komisariatu Plebiscytowego. Przed drugą wojną światową opublikował m.in. monografie Pszczyny i Tych, a w 1936 roku „Materiały do dziejów Wielkich Katowic (1299-1799)” wydane przez In stytut Śląski w Katowicach. W okresie drugiej wojny światowej pracował najpierw w Oberschlesische Landesbibliothek w Bytomiu a następnie w Institut für Oberschlesische Landesforschung w Katowicach. Kilka lat po zakończeniu wojny, z racji swego zatrudnienia, oskarżony został o współpracę z Niemcami. Aresztowany 28 grudnia 1948 roku, skazany na 6 lat, więziony był do dnia 16 stycznia'1952 roku. 3 Muzeum Miejskie im. Maksymiliana Chroboka w Rudzie Śląskiej Wyjście na wolność było równorzędne z pozbawieniem możliwości pra cy zarobkowej. Wtedy to z pomocą Musiołowi pośpieszył Kościół katolic ki, a właściwie proboszczowie parafii katowickiej diecezji, którzy zlecali opracowanie dziejów swoich parafii. W krótkim, kilkunastoletnim okre sie czasu, powstało sto kilkadziesiąt niezwykle cennych monografii gór nośląskich parafii. Pośród nich także z obszaru naszego miasta: • Halemba i Kłodnica. Kronika parafii. [Katowice] 1952. • Ligota, Panewniki, Stara Kuźnica. Monografia historyczna. Katowi ce] 1953. Wykonana na zamówienie ks. proboszcza O. Norberta Chudoby. • Pamiętnik księdza Kity (z Kochłowic). [Katowice] 1956. (W opraco waniu Ludwika Musioła). • Kochłowice. Monografia wsi i parafii oraz opracowanie kroniki ks. Kozielka. [Katowice] 1964. Tematyka związana z naszym miastem pojawia się także na margine sie innych prac Ludwika Musioła, miedzy innymi w: • Dokument sprzedaży Księstwa Pszczyńskiego z dnia 21 lutego 1517 roku. [w:] Roczniki Towarzystwa Przyjaciół Nauk na Śląsku. R.II (1930) s. 232-243. • Ludwik Musioł, Stefan Płuszczewski: Wykaz zakładów dawnego hutnictwa żelaza na Górnym Śląsku od XIV w. do poł. XIX w.[w:] Studia z dziejów górnictwa i hutnictwa. T. 5. Warszawa - Wrocław 1960 s. 7-87. Ludwik Musioł czynny do ostatnich swoich dni, zmarł w Katowicach 28 marca 1970 roku. Wspomniana wcześniej praca Ludwika Musioła: „Z dziejów Kochło wic, Halemby, Bykowiny, Kłodnicy oraz Starej Kuźnicy” napisana została w 1966 roku, na zlecenie Maksymiliana Chroboka, ówczesnego dyrek tora Kopalni Węgla Kamiennego „Karol” w Orzegowie, późniejszego pierwszego kierownika obecnego Muzeum Miejskiego w Rudzie Ślą skiej. Oryginał pracy w maszynopisie zachował się w zbiorach naszego Muzeum. Obecnie, po kilkudziesięciołeciach od jej napisania, z okazji przypadającej w tym roku 650. rocznicy Kochłowic, dzielnicy Rudy Ślą skiej, wychodząc naprzeciw oczekiwaniom miejscowej społeczności, po stanowiliśmy w formie druku upublicznić ją i oddać w ręce Szanownych Państwa Czytelników. Bernard Szczech Dyrektor Muzeum 4 Ludwik Musioł: Z dziejów Kochłowic, Halemby, Bykowiny, Kłodnicy oraz Starej Kuźnicy Od Autora Południowy zespół dzielnic dzisiejszego miasta Ruda Śląska, ongiś sa modzielne gminy: Kochłowice, Halemba, Kłodnica i Bykowina, two rzą o tyle kompleks spokrewnionych osiedli o wspólnych tradycjach, że wszystkie wyrosły na obszarze gminnym macierzystej miejscowości Ko chłowice. Piąte osiedle, Stara Kuźnica, wprawdzie nie ma tego macie rzystego związku z Kochłowicami, leżała już na historycznym obszarze ziemi pszczyńskiej, ale sąsiadowała bezpośrednio z obszarem kochło- wickiej gminy. Ponadto, istniejące dawniej tuż w pobliżu przemysłowe urządzenie Kuźnicy Halembskiej łączy raczej Starą Kuźnicę pszczyńską z kompleksem osad wyrosłych na terenie kochłowickim. Tak więc po traktowanie dziejów całego tego kompleksu, razem ze Starą Kuźnicą pszczyńską, ma swoje wewnętrzne uzasadnienie. Pod względem chronologicznym, wymienione osady uszeregować można w taki sposób, od najstarszej do najmłodszej: Kochłowice, Stara Kuźnica, Halemba, Kłodnica, Bykowina. Pod względem znaczenia Kochłowice zachowały w tym zespole swoją dominującą rolę przez całe ubiegłe wieki aż do najnowszych czasów, a także dziś stanowią pewne centrum gospodarcze wymie nionych osad, choć rozbudowa sieci i środków komunikacyjnych w ostatnim czasie zbliża wszystkie te miejscowości raczej do sąsied niego Chorzowa niż Rudy Śląskiej. Stąd też Kochłowice w niniejszej pracy są odpowiednio do ich dominującej roli na przestrzeni wieków szerzej przedstawione niż pozostałe osiedla drugorzędne. Jednak z uwagi na przemysłowy charakter całego tego kompleksu przedsta wiono w niniejszej pracy obszerniej początki dwu starych urządzeń hutniczych: Kuźnicy Starej czyli Pszczyńskiej oraz Kuźnicy Halemb skiej czyli Bytomskiej, należących do najstarszych średniowiecznych hut żelaza na Śląsku. Obie te huty, już wprawdzie od dawna nie ist nieją, ale historia jest od tego, aby pamięć o nich, podtrzymać. Zresztą niniejsza praca historyczna ograniczyć się musi z konieczno ści do podania jedynie pewnych wycinkóW z długich dziejów tych osad, 5 Muzeum Miejskie im. Maksymiliana Chroboka w Rudzie Śląskiej wycinków mających ilustrować pewne ciekawsze lub typowe dla dane go okresu wydarzenia lub przejawy natury populacyjnej, gospodarczej, prawnoustrojowej, społecznej i kulturalnej. A taki rzut oka wstecz nikomu nie zaszkodzi, owszem, może pouczyć, jak wszystko to, co dziś jest, ma swe przyczyny i korzenie w przeszłości. Nadmieniam, że do powstania niniejszej pracy przyczynił się dyrektor kopalni „Karol”, inż. Maksymilian Chrobok. Ludwik Musioł 6 Ludwik Musioł: Z dziejów Kochłowic, Halemby, Bykowiny, Kłodnicy oraz Starej Kuźnicy Rzeczki Kłodnica i Kochłówka Kłodnica Kłodnica stanowi naturalną południową granicę kochłowickiego obsza ru gminnego. Rzeczka ta, ważna też i z tej przyczyny, że począwszy od Gliwic towarzyszy jej „Kanał Gliwicki”, najważniejszy i najruchliwszy kanał w Polsce. Ma swe źródlisko na południowy wschód od Katowic, zaś ujście do Odry pod Koźlem. W dawnych zapiskach źródłowych wymienia się tę rzekę po raz pierw szy 30.11.1260 roku jako „Clodnicze”, następnie jeszcze w XIII wieku „Clognica”, „Clodnicha” i „Clodnice”. Rzeka ta na odcinku Kochłowic nie jest spławna, ale przed laty, jej wody były napędem licznych młynów. Kochłówka Wypływa z okolic dawnej leśniczówki „Niedźwiedziniec”. Przepływa tuż pod Kochłowicami, dalej przez Nową Wieś1 i Bielszowice2, a pod Makoszo- wami3 wpada do Kłodnicy. Dawniej jej wody napędzały kilka młynów. Obie rzeczki są dziś w najwyższym stopniu zanieczyszczone ściekami fabrycznymi i raczej do ścieków kanalizacyjnych podobne. Oczywiście dziś w nich wszelkie życie biologiczne jest wy trute. Lasy Kochłowickie Kochłowickie lasy, które jeszcze w roku 1860 obejmowały 2594 morgi leśnego obszaru, od tego czasu znacznie się skurczyły, zwłaszcza na ob szarze Bykowiny i Niedźwiedzińca. Z dziejów Kochłowic Rozważania nad początkiem Kochłowic Kochłowice od samego początku były wsią kameralną, to znaczy, że na leżały bezpośrednio do dóbr książąt opolsko-raciborskich. Czasami były przejściowo zastawiane osobom stanu rycerskiego, jednak po upływie ter minu zastawu zawsze wracały do książęcych domen, i tego charakteru do minialnego przez cały okres ustroju feudalnego nigdy nie utraciły, aż do nowszych czasów. Cóż więc da się powiedzieć o początkach Kochłowic? 1 Nowa Wieś, dawna wioska, obecnie